

yees[& ÒeMveHeef$ekeÀe: cee®e& 2022

yees[& ÒeMveHeef$ekeÀe: cee®e& 2022

JesU: 3 leeme SketÀCe iegCe: 80
ke=ÀefleHeef$ekesÀmeeþer met®evee: -
(1) met®evesvegmeej DeekeÀueve ke=Àleer Je J³eekeÀjCe ³eebceOeerue Deeke=Àl³ee keÀe{eJ³eele.
(2) Deeke=Àl³ee Hesveves®e keÀe{eJ³eele.
(3) GHe³eesefpele uesKeveeleerue ke=ÀleeRmeeþer (met®evee, efveJesove), Deeke=Àleer®eer DeeJeM³ekeÀlee veener. lemes®e, ³ee ke=Àleer efuentve IesT ve³esle.
(4) efJeYeeie 5 – GHe³eesefpele uesKeve Òe.5 (De) (2) meejebMeuesKeve ³ee IeìkeÀemeeþer ieoîe efJeYeeieeleerue Òe.1 (F) DeHeefþle Gleeje Jee®etve l³ee
GleeN³ee®ee meejebMe efueneJe³ee®ee Deens.
(5) mJe®ílee, veerìvesìkesÀHeCee Je uesKeveefve³eceebvegmeej uesKeve ³eebkeÀ[s peeCeerJeHetJe&keÀ ue#e oîeeJes.

efJeYeeie 1 – ieoîe

1. (De) GleeN³ee®³ee DeeOeejs met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.

(1) ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. [2]
(i) GleeN³eele Deeuesues veoer®es veeJe –
(ii) yeeUe®eer DeeF& keÀjle Demeuesuee Goîeesie –

Heg{s JeeF&uee efJeMJekeÀesMee®ee DeO³e#e cnCetve ceer iesuees. efleLes veoerkeÀeþ®³ee Òee%e HeeþMeeUs®³ee Keesueerle ceer jenle Demes. Keesueer®³ee
oef#eCeskeÀ[erue efKe[ke̳ee ke=À<Cee veoer®³ee eE®e®eesUîee ÒeJeeneJej nesl³ee. Leb[er®³ee efoJemeele SkeÀ yeeF& ceeP³ee efKe[keÀerKeeueerue Ieeìe®³ee
íesìîee leìeJej efle®es íesìs cetue SkeÀe ìesHeueerle þsJetve ceemes HekeÀ[C³ee®³ee Goîeesieele nesleer. efle®es yeeU keÀ[eke̳ee®³ee Leb[erves kegÀ[kegÀ[le
j[le nesles; HeCe DeeF& eflekeÀ[s yeIelener veJnleer. ceuee cee$e jenJeues veener. ceer megìkesÀmeceOeerue `HegueefkeÀle' Meeue keÀe{ueer, Hee®eHevveeme
©He³eeb®³ee veesìe keÀe{u³ee Je l³ee yeeF&uee nekeÀ ceejueer. efKe[keÀerletve les meJe& Keeueer efoues DeeefCe cnìues, ’l³ee yeeUeuee DeeOeer Meeueerle
iegb[eU DeeefCe ceie ceemes ceejle yewme.“ ³ee Ieìves®eer Tye HegueefkeÀle Meeueer®³ee GyesHes#ee DeefOekeÀ nesleer.
keÀefJeJe³e& veeje³eCe megJex KetHe meYee, mebcesueves ieepeJele. Heg{s les meeefnl³e mebcesuevee®es DeO³e#ener Peeues. HeefjCeecele: l³eeb®³ee
keÀe³e&¬eÀceebvee Denesje$e Yejleer®e Demes. Òel³eskeÀ keÀe³e&¬eÀceele mevceevee®eer Meeue Je ÞeerHeÀU l³eebvee efceUle jener. SkeÀoe les ceuee
cnCeeues, ’³ee Meeueer IesTve IesTve ceer Deelee `Meeueerve' yevet ueeieuees Deens.“

(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. [2]

keÀe³e&¬eÀceele veeje³eCe megJex ³eebvee

mevceeveeves efceUCeeN³ee Jemlet
(3) mJecele [3]
`Meeue Je Meeueervelee' ³eeb®ee Heeþe®³ee DeeOeejs legcnebuee keÀUuesuee DeLe& mHe<ì keÀje..
(Dee) GleeN³ee®³ee DeeOeejs met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
(1) keÀesCe les efuene. [2]
(i) efvejbpeve®ee meJe& Ke®e& keÀjCeejs –

(ii) efvejbpeveuee ceeJeMeerkeÀ[s mees[tve Hegvne ve Hejleuesuee –

1
 

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

ceecee iesuee lees Hegvne Hejleuee veener cee$e ueneveiee efvejbpeve ceeJeMeer®³ee Iejer ÒeeceeefCekeÀHeCes keÀece keÀje³e®ee. Iejeleu³ee
meJee¥Meer l³eeves peceJetve Iesleueb DeeefCe MeeUsle veeJe oeKeue kesÀueb. ceeJeMeer®eer HeefjeqmLeleer ³eLeeleLee®e Demeu³eeves efvejbpeve Jeej ueeJetve
pesJee³e®ee. Heefnu³ee®e Je<eea l³ee®eer DeY³eemeeleueer Òeieleer Heentve Ye[meeJeUs ieg©peeRveer l³eeuee Leesjeceesþîeeb®³ee Iejer Jeej ueeJetve efoues.
ojjespe SkeÀe®³ee Iejer ogHeejer efvejbpeve HeengCee cnCetve pesJee³euee pee³e®ee, ceie efleLetve MeeUsle. mebO³eekeÀeUer cee$e ceeJeMeerkeÀ[s pes
keÀener efceUsue l³eeJej jene³e®ee. mekeÀeUer ueJekeÀj Gþtve Iejeleueer, ieesþîeeleueer meejer keÀeceb DeeìHetve DeY³eemeeuee yemee³e®ee.
ieg©peeRJej ÞeodOee þsJee³e®ee DeeefCe Hejer#esle Heefnuee vebyej HeìkeÀeJee³e®ee. l³ee®³ee Jenîee-HegmlekeÀeb®ee Ke®e& Ye[meeJeUs ieg©peer®e
keÀje³e®es. ieg©peeRveer l³eeuee meebefieleueb, keÀer `peesHe³e¥le legPee Heefnuee vebyej Deens, leesHe³e¥le®e ceer meeje Ke®e& keÀjerve DeeefCe Jeejner ueeJetve
osF&ve. veenerlej veener.' ieg©peeR®eb ns Jeeke̳e ue#eele þsJetve efvejbpeve Peìtve DeY³eeme keÀje³e®ee. Deepe veeieefjkeÀMeem$ee®ee DeY³eeme keÀjle
Demeleevee DeeOeer®es meieUs HesHeme& ®eebieues iesues Demeu³eeves lees ceveesceve KetMe neslee.
(2) keÀe les efuene. [2]
(i) efvejbpeve Jeej ueeJetve pesJee³e®ee, keÀejCe __________________________
(ii) efvejbpeve Peìtve DeY³eeme keÀje³e®ee, keÀejCe __________________________

(3) legcnebuee DeefYeÒesle Demeuesueer DeeoMe& efJeoîeeL³ee&®eer iegCeJewefMe<ìîes efuene. [3]

DeHeefþle ieoîe
(F) GleeN³ee®³ee DeeOeejs met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje. [2]
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

mebkeÀìebkeÀ[s HeenC³ee®eer ¢<ìer DeMeer DemeeJeer

De[®eCeeRveer DeeefCe jesieebveer YeebyeeJetve peeC³ee®es keÀe³e keÀejCe Deens? mebkeÀìs ner keÀener keÀe³ece®eer vemeleele vee? ceie
l³eeb®³eekeÀ[s meesefMekeÀHeCes, efKeuee[tJe=lleerves HeenC³ee®eer ¢<ìer keÀe Demet ve³es? mebkeÀìeb®es pesJne DeeHeu³eeJej Dee¬eÀceCe nesles, lesJne leer
HeÀej ceesþer eEkeÀJee Demenîe Jeeìleele; Hejbleg leer Deesmeju³eeJej, DeeHeCe l³eebvee keÀe Ieeyejuees les®e DeeHeu³eeuee mecepele veener. DeeHeCe
Ieeyejlees ³ee®es keÀejCe DeeHeu³eepeJeU cevee®eer eqmLejlee eEkeÀJee Meebleer vemeles. cevee®eer Meebleer vemeles ³ee®es keÀejCe De[®eCeeR®es KejsKegjs
mJeªHe DeeHeCeebme keÀUuesues vemeles. peerJeve cnCepes mebkeÀìs veJnsle, keÀejCe lees Demeleeveener peerJeve ®eeuet®e Demeles. ceUYe Deeu³eeves
met³e& pemee veenermee nesle veener, l³ee®eÒeceeCes jesieebveer efve mebkeÀìebveer peerJevee®es cetU Deeveboer mJeªHe veenermes nesle veener. Deepeejer Je
mebkeÀìûemle ceeCemesner pesJne Leìdìe-efJeveeso keÀjleele, lesJne leer ³ee Deeveboce³e peerJevee®ee DevegYeJe Iesle Demeleele.
(2) keÀOeer les efuene. [2]
(i) DeeHeCe mebkeÀìebvee keÀe Ieeyejuees les®e DeeHeu³eeuee mecepele veener.
(ii) Deepeejer, mebkeÀìûemle ceeCemes Deeveboce³e peerJevee®ee DevegYeJe Iesle Demeleele.

efJeYeeie 2 – Heoîe

2. (De) keÀefJeles®³ee DeeOeejs met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e. [2]
(1) mewefvekeÀe®es Deew#eCe kesÀues peeles __________________________
(i) Yejuesu³ee Deble:keÀjCeeves
(ii) [esUîeebleerue DeemeJeeb®³ee p³eesleeRveer
(iii) leyekeÀeleerue efvejebpeveeves
(iv) YeekeÀjer®³ee legkeÀ[îeeves

22
 

yees[& ÒeMveHeef$ekeÀe: cee®e& 2022

(2) keÀefJelesleerue `oerveogyeUs' cnCepes __________________________
(i) keÀ<ìe®es, HewMee®es meeceL³e& vemeuesues
(ii) mewefvekeÀeyejesyej ue{Ceejs
(iii) MeejerefjkeÀ¢<ìîee me#ece vemeuesues
(iv) mewefvekeÀeb®³ee keÀe³ee&®ee DeefYeceeve yeeUieCeejs osMeJeemeer³e

veener cegþerceO³es êJ³e

veener efMejsceO³es jkeÌle,
keÀe³e keÀjeJeW keÀUsvee
veener keÀ<ìe®es meeceL³e&;
peerJe DeesJeeUeJee lejer
peerJe efkeÀleer ne ueneve;
legP³ee Meew³e&ieeLesHeg{s
l³ee®eer kesÀJe{erMeer Meeve;
Jej IeeWIeeJes yebyeeje,
Heg{s keÀuueesU Oegje®es,
Oe[e[l³ee leesHeÀebletve
legPeW HeeTue efpeodoer®eW;
legPeer efJepe³ee®eer oew[
[esUs Yeªve HeneJeer;
[esUîeebleerue DeemeJeeb®eer
p³eesle p³eesle HeepeUeJeer
DeMee DemebK³e p³eesleeR®eer
legP³eeceeietve jeKeCe;
oerveogyeUîeeb®es DemeW
leguee Ske˨e Deew#eCe

(2) ke=Àleer keÀje. [2]

(i) [esUs Yeªve HeeneJes Demes ¢M³e –

(ii) DeHegjs JeeìCeejs meeceL³e& –

(3) Òemlegle keÀefJelesleerue Keeueerue Meyoeb®ee DeLe& efuene. [2]

(i) Deew#eCe –
(ii) êJ³e –
(iii) Meew³e& –
(iv) DeemeJes –

(4) keÀeJ³emeeQo³e& [2]

`DeMee DemebK³e p³eesleeR®eer
legP³eeceeietve jeKeCe'
³ee DeesUeRceOeerue DeLe&meeQo³e& mHe<ì keÀje.
3
 

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

(Dee) Keeueerue oesve keÀefJeleebHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe keÀefJelesmebyebOeer efouesu³ee cegodoîeeb®³ee DeeOeejs ke=Àleer mees[Jee. [8]

cegodos `³eesieer meJe&keÀeU megKeoelee' eEkeÀJee `efnjJebieej Pee[emeejKeb'

[1]
(1) Òemlegle keÀefJeles®es keÀJeer / keÀJeef³e$eer-
(2) Òemlegle keÀefJeles®ee efJe<e³e- [1]
(3) Òemlegle DeesUeR®ee mejU DeLe& efuene. peve efveJeJeer ÞeJeCekeÀerle&veW~ Pee[ yemeles [2]
efvepe%eeveW GodOejer~~ O³eevemLe $eÝef<emeejKeb
ceewve Je´le OeejCe keÀªve
leHeM®e³ee& keÀjle...
(4) Òemlegle keÀefJelee DeeJe[C³ee®es Jee ve [2]
DeeJe[C³ee®es keÀejCe
(5) Òemlegle Meyoeb®ee DeLe& efuene. (i) GokeÀ – (i) ceewve – [2]
(ii) ceOegj – (ii) cegkeÀeì –
(iii) le=ef<ele – (iii) Jem$e –
(iv) #eeUCes – (iv) yeent –

efJeYeeie 3 – mLetueJee®eve

3. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³eener oesve ke=Àleer mees[Jee. [6]

(1) `Òel³e#e DevegYeJeebletve efMekeÀCes ns DeefOekeÀ HeefjCeecekeÀejkeÀ Demeles', ns efJeOeeve `ceesþs nesle Demeuesu³ee cegueeb vees' ³ee HeeþeOeejs
mHe<ì keÀje.
(2) legcnebuee mecepeuesueer `peelee Demleeuee' ³ee keÀefJelesleerue met³ee&®eer YetefcekeÀe mHe<ì keÀje.
(3) ìerHe efuene – J³eglHelleerkeÀesMee®es keÀe³e&

efJeYeeie 4 – Yee<eeY³eeme
4. (De) J³eekeÀjCe IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer.
(1) Keeueerue Jeeke̳eeb®ee ÒekeÀej DeesUKee. [2]
(i) De#e³e ojespe DeY³eeme keÀjlees.
(ii) Denene! efkeÀleer megboj osKeeJee ne!

(2) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej Jeeke̳e ªHeeblej keÀje. [2]

(i) ner Fceejle KetHe Gb®e Deens. (GodieejeLeea keÀje.)
(ii) Deepe Heneìs jeveele Gpes[ veJnlee. (neskeÀejeLeea keÀje.)

(3) Keeueerue JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& meebietve Jeeke̳eele GHe³eesie keÀje (keÀesCelesner oesve). [4]
(i) cetþYej ceebme Jee{Ces.
(ii) Glmeeneuee GOeeCe ³esCes.
(iii) ceUceU J³ekeÌle keÀjCes.
(Dee) Yeeef<ekeÀ IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer.
(1) MeyomebHelleer
(1) Keeueerue Meyoeb®es meceeveeLeea Meyo efuene. [1]
(i) efce$e
(ii) keÀveJeeUt
44
 

yees[& ÒeMveHeef$ekeÀe: cee®e& 2022

(2) Keeueerue Meyoeb®es efJe©odOeeLeea Meyo efuene. [1]
(i) ueneve
(ii) %eeve
(3) Meyomecetneyeodoue SkeÀ Meyo efuene. [1]
efueefnlee Jee®elee ³esCeeje –
(4) Je®eve yeouee. [1]
(i) þmee
(ii) MeWie
(2) uesKeveefve³eceebvegmeej uesKeve [2]
Keeueerue Jeeke̳es uesKeveefve³eceebvegmeej efuene.
(i) Heefnuee oerJeme metjUerle iesuee.
(ii) je$eYej®³ee Jeeì®eeueerves LekegÀve leer efJeÞeebleer Iesle nesleer.
(3) efJejeceef®evns [2]
Keeueerue Jeeke̳eeble ³eesi³e efJejeceef®evneb®ee GHe³eesie keÀje.
(i) ’ceeJeMeer legcner jenlee kegÀþs“
(ii) ’Meeyeeme íeve KesUueeme“

efJeYeeie 5 – GHe³eesefpele uesKeve

5. (De) Keeueerue ke=Àleer mees[Jee. [6]
(1) He$euesKeve
Keeueerue efveJesove Jee®ee Je l³eeKeeueerue keÀesCeleerner SkeÀ ke=Àleer mees[Jee.
meble iee[iesyeeyee efJeoîeeue³e,
mebleYetceer ®eewkeÀ, DecejeJeleer,
MeeUs®³ee `efJeoîeeLeea ceb[U'
leHexÀ Dee³eesefpele
`SkeÀHee$eer DeefYeve³e mHeOee&'
efo. 3 peevesJeejer me. 11 Jee.
sgbv.50@gmail.com
- cegK³eeO³eeHekeÀ

DeMeeskeÀ/DeeMee HeJeej, efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer ³ee veel³eeves

mHeOexmeeþer MeeUs®es meYeeie=n GHeueyOe keÀªve ÒeLece Heeefjleesef<ekeÀ ÒeeHle mHeOe&keÀ

osC³ee®eer efJevebleer keÀjCeejs He$e MeeUs®³ee efkebÀJee mJeeleer/meg³eMe osmeeF& ³eeb®es DeefYevebove
cegK³eeO³eeHekeÀebvee efuene. keÀjCeejs He$e efuene.

efkebÀJee
(2) meejebMeuesKeve
efJeYeeie - 1 : ieoîe (F) [ÒeMve ¬eÀ. 1 (F)] ceOeerue DeHeefþle ieoîe GleeN³ee®ee 1/3 SJe{e meejebMe legce®³ee
Meyoeble efuene.
5
 

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

(Dee) KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³eener oesve ke=Àleer mees[Jee. [10]
(1) peeefnjeleuesKeve
Heg{erue efJe<e³eeJej peeefnjele le³eej keÀje.
Dee³egJexefokeÀ kesÀMelesuee®eer DeekeÀ<e&keÀ peeefnjele le³eej keÀje.
(2) yeeleceeruesKeve
Keeueerue efveJesove Jee®etve yeeleceer le³eej keÀje.

DeefYeveJe efJeoîeeue³e, veeieHetj

`YeJ³e efJe%eeve ÒeoMe&ve' mebHevve.
efo. 15 Dee@keÌìesyej les 18 Dee@keÌìesyej
JesU me. 11 les meb. 5 JeepesHe³e¥le
DeO³e#e – Þeer. megneme ceeves
ÒecegKe HeengCes – Þeer. DeeefMe<e JeeIe
 SketÀCe 50 MeeUeb®ee menYeeie
 GodIeeìve meesnUe mebHevve
 Glke=À<ì ÒekeÀuHeebvee Heeefjleesef<ekesÀ
 efJe%eeve veeefìkeÀe meeoj
(3) keÀLeeuesKeve
Keeueerue cegodoîeeb®³ee DeeOeejs keÀLee efuene.
SkeÀ iejerye cegueiee – MeeUs®eer HeÀer YejC³eeme Hewmes vemeCes – mekeÀeUer HesHej ìekeÀC³ee®es keÀece – Jeeìsle HewMeeb®es HeekeÀerì
efceUCes – ÒeeceeefCekeÀHeCes Heesefueme mìsMeveJej vesTve osCes – HeeefkeÀìe®³ee ceeuekeÀeme Deevebo – ye#eerme.
(F) uesKevekeÀewMeu³e: Keeueerue uesKeveÒekeÀejebHewkeÀer keÀesCeleerner SkeÀ ke=Àleer mees[Jee. [8]
(1) ÒemebieuesKeve

DeeoMe& efJeoîeeue³e, keÀesuneHetj

`cejeþer Yee<ee efove' meesnUe
efo. 27 HesÀye´gJeejer, me. 10 Jeepelee
 keÀeJ³eJee®eve  keÀLeekeÀLeve
 veeìîeÒe³eesie  ieerleiee³eve
efJeefJeOejbieer keÀe³e&¬eÀceeb®eer cespeJeeveer

Jejerue meesnUîeeme legcner GHeeqmLele nesleele DeMeer keÀuHevee keÀªve ÒemebieuesKeve keÀje.
(2) DeelcekeÀLeve
efouesu³ee cegodoîeeb®³ee DeeOeejs ®eewkeÀìerleerue IeìkeÀe®es DeelcekeÀLeve efuene.
pevce GHe³eesie, cenllJe
Je=#e

mebosMe ceveeleerue Keble

(3) Jew®eeefjkeÀ
`efvemeie& DeeHeuee iegª', ³ee efJe<e³eeJej legce®es efJe®eej ceeb[e.

66