«Η αγγλική επέκταση στην Αμερική: τα κείμενα του Captain John Smith»

Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

ΠΜΣ: «Κρίση και Ιστορική Αλλαγή».
2016-2017
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία
Θέμα:
«Η αγγλική επέκταση στην Αμερική: τα κείμενα του Captain John Smith»
Title:
“The Expansion of England into the Americas: Captain John Smith’s Writings”
Ονοματεπώνυμο: Μαρία Π. Μιχαλακέλη

Α.Μ.: 155/2016008
Επιβλέπων Καθηγητής:
Πλακωτός Γεώργιος
Μυτιλήνη, 1η Οκτωβρίου 2017
i
Αφιερωμένη στους αγαπημένους γονείς μου, Παναγιώτη και Ειρήνη,
για τα φτερά που μου χάρισαν,
τους ορίζοντες που μου διεύρυναν
και τους νέους κόσμους που με ταξίδεψαν.
[Dedicated to my beloved parents, Panayotis and Irene,

for the wings they gifted,
the horizons they widened
and the journeys to new worlds they inspired.]
Your most grateful daughter
ii
Ευχαριστίες
Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού

Προγράμματος Σπουδών «Κρίση και Ιστορική Αλλαγή» του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπό την επίβλεψη του καθηγητή κ. Γιώργου Πλακωτού.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Πλακωτό για την πολύτιμη καθοδήγηση στην
εκπόνηση της εργασίας, την εξεταστική επιτροπή και γενικά τους καθηγητές του προγράμματος
για την ευκαιρία που μου δόθηκε να ασχοληθώ με ένα τόσο ενδιαφέρον αντικείμενο.
Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλα τα μέλη της οικογένειάς μου για την κατανόηση,
την υπομονή και την πίστη τους σε μένα και τις επιλογές μου, ιδιαίτερα στον συνοδοιπόρο και
σύζυγό μου, Κώστα Μουτζούρη, για την αμέριστη συμπαράσταση και διαχρονική στήριξη στην
πραγματοποίηση των ονείρων μου.
iii
Περίληψη
Οι ευρωπαϊκές εξερευνήσεις σηματοδοτούν μια νέα εποχή παγκόσμιων γεωπολιτικών και

οικονομικών ανακατατάξεων και αλληλεπιδράσεων. Η ευρωπαϊκή επέκταση συνοδεύτηκε από
ένα μεγάλο όγκο ταξιδιωτικών αφηγήσεων που λειτούργησαν σαν πηγές πληροφόρησης,
τροφοδοτώντας τη λόγια γραμματεία ή/και τη ρητορική της εποχής.
Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στα πρώιμα στάδια της αγγλικής επέκτασης και τον
τρόπο που ένας πρωτοπόρος, ο Captain John Smith, την αποτυπώνει στις ταξιδιωτικές του
αφηγήσεις. Βασικός στόχος είναι μέσα από τα κείμενα αυτά να διερευνηθεί το πώς λειτούργησε
το παράδειγμα της Ισπανίας για την αγγλική επέκταση και ο πολλαπλός ρόλος της ταξιδιωτικής
αφήγησης.
Λέξεις κλειδιά: ευρωπαϊκή επέκταση, Αγγλία, Ισπανία, δουλεμπόριο, Μαύρος Μύθος,

ταξιδιωτική γραμματεία, Captain John Smith, μίμηση.
iv
Περιεχόμενα
Εισαγωγή ………………………………………………......................................................................………. 1
Κεφάλαιο Α: Ευρωπαϊκή επέκταση
Πρώτη φάση επέκτασης: οι δυνάμεις της Ιβηρικής χερσονήσου ............................... 2
Δεύτερη φάση επέκτασης: οι αναδυόμενες δυνάμεις της Βόρειας Ευρώπης ........... 5
Δουλεμπόριο και Μαύρος Μύθος .............................................................................. 7
Κεφάλαιο Β: Ταξιδιωτική γραμματεία
Ισπανικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις ........................................................................... 10
Αγγλικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις ............................................................................. 12
Οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις ως ιστορικές πηγές ...................................................... 14
Κεφάλαιο Γ: Ο Captain John Smith και τα κείμενά του
Ο Captain John Smith και η ίδρυση της αποικίας Jamestown .................................. 16
Δημοσιευμένα έργα του John Smith ......................................................................... 18
Ταξιδιωτικά αφηγήματα του John Smith .................................................................. 19
Επέκταση και μίμηση ................................................................................................ 28
Αυτοπροβολή και «εθνικό» συμφέρον ..................................................................... 33
Συμπεράσματα ………………………………………………...............................................................….. 36
Βιβλιογραφία
Πηγές ......................................................................................................................... 41
Δευτερεύουσα βιβλιογραφία ................................................................................... 42

v
Εισαγωγή
Οι ευρωπαϊκές εξερευνήσεις στα τέλη του 15ου αιώνα σηματοδοτούν μια νέα εποχή
παγκόσμιας διασύνδεσης και αλληλεπίδρασης. Πρόκειται για μια ιστορία θρίαμβου και
ντροπής, μίμησης και καταγγελίας, ιδεολογικών αρχών και βίας. Το ζήτημα της επέκτασης των
δυτικοευρωπαϊκών κρατών της Αναγέννησης στον λεγόμενο Νέο Κόσμο, επανεξετάζεται από
τους ιστορικούς σε νέο παγκόσμιο πλαίσιο, επανεκτιμώντας μεταξύ άλλων τη δυτικότροπη
«φυλετικοποίηση», η οποία άντλησε τα κριτήρια και την επιχειρηματολογία της από τα
χριστιανικά θεολογικά συμφραζόμενα για την παραγωγή ταυτοτήτων και ετεροτήτων με στόχο
τον εξευρωπαϊσμό του κόσμου στο πλαίσιο των αυτοκρατορικών προγραμμάτων της δυτικής
Ευρώπης του 16ου αιώνα, επηρεάζοντας τον τρόπο σκέψης μέχρι την εποχή του Καντ. 1 Ο
ανταγωνισμός, οι πολιτικές στρατηγικές, οι μεταξύ τους αναμετρήσεις, οι διαφορετικές
προσεγγίσεις κάθε κράτους, το πλαίσιο στο οποίο κινήθηκαν και φαντάστηκαν την επέκταση
καθόρισε την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας. Οι ιβηρικές δυνάμεις που προηγήθηκαν στην
επέκταση, κυρίως η Ισπανία, λειτούργησαν σαν παράδειγμα προς μίμηση και αποφυγή. Η
γραμματεία που παράχθηκε κατά τη διαδικασία της επέκτασης, συχνά με αντικείμενο
αναφοράς την ίδια την επέκταση, αποτυπώνει τις νοηματοδοτήσεις της εποχής αυτής για τον
εαυτό της μέσα από τη ρητορική που υπαγορευόταν, αλλά και προσαρμοζόταν, στο πλαίσιο
των μεγάλων ευρωπαϊκών αφηγημάτων. Τα κείμενα της εποχής λειτούργησαν σαν πηγή
γνώσης, πληροφόρησης και εργαλείο προπαγάνδας, προϊόν της οποίας ήταν ο Μαύρος Μύθος
που εμφάνιζε την Ισπανία ως τον αντίποδα της Διαφωτισμένης και καπιταλιστικής ευρωπαϊκής
κοινωνίας.2
Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στα πρώιμα στάδια της αγγλικής επέκτασης και
τον τρόπο που ένας από τους πρωτοπόρους σε αυτή, ο Captain John Smith, την αποτυπώνει
στις ταξιδιωτικές του αφηγήσεις. Το πρώτο κεφάλαιο ξεκινά με μια επισκόπηση της επέκτασης
των ιβηρικών δυνάμεων -Πορτογαλίας και Ισπανίας- και των βορειοευρωπαϊκών δυνάμεων -
Ολλανδίας, Γαλλίας και Αγγλίας- που πρωταγωνίστησαν στην εξωευρωπαϊκή επέκταση από
τον 15ο έως τον 17ο αιώνα. Ακολουθεί μια αναφορά σε δύο παράγωγα αλλά και συστατικά
στοιχεία του αποικισμού, το δουλεμπόριο και τον Μαύρο Μύθο. Το δεύτερο κεφάλαιο
1
Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo και Maureen Quilligan, «Introduction», στο Rereading the Black Legend:
The Discourses of Religious and Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D.
Mignolo, and Maureen Quilligan (εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο: 2007), 1.
2
Walter D. Mignolo, «Afterword: What Does the Black Legend Have to Do with Race?» στο Rereading the Black
Legend, επιμ. Greer, et al, 319-322.
1
πραγματεύεται τις ισπανικές και αγγλικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις σαν ιστορικές πηγές. Η
μελέτη των κειμένων του Captain John Smith στο τρίτο κεφάλαιο θα συμβάλλει στην
κατανόηση του χωροχρονικού πλαισίου και τον τρόπο με τον οποίο εντάχθηκαν στην αγγλική
γραμματεία της επέκτασης, διαμορφώνοντας την ιστορική αφήγηση και μνήμη σύμφωνα με
τις εκάστοτε προτεραιότητες. Ο βασικός στόχος της μελέτης αυτής είναι μέσα από τα κείμενα
του Smith να διερευνηθεί το πώς λειτούργησε το παράδειγμα της Ισπανίας στην χρονικά
μεταγενέστερη αγγλική επέκταση και γενικότερα τους πολλαπλούς ρόλους της ταξιδιωτικής
αφήγησης σαν μέσο προώθησης ιδεών, αλλά και της υπόθεσης του αποικισμού. Για την
καλύτερη κατανόηση των ταξιδιωτικών αφηγήσεων και ειδικότερα των κειμένων του Smith
στην εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν πρόσφατες μελέτες σχετικά με τον αποικισμό, ενώ η
βασική πηγή για τα έργα του Smith είναι η έκδοσή τους σε δύο συλλογικούς τόμους που
επιμελήθηκε το 1910 ο Edward Arber με τίτλο: Travels and works of Captain John Smith:
President of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631.3
Κεφάλαιο Α: Ευρωπαϊκή επέκταση
Πρώτη φάση επέκτασης: οι δυνάμεις της Ιβηρικής χερσονήσου
Ο 14ος αιώνας λόγω των δύσκολων συνθηκών, όπως η πανώλη και η οικονομική κρίση, 4
διακρινόταν από εσωστρέφεια και επιφυλακτικότητα για τα υπερπόντια ταξίδια.5 Η
μεγαλύτερη αντίδραση προερχόταν από τους κόλπους της Εκκλησίας και το κατεστημένο των
Αυλών.6 Ωστόσο πολιτικοί, οικονομικοί και θρησκευτικοί παράγοντες επέτρεψαν τις μεγάλης
κλίμακας εξερευνήσεις τον 15ο και 16ο αιώνα.7
Τον ύστερο Μεσαίωνα οι Ίβηρες έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην Αφρική, όταν στην
Ευρώπη υπήρχε μεγάλη έλλειψη χρυσού, ο οποίος ήταν προσβάσιμος μόνο μέσω των
αφρικανικών εμπορικών δρόμων, όπου κυριαρχούσαν έμποροι των ιταλικών πόλεων και οι
3
Edward Arber, F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New
England, 1580-1631, τομ. Ι & ΙΙ (εκδ. John Grant, Εδιμβούργο, 1910).
4
Jonathan Hart, Comparing Empires: European Colonialism from Portuguese Expansion to the Spanish-American
War (Palgrave MacMillan, Nέα Yόρκη: 2003), 111.
5
Στο ίδιο, 14.
6
Jonathan Hart, Representing the New World: The English and French Uses of the Example of Spain (Palgrave
MacMillan, Nέα Yόρκη: 2001), 18-19.
7
Αναλυτικότερα τα κίνητρα της επέκτασης, στο John Gascoigne, «Motives for European exploration of the Pacific
in the age of the Enlightenment», στο Pacific Science, τχ. 54 (University ofHawai'i Press, Χαβάι, 2000), 227-237.
2
Μουσουλμάνοι.8 Η Ισπανία ήταν αυτή που καθόρισε το ρυθμό στο Νέο Κόσμο, όμως η
Πορτογαλία υπήρξε το κλειδί στην επέκταση πέρα από τα όρια της Ευρώπης. Οι Πορτογάλοι
είχαν στόχο να αποσπάσουν τη Βόρεια Αφρική από τους Μουσουλμάνους και να
εξερευνήσουν τα δυτικά αφρικανικά παράλια, προκειμένου να ανακαλύψουν εναλλακτικό
ανατολικό πέρασμα στην Ασία. Με αυτόν τον τρόπο εγκαινιάστηκε η εξερεύνηση του Νέου
Κόσμου που θα μετατόπιζε το οικονομικό κέντρο της Ευρώπης εκτός της Μεσογείου, στην
οποία κυριαρχούσαν οι Ιταλοί και οι Μουσουλμάνοι, επιτρέποντας την άμεση πρόσβαση στις
ασιατικές αγορές. Σημαντική μορφή ήταν ο πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος που στήριξε
τις εξερευνήσεις. Ίδρυσε ναυτιλιακή σχολή στη χερσόνησο Σάγκρες, όπου συγκέντρωσε
ναυτικούς οδηγούς και χάρτες και διοργάνωσε ναυτικές επιχειρήσεις στα βορειοδυτικά
αφρικανικά παράλια και τα νησιά του ανατολικού Ατλαντικού, συγκεντρώνοντας πληροφορίες
και παράγοντας ένα πλήθος κειμένων για τα εδάφη και τους λαούς που συναντούσαν.
Πορτογάλοι θαλασσοπόροι συνέχισαν το έργο του Ερρίκου. ταξίδεψαν πέρα από το ακρωτήρι
της Καλής Ελπίδος στον Ινδικό Ωκεανό, ανακαλύπτοντας το πέρασμα στην Ινδία, διασφάλισαν
τη θαλάσσια διαδρομή προς την Ινδία μέσω του Αραβικού και Περσικού κόλπου και
εξερεύνησαν τη Βραζιλία (1500). Η Πορτογαλία απέκτησε πρόσβαση στην Αφρική, την Ινδία,
την Ανατολική Ασία και την Αμερική.9 Μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα οι Πορτογάλοι είχαν
πρωταγωνιστικό ρόλο, φτάνοντας στην Κίνα, την Ιαπωνία10 και τη Βόρεια Αμερική, όμως η
προτεραιότητά τους ήταν να εδραιωθούν στην Ινδία.
Στην πορτογαλική επέκταση σημαντικό ρόλο είχε η Καθολική Εκκλησία καθώς ο πάπας
νομιμοποιούσε την εξερεύνηση και εγκατάσταση με βούλες,11 τις οποίες η Πορτογαλία (και
αργότερα η Ισπανία) επέμεναν να γίνονται αποδεκτές από τους Ευρωπαίους ηγεμόνες.12
Απώτερος στόχος ήταν να ενωθούν οι Ευρωπαίοι μονάρχες υπό την ηγεσία των Πορτογάλων
για την καταπολέμηση και εκχριστιανισμό των μη χριστιανικών λαών, σαν αντίδραση στην
Οθωμανική απειλή, κάτι που δεν βρήκε ανταπόκριση στους άλλους μονάρχες. Η πρακτική
απόκτησης μονοπωλίου, νομιμοποίησης και βίας ακολουθήθηκε και από την Ισπανία13 σε μια
εποχή που η Δυτική Ευρώπη ήταν Καθολική και η θρησκευτική αρχή της εδραζόταν στη Ρώμη. 14
8
Hart, Comparing, 109-111.
9
Στο ίδιο, 13-17, 53-56, 134.
10
Jonathan Hart, Contesting Empires: Opposition, Promotion, and Slavery (Palgrave MacMillan, Nέα Yόρκη: 2005),
44.
11
Hart, Comparing, 15-16, 134.
12
Hart, Representing, 15.
13
Hart, Comparing, 18-19.
14
3
Στη διάρκεια της ιβηρικής επέκτασης τον 15ο αιώνα αναπτύχθηκε ένα νομιμοποιητικό πλαίσιο,
στο οποίο επικρατούσε η αντίληψη ότι στα μουσουλμανικά εδάφη της Ιβηρικής έπρεπε να
επανέλθει χριστιανική ηγεσία, ενώ θεωρούσαν την Αφρική «ακατοίκητη», με την έννοια ότι οι
κάτοικοι στερούνταν πολιτισμό και πολιτειακή οργάνωση. Χρησιμοποιήθηκαν παλαιότερα
κείμενα -όπως του κανονολόγου καρδινάλιου Ερρίκου της Susa- που αναφέρονταν στη
μεταβίβαση της πνευματικής κυριότητας του κόσμου από τον Χριστό στους εκπροσώπους του,
πρωτίστως τους ποντίφηκες της Ρώμης, οι οποίοι μπορούσαν να αναθέτουν την κυριότητα μη
χριστιανικών εδαφών σε μονάρχες με την υποχρέωση του εκχριστιανισμού και δικαίωμα να
υποδουλώνουν τους μαύρους Αφρικανούς.15
Τον 15ο και 16ο αιώνα επικράτησε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ της Πορτογαλίας και
της Ισπανίας, η οποία δεν αποδεχόταν τις παπικές παραχωρήσεις στην Πορτογαλία.16 Η
Ισπανία ήταν η πρώτη που έχτισε μια αυτοκρατορία στο Νέο Κόσμο με κατακτήσεις και
εποικισμό. Αρχικός στόχος ήταν η πρόσβαση στην Ανατολή από τα δυτικά.17 Στα τέλη του 15ου
αιώνα οι Ισπανοί μονάρχες, Φερδινάνδος και Ισαβέλλα, που αναζητούσαν νέες πηγές πλούτου
και ευκαιρίες να διαδώσουν τον Χριστιανισμό, χρηματοδότησαν το εγχείρημα του Γενουάτη
Χριστόφορου Κολόμβου για την ανακάλυψη δυτικής πρόσβασης στην Ινδία. Ο Κολόμβος
πραγματοποίησε τέσσερα ταξίδια και δεν έφτασε, βέβαια, ποτέ στην Ινδία. 18 Η Ισπανία, όπως
η Πορτογαλία, ανέθετε την κατάκτηση στους Conquistadores. Ο Hernán Cortés κατέκτησε το
Μεξικό (1519) και ο Francisco Pizarro το Περού (1534).19 Το σύνθημα της ισπανικής κατάκτησης
ήταν «Θεός και χρυσός», το οποίο, σύμφωνα με τον Hart, συνιστά ένα δίπολο που
ενσωματώνει τη συνύπαρξη και τη σύγκρουση της φεουδαρχικής θρησκείας με τους
οικονομικούς στόχους. Αυτό ήταν ένα από τα μεγάλα διλλήματα του Κολόμβου όταν έπρεπε
να προσδιορίσει τις σχέσεις του με τους ιθαγενείς των Δυτικών Ινδιών. Πρόκειται για δύο
κίνητρα με αναλογική σχέση μεταξύ τους, το ένα δικαιώνεται στο βαθμό που συνδιαλέγεται
το άλλο. Όπως υποστήριζε ο Άγγλος ιστορικός Richard Eden, ένας Χριστιανός θα μπορούσε
ταυτόχρονα να είναι πολεμιστής ή έμπορος.20
15
Hart, Comparing, 111.
16
17
Greer, et al, «Introduction», 1.
18
Hart, Contesting, 43.
19
Hart, Comparing, 86, 101-102.
20
4
Η εξερεύνηση του Κολόμβου πυροδότησε μεγάλη νομική διαμάχη μεταξύ Ισπανίας και
Πορτογαλίας που κατέληξε σε μια σειρά από συνθήκες και παπικές βούλες. 21 Η βούλα του
πάπα Αλέξανδρου Στ΄ (1493) διαίρεσε το Νέο Κόσμο σε δύο σφαίρες με την ιδεατή
Αλεξανδρινή διαχωριστική γραμμή στον Ατλαντικό. Τα ανατολικά εδάφη μπορούσε να
διεκδικήσει η Πορτογαλία και τα δυτικά η Ισπανία. Επιπλέον, ο πάπας απειλούσε με αφορισμό
τους Χριστιανούς ηγεμόνες που δεν σέβονταν τη δωρεά του,22 χωρίς να προβλέπεται δικαίωμα
επέκτασης άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Με τη Συνθήκη Τορντεσίλας (1494) η Πορτογαλία
και η Ισπανία συναίνεσαν στη μετακίνηση των ορίων,23 ενώ με τη Συνθήκη της Μαδρίτης
(1495) παραχώρησαν η μια στην άλλη δικαίωμα διέλευσης από τα εδάφη τους.24 Στη συνέχεια,
ο ανταγωνισμός επεκτάθηκε στην Ασία, όταν ο Πορτογάλος Μαγγελάνος για λογαριασμό της
Ισπανίας πραγματοποίησε τον περίπλου της γης (1519-1522).25 Το 1529 με τη Συνθήκη της
Σαραγόσα μοιράστηκε και το ανατολικό ημισφαίριο μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας.26 Έως
τα μέσα του 16ου αι. οι Ισπανοί είχαν χτίσει μια αυτοκρατορία στα αμερικανικά εδάφη που
εκτεινόταν από το σημερινό Περού έως το Μεξικό και πλέον έτρεψαν το ενδιαφέρον τους στη
Βόρεια Αμερική. Αντίθετα, οι Πορτογάλοι ενδιαφέρονταν για την ίδρυση εμπορικών σταθμών
και τη διασφάλιση των θαλάσσιων διαδρομών με στόχο το άμεσο κέρδος.27
Δεύτερη φάση επέκτασης: οι αναδυόμενες δυνάμεις της Βόρειας Ευρώπης
Μετά τον Κολόμβο κάθε μεγάλη ναυτιλιακή δύναμη της Ευρώπης επιδίωκε να
αποκτήσει μερίδιο στο Νέο Κόσμο.28 Η Ισπανία δεν επιθυμούσε την παρουσία άλλων
δυνάμεων στο Νέο Κόσμο, εκτός της Πορτογαλίας με την οποία την περίοδο 1580-1640 είχε
ενωθεί κάτω από το ίδιο στέμμα, προκαλώντας πολιτικές και οικονομικές πιέσεις στις
υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αναπόφευκτα όμως, οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί και οι Άγγλοι
είχαν διαμορφώσει οικονομικά συμφέροντα και εμπορικούς σταθμούς στο Νέο Κόσμο. 29
21
22
23
Hart, Comparing, 16, 112.
24
Hart, Contesting, 43-44.
25
26
27
Anthony Pagden, Spanish Imperialism and the Political Imagination: Studies in European and Spanish-American
Social and Political Theory 1513–1830 (New Haven και Λονδίνο: Yale University Press, 1990), 13.
28
Hart, Contesting, ό.π.
29
Hart, Comparing, 80, 123
5
Παρακολουθούσαν στενά τις ιβηρικές δυνάμεις, αναζητώντας τρόπους να παρακάμψουν τις
παπικές δωρεές και τις Συνθήκες με νομικούς ελιγμούς.30
Οι Ολλανδοί ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Ισπανία τον 17ο αιώνα και ανταγωνίζονταν
την Πορτογαλία, η οποία τότε είχε γίνει ο κύριος φορέας του ασιατικού εμπορίου. Τη
διακίνηση όμως, είχε αναλάβει ο μεγάλος εμπορικός στόλος των Ολλανδών, οι οποίοι
εκμεταλλεύτηκαν τις γνώσεις ναυσιπλοΐας των Πορτογάλων και εισχώρησαν στους
πορτογαλικούς εμπορικούς σταθμούς. To 1595 οι Ολλανδοί στράφηκαν στην Ασία και ίδρυσαν
την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (VOC - Vereenigde Oost-Indische Compagnie) για τη διαχείριση
του ασιατικού εμπορίου.31 Οι Ολλανδοί στις αρχές του 17ου αιώνα συνεργάστηκαν με την
Αγγλία και σταδιακά διαδέχτηκαν την πορτογαλική αυτοκρατορία. Αργότερα συγκρούστηκαν
με την Αγγλία και ενεπλάκησαν σε μια διαμάχη προπαγάνδας για μισό αιώνα. Η ολλανδική
εταιρεία διαλύθηκε, όταν η Γαλλία εισέβαλε στις Κάτω Χώρες (1795).32 Οι Ολλανδοί ήταν οι
πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στα βορειοανατολικά της Αμερικής, αναζητώντας
πλουτοπαραγωγικές πηγές, και ίδρυσαν την αποικία Νέες Κάτω Χώρες.
Η επέκταση των Άγγλων καθυστέρησε, αφήνοντας αρχικά το πεδίο ελεύθερο στη

Γαλλία, παρότι είχαν ταξιδέψει μακρινές αποστάσεις και είχαν εξερευνήσει τη Βόρεια Αμερική.
Η Γαλλία μπήκε στον ανταγωνισμό μετά το 1520,33 αντιδρώντας στο ιβηρικο μονοπώλιο με
πολεμικές αναμετρήσεις. Ξεκίνησαν τρεις αποικιακές εκστρατείες στη Βραζιλία, στη Φλόριντα
και στον Καναδά, όπου διεκδικούσαν την περιοχή από τις Μεγάλες Λίμνες και τον Μισισιπί
ποταμό έως τον Κόλπο του Μεξικού, γνωστή σαν Νέα Γαλλία. Κύρια οικονομική δραστηριότητα
ήταν το εμπόριο γούνας κάστορα. Αρχικά οι Γάλλοι και οι Άγγλοι ενδιαφέρονταν να
κυριαρχήσουν στο Νέο Κόσμο και να εκχριστιανίσουν τους ιθαγενείς, αλλά στη συνέχεια
στράφηκαν στην εμπορική εκμετάλλευση.34
Οι Άγγλοι ανέθεταν την επέκταση κυρίως σε εταιρείες. Τον 17ο αιώνα το εμπόριο της
Ινδίας διαχειριζόταν η East India Trading Company. Ιδρύθηκαν οι πόλεις Μανδράς (1639) και
Καλκούτα (1690), ενώ εξαγόρασαν τη Βομβάη από τους Πορτογάλους (1661). Το 1757
απέκτησαν τον έλεγχο της Βεγγάλης από τους Γάλλους, οι οποίοι πλέον περιορίστηκαν σε
λίγους εμπορευματικούς σταθμούς. Οι Άγγλοι στράφηκαν στη Βόρεια Αμερική με στόχο την
30
31
Στο ίδιο, 122-123.
32
Στο ίδιο, 10, 140.
33
Hart, Representing, 13-15, 20-21.
34
Στο ίδιο, 9-10, 176.
6
εδαφική επέκταση μέσω εποικισμού σε μια περίοδο πληθυσμιακής αύξησης και ανεργίας. Η
πρώτη μόνιμη εγκατάσταση δημιουργήθηκε στο Jamestown το 1607, στην περιοχή της Virginia
(Βιρτζίνια), προκειμένου να διασφαλιστεί η θέση τους στην Αμερική και να εκμεταλλευτούν
τον φυσικό πλούτο. Άλλος λόγος επέκτασης ήταν η αναζήτηση θρησκευτικής ελευθερίας από
μειονοτικές θρησκευτικές ομάδες, κυρίως καλβινιστών. Στη συνέχεια, κατέλαβαν την αποικία
των Νέων Κάτω Χωρών, που μετονομάστηκε σε Νέα Υόρκη, και ίδρυσαν αποικίες κατά μήκος
των βόρειων ακτών του Ατλαντικού. Μετά τον Γαλλο-Ινδιάνικο πόλεμο (1763) εκτόπισαν τους
Γάλλους από τη Βόρεια Αμερική.35
Ο αποικιοκρατικός ανταγωνισμός είχε ιδιαίτερη ένταση στα τέλη του 17ου αιώνα.
Καθώς υποχωρούσε η δύναμη των Πορτογάλων και της Καθολικής Εκκλησίας, η Γαλλία και η
Αγγλία επιδίωκαν να μιμηθούν και να εκτοπίσουν την αποικιακή υπερδύναμη Ισπανία, κάτι
που επιτεύχθηκε τον 18ο αιώνα, παρότι αντιμετώπιζαν τον ανταγωνισμό της Ολλανδίας. Η
Βρετανία έγινε η μεγάλη αποικιακή δύναμη, ωστόσο μετά την ανεξαρτητοποίηση των
σημαντικότερων αγγλικών αποικιών στην Αμερική, που επετεύχθη με τη συνδρομή της
Ισπανίας και της Γαλλίας, η Βρετανία (πλέον) επικεντρώθηκε στην Ινδία.36
Δουλεμπόριο και Μαύρος Μύθος
Οι ισπανικές κτήσεις στην Αμερική προέκυψαν τυχαία και επεκτάθηκαν σχετικά

γρήγορα με την υπεροχή των όπλων. Οι Ισπανοί, όμως, βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια εντελώς
διαφορετική πραγματικότητα απ’ ότι οι Πορτογάλοι, οι οποίοι ίδρυαν εμπορικούς σταθμούς
σε χώρες που ήδη είχαν εμπορικές συναλλαγές με την Ευρώπη. Ο Νέος Κόσμος ήταν
απομονωμένος και δεν διέθετε τις ασιατικές τεχνολογίες, επομένως ο αποικισμός φάνταζε εν
μέρει ως πρακτική αναγκαιότητα. Οι πρώτοι Ισπανοί άποικοι αναζητούσαν τον εύκολο
πλουτισμό και μετέφεραν την ευρωπαϊκή νοοτροπία της κατώτερης αριστοκρατίας που ζούσε
από την εργασία των άλλων και τα πολεμικά κέρδη.37 Η εμπειρία των ιβηρικών δυνάμεων από
την Αφρική και τα νησιά του Ατλαντικού χρησιμοποιήθηκε και στο Νέο Κόσμο. Η βία και η
στρατολόγηση σκλάβων ήταν τα δύο στίγματα της οικονομικής και κοινωνικής πρακτικής που
εφαρμόστηκε από όλες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και από τις Η.Π.Α. μετά την ανεξαρτησία
35
36
37
Pagden, Spanish Imperialism, 13-17.
7
τους.38 Όπως επισήμανε ο ισπανός λόγιος Julián Juderías το 1914, μέσα στο κλίμα της
ευρωπαϊκής θρησκευτικής αντιπαράθεσης η προνομοιούχα χριστιανική ταυτότητα δικαίωνε
και νομιμοποιούσε την επιβολή επεκτατικών οραμάτων και προγραμμάτων. Οι Ισπανοί
επέβαλαν το σύστημα εκμετάλλευσης των ντόπιων και της εργασίας τους, γνωστό ως
encomienda, που έγινε αντικείμενο σκληρής εσωτερικής και εξωτερικής κριτικής και αντι-
ισπανικής προπαγάνδας στην Ευρώπη.39 Η σκληρότητα των Ισπανών εξόντωσε τους ιθαγενείς
των Δυτικών Ινδιών και η στροφή στην εισαγωγή μαύρων Αφρικανών σκλάβων εγκαινίασε μια
δεύτερη φάση δουλείας με εμπορικο-οικονομικό χαρακτήρα. Η κουλτούρα, τα ηθικά
διλήμματα, η πολιτική και οικονομία γύρω από τη δουλεία επισκιάζουν όλη την ευρωπαϊκή
επέκταση.40 Ο δούλος δεν ήταν πλέον ένα τυχαίο προϊόν του πολέμου, αλλά το αντικείμενο
του πολέμου, ένας νέος επικερδής εμπορικός κλάδος της υπό διαμόρφωση καπιταλιστικής
οικονομίας. Για πρώτη φορά η δουλεία σχετίστηκε αξεδιάλυτα με το χρώμα του δέρματος και
την θρησκευτική ταυτότητα, αιτιολογήθηκε και φυσικοποιήθηκε.41 Ξεκίνησε από την
Πορτογαλία και τον 18ο αιώνα μονοπωλήθηκε από τη Βρετανία.42
Στα πρώτα στάδια του αποικισμού η Ισπανία βρισκόταν στις απαρχές δημιουργίας ενός
πρώιμου νεωτερικού κράτους. Στην προσπάθεια των μοναρχών να ισχυροποιήσουν την
ηγεμονία τους υιοθετήθηκαν γραφειοκρατικές διαδικασίες και μια νέα πολιτική κουλτούρα
για τον υπό διαμόρφωση Νέο Κόσμο που θεμελειώθηκε στη βάση των νέων κοινωνικών
ομάδων, που είχαν προκύψει, και γραφειοκρατικών θεσμών στο πλαίσιο μιας οργανικής και
συγκεντρωτικής σύζευξης κράτους και Καθολικής Εκκλησίας. Η Ισπανική Ιερά Εξέταση ήταν ο
υπεύθυνος θεσμός που πιστοποιούσε την καθαρότητα των δεσμών αίματος. 43 Οι ισπανικές
αρχές επιχείρησαν να συντηρήσουν τη «φυλετική», κοινωνική και πολιτισμική υπεροχή του
άποικου, προκειμένου να διασφαλίσουν έναν υποδεέστερο ρόλο των αποικιών στα πρώιμα
στάδια διαμόρφωσης μιας καπιταλιστικής οικονομίας, 44 αλλά απέτυχαν δημιουργώντας νέες
38
Hart, Contesting, 93-95, 195.
39
40
Hart, ό.π., 3.
41
Sir Arthur Helps, Spanish conquest in America, τομ. Α΄ (Harper & Bros., Νέα Υόρκη 1856), 18-21.
42
Greer, et al, ό.π., 2-3.
43
Irene Silverblatt, «The Black Legend and Global Conspiracies: Spain, the Inquisition, and the Emerging Modern
World», στο Rereading the Black Legend, επιμ. Greer, et al, 99-116.
44
Αναλυτικότερα για τη φυλετικοποίηση των ισπανικών αποικιών, στο Yolanda Fabiola Orquera, «“Race” and
“Class” in the Spanish Colonies of America: A Dynamic Social Perception», στο Rereading the Black Legend, επιμ.
Greer, et al, 167-187.
8
κατηγορίες υπηκόων (mestizo, mulato, caciques, zambo, κ.ά.), τους μη καθαρόαιμους
«άλλους» Ισπανούς του Νέου Κόσμου.45
Οι ιβηρικές δυνάμεις έγιναν πρότυπο μίμησης και αποφυγής στα κείμενα των Γάλλων,
Άγγλων και Ολλανδών, ανάλογα με τους σκοπούς που εξυπηρετούσουν. Με τη διάδοση της
τυπογραφίας η έντυπη γραμματεία της εποχής είχε γίνει καθοριστικό εργαλείο πληροφόρησης
και προπαγάνδας46 που απευθυνόταν στο ισπανικό και ευρωπαϊκό ακροατήριο.47 Η εσωτερική
προπαγάνδα υποσχόταν πλουτισμό στα μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα με στόχο να
εξωτερικευθεί το πρόβλημα των αναταραχών, ενώ η εξωτερική προπαγάνδα που
απευθυνόταν στις ξένες δυνάμεις και τους κατακτημένους επικεντρωνόταν στα θρησκευτικά
ζητήματα σαν μια a posteriori αιτιολόγηση της επιβολής πολέμου για οικονομικά οφέλη. 48 Το
1914 ο Ισπανός λόγιος Julián Juderías ονόμασε Μαύρο Μύθο (La Leyenda Negra) το αντι-
ισπανικό κλίμα που δημιουργήθηκε, ως το φαινόμενο κατά το οποίο τα αγγλικά και γαλλικά
κείμενα παρουσίαζαν ή κατασκεύαζαν μια δραματική ρητορική απόδοσης ευθυνών με στόχο
να δικαιώσουν ή να ασκήσουν κριτική στις δικές τους ή τις αντίπαλες χώρες.49 Ο Juderías
θεωρεί βασική αιτία την Προτεσταντική εχθρότητα και ότι η προσεκτικότερη μελέτη του
Μαύρου Μύθου αποδεικνύει ότι η βάναυση εκμετάλλευση του Νέου Κόσμου δεν χαρακτήριζε
μόνο στην Ισπανία.50 Τα κείμενα των ίδιων των Ισπανών επικριτών της ισπανικής πρακτικής
έγιναν η βασική πηγή για την κατασκευή του Μαύρου Μύθου που εν πολλοίς νομιμοποιούσε
τα κράτη της δεύτερης φάσης της επέκτασης (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) να προωθήσουν τα
επεκτατικά τους προγράμματα.51 Τον 16ο αιώνα η χριστιανική θεολογία νοηματοδότησε
ταυτόχρονα μια διπλής κατεύθυνσης επιχειρηματολογία «φυλετικής» διαφοροποίησης. Η
Ισπανία στη διάρκεια της ανακατάληψης των εδαφών της από τους Μουσουλμάνους
(Reconquista) και αργότερα η Γαλλία και Αγγλία διαφοροποιήθηκαν από τους
Μουσουλμάνους της βόρειας Αφρικής, τους Οθωμανούς και τους Ορθόδοξους Ρώσους,
προκειμένου να οριοθετηθούν οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες.52 Στη συνέχεια, η Αγγλία
45
Kathryn Burns, «Unfixing Race», στο Rereading the Black Legend, επιμ. Greer, et al, 191.
46
Hart, Comparing, 9.
47
Gonzalo Lamana, «Of Books, Popes, and Huacas; or, The Dilemmas of Being Christian», στο Rereading the Black
Legend, επιμ. Greer, et al, 123.
48
Orquera, «“Race” and “Class”», 175.
49
50
51
Lamana, ό.π., 131.
52
Σχετικά με την παραγωγή θρησκευτικών ταυτοτήτων, στο Henriette-Rika Benveniste και Giorgos Plakotos,
«Converting Bodies, Embodying Conversion: The Production of Religious Identities in Late Medieval and Early
Modern Europe», στο Contesting Inter-Religious Conversion in the Medieval World, επιμ. Yaniv Fox, Yosi Yisraeli
(Routledge, Λονδίνο 2017), 245-267.
9
διαφοροποιήθηκε από τους Ισπανούς με τον ισχυρισμό ότι είχαν αναμειχθεί βιολογικά με τους
Μορίσκους (Μουσουλμάνους Ισπανίας) και συμπεριφέρονταν βάρβαρα στο Νέο Κόσμο. Έτσι
γεννήθηκε ο Μαύρος Μύθος, ο οποίος σύμφωνα με τον Walter Mignolo, ήταν η πρώτη και
βασικότερη εσωτερική αντιπαράθεση μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων που αναδύθηκε
μέσα από την Αναγέννηση στο πλαίσιο της δυτικοευρωπαϊκής επέκτασης και της παγίωσης
μιας καπιταλιστικής οικονομίας στον Ατλαντικό από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η
«φυλετικοποίηση» επέβαλε την ανωτερότητα των Δυτικών Χριστιανών, νομιμοποίησε την
κατάκτηση εδαφών και την εκμετάλλευση υποθετικά κατώτερων λαών.53 Επιστρατρεύτηκαν
ήδη υπάρχοντα ιδεολογικά και διανοητικά σχήματα σε βάρος της Ισπανίας,
μετασχηματίζοντάς την στη νέα ενδοευρωπαϊκή ετερότητα. Οι Ισπανοί λειτούργησαν για την
Αγγλία (κυρίως) όπως είχαν λειτουργήσει για την Ισπανία οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι,
κατά την περίοδο της επιβολής του χριστιανισμού στην Ισπανία (1492-1609) και παράλληλα οι
«άλλοι» της Αμερικής.54 Οι ευρωπαϊκές ιεραρχήσεις και αντιπαραθέσεις της πρώτης
μεσογειακής νεωτερικότητας, στην οποία πρωταγωνίστησε η Ισπανία, αναπροσαρμόστηκαν
όταν προέκυψε η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των ευρωπαϊκών δυνάμεων μέσα στο
διευρυμένο πλαίσιο της δεύτερης βορειοευρωπαϊκής νεωτερικότητας (με πρωταγωνίστρια την
Αγγλία) που συμπεριλάμβανε και το Νέο Κόσμο.55 Το αφήγημα του Μαύρου Μύθου ήταν
συστατικό στοιχείο για τη διαμόρφωση του αυτοκρατορικού οράματος της Αγγλίας. 56
Κεφάλαιο Β: Ταξιδιωτική γραμματεία
Ισπανικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις
Η Ισπανική επέκταση και η ιστορική προβολή της είχε προηγηθεί και έθεσε το ρυθμό
για τους βόρειους Ευρωπαίους, ωστόσο αναπτύχθηκε στο πλαίσιο μιας προγενέστερης εποχής
με διαφορετικά συμφραζόμενα.57 Οι Ισπανοί έγραφαν εκτενώς για τις εμπειρίες τους στο Νέο
Κόσμο, παράγοντας ένα πλήθος κειμένων,58 που έγιναν πολύτιμες πηγές πληροφόρησης. Την
53
Το «φυλετικοποιημένο» αυτό σύστημα υιοθετήθηκε τον 19ο αιώνα από την κοσμική επιστήμη και φιλοσοφία
διαμορφώνοντας την ιδεολογία του ρατσισμού, στο Mignolo, «Afterword», 312-324.
54
Στο ίδιο, 319-322.
55
Lamana, “Of Books, Popes, and Huacas,” 118.
56
Edmund Valentine Campos, «West of Eden: American Gold, Spanish Greed, and the Discourses of English
Imperialism», στο Rereading the Black Legend, επιμ. Greer, et al, 269.
57
58
Στο ίδιο, 13-14.
10
εποχή αυτή η ταξιδιωτική γραμματεία που περιέγραφε το Νέο Κόσμο αποκτά εγκυκλοπαιδικό
χαρακτήρα και ένα νέο ιδεολογικό πλαίσιο. Κεντρικό θέμα γίνεται η θρησκευτική ταυτότητα,
οι αλληλεπιδράσεις, η ιστορία και εξέλιξη των ταξιδιωτών που παίρνουν διαστάσεις έπους.
Συγκεντρώνονται πληροφορίες, στατιστικά και δημογραφικά στοιχεία, επιτόπιες
εθνογραφικές παρατηρήσεις με έντονο ιεραποστολικό πνεύμα, οι οποίες συνήθως
εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της Εκκλησίας και κυρίως του κράτους. Οι ευρωπαϊκές χώρες
έβλεπαν την υπερδύναμη Ισπανία σαν αυτοκρατορικό πρότυπο και προσπαθούσαν να την
προφτάσουν.59
Η μετάφραση έπαιξε κεντρικό ρόλο στην αφηγηματική και κειμενική παράδοση της
επέκτασης, ωστόσο μειονεκτούσε εξαιτίας της χρονικής απόστασης από τα γεγονότα. Τα
λατινικά κείμενα απευθύνονταν στην ελίτ, ενώ η μετάφραση στην καθομιλουμένη σήμαινε
μεγαλύτερη διάδοση στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Για το λόγο αυτό αρκετοί Ισπανοί
συγγραφείς προτίμησαν την ισπανική γλώσσα, η οποία ιδιαίτερα για τους καπεταναίους,
εξερευνητές και άποικους ήταν αναγκαία επιλογή. 60 Παράγεται ένα πλήθος μεταφράσεων που
χαρακτηρίζονται από τη διακειμενικότητα61 και τις διαφορετικές εκδοχές του πρωτογενούς
κειμένου, ανάλογα με το συγκεκριμένο πρόγραμμα που εξυπηρετούσαν και το κοινό στο οποίο
απευθύνονταν. Ένας τεράστιος όγκος αφηγήσεων, εξωτικών αναπαραστάσεων και
εικονογραφήσεων από το Νέο Κόσμο έγινε προσιτός στο ευρωπαϊκό κοινό με τη διάδοση της
τυπογραφίας. Η επέκταση διέστειλε δραματικά τον χωροχρόνο και τη φαντασία,
δημιουργώντας νέες προσδοκίες. Κινητοποιούνται όλα τα διαθέσιμα ερμηνευτικά πλαίσια και
αναβιώνουν τα πιο ευφάνταστα ιδεολογικά και πολιτικά επιχειρήματα (π.χ. περί Ατλαντίδας ή
ανακάλυψης των φυλών του Ισραήλ).62 Με την ανακάλυψη των νέων κόσμων η
ανθρωπολογική και πολιτισμική διαφορετικότητα ήρθε απλά να προστεθεί στις διαδικασίες
επίγνωσης της διαφορετικότητας που είχε ήδη εκκινήσει η Αναγέννηση μέσα από την εμπειρία
των κλασικών κειμένων και υπήρχε ένα πλήθος από ανταγωνιστικές ιστορικές και μεταφυσικές
θεωρίες που ερμήνευαν τη διαφορετικότητα σαν ένα αποδεκτό φαινόμενο στο παραδοσιακό
χριστιανικό ή πλατωνικό πλαίσιο αντίληψης. Η Ευρωπαίοι διέθεταν την επινοητικότητα να
αφομοιώνουν νέες ιδέες και ανθρώπους χωρίς να έρχονται σε ρήξη με την παράδοσή τους
59
60
61
Αναλυτικότερα για τον όρο «διακειμενικότητα», στο Ζ. Ι. Σιαφλέκης, «Επίδραση και Διακειμενικότητα στη
συγκριτική έρευνα της λογοτεχνίας», στο Σύγκριση, τευχ. 1 (Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής
Γραμματολογίας, Αθήνα, Απρίλιος 1989), 15-20.
62
Πρβλ. Hart, Representing, 19, 109, 119, 198.
11
(Ryan, 1981).63 Στα πρωτότυπα κείμενα συνυπάρχουν η φιλολογική και ιστορική διάσταση. Η
αυθεντική μαρτυρία περιπλέκεται με την ουτοπική περιγραφή και την ρητορική τέχνη στην
προσπάθεια να εξασφαλισθεί χρηματοδότηση, να προωθηθεί η αυτοκρατορική ιδέα και η
εγκατάσταση στο Νέο Κόσμο, να πειστεί ένας ηγεμόνας, ένας χορηγός ή ένα έθνος.64
Η τεχνολογική πρόοδος και οικονομική ανάπτυξη του 15ου αιώνα ενθάρρυνε την
κοινωνική και πολιτισμική κινητικότητα, αναδεικνύοντας αυτοδίδακτους χρονικογράφους από
μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα σε θέσεις ισχύος. Πρόκειται για έναν ανεξάρτητο πυρήνα
υψηλόβαθμων κατακτητών και υπαλλήλων. Η δημοσίευση των έργων τους περιορίστηκε με
νομικές δικλείδες, καθώς η ελίτ των διανοουμένων δεν ήταν διατεθειμένη να τα εντάξει στα
αναγνωρισμένα είδη γραμματείας. Οι επίσημοι ιστορικοί χρησιμοποιούσαν τα κείμενα αυτά
επιλεκτικά σαν πηγές πληροφόρησης, αναπτύσσοντας μια λόγια γραμματεία που
νομιμοποιούσε το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα με εθνικά, θρησκευτικά και φιλοσοφικά
επιχειρήματα. Το συλλογικό αυτό εγχείρημα χαρακτηρίζεται από την αφοσίωση στο Στέμμα,
την Καθολική Εκκλησία και τη συλλογή υλικού, το οποίο, κατόπιν επεξεργασίας, διέθεταν στο
κοινό για το οποίο προοριζόταν εξαρχής. 65
Αγγλικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις
Οι Άγγλοι ξεκίνησαν να γράφουν ταξιδιωτικές αφηγήσεις πιο συστηματικά από το

δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Δημιουργήθηκαν συλλογές αρχείων όπου συγκεντρώνονταν
γνώσεις και πληροφορίες για το Νέο Κόσμο, όμως υπήρχε ακόμη μεγάλη εξάρτηση από τη
μετάφραση ισπανικών κειμένων. Οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις της Αγγλικής Αναγέννησης
στηρίχθηκαν σε ισπανικές, γαλλικές και αγγλικές πηγές. Πλοηγοί, ιστορικοί και χαρτογράφοι
άρχισαν να συλλέγουν πληροφορίες για χάρη της γνώσης, αλλά και για λόγους πρακτικούς,
κρατικούς ή επιχειρηματικούς. 66 Η εμμονή συλλογής και κατοχής των επιστολών έγινε
σημαντικό συστακτικό της ευρωπαϊκής ταυτότητας, αλλά και της ετερότητας (Ryan, 1981).67
Σημαντικοί παράγοντες στη διαμόρφωση και διατήρηση της ιστορικής μνήμης για την αγγλική
63
Michael Ryan, «Assimilating New Worlds in the Sixteenth and Seventeenth Centuries», Comparative Studies in
Society and History, 23:4 (Cambridge University Press, 1981), 520-526.
64
65
Orquera, «“Race” and “Class,”», 174-175.
66
Hart, ό.π., 13-16, 26.
67
Ryan, ό.π., 531-532.
12
επέκταση ήταν οι συγγραφείς που επιμελούνταν την έκδοση μεγαλόπρεπων τόμων, 68
μεταφράζοντας και προωθώντας έργα των Ισπανών.69 Λόγιοι όπως ο Oviedo, ο Thevet και ο
Richard Hakluyt ενδιαφέρονταν να οριοθετήσουν το πρόγραμμα επέκτασης της χώρας τους και
να διαμορφώσουν μια εθνική ταυτότητα70 απευθυνόμενοι στο αναγνωστικό κοινό της εποχής.
Ο Jonathan Hart έχει μελετήσει τις στρατηγικές τους, τα κίνητρα και τα σχήματα λόγου,
προσπαθώντας να προσδιορίσει το πρόγραμμα που εξυπηρετούσαν και σε ποιό βαθμό.
Πρόκειται για συγγραφείς με ελάχιστη έως καθόλου πρακτική εμπειρία από το Νέο Κόσμο. Στα
κείμενά τους υπάρχει μια ένταση μεταξύ του λόγιου και του εμπειρικού αφηγητή. Οι
συγγραφείς αυτοί μέσα από το γραφείο τους έρχονταν σε επαφή με μια μάζα νέου υλικού και
γνώσεων από το οποίο έπρεπε να επιλέξουν, να διακρίνουν και να περιγράψουν την αλήθεια
των αφηγήσεων ενός έμπειρου ταξιδιώτη που γνώριζε από πρώτο χέρι το Νέο Κόσμο και
σύμφωνα με την επικρατούσα τάση επικαλείται την αυθεντία του αυτόπτη μάρτυρα.71
Ανάλογα με τη σκοπιμότητα που διαμόρφωνε τα κριτήριά του, κάθε συγγραφέας
χρησιμοποιούσε πρακτικές, όπως την απόκρυψη γεγονότων και ανακαλύψεων ή τη μετατροπή
αποτυχιών σε νίκες και την ένταξη τους στα μεγάλα αφηγήματα, όπως της αγγλικής αρετής
έναντι των ιθαγενών ή το μύθο της ένδοξης αγγλικής ναυσιπλοΐας. Στο πλαίσιο αυτό
χρησιμοποιήθηκαν επιλεκτικά, παραποιήθηκαν ή δέχτηκαν σκληρή κριτική τα κείμενα του
Captain John Smith, διαμορφώνοντας την ιστορική μνήμη γι’ αυτόν.72
Παραδοσιακά τα κείμενα της ευρωπαϊκής επέκτασης δεν θεωρούνταν υψηλής

λογοτεχνικής ή ιστοριογραφικής αξίας, ωστόσο σήμερα έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη
σπουδαιότητα για τους ιστορικούς και τους κριτικούς της λογοτεχνίας.73 Πέρα από τις
μεταφράσεις, αρκετές αφηγήσεις της αγγλικής επέκτασης αναφέρονται στην Ισπανία, 74 η
οποία εξακολουθούσε να είναι το σημείο αναφοράς ακόμα και μετά τον 17ο αιώνα όταν
εξασθένησε η δύναμή της στην Ευρώπη. Οι πρακτικοί θαλασσοπόροι περιέγραφαν τις σχέσεις
ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τις εμπειρίες με τους Ισπανούς, δικαιολογώντας τις
ενέργειές τους.75 Τα κείμενα αυτά περιλαμβάνουν μαρτυρίες, ιστορίες, κοσμογραφίες,
πατριωτικά ποιήματα, θρησκευτικές περιηγήσεις και μια μορφή ρομαντισμού, που αντανακλά
68
Mary C. Fuller, Remembering the Early Modern Voyage: English Narratives in the Age of European Expansion,
Early Modern Cultural Studies 1500-1700 (Palgrave Macmillan, Νέα Υόρκη, 2008), 5-9.
69
70
Fuller, ό.π., 5-7.
71
Hart, Contesting, 69-88 και Comparing, 20.
72
73
74
75
13
την πολυδιάστατη και πολυκύμαντη σχέση Ισπανίας και Αγγλίας στη διάρκεια της επέκτασης.
Η Αγγλία, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, χειρίστηκε με αμφιλεγόμενες και αντιφατικές
μεθόδους το παράδειγμα της Ισπανίας.76 Τα κείμενα της περιόδου 1567-1600 χαρακτηρίζονται
από έντονο αντι-ισπανικό περιεχόμενο και συνέβαλαν στη μετέπειτα αρνητική στάση προς την
Ισπανία77 στο πλαίσιο της πολεμικής προπαγάνδας και της ρητορικής του Μαύρου Μύθου.78
Οι Άγγλοι προσπαθούν να αυτοπροσδιοριστούν σε σύγκριση με το παράδειγμα της Ισπανίας79
με κεντρικά τα μοτίβα όπως: φθόνος και μίμηση, αντιπαλότητα και εκτοπισμος, χρυσός και
Θεός, απληστία και κακομεταχείριση Ινδιάνων ή άλλων Ευρωπαίων, συνύπαρξη και
εξιλέωση.80
Οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις ως ιστορικές πηγές
Από λογοτεχνική σκοπιά οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και

ιδιότητες. Γράφτηκαν για κάποιο σκοπό και στηρίζονται σε μια συγκεκριμένη ιστορική
συγκυρία που τις παρήγαγε και ταυτόχρονα τις περιόριζε. Τα εμπειρικά αυτά κείμενα
αποτυπώνουν εκ των υστέρων την ιστορική μνήμη και υπόκεινται στην υποκειμενικότητα των
πόθων και εικασιών ενός αφηγηματικού πλαισίου και μιας νοηματοδότησης. Η διαδικασία
επιλογής ενός εμπειρικού υλικού που απευθύνεται σε αναγνώστες προϋπάρχει ήδη τη στιγμή
που γράφεται. Η αφήγηση υποτάσσεται στην οικονομία του γραπτού λόγου, καθώς
προϋποθέτει ένα πλαίσιο -μια αρχή, ένα τέλος και μια κεντρική αφήγηση που κινείται
ενδιάμεσα, συνδέοντας την αρχή με το τέλος. Κάποια γεγονότα γίνονται κεντρικά και άλλα
περιθωριοποιούνται ή παραλείπονται ολότελα. Η λήθη αποτελεί φυσική λειτουργία της ίδιας
της μνήμης, αλλά μπορεί να είναι και ιδεολογική. Η μνήμη τείνει να καταγράφει δυναμικές
απεικονίσεις και εμβληματικές αφηγήσεις. Η δημιουργία μιας αξιομνημόνευτης αφήγησης
διατηρείται στη μνήμη και σε μεγάλο βαθμό μετατρέπεται σε γνώση, χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι είναι ακριβής. Όσα θεωρούμε γνώση μπορεί να αποτελούν κωδικοποίηση ενός ολόκληρου
συστήματος επιθυμιών και ιδανικών που έχουν διαμορφώσει την ιστορική μας γνώση με
αποτέλεσμα και σήμερα τις όποιες επιλογές ή παραλείψεις να τις προσπερνάμε σαν
κανονικότητες ή αναγκαίες. Το πέρασμα των απομνημονευμάτων στο γραπτό λόγο αποτελεί
76
77
78
79
80
Στο ίδιο, 3.
14
μια συναίρεση της μνήμης που καθοδηγείται από κριτήρια επιλογής και ερμηνείας. Θεωρητικά
η εξωτερικευμένη μνήμη με τη μορφή γραπτού λόγου γίνεται προσιτή στους αναγνώστες, των
οποίων όμως η προσβασιμότητά στα κείμενα καθορίζεται από τα κριτήρια και τον βαθμό
εισαγωγής τους στην αγορά των εκδόσεων. Τότε μια προσωπική μνήμη γίνεται δημόσια και
ξεκινά η μετάδοση της ιστορίας. Η μετάφραση, ανθολόγηση, παραπομπή, αναφορά και
διαχείριση των βιβλίων συνιστούν παραμέτρους διαμόρφωσης της ιστορικής μνήμης. Από
μόνα τους τα τυπωμένα βιβλία, ακόμη και οι αφηγήσεις άμεσων παρατηρητών, δεν επαρκούν
σαν ιστοριογραφικές πηγές, αλλά λειτουργούν σαν πρόσθετες μαρτυρίες στα υπάρχοντα
τεκμήρια. Ξεκλειδώνοντας μια τέτοια ιστορία μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη
των ιδανικών, επιθυμιών και αντιδράσεων στον τρόπο που έχουν περιγραφεί τα πρόσωπα, τα
γεγονότα, οι τόποι του παρελθόντος από τους ίδιους τους αφηγητές.
Η αφήγηση, επομένως, διαμορφώνεται από μια αναπόφευκτη οικονομία και η έρευνα

πρέπει συνεχώς να διευρύνει και να εμπλουτίζει τη δημόσια ιστορική μνήμη, θέτοντας
ερωτήματα για τον τρόπο που το παρελθόν σκεφτόταν για το παρελθόν και εντοπίζοντας όσα
διέφυγαν της ιστορικής μνήμης. Επιπλέον, η γνώση για το παρελθόν υπόκειται σε μεταβολές
και συνεχείς αναθεωρήσεις είτε εξαιτίας νέων ανακαλύψεων είτε επειδή κάθε εποχή εστιάζει
σε διαφορετικές προτεραιότητες και αρχές. 81 Οι τεχνικές της σχολαστικής ανάγνωσης
πρωτότυπων χειρογράφων και έντυπων κειμένων βοηθούν να γίνει διάκριση μεταξύ
πραγματικότητας και φαντασίας, ανοίγοντας νέες συζητήσεις για κείμενα ή στοιχεία που
αγνοήθηκαν στο παρελθόν μέσα από ένα σημερινό πρίσμα.82 Η ανάλυση κειμένου αποτελεί
βασική μέθοδο, για να τεθούν ερωτήματα και να αναζητηθούν απαντήσεις, ώστε να
οριοθετηθούν και να συγκεκριμενοποιηθούν οι στόχοι.
Τα κείμενα του John Smith έχουν προκαλέσει σημαντική συζήτηση. Ο Thomas

Seccombe το 1910 θέωρησε ότι συνιστούν τη μοναδική μαρτυρία για πολλούς από τους
άθλους του Smith.83 Πιο πρόσφατα, ο Jonathan Hart έχει ασχοληθεί εκτενώς με τα κείμενα
αυτά στις μελέτες του για την ευρωπαϊκή επέκταση, ενώ η Mary Fuller θεωρεί ότι ξεχωρίζουν
ανάμεσα σε εκείνα της αγγλικής επέκτασης. Η μελέτη των κειμένων του Smith θα συνέβαλε
στο να δούμε τα γεγονότα τη στιγμή που εξελίσσονται, χωρίς την παρέμβαση, ερμηνεία ή
σκοπιμότητα των δευτερογενών πηγών, για να κατανοήσουμε την ιστορία των εξερευνήσεων
και της δημιουργίας της αγγλικής ναυτιλιακής αυτοκρατορίας. Μπορούμε να εντοπίσουμε πώς
81
Fuller, Remembering, 16-20.
82
83
Thomas Seccombe, “Bibliography,” στο Arber, επιμ., Travels and works, xxvii-xxx, τομ. Ι, xxviii.
15
σκεφτόταν τότε ο πρωτοπόρος αυτός εξερευνητής στο πλαίσιο της εποχής του, πώς ο ίδιος
αφηγείται και αιτιολογεί τις πράξεις του, πώς ήθελε να τον θυμούνται και πώς συνδέθηκε με
τα μεγάλα αγγλικά αφηγήματα. 84
Κεφάλαιο Γ: Ο Captain John Smith και τα κείμενά του
Ο Captain John Smith και η ίδρυση της αποικίας Jamestown
O Smith καταγόταν από το Lincolnshire της Αγγλίας και η βάφτισή του τον Ιανουάριο
του 1580 επιβεβαιώνεται από αρχείο στην εκκλησία του χωριού Willoughby. Ήταν γιός
μικροκτηματία και η μητέρα του είχε κάποια μακρινή ευγενή καταγωγή, ενώ ο ίδιος ο Smith
ανήκε σε εκείνους που είχαν αναδειχθεί κοινωνικά την περίοδο των Τυδώρ.85 Μέχρι την ηλικία
των εικοσιτεσσάρων ετών είχε ζήσει μια περιπετειώδη ζωή σαν μισθοφόρος στην Ευρώπη και
περιοχές της Μεσογείου και είχε ταξιδέψει86 σε τόσα μέρη που ελάχιστοι συνομήλικοί του
φαντάζονταν.87 Ο Smith όμως, έμεινε στην ιστορία για τα κατορθώματά του στην Αμερική.
Όταν επέστρεψε στην Αγγλία από την ηπειρωτική Ευρώπη, τον συνεπήρε ο πυρετός του
αποικισμού που επικρατούσε τότε. Πολύ σύντομα επένδυσε στις μετοχές της Virginia Company
και έγινε μέλος του συμβουλίου της. 88
H Βιρτζίνια ήταν τότε μια ακαθόριστη γεωγραφική έννοια η οποία αναφερόταν σε όλη
τη βόρειοανατολική ακτογραμμή της Αμερικής που βρισκόταν ανάμεσα στα γαλλικά εδάφη
του Καναδά και της Φλόριντα, και δικαιωματικά ανήκε στην Ισπανία. Κατά την Ελισαβετιανή
περίοδο η πρακτική της πειρατείας κατά των Ισπανών και η καταστροφή ισπανικών πλοίων και
λιμανιών επαινέθηκε σαν πράξη πατριωτισμού, επειδή αποσπούσε τον πλούτο των Ισπανών
και έμμεσα πλούτιζε την Αγγλία. Η απόκτηση πλούτου από το Νέο Κόσμο ήταν αποδεκτή στο
βαθμό που λειτουργούσε σε βάρος της ισπανικής επέκτασης και δεν συνδεόταν με την άμεση
εκμετάλλευση σκλάβων. Η πειρατεία προβλήθηκε σαν αρετή και εναλλακτική ιδεολογία της
84
Fuller, Remembering, 19-20.
85
Σε κείμενα που καταγράφουν τους εξερευνητές ο Smith αναφέρεται σαν Gentleman, πρβλ. στο ?Captain Gabriel
Archer, «A Gentleman of the Colony: A relayton of the Discovery, 21 May-22 June 1607», στο Arber, επιμ., Travels
and works, τομ. Ι, xli. A.G. Bradley, «Introduction, Critical and Biographical», στο Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, iii.
86
Τα μέρη που ταξίδεψε ο Smith στην Ευρώπη και Νέο Κόσμο, στο Bradley, ό.π., xxv-xxix.
87
Πρβλ. Smith, «The True Travels, Adventures, and Observations of Captain John Smith, 1630», στο Arber, επιμ.,
ό.π., τομ. ΙΙ, 805-916.
88
Bradley, ό.π., iv-viii.
16
κατάκτησης εδαφών και υποδούλωσης ιθαγενών. Οι καιροί όμως, απαιτούσαν πιο στέρεα και
μακροπρόθεσμα σχέδια. Ήταν καιρός για μόνιμο αποικισμό. Σύμφωνα με τον Bradley, στόχος
της Αγγλίας ήταν να ιδρύσει μια μόνιμη εγκατάσταση στην Αμερική, που θα λειτουργούσε σαν
βάση επίθεσης και άμυνας έναντι της Ισπανίας, αλλά και των ξένων κρατών που αλίευαν στην
περιοχή του Newfoundland που σταδιακά γινόταν αγγλική κτήση.89 Επιπλέον, υπήρχε
ενδιαφέρον για την ανακάλυψη περάσματος από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό ωκεανό και
πάντα υπήρχε η ελπίδα για ανακάλυψη θησαυρών, όπως εκείνους από τους οποίους είχε
πλουτίσει η Ισπανία στο νότο. Δύο απόπειρες αποικισμού είχαν ήδη αποτύχει, ωστόσο δεν
αποθάρρυναν τον ενθουσιασμό. Αυτό το κίνημα υλοποιήθηκε από τη Royal Virginia Company,
η οποία μετά από αρκετή διαπραγμάτευση με τον Βασιλιά Ιάκωβο Α΄ εξασφάλισε την πρώτη
χάρτα το 1606 με δικαιώματα από τον 34ο έως τον 44ο παράλληλο. Η Royal Virginia Company
χωριζόταν σε δύο παραρτήματα, ένα που εδραζόταν στο Λονδίνο με δεκατριαμελές συμβούλιο
και ένα στο Plymouth. Το συμβούλιο του Λονδίνου ενδιαφερόταν για τη νότια περιοχή, γνωστή
σαν Βιρτζίνια, ενώ του Plymouth για τη βόρεια. Επομένως, το Λονδίνο δικαιούται τα εύσημα
για την ίδρυση της πρώτης νότιας αγγλικής αποικίας του Jamestown (Bradley).90 O Smith
εξασφάλισε τη συμμετοχή του στο εγχείρημα αυτό με τις γνωριμίες του και ήταν ένας από τους
ελάχιστους μετόχους που επιβιβάστηκαν με 105 πρωτοπόρους έποικους σε τρία πλοία τον
Δεκέμβρη του 1606.91 Αποβιβάστηκαν στην ακτή της Βιρτζίνια στα τέλη του Απρίλη 1607, όπου
ανοίγοντας το σφραγισμένο κουτί με τις εντολές της Virginia Company, ο Smith ορίστηκε μέλος
του Διοικητικού Συμβουλίου της Βιρτζίνια,92 του οποίου διατέλεσε και πρόεδρος.93 Η νέα
αποικία Jamestown δημιουργήθηκε σε μια χερσόνησο με στρατηγική θέση 40 μίλια από τις
εκβολές του ποταμού James.94 Το Jamestown συμβολίζει μια θεμελιώδη στιγμή της αγγλικής
(και αμερικανικής) ιστορίας, την άφιξη αποίκων που επιβιώνουν. 95 Σταδιακά εμφανίζονται
αναφορές σχετικά με την εγκατάσταση.96 Τα κείμενα του John Smith είναι από τα πρώτα που
εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία και σηματοδοτούν τη μετάβαση από την κατάκτηση στον
89
Bradley, «Introduction», τομ. Ι, ix. Campos, «West of Eden», 268.
90
Bradley, ό.π., ix-x, xii.
91
Ονομαστικός κατάλογος των πρώτων αποίκων του Jamestown, στο Smith, «The Generall Historie of Virginia,
New England, and the Summer Isles, 1624», στο Arber, επιμ., Travels and works, τομ. I & ΙΙ, 389-390.
92
Πρβλ. Smith, «A True Relation of Occurrences and Accidents in Virginia, 1608», στο Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, 4-
5.
93
Πρβλ. Smith, «A Map of Virginia» (Οξφόρδη, 1612), στο Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, 121.
94
Bradley, ό.π., x.
95
Fuller, Remembering, 118.
96
17
εποικισμό. Η μελέτη τους αναδεικνύει τη συμβολή τους στη διαμόρφωση των αφηγήσεων για
τον αποικισμό του Νέου Κόσμου.97
Δημοσιευμένα έργα του John Smith
Συνοπτικά και με χρονολογική σειρά τα δημοσιευμένα έργα του John Smith είναι: 98
 True Relation of such occurrences and accidents of noate as hath hapned in Virginia since
the first planting of that Collony, which is now resident in the South part thereof, till the last
returne from thence. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα κείμενα που γράφτηκαν στο
Jamestown99 και καλύπτει την περίοδο έως 2/6/1607.100
 Α Map of Virginia with a Description of the Country, the Commodities, People, Government
and Religion. Εκτυπώθηκε από τον Joseph Barnes στην Oxford University Press (Οξφόρδη,
1612).101
 Proceedings of the English Colony in Virginia from their first beginning till the year 1612. Τη
δημοσίευση (1612) επιμελήθηκε ο Simmonds. Είναι μια πληρέστερη εκδοχή του True
Relation που επεκτείνεται έως το έτος 1612. 102 Αποτελεί το δεύτερο μέρος του έργου Α
Map of Virginia και αποτελείται από μια σύμπτυξη κειμένων και μαρτυριών έξι άποικων
και ενός στρατιώτη.103
 A Description of New England; or, Observations and Discoveries in North America, 1616.
 New Englands Trials, 1620.
 New Englands Trials, 1622.
 Το 1624 δημοσιεύτηκε το πιο διευρυμένο έργο General Historie of Virginia σε έξι βιβλία,
στο οποίο συμπεριλαμβάνονται ανατυπώσεις της έκδοσης του Simmonds και κειμένων του
Smith από το 1612. Το τρίτο βιβλίο, όπως και το δεύτερο περιλαμβάνουν ανατυπώσεις
έργων του Smith με παραλλαγές που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα που πέρασε ο
97
Hart, Representing, 3, 214.
98
Αναλυτική βιβλιογραφία των επανεκδόσεων του Smith, στο Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, cxxx-cxxxv.
99
Bradley, «Introduction», τομ. Ι, τομ. Ι, xxiii.
100
Smith, «True Relation», τομ. Ι, 1-2.
101
Arber, επιμ., ό.π., 42.
102
Bradley, ό.π., xxiii.
103
Arber, επιμ., ό.π., 86.
18
Smith στην Βιρτζίνια.104 Στην αναθεωρημένη ανατύπωση του έργου Α Map of Virginia
έχουν προστεθεί οι μαρτυρίες οχτώ Gentlemen.105
 An Accidence, or the Pathway to Experience necessary for all young Seamen (1626).
 Advertisements for the unexperienced Planters of New England or anywhere (1631).106
The True Travels, Adventures, and Observations of Captain John Smith in Europe, Asia, Africa,
and America, from Anno Domini 1593 to 1629, together with a Continuation of his General
History of Virginia. Πρόκειται για την αυτοβιογραφία του Smith που προκάλεσε μεγάλη
συζήτηση όταν εκδόθηκε το 1630, σχεδόν ένα έτος πριν τον θάνατό του. 107
Ταξιδιωτικά αφηγήματα του John Smith
Η μελέτη και ερμηνεία των κειμένων του Smith είναι ένα ταξίδι στο χρόνο, μια
μεταφορά του έργου του στο σήμερα, στη δική μας εποχή, τα δεδομένα και την οπτική της.
Ένα μνημείο του λόγου είναι ευάλωτο σε μεταβολές ή βελτιώσεις, στην πορεία θα χάσει και
θα ανακτήσει κάτι από τον εαυτό του, πάντα όμως μεταβάλλεται η αρχική του μορφή. Πρέπει
να λαμβάνονται υπόψη οι προνεωτερικές ευαισθησίες, τα χαρακτηριστικά, οι διάφορες
επιδράσεις της εποχής, η αφηγηματική παράδοση, το κοινωνικό και θρησκευτικό πλαίσιο.108
Γύρω στο 1620 η πολιτική στην Αγγλία ταυτιζόταν με τη θρησκεία και ο πληθυσμός χωριζόταν
σε τρεις ομάδες, τους προτεστάντες (στους οποίους ανήκε ο Smith), τους πουριτανούς και τους
καθολικούς.109 Παράλληλα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το κλίμα που επικρατούσε στην
Ευρώπη και ειδικότερα στην Αγγλία στον απόηχο της ευρωπαϊκής επέκτασης σε σχέση με τις
εσωτερικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Ιακωβιανής περιόδου (1603–
1625). Σχετικά με το κλίμα αντιπαράθεσης που επικρατούσε, ο Bradley σχολιάζει ότι οι
ραδιουργίες αποίκων ή υπαλλήλων/στελεχών καθώς και η αδιαφορία της Virginia Company
που αντιμετώπισε ο Smith για τις υπηρεσίες του χαρακτηρίζουν γενικά όλες τις περιόδους του
αποικισμού.110
104
Bradley, «Introduction», τομ. Ι, xxiii.
105
Arber, επιμ., Travels and works, τομ. ΙΙ, 384.
106
Bradley, ό.π.
107
Seccombe, «Bibliography», τομ. Ι, xxviii.
108
Gail Ashton, «Silence in the library? – Medievalist Poetry Shout-Out», στο Medieval Afterlives in Contemporary
Culture, επιμ. Gail Ashton (Bloomsbury Academic Publishing, Λονδίνο 2015), 159.
109
Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, cxxiii.
110
Bradley, ό.π., xxiv -xxv.
19
Πέρα από το ρόλο του σαν αποικιστής και προωθητής του αποικισμού η μορφή του
Smith γενικά απουσιάζει από την ιστορία της Αγγλικής Αναγέννησης. 111 Το έργο του
θεωρήθηκε όμως αρκετά σημαντικό ώστε να έχει μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες ήδη όσο
ζούσε και σύμφωνα με την Gesa Mackenthun αποτελεί ένα «εθνικό αφήγημα» που δικαιώνει
το αποικιακό πρόγραμμα της Αγγλίας. Από τον 19ο αιώνα το έργου του Smith θεωρείται ότι
θεμελιώνει και γίνεται κανόνας της «Αμερικανικής λογοτεχνίας», ενώ πιο πρόσφατα έχει
αναγνωριστεί η συμβολή των έργων του στο σχηματισμό των πρώτων αποικιακών κοινωνιών,
τις πρώτες επαφές των Άγγλων άποικων με τους ιθαγενείς και τη διαμόρφωση αντιλήψεων για
τη μορφή των αυτόχθονων κοινωνιών. Ο Smith λειτουργούσε σαν το υποκείμενο της
αφήγησης, είτε αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο είτε σε τρίτο (στα μεταγενέστερα έργα του), σαν
συγγραφέας, επιμελητής και συντάκτης που σημαίνει ότι ήλεγχε το περιεχόμενο, επέλεγε τον
φορέα στον οποίο θα το παρέδιδε και ακόμη περισσότερο πρόκειται για συγγραφή βιβλίων
και όχι απλών αφηγημάτων. Τα έργα του είχαν μπει σε συλλογές σημαντικών βιβλιοθηκών
πριν ακόμα ενταχτούν στα «σπάνια αμερικανικά» (rare Americana) έργα.112
Ο πολυγραφότατος Smith είχε την τύχη να είναι και εγγράμματος και να έχει πρόσβαση
στα δίκτυα δημοσίευσης. Συχνά ήταν άνεργος και διέθετε τον ελεύθερο χρόνο να γράφει
ακούραστα με την ελπίδα ότι θα προωθούσε τον αποικισμό και θα βελτίωνε την εικόνα του.
Φρόντιζε να μοιράζει αντίγραφα σε ιδιώτες και συλλογικούς θεσμούς, αναζητώντας
πάτρωνες113 και χρηματοδότηση. Με αυτόν τον τρόπο πέτυχε την ευρύτερη κυκλοφορία των
έργων του, αντί να επαφίεται στις δυναμικές της ελεύθερης αγοράς και του αναγνωστικού
κοινού, όπως έκαναν συνήθως οι μη λόγιοι συγγραφείς της εποχής του.114 Ο Smith συνόδευε
τα έργα του με επιστολές, οι αποδέκτες των οποίων δίνουν μια εικόνα για το κοινό στο οποίο
στόχευε να απευθυνθούν τα κείμενά του. Για παράδειγμα, το έργο True Relation of such
occurrences and accidents στάλθηκε ενσωματωμένο σε μια επιστολή αφιερωμένη «σε έναν
λατρευτό φίλο στην Αγγλία» 115 (πιθανότατα τον κληρικό W. Simmonds), ο οποίος το
επιμελήθηκε και φρόντισε να δημοσιευτεί. 116 Ακολουθεί μια σειρά από επιστολές στον
Πρίγκιπα Κάρολο της Μ. Βρετανίας, στους Λόρδους, Ιππότες και Κυρίους της Αγγλίας, στους
111
112
Στο ίδιο, 70-71, 75-76.
113
Πρβλ. Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, cxxii. Smith, «New England Trials, 1622», στο Arber, επιμ., ό.π.,
251. Smith, “True Travels,” τομ. ΙΙ: 810.
114
115
116
20
εξερευνητές,117 στον Λόρδο Frances Bacon,118 στην εταιρεία ιχθυοπωλών του Λονδίνου, 119
στην πριγκίπισσα Frances (Δούκισσα του Richmond και του Lenox),120 στους κόμητες του
Pembroke, του Lindsey και του Dover καθώς και «όλους τους αξιοσέβαστους και
καλοπροαίρετους φίλους τους»,121 στους αρχιεπισκόπους του Canterbury και του York, 122
καθώς και στους αναγνώστες.123 Ο Smith απευθύνεται στους αποδέκτες των επιστολών με
αβρότητα, μετριοφροσύνη και ταπεινότητα 124 που ανταποκρίνεται στην κωδικοποιημένη
ευγένεια της εποχής αυτής. Η γλώσσα του είναι η καθομιλουμένη αγγλική της εποχής του 125
και ο Smith έχει επίγνωση ότι αντανακλά την κοινωνική του καταγωγή, γι’ αυτό και απολογείται
κατ’ επανάληψη για την «αγένεια, απλοϊκότητα ή βαρβαρότητα της γραφής και των τρόπων
του» (my owne rough Pen).126 Μέσα στα κείμενά του ο Smith απευθύνεται σε «φτωχούς
ανθρώπους και ορφανά παιδιά», σε «άντρες με μεγάλη θέληση και ελάχιστα μέσα», σε
καλλιεργητές, Gentlemen και ανθρώπους του μόχθου.127 Ταυτόχρονα, ο Smith αναγράφει πού
θα διατίθεται ή για πού προορίζεται κάθε έργο του. Για παράδειγμα, το True Travels τυπώθηκε
από τον J. H. για λογαριασμό του Thomas Slater, για να διατίθεται προς πώληση από το
κατάστημα Blew Bible που βρισκόταν στο Greene Arbour.128 Το True Relation of such
occurrences and accidents φέρεται να τυπώθηκε από τον William Welby το 1608 για
λογαριασμό του John Tappe, προκειμένου να πωλείται στο κατάστημα Greyhound που
βρισκόταν στην αυλή της εκκλησίας του Αγ. Παύλου. 129 Στην εισαγωγή του True Travels ο Smith
εκφράζει το στόχο του να συμπεριληφθούν τα βιώματά του, που θεωρούσε συλλεκτικά και
αξιομνημόνευτα, στη συλλογή του Sir Robert Cotton που διατηρούσε το μεγάλο αρχείο της
αγγλικής ιστορίας.130
117
Smith, «A Description of New England, 1616», στο Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, 177-180.
118
Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, cxxii-cxxii.
119
Smith, «New England Trials, 1620», στο Arber, επιμ., ό.π., τομ. Ι, 236.
120
Smith, «Generall Historie», τομ. Ι, 275-277.
121
Smith, «True Travels», τομ. ΙΙ, 808-810.
122
Smith, «Advertisements for the unexperienced Planters of New England, or anywhere, &c., 1631», στο Arber,
επιμ., ό.π., τομ. ΙΙ, 920.
123
Smith, «Generall Historie», τομ. ΙI, 788.
124
Smith, «True Travels», ό.π., 809.
125
Bradley, «Introduction», τομ. Ι, viii.
126
Smith, «Generall Historie», τομ. Ι, 275.
127
Smith, «A Description», ό.π., 199-214.
128
Πρβλ. Fuller, Remembering, 72.
129
130
Fuller, ό.π., 77. Πρβλ. Smith, “True Travels,” ό.π., 808-809.
21
Τα κείμενα του Smith είναι σε πεζό αφηγηματικό λόγο και παρεμβάλλονται στίχοι του
ιδίου ή άλλων.131 Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του έργου του Smith. Στις
διάφορες εκδόσεις έργων του συμπεριλαμβάνονται ενυπόγραφες μαρτυρίες ή κείμενα άλλων
συγγραφέων. Η συρραφή διαφορετικών έργων συνηθιζόταν στις εκδόσεις της εποχής καθώς
οι αγοραστές επιβαρύνονταν οι ίδιοι με τα έξοδα βιβλιοδεσίας και τα υλικά ήταν ακριβά. 132
Επιπλέον, ο Smith παραπέμπει ή/και αντλεί στοιχεία από άλλες γραπτές πηγές για να συνθέσει
την ιστορία των αποικιών,133 αλλά και τη δική του.134 Το ύφος των κειμένων γενικά είναι ευθύ
και ευχάριστο,135 με έντονη ρητορεία και παραστατικότητα, διανθισμένα με πλούσια
εικονοποιία και επιθετικούς προσδιορισμούς. Εκφράζει τις σκέψεις του και αναπτύσσει την
επιχειρηματολογία του επικαλούμενος την ιδιότητα του αυτόπτη μάρτυρα και έμπειρου
κοσμοπολίτη ταξιδιώτη που έχει γνωρίσει πολιτείες και βασίλεια της Ευρώπης, Αφρικής και
Ανατολής, καθώς και της Νέας Αγγλίας. Δεν λείπουν οι εναλλαγές συναισθηματικής διάθεσης,
το αυστηρό ύφος και η σκληρή γλώσσα, ιδιαίτερα όταν αφηγείται ζητήματα που θεωρεί ότι
έπεσε θύμα αδικίας.136 Το 1630 έγραψε:
«...αντιλαμβανόμενος ότι η ιστορία είναι η μνήμη του χρόνου, της ζωής των νεκρών και
της ευτυχίας των ζωντανών και επειδή απ’ όσο γνωρίζω έχω εμφανώς ανακαλύψει,
περιγράψει και συνδιαλεχθεί με αυτές τις χώρες όσο κανένας άλλος, είμαι ο πιο θαρραλέος
που μπορεί να συνεχίσει την αφήγηση και να αποδώσει δίκιο σε όλους όσους συμμετείχαν στα
νέα αυτά ξεκινήματα με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο, ώστε ίσως στο διηνεκές θα τύχουν
μεγαλύτερης ζήτησης (ανταπόκρισης) από ότι ένα δάσος φτηνών εφήμερων φυλλαδίων».137
[...seeing history is the memory of time, the life of the dead, and the happinesse of the
living; because I have more plainly discovered, and described, and discoursed of those Countries
than any as yet I know, I am the bolder to continue the story, and doe all men right so neere as
I can in those new beginnings, which hereafter perhaps may bee in better request than a forest
of nine dayes pamphlets].138
131
132
133
134
Πρβλ. Smith, «True Travels», τομ. ΙI, 805-916.
135
Bradley, «Introduction», τομ. Ι, viii.
136
Πρβλ. Smith, «A Description», τομ. Ι, 197.
137
Σχετικά με τον όρο «nine days pamphlets», στο Lynn Alison Robson (2003) «'No nine days wonder': embedded
Protestant narratives in early modern prose murder pamphlets 1573-1700» (PhD thesis, Πανεπιστήμιο του
Warwick 2003), 1.
138
Smith, «Advertisements», τομ. ΙΙ, 948-949.
22
Ο Smith, «δεν βρίσκει το λόγο να μην εμπιστεύεται όσα ο ίδιος έχει δει με τα ίδια του
τα μάτια αντί τη φαντασία οποιουδήποτε άλλου, ο οποίος με αλαζονεία βγάζει αυθαίρετα
συμπεράσματα από δικά του (του Smith) έργα και αγώνες».139 Στην επιστολή προς τη
Δούκισσα Frances (1624) τονίζει ότι «δεν είναι συντάκτης διαδόσεων ή έμμεσων μαρτυριών,
αλλά έχει ο ίδιος εμπλακεί στα γεγονότα, απ’ όπου αντλεί το θάρρος να τα αφηγείται ο ίδιος
και να τα θεωρεί πνευματική του ιδιοκτησία. Η ιδιότητα του αφηγητή απαλύνει τις
αντιξοότητες που έχει αντιμετωπίσει ως πρωταγωνιστής. Μετά από τους κινδύνους που έχει
βιώσει δεν θα σταματούσε μπροστά στον κίνδυνο να σπιλωθεί η φήμη του από την καταγραφή
των γεγονότων».140 Τέτοιου είδους δηλώσεις μπορεί να εγείρονταν από την πολεμική που είχε
δεχθεί ή/και την προσπάθεια θεμελίωσης της αξιοπιστίας και αλήθειας των κειμένων του,
επομένως πρέπει να ειδωθούν στο πλαίσιο της εποχής. Δεν παύουν ωστόσο, να γίνονται
αντιληπτές σαν τάση περιαυτολογίας για την οποία ο Smith επικρίθηκε.141
Με κάθε ευκαιρία ο Smith περιγράφει τα χαρακτηριστικά των περιοχών που εξερευνεί,

συνθέτοντας γλαφυρές απεικονίσεις με τη χαρακτηριστική παρατηρητικότητα του είτε
ανάμεσα στην αφήγηση των γεγονότων 142 ή στο πλαίσιο της προώθησης του αποικισμού. 143
Ειδικότερα το έργο Α Map of Virginia είναι καθαρά περιγραφικό των φυσικών χαρακτηριστικών
και του φυσικού πλούτου, χωρίς ιστορικά ή αυτοβιογραφικά στοιχεία. 144 Ξεκινάει με τις
γεωγραφικές συντεταγμένες της Βιρτζίνια και δίνει λεπτομέριες για το κλίμα, το οποίο
συγκρίνει με γνωστές ευρωπαϊκές περιοχές, τη μορφολογία του εδάφους, το υπέδαφος, την
πλούσια χλωρίδα και πανίδα, τους λαούς που την κατοικούν -τα έθιμα και τη γλώσσα τους- και
πληροφορίες για την αποικία Jamestown.145 Η λεπτομερής περιγραφή δημιουργεί στον
αναγνώστη την αίσθηση μιας πληθωρικής χώρας σε μέγεθος, φυσικό πλούτο και προοπτικές
αστικής και οικονομικής ανάπτυξης. 146
Σε όλα τα κείμενα υπάρχει έντονος πατριωτισμός, θρησκευτική ευλάβεια και

αφοσίωση στο Στέμμα,147 αρετές που ανταποκρίνονται στην εποχή και προβάλλουν τις ηθικές
139
Πρβλ. Smith, «A Description», τομ. Ι, 218-219.
140
141
Πρβλ. Fuller, Remembering, 8-9.
142
«But to finish this discouerie... glistring spangles», «With fish... sixtie yardes», στο Smith, «True Relation», τομ.
Ι, 6-7, 10.
143
«Within is a country that may haue the prerogatiue over the most pleasant places knowne, for large and
pleasant navigable Rivers, heaven and earth never agreed better to frame a place for mans habitation; were it fully
manured and inhabited by industrious people», στο Smith, «Generall Historie», ό.π., 344.
144
145
Smith, «Α Map of Virginia», τομ. Ι, 44-84.
146
Πρβλ. Smith, «True Relation», ό.π., 13, 18, 20-21, 32.
147
Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, cxxii-cxxii.
23
αρχές του συγγραφέα, ενώ η κοινή λογική της επιχειρηματολογίας παραπέμπει στη φρόνησή
του και καθιστά την αφήγηση λογικοφανή και αξιόπιστη. Ο Smith εμφανίζεται ενωτικός με
καλές προθέσεις148 και τη διάθεση να αποδώσει τα εύσημα όπου αρμόζει.149 Στο πλαίσιο της
προώθησης στρατηγικών πρωτοβουλιών εθνικής σημασίας150 ο Smith αναπτύσσει τη ρητορική
του, χρησιμοποιώντας τα στερεότυπα ευρωκεντρικά μοτίβα των αγγλικών κειμένων της
εποχής. Ο Michael Ryan υποστηρίζει ότι οι σύγχρονοι ερμήνευαν τον κόσμο τους και
διαλέγονταν με τους εξωτικούς λαούς με τρόπο, ώστε να τους ενσωματώνουν στα οικεία προς
τους Ευρωπαίους συμφραζόμενα. Πρόκειται για πρακτική που αφαιρούσε τη διαφορετικότητα
και προσομοίαζε με γνώριμα ευρωπαϊκά δεδομένα. Ο άμεσος και έμμεσος στόχος ήταν να
κατοχυρωθούν οι συνεκτικοί κρίκοι με το Νέο Κόσμο. Βασικό συστατικό ήταν οι διαδικασίες
«εξημέρωσης» των άγριων.151 Ο Smith αφηγείται από την οπτική ενός Άγγλου που βλέπει το
Νέο Κόσμο σαν προέκταση της Ευρώπης και ακόμα περισσότερο σαν προέκταση του ζωτικού
χώρου της Αγγλίας, την οποία οραματίζεται και προωθεί. Η Ευρώπη είναι το σημείο αναφοράς
στις περιγραφές της Βιρτζίνια και των ιθαγενών, στις προοπτικές εκμετάλλευσης και
προσαρμογής στα ευρωπαϊκά πολιτισμικά και οικονομικά πρότυπα.152 Η αντικατάσταση
τοπονυμιών (ή και ονομάτων ιθαγενών) με αγγλικές ονομασίες είναι μια χαρακτηριστική
πρακτική που αντανακλά την ευρωκεντρική κοσμοθεωρία και εφαρμοζόταν και από την
Ισπανία. Στην επιστολή προς τον πρίγκιπα Κάρολο το 1616 που συνόδευε έναν χάρτη των
εξερευνήσεων, ο Smith τον προτρέπει να αλλάξει κατά τη βούλησή του τις «βάρβαρες»
ονομασίες με αγγλικές, ώστε οι επόμενες γενιές να θυμούνται ότι τις βάφτισε εκείνος.153
Όπως συνηθιζόταν στα αγγλικά κείμενα, στην αφήγηση του Smith βλέπουμε το
στερεότυπο του «καλού και κακού άγριου». Για την Αφρική και τους ιθαγενείς της αναφέρεται
με ωμή γλώσσα (those fryed Regions of blacke brutish Negers),154 που ήταν αποδεκτή την εποχή
αυτή και παραπέμπει στη «γεωχυμική θεωρία», η οποία ήταν μια εθνολογική μέθοδος στην
πρώιμη νεωτερική Αγγλία που αντιλαμβανόταν και ταξινομούσε την πολιτισμική και
148
«My greatest error... that resolution», στο Smith, «An Accidence; or, The Pathway to Experience for Young
Seamen, 1626», στο Arber, επιμ., Travels and works, τομ. ΙΙ, 788.
149
150
151
Ryan, «Assimilating New Worlds», 520-522.
152
Smith, «A Description», τομ. Ι, 195-196, 201, 208-209. Smith, «Generall Historie», ό.π., 360.
153
Smith, «A Description», ό.π., 177.
154
24
ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία βάσει του κλίματος και των σωματικών υγρών (χυμών).155 Οι λαοί
της Βιρτζίνια περιγράφονται σαν φιλόξενοι, αλλά αγενείς με απολίτιστη συμπεριφορά,
αναξιόπιστοι, ύπουλοι και επικίνδυνοι, 156 ικανοί να επιτεθούν και να προδώσουν ανά πάσα
στιγμή.157 Ο Smith ξεχωρίζει το λαό των Werowance του Quiyoughcohanock για την αφοσίωση,
την αντίληψη και καλή τους φύση που τους διακρίνει από τους υπόλοιπους. Παρά τα όποια
προτερήματα όμως, όλοι θεωρούνται άγριοι (savages).158 Οι ιθαγενείς, όπως και η γη τους,
παρέμεναν ανέπαφοι και αφελείς στην κατάσταση που ήταν όταν ο Θεός δημιούργησε τον
κόσμο.159 Το στερεότυπο του ευγενούς άγριου (noble savage), σαν ο «άλλος» που δεν έχει
διαφθαρεί από τον ανθρώπινο πολιτισμό, εξασφαλίζει την προοπτική εκχριστιανισμού των
παγανιστικών λαών, ώστε «οι καημένοι αυτοί άπιστοι να γνωρίσουν την πραγματική γνώση
του Θεού και το ιερό Ευαγγέλιο» 160 και να γίνουν εκπολιτισμένοι άγριοι (civilised savages). Η
έντονη θρησκευτικότητα, που χαρακτηρίζει τα αγγλικά κείμενα της εποχής, επαναλαμβάνεται
σε όλη την έκταση των κειμένων του Smith. Τη θρησκεία των ιθαγενών την περιγράφει σαν
αποκρουστική με ετήσιες ανθρωποθυσίες παιδιών και προσομοιάζει το θεό τους με τον
Σατανά. Σύμφωνα με τον Smith, οι ιθαγενείς που κάνουν θυσίες στον Σατανά μη γνωρίζοντας
τον Δημιουργό τους, έδειξαν ενδιαφέρον για τον «Θεό μας, αναγνωρίζοντας την ανωτερότητά
του, με τον ίδιο τρόπο που τα όπλα μας ήταν ανώτερα από τα τόξα και τα βέλη τους». 161
Ο θαυμασμός των ιθαγενών για τις γνώσεις και τεχνολογικές δυνατότητες των αποίκων,
που αποκτήθηκαν με την ευλογία του Θεού, αποτελεί χαρακτηριστικό μοτίβο της ευρωπαϊκής
ρητορικής από την εποχή του Κολόμβου και μετά και χρησιμοποιήθηκε από τους Άγγλους για
την κατασκευή του αφηγήματος της προθυμίας των άγριων να παραχωρήσουν την αυτονομία
τους στην Αγγλία.162 Ο Smith διηγείται ένα περιστατικό όταν βρισκόταν σε κατάσταση
αιχμαλωσίας και παρουσίασε μια πυξίδα στο βασιλιά των ιθαγενών, εξηγώντας τη λειτουργία
και χρήση της. Ο βασιλιάς έδειξε τόσο μεγάλο θαυμασμό που ζητούσε επίμονα να του
αφηγηθεί ο Smith για τη στρογγυλότητα της γης και την πορεία του ήλιου, της σελήνης, των
155
Benveniste και Plakotos, «Converting Bodies, Embodying Conversion», 1. Αναλυτικότερα για τη γεωχυμική
θεωρία, στο Mary Floyd-Wilson, English Ethnicity and Race in Early Modern Drama (Cambridge University Press,
Κέιμπριτζ 2003).
156
Smith, «True Relation», τομ. Ι, 11, 24-26, 30, 35-38.
157
Στο ίδιο, 13-15, 27, 32-33.
158
Smith, «Generall Historie», τομ. Ι, 361, 374.
159
Smith, «True Relation», ό.π., 29. Smith, «A Description», τομ. Ι, 197.
160
Smith, «Generall Historie», ό.π., 208, 360.
161
Στο ίδιο, τομ, ΙΙ, 370-374.
162
25
αστέρων και των πλανητών.163 Με αυτό τον τρόπο ο Smith επιδεικνύει το ενδιαφέρον των
ιθαγενών και το πρόσφορο έδαφος για μύηση στον ευρωπαϊκό πολιτισμό ή προσηλυτισμό και
απευθύνεται στον πατριωτισμό και το θρησκευτικό ζήλο των αναγνωστών. Εάν πραγματικά
θέλουν οι Άγγλοι να θεωρούνται ευσεβείς, «το μεγαλύτερο κίνητρο, ιδιαίτερα για τους
κληρικούς, θα ήταν να αποδείξουν την πίστη τους εμπράκτως, προσηλυτίζοντας τους
άγριους».164 Ο εκπολιτισμός για τον Smith ήταν θεάρεστο έργο και πράξη φιλανθρωπίας.
Υπενθυμίζει στους αναγνώστες την εποχή που οι ίδιοι οι Άγγλοι ήταν ακόμα άγριοι και τόσο
δυστυχείς όσο οι πιο βάρβαροι άγριοι που δεν έχουν ακόμα εκπολιτιστεί. 165 Εύστοχα ο Ryan
(1981) παρατηρεί ότι στην κοσμοθεωρία των Ευρωπαίων η διαφορετικότητα ήταν πάνω από
όλα ζήτημα ιστορικής απόστασης. 166
Σύμφωνα με τον Hart, τα αγγλικά κείμενα ακόμα και όταν επικαλούνται θρησκευτικά ή
απελευθερωτικά ιδεώδη είχαν κυρίως πολιτικο-οικονομικούς στόχους και αντανακλούν τον
αγώνα επικράτησης στις θάλασσες και τα εδάφη για την ίδρυση μόνιμων εγκαταστάσεων 167
και την απόσπαση του πλούτου από τις ισπανικές αποικίες με νόμιμα ή παράνομα μέσα.168 Ο
Hart τονίζει ότι είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ο ρόλος του κέρδους στα ταξίδια στο
Νέο Κόσμο, καθώς το κίνητρο του κέρδους και της κοινωνικής ανέλιξης διαπλέκονταν με την
πίστη και αφοσίωση στο Θεό και την πατρίδα.169 Στα κείμενά του ο Smith κάνει συνεχώς
αναφορές για οικονομικά κίνητρα. Σαν επιστέγασμα στον επίλογο του A True Relation (1608)
συνδυάζει τη βοήθεια του Θεού με τη θέληση των εξερευνητών για την επίτευξη του ευγενούς
στόχου δημιουργίας μιας χώρας που θα προσφέρεται για κατοίκηση, αλλά και για επικερδές
εμπόριο. «Ένα τέτοιο επίτευγμα αναμφισβήτητα θα ευχαριστούσε τον παντοδύναμο Θεό, θα
δόξαζε τον μονάρχη και θα επέκτεινε το ζωτικό χώρο του Βασιλείου (της Αγγλίας)».170 Σε
μεταγενέστερο κείμενό του ο Smith (1616) θίγει τα παραπάνω ζητήματα σχολιάζοντας ότι το
ιδεώδες της τιμής βρίσκει ανταπόκριση στους ευγενείς, τους γενναίους και τους εργατικούς,
όμως η ελπίδα και υπόσχεση για πλούτη τους κινητοποιεί όλους. Ασκεί κριτική στους
συμπατριώτες του, λέγοντας ότι αντί να υπηρετούν τον Θεό, τον βασιλιά και την πατρίδα τους
έχουν αφοσιωθεί στην πειρατεία και λαφυραγωγία, αποκλίνοντας από τις αρχές των αρχαίων
163
Smith, «True Relation», τομ. Ι, 15.
164
Smith, «A Description», τομ. Ι, 217.
165
166
Ryan, «Assimilating New Worlds», 520.
167
168
169
170
Smith, «True Relation», ό.π., 40.
26
προγόνων τους.171 Ο Smith απευθυνόμενος σε όλες τις κοινωνικές τάξεις ανάλογα με τα ειδικά
ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και δυνατότητές τους προτείνει οικονομικά κίνητρα με
χρηματοδότηση172 και επιδίδεται σε οικονομικές αναλύσεις και προοπτικές εκμετάλλευσης
των προϊόντων και αγαθών.173 Υπόσχεται ευκαιρίες απασχόλησης, πλουτισμό, την προσωπική
του αμέριστη και έμπρακτη συμπαράσταση και ότι η γη και η ελευθερία του Νέου Κόσμου
προσφέρει άνετα όσα με δυσκολία αποκτούνται στην Αγγλία. Επικαλούμενος τη νοημοσύνη
του σαν ρητορικό μέσο ο Smith σχολιάζει ότι δεν είναι τόσο απλοϊκός, ώστε να πιστεύει ότι
οποιοδήποτε άλλο κίνητρο εκτός από τον πλουτισμό θα προωθούσε τον αποικισμό. Γνωρίζει
ότι το επιχείρημα του κοινού καλού δεν είναι αρκετά πειστικό για την προσέλκυση αποίκων,
επειδή κανένας δεν θα εγκατέλειπε την άνεση και θαλπωρή της πατρίδας του για να
εγκατασταθεί στη Νέα Αγγλία, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα οράματα του Smith. Με αυτό
τον τρόπο ο Smith αιτιολογεί την επιμονή του στα οικονομικά κίνητρα και απαντά στους
επικριτές του καυστικά: «αν θέλουν να (με) φάνε, ας (με) φάνε ή ποτέ να μην με χωνέψουν»
[if they want to eate, let them eate or neuer digest me].174 Επομένως, μέσα από την
επιχειρηματολογία του Smith σχηματίζεται μια εικόνα για τις αντιπαραθέσεις και τον αντίλογο
που δέχτηκε ο ίδιος και η υπόθεση του αποικισμού.
Επιπλέον, μπορούμε να αποκομίσουμε πληροφορίες για την κοινωνικο-οικονομική

κατάσταση της Αγγλίας ή άλλων χωρών και του πληθυσμού, το σύστημα δικαιοσύνης, το
καθεστώς γαιοκτησίας, πολιτισμικά ή άλλα στοιχεία. Ο Smith υπόσχεται ότι στη Νέα Αγγλία
δεν υπάρχουν αδίστακτοι γαιοκτήμονες που απαιτούν υψηλά ενοίκια ή εκβιάζουν με
πρόστιμα, ούτε μακροχρόνιες προσφυγές στη δικαιοσύνη ή άλλοι αποτρεπτικοί παράγοντες
που παρακωλύουν την έννομη τάξη. «Με την ευλογία και ελευθερία που παραχώρησαν ο Θεός
και ο βασιλέας καθένας έχει τη δυνατότητα να γίνει κύριος του τίμιου μόχθου και της γης του.
Ακόμα και αν διαθέτει μόνο τα δύο του χέρια, μπορεί να στήσει τη δική του επιχείρηση και να
πλουτίσει γρήγορα, αξιοποιώντας στο έπακρο την εργασία και το χρόνο του, τον οποίο στην
Αγγλία θα σπαταλούσε άδικα».175 Οι συνεχείς αναφορές στις ευκαιρίες απασχόλησης που
διανθίζονται με ιδεώδη, ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας και υστεροφημία αντανακλούν το
171
Smith, “A Description,” τομ. Ι, 217.
172
Στο ίδιο, 199-200.
173
Πρβλ. στο ίδιο, 201-202. Smith, «Α Map of Virginia», τομ. Ι, 64-65,
174
175
Στο ίδιο, 195-196, 211.
27
ζήτημα της ανεργίας στην Αγγλία. 176 Ο Smith διαβεβαιώνει ότι ενδιαφέρεται για το καλό της
χώρας του και στο Νέο Κόσμο υπάρχει επάρκεια αγαθών και ευκαιρίες για όλους.177
Επέκταση και μίμηση
Στο πλαίσιο της ρητορικής για την εδραίωση της αγγλικής παρουσίας στη βόρεια
Αμερική ο Smith αναμειγνύει παραδείγματα από το μακρινό και πρόσφατο ιστορικό παρελθόν
με την εμπειρία των ιβηρικών δυνάμεων. 178 Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συναντάται κατ’
επανάληψη κυρίως στα αγγλικά κείμενα της επέκτασης στην προσπάθεια να διαμορφώσουν
το μεγάλο αφήγημα της αγγλικής αρετής που αντιπαρατίθεται στην ισπανική προδοσία έναντι
των λαών του Νέου Κόσμου, για να αναδειχθεί η υποδειγματική συμπεριφορά των Άγγλων
στους ιθαγενείς.179 Ο Smith δανείζεται από την ελισαβετιανή εθνική ρητορική το μύθο του
άτρωτου βασιλικού ναυτικού της Αγγλίας και υπενθυμίζει στους αναγνώστες την ένδοξη
ελισαβετιανή περίοδο (1558–1603) με τους πρωτοπόρους άγγλους θαλασσοπόρους και
γενναίους στρατιωτικούς (Howard, Drake, Raleigh, Frobisher και Grenville),180 όταν ο αγγλικός
ναυτικός στόλος κυριαρχούσε στις θάλασσες και είχε φτάσει στο απόγειο της δόξας του (όπως
λέει). Οι μνήμες αυτές ήταν ακόμα νωπές στους αναγνώστες, αλλά και στον Smith και
προφανώς ήταν το έναυσμα για να στραφεί στις εξερευνήσεις. Σύμφωνα με τον Smith, η
βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ είχε κατασκευάσει τον ισχυρό αυτό στόλο μιμούμενη το παράδειγμα
του Περικλή, «πρίγκιπα της Αθήνας» (όπως τον αποκαλεί), ο οποίος για να διασφαλίσει την
πόλη-κράτος Αθήνα φρόντισε να κυριαρχήσει στη θάλασσα. 181
Ο Smith πλαισιώνει τα επιχειρήματά του αντλώντας παραδείγματα από τους

Χαλδαίους, Σύριους, Έλληνες (Γραικούς), Ρωμαίους, Γότθους, Εβραίους και την κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Το βασικό σημείο στο οποίο επιμένει ο Smith και
επαναλαμβάνει σε όλα τα κείμενά του είναι η ολιγωρία, κυρίως των ευγενών, 182 την οποία
θεωρεί αιτία παρακμής και πτώσης των κλασικών αυτοκρατοριών.183 Προσπαθεί να πείσει
τους αναγνώστες λέγοντας ότι όλοι οι Ρωμαίοι δεν ήταν Σκιπίωνες, όλοι οι Γενοβέζοι δεν ήταν
176
Smith, «A Description», τομ. Ι, 208-209.
177
178
179
Smith, «A Description», ό.π., 118.
180
Αναλυτικότερα, στο Fuller, Remembering, 1-20.
181
Smith, «New England Trials, 1620», τομ. Ι, 245.
182
Πρβλ. Smith, «Generall Historie», τομ. Ι, 379-380.
183
28
Κολόμβοι, ούτε όλοι οι Ισπανοί ήταν Cortés (Κορτέζ), όμως έμειναν στην ιστορία επειδή δεν
αποθαρρύνθηκαν από τις πρώτες δυσκολίες ή τα ατυχή συμβάντα, όπως αυτά που συνέβησαν
στο Jamestown, και όπως τονίζει ο Smith εκείνοι δεν είχαν ξεκινήσει εφοδιασμένοι με τις
τρέχουσες γνώσεις και υποδομές.
Η ρητορική του Smith καλύπτει ακροατήρια από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις,

γνωσιακό υπόβαθρο και ενδιαφέροντα. Πέρα από τα κλασικά επιχειρήματα αντλεί
παραδείγματα από την Αγία Γραφή, τον πρώτο εποικισμό από τον Αδάμ και την Εύα και τον
δεύτερο από τον Νώε που συνεχίζεται μέχρι την εποχή αυτή (του Smith). Ο Smith ανάγει τον
αποικισμό της βόρειας Αμερικής σε καθήκον προς τις επόμενες γενιές, επειδή αποτελεί
συνέχιση του έργου των προπατόρων, του Αβραάμ και των απογόνων του, του Χριστού και των
Αποστόλων που με κόπους δημιούργησαν τις ευρωπαϊκές χώρες και τον πολιτισμό τους. Σαν
προτεστάντης θεωρεί τη θρησκεία των Ισπανών διεφθαρμένη και νοθευμένη και εξεγείρεται
βλέποντας με πόσο ζήλο ασχολούνται με τον προσηλυτισμό των ιθαγενών. 184 Η παραπομπή
στην «παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου» απευθύνεται στους ηγεμόνες, λέγοντας ότι
οι ιδρυτές των μεγάλων μοναρχιών δεν ήταν λαμπεροί, πλούσιοι και άπραγοι Φαρισαίοι, αλλά
εργατικοί και απλοί «τελώνες» που παρά τις αντιξοότητες κυβέρνησαν σαν πατριάρχες και όχι
σαν τύραννοι, φροντίζοντας πρωτίστως τους λαούς τους σαν παιδιά τους και όχι σαν
σκλάβους, παραμερίζοντας την προσωπική τους ευχαρίστηση και τα πλούτη. Εξάλλου, όπως
λέει ο Smith: «το έργο των μεγαλύτερων ηγεμόνων που έμειναν στην αιωνιότητα της ιστορίας
ήταν ο εποικισμός χωρών και ο εκπολιτισμός των βαρβάρων και απάνθρωπων λαών, ώστε να
γνωρίσουν τον πολιτισμό και την ανθρωπιά».185
Στο έργο του Smith αντανακλώνται οι διαφορετικές απόψεις μεταξύ των Άγγλων για
την Ισπανία, οι οποίες αμφιταλαντεύονται μεταξύ θαυμασμού και κριτικής, αν και όλοι
συμφωνούσαν ότι για την ίδρυση μιας μόνιμης αποικίας στην Βιρτζίνια θα έπρεπε να
συνυπολογίζεται ο ισπανικός παράγοντας.186 Σύμφωνα με τον Lloyd, το βασικό χαρακτηριστικό
της αγγλικής επέκτασης ήταν η επιφυλακτικότητα. 187 Ο Smith είναι καθησυχαστικός ως προς
την ισπανική απειλή στη βόρεια Αμερική. Εξηγεί ότι η «καλομαθημένη», όπως τη χαρακτηρίζει,
ισπανική δύναμη έχει να περιφρουρήσει τόσες μεγάλες εκτάσεις στις περιοχές που κατέχει,
ώστε να μην αποτελεί απειλή για τις Βερμούδες, τη Βιρτζίνια, τη Νέα Γαλλία ή τη Νέα Αγγλία.
184
Smith, «A Description», τομ. Ι, 217.
185
Στο ίδιο, 228-229.
186
187
T. O. Lloyd, The British Empire 1558–1995 (Oxford University Press, Oxford, 22000), v.
29
Πέρα από τα όρια αυτά απλώνονται χιλιάδες ακόμα μίλια εκτάσεων μέχρι τις παγωμένες
περιοχές (Καναδά), τις οποίες εξερεύνησε ο Άγγλος θαλασσοπόρος Hudson, στον οποίο
αναφέρεται σαν τον μεγαλύτερο χριστιανό εξερευνητή,188 παρά την αποτυχία της αποστολής
του.189 Η αμφισβήτηση του ισπανικού μονοπωλίου και της νομιμοποιητικής του υπόστασης
αποτελεί κοινό τόπο των αγγλικών αφηγήσεων της επέκτασης, 190 που συνταντάμε και στα
κείμενα του Smith, ο οποίος προβάλλει επιχειρήματα ενάντια στο δικαίωμα της Ισπανίας να
απαγορεύει τη διέλευση στο Νέο Κόσμο βάσει των παπικών παραχωρήσεων και διεκδικεί το
δικαίωμα της Αγγλίας να εκμεταλλεύεται πλήρως τις περιοχές που της ανήκουν. 191
Ο Smith χρησιμοποιεί την Ισπανία σαν μοντέλο μίμησης και σημείο αναφοράς στα
επιχειρήματά του. Θαυμάζει τα κατορθώματα των Ισπανών και των Πορτογάλων, τον τρόπο με
τον οποίο αντιμετώπιζαν ακούραστα τους κινδύνους και τις ήττες στη διάρκεια της
εξερεύνησης και επέκτασής τους. Η ανταμοιβή τους, όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι Άγγλοι,
είναι τα «βουνά από πλούτη» που αποκομίζουν. Προσπαθεί να αφυπνίσει τους αναγνώστες
λέγοντας ότι εύλογα οι Ίβηρες θα μπορούσαν να θεωρήσουν τους Άγγλους «ανόητους,
οκνηρούς και αμελείς».192 Ο Smith προτρέπει τους Άγγλους να μην υποβαθμίζουν ή
παραβλέπουν τα μεγάλα κατορθώματα των Ισπανών θαλασσοπόρων, αλλά «να ξεπεράσουν
τις όποιες προκαταλήψεις τους αποτρέπουν από το να μιμηθούν τους αξιέπαινους και
γενναίους αυτούς Ισπανούς», οι οποίοι από φτωχοί στρατιώτες εξελίχθηκαν σε μεγάλους
καπεταναίους και έμειναν στην ιστορία. Πέρα από την κοινωνική τους άνοδο και μια θέση στην
ιστορία, «οι καρποί των κόπων τους ανέδειξαν το βασιλιά τους σε έναν από τους μεγαλύτερους
ηγεμόνες στον κόσμο με δόξα, δύναμη και αναγνώριση».193 Οι conquistadores, όπως ο Κορτέζ,
δεν λείπουν ποτέ από τα αγγλικά κείμενα.194 Ο Smith τους επαινεί και αναρωτιέται πόσοι θα
μετάνιωσαν επειδή απέρριψαν τα σχέδια του «τίμιου και ευγενούς» Κολόμβου, οδηγώντας
τον στην ισπανική Αυλή. Έκτοτε ανακαλύπτονται συνεχώς νέα εδάφη και οι Ισπανοί
ξανοίγονται σε νέες εμπορικές δραστηριότητες με αποτέλεσμα να μην έχει μείνει κανένας
άνεργος. Η χώρα αποσυμφορίζεται στέλνοντας άποικους στο Νέο Κόσμο και ταυτόχρονα
188
189
Το άδοξο τέλος του Hudson, στο Fuller, Remembering, 167. Σχετικά με την πρακτική μετατροπής αποτυχιών σε
ένδοξα αφηγήματα, στο ίδιο, 7.
190
191
Smith, «New England Trials, 1620», τομ. Ι, 245-246. Smith, «New England Trials, 1622», τομ. Ι, 269.
192
193
Στο ίδιο, 190-191.
194
30
απαλλάσσεται από εσωτερικά προβλήματα που θα είχαν αποβεί σε βάρος των γειτονικών
χωρών ή της ίδιας της Ισπανίας.
Ο Smith πιστεύει ότι η εμπειρία των Ισπανών μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος της
Αγγλίας, η οποία έχει περισσότερο (προφανώς άνεργο) ανθρώπινο δυναμικό για να
επανδρώσει τις αποικίες και την δυνατότητα να τους εξοπλίσει με τα απαραίτητα εφόδια. Είναι
αδιανόητο για τον Smith οι Άγγλοι να μην συντηρούν και αξιοποιούν όσα έχουν κατακτήσει και
να μην διεκδικούν όσα γνωρίζουν εξαιτίας της απραξίας τους. 195 Ο Smith απαντάει στον
αντίλογο και δικαιολογεί το γεγονός ότι δεν έχουν εξερευνηθεί ακόμα όλες οι αχανείς εκτάσεις
της βόρειας Αμερικής, επισημαίνοντας ότι και οι Ισπανοί δεν γνωρίζουν ούτε το ένα όγδοο από
τα εδάφη που έχουν καταλάβει. Το ίδιο συμβαίνει στην Αφρική όπου οι «πολυπράγμωνες»
Πορτογάλοι εξερεύνησαν άγνωστες περιοχές της και εκμεταλλεύονται τον πλούτο της για
περισσότερο από 140 χρόνια, ενώ ακόμα δεν γνωρίζουν ούτε το ένα τρίτο της ηπείρου. 196
Ο Smith επαινούσε τη διορατικότητα των Ισπανών μοναρχών να στηρίξουν τον

Κολόμβο και θαύμαζε τους Ισπανούς θαλασσοπόρους, ιδιαίτερα τον Κορτέζ. Το παράδειγμα
της Ισπανίας εξυπηρετούσε την εξασφάλιση της βασιλικής υποστήριξης για το όραμα του
αποικισμού.197 Τα κείμενά του προτρέπουν συνεχώς τους Άγγλους αναγνώστες:
«...μπροστά στο μεγαλείο των Ισπανών και Πορτογάλων, εμείς θα κληροδοτήσουμε στις
επόμενες γενιές την απραξία και την αχαριστία μας, την παραμέληση του καθήκοντος στην
πίστη και θρησκεία μας, στον Θεό μας, στον βασιλιά μας, στη χώρα μας και την έλλειψη
θέλησης για φιλανθρωπία σε εκείνους του καημένους τους άγριους, των οποίων τη χώρα
διεκδικούμε, χρησιμοποιούμε και κατέχουμε. Ενώ απολαμβάνουμε τις κατακτήσεις των
προπατόρων μας, είτε αρκούμαστε στην αφήγησή τους ή δεν καταδεχόμαστε να υποβληθούμε
σε παρόμοια βάσανα».198
Ταυτόχρονα, ο Smith εξέφραζε επιφυλάξεις και απέρριπτε το ισπανικό μοντέλο των

πολύτιμων λίθων.199 Σύμφωνα με τον Campo, όταν οι ίδιοι οι Άγγλοι βρέθηκαν στην
πραγματικότητα του Νέου Κόσμου και αντιλήφθηκαν ότι δεν θα έβρισκαν ένα νέο El Dorado,
ο στόχος της ανακάλυψης χρυσού σταδιακά αποσιωπήθηκε μέσω της Ελισαβετιανής αντι-
195
196
Στο ίδιο, 190-191.
197
198
Smith, ό.π., 229.
199
Hart, ό.π.
31
ισπανικής προπαγάνδας.200 Βασική πηγή πλουτισμού που μπορεί να υποσχεθεί ο Smith δεν
είναι τα χρυσορυχεία, αλλά η αλιεία. Έχει ανακαλύψει ενδείξεις πολύτιμων μετάλλων, αλλά
όπως λέει, δεν είναι ειδικός για το κρίνει.201 Αντιπροτείνει το ολλανδικό πρότυπο της εμπορίας
αλιευμάτων και της σκληρής δουλειάς. Αφιερώνει αρκετές σελίδες για να πείσει για τα
πλεονεκτήματα και τις οικονομικές προοπτικές της δραστηριοποίησης στον τομέα αυτό. 202
Αντί να αναζητούν θησαυρούς, η εργατικότητα των Ολλανδών τους έφερε πλούτο και δύναμη
που τους καθιστά παράδειγμα προς μίμηση. Το έργο New England Trials (1620) απευθύνεται
μεταξύ άλλων στην εταιρεία ιχθυοπωλών του Λονδίνου. Στο κείμενο αυτό ο Smith παραθέτει
αποδεικτικά στοιχεία για την αφθονία και τα κέρδη της αλιείας στη διάρκεια ταξιδιών στο Νέο
Κόσμο.203 Στον επίλογο σχολιάζει ότι ο Κολόμβος δεν παρείχε τόσες εγγυήσεις, όταν έπεισε τη
βασίλισσα Ισαβέλα της Ισπανίας να χρηματοδοτήσει το εγχείρημά του. Προτρέπει τους
συμπατριώτες του να μην περιφρονούν την αλιεία, επειδή αξίζει όσο το χρυσάφι στα ορυχεία
και αποτελεί πιο συμφέρουσα και ασφαλή επένδυση.204 Ο Smith καταδικάζει όσους
συμπατριώτες του υπηρετούν τους Πορτογάλους, Ισπανούς, Ολλανδούς, Γάλλους ή Τούρκους
με δικαιολογία την αναζήτηση απασχόλησης, αντί να τίθενται στην υπηρεσία του Θεού, του
βασιλιά, της χώρας τους και του εαυτού τους. Όπως λέει, είναι πάρα πολλοί αυτοί που το
κάνουν. Ο Smith το χαρακτηρίζει σαν ατιμία που αποβαίνει σε βάρος της Ευρώπης. Είναι
αξιοσημείωτο ότι το έκανε και ο ίδιος πριν ασχοληθεί με την εξερεύνηση,205 ωστόσο ο
αποικισμός της Βιρτζίνια είχε πλέον δημιουργήσει νέες προοπτικές σε όλες τις βαθμίδες
απασχόλησης.206
Ο Smith αναφέρεται στα ισπανικά ταξιδιωτικά αφηγήματα και σχολιάζει ότι για μεγάλο
χρονικό διάστημα οι συγγραφείς που αφηγούνταν τις νέες ανακαλύψεις των Πορτογάλων και
των Ισπανών θεωρούνταν γραφικοί, όπως συνέβαινε την εποχή του Smith με όσους επιδίωκαν
να τους μιμηθούν (προφανώς και με τον ίδιο).207 Τονίζει τη σπουδαιότητα των κειμένων
αναφερόμενος στο παράδειγμα του «γενναίου» Ισπανού Ferdinando de Soto, του οποίου τα
κείμενα αποτελούσαν τη μοναδική πηγή πληροφοριών για εξερεύνηση στην περιοχή της
Φλόριντα στην Αμερική.208 Οι αναγνώστες της εποχής γνωρίζουν την κριτική που έχει ασκηθεί
200
Campos, «West of Eden», 269.
201
Smith, «A Description», τομ. Ι, 201. Smith, «True Relation», τομ. Ι, 21.
202
203
Πρβλ. Smith, «New England Trials, 1620», τομ. Ι, 236-241.
204
Πρβλ. Στο ίδιο, 248.
205
Πρβλ. Smith, «True Travels», τομ. ΙI, 805-916.
206
Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, 217.
207
208
32
εναντίον του Smith209 και γι’ αυτό επιδιώκει την αναγνώριση του ρόλου του σαν εποικιστή
καθώς και της συμβολής των κειμένων και χαρτογραφήσεών του που χρησιμοποιήθηκαν από
άλλους, όπως την εταιρεία Plymouth και τους πουριτανούς «προσκυνητές», παρακάμπτοντας
τον ίδιο και τις υπηρεσίες του για λόγους οικονομίας. 210
Αυτοπροβολή και «εθνικό» συμφέρον
Τα κατορθώματα που ο ίδιος ο Smith θεώρησε σημαντικά προκάλεσαν μεγάλη

συζήτηση μεταξύ των συγγραφέων. Στην ιστορική μνήμη επικράτησε το αμφιλεγόμενο
«ειδύλλιο» με την Pocahontas, αψηφώντας τα τεκμήρια και τοποθετώντας τον Smith στο
επίκεντρο του αφηγήματος ενός διαπολιτισμικού ρομάντζου μέσα από μια ιστορία
αιχμαλωσίας. Από τα οχτώ έργα του Smith που δημοσιεύτηκαν, στο πρώτο (A True Relation,
1608) δεν αναφέρει τη διάσωσή του από την Pocahontas.211 Γίνεται μόνο μια τυχαία αναφορά
ότι πρόκειται για την αγαπημένη κόρη του βασιλιά Powhatan, ένα παιδί δέκα ετών που
υπερείχε από τις υπόλοιπες γυναίκες της χώρας ως προς τα χαρακτηριστικά, την έκφραση, τις
σωματικές αναλογίες και την ανυπέρβλητη ομορφιά της. 212 Στην πορεία του χρόνου το
περιστατικό της αιχμαλωσίας του Smith εμπλουτίζεται.213 Αναφερόμενος στην έκδοση του
General History of Virginia (1624), ο Seccombe (1910) σχολιάζει ότι η ιδιαίτερα εξωραϊσμένη
περιγραφή είχε τον ευγενή στόχο να παρουσιαστεί η Pocahontas με τον πιο ευμενή τρόπο εν
όψει της επίσκεψής της στην Αγγλία και στην Αυλή το χειμώνα του 1616-1617, συνοδευόμενη
από το σύζυγό της, John Rolfe. Ο ίδιος ο Smith είχε συντάξει μια συστατική επιστολή προς τη
Βασίλισσα Άννα για τη Lady Pocahontas σχετικά με τη συμβολή της στην ίδρυση του
Jamestown και στην επιβίωση των πρώτων αποίκων. Αυτή η αναθεωρημένη εκδοχή
ενσωματώθηκε στο Generall Historie το 1624, όπου η πριγκίπισσα παρουσιάζεται σαν το
δημιούργημα της καλοπροαίρετης βούλησης των αποίκων του Jamestown, οι οποίοι τη
μεταμόρφωσαν σε εκπολιτισμένη άγρια (civilised savage) και την μετονόμασαν σε Lady
Rebecca,214 επιβεβαιώνοντας τη δυνατότητα εκπολιτισμού, εκχριστιανισμού και γενικότερα
εξευρωπαϊσμού των ιθαγενών της Αμερικής. Aπό τότε όμως που ο Thomas Fuller αμφισβήτησε
209
Πρβλ. Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, cxxviii.
210
Smith, «A Description», τομ. Ι, 220. Πρβλ. Smith, «True Travels», τομ. ΙΙ, 892 και Smith, «Advertisements», τομ.
ΙΙ, 941, 943.
211
Πρβλ. Smith, «True Relation», τομ. Ι, 38-39.
212
Seccombe, «Bibliography», τομ. Ι, xxvii-xxviii.
213
Πρβλ. Smith, «Generall Historie», τομ. ΙΙ, 400-401.
214
Πρβλ. στο ίδιο, 529-534.
33
την εγκυρότητα του Smith στο έργο του Worthies, οι λόγιοι του 19ου αιώνα μέχρι και πρόσφατα
θεώρησαν το περιστατικό με την Pocahontas αποκύημα της φαντασίας. Ακολούθησαν αρκετοί
που διερεύνησαν ή/και υπερασπίστηκαν την ειλικρίνεια της αφήγησης του Smith.215 Το βέβαιο
είναι ότι υπάρχει μια ανακολουθία μεταξύ των κειμένων.
Ο Smith συχνά καταφεύγει σε ένα προσφιλές μοτίβο της εποχής, τη γυναικεία

προστασία και γοητεία που συνάμα λειτουργεί και ως κίνδυνος παρέκκλισης από τον
«ανδρικό» του στόχο. Στην επιστολή προς τη Δούκισσα Frances (1624), η οποία παρατίθεται
στην εισαγωγή του Generall Historie of Virginia (1624), ο Smith κάνει έκκληση στη γυναικεία
φύση της δούκισσας, προκειμένου να προωθήσει το κείμενό του στην «καλή κοινωνία» της
Αγγλίας με το επιχείρημα ότι σε στιγμές μεγάλου κινδύνου τον είχαν προστατέψει «αξιότιμες
και ενάρετες Κυρίες», ακόμα και στα ξένα μέρη που βρέθηκε. Αναφέρει την «όμορφη Lady
Charatza Tragabigzanda» όταν τον είχαν υποδουλώσει οι Τούρκοι, τη «φιλεύσπλαχνη Lady
Callamata» στην Tartaria, την καλοσυνάτη Lady Madam Chanoyes» στη Γαλλία και την
«ευλογημένη Pocahontas, κόρη του μεγάλου βασιλιά της Βιρτζίνια».216 Η ιστορία με την
Charatza Tragabigzanda έχει τα χαρακτηριστικά ενός εξωτικού ρομάντζου με μια πριγκίπισσα
της Ανατολής πάλι μέσα από το χρονικό μιας αιχμαλωσίας και θυμίζει την αναθεωρημένη
εκδοχή της ιστορίας με την Pocahontas στο Νέο Κόσμο.217 Μάλιστα, φθάνοντας στη Βιρτζίνια
ένα ακρωτήρι ονομάστηκε Cape Tragabigzanda προς τιμήν της. Ένα σύμπλεγμα τριών νησίδων
ονομάστηκε «Τhree Turkes heads»218 που παραπέμπει στη σφαγή τριών Τούρκων στη Regal
της Τρανσυλβανίας και στο αντίστοιχο οικόσημο219 που παραχωρήθηκε στον Smith για τις
υπηρεσίες του από τον Sigismundus Bathor, Δούκα της Τρανσυλβανίας, Βλαχίας και
Μολδαβίας.220 Επομένως, δεν είναι ιστορίες που επινοήθηκαν στον πυρετό της συγγραφής το
1624, τουλάχιστον όχι ολότελα. Αυτό που μπορεί να διακρίνει ο αναγνώστης είναι ότι και τα
δύο «ειδύλλια» πληρούν το μοτίβο της εξωτικής αγνής κόρης που ήταν και όμορφη και
πριγκίπισσα, αλλά ο Smith δεν υποκύπτει στον πειρασμό, απαρνιέται τα όποια προνόμια
παρέχονταν από ξένους και πάντα επέστρεφε στην πατρίδα του, παραμένοντας πιστός στις
αρχές του.221 Η Fuller εύλογα αναρωτιέται εάν με τις αφηγήσεις αυτές ο Smith επιδίωκε να
προωθήσει την αυτοβιογραφία του στους λάτρεις του αποικισμού ή εάν πρόκειται για χρήση
215
Seccombe, «Bibliography», xxviii-xxx.
216
217
Smith, «Advertisements», τομ. ΙΙ, 853-866.
218
Πρβλ Smith, «Generall Historie», τομ. ΙΙ, 718, 729.
219
Smith, «True Travels», τομ. ΙΙ, 807.
220
Πρβλ. στο ίδιο, 836-845.
221
34
γνώριμων λογοτεχνικών σχημάτων με εξωτικές περιπέτειες στα πρότυπα των μεσαιωνικών
ιπποτικών μυθιστορημάτων, που είχαν λαϊκή απήχηση, στο πλαίσιο της ρητορικής για την
προώθηση του αποικισμού.222
Η Fuller προσθέτει ότι οτιδήποτε επιλέγει να αναφερει ο Smith φέρει συμβολισμούς,

νοήματα και μηνύματα που θέλει να περάσει. 223 Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του ίδιου του
Smith, η γνωριμία με την Pocahontas, περιορίζεται στο σύντομο χρονικό διάστημα που ο ίδιος
παρέμεινε στο Jamestown. Μετά την αναχώρηση του ο Smith δεν θα μπορούσε να είχε
ανάμειξη στα γεγονότα που μεσολάβησαν, ώσπου να φτάσει η Pocahontas στην Αγγλία σαν
παντρεμένη πλέον επίτιμη καλεσμένη της Αυλής και σύμβολο του Jamestown. Ο μύθος της
Pocahontas μοιάζει να ανασύρθηκε από το παρελθόν στον απόηχο της επίσκεψης και του
θανάτου της στην Αγγλία, εξυπηρετώντας την προώθηση του αποικισμού ή/και την
αυτοπροβολή του ίδιου του Smith που είχε παραμείνει πολύ καιρό παροπλισμένος. Πριν
καταλήξει κανείς σε βεβιασμένα συμπεράσματα, πρέπει να λάβει υπόψη την πάγια πολιτική
της Virginia Company να μην επιτρέπει τη δημοσίευση κειμένων με περιεχόμενο που θα
εκφόβιζε μελλοντικούς άποικους. Ο συντάκτης του True Relation (1608) αναφέρει ότι κάποια
τμήματα του κειμένου αφαιρέθηκαν. Επομένως, υπήρχε μια μορφή λογοκρισίας και οι
λεπτομέρειες που αφορούσαν την προσωπική σχέση του Smith με την Pocahontas πιθανόν
τότε να κρίθηκαν μη δημοσιεύσιμες ή ασήμαντες. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι το
Generall Historie of Virginia (1624) εκτυπώθηκε με μεγάλη βιασύνη τον Ιούλιο του 1624 για να
αντισταθμίσει τις καταστροφικές συνέπειες της χρεωκοπίας της Virginia Company224 του
Λονδίνου (16/6/1624),225 που σημαίνει ότι εκτός από τα δεδομένα, είχαν αλλάξει οι
προτεραιότητες και οι στόχοι των δημοσιεύσεων.
Η Fuller υποστηρίζει ότι οι εκδόσεις του Smith για τη Βιρτζίνια και τη Νέα Αγγλία είχαν
στόχο την αυτοπροβολή του. Στο Generall Historie of Virginia (1624) ο Smith υπαινίσσεται ότι
η προσωπική του ιστορία ταυτίζεται απόλυτα με την ίδρυση του Jamestown.226 Επιδίωκε να
επιδεικνύει το οικόσημο και τους τίτλους του, όπως τον τίτλο του ναυάρχου που αποτελεί
μίμηση του τίτλου του Κολόμβου. 227 Αναφέρει ότι ο Ινδιάνος αρχηγός τον έχρισε με τον τίτλο
222
223
224
Πρβλ. Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, xv, xxxiii.
225
226
227
35
Awerowanes (ή Werowance, κατώτερος αρχηγός) της φυλής Powhaton.228 Στην επιστολή του
προς τον Λόρδο Bacon ο Smith αναφέρει ότι οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί και οι Βάσκοι τον τίμησαν
με τον τίτλο του διοικητή, ενώ εκείνος, αψηφώντας τα μεγάλα ανταλλάγματα που του
πρόσφεραν, αναγκάζεται να εκλιπαρεί στην Αγγλία εξαιτίας του πατριωτισμού του. 229 Φυσικά,
δεν ήταν ο μοναδικός που επαινούσε τα κατορθώματά του. 230 Η ενσωμάτωση των εμπειριών
του Smith από το Νέο Κόσμο –περιλαμβάνοντας την περίφημη διάσωση από την Pocahontas
και την άχαρη προώθηση της αλιείας- στο True Travels (1630) που αποθέωνε το στρατιωτικό
μοντέλο της πρώιμης σταδιοδρομίας του Smith, σύμφωνα με τη Fuller, αποτελεί μια δήλωση
ότι απώτερος στόχος των κειμένων του ήταν η κατάκτηση και υποταγή των άπιστων. Η
ιδιαιτερότητα του αυτοβιογραφικού αυτού έργου να εστιάζει περισσότερο στα ταξίδια του
Smith στην Ευρώπη και τον «Παλιό Κόσμο» αντί του Νέου Κόσμου υποδηλώνει την
(ευρωκεντρική) επιθυμία του να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή ιστορία. Στο True Travels ο Smith
δηλώνει ξεκάθαρα τις κοινωνικές φιλοδοξίες του, ωστόσο το αντιφατικό προφίλ του γιού ενός
μικροκτηματία με συμπεριφορά ιππότη και ενός Άγγλου με Τρανσυλβανικό στρατιωτικό
βαθμό και οικόσημο ήταν προβληματικό και ανάγεται στο φεουδαρχικό παρελθόν. Η εμμονή
του να εμφανίζεται σαν «Άγγλος ήρωας» με την ελπίδα ότι θα κατόρθωνε να ενταχθεί στους
κύκλους της ευγένειας στην πατρίδα του υποδήλωνε ατομικισμό και ενδιαφέρον για
προσωπικό κλέος που τον έφερε σε σύγκρουση με τους άγραφους κώδικες των ευγενών, τις
εθνικές αξίες και τα συλλογικά μεγάλα αφηγήματα. 231
Συμπεράσματα
Η ευρωπαϊκή επέκταση συμπίπτει με τη μετάβαση από το Μεσαίωνα στη

νεωτερικότητα και σηματοδοτεί μια εποχή παγκόσμιων γεωπολιτικών και οικονομικών
ανακατατάξεων. Στο πλαίσιο αυτό οι ευρωπαϊκές δυνάμεις αυτοπροσδιορίζονται τόσο μέσω
ενδοευρωπαϊκών συγκρίσεων, όσο και ως προς το Νέο Κόσμο, και προσδιορίζουν τους
«άλλους», κατασκευάζοντας ταυτότητες και ετερότητες. Η επιχειρηματολογία κατοχύρωσης
και νομιμοποίησης της κοσμικής και θρησκευτικής κυριαρχίας, ενσωματώνει το Νέο Κόσμο
στην ευρωπαϊκή κοσμοθεωρία, εντάσσοντας τη νέα πραγματικότητα στα εκάστοτε
228
229
Bradley, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, cxxii-cxxii.
230
Smith, ό.π., τομ. Ι, 9-10. Πρβλ. Fuller, Remembering, 9.
231
Fuller, στο ίδιο, 10-13.
36
αυτοκρατορικά προγράμματα και τα μεγάλα αφηγήματα. Βασικά συστατικά είναι η
ευρωκεντρικότητα, η επιβολή του Χριστιανικού συστήματος πολιτισμικών αξιών, η διαδικασία
φυλετικοποίησης, ο έντονος ανταγωνισμός, η αμφισβήτηση, η κριτική και αυτοκριτική. Στο
πλαίσιο αυτό ο Καθολικός Νότος ετεροποιήθηκε και σταδιακά φυλετικοποιήθηκε δια
στόματος και πένας του Προτεσταντικού Βορρά στη λογική των Αναγεννησιακών αφηγημάτων
που ήταν άρρηκτα συνδεμένα με τη νέα οικονομική πραγματικότητα του καπιταλισμού,
προϊόν του οποίου είναι το δουλεμπόριο, που στιγμάτισε την ιστορία της ευρωπαϊκής
επέκτασης, και η αντι-ισπανική ρητορική του Μαύρου Μύθου.232
Η ευρωπαϊκή επέκταση συνοδεύτηκε από ένα μεγάλο όγκο ταξιδιωτικών αφηγήσεων

που κυκλοφόρησαν και μεταφράστηκαν ευρέως, λειτουργώντας σαν πηγές πληροφόρησης για
το Νέο Κόσμο. έγιναν εργαλεία που τροφοδότησαν τη λόγια γραμματεία ή/και τη ρητορική της
εποχής. Σαν έργα εμπειρικών (κυρίως) αφηγητών που ήταν αυτόπτες μάρτυρες του Νέου
Κόσμου οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις δεν ανήκαν στην επίσημη ιστοριογραφία και η μελέτη τους
απαιτεί ειδική προσέγγιση, λόγω των ιδιαιτεροτήτων και της υποκειμενικότητάς τους. Ο Smith
επέμενε στην αυθεντία της μαρτυρίας του και το αξιομνημόνευτο του βίου και της προσφοράς
του στην Αγγλία και στον εποικισμό της Αμερικής. Θεωρούσε τα έργα του συλλεκτικά και
επιδίωξε να ενταχτούν στις επίσημες συλλογές αρχειακού υλικού της αγγλικής ιστορίας όπου
διασώζονται μέχρι σήμερα. Τα κείμενα του Smith δεν επαρκούν σαν ιστορικά τεκμήρια,
ωστόσο με τη σχολαστική ανάγνωση και αναλυτική μελέτη μπορούν να αντληθούν πολλαπλά
στοιχεία για το χωροχρονικό πλαίσιο της εποχής του.233
Μέσα από τις αναλυτικές περιγραφές και αφηγήσεις, η ρητορική του Smith κινείται
γύρω από τα στερεότυπα ευρωκεντρικά μοτίβα. Οι αξίες που προβάλλονται είναι η αφοσίωση
στο Θεό, στην πατρίδα, στο Στέμμα και στους προγόνους, το ιεραποστολικό πνεύμα, το κοινό
καλό, η υστεροφημία και το προτεσταντικό πρότυπο της σκληρής δουλειάς με τα ανάλογα
οικονομικά οφέλη. Η ευρωπαϊκή επέκταση ήταν άρρηκτα συνδεμένη με τη μίμηση, ιδιαίτερα
της παντοδύναμης Ισπανίας. Ο Smith δανείζεται παραδείγματα από την κλασική αρχαιότητα,
μεγάλες αυτοκρατορίες, ιστορικούς λαούς και την Αγία Γραφή. Η ρητορική του απευθύνεται
σε πολλαπλούς αποδέκτες, από την άρχουσα τάξη μέχρι τους απλούς συμπατριώτες του. Οι
Ισπανοί, όμως, είναι σταθερό σημείο αναφοράς στην τεκμηρίωση της επιχειρηματολογίας του
Smith. Η Αγγλία και οι Άγγλοι προσδιορίζονται στη βάση ερωτημάτων όπως, τι είναι ή δεν είναι,
232
Mignolo, «Afterword», 319-322.
233
37
τι έκαναν ή δεν έκαναν σε σχέση με την Ισπανία και τους Ισπανούς ή τι θα έπρεπε ή δεν έπρεπε
να μιμηθούν. Μέσα από τη ρητορική του Smith αντανακλώνται οι αντικρουόμενες απόψεις
που επικρατούσαν στην Αγγλία για την Ισπανία, η οποία ήταν το αντίπαλο δέος και μόνιμη
απειλή στις προσπάθειες εγκατάστασης στην Αμερική. Παρά την αντίδραση στο ζήτημα της
νομιμότητας του ισπανικού μονοπωλίου στο Νέο Κόσμο, το οποίο θίγει και ο Smith, οι Άγγλοι
ήταν γενικά επιφυλακτικοί στο θέμα του αποικισμού σε βαθμό που ο Smith καυτηριάζει συχνά
την απραξία και ολιγωρία τους, ιδιαίτερα της άρχουσας τάξης, που στο παρελθόν υπήρξε αιτία
κατάρρευσης μεγάλων αυτοκρατοριών. Ο Smith πιστεύει ότι η ισπανική δύναμη είχε
υπερεκτιμηθεί. Χαρακτηρίζει τον ισπανικό στόλο «καλομαθημένο», μια αντίληψη που είτε
αντανακλά προτεσταντικά στερεότυπα για τον «μαλθακό» Καθολικό Νότο είτε είναι
υπονοούμενο για τα πλούτη που αποκτήθηκαν από τις αποικίες ή τις πλούσιες αμοιβές του
ισπανικού στόλου. Όπως και νά’ χει, ο Smith καθησυχάζει ότι θα ήταν αδύνατον οι Ισπανοί να
ελέγξουν τις άγνωστες και τεράστιες αποστάσεις της Terra Incognita που βρίσκονται πέρα από
τη σφαίρα επιρροής τους. Για την Ισπανία ο Smith τρέφει ανάμεικτα συναισθήματα.
Παραδοσιακά ήταν εχθρική χώρα, ωστόσο κατηγορεί όσους τυφλώνονται τόσο πολύ από την
προκατάληψη, ώστε να μην αναγνωρίζουν τη διορατικότητα, τα επιτεύγματα, την εμπειρία και
γνώση των Ισπανών, η αξιοποίηση των οποίων θα ωφελούσε το αγγλικό αποικιακό
πρόγραμμα. Το παράδειγμα της Ισπανίας σε συνδυασμό με την πρόοδο της τεχνογνωσίας από
την εποχή των πρώτων ισπανικών εξερευνήσεων παρείχε προβάδισμα στους Άγγλους, οι
οποίοι ξεκινούσαν με πολύ περισσότερες εγγυήσεις και εφόδια.
Πέρα από το θαυμασμό του Smith για την Ισπανία, είναι επιφυλακτικός και επιλεκτικός
απέναντι στα ισπανικά μοντέλα. Απορρίπτει τον εύκολο πλουτισμό με την εξόρυξη πολύτιμων
λίθων και μετάλλων. Αντί της μετατροπής των αποικιών σε πηγές αφαίμαξης πλούτου,
προτείνει μια στρατηγική προέκτασης της Αγγλίας και τη δημιουργία αποικιακής
αυτοκρατορίας με μόνιμη εγκατάσταση και αστικοποίηση, σωστή αξιοποίηση και
εκμετάλλευση της γης και του φυσικού πλούτου, που ταυτόχρονα θα έλυνε ζωτικά
προβλήματα υπερπληθυσμού, ανεργίας και κοινωνικών αναταραχών στη μητρόπολη, τα οποία
ισχυρίζεται ότι υπήρχαν πιο έντονα απ’ ότι στην Ισπανία. Οι προτροπές αυτές του Smith
αντανακλούν και ανταποκρίνονται στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της Αγγλίας και τα
πραγματικά κίνητρα του αποικισμού. Ο αποικισμός διανθίζεται με ιεραποστολικό πνεύμα. ο
εκπολιτισμός των βαρβάρων ιθαγενών ανάγεται σε καθήκον και αρετή που χαρίζει την αιώνια
μνήμη. Η πιο αξιοποιήσιμη πηγή πλούτου στην οποία επιμένει ο Smith είναι η αλιεία,
σύμφωνα με το παράδειγμα σκληρής δουλειάς των Ολλανδών, που ανταποκρίνεται στα
38
προτεσταντικά ιδεώδη που ήταν οικεία στον Smith και τους Άγγλους. Η εμμονή στο οικονομικό
κέρδος που εξισώνεται με την πίστη στο Θεό προβληματίζει ως προς το κατά πόσο τελικά
διέφεραν τα κίνητρα των Άγγλων από το ισπανικό σύνθημα «Χρυσός και Θεός». Ο Hart
παρατηρεί ότι έχοντας ασκήσει κριτική στην Ισπανία, η Αγγλία βρέθηκε η ίδια αντιμέτωπη με
τους αυτόχθονες και την πραγματικότητα της Αμερικής234 και μπορεί να αναρωτηθεί κανείς
πόσο διαφορετική ήταν η αγγλική συμπεριφορά από την ισπανική μέσα από την ανάλυση της
ρητορικής του Μαύρου Μύθου.235
Ο Smith εκφράζει συνεχώς τον θαυμασμό του για τους μεγάλους θαλασσοπόρους και
conquistadores που συνέβαλαν στην ανάδειξη της Ισπανίας σε μεγάλη αποικιακή δύναμη.
Τονίζει ότι με τη γενναιότητα και τα προσόντα τους κατάφεραν να ξεπεράσουν τη φτώχεια, να
αποκτήσουν αξιώματα και μια θέση στην ιστορία. Η κοινωνική ανέλιξη και το οικονομικό
κέρδος, που προκύπτει με μόχθο, είναι κίνητρα που προβάλλονται συνεχώς στη ρητορική του
Smith και συνδέονται με το κοινό καλό, τον πατριωτισμό, την υστεροφημία, την αφοσίωση στο
Θεό, στον μονάρχη και στο έθνος. Η ατομική πρόοδος συνεπάγεται την ευημερία και δόξα της
Αγγλίας και την ανέλιξή της στο νέο, διευρυμένο πλέον, παγκόσμιο πλαίσιο. Η εξύμνηση των
conquistadores και η ρητορική της κοινωνικής κινητικότητας πλαισιώνονται με ηθικές αξίες και
διατυπώνονται με μια λογικοφάνεια, που κάνει δύσκολη τη διάκριση μεταξύ πραγματικότητας
και σκοπιμότητας. Αναπόφευκτα όμως, βλέπει κανείς ομοιότητες με τον ίδιο τον Smith, την
αυτοπροβολή του και ίσως την επιδίωξη ανταμοιβών για το έργο του. Το ίδιο συμβαίνει με την
αναφορά στους πρώτους Ισπανούς που περιγελάστηκαν για τις ταξιδιωτικές αφηγήσεις τους,
για να δώσει απάντηση στους επικριτές και να τονίσει τη σπουδαιότητα των κειμένων του.
Η ταξιδιωτική αφήγηση έπαιξε σημαντικό ρόλο την περίοδο της ευρωπαϊκής

επέκτασης, σαν εργαλείο προώθησης ιδεών, χάραξης πολιτικής στρατηγικής, εξασφάλισης
χορηγιών, διάδοσης προπαγάνδας και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, κάτι που ο Smith
φαίνεται να γνώριζε και να διαχειρίζεται καλά. Eπιζητούσε τη δόξα και έγινε διάσημος, αλλά
όχι για τους λόγους που επιδίωκε. Ο μύθος της Pocahontas αποτελεί ένα παράδειγμα
συνδυασμού φιλολογικών και ρητορικών σχημάτων. Οι εξωτικές περιπέτειες και οι
οριενταλιστικές αφηγήσεις είχαν απήχηση στο κοινό της εποχής και ο μύθος της γνώριμης
πλέον στους Άγγλους Pocahontas βρήκε ανταπόκριση στο κοινό, κάτι που δεν θα μας ξένιζε
και σήμερα. Υπαρχουν αντιφατικές απόψεις για την ειλικρίνεια της αφήγησης και τον απώτερο
234
235
39
στόχο του συγγραφέα. Πιθανώς επιδίωκε τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από την
επικαιρότητα ή την προώθηση του αποικισμού με νύξεις ρομαντικών περιπετειών και
κοινωνικής κινητικότητας. Λαμβάνοντας υπόψη το πόσο συχνά ο Smith αναφέρεται στην
υστεροφημία, μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι απλά ενδιαφερόταν για την αυτοπροβολή του
εκμεταλλευόμενος την επικαιρότητα. Η «σύνδεσή» του όχι με μια, αλλά με δύο πριγκίπισσες
θα μπορούσε να κρύβει τους ευσεβεις πόθους του για τον εξευγενισμό του. Το όνομά του
πάντως συνδέθηκε για πάντα με το μύθο της Pocahontas. Ο Arber επισημαίνει ότι ανάμεσα
στις κακουχίες που βίωσαν οι πρώτοι άποικοι για την ίδρυση του Jamestown, το αμφιλεγόμενο
«ειδύλλιο» με την Pocahontas είναι αναμφισβήτητα το πιο λαμπερό κομμάτι της ιστορίας
αυτής και συγκρατήθηκε στη μνήμη του κοινού. Ο θάνατός της στην Αγγλία πριν προλάβει να
επιστρέψει στην πατρίδα της προσθέτει ακόμα περισσότερη δραματικότητα. 236
Όπως είδαμε, τα κείμενα του John Smith, υπάγονται στις πρώτες αγγλικές ταξιδιωτικές
αφηγήσεις της πρώιμης φάσης του αγγλικού αποικισμού στο Νέο Κόσμο. Παρά την
προσπάθεια του Smith να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή ιστορία με την αυτοβιογραφία του, γενικά
απουσιάζει από την ιστορία της Αγγλικής Αναγέννησης, όπου μνημονεύεται μόνο σαν
εποικιστής της Αμερικής και προωθητής του αποικισμού. Αμφισβητήθηκε και δέχτηκε σκληρή
κριτική από Άγγλους συγγραφείς, αλλά ο ίδιος και τα κείμενά του βρήκαν θέση στην ιστορία
και λογοτεχνία της Αμερικής. Οι ήρωες των επίσημων ιστοριών, όπως του Hakluyt, από τις
αρχές του 17ου αιώνα και μετά απηχούσαν πλέον την ιδέα ενός έθνους και τις απαρχές μιας
μεγάλης αγγλικής ναυτιλιακής αυτοκρατορίας. Ο δονκιχοτικός τρόπος με τον οποίον ο Smith
επιδίωξε να επενδύσει τα ανδραγαθήματά του αναγόταν ίσως σε πρότυπο μιας άλλης
εποχής,237 αλλά αυτό αποτελεί μια συζήτηση που μπορεί να εξεταστεί σε ένα άλλο πλαίσιο.
236
Arber, επιμ., Travels and works, τομ. Ι, xx-xxi.
237
40
Βιβλιογραφία
Πηγές
Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia, and
Admiral of New England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and critical introduction
by A.G. Bradley, τομ. Ι & ΙΙ, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Archer, ?Captain Gabriel, «A Gentleman of the Colony: A relayton of the Discovery, 21 May-22
June 1607», στο Arber, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia,
and Admiral of New England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and critical
introduction by A.G. Bradley, xl-lv, τομ. Ι, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «A Description of New England, 1616», στο Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and
works of Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631, A
new edition, with a biographical and critical introduction by A.G. Bradley, τομ. Ι, 175-229, εκδ.
John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «Advertisements for the unexperienced Planters of New England, or anywhere,
&c., 1631», στο Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President
of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and
critical introduction by A.G. Bradley, τομ. ΙΙ, 917-966, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «Α Map of Virginia with a Description of the Country, the Commodities, People,
Government and Religion (Oxford, 1612)», στο Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works
of Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631, A new
edition, with a biographical and critical introduction by A.G. Bradley, τομ. Ι, 41-174, τομ. ΙΙ, 383-
488, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «An Accidence; or, The Pathway to Experience for Young Seamen, 1626», στο
by A.G. Bradley, τομ. ΙΙ, 785-804, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
41
Smith, John, «A True Relation of Occurrences and Accidents in Virginia, 1608», στο Arber,
Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral
of New England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and critical introduction by A.G.
Bradley, τομ. Ι, 1-40, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «New England Trials, 1620” & “New England Trials, 1622», στο Arber, Edward,
F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New
England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and critical introduction by A.G. Bradley,
τομ. Ι, 233-248 & 249-273, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «The Generall Historie of Virginia, New England, and the Summer Isles, 1624», στο
by A.G. Bradley, τομ. I & ΙΙ, 275-784, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Smith, John, «The True Travels, Adventures, and Observations of Captain John Smith, 1630»,
στο Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works of Captain John Smith: President of Virginia,
and Admiral of New England, 1580-1631, A new edition, with a biographical and critical
introduction by A.G. Bradley, τομ. ΙΙ, 805-916, εκδ. John Grant, Εδιμβούργο 1910.
Δευτερεύουσα βιβλιογραφία
Benveniste, Henriette Rika, και Plakotos, Giorgos, «Converting Bodies, Embodying Conversion:
The Production of Religious Identities in Late Medieval and Early Modern Europe», στο
Contesting Inter-Religious Conversion in the Medieval World, επιμ. Yaniv Fox, Yosi Yisraeli,
Routledge, Λονδίνο 2017, 245-267.
Bradley, A.G., «Introduction, Critical and Biographical», στο Arber, επιμ., Travels and works of
Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631, A new
edition, with a biographical and critical introduction by A.G. Bradley, τομ. Ι, i-xxvi, εκδ. John
Grant, Εδιμβούργο 1910.
Burns, Kathryn, «Unfixing Race», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious
and Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo,
and Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 188-204.
42
Campos, Edmund Valentine, «West of Eden: American Gold, Spanish Greed, and the
Discourses of English Imperialism», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of
Religious and Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D.
Mignolo, and Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 247-269.
Floyd-Wilson, Mary, English Ethnicity and Race in Early Modern Drama, Cambridge University
Press, Κέιμπριτζ 2003.
Fuller, Mary C., Remembering the Early Modern Voyage: English Narratives in the Age of
European Expansion, Early Modern Cultural Studies 1500-1700, Palgrave Macmillan, Νέα Υόρκη
2008.
Gascoigne, John, «Motives for European exploration of the Pacific in the age of the
Enlightenment», στο Pacific Science, τχ. 54, University of Hawai'i Press, Χαβάι 2000, 227-237.
Greer, Margaret R., et al, «Introduction», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of
Religious and Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D.
Mignolo, and Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 1-24.
Hart, Jonathan, Comparing Empires: European Colonialism from Portuguese Expansion to the
Spanish-American War, Palgrave MacMillan, Nέα Yόρκη 2003.
Hart, Jonathan, Contesting Empires: Opposition, Promotion, and Slavery, Palgrave MacMillan,
Nέα Yόρκη 2005.
Hart, Jonathan, Representing the New World: The English and French Uses of the Example of
Spain, Palgrave MacMillan, Nέα Yόρκη 2001.
Helps, Arthur, Sir, Spanish conquest in America, τομ. Α΄, Harper & Bros., Nέα Yόρκη 1856.
Lamana, Gonzalo, «Of Books, Popes, and Huacas; or, The Dilemmas of Being Christian», στο
Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and Racial Difference in the
Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo, and Maureen Quilligan, εκδ.
University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 117-149.
Lloyd, T. O., The British Empire 1558–1995, Oxford University Press, Οξφόρδη 22000, v.
43
Mignolo, Walter, D. «Afterword», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious
and Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo,
and Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 312-324.
Orquera, Yolanda Fabiola, «“Race” and “Class” in the Spanish Colonies of America: A Dynamic
Social Perception», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and Racial
Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo, and
Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 167-187.
Pagden, Anthony (1990), Spanish imperialism and the political imagination. Studies in European
and Spanish-American social and political theory, 1513–1830, Yale University Press, New Haven
και Λονδίνο 1990.
Robson, Lynn Alison «“No nine days wonder”: embedded Protestant narratives in early modern
prose murder pamphlets 1573-1700», Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο του Warwick 2003.
Ryan, Michael, «Assimilating New Worlds in the Sixteenth and Seventeenth Centuries», στο
Comparative Studies in Society and History, 23:4, Cambridge University Press, 1981, 519-538.
Seccombe, Thomas, «Bibliography», στο Arber, Edward, F.S.A, επιμ., Travels and works of
Captain John Smith: President of Virginia, and Admiral of New England, 1580-1631, A new
edition, with a biographical and critical introduction by A.G. Bradley, τομ. Ι, xxvii-xxx, εκδ. John
Grant, Εδιμβούργο 1910.
Σιαφλέκης, Ζ.Ι., «Επίδραση και Διακειμενικότητα στη συγκριτική έρευνα της λογοτεχνίας», στο
Σύγκριση, τευχ. 1, Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Αθήνα 1989, 15-
20.
Silverblatt, Irene, «The Black Legend and Global Conspiracies: Spain, the Inquisition, and the
Emerging Modern World», στο Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and
Racial Difference in the Renaissance Empires, επιμ. Margaret R. Greer, Walter D. Mignolo, and
Maureen Quilligan, εκδ. University of Chicago Press, Σικάγο 2007, 99-116.
44

«Η αγγλική επέκταση στην Αμερική: τα κείμενα του Captain John Smith»

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

«Η αγγλική επέκταση στην Αμερική: τα κείμενα του Captain John Smith»

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

Ονοματεπώνυμο: Μαρία Π. Μιχαλακέλη

Μυτιλήνη, 1η Οκτωβρίου 2017

[Dedicated to my beloved parents, Panayotis and Irene,

Your most grateful daughter

Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού

Οι ευρωπαϊκές εξερευνήσεις σηματοδοτούν μια νέα εποχή παγκόσμιων γεωπολιτικών και

Λέξεις κλειδιά: ευρωπαϊκή επέκταση, Αγγλία, Ισπανία, δουλεμπόριο, Μαύρος Μύθος,

Κεφάλαιο Α: Ευρωπαϊκή επέκταση

Πρώτη φάση επέκτασης: οι δυνάμεις της Ιβηρικής χερσονήσου ............................... 2

Δεύτερη φάση επέκτασης: οι αναδυόμενες δυνάμεις της Βόρειας Ευρώπης ........... 5

Δουλεμπόριο και Μαύρος Μύθος .............................................................................. 7

Κεφάλαιο Β: Ταξιδιωτική γραμματεία

Ισπανικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις ........................................................................... 10

Αγγλικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις ............................................................................. 12

Οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις ως ιστορικές πηγές ...................................................... 14

Κεφάλαιο Γ: Ο Captain John Smith και τα κείμενά του

Ο Captain John Smith και η ίδρυση της αποικίας Jamestown .................................. 16

Δημοσιευμένα έργα του John Smith ......................................................................... 18

Ταξιδιωτικά αφηγήματα του John Smith .................................................................. 19

Επέκταση και μίμηση ................................................................................................ 28

Αυτοπροβολή και «εθνικό» συμφέρον ..................................................................... 33

Δευτερεύουσα βιβλιογραφία ................................................................................... 42

Κεφάλαιο Α: Ευρωπαϊκή επέκταση

Πρώτη φάση επέκτασης: οι δυνάμεις της Ιβηρικής χερσονήσου

Δεύτερη φάση επέκτασης: οι αναδυόμενες δυνάμεις της Βόρειας Ευρώπης

Η επέκταση των Άγγλων καθυστέρησε, αφήνοντας αρχικά το πεδίο ελεύθερο στη

Δουλεμπόριο και Μαύρος Μύθος

Οι ισπανικές κτήσεις στην Αμερική προέκυψαν τυχαία και επεκτάθηκαν σχετικά

Κεφάλαιο Β: Ταξιδιωτική γραμματεία

Ισπανικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις

Αγγλικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις

Οι Άγγλοι ξεκίνησαν να γράφουν ταξιδιωτικές αφηγήσεις πιο συστηματικά από το

Παραδοσιακά τα κείμενα της ευρωπαϊκής επέκτασης δεν θεωρούνταν υψηλής

Οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις ως ιστορικές πηγές

Από λογοτεχνική σκοπιά οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και

Η αφήγηση, επομένως, διαμορφώνεται από μια αναπόφευκτη οικονομία και η έρευνα

Τα κείμενα του John Smith έχουν προκαλέσει σημαντική συζήτηση. Ο Thomas

Κεφάλαιο Γ: Ο Captain John Smith και τα κείμενά του

Ο Captain John Smith και η ίδρυση της αποικίας Jamestown

Δημοσιευμένα έργα του John Smith

Ταξιδιωτικά αφηγήματα του John Smith

Με κάθε ευκαιρία ο Smith περιγράφει τα χαρακτηριστικά των περιοχών που εξερευνεί,

Σε όλα τα κείμενα υπάρχει έντονος πατριωτισμός, θρησκευτική ευλάβεια και

Επιπλέον, μπορούμε να αποκομίσουμε πληροφορίες για την κοινωνικο-οικονομική

Επέκταση και μίμηση

Ο Smith πλαισιώνει τα επιχειρήματά του αντλώντας παραδείγματα από τους

Η ρητορική του Smith καλύπτει ακροατήρια από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις,

Ο Smith επαινούσε τη διορατικότητα των Ισπανών μοναρχών να στηρίξουν τον

Ταυτόχρονα, ο Smith εξέφραζε επιφυλάξεις και απέρριπτε το ισπανικό μοντέλο των

Αυτοπροβολή και «εθνικό» συμφέρον

Τα κατορθώματα που ο ίδιος ο Smith θεώρησε σημαντικά προκάλεσαν μεγάλη

Ο Smith συχνά καταφεύγει σε ένα προσφιλές μοτίβο της εποχής, τη γυναικεία

Η Fuller προσθέτει ότι οτιδήποτε επιλέγει να αναφερει ο Smith φέρει συμβολισμούς,

Η ευρωπαϊκή επέκταση συμπίπτει με τη μετάβαση από το Μεσαίωνα στη

Η ευρωπαϊκή επέκταση συνοδεύτηκε από ένα μεγάλο όγκο ταξιδιωτικών αφηγήσεων

Η ταξιδιωτική αφήγηση έπαιξε σημαντικό ρόλο την περίοδο της ευρωπαϊκής

You might also like