GYGK Cografya Seher Hoca

1
Seher DOĞRU-2022 KPSS

Coğrafi ortamdaki doğal ve beşerî olayları, insanla ilişkilendirerek inceleyen bilim
dalına coğrafya denir. Coğrafya bilimi; coğrafi ortamda doğal süreçler içerisinde
meydana gelen değişimleri, insan etkinlikleriyle şekillenen beşerî ortamdaki
değişimleri bir çalışma metodolojisi içerisinde araştırır ve inceler.
İnsanın yeryüzünde var olması yaşayabileceği bir ortam bulmasına bağlıdır.

Güneş’in, suyun, havanın, toprağın, bitkilerin olmadığı bir ortamda insanlar 1
yaşayamaz. İnsanlar, uygun koşulların oluştuğu çevrede yaşamlarını sürdürebilirler.
Her şeyi merak eden insan, çevresini de her zaman merak etmiştir. Su, toprak, hava,
bitkiler ve Güneş; daima insanın dikkatini çekmiştir. İnsan; doğal çevrenin
özelliklerini, işleyişini ve güzelliğini kavrama arzusundadır. Coğrafya, insanoğlunun
çevresindeki doğa olaylarını anlamasını sağlar. Coğrafya sayesinde insanlar
çevrelerindeki olayların sebeplerini ve sonuçlarını kavrar, bu olayların yaşamlarına
etkilerini öğrenir. Doğal kaynakların bir sınırı olduğunu anlar ve tasarruf bilinci artar.
Doğal afetlere karşı daha hazırlıklı ve bilinçli olur. Coğrafya insana çevresini
tanıtırken aynı zamanda insanın her şeyini borçlu olduğu vatanını da sevmesini
sağlar.
Coğrafya bilgisine sahip olmak, toplumlar için de çok önemlidir. Büyük İslam bilgini
İbn-i Haldun “Coğrafya kaderdir.” der. Eğer milletler yaşadıkları coğrafyaların
önemini bilmezlerse kaderlerine de hükmedemezler.

1.Bölüm: Türkiye’nin Coğrafi Konumu 3
2.Bölüm: Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri 29
3.Bölüm: Türkiye'nin İklimi, Bitki Örtüsü ve Toprakları 103

2
4.Bölüm: Türkiye'de Nüfus, Yerleşme ve Göç 144
174
5.Bölüm: Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

1.Bölüm
Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu konuma coğrafi konum denir.
Coğrafi Konum
4
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda yer alan matematiksel konum ifadesi
mutlak konum, özel konum ifadesi ise göreceli konum olarak değiştirilmiştir.
Mutlak Konum: Bir yerin paralel (enlem) ve meridyen Göreceli Konum: Bir yerin kara ve denizlere, başlıca
(boylam) ağlarına (Ekvatora ve başlangıç meridyenine) göre ulaşım yollarına, boğazlara, komşularına ve yer şekillerine
belirlenen konumudur. göre belirlenen konumudur.

Paralel (Enlem)
Ekvatora paralel 1’ aralıklarla çizilen hayali çemberlerdir.
Paralellerin Özellikleri:
Başlangıç paraleli Ekvator’dur.

Ekvator dünyayı kuzey ve güney yarım küre olmak
üzere iki eşit parçaya ayırır.
Ekvator en büyük paralel dairesi olup derecesi
sıfırdır.(0’)
90 tane Kuzey Yarım Kürede, 90 tane Güney Yarım
Küre’de olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi 5
vardır.
Paralellerin çevre uzunlukları Ekvatordan kutuplara
doğru gidildikçe küçülür, dereceleri ise büyür.
(Türkiye’de en büyük paralel dairesi Hatay’dan, en

. küçük paralel dairesi ise Sinop’tan geçer.)
İki paralel arası kuzey-güney arası kuş uçumu uzaklık

111 km’dir ve her yerde eşittir.
(Türkiye 36-42 kuzey paralelleri arasında olduğuna
göre 42-36=6 x 111 = 666 km
Türkiye'nin en kuzeyiyle en güneyi arasında 666
km'lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır.)

Türkiye Kuzey Yarım Kürededir.

Türkiye 36° Kuzey ve 42° Kuzey paralelleri arasındadır.
Türkiye Orta Kuşaktadır. 7

Türkiye Yengeç Dönencesinin Kuzeyindedir.

9

Meridyen (Boylam)
Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1’ aralıklarla geçtiği varsayılan yarım dairelerdir.
Başlangıç Meridyeni
Meridyenlerin Özellikleri:
Başlangıç Meridyeni (Baş meridyen) Greenwich,

İngiltere’nin başkenti Londra’dan geçer ve dünyayı Doğu
ve Batı Yarım Küre olmak üzere iki eşit parçaya ayırır.
180 tane Batı Yarım Küre’de, 180 tane Doğu Yarım
Küre’de olmak üzere toplam 360 tane meridyen yayı
10
vardır.
Tüm meridyenler kutup noktalarında birleştiğinden
boyları birbirine eşittir.
Ardışık iki meridyen arası kuş uçumu uzaklık Ekvator
üzerinde 111 km olup, kutuplara doğru gidildikçe bu
mesafe kısalır.
Meridyenler arasında 4 dakika sabit zaman farkı vardır.
Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için,
*Doğuda yerel saat daima ileri, batıda ise daima geridir.
*Güneş daima doğuda erken doğar, erken batar. Batıda
ise geç doğar, geç batar.

Türkiye 26°Doğu 45°Doğu meridyenleri arasındadır.
11

Kış saati uygulaması
Eylül 2016 itibariyle
resmi olarak
kaldırılmıştır.
(30’D İzmit’in yerel
saati/2.saat dilimi)
Ulusal saatimiz yaz
saati
uygulamasında
sabitlenmiştir.
(45’D Iğdır’ın yerel 12
saati/3.saat dilimi)
SORU2: Aşağıda verilen illerin hangisinde yerel
saat ile ulusal saat arasındaki fark en azdır?
A) İstanbul B) Niğde C) Şırnak
D) Denizli E) Adıyaman
SORU1: Haritada gösterilen merkezlerden

hangisinin yerel saati ile ulusal saati arasındaki
fark en fazladır?
A).Manisa B) Aydın C) Zonguldak
D) Bitlis E) Nevşehir

CEVAP:1-B 2-C
Yerel saat hesaplanırken SORU1: 33’doğu meridyeninde yer alan
aşağıdaki adımlar uygulanır: Ankara’da yerel saat 12.00 iken aynı anda
1. Verilen iki nokta arasındaki 45’doğu meridyenindeki Iğdır’da yerel saat
meridyen farkı bulunur. kaç olur?
2. Bulunan meridyen farkı 4
dakika ile çarpılır. (Neden 4
dakika? : 1 gün = 24 saat = 1440
dakikadır. Bir gün içinde
Güneş’in karşısından 360
meridyen geçtiğine göre
1440/360=4 dakika eder. İşte
Her 1 meridyen güneşin
karşısından 4 dakikada geçer o
sayı buradan gelmektedir.) SORU2: SORU3:
3. Bulunan fark 60 dakikadan
büyük ise saate çevrilir, küçük
ise fark aynen alınır.
4. Dünya batıdan doğuya doğru 13
döndüğü için doğuda yerel saat
ileride, batıda ise geridedir.
Dolayısıyla doğudaki bir yerin
yerel saati sorulduğunda
bulunan yerel saat farkı
toplanır, batıdaki yerde ise yerel
saat farkı çıkarılır.
5. Aynı meridyen üzerindeki Türkiye’de yerel saat kullanılsa, 33’doğu boylamında Güneşin ufuk düzlemindeki konumu şekildeki gibi iken
yerler güneşin karşısından aynı yer alan Ankara’da saat 9.00 iken Siirt’te 9.36 olur. X ile gösterilen konum hangi ilimize ait olabilir?
anda geçtiğinden yerel saatleri
aynıdır. Buna göre, Siirt hangi boylam üzerindedir? A) Bartın B) Isparta C) Malatya
A)42°doğu B)41°doğu C)40°doğu D) İzmir E) Antalya
D)39°doğu E)38°doğu

CEVAP:1-12.48 2-A 3-C
14

Özel Tarihler
21 Mart 23 Eylül
15
21 Haziran 21 Aralık

SORU1: 21 Haziran tarihinde Ankara’dan yola
çıkan bir kişi hangi ile giderse gündüz süresinin
daha uzun olduğunu ve yerel saatin daha geri
olduğunu gözlemler?
A) Edirne
B) Artvin
C) Muğla
D) Hakkâri
E) Adana
SORU2: Türkiye’de kış gündönümünün yaşandığı

tarihte aşağıdaki illerin hangisinde daha uzun
16
gece süresi yaşanır?
A) İzmir B) Balıkesir C) Muğla
D) Hatay E) Artvin
Yazın KUZEYE, SORU3: Elazığ’da oturan bir kişi temmuz ayında

Kışın ise GÜNEYE herhangi bir yöne gidiyor. Gittiği yönde gündüz süresinin
gidildikçe GÜNDÜZ daha kısa olduğunu ve Güneş’in daha erken doğduğunu
SÜRESİ uzar! gözlemliyor.
Bu kişi hangi yöne gitmiştir?
A) Kuzey B) Güney C) Güneybatı
D) Kuzeybatı E) Güneydoğu

CEVAP:1-A 2-E 3-E
Soru3:
Antalya’da oturan bir kişi yıl içerisinde herhangi

bir tarihte bir arkadaşını ziyaret etmek için
Sinop’a gidiyor. Gittiği tarihte Sinop’ta gündüz
süresinin daha uzun olduğunu ancak her gün bir
önceki güne göre uzadığını gözlemliyor.
Buna göre, söz konusu kişi Sinop’a aşağıdaki

tarihlerin hangisinde gitmiş olabilir?
17
Soru1: İstanbul’dan Bodrum’a tatile giden Soru2: A) Aralık B) Nisan C) Eylül

bir kişi gittiği tarihte gündüz süresinin
D) Haziran E) Temmuz
İstanbul’dan uzun olduğunu, ancak tatil
süresi boyunca gündüz süresinin sürekli
kısaldığını gözlemlemiştir.
Buna göre, bu kişi tatilini hangi tarihler

arasında yapmış olabilir?
A)16 Mart-30 Mart Yukarıdaki harita üzerinde Konya şehrinden 21

B)19 Haziran-3 Temmuz Aralık tarihinde hangi yöne doğru gidildiğinde
hem gündüz süresi uzar hem de yerel saat daha
C)21 Ekim-4 Kasım ileride olur?
D)7 Eylül-21Eylül A)I B)II C)III D) IV E)

V
E)22DOĞRU-2022
Seher Aralık-5 OcakKPSS
CEVAP:1-C 2-D 3-B
Türkiye’nin Göreceli (Özel) Konumunun Sonuçları
İklim ve bitki örtüsü üzerinde; Türkiye’nin jeopolitiği üzerine;

*Üç tarafının denizlerle çevrili *Asya ile Avrupa arasında transit ticaret
olması kıyılarda denizel iklimin yolları üzerinde bulunması,
görülmesine neden olur.
*Orta Doğu’yu besleyen su kaynaklarına
*Dağların Karadeniz ve Akdeniz’de (Fırat-Dicle) sahip olması,
kıyı çizgisine paralel uzanması
denizel etkinin iç kısımlara *Farklı kültürdeki ülkelere komşu
girememesine ve karasal iklimin olması,
yaşanmasına neden olur. *Orta Doğu’daki petrol kaynaklarına
*Doğuya doğru yükselti yakın olması,
ortalamasının artması karasallık *İstanbul ve Çanakkale boğazları
koşullarının şiddetlenmesine ve Karadeniz’i Akdeniz’e ve okyanuslara
sıcaklık ortalamalarının bağlayan geçiş yollarına sahip olması, 18
azalmasına neden olur.
*Çevresindeki ülkeler ve kıtalar arasında
*Yüksek ve engebeli olması, kısa
boru hatları ulaşımına sahip olması,
mesafelerde iklim ve bitki örtüsü
değişimlerine neden olur. *Bor, uranyum, toryum gibi önemli
yeraltı kaynaklarına sahip olması etkili
olmaktadır.
Türkiye’nin günümüze yakın jeolojik zamanlarda oluşmuş genç bir ülke olması;
*Yükselti ortalamasının fazla olmasına neden olmuştur.
*Aktif fay hatlarının yaygın olmasına neden olmuştur.

(Tektonik depremler ve jeotermal kaynakların yaygın olması).
*Hidroelektrik potansiyelin yüksek olmasına neden olmuştur.
*Akarsuların denge profiline ulaşmamış olmasına ve “V” (çentik) vadi profilinin

Seher DOĞRU-2022 KPSS yaygın olmasına neden olmuştur
Jeopolitikte Etkili Olan Unsurlar
Değişmeyen(Fiziki) Değişen(Beşeri)
✓ Coğrafi konum ✓ Nüfus

✓ Coğrafi şekil ✓ Ekonomik değerler
✓ Coğrafi bütünlük ✓ Sosyokültürel değerler
✓ İklim ✓ Askeri ve politik
✓ Jeolojik ve jeomorfolojik değerler
özellikler ✓ Bilim ve teknolojik
değerler
19
Türkiye’yi İlgilendiren Sorunlar
Doğrudan Sorunlar Dolaylı Sorunlar

Türkiye’nin Sınır Kapıları
20

Türkiye’nin Sınır Kapıları ve Komşuları
Batıda (Balkanlarda) Doğuda (Kafkaslarda) Güneydoğuda (Orta Doğuda)
Gürcistan:
Bulgaristan: Irak:
Ermenistan:
21
Suriye:
Yunanistan:
Nahcivan:
İran:

22

ETKİNLİK-1
1.Dünyanın dönüş hızının en fazla olduğu şehir
………………………………….
2.Yerel saati en ileri olan şehir

……………………………………………….
3.Gece-gündüz süre farkı en fazla olan şehir

……………………………………
4.Başlangıç meridyenine en uzak şehir

…………………………………..
5.Güneş ışınlarının en büyük açıyla düştüğü şehir

………………………………..
6.21 Aralık’ta en uzun gündüz yaşanan şehir

……………………………………
23
7.23 Eylül’de Güneş’in en geç doğduğu şehir ……………………………………… 16.Tan ve gurup süresinin en kısa olduğu şehir ………………………………..
8.21 Aralık’ta güneş ışınlarının en fazla tutulmaya uğradığı şehir …………………… 17.Öğle vaktinin en geç yaşandığı şehir ……………………………………….
9.Yerel saati en geri olan şehir ……………………………… 18.Yer çekiminin en fazla olduğu şehir …………………………………….
10.Ardışık iki paralel arası uzaklığın en fazla olduğu şehir ………………………………… 19.Alacakaranlık süresinin en uzun olduğu şehir …………………………….
11.21 Haziran’da Kayseri’den İzmit’e gidildikçe gündüz süresi ………………………….. 20.Başlangıç meridyenine en yakın şehir ………………………………………
12.Antalya’nın İzmir’den sıcak olmasının nedeni …………………………….. 21.Kutup yıldızı görünüm açısının en fazla olduğu şehir
…………………………
13.21 Aralık’ta Çanakkale’den Kayseri’ye gidildiğinde gündüz süresi …………………
22.Ulusal saat olarak kullandığımız şehir …………………………………………
14.Yerel saat farkı en fazla olan şehirler ………………………………………………………………
23.21 Haziran’da en uzun gündüz yaşanan şehir……………….
15.Yıl içerisinde gölge boyunun en uzun olduğu şehir ………………………………
ETKİNLİK-2
Güneşin konumu verilmiş birkaç noktanın karşılaştırılması,
24
Yukarıda verilen A, B ve C noktaları ile ilgili yorum yaparken kesin olarak söylenebilecekler,
– ……………………..merkezinin yerel saati daha ileridir,
– Güneşin ufuk düzleminde en yüksekte olduğu merkez …………………………dir.
– …………………………. merkezinin yerel saati ileri olduğu için en doğuda olan merkezdir,
– ……………………..merkezinin yerel saati en geridir.
– ………………………merkezinde güneş tepe noktadadır,
– ……………………… merkezinin yerel saati en geri olduğu için A ve B merkezine göre daha batıda yer alır,
– Güneş son olarak ………………………. noktasında doğar ve batar,
– ……………………. merkezinde güneş tepe noktasına ulaştığı için saat 12:00’dır,
-Güneş ilk olarak ……………………….. merkezinde doğar ve batar,

ETKİNLİK-3
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen alanları yandaki sınır kapılarıyla eşleştiriniz.
25
Aşağıdaki sınır kapılarının hangi ülkelerle Türkiye arasında bulunduğu yazınız.

ETKİNLİK-4
Aşağıda verilen özellikler Ülkemizin hangi konumunun sonucudur? İşaretleyiniz. Mutlak Konum Göreceli Konum
Ülkemizde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
Türkiye Asya, Avrupa ve Afrika arasında bir köprü durumundadır.
Türkiye’nin ortalama yükseltisi 1.132 m’dir.
Ülkemiz Alp-Himalaya kıvrım sistemi içindedir. Batıdan doğuya doğru gittikçe yükselti
artmaktadır.
Bakının etkisiyle dağların güney yamaçları kuzey yamaçlarından sıcaktır.
En doğusu ile batısı arasında 19 meridyen fark vardır. En kuzeyi ile en güneyi arasında 6 paralel
26
fark vardır.
Farklı kültürlere ev sahipliği yapan bir açık hava müzesi görünümündedir.
Ülkenin doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık yerel saat farkı bulunmaktadır.
Güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı arttırmakta; Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı

düşürmektedir.
Karasallık değerleri batıdan doğuya gittikçe artmaktadır.
Güneş ışınları hiçbir zaman 90°açıyla düşmez. Bir cismin gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz.
Aynı anda farklı iklim özellikleri yaşanır.

1 2
I.Kıyıların genel olarak daha fazla yağış alması Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de bir yerin
diğer merkezlere göre daha kuzeyde bulunduğunu
II.Türkiye’de aynı anda farklı mevsim özelliklerinin
kanıtlamaz?
yaşanması
A) Gece ile gündüz arası zaman farkının daha fazla
III.Türkiye’de buzul etkisinin görülmesi
olması
IV.Dağların güney yamacının kuzey yamacından daha
B) Öğle vakti cisimlerin gölge boyunun daha uzun
sıcak olması
olması
V.Türkiye’nin engebeli bir yapıya sahip olması
C) Çizgisel hızın daha az olması
Türkiye’de yukarıdaki durumların hangisinin
D) Yerel saatin daha ileri olması
yaşanmasında, özel konumun etkisinden söz edilemez?
E) İki meridyen arası mesafenin daha az olması
A) I B) II C) III
. D) IV E) V
4 27
3 4
I.. Yerel saati İstanbul’dan ileridir.
II. Kış aylarında Giresun’dan daha soğuktur.
III. Yaz mevsiminde gündüz süresi Adana’dan uzundur.
IV. Yükseltisi Kars’tan azdır.
V. Nüfus artış hızı yüksektir.

Yıl içinde Güneş’in doğuşu ve batışı, yukarıdaki Yukarıdakilerden hangileri, Sivas’ın matematik konumu ile
harita üzerinde işaretli merkezlerden hangisinde açıklanabilir?
daha uzun süreli izlenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V . D) I, III ve V E) II, IV ve V

CEVAP:1-D 2-D 3-C 4-B
Hadi al eline boya kalemlerini. Emin ol çok iyi gelecek
28

2.Bölüm
Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri
29

İç Kuvvetler: Kaynağını yerin derinlilerindeki
magmadan alan ve yeryüzünde yapıcı özellik
gösteren kuvvetlerdir.
30
Dış Kuvvetler: Kaynağını atmosferden veya

güneşten alan ve yeryüzünde yıkıcı özellik
gösteren kuvvetlerdir.

Türkiye’nin Jeolojik Oluşumu
Türkiye’nin Masif Arazileri

1.Jeolojik Dönem (Paleozoik)
31
2.Jeolojik Dönem (Mezozoik)
1. 6.
2. 7.
3. 8.
4. 9.
5.

3.Jeolojik Dönem (Tersiyer) 4.Jeolojik Dönem (Kuvaterner)
32
***Türkiye genel itibariyle 3.jeolojik dönem (Tersiyer) ve 4.jeolojik dönem (Kuvaterner)de oluştuğu için genç oluşumlu bir ülkedir.
Bunun sonucunda Türkiye şu özelliklere sahiptir:

1 3
Bir ülkenin, oluşumunu yakın bir jeolojik 2 Türkiye arazisi III. Zamanda Tethys
zamanda tamamlamış olması; Denizi’nde biriken tortulların, kıtaların
Aşağıdakilerden hangisi Anadolu topraklarının birbirine yaklaşması sonucu kıvrılmasıyla
I. depremlerin sık görülmesi, geçmiş jeolojik dönemlerde Tethys oluşmuş ve bu süreçte Anadolu’da bugünkü
II. yağış rejimlerinin düzensiz olması, Denizi’nde biriken tortulların yükselmesiyle dağ sıraları meydana gelmiştir.
oluştuğunu kanıtlar?
III. ortalama yükseltisinin fazla olması, Aşağıdaki dağlardan hangisi bu süreçte
A) Yükseltisinin batıdan doğuya doğru genel meydana gelmemiştir?
IV. kaplıca ve şifalı suların yaygın olması, olarak artması
A)Köroğlu dağları
V. Karstik kayaçların yaygın olması gibi B) Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar’ın
özelliklerden hangileri üzerinde etkili değildir? zirvelerinde deniz canlılarına ait fosillerin B)Bolkar dağları
A) I ve II B) II ve III C) II ve V bulunması C)Kaçkarlar
D) III ve IV E) IV ve V C)İç bölgelerde geniş ova ve platoların iç içe D)Yıldız dağları

olması
E)Güneydoğu Toroslar 33
D)Sönmüş haldeki volkanların varlığı
E)Fay hatlarının bulunduğu birçok alanda

jeotermal kaynakların varlığı
4 5
Jeolojik dönemlere ait aşağıdaki olaylardan hangisi, Aşağıdakilerden hangisi IV. Jeolojik devirde Türkiye’de
oluşum yönüyle diğerlerine göre daha eskiye dayanır? meydana gelen olaylardan biri değildir?
A) Kuzey Anadolu dağlarının oluşumu A) Egeid kara parçasının çökmesi ve Ege Denizi’nin oluşması
B) İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşumu B) İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması
C) Egeid karasının çökerek Ege Denizi’nin oluşması C) Kuzey Anadolu dağlarının oluşması
D) Zonguldak çevresindeki taş kömürü yataklarının oluşumu D) Başlangıçta tatlı olan Karadeniz’in sularının tuzlulaşması
E) Ana fay kuşaklarının oluşumu E) Doğu Anadolu’daki yüksek yerlerin buzullaşmaya uğraması

CEVAP:1-C 2-B 3-D 4-D 5-C
OROJENEZ(Dağ Oluşumu)
1.Kıvrım Dağlar
Okyanus ve deniz tabanlarında biriken tortul adı verilen iri

ufaklı malzemeler eğer esnek ve yumuşak ise yan basınçların
etkisiyle kıvrılırlar. Kıvrım dağları oluştururlar.
En fazla yer kaplayan dağ oluşumudur.
Karadeniz’deki …………………………………………….…… dağları ve

Akdeniz’deki …………………….…………………….….. örnektir.
Bu dağlar kıyıya ……………………………….….. uzanır.
Bu nedenle: 34
-
- DOĞRU-2022 KPSS
Seher
-
Türkiye’nin Kıvrım Dağları
35
22.
23.
1. 8. 15. 24.
2. 9. 16. 25.
3. 10. 17. 26.
4. 11. 18. 27.
5. 12. 19. 28.
6. 13. 20. 29.

7. 14. 21. 30.
2.Kırık Dağlar
Okyanus ve deniz tabanında biriken tortul adı verilen iri

ufaklı malzemeler eğer sert ise yan basınçların etkisiyle
kırılırlar. Kırık dağı oluştururlar.
Bu dağlar ………………………………..…………bölgesinde yaygındır.
Bu dağlar kıyıya ………………………………….uzanır.
Bu nedenle:
Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım …………………………..….
Kıyı ile iç kesimler arasında iklim ve bitki örtüsü farklılığı

……………………………………..
36
Kıyılarda yağış ……………………..……….
Girinti-çıkıntı …………………….……….
…………………………….………kıyı tipi görülür.
Kıyıda koy, körfez, ada, liman sayısı …………………..…………
Kıyılarda derinlik ………………………..….
Kıta sahanlığı (şelf alanı) ………………………………..…..
Delta oluşumu …………………………………
Falez oluşumu …………………………..………
Limanların hinterlandı …………………

Türkiye’nin Kırık Dağları
37
1.
2.
3
4.
5.
6.
7.
EPİROJENEZ (KITA OLUŞUMU) DEPREMLER (SEİZMA, ZELZELE)
Toptan yükselme veya alçalmalardır. Kıta oluşumu ya da yaylanması da Yer kabuğu hareketleri, yer kabuğunu oluşturan
denir. tabakaların üzerinde çok büyük gerilimler oluşturur.
Anadolu bu hareketlerle, özellikle Bu gerilimler neticesinde sert olan tabakalar kırılır. Bu
………………………………………………..………….Bölgeleri 10-15 milyon yıldan beri kırık alanlar fay hatlarını oluşturur.
yükselirken………………………….. …………………………………………………………çökmekte
Fayların geçtiği sahalar çoğu kez yer kabuğunun altında
ayrıca ………………………….………… ve ……………………….………… deniz tabanları da
biriken enerjinin kolaylıkla yeryüzüne çıktığı alanlardır.
çökerek gittikçe derinleşmektedir.
Fay hatlarının geçtiği yerlerde deprem riski de fazladır.
**Türkiye’de yüksek ova ve platoların yaygın olmasının nedeni
3.zaman sonları,4.zaman başlarında Anadolu yarımadasının bütünüyle Türkiye’deki deprem alanları ile
yükselmesidir.
-…………………………………….
-………………………………….…
VOLKANİZMA 38
-……………………………….……
-…………………………………….
Genç bir arazi yapısına sahip olan Türkiye’de 3.ve 4.jeolojik paralellik gösterir.
dönemlerde şiddetli volkanik olaylar yaşanmıştır.
Volkanizma geniş alanlarda lav akıntıları şeklinde araziyi kaplamıştır.

Volkanik arazilerin ve dağların en geniş yer kapladığı bölgeler Doğu
Anadolu ve İç Anadolu’dur.
Volkanizmanın yaşandığı yerler maden bakımından zengindir.

(metalik maden)
Bu alanlarda oluşan volkanik topraklar özellikle üzüm
yetiştiriciliği(bağcılık) ve yumru köklü bitkilerin(patates) yetişmesi
için elverişlidir.

Türkiye’nin Volkanik Dağları
39
1. 6.
2. 7.
3. 9.
4. 10.
5. 11.

1 2 3
Aşağıdaki olaylardan hangisi Türkiye’de Akıcı lavların bir bacadan çıkarak birikmesi Kıyı Ege’de horst ve graben sisteminin yaygın
yaşanan epirojenik olaylara örnek olarak sonucu oluşan geniş alanlı ve kubbemsi olması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
gösterilebilir? görünüşe sahip volkanlara kalkan volkanlar
A)Dağların doğu-batı yönünde uzanmasıyla
denir.
A) Torosların kıvrılarak yükselmesi
B)Akarsuların menderes yaparak
Aşağıdaki volkanlardan hangisinin oluşumu
B) Büyük Menderes’in kıvrımlar yaparak
bu şekildedir? C)Dağların denize dik uzanmasıyla
akması
A) Ağrı dağı D)Orojenez sırasında meydana gelen kırılmalarla
C) Volkanik malzemenin aşınarak
peribacalarının oluşması B) Erciyes dağı E)Genç oluşumlu arazilerin varlığıyla
D) Çukurova deltasının çökmesi C)Amanoslar

6
E) Aydın Dağları’nın kırılarak oluşması D)Karacadağ
Aşağıdakilerden hangisinin oluşumunda iç
E) Nemrut dağı kuvvetlerin etkisi yoktur?
40
5 A) Fay hatlarının
4
Enerji kaynağını Yer’in iç kısmından alan B) Volkanik dağların
kuvvetlere iç kuvvetler denilmektedir.
C) Kıvrım dağlarının
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi iç
D) Maden yataklarının
kuvvetlere örnek olarak verilebilir?
E) Karstik mağaraların
A) Kıyılarda falezlerin oluşması
Aşağıdaki dağlardan hangisinin oluşumu B) Yer altı sularının oluşması

7
yukarıda verilen şekildeki gibi değildir? Aşağıda verilen dağlardan hangisi Volkanizma
C) Sıradağların oluşması
sonucunda oluşmamıştır?
A)Canik dağları B)Yıldız dağları
D) Karstik ovaların meydana gelmesi
A) Ağrı dağı B) Erciyes C) Tendürek
C)Geyik dağları D)Kaçkar dağları
E) Akarsu yataklarında kum adacıklarının
D)Ilgaz E) Nemrut
E)Aydın dağları oluşması

CEVAP:1-D 2-D 3-D 4-E 5-C 6-E 7-D
Türkiye’nin Platoları
Akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış çevresine göre yüksekte kalan düzlüklere plato denir.
Türkiye dağlık ve engebeli bir ülke olmasına rağmen platolar geniş yer kaplar. Sebebi: deniz
seviyesine yakın düzlüklerin 3.zamn sonu ve 4.zaman başında toptan yükselmesidir.
Platolarımızın yükseltisi fazladır. Ama yükselme hareketi her yerde aynı ölçüde olmadığı için
platolarımızın yükseltileri de aynı değildir.
Platolar oluşumuna göre 4’e ayrılır.
Karstik Platolar Tabaka Düzlüğü Platolar

Volkanik Platolar Aşınım Platolar
Karstik arazilerin (kalker, Eski tortul tabakaların akarsular
jips)yaygın olduğu alanlarda Volkanik arazilerde lavların Dış kuvvetler ile aşınıp tarafından parçalanmasıyla
akarsu aşındırmaları ile doldurduğu çukurlukların peneplen(yontukdüz) olan oluşurlar. 41
oluşurlar. akarsular tarafından yerlerin yükselmesiyle
aşınmasıyla oluşurlar. oluşurlar.

Türkiye’nin Platoları
42
1. 9.
2. 10.
3. 11.
4. 12.
5. 13.
6. 14.
7. DOĞRU-2022 KPSS
Seher 15.
8. 16.
1 2 3
Türkiye’de lav akıntılarının çukur sahaları • Büyükbaş mera hayvancılığı yaygın olarak yapılan Tiftik keçisinin ana vatanı, Anadolu olarak
doldurmasıyla oluşan düzlüklerin akarsular platodur. kabul edilir.
tarafından yarılmasıyla lav platoları oluşur. • Yükseltisi en az olan platodur.
Aşağıdaki platolardan hangisi üzerinde,
• Mağara, obruk gibi yer şekillerinin yaygın olarak
Aşağıdaki platolardan hangisi bu şekilde tiftik keçisi yetiştiriciliği en fazla
bulunduğu platodur.
oluşmuştur? yapılmaktadır?
• Kızılırmak tarafından derince yarılmış platodur.
A)Haymana platosu Yukarıda özellikleri verilen platolardan hangisine A) Teke platosu
aşağıda yer verilmemiştir?
B)Yazılıkaya platosu B) Obruk platosu
A) Erzurum-Kars Platosu
C)Uzunyayla platosu B) Yazılıkaya Platosu C)Taşeli platosu
C) Bozok Platosu
D)Gaziantep platosu D) Çatalca-Kocaeli Platosu D)Haymana platosu
E)Ardahan platosu E) Taşeli Platosu E) Bozok platosu
5 6 43
4
Tahıllar karasal iklim bölgelerinde geniş Türkiye’nin platoları için aşağıdakilerden hangisine I. Teke
yetişme alanlarına sahip olurlar. ulaşılamaz?
II.Çatalca
Türkiye’nin tahıl ambarı olarak ön plana A) Akarsu aşındırması sonucu oluşmuşlardır.
III.Obruk
çıkan kentimiz, aşağıdaki platoların
B) En geniş alanda tabaka düzlüğü platolarına rastlanır.
hangisi üzerine kurulmuştur? IV.Uzunyayla
C)Tarım ve hayvancılık, yaygın olarak yapılan ekonomik
A) Haymana platosu Yukarıda verilen platolardan hangileri
faaliyetlerdir.
karstik platolara örnek olur?
B) Cihanbeyli platosu
D) IV.jeolojik zamanda yaşanan yükselme hareketi, her
A) Yalnız I B)I ve II
C)Teke platosu yerde aynı olmadığı için yükselti değerleri birbirinden
farklıdır. C)I ve III D)II ve III
D)Yazılıkaya platosu
E) Platolar içerisinden geçen akarsular yüzeyde E)III ve IV
E) Şanlıurfa platosu
aktıkları için, taşkın alanları ortaya çıkarırlar.

CEVAP:1-E 2-B 3-D 4-B 5-E 6-C
Türkiye’nin Ovaları
Akarsu biriktirmesiyle oluşan çevresine göre alçakta kalan geniş düzlüklere ova adı verilir.
➢ Yükseltileri batıdan doğuya doğru artmaktadır.

➢ Nüfusun büyük kısmı ovalarda bulunmaktadır.
➢ Batıdaki alanlarda tarım, sanayi, hayvancılık, ticaret vb. ekonomik faaliyetler yapılırken doğudaki ovalarda daha çok hayvancılık
ve tarım gibi ekonomik faaliyetler yaygındır.
➢ Yer kabuğunun hareketli zeminlerinde bulundukları için, deprem yönünden tehlikelidirler.
Türkiye’deki ovalar bulundukları yere ve oluşumlarına göre iki grup halinde incelenebilir.
İç Ovalar:
44
▪ Kıyı ovalarının aksine yükseltileri daha
Kıyı ovaları: fazladır.
▪ Fiziki haritalarda sarı, açık veya koyu
▪ Yükseltileri azdır.
kahverengi ile bunun yanı sıra yeşil renklerle
▪ İklim şartları iç kesimlere göre daha
de gösterilebilir.
yumuşaktır.
▪ Tarımda iklime bağlılık daha fazladır.
▪ Modern tarım yöntemleri yaygındır.
▪ Tarım ürünlerinde yıllar arasında üretimde
▪ Üretim miktarı ve verimi yüksektir.
dalgalanma fazladır.
▪ Endüstri bitkilerinin üretimi daha
▪ Nadas yöntemine sıkça rastlanır.
fazladır.
▪ Tarımda tercih değil zorunluluk ön plandadır.
▪ Üretimde dalgalanma azdır.
▪ Üretim miktarı ve verimi kıyı ovalarına göre
▪ Ekonomik getirisi yüksek ürünler
daha düşüktür.
tercih edilir.
▪ Ekonomik getirisi yüksek ürünler tercih edilir.

1.Karstik ova (Polye ova-Göl ova): 3.Tektonik ova: Yerin altında meydana gelen hareketlerin
sonucunda oluşan çöküntü ovalarıdır. Daha çok deprem ve
Kalker, jips ve kaya tuzu gibi suda eriyebilen kayaçların bulunduğu
orojenik hareketlerin sonucunda oluşmuşlardır.
arazilerde oluşan ovalardır.
Türkiye’de oluşum yönüyle en yaygın bulunan ovalardır.
…………………………………….. ve …………………………………..’de yaygındır.
Genellikle fay hatları boyunca uzanış göstermektedir.
Toprakta verim düzeyi …………………………………………. Deprem riskinin ülkemizde fazla olduğu alanlardır.
Ege’deki karstik ovalar: Akdeniz’deki karstik ovalar: KAF üzerindeki ovalar:
45
DAF üzerindeki ovalar:
2.Volkanik Ova: Yeryüzüne çıkan lavların tektonik çukurları

doldurmasıyla meydana gelen ovalardır. BAF üzerindeki ovalar:
örnektir.

Tektonik Ova
46
1. 11. 21. 31.

2. 12. 22. 32.
3 13. 23. 33.
4. 14. 24. 34.
5. 15. 25. 35.
6. 16. 26. 36.
7. 17. 27.
8. 18. 28.
9. 19. 29.
Seher DOĞRU-2022
10. KPSS 20. 30.
4.Delta ovası: Akarsuların taşıdıkları
malzemeleri(alüvyonları) denize doğru biriktirmesiyle
oluşan ovalardır.
Deltaların oluşabilmesi için kıyıda:
1.
47
Delta ovalarında alüvyal ve kolüvyal topraklar görülür. 2.
Mineralce zengin olduğu için tarımsal açıdan çok değerlidir. 3.
Taban suyu seviyesi yüksektir. 4.
Nüfus ve yerleşme yoğundur. 5.
6.
Depreme dayanıksızdır.
7.
Delta ovalarının varlığı erozyonun varlığına kanıttır.
8.
Akarsular tarafından taşınan malzemelerin dağın eteğinde birikmesi ile

…………………………………………………….………………………..………oluşur. Akarsular tarafından taşınan
malzemelerin dağlık bölgelerdeki çukur alanlarda birikmesi
ile………………………………………………………………….….……………..oluşur. Akarsuların taban seviyesine ulaştığı
yerlerde
Seher eğimin azalması
DOĞRU-2022 KPSS nedeniyle taşıdığı malzemeleri biriktirmesi
ile………………………………………………………………………….…….………………………..oluşur.
1 2 3
Türkiye kıyılarında geniş delta ovalarına Karstik arazilerde erime ve tektonik

rastlanmasının en önemli sebebi olaylara bağlı meydana gelen ovalara
aşağıdakilerden hangisidir? Polye adı verilir.
A)Akarsuların derin vadilerden akması Aşağıdakilerden hangisi bu şekilde

B)Kıyılarında gel-git genliğinin az olması meydana gelen ovalardan biri değildir?
C)Yarı kurak iklime sahip olması
A) Kestel ovası B) Acıpayam ovası
D)Kıta sahanlığının dar olması
E)Çok sayıda akarsu bulunması Yukarıdaki haritada numaralanmış alanlardaki
C)Tefenni ovası D) Silifke ovası
ovalardan hangisi çöküntü sahasında yer almaz?
E) Korkuteli ovası
A)I B)II C)III D)IV E)V
4
5 6
Ovalar oluşumlarına göre;

Türkiye’nin iki önemli ovası, Konya ve 48
I.tektonik, Çukurova fiziki haritalarda farklı renk
tonlarıyla gösterilir.
II.delta
Bu durumun sebebi, aşağıdakilerden
III.karstik
hangisidir?
Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde gösterilen gibi oluşumlara sahip olabilirler.
A)Farklı iklim tiplerinin görülmesi
ovaların ortak özelliği aşağıdakilerden
Bu ovalara, sırasıyla aşağıdaki seçeneklerin
hangisidir? B)Bulundukları arazide oluşan toprakların
hangisinde doğru örnekler verilmiştir?
farklı olması
A) Yükseltileri birbirine yakındır.
A)Bursa-Çukurova-Bakırçay
B) Eğim değerleri azdır. B)Bitki örtülerinin farklı olması
B)Erzincan-Bafra-Acıpayam
C) Aynı tarım ürünleri yetiştirilebilir.
C)Tefenni-Gediz-Çarşamba D)Sulama olanaklarının farklı olması
D) Benzer iklimlerde yer alırlar.
D)Iğdır-Bakırçay-Malatya
E) Kayaç türleri aynıdır. E)Yükselti değerlerinin farklı olması
E)Büyük Menderes-Bursa-Suşehri

CEVAP:1-B 2-C 3-D 4-B 5-B 6-E
Türkiye’nin Akarsuları
Bir vadi boyunca akan yüzey sularına akarsu denir.
▪ Akarsuların doğduğu yere ……………………………………………………………………..akarsuların döküldüğü yere

………………………………………………….………………………….….. denir.
. ▪ Akarsuların kolları ile kapladığı alanlara ………………………..………………....……. denir.
Sularını denize ulaştırabiliyorsa ………………..…………………………… , ulaştıramıyorsa
…………………………………..……olarak isimlendirilir.
▪ Akarsuyun bir kesitinden geçen su miktarına ……………………………………………..denir.
▪ Akarsuların yıl içinde gösterdiği değişimlere ……………………………….………………denir.
▪ İki akarsu havzasını birbirinden ayıran çizgiye …………………………………………….denir.
▪ Akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye ………………………………………….….denir. 49
Genel Özellikleri:
• Akış hızı………………………………………. Hızı etkileyen faktörler:
• Aşındırma gücü ………………..……………Eğim az ise aşındırma ……………....……..doğru , eğim fazla ise aşındırma ………………………doğrudur.

• Hidroelektrik potansiyeli …………………………………….
• Denge profilinden……………………………….…. Denge profiline ulaşmış bir akarsuda;
• Debileri(akım,su miktarı) …………………….……………. Debiyi etkileyen faktörler:
50
• Rejimleri ……………………………...Sebebi: …………………………………………………………………………………..….
• Ulaşım ve taşımacılığa ……………………………………...Sebebi:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..…
• Kirlilikleri ……………………………….Sebebi:…………………………………………………..
• Boyları ………………………………Sebebi:
…………………………………………………………………………………………………………………………..………….………...
• Havzaları …………………………………………………Sebebi:……………………………………………………………..
• Akarsulardan………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………….için yararlanılır.

Rejimlerine Göre Akarsular
Düzenli: Düzensiz: Sel rejimli: Basit(Sade):
Karma:
Havzasına Göre Akarsular
Açık Havza: Sularını okyanusa veya denize ulaştırabilen akarsulardır. 51
Karadeniz Havzası:

Marmara Havzası: Ege Havzası:
52
Akdeniz Havzası:
Basra Havzası:

Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan Kapalı havza akarsuları:
akarsulardır. Kapalı havza oluşumunda:
Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular
Yağmur sularıyla: Kar ve buz sularıyla: Kaynak sularıyla: Göl sularıyla:

53
Akarsuların kum ve çakıl biriktirme kesitlerine bakarak debisi

(su miktarı) hakkında yorum yapabiliriz.
Akarsu akımının arttığı dönemlerde büyük boyutlu alüvyal malzeme,
akımın azaldığı dönemde ise küçük boyutlu alüvyal malzeme birikir.

Türkiye’nin Akarsuları
54
1.
7. 13. 19.
2.
8. 14. 20.
3.
9. 15. 21.
4.
10. 16. 22.
5.
11. 17. 23.
6.
12. 18.
Doğal Sınır Oluşturan Ülkemizden doğup yurt dışına Yurt dışından doğup ülkemiz sınırları içerisine
Akarsular: gidenler: dökülenler:
55
Yukarıda X ve Y ile gösterilen akarsularla ilgili 2 Çok uzun yol kat ederek birden çok 3 Doğu Anadolu’nun kuzey kesimlerinde
olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? kaynakla beslenen akarsular için akarsu debilerinin en çok azaldığı dönem
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? kış ortalarına rastlar.
A)X akarsuyunun akım miktarı daha çok ilkbaharda
artarken, Y akarsuyunun akımı kışın artar. A) Debisinin az olduğu Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle
B) X akarsuyunun akım yönünü yer şekilleri B)Yatak eğiminin fazla olduğu ilişkilidir?
belirlerken, Y akarsuyunda kayaç yapısı daha etkilidir. C)Rejiminin düzenli olduğu A)Yağış rejimiyle
C) Y akarsuyu daha çok yanlara aşındırma yapar. D)Buharlaşma şiddetinin fazla olduğu B)Yağış biçimiyle
D)X akarsuyu Türkiye sınırları dışından denize ulaşır. E)Karma rejimli olduğu C)Yağış miktarıyla
E) Her iki akarsuda da ulaşım ve taşımacılıkta D)Akarsuların uzunluğuyla
kullanılamaz. E)Akarsu yataklarının eğimiyle

CEVAP:1-B 2-E 3-B
Türkiye’nin Akarsu Şekilleri
Akarsu kaynağını alıp yüksek sahalardan eğim doğrultusunda aktığında yükselti farkı ne kadar fazlaysa şiddeti o kadar artar ve o kadar fazla
aşındırma yapar. Eğimin ve yükseltinin azaldığı yerlerde ise akarsuyun şiddeti yani akış hızı, gücü azalır. Taşıdığı malzemeyi taşıyamaz hale gelir,
birikim yapmaya başlar. Bir de yalnızca akarsulara özgü hem aşındırma hem biriktirmenin oluşturduğu şekiller vardır.
Akarsu Aşındırma Şekilleri
1.Vadi:
Çentik (Kertik) Vadi: Boğaz (Yarma) Vadi:
56
Kanyon Vadi: Geniş Tabanlı Vadi:

2.Plato: 3.Kırgıbayır (Badlans):
Akarsu aşındırmasıyla oluşan çevresine göre Bitki örtüsünden yoksun
yüksekte kalan geniş düzlüklerdir. ……………..……….……..…….arazilerde
Oluşumuna göre 4’e ayrılır. yüzeysel akış ve sellenmenin
Karstik etkisiyle oluşan engebeli
Volkanik(Lav) yarıntılara kırgıbayır (badlans)
Aşınım adı verilir.
Tabaka Düzlüğü(Yatay Duruşlu) ………………………….…………………………….
Bölgemizde örnekleri vardır.
4.Şelale-Dev Kazanı: 5.Peneplen-(Yontuk Düzlük) 57
Çağlayanlarda yüksekten düşen suların Akarsu aşındırmasının son

çarptığı yerde yapmış olduğu aşındırmalarla şeklidir. Deniz seviyesine
oluşan çukurluklara dev kazanı denir. yakın dalgalı düzlüklerdir.
Türkiye III.jeolojik zamanın
Türkiye’nin önemli şelaleleri:
sonlarında peneplen
durumundayken sonradan
yükselerek platoya
dönmüştür. Günümüzde
peneplen örneği yoktur
ancak Çatalca-Kocaeli
peneplene en yakın alandır.

6.Peribacası:
Volkanik bölgelerde bulunan tüflerin sel suları tarafından

aşındırılmasıyla meydana gelir. Peri bacalarının oluşumunda :
Oluşumunda ………………………………..... dolaylı etkiye sahiptir.
Oluşumunda …………..………….………...ve ………………………..……….kuvvetler

birlikte etkili olmuştur.
58
Akarsu Biriktirme Şekilleri
1.Birikinti Konisi: 2.Irmak Adası (Kum Adası)

Akarsuların, taşıdıkları malzemeleri dağ eteklerinde eğimin Akarsular tarafından taşınan malzemeler yatak eğiminin
azaldığı yerlerde biriktirmesiyle birikinti konileri ve konilerin azalması sonucu akarsu yatağında birikerek ada görünümü
birleşmesi ile de birikinti yelpazeleri meydana gelir. alır. Bu adacıklara ırmak adası adı verilir.
Örn:……………………………………………………..

3.Delta Akarsu Hem Aşındırma Hem Biriktirme Şekilleri
Akarsular, taşıdıkları malzemeyi deniz

1.Menderes(Büklüm)
içerisinde biriktirmesiyle meydana
getirir. Eğimin azaldığı yerlerde
akarsuların büklümler
çizerek akmasıdır.
4.Dağ Eteği Ovası
…………………………….Bölgesinde
Birikinti konileri veya birikinti yaygındır.
yelpazelerinin zamanla yanlara doğru
büyüyerek oluşturduğu geniş
düzlüklerdir. Menderes çizen akarsuda;
Örn:……………………………………………………..…
-Eğim …………………………..
59
-Akarsuyun akış hızı ……………….…………..
5.Dağ İçi Ovası
-Akarsuların taşıdığı malzeme ………………………
Akarsular tarafından taşınan -Akarsuyun aşındırma gücü ………………………….
malzemelerin dağlık bölgelerdeki -Akarsuyun enerji potansiyeli …………………..
çukur alanlarda birikmesi ile oluşur. -Akarsuların boyu …………………..…..
Örn:…………………………………….……………… -Akarsular zamanla …………………………….
6.Taban Seviyesi Ovası (Kıyı Düzlüğü) 2.Seki(Taraça)
Akarsuların taban seviyesine ulaştığı Deniz ve karadaki yükselmelere bağlı

yerlerde eğimin azalması nedeniyle olarak akarsuyun yatağını derine
taşıdığı malzemeleri biriktirmesi ile aşındırması ve eski yatağın basamak
oluşturduğu ovalardır. şeklinde ortaya çıkması ile oluşan
Örn:…………………………………………………… şekillerdir.
1 2 3
Bir akarsuyun denge profiline ulaşması, Geniş vadi tabanları üzerinde bulunan
aşağıdakilerden hangisinin göstergesi akarsuların hızının azalmasıyla menderesler
olamaz? meydana gelir.
A) Su miktarının arttığının Bu durum, mendereslerin oluşmasında

aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğunu
B) Akış hızının azaldığının
gösterir?
C) Yatak eğiminin azaldığının
Yukarıda şekilde verilen V profilli akarsu vadisi A) Debisinin artmasının
için, aşağıdakilerden hangisini söylemek en doğru D) Ulaşım için elverişli olduğunun
B) Yatak eğiminin azalmasının
olur?
E) Aşındırma gücünün azaldığının
C) Taşınan yükün fazla olmasının
A) Karma rejimli bir akarsudur.
D) Akarsuya yeni kollar karışmasının
B) Akış hızı ve debisi oldukça yüksektir.
E) Akarsu uzunluğunun fazla olmasının
C) Vadisinin jeolojik yaşı oldukça fazladır.
60
D) Taşıdığı materyalleri belirgin bir şekilde biriktirir.
E) Akım yükselmeleri ve düşmeleri oldukça belirgindir.
5
Batı Anadolu akarsularının denize döküldükleri yerlerde geniş
delta alanları oluşturması aşağıdakilerden hangisini göstermez?
4
A) Fazla alüvyon taşıdıklarını
Akarsuların oluşturduğu aşağıdaki yer şekillerinden
hangisi, oluşum yönüyle diğerlerinden farklıdır? B) Rejimlerinin düzenli olduğunu
A) Kum adacıkları B) Peri bacası C) Vadi C) Batı Anadolu kıyıların fazla derin olmadığını
D) Dev kazanı E) Kırgıbayır D) Döküldükleri yerlerde gelgit genliğinin az olduğunu
E) Döküldükleri yerlerde güçlü dalga ve akıntıların görülmediğini

CEVAP:1-B 2-A 3-B 4-A 5-B
Türkiye’nin Gölleri
Karalar üzerindeki çeşitli etkenlerle

meydana gelen çukur yerlerin, zamanla
sularla dolması sonucunda oluşan, suları
tamamen boşaltılamayan durgun su
kütlesine göl adı verilir.
Genel Özellikleri:
-Bazı göllerimizin suları tatlı, tuzlu,

sodalı veya acıdır.
Sebepleri:
61
-Göllerimizin yükseltisi batıdan doğuya doğru ………………………………… En alçak gölümüz……………………………, En yüksek gölümüz……………………………………
-Göller çevrelerindeki iklim üzerinde …………………………………….…………. etki yaparlar.
-Göl bakımından en zengin alanlarımız…………………………………………….…………………………………………………………………………….…………………………………………….…….. iken

en fakir bölgemiz ……………….……………………………………………………….……………………….………..’dur.
-Göllerimizden ……………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………….
alanlarında yararlanılmaktadır.

Sulama amaçlı kullanılan göller: Ulaşım amaçlı yararlanılan göller:
Tuz elde edilen göller: Turizm değeri olan göller:
Soda elde edilen göller: Balıkçılık yapılan göller:
Enerji üretilen göller:
GÖLLER
62
Doğal Göller Yapay Göller
Karstik
Volkanik
Buzul (Sirk)
Tektonik
Set Gölleri Volkanik Set Heyelan Set Alüvyal Set Kıyı Set Traverten Set
Karma GöllerKPSS
Seher DOĞRU-2022
A.Doğal Göller:
1.Karstik Göller: 2.Volkanik Göller: 3.Buzul(Sirk) Göller: 4.Karma Göller:
5.Tektonik Göller:
63
6.Set Gölleri:
Volkanik Set: Heyelan Set: Alüvyal Set: Kıyı Set: Traverten Set:

B.Yapay Göller (Barajlar):
İnsan eliyle bir vadi önünün kapatılması ile biriken suyun oluşturduğu suni göl çeşididir. Baraj gölleri enerji, sulama, içme, balıkçılık,
ulaşım ve sel-taşkın önleme amaçlı kullanılır. Temiz ve yenilenebilir bir enerji kaynağı olduğu için ülkemizde son yıllarda oldukça fazla
tercih edilmeye başlamıştır.
Baraj yapılırken şu faktörlere dikkat edilmeli:
-Büyük yerleşim yerlerini tehdit etmemeli
-Verimli tarım alanları sular altında kalmamalı
-Tarihi ve ekolojik değeri olan doğal ve beşeri zenginlikler zarar görmemeli
-Akarsu yatağının en dar olduğu (suyun akış hızı fazla olacağından) tercih edilmeli
Fırat: Atatürk – Keban – Karakaya – Birecik – Karkamış - Özlüce 64
Dicle: Devegeçidi – Ilısu (Veysel Eroğlu) – Batman – Kralkızı – Garzan
Kızılırmak: Kesikköprü – Hirfanlı – Altınkaya – Kapulukaya- Derbent - Çubuk
Yeşilırmak: Almus – Kılıçkaya – Hasanuğurlu – Suatuğurlu
Sakarya: Gökçekaya – Sarıyar – Hasan Polatkan - Porsuk
Çoruh: Yusufeli – Deriner – Borçka - Muratlı
Gediz: Demirköprü
Büyük Menderes: Adıgüzel – Kemer
Manavgat: Oymapınar
Seyhan: Seyhan – Çatalan
Ceyhan: Aslantaş – Menzelet – Berke – Kartalkaya

1 2 3
Aşağıdakilerden hangisinin oluşumunda iç Aşağıdakilerden hangisi koy veya körfez

kuvvetler etkili olmamıştır? önlerinin kıyı oklarıyla kapatılması sonucu
oluşmuştur?
A)Terkos Gölü B)Van Gölü
A)Marmara Gölü B)Tortum Gölü
C)Manyas Gölü D)Tuz Gölü
C)Eymir Gölü D)Durusu Gölü
E)Çıldır Gölü
E)Salda Gölü
Yukarıdaki haritada taralı alanlardan hangisi
Türkiye’de göllerin bir araya toplandığı
4 yerlerden değildir? 6
Türkiye arazisinin şekillenmesinde A)I B)II C)III D)IV E)V Aşağıdaki göllerden hangisinin
volkanizmanın etkili olduğuna aşağıdakilerden oluşumunda lavların bir akarsuyun önünü
hangisi kanıt gösterilemez? kapatması etkili olmuştur?
A)Nazik Gölü B)Nemrut Gölü A)Nemrut Gölü B)Meke Gölü 65
C)Gölcük Gölü D)Erçek Gölü C)Nazik Gölü D)Kovada Gölü
5
E)Hazar Gölü E)Seyfe Gölü
Aşağıdakilerden hangisi, barajların
yapılış amaçlarından biri değildir?
7 8
A)Su taşkınlarını önlemek
Türkiye’de bazı göllerden gideğeninin üzerine santral
B)Elektrik enerjisini üretmek Aşağıdaki göl çeşitlerinden hangisinin
kurmak kaydıyla elektrik üretiminde faydalanılır.
C)İçme suyu sağlamak tamamının sularının tatlı olduğu söylenebilir?
Aşağıdakilerden hangisi bu tür göllerden biridir? D)Heyelandan korunmak
A)Tektonik göller B)Kıyı seti gölleri
E)Tarım alanlarını sulamak
A)Kovada Gölü B)Sapanca Gölü C)Sera Gölü
C)Karstik göller D)Alüvyal set gölleri
D)Köyceğiz Gölü E)İznik Gölü
E)Lav seti gölleri

CEVAP:1-A 2-E 3-D 4-E 5-D 6-C 7-A 8-B
Türkiye’nin Denizleri
Marmara denizi:
Karadeniz:
66
Akdeniz:
Ege denizi:

1. 2. Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrilidir. Ancak
Türkiye’ye kıyısı olan denizler içerisinde
Karadeniz’deki balık miktarı diğer denizlerimize
göre daha fazladır.
Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile

ilişkilendirilemez?
A)Su sıcaklığının daha düşük olması

B)Derinliğinin daha fazla olması
C)Ekvator’a olan uzaklığının fazla olması
D)Çözülmüş oksijen miktarının daha fazla olması
E)Plankton adı verilen canlıların daha fazla olması
3. İstanbul ve Çanakkale boğazları vasıtası ile Karadeniz’den

İzmir ile Yunanistan’ın Dedeağaç yerleşmesi arasında 67
Ege’ye doğru bir üst akıntı, Ege’de Karadeniz’e doğru da
turizm faaliyetinde bulunan bir yat firması, İzmir
bir alt akıntı olduğu tespit edilmiştir.
Körfezi’nden hareket edip Türkiye’nin kıyı çizgisini
takip ederek sırasıyla bazı körfezlere uğramaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında;
Buna göre, haritada numaralandırılan körfezler
I.Denizlerin genişlik farkı,
aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
II.Denizlerin seviye farkı,
I II III
III.Denizlerin derinlik farkı,
A) Çandarlı Edremit Saros
IV.Denizlerin yoğunluk farkı
B) Güllük Gökova Gemlik
Özelliklerinden hangileri etkili olmuştur?
C) Saros Erdek Çandarlı
A)I ve II B)II ve IV C)I,II ve IV
D) Erdek Edremit Gemlik
D)II,III ve IV E)III ve IV
E) Çandarlı Gökova Saros

CEVAP:1-A 2-B 3-B
YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR
Yağan yağmur ve eriyen kar suları geçirimsiz bir tabakaya rastlayana

kadar sızar ve akifer adı verilen yerlerde birikir. Buna yer altı suyu denir.
Yer altı su oluşumunu;
belirler.
Oluşumuna göre 4’e ayrılır.
1.Yamaç-Vadi Kaynağı: 2.Karstik Kaynak (Voklüz Kaynak-Su Çıkan)
………………………………….……. yamaçlarından çıkar. ……………………………….….. arazilerde görülür. 68

İklimden …………………..……………… İklimden ……………………………
Rejimleri …………………………………….. Rejimleri ……………………..………..
Suları …………………………..……. Suları ………………….……ve….……………………yönünden zengindir.
Ülkemizde yaygındır. Özellikle de …………………………………….…..……………’de yaygındır.
…………………………………………………………………………..……………………… Akımı ……………………...………mevsiminde azalır.
Bölgelerimizde görülür.
…………………………………………………..…… akarsularını yazın besler.

3.Artezyen Kaynağı:
İki geçirimsiz tabaka arasındaki geçirimli tabakada biriken sular tektonik

hareketlerle yeryüzüne çıkar.
İnsan etkisiyle çıkarılabilir bu yüzden …………………………………unsurludur.

………………… ……….….yerde ihtiyaç fazladır.
Genellikle ……………………………..…….. amaçlı kullanılır.
İklimden ………………………………..
Rejimleri …………………………………….
Suları ………………………….. ve ……………………………………...
4.Fay Kaynağı:
……………………. hatları boyunca çıkar.

69
Suları derinden gelir bu nedenle …………………...
Mineral bakımından………………………...
………………………………………………….….. turizmini geliştirir.
Rejimi……………………………………
Yıl içerisinde debisi en az değişen kaynaktır.
…………………………………………………………………..Bölgelerimizde yaygındır.
Sıcak su buharı çıkıyorsa eğer
Kaplıcalarımız: buna…………………….…………………………..……………………..…. denir.
Isıtmada ve enerji elde etmede kullanılır. Jeotermal enerji

santrallerimiz:

Aktif volkanik bölgelerde ……………………..……….……. Kaynak görülür.
Fışkırarak sıcak su ve buhar çıkar.
Ülkemizde ……………………………………………. Ama ülkemizde ………………………..ve
……………………………………………..kaynak ile benzer özelliktedir.
Tatlı Su Projeleri
Barış Suyu (Can Suyu) : Kıbrıs’a götürülen su projesidir. ’Asrın projesi’ olarak tanımlanır. Anamur
veya Dragon çayının sularının Alaköprü barajına aktarılması ve oradan denizin altında 250 m derinde
bulunan borular vasıtasıyla Kıbrıs’ta bulunan Geçitköy barajında toplanarak ovaya aktarılmasını içerir.
Bu sularla KKTC’nin içme ve sulama ihtiyacı karşılanmaktadır.
Askılı boru sistemiyle deniz geçilerek su aktarılan dünyadaki tek projedir. 70
Mavi Tünel: ‘KOP’ projesi kapsamında inşa edilen tüneldir. Göksu, Gembos ve Çarşamba nehrinin
sularının Bağbaşı barajında toplanarak Konya ovasına aktarıldığı projedir.
Avşa adası deniz suyu projesi: Avşa adası Balıkesir’dedir. Marmara denizinin sularının arıtılarak
Balıkesir’e aktarıldığı projedir. Türkiye’de ilk kez bir yöre içme suyunun tamamını denizden
karşılamaktadır.
Melen çayı projesi: 2040 yılına kadar İstanbul’a su sağlayacak olan projedir.
(Yavuz Sultan Selim tesisi)
Düzce’de bulunan Melen çayının sularının İstanbul’a aktarıldığı projedir. Anadolu yakasına borular
vasıtasıyla aktarılacak olan sular Avrupa yakasına ise boğazın altında inşa edilen Boğaziçi tüneliyle
aktarılacaktır.
Kızılırmak projesi: Kızılırmak nehrinin sularının Ankara’ya aktarıldığı projedir.

1 2 3
Aşağıdaki yerlerden hangisinin yer altı Aşağıda verilen yerlerin hangisinde

suları bakımından zengin olduğu sıcak su kaynaklarından jeotermal
söylenemez? enerji üretimi yapılmaktadır?
A)Eğimli yamaçların A) Ankara

B)Karstik arazilerin B) Denizli
C)Alüvyal ovaların C) Malatya
D)Eski göl tabanlarının D) Trabzon
E)Ormanlık alanların Yukarıdaki haritada iklim ve topoğrafya E) Erzincan
özellikleri göz önüne alındığında, taranarak
numaralanmış yerlerin hangisinde yer altı su
rezervinin daha az olduğu söylenebilir?
4 A)I B)II C)III D)IV E)V
5 6 71
Türkiye’nin bazı yarı kurak iklim bölgelerinde Türkiye’de kireç taşlarının yaygın
tarımsal sulama için yer altı suyundan faydalanılır. olduğu alanlarda yaygın olan kaynak
tipidir. Bazıları akarsuları tek başına
Aşağıda verilenlerden hangisi bu yerlerden biri
besleyecek kadar bol sulu gür
değildir?
kaynaklardır. Suları eriyik halde bol
A) Karapınar (Konya) miktarda kireç içerir.
Yukarıdaki şekilde gösterilen kaynakların Kıyı
Ege’de ve Güney Marmara’da yaygın olması B) Polatlı (Ankara)
Yukarıda özellikleri kısaca verilen
bu alanların hangi özelliğinden kaynaklanır? C) Akçaabat (Trabzon)
kaynak türü aşağıdakilerden
D) Sivrihisar (Eskişehir)
hangisidir?
A)Ortalama yükseltilerinin az olması E) Ceylanpınar (Şanlıurfa)
B)Göl ve akarsu bakımından zengin olması A)Yamaç B)Artezyen C)Fay
C)Alüvyal arazilerin bulunması D)Voklüz E)Vadi
D)Kırıklı arazilerin yaygın olması
E)Akdeniz ikliminin görülmesi

CEVAP:1-A 2-E 3-B 4-D 5-C 6-D
Rüzgar Şekilleri
Yer şekillerinin …………………..…………. olduğu, bitki örtüsünden

……………………………… kurak ve yarı kurak bölgelerde, nem ve yağışın
………………………………….. olduğu yerlerde etkilidir.
Ülkemizde ………………………………….………………. ve
…………………………………….……………………. ‘da yaygındır.
Rüzgârlar …………………………………….……. oluşumunda

ve…………………………….……………. şekillenmesinde dolaylı etkiye
Aşınım Şekilleri:
sahiptir.
Mantarkaya (Şeytan masası): Kayaçların
dirençsiz alt ve orta bölümlerinin rüzgârlar
tarafından aşındırılması ile oluşur. Mantara
benzediği için bu adı almıştır. 72
Birikim Şekilleri:
Şahitkaya (Şahittepe): Rüzgâr aşındırmasıyla
birlikte arazide görülen kaya parçalarıdır. Kumul: Kumun daha küçük ince
halidir, kıyı kuşağında da birikebilir.
Tafoni (Rüzgâr kovuğu): Rüzgârlar tarafından

oluşturulan küçük oyuklardır. Lös(Çöl Tozları):Rüzgâr tarafından
taşınan ince boyutlu malzemelerin
biriktirilmesiyle oluşan topraklardır.
Hamada: Çöl kaldırımıdır.
Barkan: Hilal biçimli kumul

Yardang: Rüzgâr yönüne uzanan ‘U’ şekilli depolarıdır.
oluklardır.
Seher (dik yığınlar)
DOĞRU-2022 KPSS
1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi, bir bölgede yeryüzünü Aşağıdakilerden hangisi, rüzgârların
şekillendirmede rüzgârların etkin olduğunun oluşturduğu aşındırma ve biriktirme
göstergesi olabilir? şekillerinden biri değildir?
A) Fay hatlarının bulunması A) Tombolo B) Mantar kaya
B) Günlük sıcaklık farkının fazla olması C) Lös D) Barkan
C) Doğal bitki örtüsünün orman olması E) Şahit kaya

Yukarıdaki haritada Türkiye’de rüzgarların
D) Derince yarılmış vadilerin bulunması
etkili olduğu yerler taranarak gösterilmiştir.
E) Lapya ve dolin gibi yer şekillerine rastlanması
Bu alanlarda rüzgarların etkili olması daha 6
çok aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir? Mantar kaya, barkan, şahit kaya
A)Yer şekillerinin engebesinin az olmasıyla gibi yer şekillerinin yaygın olduğu
B)Volkanik arazilerin bulunmasıyla bir bölge ile ilgili, aşağıdakilerden
4 C)İklimin kurak, bitki örtüsünün zayıf olmasıyla hangisi kesin olarak söylenebilir? 73
D)Deniz etkisine kapalı olmasıyla A)Volkanik kayaçlar yağındır.
Rüzgarların aşındırdığı malzemeleri hızının
E)Akarsu ağının seyrek olmasıyla B)Sık bir akarsu ağına sahiptir.
azaldığı yerlerde biriktirmesiyle kumullar oluşur.
C)Bitki örtüsünden yoksun kurak iklim
Türkiye’de kumullara aşağıda verilen yerlerin 5 bölgesidir.
hangisinde rastlanmaz? D)Yer altı suları bakımından zengindir.
Rüzgâr aşındırma ve biriktirme kuvvetinin etkili E)Yükseltisi deniz seviyesine yakındır.
A)Çukurova deltası olduğu yerlerin ortak özellikleri arasında
B)Antalya-Serik arası aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?
C)Konya-Karapınar Yöresi
D)Trabzon-Rize kıyıları A) Bitki örtüsü cılızdır.
E)Adapazarı ovası B) Yağış rejimi düzensizdir.
C) Günlük sıcaklık farkı fazladır.
D) Hava genellikle bulutsuzdur.
E) Toprak yılın büyük bölümünde donmuş haldedir.

CEVAP:1-B 2-C 3-A 4-D 5-E 6-C
Buzul Şekilleri
Buzullar Türkiye’de en az etkili olan dış kuvvettir. Türkiye’deki buzul dönemi, IV.Jeolojik zamanda dünyadaki iklim değişmelerine bağlı
olarak başlamıştır. Bu devirde özellikle ülkemizin yüksek yerleri buzullaşma olaylarına sahne olmuştur. Bundan dolayı 2500 m.den daha
yüksek olan dağlarımızda buzulların oluşturduğu şekillendirmelere rastlanır. Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’in yüksek dağları buzul
etkisinin en çok görüldüğü yerlerdir. Bu dağlar:
1.Akdeniz’de,
2.Doğu Anadolu’da,
3.İç Anadolu’da,
4.Marmara’da
5.Karadeniz’de
74
***Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde buzullara
rastlanmaz. Sebebi; yükselti azlığıdır.
Aşınım Şekilleri Birikim Şekilleri
Moren(Buzultaş): Buzulların sürükleyip yığdığı taş parçaları.

Sirk(Buzul Çanağı): Dağ yamaçlarındaki bazı buzulların,
bulundukları alanı aşındırmasıyla oluşan çanaklardır. İçlerine su Drumlin: Morenlerin dağların eteklerinde birikimi ile oluşan
dolmasıyla sirk göllerini oluştururlar. balina sırtına benzeyen tepelerdir.
Hörgüç kaya: Buzul aşındırması sonucu oluşan deve hörgücüne Sander düzlüğü: Morenlerin daha geniş alanlara yayılması ile
benzeyen şekillerdir. oluşan ova görünümlü geniş birikintilerdir.
Buzul vadisi: Buzulların bulundukları yeri hızlıca aşındırması ve Takke buzulu: Yüksek dağların tepesinde yıl boyunca erimeyen
U biçimli vadiler ortaya çıkarmasıdır. beyaz buz kütleleridir. Daimî kar veya toktağan kar da denir.

1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi, bir bölgedeki I. Moren Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin
yeryüzünün şekillenmesinde buzulların etkili bugünkü jeomorfolojik görünümünü
II. Sander
olduğuna en güçlü kanıttır? kazanmasında en az etkili olmuştur?
III. Sirk
A) Sirk göllerinin bulunması A)Dağ oluşumu B)Kara oluşumu
IV. Hörgüç kaya
B) Bitki örtüsünün orman olması C)Buzullaşma D)Akarsu aşındırması
Yukarıdaki yer şekillerinden hangileri, buzul
C) Karstik kaynakların bulunması E)Volkanizma
aşınımı sonucunda oluşmuştur?
D) Arazinin eğimli ve engebeli olması
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Kimyasal çözünmenin kuvvetli olması
D) II ve IV E) III ve IV
4 5 6
75
Aşağıdaki Türkiye haritasında bazı dağların Yıl boyunca erimeden dağların zirvesinde Aşağıdaki dağların hangisinde güncel
bulunduğu sahalar numaralarla gösterilmiştir. bulunan karlara toktağan kar denir. buzullara rastlanmaz?
Aşağıda verilen dağların hangisinde A)Cilo B)Ağrı C)Uludağ

toktağan kara rastlanma ihtimali en azdır?
D)Aladağ E)Erciyes
A)Davras B)Karacadağ C)Uludağ
D)Bolkar E)Mercan
Haritada kaç numaralı alandaki dağlarda

buzul şekillerine rastlanılacağı söylenemez?
A)I B)II C)III D)IV E)V

CEVAP:1-A 2-E 3-C 4-B 5-B 6-C
Karstik Şekiller
………………………………………….…….., …………….………………………..…………. ve ……………………………………………. gibi karstik taşların su ve sıcaklığın etkisiyle

erime ya da birikmesi sonucu karstik şekiller oluşur.
Karstik arazilere ülkemizde en çok ………………………………………………….Bölgesi’nde rastlanır.
Bunun dışında İç Anadolu’da Nevşehir, Konya, Sivas ve Çankırı çevresinde, Doğu Anadolu’da Kars, Erzincan çevresinde ve Güneydoğu’da
Mardin, Şanlıurfa çevresinde karstik oluşumlara rastlanır.
76
Aşınım (Erime) Şekilleri
1.Lapya: Kalkerli arazi üzerindeki en küçük 4.Polye (Gölova): Ova Ülkemizden Polye örnekleri:
karstik aşınım şeklidir. büyüklüğündeki en büyük karstik
aşınım şekilleridir. Uvalalaların
2.Dolin:Küçük karstik erime birleşmesiyle oluşur.
çukurluklarıdır.Lapyaların birleşmesiyle oluşur. Polyelerin toprakları verimli
değildir. Genişlikleri birkaç
3.Uvala(Kokurdan): Dolinlerin büyüyerek
kilometreyi bulduğundan içine
birleşmesiyle oluşur.
yerleşim birimleri kurulabilir.

5.Düden: Kalkerli arazide erime 6.Mağara: Karstik arazilerde suların 7.Obruk: Yer altı boşluklarının tavan kısmının
ile oluşan kapalı çukurlardır. eritmesi sonucu oluşan büyük yer altı çökmesi ve erimelerle oluşan derin
Düdenler yeraltı sularını birbirine boşluklarıdır. Turizm açısından önem çukurlardır. İçlerinin su ile dolması sonucu
bağlayan kanallardır. Düdenlere taşırlar. Akdeniz Bölgesi’nde özellikle obruk gölleri oluşur.
halk arasında su batan veya su Antalya’da fazladır. Konya’da Timraş ve Kızören obruk gölleri en
çıkan ismi verilir. Önemli mağaralarımız: güzel örneklerini oluşturur.
77
Birikim (Çökelme) Şekilleri
1.Sarkıt: Mağara 2.Dikit: Mağara içerisinde 3.Sütun: Mağara içerisinde

içerisinde tavandan aşağıdan yukarıya doğru sarkıt ile dikitin zamanla
sarkmış olan karstik oluşan karstik birikimin adıdır. birleşimi ile oluşan karstik
birikimin adıdır. birikimin adıdır.
4.Traverten: Genellikle sıcak su kaynaklarının yakınında ve kalsiyum

karbonatlı suların yayılarak aktığı alanlarda, kirecin çökelmesi ile
oluşan basamaklardır. En güzel örnekleri Denizli-Pamukkale'dedir.
Ayrıca Van-Başkale, Sivas-Altınkaya, Bolu-Akkaya ve Antalya’da
traverten örneğidir.
1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi kalkerli arazilerde Karstik erime veya aşınmayla oluşmuş yer Polye; dolin ve uvalaların zamanla
oluşan yer şekillerinden biri değildir? şekilleri küçükten büyüğe doğru, genişlemesiyle oluşur.
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A)Delta B)Kanyon C)Mağara Aşağıdakilerden hangisi polyelerin
A)Uvala,dolin,Polye,lapya özelliklerinden biri değildir?
D)Traverten E)Kör Vadi
B)Dolin,Polye,uvala,lapya
A) En geniş erime çukurluğudur.
C)Lapya,Polye,dolin,uvala
B)Antalya ovası en büyük Polye ovasıdır.
4 D)Polye,uvala,dolin,lapya
C)Yağışlı dönemlerde tabanlarında su
E)Lapya,dolin,uvala,polye
Aşağıdaki yerlerden hangisi karstik birikerek göl oluşabilir.
erime veya aşınma sonucu oluşmamıştır? 5 D)Kestel, Elmalı, Acıpayam ovaları birer
polyedir.
A)Güver Kanyonu 5
E)En verimli tarım alanlarıdır.
B)Cennet-Cehennem Obrukları
C)Kestel Polyesi
D)Dim Mağarası
E)Karahayıt travertenleri
78
Yukarıdaki haritada Türkiye’de karstik arazilerin 8

6 bulunduğu bazı yerler numaralandırılmıştır. Karstik erime çukurluklarının yaygın
I. Mantar kaya Bu alanların hangisinde jips(alçı taşı) karstı olarak görüldüğü yerlerin ortak özelliği
yaygın olarak bulunur? olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilir?
II. Kanyon vadi
A)I B)II C)III D)IV E)V A) Akarsuların eğim oranı fazladır.
III. Lapya
B) Yeraltı sularının kireç oranı fazladır.
IV. Peri bacası 7
C) Cephesel yağışların etkisi altındadır.
Yukarıda verilen yer şekillerinden hangileri Aşağıdaki karstik şekillerden hangisinin
yalnızca karstik arazilerde görülebilir? oluşumu diğerlerinden farklıdır? D) Tarım arazileri genellikle dar ve
parçalıdır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) Lapya B) Traverten C) Obruk
E) Bitki örtüsü genellikle ağaç
D) II ve IV E) III ve IV D) Polye E) Düden
topluluklarından oluşmaktadır.

CEVAP:1-A 2-E 3-E 4-E 5-C 6-C 7-B 8-B
Türkiye’nin Kıyı Topoğrafyası
Kıyıları şekillendiren asıl güç dalga ve akıntılardır.
Dalga: Geniş su yüzeylerindeki salınımlardır. Bu salınımları harekete geçiren en temel neden

rüzgarlardır. Ama ayın çekim kuvveti, depremler ve denizaltı volkanizması da etkili olur.
Ülkemiz üç tarafı denizle çevrili olduğu için dalga şekillerine fazlaca rastlamak mümkündür.
Dalgalar, dağların kıyıya paralel uzandığı Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında aşındırma, dağların
kıyıya dik uzandığı Ege bölgesinde ise biriktirme yapar.
Dalga Aşındırma Şekilleri
Falez(Yalıyar):Dağların denize paralel uzandığı kıyılarda oluşan dik Falez olan yerde;
79
yamaçlı yer şeklidir. Dağlar kıyıya …………………………………..uzanır.
Bu şekillere; Kıta sahanlığı (şelf alanı) …………………………..
Limanların hinterlandı …………………………
Kıyıda derinlik ………………………………
Kıyıda girinti çıkıntı ………………………..
rastlanır. Kıyıda koy, körfez, ada, liman ……………………….
rastlanır.

Dalga Biriktirme Şekilleri
Plaj(Kumsal): Dalgaların en yaygın biriktirme şeklidir. Tombolo (Saplı ada): Bir adanın dalgaların getirdiği malzemelerle
Deniz turizmi açısından önemlidir. Doğu Karadeniz hariç (kıyı oku) anakaraya bağlanarak yarımadaya dönüşmesidir.
başta Ege olmak üzere diğer kıyılarımda yaygındır.
Türkiye’de;
Kıyı Oku: Dalgaların getirdiği malzemelerin denizin örnek verilebilir.

ortasına doğru biriktirmesiyle oluşan ok görünümlü
şekillerdir.
Akıntı: Suyun yüzeyinde veya derinlerde meydana gelen yer
değiştirme hareketidir.
Kıyı kordonu (Kıyı seti): Kıyı oklarının birleşmesi veya Akıntıların nedenleri;
koy, körfezlerin ağzını kapatacak şekilde uzanan yer
şeklidir.
80
Lagün (Deniz Kulağı-Kıyı Set gölü): Koy ve körfez

önlerinin dalgaların getirdiği malzemelerle kapanması
sonucu oluşur.

Kıyı Tipleri
81
Boyuna Kıyı Tipi: Enine Kıyı Tipi:
Dağlar kıyıya ……………….…………………… uzanır. Dağlar kıyıya ………………………………..……uzanır.
………………………………………………………..…….. kıyılarında görülür. ……………….…………………görülür.
Koy, körfez, girinti, çıkıntı ……………….……….. Koy, körfez, girinti, çıkıntı ………………………….
Kıta sahanlığı …………………………. Kıta sahanlığı ……………………...
Falez oluşumu ……………………….. Falezler …………………………...
Delta oluşumu ……………………………… Delta oluşumu ………………..……….
Nemli hava iç kesimlere sokulamaz. Yağış ……………………………… Nemli hava iç kesimlere ulaşır. Kıyıda yağış …………………..…….
Ulaşım …………………..…………. Ulaşım ……………………………..

Limanların hinterlandı …………………………..……….. Limanların hinterlandı ……………………………….
Ria (Rias)Kıyı tipi: Dalmaçya Kıyı Tipi:
……………............……………. vadilerinin sular altında kalmasıyla Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülen deniz içerisindeki
oluşur. adaları andıran kıyı tipidir.
Bu kıyılara; Bu kıyılara;
örnektir.
örnektir.
Limanlı Kıyı Tipi: Kalanklı Kıyı Tipi: 82
Kıyı oklarının koyların önünü kapatmasıyla oluşan doğal Kalker taşının olduğu kıyılar veya karstik arazi kıyılarıdır. Bu
limanların bulunduğu kıyılardır. Yani kıyı set göllerinin kıyılara;
olduğu yerlerdir. örnektir.
Bu kıyılara;
Ülkemizde görülmeyen kıyı tipleri:
Fiyort ve Skayer Haliç ve Watt

örnektir.

1 2 3
Aşağıda verilen yeryüzü şekillerinden Türkiye’de akarsu vadilerinin sular altında Aşağıdakilerden hangisi,kıyıya yakın bir
hangisi dalga biriktirmesiyle oluşmuştur? kalmasıyla oluşan kıyılara aşağıdaki adanın,kıyı kordonu ile karaya
yerlerden hangisi örnektir? bağlanması sonucu oluşan Tombolo
A)Kapıdağ Yarımadası
şeklinde bir yarımadadır?
B)Çanakkale Boğazı A)Çeşme Yarımadası
C)Çukurova Deltası B)Çukurova kıyıları A)Biga B)Gelibolu C)Kocaeli
D)Antalya Falezleri C)İstanbul Boğazı ve Haliç
D)Kapıdağ E)Urla
E)İzmit Körfezi D)Doğu Karadeniz kıyıları
E)Sinop Yarımadası
5 6
4
İstanbul Boğazı’nda Karadeniz’den Marmara Türkiye’de dalgalar Doğu Karadeniz ve
Denizi’ne doğru üst akıntı, Marmara’dan Antalya kıyılarında daha çok aşındırma,
Karadeniz’e doğru ise alt akıntı Ege kıyılarında ise biriktirme yoluyla 83
oluşmaktadır. yer şekillerini oluşturmaktadır.
Bu akıntıların oluşumunda, Bu durum üzerinde aşağıdakilerden

hangisi ön plandadır?
I.Seviye farkı
Yandaki şekilde II.Yoğunluk farkı A)Dağların denize göre uzanışı
gösterilen yer şekline III.Gelgit genliği B)Farklı dirençteki kayaçlar
yukarıdaki haritada IV.Karadeniz’de 200 metrenin altında C)İklim özellikleri
gösterilen merkezlerden bulunan kükürtlü hidrojen gazı D)Akıntıların yönü
hangileri arasında daha E)Çözünebilen kayaçlar
Faktörlerinden hangileri etkilidir?
az rastlanır?
A)Hopa-Ünye B)Ereğli-Ayancık A)I ve II B)I ve IV C)II ve III
C)Edremit-Urla D)Dalaman-Alanya D)II ve IV E)III ve IV
E)Alanya-Anamur
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-A 2-C 3-D 4-C 5-A 6-A

Türkiye’de Çevre Sorunları
Hava Kirliliği
*Londra tipi kirlilik: Kömür kullanımına bağlı oluşan hava kirliliğidir. Doğalgazın kullanılıp
yaygınlaşmasıyla bu tip kirlilikte azalma olmuştur. (Zonguldak)
*Los Angeles tipi kirlilik: Sanayi gazlarıyla egzoz gazlarının birleşmesiyle oluşan kirliliktir.
Günden güne sanayileştiğimiz için de bu kirlilik artmaktadır. (İstanbul-İzmit arası)
Su Kirliliği
Sanayi ve kentleşmeye bağlı olarak akarsu, göl, deniz ve körfezlerde görülen
kirliliktir.
84
En kirli akarsu: En temiz akarsu:
En kirli göl: En temiz göl:
En kirli körfez: En temiz körfez:
Toprak Kirliliği

Türkiye’de Doğal Afetler
Oluşum Kökenlerine Göre Afetler
Atmosfer Kökenli Doğal Yer ve Yer Şekli Kökenli Doğal

Afetler (Meteorolojik) Afetler (Jeolojik-Jeomorfolojik)
85
Türkiye’de Doğal Afetlerin Dağılışı (%)
Oluşum Hızlarına Göre Doğal Afetler Oluşumlarında İnsanın Etkisine Göre Doğal Afetler
Hızlı Oluşanlar
Yavaş Oluşanlar Oluşumunda insanın doğrudan Oluşumunda insanın doğrudan veya
etkisi bulunmadığı doğal afetler dolaylı etkisi bulunduğu doğal afetler

Türkiye’de Depremler
Türkiye genç oluşumlu olduğu için bu afet ülkemizde çok sık gözlenir. Depremler oluşum bakımından 3’e ayrılır.
Bunlar tektonik, çöküntü (göçme-çökme) ve volkanik depremlerdir.
1.Tektonik depremler: Magmadan gelen enerji ile yer kabuğunda 2.Çöküntü (Göçme-Çökme) depremler: Genellikle karstik
oluşan sismik sarsıntılardır. Can ve mal kaybının en fazla olduğu arazide mağara tavanlarının çökmesiyle oluşur.
deprem türü ve doğal afettir. Etki alanları sınırlıdır. Risk çok düşüktür.
Bu tür depremler fay hatlarının dağılışı ile paralellik gösterir. *Maden ocaklarının tavanlarının çökmesiyle ya da son
zamanlarda Konya ovasında tarımsal amaçlı yer altı
Kuzey Anadolu fayı(KAF),Doğu Anadolu fayı(DAF),Bat Anadolu
suyunun kullanılması sonucu çökmeler oluşmaktadır. Bunlar
fayı(BAF) üzerinde deprem riski yüksektir.
beşerî faktörlerle gerçekleşen depremlerdir.
Bunların dışında kalan alanlarda risk azdır.
Riskin az olduğu alanlar;
3.Volkanik depremler: Türkiye’de aktif volkan olmadığı için
86
bu depremler görülmez.
Türkiye’de deprem alanlarının dağılışı ile kaplıca, ılıca ve

volkanik sahaların dağılışı paralellik gösterir.
Depreme karşı alınabilecek önlemler:
Fay hatlarından uzaklara yerleşmek

Ova tabanlarına özellikle gevşek malzemelerden
oluşan dolgu alanlarından uzak durmak
Yer altı suyunun (taban suyu) yüzeye yakın
olduğu bataklık alanlardan uzak durmak
Riskli bölgede yerleşiliyorsa az katlı konutlar yapmak
Seher DOĞRU-2022 KPSS ve sağlam malzeme kullanmak
Türkiye’de Erozyon
Bitki örtüsünün cılız olduğu yerlerde rüzgâr, akarsu ve sel suları gibi dış
kuvvetlerin etkisiyle toprağın yüzey kısmının (verimli kısmı) süpürülmesidir.
Yağışın az ve bitki örtüsünün cılız olduğu yerlerde erozyon riski fazladır.
Erozyon rüzgâr ve akarsu (sel suları) erozyonu olmak üzere iki şekilde
gerçekleşir.
Rüzgâr erozyonunun yaygın görüldüğü yerler İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’dir.
Akarsu erozyonunun en yaygın görüldüğü yer ise Doğu Anadolu Bölgesi’dir.
87
Erozyonun Nedenleri: Erozyonun Sonuçları: Erozyonu Önlemek İçin:

Türkiye’de Heyelan
Toprağın tabakalar halinde eğim boyunca aşağı doğru hareket

etmesidir. Ani gelişen bir afet olduğundan can ve mal
kayıplarına sebep olur. Heyelan genel anlamıyla toprak
kaymasıdır.
Heyelanın nedenleri:
Kaya Düşmesi-Çamur Akıntısı (Kütle Hareketleri)

88
-İstinad duvarları yapmak (dayanak duvarları)
-Tel kafesler yapmak, ağ örmek
**En fazla heyelan …………………………………..………..…..Bölgesi’ndedir -Drenaj kanalları açarak fazla suyun birikimini önlemek
ve …………………….………………….. aylarındadır. -Suyu başka bir yere tahliye etmek bu afetleri ÖNLER.
Heyelandan korunmak için yapılacak tek şey risk haritaları

oluşturarak beşerî yapılanmalardan uzak durmaktır.
Heyelan bölgelerine yerleşim kurmamaktır.
Bitki örtüsünün heyelan üzerinde önleyici

bir etkisi yoktur.

Türkiye’de Sel ve Taşkın
Sel: Toprağın bir süre kısmen veya tamamen sular altında Ülkemizde sel olayı başta
kalmasıdır. …………………………………………………..….olmak üzere kıyılarda daha
çok yaşanır. Kıyılardan sonra sel felaketine en fazla
Taşkın: Sel sularının akarsu yatağından çıkarak tarım veya
……………………………………………………………………Bölgesi’nde rastlanır.
yerleşim alanlarını basmasıdır.
Bunun yanı sıra;………………………………………………………………….…………..
Yıl boyu bol yağış alan, deniz seviyesine yakın ve eğimi yüksek olan ……………………………………………………………………………….…..……..nehirleri
alanlarda daha sık bir şekilde görülür. sıkça taşkın yapmaktadır.
Bu felaketlerin en önemli sebeplerinden biri de yarı kurak
Önlemek için:
iklimden kaynaklanan aniden bastıran sağanak yağışlardır.
Nedenleri:
89

Türkiye’de Çığ
Üst üste yığılan karların eğim boyunca hareketidir.
Nedenleri:
Çığı ağaçlandırma (çığ perdesi), taraçalandırma

(basamaklandırma), bilinçlendirme ve erken uyarı sistemleri
önler. Türkiye’de Tsunami:
90
*Türkiye’de çığ riskinin en fazla olduğu yerler Deniz veya okyanus tabanında yaşanan depremler sonucu
…………………………………………………………………………………………………………… görülen afettir.
……………………………………………………………………………………..………………
……………………………………………. denizinde risk yüksektir.
*Çığ olayı en fazla karların erimeye başladığı ilkbahar Sebebi:…………………………………………………….…………
aylarında meydana gelir.

Türkiye’de Orman Yangınları: Türkiye’de Kuraklık
Ülkemizde orman yangınlarına en fazla ihmal ve dikkatsizlik Yağışların, kaydedilen normal seviyelerinin önemli ölçüde
neden olmaktadır. En fazla yaz mevsiminde meydana altına düşmesi sonucu, arazi ve su kaynaklarının olumsuz
gelmektedir. etkilenmesine ve hidrolojik dengenin bozulmasına sebep
Orman yangınları riski Akdeniz ve Ege ve Güney Marmara’da olan doğal olaydır.
yüksektir.
İç Anadolu Bölgesi Güneydoğu Anadolu’dan daha az yağış
Nedeni:……………………………………………………… alır ama en kurak bölge Güneydoğu Anadolu’dur. Çünkü
sıcaklık buharlaşma fazladır.
Orman yangını riski en az olan bölüm ise yağış rejimi düzenli
olan Doğu Karadeniz’dir. Kuraklık sonucunda;
Tarımsal ve hayvansal üretim azalır.
Önlemek için:
Yer altı suları azalır.
Erozyon artar.
91
Hidroelektrik üretim azalır.

1 2 3
Aşağıdakilerden hangisini oluşturan dış Aşağıdakilerden hangisi rüzgâr erozyonunun Çığ, heyelan, sel ve depreme karşı
kuvvet yanlış verilmiştir? kuvvetli olduğu yörelerin ortak özelliğidir? alınması gerekli en etkili önlem
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hörgüç kaya-rüzgâr A) Su kaynaklarının bol olması
A) Yanlış arazi kullanımının önlenmesi
B) Lagün-dalga B) Bitki örtüsünün zayıf olması
B) Çok katlı binaların yapılmaması
C)Dev kazanı-akarsu C)Sık sık kasırgaların yaşanması
C)Doğal bitki örtüsünün korunması
D)Sirk çukuru-buzul D)Sıcaklık farklarının az olması
D)Riskli alanların yerleşime açılmaması
E) Peribacası-akarsu E) Topraktaki kireç oranının az olması
E) Akarsu yataklarının ıslah edilmesi
4 5 6
92
Aşağıdaki olaylardan hangisi doğal afete Aşağıda bir yerleşim yeri ile ilgili olarak bazı Aşağıdakilerden hangisi hızlı gelişen
neden olmaz? bilgiler verilmiştir. doğal afetlerden biri değildir?
• Çevresindeki ağaçlar tahrip edilmiştir.
A) Arazi yüzeyinin rüzgâr ve sel sularıyla A) Sel ve taşkın
• Kurutulmuş dere yatağı üzerine kurulmuştur.
hızla süpürülmesi
• Yılın belirli aylarında şiddetli ve sağanak B) Çığ
B) Eğimli arazideki büyük bir kütlenin yağışlar görülmektedir.
C) Hortum ve kasırga
koparak hareket etmesi
Yalnızca bu bilgilere göre bu yerleşim yerinde
D) Kuraklık
C) Boyu 10 metreyi geçen dalgaların kıyıdaki öncelikle hangi doğal afetin görülmesi
yerleşmeleri işgal etmesi beklenir? E) Orman yangını
D) Kurak bölgelerdeki kayaçların hızla A) Tsunami B) Sel ve taşkın C) Kuraklık

ayrışması
D) Heyelan E) Deprem
E) Yağışların uzun süre normal değerlerin
altında seyretmesi
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-A 2-B 3-D 4-D 5-B 6-D

93

ETKİNLİK-1
94
1. 8. 19.
2. 9. 20.
3. 10. 21.
4. 11. 22.
5. 12. 23.
6. 13. 24.
7. 14. 25.
15. 26.
16. 27.
17. 28.
18. 29.
ETKİNLİK-2
Bartın Karadeniz Karstik Geniş Erzurum-Kars
Fazla Aras-Kura IV. Doğu-Batı İç Anadolu
Çatalca-Kocaeli Doğu,İç Anadolu Yeşil Fiyord Ege
Dik Geçitler Seyhan,Ceyhan III. Paralel
Kuzey-Güney Sarı Yatay Duruşlu Az Haliç
Aşağıdaki boşlukları yukarıdaki uygun sözcüklere göre doldurunuz.
1.İstanbul ve Çanakkale Boğazları ……………………….. zamanda oluşmuştur. 11.Amik ovası fiziki haritada ………………………..renk ile gösterilir.
95
2.Türkiye’de dağlar genellikle …………………………………………………doğrultusunda 12.Üzerinde ulaşım ve taşımacılık yapılan nehir …………………………..dır.
uzanmaktadır.
13.Gelgit etkisiyle oluşan ……………………tipi kıyılara Türkiye’de
3.Kuzey-güney yönlü ulaşım genellikle ………………………………………..ile sağlanır. rastlanmaz.
4.Ege Bölgesinde dağlar kıyıya …………………………..uzanır. 14.Platoların en yaygın olduğu bölge …………………………………dur.
5.Türkiye’de volkanizmanın en fazla etkili olduğu bölgeler 15.Iğdır ovası fiziki haritada …………………….renk ile gösterilir.
………………………………ve………………………….’dur.
16.Bafra deltası …………………………….Bölgesi’nde yer alır.
6.Konya Ovası’nda deprem riski …………………………..dır.
17.Mendereslerin oluşabilmesi için yatak eğiminin …………………olması
7………………………………………….platolarında sanayinin gelişmesi nedeniyle nüfus gerekir.
yoğunluğu fazladır.
18.Peri bacalarına …………………………Bölgesi’nde rastlanır.
8…………………………….platolarında yaz yağışlarının görülmesi büyükbaş
19.Delta ovasının oluşabilmesi için şelf alanı …………………….olmalıdır.
hayvancılığın yaygınlaşmasını sağlamıştır.
20.Korkuteli,Kestel,Elmaları ovaları ……………….………….ovalara örnektir.
9.Teke-taşeli platoları …………………………… plato özelliği göstermektedir.
21.Mendereslere en fazla …………………………….Bölgesi’nde rastlanır.
10.Çukurova’yı ………………………..ve………………………….nehirleri oluşturmuştur.
OLUŞUM ŞEKİLLERİ
. GÖLLER
Tektonik Volkanik Karstik Heyelan Set Kıyı Set Alüvyal Set Volkanik Set
Tortum
Kovada
Mogan
Ulubat
Çıldır
Hazar
Terkos (Durusu)
96
Nemrut
Borabay
Tuz
Bafa (Çamiçi)
Salda
Akyatan
Erçek
Meke

ETKİNLİK-3
97

ETKİNLİK-4
AKARSULAR RÜZGARLAR BUZULLAR DALGA ve KARSTİK

DIŞ
AKINTILAR ŞEKİLLER
KUVVETLER
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Şekilleri
Birikim
Birikim
Birikim
Birikim
Birikim
Aşınım
Aşınım
Aşınım
Aşınım
Aşınım
Tafoni
Falez
Kırgıbayır
Mantar Kaya 98
Peribacası
Dolin
Tombolo
Obruk
Irmak Ada
Hörgüç Kaya
Traverten
Moren

ETKİNLİK-5
Kapalı Heyelan Tuz Ria Teke
Jeotermal Van Karadeniz Fazla Fiyord, Skayer
Karasal Tektonik Doğu Anadolu Tombolo Ege
Dik Marmara Kızılırmak Antalya Paralel
İç Anadolu Az Doğu Karadeniz Delta Dalmaçya
Aşağıdaki boşlukları yukarıdaki uygun sözcüklere göre doldurunuz.
1.Falezlere en fazla ………………………………….Bölümü’nde rastlanır. 11.Türkiye’nin en büyük kapalı havzası ……………………….……Bölgesi’nde yer
alır.
2.Kapıdağ Yarımadası ………………….…………….oluşumuna örnektir.
99
12.Yıl içerisinde su seviyesi en fazla değişen göl …………………..……Gölü’dür.
3.Enine kıyı tipinde koy,körfez,doğal liman sayısı ………………….dır.
13.Tortum ve Sera gölleri ………………………..……….set göllerine örnektir.
4.İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Menteşe Yöresi’nde
…………………………..tipi kıyılar görülür. 14.Hirfanlı,Kesikköprü Barajları ………………………………..nehri üzerinde
kurulmuştur.
5.Türkiye’de buzul aşındırması sonucu oluşan
……………………….…..……..ve……………….……..…….tipi kıyılar görülmez. 15.Sıcak su kaynaklarından ………….…………………..enerji elde edilmektedir.
6.Türkiye’de heyelanlara en fazla ………………………………..Bölgesi’nde 16.Tuz,Manyas ve Hazar gölleri ……….……………………………göllere örnektir.

rastlanır.
17………………………...Gölü’nde sodalı suya uyum sağlamış olan inci kefali türü
7.Tarım alanlarının eğime ………….………………..sürülmesi erozyonu artırır. balık yaşamaktadır.
8.Fiziksel çözünme ile toprak oluşumu daha çok 18.Fiyos-Yenice çayı …………………………………….’e dökülmektedir.
………………………………..bölgelerde yaygındır.
19.Falezlerin oluştuğu yerlerde …………………………….ovası oluşamaz.
9.Aras-Kura nehirleri …………………………havzaya sahiptir.
20…………………………………Yarımadası’nın güneyinde Dalmaçya kıyı tipi
10.Hidroelektrik enerji potansiyeli en düşük olan bölge görülür.
……………………………………………..dır.
ETKİNLİK-6
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanın karşısına ‘D’, yanlış olanın karşısına ‘Y’ harfi yazınız.
1.Muğla, Tefenni, Acıpayam, Kestel, Elmalı, Çivril ovaları tektonik oluşumludur. (……………………….)
2.Tosya, Erbaa, Suluova, Niksar, Turhal ovaları Kuzey Anadolu fayı üzerinde yer alır. (……………………….)
3.Erzurum-Kars ve Ardahan platoları karstik araziye sahip yatay yapılı platolarımızdır. (……………………….)
4.Kıyı ovalarının tarımsal verimliliği iç ovalara göre daha fazladır. (……………………….)
5.Ülkemizin en büyük iç ovası Konya ovası, kıyı ovası ise Çukurova’dır. (……………………….)
6.Delta ovaları mineralce zengin verimli tarım arazileridir. (……………………….)
7.Bir yerde delta ovası oluşabilmesi için akarsu rejimlerinin düzenli olması gerekir. (……………………….)
8.Karstik ovalar yalnızca Akdeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır. (……………………….)
(……………………….) 100
9.Delta ovaları yer altı suyunca zengindir.
10.Erzurum-Kars platosunda tarım ve büyükbaş hayvancılık faaliyeti yaygındır. (……………………….)
11.Akarsuların taşıdığı malzemeleri dağın eteğinde biriktirmesiyle dağ eteği ovası oluşur. (……………………….)
12.Delta ovaları limancılık faaliyetleri için elverişli değildir. (……………………….)
13.Erzurum-Kars-Ardahan yer şekillerinin elverişsizliği nedeniyle tarım yapılamaz. (……………………….)
14.Çatalca-Kocaeli platosu doğal yapısı en çok bozulan platodur. (……………………….)

15.Cihanbeyli platosu tabaka düzlüğü platoları içerisinde en yüksek platodur. (……………………….)
16.Volkanik (lav) platolarında küçükbaş hayvancılık yaygındır. (……………………….)
17.Güneydoğu Anadolu platolarında sulama ile birlikte tarımsal üretim ve ürün çeşitliliği artmıştır. (……………………….)
18.Kentlerin ve sanayi kuruluşlarının ovalarda genişlemesi yanlış arazi kullanımına örnektir. (……………………….)
ETKİNLİK-7
Oluşum Özelliğine Göre Bulunduğu Yere Göre Fiziki Haritada Gösterildiği Renge Göre
Türkiye’nin Ovaları
Tektonik Delta Karstik Volkanik Kıyı ovası İç ovası Yeşil Sarı Kahverengi
Konya
Çukurova
Suluova
Muğla
Dikili 101
Ergene
Elbistan
Amik
Silifke
Harran
Develi
Elmalı
Iğdır

1 2 3
Aşağıda, bir yer şeklinin kesiti gösterilmiştir. Aşağıda verilenlerden hangisi insanların doğal Aşağıda verilen yer şekillerinden
afetlerden korunmak amacıyla yaptığı bir hangisinin oluşumunda hem
uygulamadır? akarsular hem de volkanizma
faaliyetleri etkili olmuştur?
A) Bataklık alanlarının kurutulması
A) Çentik vadi
B) Dere yataklarının ıslah edilmesi
B) Menderes
C) Akarsular üzerinde balıkçılık yapılması C) Irmak adası
Türkiye’de bu şekillere aşağıda verilen,
D) Peribacası
D) Seralarda intansif tarım yapılması
I.Göller Yöresi, E) Delta ovası
II.Batı Karadeniz, E) Ulaşım faaliyetlerinde tünel, köprü ve viyadüklerin
III.Bafra Deltası, yapılması
IV.Taşeli Platosu
5 6
Gibi yerlerden hangisinde en çok rastlanır?
Aşağıda rüzgâr aşındırma faaliyetleri sonucunda oluşmuş Türkiye'nin coğrafi özellikleri göz 102
A)Yalnız I B)Yalnız III C)I ve II bir yeryüzü şeklinin oluşum aşamaları gösterilmiştir. önüne alındığında, kırık hatların
D)I ve IV E)III ve IV aşağıdaki yerlerden hangisiyle
paralellik gösterdiği söylenemez?
A)Horst-graben sahalar
4 B)Falez sahaları
C)Termal turizm alanları
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin genç Bu yeryüzü şeklinin oluştuğu bölge ile ilgili olarak D)Çöküntü ovaları
oluşumlu bir ülke olduğuna kanıt olamaz? aşağıdakilerden hangisi söylenemez? E)Volkanik araziler
A)Tektonik depremlerin görülmesi A) Yıllık yağış miktarı düşüktür.
B)Sıcak su kaynaklarının olması B) Biyoçeşitlilik yönünden fakirdir.
C)Volkanların bulunması C) Doğal bitki örtüsü zayıftır.
D)Epirojenik olayların görülmesi D) Nem oranı yüksektir.
E)Fay hatlarının yaygın olması E) Farklı dirençteki kayaçlar bir arada bulunmaktadır.
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-D 2-B 3-D 4-D 5-D 6-B

3.Bölüm
Türkiye’nin İklim, Bitki ve Toprak Örtüsü
103

Geniş bir alanda uzun yıllar boyunca meydana gelen hava olaylarının ortalamasına iklim denir.
Makroklima: Büyük iklim tipleridir. (Akdeniz, Karadeniz, Karasal…)
Mikroklima: Dar alanda görülen iklim farklılıklarıdır.
İKLİM Fiziki Çevreyi Nüfus ve Yerleşmeyi Ekonomik Faaliyetleri ETKİLER.
Bitki örtüsünü İnsanların yeryüzünde dağılışını Tarımı

Yeryüzü şekillerinin oluşumunu İnsanların yerleşimini Hayvancılığı
Kayaçların çözülmesini İnsanların kültürlerini Ormancılığı
Toprak oluşumunu ve türlerini İnsanların karakterlerini Endüstriyi
Akarsuların debi ve rejimlerini İnsanların giyeceklerini Ulaşımı
Denizlerin tuzluluk oranlarını İnsanların beslenme alışkanlıklarını Ticareti
Hayvan türleri ve dağılımını Turizmi
104
Türkiye’de iklimi etkileyen faktörler şu şekildedir:
1.Matematik Konumun Etkileri
Sıcaklıklar genel itibariyle güneyden kuzeye gidildikçe ……..…………………..……….

Dağların ………………………..…. yamaçları daha sıcaktır.
………………..………...iklim kuşağındadır.
Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı ……………………… güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı ………..………..……..
……….……………mevsim belirgin olarak yaşanır.
……………………….rüzgarları etkisindedir.
………………………….yağışlar etkilidir.

2.Yükseltinin Etkileri
Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar. Buna bağlı olarak;

Sıcaklık ………………………..
Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi ………………….…...
Donlu gün ve karlı gün sayısı …………..…………...
Yükselti arttıkça sıcaklık azalmaktadır. Bunun sebebi atmosferin yerden yansıyan

ışınlarla alttan ısınmasıdır. Atmosferde yükseldikçe sıcaklık her 200 m’de 1’C azalır.
3.Yer şekillerinin Etkileri
Yer şekilleri doğu-batı yönlü uzandığı için:

…………………………… etkisi kıyıda dar bir alanda ………………………..ise geniş bir alanda görülür.
105
Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında ……………………………….. yağışlar görülür ve kıyılar ile iç
kesimler arasında iklim çeşitliliği yaşanır.
Ayrıca yer şekilleri kısa mesafede değişiklik gösterdiği için iklim şartları da değişir.
Yüzey şekillerinde sadelik gösteren İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ergene
havzasında geniş alanda iklim özellikleri aynıdır.
5.Basınç merkezlerinin Etkileri

4.Denizellik-Karasallığın Etkileri
Sibirya sadece kışın etkilidir ve sıcaklığı azaltır.
Karasal ortamlarda ısınma ve soğuma hızlı gerçekleşir.
Basra sadece yazın etkilidir ve sıcaklığı artırır.
Bu nedenle sıcaklık farkları ………………………….
Radyasyon (ışıma), ayaz olayları daha fazla yaşanır.
Denizel ortamlarda ısınma ve soğuma yavaş gerçekleşir.
Sıcaklık farkları …………………………………Nem miktarı aradaki dengeyi sağlamaktadır.
Türkiye’nin İklim Elemanları
İklim elemanları çeşitli oranlarda birleşerek bir yerin iklimini oluşturan atmosfer özellikleridir. Sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış
iklim elemanlarıdır.
1.SICAKLIK:
İklimin en temel elemanıdır. Sıcaklıklar; güneyden kuzeye doğru azalıyorsa sebebi ……………………….…….,
batıdan doğuya doğru azalıyorsa sebebi………….………….………….…, kıyılardan iç
Sıcaklığın dağılışını etkileyen faktörler:
kesimlere doğru azalıyorsa ………………………..……….……….…..…... , dağların güney
yamaçlarından kuzey yamaçlarına doğru azalıyorsa …………………………………,
kısa mesafede değişiklik gösteriyorsa sebebi …………………….……………………dir.
Gerçek sıcaklık bir merkezin termometre kullanılarak ölçülen sıcaklığıdır.

Yükselti arttıkça sıcaklık düşer. Gerçek sıcaklıkta yükseltinin etkisi 106
vardır. Ancak indirgenmiş sıcaklık yükseltinin sıcaklığa etkisinin ihmal
edildiği sıcaklık türüdür.
İndirgenmiş sıcaklık hesaplamalarında yükselti göz önünde
bulundurulmayarak her yerin deniz seviyesinde (0 m) olduğu kabul edilir.
*Yükselti arttıkça gerçek sıcaklık ile

indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark
artar.
Bu farkın en fazla olduğu bölgemiz

………………..…………….……………………..… iken
farkın en az olduğu bölgemiz
……………….……………………………………..….dır.

Ocak Ayı:
En sıcak yerler ……………………….. En soğuk yerler........................…..…..

Nedeni: Nedeni:
Temmuz Ayı:
En sıcak yerler ………………………. En soğuk yerler ……………………….……

Nedeni: Nedeni:
107
Verilen haritaya göre;

Sıcaklıkların genel olarak güneyden kuzeye doğru azaldığı görülür.
En yüksek sıcaklıklar enlem, Karasallık ve güneyden gelen çöl rüzgarları
etkisiyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşanır.
Akdeniz Bölgesi denizin serinletici etkisiyle Güneydoğu Anadolu kadar sıcak
değildir.
Sıcaklığın en düşük olduğu yer Karadeniz değil, Kuzeydoğu Anadolu’dur.
Karasallık ve kuzeydoğudan gelen soğuk hava akımları bunun en önemli
sebebidir.
En yüksek ve en düşük sıcaklıklar arasındaki fark 8’C’den fazladır.
Kıyılar boyunca kuzeye çıkıldığında sıcaklığın dağılışı enleme daha uygundur.

Verilen illerin sıcaklıklarının farklı olmasının sebebi?
*Antalya ve Şanlıurfa’nın?……………………………………
*Antalya ve İzmir’in?.................................................
*İzmir ve Konya’nın?..................................................
*Konya ve Van’ın?.......................................................
*Erzurum ve Van’ın?..................................................
*Erzurum ve Trabzon’un?..........................................
108
*Türkiye'ye güneş ışınları 21 Mart ve 23 Eylül'de aynı açıyla gelmesine rağmen 23 Eylül'de sıcaklık daha yüksektir.
(Nedeni:……………………………….………..…..….…….)
*Türkiye’ye güneş ışınlarının geliş açısı sabah ve akşam saatlerinde aynı olmasına rağmen sabah saatleri daha
soğuktur. (Nedeni:……………………………………………………….)
Sıcaklık terselmesi: Isınan (sıcak) hava hafif olduğu için yükselir ve yükseldikçe soğur. Fakat bazen bu olay
normal seyrinin dışına çıkar ve sıcak hava yükselirken belirli bir yükseklikte kendinden daha sıcak bir hava
kütlesiyle karşılaşır. Bu olaya sıcaklık terselmesi veya enverziyon denir. Terselme genelde çukur bölgelerde ve
vadilerdeki yerleşmelerde görülür. Bu durum çukur alanlara kurulmuş yerleşim alanlarında özellikle Doğu Anadolu
Bölgesi’nde kış mevsiminde görülür ve hava kirliliğine neden olur.

2.BASINÇ:
Havanın zemine uyguladığı güçtür. Dinamik Basınç: Oluşumunda dünyanın günlük hareketinin
etkili olduğu, yıl boyu etkili olan basınçtır.
Basıncın dağılımını etkileyen faktörler;
Termik Basınç: Oluşumunda dünyanın şeklinin etkili olduğu,
ısıma ve soğumaya bağlı olarak oluşan basınçtır.
109
Termik Alçak Basınç (TAB) Termik Yüksek Basınç (TYB)
Hava basıncı, 1013 mb’den azdır. Hava basıncı 1013 mb'den fazladır.
Hava ……………………….…… veya ılıktır. Hava …………………………..…………..
…………..…………..…hava hareketi görülür. ………………….…hava hareketi görülür.
Hava …………………….…..ve……..……..…..….… Hava……..……………….ve …………………….

Yağış ihtimali …………..……………..………. Yağış ihtimali ………………………….
Yatay yönlü hava hareketi Yatay yönlü hava hareketi

………………………………………………..doğrudur. ……………………………………………..…..doğrudur.

110

3.RÜZGÂRLAR:
Basınç farkından doğan yatay hava hareketidir.

Hareket daima …………………………………………….……………………………….. doğrudur.
A.Yerel Rüzgârlar
111
B.Meltem Rüzgârları
Günlük sıcaklık farkından kaynaklanan rüzgarlardır. Etki alanı dar,
Meltemi
Meltemi
hızı ve şiddeti azdır. İklime etkisi yok denecek kadar azdır.
Deniz
Kara
Oluşumunda Dünya’nın günlük hareketi ve kara-deniz arasındaki
ısınma farkı etkilidir.
Türkiye’de meltem görülme nedenleri;
-…………………………..…….……. ve ……….……………………………. olmasına bağlıdır.
Meltemi
Meltemi
Vadi
Dağ
*Ege’de meltem rüzgarına ……………….…….…………….. denir.
C.Föhn Rüzgârı
Bir yamaçtan aşağı inen hava kütlesinin sıcaklığının her 100 metrede 1
derece artmasına bağlı olarak oluşan sıcak ve kuru rüzgarlardır.
Karadeniz ve Akdeniz kıyıları boyunca uzanan sıradağlarda rastlanır.
Föhn rüzgarının olduğu bir yörede;
Föhn rüzgârının olumlu etkisi, Rize’de ………..………………….. yetişmesini sağlar.
Anadolu’da föhn rüzgârına ……………….……..…… veya …………….……………….. denir.
Avusturya Alplerinde föhn rüzgârına ………………………..…. denir. 112
Rüzgâr Frekans Gülleri: Bir yerde rüzgârın esme sıklığını gösteren diyagrama rüzgâr frekans gülü denir.
Rüzgâr frekans gülüne bakarak; yer şekillerinin uzanış doğrultusu ve hâkim rüzgâr yönü hakkında bilgi elde edilebilir.

4.NEM:
Atmosfer içindeki suyun buhar şekline nem adı verilir ve gram olarak ifade edilir.
Su belirli bir sıcaklıkta buharlaşarak gaz hâline geçmekte, sıcaklığın düşmesiyle gaz hâlindeki
su buharı yoğunlaşarak sıvı ya da katı hâline dönüşerek yere düşmektedir.
Yağışlarla yeryüzüne düşen su bir süre sonra yeniden buharlaşarak havaya karışır.
Buna Su Döngüsü denir.
A.Mutlak Nem: 1 m3 havanın içinde bulunan nemin gram cinsinden ağırlığına mutlak nem denilmektedir.
Büyük su kütlelerinin olduğu yerlerde mutlak nem fazla olur.
Su kütlesi ile birlikte sıcaklığında fazla olması buharlaşmayı artıracağı için mutlak nemi de artırır.
Mutlak nem Türkiye’de en çok …………………………………….kıyılarındadır.
Kıyılarımızda mutlak nemi en az olan yer …………………………………………..
(Enleme bağlı sıcaklık ve buharlaşma düşük olduğu için)
Mutlak nem kıyıdan iç kesimlere gidildikçe …………….…….………………..
113
B.Maksimum Nem: 1m3 havanın alabileceği en fazla nem miktarıdır.

Havanın neme doyma, doygunluk noktasıdır.
Maksimum nem miktarı sıcaklık ile doğru orantılıdır. Sıcaklık artarsa maksimum nem
(havanın nem taşıma kapasitesi) artar. Sıcaklık azalırsa maksimum nem azalır.
Ülkemizde maksimum nem en yüksek ……………..……………………………..……..
max nem en düşük ise ………………………………………….……………dadır.
C.Bağıl Nem: Mutlak nemin maksimum neme oranıdır. Havanın yağış oluşturma
Yukarıdaki bardağı max nem içinde sabit bulunan su
ihtimalidir. Doyma ya da doygunluk miktarıdır. Bağıl nemin %100 olması demek yağış miktarını da mutlak nem olarak düşünebiliriz. Bu bardağın
olacağı havanın neme doyduğu ve yağış olacağı anlamına gelir. taşma ihtimalini ise bağıl nem olarak düşünebiliriz.Bardakta
Sıcaklıkla ters orantılıdır. boş kalan yer ise nem açığıdır. Eğer bu açık kapanırsa
bardak dolarsa taşma ihtimali yani bağıl nem artar.
Ülkemizde bağıl nem en yüksek ……………………….……………….

Yağışın ve bağıl nemin en fazla olduğu hava ………………
Nem açığının en fazla olduğu, en kurak hava ………………
Bağıl nemi %50 olan hava …………….
Sıcaklıkları eşit olan hava ……………. Ve ………………..
Buharlaşma potansiyeli en fazla olan hava ………………
Yağışın başladığı hava ……………..
5.YAĞIŞ:
114
Havada bulunan su buharının maksimum neminin azalmasına bağlı olarak gaz halden, katı ya da sıvı hale geçmesine yoğuşma ya
da yoğunlaşma denir. Yoğunlaşan nemin aşağıya inmesine de yağış denir. Yoğunlaşma ve yağış için temel şart havanın soğumasıdır.
Havada Zeminde
0’C
0’C

Yağış Oluşum Şekilleri
Konveksiyonel (Yükselim) Yağış:
Isınan hava yükselir ve soğuyarak yoğunlaşır. Hava sıcaklığının düşmesiyle bağıl nem oranı
artar ve yağış meydana gelir. Karasal iklimin hakim olduğu iç kesimlerde etkilidir.
İç Anadolu’da …………………………… aylarında, Kuzeydoğu Anadolu’da ise ……………………..aylarında

etkilidir.
Bu yağışlara Anadolu’da ………………………………......... adı verilir.
Orografik (Yamaç) Yağış:
Denizden gelen nemli hava kütlesinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucu bağıl nem
115
yükselir ve belirli bir yükseltiden sonra yağış başlar.
…………………………………………………………yerlerde etkilidir ve yağış miktarı fazladır.
………………………. ve …………………………….. görülür.
Ayrıca Marmara Bölgesi’nde …………………………………..., Ege Bölgesi’nde ………………………….. görülür.
Cephe (Frontal) Yağış:
Sıcaklıkları farklı iki farklı hava kütlesinin karşılaşma alanlarında görülen yağış tipidir.
…………………………… iklim bölgelerinde görülür. En fazla ……………..……… aylarında etkilidir.
*Türkiye’de matematik konum tarafından oluşturulan tek yağıştır.

Yağışın Dağılışı:
Ülkemizde yağışın dağılışında;
önemlidir.
En fazla yağış alan En az yağış alan

yerler: yerler:
116

Yağışın Mevsimlere Göre Dağılışı
İklim En fazla yağış En az yağış Yağış türü ve tipi
Karadeniz Sonbahar İlkbahar Yağmur-Yamaç yağışları
Akdeniz Kış Yaz Yağmur-Cephe yağışları
Ilıman İlkbahar Yaz Kar-Yükselim yağışları

Karasal
Sert Karasal Yaz Kış Kar-Yükselim yağışları
Türkiye’de Güneşlenme Süresi ve Buharlaşma Miktarı 117
Türkiye’de güneyden kuzeye gidildikçe genel olarak güneşlenme süresi ile

buharlaşma miktarı ………………..………..
Buharlaşma şiddeti ve güneşlenme süresinin en fazla olduğu bölge
………………………………………………………….. iken, en az olduğu
bölge…………………………………………………………….dir.
Türkiye’nin en az yağış alan bölgesi …………………………………………….….. olmasına

rağmen, buharlaşma şiddetinden dolayı en kurak bölge
……………………………………………..………...dir.

TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN İKLİMLER
AKDENİZ İKLİMİ
-Yazlar .……………….ve ………..…………. , kışlar …….…………… ve ………………………
-Akdeniz ikliminin ülkemizde görülme nedeni ………………………………..……..
-Sıcaklıklar 10’C ile 30’C arasındadır.
-Yıllık sıcaklık ortalaması Akdeniz kıyılarında 19’C ile başlar enleme

bağlı olarak Ege ve Güney Marmara’ya gidildikçe sıcaklık düşer.
-Yıllık yağış miktarı 600 mm ile 1000 mm arasındadır.
-En fazla yağış …………………… , en az yağış ………..…………. mevsimindedir. 118

-Yağışlar ……………………………………yağışı şeklindedir.
-Yıllık sıcaklık farkı ……………..………….
-Bitki örtüsü ………………………..…..
-Kızılçamların tahribi ile ……………..……………..….. yayılma alanı bulurken

makilerin tahribi ile …………………………….……. yayılma alanı bulmaktadır.
-Bu iklim;
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………..…………………. görülür.
Bir yerde Akdeniz ikliminin görüldüğün kanıtı:…………..……………………...

KARADENİZ İKLİMİ
-Yazlar ……..………..…..ve ……..……………..kışlar ………..………..ve………………………
-Yıllık sıcaklıklar 5’C ile 22’C arasındadır. Sıcaklık ortalamaları

0’C’nin altına düşmez. Yıllık sıcaklık ortalaması 14’C’dir.
-Yıllık yağış miktarı 650 mm ile 2400 mm arasındadır.
-En fazla yağış ………..………………..…., en az ……..………………………..görülür.
-Yağışlar ……………………………………………yağışı şeklindedir.
-Yağış rejimi …………………..……………….
-…………….….. nem ve …………………..fazla, güneşli gün sayısı …………..……….
-……………………………..çözünme yaygındır. 119
-Yıllık sıcaklık farkı …………………..……….
-Bitki örtüsü ………………………….………ve bitki örtüsünün en gür olduğu

iklim tipidir.
Ancak özellikle kıyı seviyelerinde yer alan ormanların tahrip edilmesi
ile ………………………………….…………… adı verilen yalancı makiler yayılmaya
başlamıştır.
-Bu iklim;
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………..……….. görülür.
Bir yerde Karadeniz ikliminin görüldüğünün kanıtı: ………………….………….

KARASAL İKLİM
A.İç Anadolu tipi Ilıman Karasal İklim:
-En geniş alanda gözlenen iklim tipidir.

Sebebi:………………………………………………………………………………..
-Yazlar ……………….… ve ……………..… kışlar ……………….. ve ……………yağışlıdır.
-Yıllık sıcaklık ortalaması 11-12’C’dir.
-Yıllık ortalama yağış miktarı oldukça azdır.(300-450 mm)
-En fazla yağışı …………..………… , en az yağışı ise ……………..…………… alır.
-Yağışlar …………………………………………………….……………şekildedir.
-Yıllık sıcaklık farkı …………………………………….. 120
-Bitki örtüsü …………………………………
- Ayrıca iç bölgelerdeki ormanlarının tahribi ile

………………………………………………....… oluşmuştur.
-Bu iklim;
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………..…….……………………………………………….….. görülür.
-Bir yerde Ilıman Karasal ikliminin görüldüğünün

kanıtı:………………………..……….

B.Erzurum-Kars tipi Sert Karasal İklim:
-Yazlar ……………………. ve ………………………… , kışlar ……………….…………. ve

………………………………….
-Yıllık sıcaklık ortalaması 8’C dolayındadır.
–En fazla yağışı ……………………… , en az yağışı ………………..… aylarında alır.
-150-175 gün ile karlı gün sayısının en fazla olduğu iklim tipidir.
-Yağışlar …………………………………..…….. yağış şeklindedir.
-Yıllık sıcaklık farkı …………………….…………………

(Farkın 30’C olduğu iklimdir.)
-Bitki örtüsü …………………………… ve ……………………………………………..ağaçlardan 121

oluşan ormanlardır.
–Bu iklim;…………………………………………………………………………………………… görülür.
–Bir yerde Sert Karasal ikliminin görüldüğünün kanıtı: ……………………………
………………..…………….iklimi matematik konuma,

……………………………………………………………………………………………………………….
iklim özel konuma bağlı olarak oluşur.
Akdeniz iklimi ………………………………..….bulunmanın ,
Karadeniz iklimi ……………………….…………ve………………………………………...
Ilıman Karasal iklim ……………………………………….
Sert Karasal iklim ise …………………………..…………. Sonucudur.
Mikroklima:
Makro iklim (büyük iklim) kuşakları içerisinde oluşan, o alanda oluşan makro iklimden farklı özel, dar alanda görülen iklim bölgeleridir.
Doğu Karadeniz-Çay:
Rize-Turunçgil:
Artvin-Zeytin:
Iğdır-Pamuk:
Anamur-Muz:
122
SORU:Aşağıdaki haritada beş kent merkezinin Bu kentlerin yıllık ortalama sıcaklıkları arasındaki farklılıkların
yıllık ortalama sıcaklıkları verilmiştir. nedenleriyle ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Mersin’in yıllık ortalama sıcaklığının Sinop’tan yüksek olması enlem

etkisinden kaynaklanmaktadır.
B) Kars’ın yıllık ortalama sıcaklığının İzmir’den düşük olmasında hem
karasallığın hem de yükseltinin etkisi vardır.
C) Kars’ın yıllık ortalama sıcaklığının Sinop’tan düşük olması enlemin sıcaklık
üzerindeki etkisine uygundur.
D) İzmir’in yıllık ortalama sıcaklığının Mersin’den düşük olmasında güneş
ışınlarının geliş açısı etkilidir.
E) Mersin’in yıllık ortalama sıcaklığının en fazla olmasında Ekvator’a en yakın
olmasının etkisi vardır.
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:C

1. 2. 3.
Karadeniz iklimi Türkiye’de görülen diğer iklim tipleri Türkiye’de görülen iklimler ile ilgili aşağıda Aşağıdaki illerimizden hangisi
ile karşılaştırıldığında; verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? diğerleriyle aynı iklim bölgesinin
sınırları içerisinde yer almaz?
I. yağış miktarı A) Karasal iklim en yaygın iklimdir.
A) Hatay
II. sıcaklık farkları B) En yüksek sıcaklık farkı sert karasal
iklimdedir. B) Elâzığ
III. bulutluluk oranı
C) Türkiye genel olarak Akdeniz İklim C) Sivas
IV. güneşlenme süresi
kuşağında yer alır.
D) Şanlıurfa
verilenlerden hangileri bakımından ilk sırada yer alır?
D) Karadeniz İklimi tüm Karadeniz Bölgesi’nde
E) Kırıkkale
A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. görülür.
D) II ve IV. E) III ve IV. E) Kış sıcaklıkları en fazla Akdeniz

İklimindedir.
123
4. 5. 6.
Türkiye ılıman kuşakta yer alan, Akdeniz, Karadeniz ve Ocak ayında Trabzon'un, Anadolu’ya güneybatıdan esen, yazın denizin
Karasal iklim koşullarının hâkim olduğu bir ülkedir. Erzincan'dan daha sıcak olması serinletici, kışın ılıtıcı etkisini taşıyan
sıcaklık ile aşağıdakilerden boğazlarda kanalize olarak deniz ulaşımını
Türkiye'de iklim çeşitliliği üzerinde aşağıdakilerden olumsuz yönde etkileyen, zaman zaman sobalı
hangisi arasındaki ilişkiye ters
hangisinin etkisi yoktur? evlerde karbon monoksit zehirlenmesine yol
düşer?
açan rüzgâr aşağıdakilerden hangisidir?
A) Batı - doğu doğrultusunda yükseltinin değişmesinin
A) Denizellik
A) Poyraz
B) Bitki örtüsünün çeşitlilik göstermesinin
B) Yükselti
B) Karayel
C) Dağların kıyıya uzanış doğrultusunun
C) Rüzgârlar
C) Lodos
D) Üç tarafının denizlerle çevrili olmasının
D) Karasallık
D) Yıldız
E) Enlemsel olarak orta kuşakta yer almasının
E) Enlem
E) Samyeli
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-B 2-D 3-A 4-B 5-E 6-C

TÜRKİYE’NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ
Türkiye’de yaklaşık 12 bin çeşit bitki vardır. Ve çeşit olarak Endemik türün örnekleri:
Avrupa kıtasının toplamından bile fazla bitkiye sahiptir.
Nedenleri:
124
Yeryüzünde geniş alanlarda yayılış gösteren bitkilere NOT: En çok endemik tür ……………………………………..
………………………………………………. bitki, sadece bir bölgede yetişen Bu alan ………………………….……...turizm alanı diye geçer.
ender, nadir bitkilere ise ………….……………….…………….bitki denir.
Klimaks tür: Bir iklimin belirleyici bitki türüdür. *Relikt tür: Geçmiş jeolojik dönemlerden kalma
Baskın olan bitkidir. tarihi eser, kalıntı bitkilerdir.
Karadeniz iklimi: …………….………………
Akdeniz iklimi:…………………..……………
Karasal iklim: …………………….…………..

Bitki Dağılışı
1.Orman
Türkiye’nin yüzölçümünün %29’u ormandır.

Orman dağılışını ……………………………….belirler. Türkiye’nin kıyı kuşağı nemli olduğuna göre ormanlar kıyılarda daha fazladır.
Ve kıyılarda ormanın kendini yenileme süresi daha kısadır.
.
Bölge sıralamasına göre ormanlar;
1……………………………………………... (%26)
2………………………………………………. (%24)
3………………………………………………. (%17)
4………………………………………………. (%13)
5………………………………………………. (%10)
6………………………………………………..(%7) 125
7………………………………………………..(%3)
-…………………….…………….ve ……………………..………. ormanları Türkiye

ormanlarının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.
*Orman alt sınırını …………………………., orman üst
–………………………….iklimi sıfır metreden orman başlayan tek iklimdir.
sınırını ……………….………… belirler.
–En yaygın orman ağacı …………………………..
(İklim seçiciliği en az olan ağaç türüdür. Bu sebeple erozyonu
önlemek için ‘……………………..……………………..’ başlatılmıştır.
-Dünya’da yaygın olan ………………………………ormanı ise en fazla
Türkiye’dedir.
–Doğal çevre ve ormanların korunması için bazı ormanlık sahalar milli
park ilan edilmiştir.
Türkiye’nin ilk milli parkı 1958 yılında ilan edilen …………………………………..………….Milli Parkı’dır.
Son DOĞRU-2022
Seher milli parkımızKPSS
ise 46.milli park olan 2020 yılında ilan edilen ………………………………………….………………….…. Milli Parkı’dır.
Ormanlarımızda az da olsa büyük ve yaşlı ağaçlar görülmektedir. Bu ağaçlara anıt ağaç denir.
Zonguldak’taki porsuk meşesi 4000 yaşındadır.
Ormanlarımızı iğne yapraklı ve geniş yapraklı olarak ikiye ayırabiliriz.

Bu ayrımın sebebi: Sıcaklıktır. Yükseklere çıkıldıkça sıcaklığın düşmesine bağlı olarak
bitki örtüsünün yaprakları daralır. Bu bitkinin soğumaya karşı donmamak için aldığı
önlemdir. Bu olaya adaptasyon denir.
İğne yapraklılar yıl boyunca yeşil kalırlar ve yapraklarını dökmezler. Geniş yapraklı ağaçlar
ise kışın yapraklarını dökerler.
Geniş Yapraklı İğne Yapraklı Bir dağ yamacı boyunca bitkilerin kuşaklar
Kayın Gürgen Kızılçam Karaçam
oluşturmasının sebebi:……………………………………….…………
Meşe Kızılağaç Sarıçam Göknar
Ormanlardan Yararlanma Yolları
Kavak Kestane Ardıç Sedir 126
1. Ormanlardan doğrudan yararlanma
Dişbudak Ihlamur Porsuk Ladin
✓ Tomruk ve maden direği
Akçaağaç Çınar Fıstık çamı Servi
✓ Mobilya, Eğitim araç – gereçleri
✓ Yakacak Odun, Selüloz ve Kâğıt
2.Maki ✓ Reçine, Sığla yağı, Çıra, Kozalak,
✓ Çam fıstığı, Ihlamur vb. yan ürünler
-Kısa boylu ot topluluğudur. ………………………………….. ormanlarının tahribiyle
oluşur. Yaprakları küçük, sert, tüylü ve kök sistemi gelişmiştir. 2. Ormanlardan dolaylı yararlanma
Kışın ise yaprak dökmezler. ✓ Çeşitli av hayvanları için doğal barınaktır.
-Maki türleri; ✓ Erozyonu ve sel olaylarını önler.
✓ Havayı temizler, atmosferin nem dengesini korur.
. ✓ Yer altı ve yer üstü sularının rejimlerini düzenler.
✓ Turizm (milli parklar) açısından önemlidir.
–Makiler tahrip edilirse ……………..…………………………… oluşur.
Not: Maki üst sınırının Akdeniz’den Marmara’ya alçalma sebebi: ………………………………………………………………….……..

3.Psödomaki 6.Çayır
-Yalancı makidir. -……………………….. yağışları ile yeşeren uzun boylu otlardır.

Karadeniz Bölgesi’nin orman örtüsünün tahrip edilmesiyle
-…………………………………..………………….’ta yaygındır.
ormanın yerine hakim olan ormanaltı bitki örtüsüdür.
-Yüksek dağ çayırlarına ……………….………… denir.
Psödomaki türleri: ………………………………………….………….…………..
Özellikle …………………….…………hayvancılıkta önem taşır.
Çayır türleri;
4.Bozkır (Step)
-İlkbaharda yeşeren, yaz aylarında sararan, sonbaharda

kuruyup, kışın ortadan kalkan otlardır.
-……………………………………………………….. iklimde görülür.
Bozkır türleri; 127

Türkiye’nin Floristik Bölgeleri
Türkiye’deki bitki zenginliği ve dağılımı üç flora alanı ile belirtilir.
1.Avrupa-Sibirya Flora Bölgesi:
5.Antropojen Bozkır
-İç kesimlerde ormanların insanlar tarafından tahrip 2.Akdeniz Flora Bölgesi:

edilmesiyle oluşan bozkırlardır.
-……………………………………………………………………………. görülür.
3.Turan Ön Asya (İran-Turan) Flora Bölgesi:

1. 2.
Türkiye’de doğal bitki örtüsünün genel dağılışı hakkında aşağıda verilen Aşağıdakilerden hangisi, maki bitki topluluğunun yazları sıcak
ifadelerden hangisi yanlıştır? ve kurak geçen Akdeniz iklimine uyum sağladığının
göstergesidir?
A) Akdeniz kıyılarında 1000 metre yükseltide kızılçam ağaçları
görülmektedir. A) Sürekli yeşil kalması
B) Erzurum – Kars çevresinin doğal bitki örtüsünü çayırlar oluşturur. B) Yapraklarının sert, kalın ve tüylü olması
C) Doğu Karadeniz’de iğne ve karışık yapraklı ağaçlar bulunmaktadır. C) Yetiştiği toprakların kireç oranının fazla olması
D) Ankara ve çevresinde orman alanları Kastamonu ve çevresine göre daha D) Kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkması
fazla alan kaplar.
E) Akdeniz kıyılarındaki yetişebildiği yükselti sınırının Marmara
E) Kuzey Anadolu dağlarının kuzey yamaçlarında güney yamaçlarına göre kıyılarına göre daha fazla olması
orman alanları daha fazladır.
128
3. 4. 5.
Türkiye’de kıyı kesimlerden iç kesimlere doğru İlkbahar yağışları ile yeşeren yaz kuraklığı ile Türkiye’de, iç bölgelerde antropojen
gidildikçe orman alanları azalış gösterir. sararıp kuruyan otlara bozkır denilmektedir. bozkır o alanlarının varlığı aşağıdakilerden
hangisinin göstergesidir?
Bu durum öncelikle aşağıdakilerden hangisi ile Bu açıklamaya göre aşağıda verilen yerlerin
açıklanabilir? hangisinde bozkırların diğer yerlere göre A) Toprak türlerinin değiştiğinin
daha az olması beklenir?
A) Enlem B) Orman örtüsünün tahrip edildiğinin
A) Edirne ve çevresi
B) Yükselti C) Sıcaklık ortalamalarının düştüğünün
B) Konya ve çevresi
C) Nemlilik D) Yıllık ortalama yağış miktarının
C) Batman ve çevresi azaldığının
D) İnsan tahribi
D) Iğdır ve çevresi E) Küçükbaş hayvancılık faaliyetlerinin
E) Toprak yapısı
azaldığının
E) Bartın ve çevresi
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-D 2-B 3-C 4-E 5-B
TÜRKİYE’NİN TOPRAK ÖRTÜSÜ
Toprak yeryüzünün en üstünde bulunan canlı katmanıdır.

Toprak oluşumunu etkileyen faktörler:
Toprak oluşabilmesi için kayaların çözünebilmesi gerekir.Kayalar çeşitli yollarla çözünebilir.

Çözünen malzeme hava,su ve çeşitli minerallerle birleşerek toprağı oluşturur.Kayaçlar 3 şekilde çözünür.
Fiziksel (mekanik) çözünme: Biyolojik çözünme
Nemin …………………………….. olduğu günlük sıcaklık farkının Anakayanın bitkiler ve organizmalar tarafından çözünmesidir. 129
………………….……. olduğu …………………..………. yerlerde yaygındır.
Toprak ………….…………………… çok yavaş bir şekilde oluşur.

(1000 yıl)
……..………………..….………..ve ………..……………….…………. Bölgelerinde etkilidir.
Kimyasal çözünme:
Sıcaklık farkının ………..…………olduğu …………………..…… yerlerde yaygındır.
Toprak …………………….. çok hızlı bir şekilde oluşur.(150 yıl)
……………………………………ve ……………………………………… Bölgelerinde etkilidir.

Toprak Horizonları;
O Horizonu:
A Horizonu: Üzerinde ……………………………bulunduğu organik madde bakımından toprağın en
……………………..… katmanıdır. (Yıkanma katı)
B Horizonu: Yıkanma sonucu ……………ve………………….. birikiminin olduğu katmandır.(Birikme katı)
C Horizonu: ………………………………iri parçalarının bulunduğu katmandır. (Ayrışma katı)
D Horizonu: ……………………… bulunduğu katmandır.
130
ZONAL TOPRAKLAR(YERLİ) AZONAL TOPRAKLAR(TAŞINMIŞ) İNTRAZONAL TOPRAKLAR

A.Zonal (Yerli) Topraklar
Anakayanın bulunduğu yerde çözünmesiyle oluşan topraklardır. Oluşumunda ……………..…………….ve ………….…………….etkilidir.
-…………………………………..…..tamdır.
Kahverengi Orman Toprakları:
-………………………..örtüsü altında oluşmuşlardır. ***Humus: Topraktaki organik maddedir.

Toprağa karışan bitki, hayvan, insan atıklarıdır.
-……………………..…..zengindir.
Toprağın rengini ………………………. ve ……………………………. artırır.
-Organik madde bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur.

131
–Yıkanma fazladır. Bu nedenle toprak ………………………… yönünden zengindir.(Çay ve kivi tarımı için uygun)
-Ülkemizde bu tip topraklar …………………………….………………… yaygındır.
Kireçli orman toprağı Kireçsiz orman toprağı
Yağışın ve yıkanmanın ………………………...olduğu yerlerde -Yağışın ve yıkanmanın ……….……………. olduğu yerlerde toprak
toprak üzerindeki tuz ve kireç fazladır. üzerindeki tuz ve kireç birikimi azdır.
-Karadeniz’in ……….…………………………….. -Karadeniz’in …………………………………………..
Aynı toprağın iki farklı türü verilmişse ayrımın sebebi:
………..….……………………………………………..

Podzol Topraklar: Terra-Rosa Topraklar:
-………………………….. yapraklı -………………………………………. topraklarıdır.

ormanların altında gelişen –İçindeki ……………………..……. mineralinin
……………………………………………… Akdeniz iklim bölgesi yağışları
renkli topraklardır. nedeniyle oksitlenmesi sonucu kiremit
kırmızısı rengini alır. (Demir oksitçe zengindir.)
–Yıkanma…………………… …. olduğundan mineral bakımından
fakirdir. –……………….…………topraklardır. ………………………………….. ile verimli olurlar.
–………………………………………tarımı için uygundur.
–Ülkemizde ……………………………………………….… görülür.
–Bu topraklar ülkemizde
………………………………………………………………………………………………….’da yaygındır.
132
Çernezyom Topraklar: Bozkır-Step Toprakları:
-Karasal iklimde……………………. -Ülkemizdeki en yaygın toprak türüdür.

bitki örtüsü altında oluşurlar. –…………….…bölgelerimizde görülür.
–…………………………………………………. Görüldüğü yerler:
çevresinde yaygındır. ………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….……………………………………
–……………………….. bakımından en zengin topraklardır. –Yağış azlığından dolayı oluşur.
………………………………………. diye de bilinir. –…………………………… topraklardır…………………………. verimli hale gelirler.
–Verimli toprak olmasına rağmen tarımda işe yaramaz
sebebi : …………………………….…………………………………………
-Üzerinde genellikle ………………………………………. hayvancılık
yapılır.

Kahverengi Step toprağı Kestane renkli step toprağı
-Yıkanma ………………………….. -Yıkanma …………………………..

–Toprakta kireç ve tuz –Toprakta kireç ve tuz
……………………… ………………………
Bu yüzden toprağın tonu Bu yüzden toprağın tonu
açık kahvedir. koyu kahvedir.
–………………… …………………………….. görülür. (400 mm’den az yağış) –……………………….…………………………. görülür. (400mm-600mm arası yağış)
Aynı toprağın iki farklı türü verilmişse ayrımın sebebi:
………………………………………………………………
B.Azonal (Taşınmış) Topraklar 133
Dış kuvvetler tarafından (akarsu, rüzgar, buzul) aşındırılarak taşınan toprakların biriktirilmesiyle oluşurlar.
Bu topraklar çok farklı mineraller barındırdıkları için oldukça verimlidirler. Bu topraklarda belirgin bir horizon yoktur.
Bulunduğu yerin iklimi ve yer yapısı hakkında fikir vermez.
Alüvyal Topraklar:
-………………………………….. taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklardır.

-Vadi tabanlarındaki düzlüklerde, akarsu birikinti ovalarında, dağ eteklerinde, delta ovalarında
ve eski göl tabanlarında yaygındır.
–İşlenmesi kolay olan bu topraklar, mineral ve organik madde bakımından zengin olduklarından
……………………………….… oldukça yüksektir.

Lös Topraklar: C.İntrazonal Topraklar
-………………………………… taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan İklimden çok ana kayanın özelliğine göre biçimlenmiş topraklardır.
topraklardır. Dar bölgelerde görülür ve 3’e ayrılır.
-…………………………….. Bölgelerde görülür.
Hidromorfik Topraklar: ………………….…….. topraklardır. Göl, akarsu
-Ülkemizde ……………………………….. ve ………………………….Bölgesinde
kenarlarında aşırı balçıklı, çamurlu topraklardır.
yaygındır.
Halomorfik Topraklar: …………………….……. topraklardır. Tuz gölü ve
Moren Topraklar:
çevresinde yaygındır.
-……………………….. taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan
Kalsimorfik Topraklar: Eski çekilmiş göl tabanlarında oluşan killi
topraklardır.
kireçli topraklardır. 2 türü vardır.
–Yüksek dağlarımızda görülür.
Kolüvyal Topraklar: Vertisol:

134
-……………………………….. yamaçtan getirip etekte biriktirdiği -Killi ana kaya üzerinde oluşur.
topraklardır. –
–Dağ yamaçlarında yaygındır. Bu topraklarda genellikle …………………………………………………………………
bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır. ……………………..toprak diye bilinir.
–En fazla
Litosol(Taşlı)Topraklar: …………………………………………………. görülür.
-Kolüvyal toprakların geldiği yerde oluşan taşlı topraklardır. –Üzerinde …………….…………….tarımı
yapılır.
Regosol Topraklar: Rendzina:
-…………………………. bölgelerdeki kumlu topraklardır. -Kireçli ana kayanın üzerinde oluşur.

……………………………… ve ………….………………….Bölgesinde yaygındır. –…..…………………tarımı için elverişlidir.

NOTLAR:
*Toprak çeşitliliği………………………………………. sonucudur.
*…………………………………….………………. ve bazı sanayi kolları topraktan yararlanmayı gerektirir.
*İç bölgelerdeki kerpiç evler de topraktan yapılır.
*Yağışlı bölgelerde toprak yıkandığı için, tuz ve kireci azdır. (Karadeniz)
*Kurak ve yarı kurak bölgelerde toprak yıkanmadığı için tuz ve kireci fazladır. (İç ve GDA)
*……………………………….. ve …………………………………….. toprakları humuslu olduğu için verimli, ……………………….topraklar mineralce zengin olduğu
için verimlidir.
*Türkiye’de enlem nedeniyle ………………………….toprağı, tropikal iklim ve çöl iklimi olmadığı için ……………………….ve……..…………..toprağı yoktur.
135
Toprakta Verim Kaybına Neden Olan
Faktörler:
1.Fabrika Atıkları: Ergene, Çukurova, Menderes ovası ve Adapazarı’nda sanayi atıkları nedeniyle toprakta zehir miktarı artmıştır.
2.Verimli topraklarda şehirleşme: Dilovası, Gebze, Adapazarı, Bafra, Çukurova, Gediz gibi verimli tarım ovaları şehirleşme ve sanayileşme
nedeniyle daralmıştır.
3.Erozyon: Erozyon sonucu hem toprak örtüsü incelmekte hem de verim kaybı yaşanmaktadır.
4.Tarımda Aşırı Kimyasal Kullanımı: Zirai mücadelede yanlış teknikler ve aşırılık sonucu toprakta zehir miktarı artmaktadır.
Türkiye topraklarının %45’i tarım elverişli olmasına rağmen yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı (erozyon, sanayileşme, kimyasal kullanımı) tarımda
dışa bağımlılık başlamıştır.
Tarımsal eğitim, erozyonla mücadele, tarım alanlarının imara açılmaması, sanayi tesislerini ve şehirlerini verimli topraklara kurmama, organik-
ekotarım modelleri önlemlerden bazılarıdır.

1. 2. 3.
I. Terra rossa → Akdeniz kıyıları Kimyasal ayrışmanın etkili olduğu alanlarda Aşağıdaki toprak türlerinden hangisi
toprak tabakasının oluşumu hızlıdır. Türkiye’de daha yaygındır?
II. Çernezyom → İç Batı Anadolu
Buna göre, Türkiye'de aşağıda verilen A) Tuzlu topraklar
III. Alüvyal → Çukurova
alanlardan hangisinde toprak oluşumunun
B) Kahverengi orman
IV. Kahverengi bozkır → İç ve Güneydoğu Anadolu daha hızlı gerçekleştiği söylenebilir?
C) Çernezyom
V. Kahverengi orman → Karadeniz kıyıları A) Iğdır Ovası
D) Rendzinalar
Ülkemizdeki bazı toprak türleri ve bu B) Haymana Platosu
toprakların yaygın olduğu alanlarla ilgili yukarıda E) Kahverengi step
C) Rize kıyıları
yapılan eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
D) Konya Ovası
A) I B) II C) III D) IV E) V
E) Ergene Havzası
4.
136
• Organik madde bakımından zengin sayılırlar.
5. 6.
• Üzerinde genellikle buğday tarımı yapılmaktadır.
• Yıllık yağış miktarının 400-700 mm olduğu Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de Türkiye’de farklı toprak tiplerinin
yerlerde yaygındırlar. bulunan zonal topraklardan değildir? görülmesinde;
• Ankara, Eskişehir, Yozgat çevresindeki platoluk I. fay hatlarının bulunması,
A) Çernezyom
alanlarda yaygın olarak bulunurlar.
B) Terra - Rossa II. iklim çeşitliliğinin görülmesi,
Özellikleri verilen toprak türü aşağıdakilerden
hangisidir? C) Kahverengi orman III. yer şekillerinin farklılık göstermesi
A) Kestane renkli bozkır toprakları D)Regosoller verilenlerden hangilerinin etkisi yoktur?

B) Kahverengi orman toprakları A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II.
E) Kestane renkli bozkır
C) Çernezyom toprakları
D) Terra rossa topraklar D) I ve III. E) II ve III
E) Laterit topraklar
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-B 2-C 3-E 4-A 5-D 6-A

137

ETKİNLİK-1
Aşağıda Türkiye’ye ait verilen özelliklerle ilgili boşlukları yukarıdaki uygun sözcüklerle doldurunuz.
Yükselti Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Nem Artar Karadeniz
Akdeniz İmbat Heyelan Akdeniz Alüvyal İlkbahar
Kış Paralel İç Anadolu Çernozyom Etezyen Dik
Step Çayır, büyükbaş Doğu Karadeniz Erozyon Kıyı Kolüvyal
1.Orografik yağışlara dağların kıyıya ……………………………………uzandığı 11. …………….…………………..ikliminde yağış rejimi düzenlidir.
kıyılarda daha çok rastlanılır.
12.Yıllık sıcaklık farkları batıdan doğuya artar.
2.Şiddetli buharlaşma nedeniyle en kurak bölgemiz
13.Güneşli gün sayısının en az olduğu bölüm ……………….…………………..
……………………………………….dur. 138
14.Samyeli daha çok …………………….………………Bölgesi’nde etkili olan sıcak
3.İndirgenmiş sıcaklıklar hesaplanırken ………….…………………….etkisi göz
bir rüzgardır.
önünde bulundurulmaz.
15.Ege kıyılarında oluşan meltem rüzgarına ………………………………….adı
4.Erzurum-Kars Platoları’nda doğal bitki örtüsü ……………….dır ve bu
verilir.
nedenle ………….…………hayvancılık yaygındır.
16.Karadeniz Bölgesi’nde ilkbahar mevsiminde görülen ve kütle
5.İç bölgelerimizde genellikle en fazla yağış
hareketi olarak bilinen afet ………………………………
……………..………………..mevsiminde düşmektedir.
17.Yaz mevsiminde bağıl nemin en az olduğu bölge
6.Orman oranının en az olduğu bölge ……………………………………….dur.
…………………..…………………..dur.
7.Donlu gün sayısının en az olduğu bölge ………………….………………dir.
18.Kıyı kesimlerde …………………….……………..fazla olduğundan sıcaklık
8.Erzurum-Kars Platoları’nın toprak tipi ………………………..……………dur. farkları azdır.
9.Marmara Bölgesi’nde gerçek ve indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark 19…………………………………….….afeti sonucunda toprakta üretim ve verim
……………..………………..dır. azalır.
10.Delta
Seher ovalarındaKPSS
DOĞRU-2022 …………………………………….topraklara rastlanır. 20. Mutlak nem ………………….………..kesimlerde fazladır.
ETKİNLİK-2
Türkiye haritası
üzerinde gösterilen
yerlerin özelliklerini
göz önüne alarak,
soruları cevaplayınız.
1. Türkiye’nin en fazla yağış alan yeridir.
139
2. Kış mevsiminin en ılık geçtiği yerlerdir.
3. Yaz mevsiminin en sıcak ve kurak geçtiği yerdir.
4. Karın en uzun süre yerde kaldığı yerdir.
5. Denizel iklimin iç kesimlere en fazla sokulduğu yerdir.
6. Türkiye’nin en az yağış alan yöresidir.
7. İlkbahar yağışlarının en fazla olduğu yerlerdir.
8. Çığ olaylarının en sık görüldüğü yerlerdir.
9. Doğal bitki örtüsü maki olan yerlerdir.
10. Bulutluluk oranının en fazla olduğu yerlerdir.

ETKİNLİK-4
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanın karşısına ‘D’, yanlış olanın karşısına ‘Y’ harfi yazınız.
1. Aynı enlemde olmalarına karşın kışın Erzurum Çanakkale’den soğuktur.
2. Humus, toprak oluşumunda etkili olan faktörlerden biridir.
3. Orman üst sınırı Akdeniz’den Karadeniz’e doğru alçalır.
4. Türkiye’de kıyılardan iç kesimlere gidildikçe bağıl nemlilik artar.
5. Bir dağ yamacı boyunca bitkilerin kuşaklar oluşturmasının sebebi yükseltiye bağlı sıcaklık
düşüşüdür.
6. Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölge İç Anadolu’dur.
7. Mersin’in Sinop’tan sıcak olmasının nedeni enlemdir.
8. Zonal toprakların içinde en verimli olanı çernezyomdur. 140
9. Enleme bağlı sıcaklık farkının en fazla olduğu bölge Ege’dir.
10. Mekanik çözünmenin en fazla olduğu bölgemiz Karadeniz’dir.
11. Türkiye’nin en az yağış alan yeri Van Gölü Havzasıdır.
12. Türkiye’deki en yaygın ağaç meşedir.
13. Kar yağışlı gün sayısının en az olduğu yer Akdeniz kıyılarıdır.
14. Sel sularının taşıyıp dağ eteklerinde biriktirdiği topraklara Regosol toprak denir.

Aşağıda verilen kelimeleri ait
5 KELİME 1 İKLİM
ETKİNLİK-5 oldukları iklim grubuna yerleştiriniz.
Karadeniz İklimi Ilıman Karasal İklim
Çernezyom – Rize – Zeytin - Tahıl tarımı - İlkbahar

kırkikindi yağışı - Düzenli rejim - Yaz yağışı – Kızılçam
– Psödomaki - Büyükbaş hayvancılık – Konya - Kıl keçisi 141
- Kahverengi orman – Maki - Kuzeydoğu Anadolu –
Step – Fındık – Terrarosa - Kahverengi bozkır - Çayır
Sert Karasal İklim Akdeniz İklimi

ETKİNLİK-6
142
1. Soğuk ve nemli, kül renkli topraklardır. 2. Taban suyu seviyesinin yüksek olduğu yerlerde görülen intrazonal toprak
3. Rüzgârın taşıyıp biriktirdiği topraklardır. 4. Karasal iklim bölgesinde çayır bitki örtüsü altında oluşan zonal toprak
5. Dönen topraklar olarak da bilinen intrazonal toprak. 6. Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazide oluşan toprak.
7. Nemli, kırmızı renkli Doğu Karadeniz’de görülen toprak 8. Ilıman karasal iklim bölgesi toprağı. 9. Akarsuların taşıyıp biriktirdiği topraklar.
143

4.Bölüm
Türkiye’de Nüfus, Yerleşme ve Göç
144

Demografi: Nüfus bilimidir.
Nüfus: Sınırları belli bir alanda, belli bir zaman diliminde bulunan insan sayısıdır.
Nüfus miktarını tespit için nüfus sayımlarından faydalanılır.
Türkiye’de nüfus sayımlarıyla ilgilenen kurum TUİK’tir.(Türkiye İstatistik Kurumu)
*Nüfus sayımları sonucunda ;
ulaşılır.
145
Nüfus Sayım Yöntemleri:
İnsanların sayım gününde bulundukları yerin nüfusuna eklenmesine dayalı olarak gerçekleşen yönteme
………………………………………………………………..……………..... ; nüfus sayısının ikamet adresinin esas alınmasına dayalı olarak gerçekleşen yönteme
ise ………………………………………………….…………………………….denir.
Geçmişten Günümüze Nüfus
-Osmanlı’da ilk nüfus sayımı ……………………………………………… zamanında yapılmıştır. (Askere gidecekler ve vergi verecekler belirlendi)
-Osmanlı’da ikinci nüfus sayımı …………………………..……………………..….. zamanında yapılmıştır. Amaç kafa kâğıdı, nüfus cüzdanı vermektir.
-Üçüncü sayım ……………………………………….………………..………tarafından (1874) gerçekleştirilmiş olup Anadolu nüfusu yaklaşık 12 milyondur.

-Cumhuriyet dönemindeki ilk nüfus sayımı ………….….…………………. yılında yapılmıştır.
-1935’ten itibaren 1990’a kadar ………………………………….………… bir sayım yapılmıştır.
-1990 yılından itibaren …………………………………. bir sayım yapılmasına karar verilmiştir.
-2000 yılına gelindiğinde evde son kez nüfus sayımı yapıldı. Sokağa çıkma yasağının
uygulandığı son sayımdır.
-2007 yılında ADNKS’ye geçildi.(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi)
-Bu tarihten sonra her yıl nüfus sayımı yapılmasına karar verildi.
-1927 yılında yapılan sayımda 13 milyon olan nüfusumuz 2019 yılı itibariyle 83 milyon’ dur.
İlk sayımdan son sayıma Türkiye’de
nüfus sürekli artmıştır.
Nüfus Artışı iki şekilde gerçekleşir:
146
Doğal Nüfus Artışı: Bir bölgede yaşayan insanların doğum ve ölüm oranlarına bakılarak yapılan bir hesaplamadır.
Bu artış ……………………………………………………………………. fazladır.
Gerçek Nüfus Artışı: Doğum ve ölümlerin yanında göçlerle birlikte meydana gelen nüfus artışıdır.
Bu artış ………………………………………………………………………fazladır.
Olumlu: Olumsuz:
-Vergi gelirleri artar. -Doğal kaynaklar tükenir. –Çevre sorunları artar.
–Ülke savunması artar. –İşsizlik artar. -Demografik yatırımlar artar.
–Mal ve hizmetlere talep artar. –Kırdan kente göç artar. –Kentlerde alt yapı sorunları oluşur.
–İş gücü ucuzlar. –Kalkınma hızı düşer.

Türkiye’nin Nüfus Artış Hızı Grafiği
147
*……………………………yılı nüfusun en az olduğu yılı verir.
*……………………………yılı nüfusun en fazla olduğu yılı verir. (en son sayım)
*Nüfus artış hızı en düşük …………………………………….. yılları arasındadır. (Sebebi:……………………………………………..………………..….…)
*Nüfus artış hızı en fazla …………………………………………yılları arasındadır. (Sebebi:……………………………………………………………….…...)
*Nüfus artış hızı ………………….. yılında düşüşe geçmiştir. (Sebebi:…………………………………………………………………………………….……....)
*…………………………….……… yılları arasında nüfus artış hızı artmıştır. (Sebebi:………………………………………………………………..……….…)
* ………..……….………yılından itibaren nüfus artış hızında azalma olmuştur. (Sebebi:…………………………………………………………..…….)
*2012 yılından itibaren nüfus artış hızında az da olsa artış yaşanmıştır. (Sebebi:……………………………………….………………………)

Türkiye’de Nüfus Politikaları
1927-1960 yılları arası: Uygulamaları:
Nüfus artış hızını …………………….……………. politika izlenmiştir. -Evlenme yaşı düşürüldü.(E:17 K:15)
-Fazla çocuklu ailelerden yol vergisi alınmadı.
Dayanakları:
–Doğum evleri kuruldu ve ücretsiz ilaç dağıtıldı.
-Savaşlarda erkek nüfusun azalması
-6 ve daha çok çocuklu ailelere para ve madalya verildi.
-Ülke savunması için insana ihtiyaç duyulması
–Yurt dışından gelen çok çocuklu ailelere toprak bağışı yapıldı.
-Tarımda iş gücüne ihtiyaç duyulması
–Anne ve bebek ölümlerini azaltmak için nüfus komisyonları kuruldu.
-Salgın hastalık ve ölümler
–Düşük ve gebeliği önleyen ilaçlar yasaklandı.
-Kaynakları işleyecek dinamik nüfusa ihtiyaç duyulması
1960-2010 yılları arası: Uygulamaları: 148

Nüfus artış hızını ………………………….politika izlenmiştir. -1961 yılında Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu.
-1965 yılında Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kuruldu.
Dayanakları:
–Aile Planlaması kavramı hayatımıza girdi.
-Hızlı nüfus artışı ekonomik gelişmeye engel sayıldı.
–Gebeliği önleyen ilaçlar serbest oldu.
–Sağlık hizmetleri ile ölümler azaldı.
–Bilinçlendirme çalışmaları yapıldı özellikle kırsal kesime
–Tarımda makineleşmeyle birlikte işgücüne duyulan ihtiyaç azaldı.
gidilerek doğum kontrolleri, yöntemleri anlatıldı.
–Askeri alanda silah gücünün insan gücünden önemli olduğu anlaşıldı.
2011-2020 yılları arası:
Nüfus artış hızını …………………..……………….politika uygulanmaktadır.

Nüfus Projeksiyonları
*2012 ve 2075 yılları arasında nüfusun geleceği ile ilgili hazırlanan projeksiyon (öngörü)da Türkiye nüfusunun 2050 yılına kadar nüfus
artış hızının düşeceği buna rağmen nüfusun artmaya devam edeceği öngörülmüştür.
*2050 yılında 93 milyon olan nüfusun ilk defa eksi değerlere düşerek azalmaya başlayacağı ve 2075 yılında 89 milyon olacağı
öngörülmüştür.
*Bu kapsamda yaşlı nüfus ve ortanca yaşın daha da artacağı ve kadın sayısının erkek sayısını geçeceği hesaplanmıştır.
Nüfusun Yapısal Özellikleri
A.Yaş Grupları:
*0-14 yaş grubu genç, bağımlı nüfustur. (%………………………………..)
15-64 yaş grubu olgun, aktif, yetişkin nüfustur. (%………………………..) 149
65 yaş üstü yaşlı nüfustur. (%.....................)
-Doğum oranı en fazla olan iller:
-Doğum oranı en az olan iller:
*Ortanca yaş yükselmektedir. (Genç nüfus azalıp otalama ömür uzadığı için)
-En yaşlı il:
-En genç il:
B.Cinsiyet Durumu
Nüfusun %…………………… erkek , %............................. kadındır.

C.Eğitim Durumu:
Nüfusun %.........................okuryazardır.
Erkeklerde okuryazar oranı daha fazladır.
Batıda okuryazar oranı daha fazladır.
D.Kır-Kent Nüfus:
Nüfusun % ………………….. kentte, %......................... kırda yaşamaktadır.

(Büyükşehir yasası)
Kent nüfusunun kır nüfusunu geçtiği ilk yıl ………………………………
Kentsel nüfus en fazla………………………………, kırsal nüfus en fazla ………………………………
E.Nüfusun Sektörel Dağılımı

150
Hizmet sektörü: %.....................
3.Üçüncül Ekonomik Sektör (Hizmet)
Sanayi sektörü: %.....................
Türkiye’de en fazla paya sahip olan sektördür.
Tarım sektörü: %.………………….. Beyaz yakalılar olarak bilinir.
…………………………………………………………………………………………....
1.Birincil Ekonomik Sektör (Primer) ……………………………………………………………………………………..………
Başlangıç, temel düzey sektördür. 4.Dördüncül Ekonomik Sektör
………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………..…………
2.İkincil Ekonomik Sektör 5.Beşincil Ekonomik Sektör
………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………….………..

Türkiye’nin nüfus piramidine bakarak;
-Nüfusumuzun genç yapıda olduğu,

-Toplam nüfus içerisinde 0-25 yaş grubunun, nüfusun yaklaşık yarısını
oluşturduğu,
-Doğum oranının ve genç nüfusun fazla olmasından dolayı taban kısmının geniş
olduğu,
-Nüfus artış hızının son yıllarda azaldığı için piramit tabanında daralma
olduğu,
-Ortalama yaşam süresinin ve yaşlı nüfus oranının artış gösterdiği,65 yaş
üzerinde kadın nüfusunun fazla olduğu görülmektedir.
Nüfus piramitlerinden şu bilgileri edinebiliriz:

151
-Toplam nüfus -Kadın nüfus miktarı -Erkek nüfus miktarı -Yaş gruplarının sayısı -Gelişmişlik düzeyi - Çalışma çağındaki nüfus sayısı
Türkiye’de Nüfusun Dağılışı
Nüfusun Dağılışını Etkileyen Fiziki (Doğal) Faktörler: Nüfusun Dağılışını Etkileyen Beşerî Faktörler:

Türkiye’de Seyrek ve Sık Nüfuslu Yerlerin Dağılışı
152
Seyrek Nüfuslu Yöreler: Sık Nüfuslu Yöreler:
Kıyıda Bulunanlar: İç Kesimde Bulunanlar:

Nüfus Yoğunlukları
1.Aritmetik Nüfus Yoğunluğu: 2.Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu: 3.Tarımsal Nüfus Yoğunluğu:
Sınırları belli bir alanda yaşayan toplam Sınırları belli bir alanda yaşayan toplam Sınırları belli bir alanda yaşayan ve
nüfusun o yerin yüzölçümüne bölerek insan sayısının o alandaki tarım alanlarının geçimini tarım sektöründen sağlayan
hesaplanır. yüzölçümüne bölünmesiyle hesaplanır. nüfus miktarı o yerin tarım alanına
bölünerek hesaplanır.
-2020 TUİK verilerine göre Türkiye’de -Fizyolojik nüfus yoğunluğu fazlaysa eğer
km2’ye düşen insan sayısı 109’tir. ya ………………………………………………..…………… ya da -
………………………………………………………………….…….….. …………………………………………………………….ve
-Aritmetik nüfus yoğunluğunun en fazla
…………………..……..…………………. yerlerde
olduğu bölge ………………………………….……., il -..……………………………………………………………………
fazladır.
ise fizyolojik nüfus yoğunluğu fazladır sebebi
………………………………………………………………………. nüfusun fazla olmasıdır.
-Aritmetik nüfus yoğunluğunun en az -………………………………………………………………………

olduğu bölge ……………………………………………….., fizyolojik nüfus yoğunluğu fazladır sebebi 153
il ise ………………………………………………………….. tarlaların azlığıdır. Çünkü engebe fazla.
Toplam Nüfus Çiftçi

Toplam Nüfus
Yüzölçümü Tarım Arazisi
Tarım Arazisi

1 2 3
Türkiye’de 1985’ten sonraki nüfus Türkiye’de 1923-1963 yılları arasında Ülkemizde tarımla uğraşan nüfus miktarı
sayımlarında nüfus artış hızının düzenli uygulanan nüfus politikalarının; artarken, tarımsal nüfus oranının azalması
olarak azaldığı görülmüştür. - çok çocuklu ailelere vergi muafiyetinin aşağıdakilerden hangisine bağlanabilir?
getirilmesi,
Aşağıdakilerden hangisinin ülkemizde son A) Tarım ürünlerinden alınan verimin
- evlenme yaşının erkeklerde 17, kadınlarda
yıllarda nüfus artış hızının azalmasında artmasına
15’e indirilmesi,
etkisi yoktur? B) Tarımsal ürünlerin ihracat içindeki payının
- göçmenlere gümrük muafiyetinin
düşmesine
A) Sanayileşmenin getirilmesi
C) Çayır ve mera alanlarının tarım arazilerine
B) Kadınların iş hayatına girmesinin
şeklinde desteklenmesinde aşağıdakilerden dönüştürülmesine
C) Sağlık hizmetlerinin gelişmesinin
hangisinin etkili olduğu söylenemez? D) Tarım dışı sektörlerde çalışanların daha
D) Eğitim seviyesinin yükselmesinin
fazla artış göstermesine
E) Aile plânlamasının A) Fazla nüfusun ülke için siyasi ve askeri
E) Tarım sektöründe çalışan nüfusun yaş
güç olduğunun düşünülmesi
ortalamasının düşük olmasına
6
4 B) Tarımda makineleşmenin yetersiz olması
C) Ölüm oranlarının yüksek olması 154
1950 yılında Türkiye’de çalışan nüfustan her 6
D) Sanayileşme ve şehirleşme hızının artması
100 kişiye 15 bağımlı nüfus düşerken, 1990 Türkiye’de nüfus miktarının bir önceki yıla
E) Türkiye’nin hızla kalkınmak zorunda olması
yılında bu rakam 36’ya, 2000 yılında ise 47’ye göre artış göstermesinde aşağıdakilerden
yükselmiştir. hangisinin etkisi yoktur?
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun A) Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden
nedenlerinden biri olamaz? 5
batı bölgelere yapılan işçi göçleri
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de B) Yurt dışındaki Türk nüfusunun değişik
A) Emekli ve öğrenci sayısının artması
nüfusun yoğun olduğu yerlerden biridir? zamanlarda Türkiye’ye göç etmesi
B) Makineli tarıma geçilmesi ile kentlere
göçün artması C) Sağlık hizmetlerinin iyileşmesi sonucu
A) Doğu Karadeniz kıyıları
C) Genç nüfus sayısının artması çocuk ölümlerinin giderek azalması
B) Yıldız Dağları
D) 1950’li yıllarda kırsal kesimdeki nüfusun D) Salgın hastalıklarla yapılan mücadele
C) Taşeli Platosu
ailece tarım ve hayvancılık alanında çalışması sonucu toplu ölümlerin ortadan kalkması
D) Menteşe Yöresi
E) Kadın nüfus oranının toplam nüfus içindeki E) Yaşam düzeyinin yükselmesi sonucu
E) Yukarı Kızılırmak
payının artması ortalama insan ömrünün uzaması
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-C 2-D 3-C 4-E 5-A 6-A

Türkiye’de Yerleşme
-Anadolu’da ilk yerleşik yaşam izlerine Antalya-Karain ve İstanbul-Yarımburgaz mağaralarında rastlanılır.
-Anadolu’da ilk köy yerleşimi Diyarbakır-Çayönü’dür.
-Anadolu’da ilk şehir yerleşimi Konya-Çatalhöyük’tür.
-Dünya’nın ilk ticaret kenti Kayseri-Kültepe’dir.
-Dünya’nın ilk medeniyeti, ilk inanç kenti Şanlıurfa-Göbeklitepe’dir.
Kır Yerleşmeleri Kent Yerleşmeleri:

155
-Nüfusun az olduğu geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılığa -Nüfusun daha kalabalık olduğu, tarım dışı sektörlerin temel
dayandığı birincil ilişkilerin yaygın olduğu yerleşmelerdir. ekonomik faaliyet olduğu, iş bölümünün belirginleştiği
yerleşmelerdir.
-İş bölümü belirginleşmemiştir yerine imece vardır.
(Ortaklaşa çalışma)
Bu ayrımı belirleyen kriterler:

Kır Yerleşmeleri
Köy Yerleşmeleri: Kalıcı Köy Altı Yerleşmeleri:
Nüfusunun en fazla 2000 olduğu muhtar

tarafından yönetilen en küçük idari
birimdir.
Geçici Köy Altı Yerleşmeleri:

Köy altı Yerleşmeleri:
İdari açıdan köye bağlı olan fakat çeşitli

nedenlerle köylerden ayrılanların kurduğu
köyden daha küçük olan yerleşmelerdir. 156
Köy altı yerleşmelerinin ortaya çıkış
nedenleri:

Kalıcı Köy Altı Yerleşmeleri Geçici Köy Altı Yerleşmeleri
Mezra: ‘’Tarım yapılan yer’’ anlamına Oba: Orta Asya kültürünü yaşatan Yörüklerin
gelmektedir. kıl çadırlarda yaşadıkları ve istedikleri yerlere
Temel kurulum sebebi tarım olmakla kurdukları geçici yerleşimlerdir.
birlikte hayvancılık faaliyetleri de ………………………………………………………….………..yaygındır
yürütülmektedir. .
……………………………………………………. yaygındır.
Kom: Büyükbaş hayvancılık için
…………………………………………………..……’da kurulmuş
Çiftlik: Geniş tarım arazilerinin olduğu olan yerleşimlerdir.
yerlerdir.
Dam: Büyükbaş hayvancılık için
Bu yerleşmelerin kurulumu için düz ve
…………………………………….………………..’da kurulmuş
geniş araziye gereksinim vardır.
olan yerleşimlerdir.
…………………………………………...…………yaygındır. 157
Dalyan: Balıkçı barınaklarıdır. Özellikle
……………………………….………..……..….de koy ve
körfezlerde yaygındır.
Mahalle: Köye bağlı 3-5 evden oluşan
Ağıl: Küçükbaş hayvancılık için yapılmış olan
kalıcı yerleşmelerdir. Türkiye’de hemen
etrafı çit ya da taş duvarlarla çevrili üstü açık
hemen her yerde vardır.
yerleşmelerdir.
…………………………………………………………….….. yaygındır.
Yayla: Ülkemizde en yaygın olan köy altı

yerleşmesidir.
Divan: Birkaç mahallenin birleşiminden
Temel ekonomik faaliyet hayvancılıktır.
oluşan kalıcı yerleşimlerdir.
Günümüzde ise yeni bir fonksiyon üstlenmiştir.
Özellikle ……………………………………. yaygındır.
Artık turizm amaçlı da kullanılmaktadır.

Dokularına Göre Kır Yerleşmeleri
Dağınık Doku: Toplu Doku:
Evlerin birbirinden ayrık olduğu yerleşim birimidir. Arazinin ………………..……., su kaynaklarının ………….………..
Arazi ………………………………..……., tarlalar olduğu yerlerde evler birbirine yakındır.
……………………………………………………………..……. Daha çok ……………………………….. yerlerde yaygındır.
Su kaynakları ………………………………..………….. …………………………………………………..………..………….…………..……
…………………………..………………………...……’de yaygındır. Bölgelerinde gözlenir.
158
Çizgisel Doku: Dairesel Doku:
Doğadaki bir hat bir çizgi boyunca uzanan Türkiye’nin Paris modelli tek dairesel
yerleşmelerdir. yerleşmesi Aydın-Atça kasabasıdır.
(Yol: Düzce, Afyon, Aksaray
Akarsu: Amasya, Adana)

Mesken Tipleri
Ahşap: Kerpiç: Taş: Hımış: Betonarme:

Betonarme
- -Doğada hazır halde bulunan -Tüf(volkan Ahşap, kerpiç,
meskenler;
……………………………………….de toprağın sapla samanla külü),Kireç taş karışımı teknolojinin
yaygındır. karıştırılması sonucu elde edilen taşı(karstik kayaç) ve meskendir. gelişmesine bağlı
-Bitki örtüsü …………………… tuğladır. Kara taş(bazalt) olarak tuğla, briket,
-Esnek,
-Hammadde boldur. -Karasal yerlerde yaygındır. olarak 3’e ayrılır. çimento, çelik ve
dayanıklıdır.
-Ahşap mesken nem Örneğin;………………………………………… demir gibi
-Tüf: Nevşehir,
çeker. (iklim) …………………………………………..……… –Safranbolu, malzemelerin
Aksaray, Kayseri
-Yangın riski vardır. -Bu evler yazın serin, kışın sıcak Beypazarı kullanılmasıyla yapılır.
-Kireç taşı :Akdeniz Şehirlerde yaygındır.
tutar. evleri
-Bazalt(Kara
-Deprem sonucu yıkılma riski
taş):Erzurum, Kars
vardır. 159
*Mesken yapımında:
*Mesken yapımında doğal koşullara bağlılık en az

………………………………………………………….…Bölgesi’ndedir.

Kent Yerleşmeleri
Fonksiyonuna Göre Kentler Nüfusuna Göre Kentler
Tarım:Giresun,Rize,Tokat,Niğde • Küçük Kentler: Nüfus miktarları 10.000-

100.000
Ticaret:Kayseri,Gaziantep,Malatya,Mersin • Orta Büyüklükte Kentler: Nüfus miktarları
Sanayi:Ereğli,Karabük,Sakarya,Bursa 100.000-500.000
• Büyük Kentler: Nüfus miktarları 500.000-
Ulaşım:Afyon,İstanbul,İzmir,Aksaray 1.000.000
• Metropoliten Kentler: Nüfus miktarları
Eğitim:Eskişehir,İzmir,İstanbul
1.000.000’dan
Turizm:Antalya,Muğla • Megapol Kentler: Nüfus miktarları
10.000.000’dan daha fazla olan yerleşmelerdir.
Maden:Zonguldak,Manisa,Batman,Elazığ
Liman:İskenderun,Mersin,İzmir,İstanbul
İlk 5 büyük kent:
İdari:Ankara
160
-
Askeri:Gölcük,Sarıkamış,Kırkağaç -
Çok Fonksiyonlu Kentler: İstanbul,İzmir,Ankara,Adana,Bursa -
-
-
Sakin şehirler (Cittaslow): İtalyanca citta (şehir) ve İngilizce slow

(yavaş) kelimelerinin birleşmesinden oluşan Cittaslow, "sakin şehir"
anlamında kullanılıyor. Amacı küreselleşmenin şehirlerin dokusunu
ve yaşam tarzını standartlaştırmasını, yerel özelliklerini ortadan
kaldırmasını engellemek.

1 2 3
Köy altı yerleşmelerinin devamlı ya da “Hayvancılıkla geçinen aile ve aşiretlerin Ankara ilinin kırsal kesiminde toplu
geçici özellik göstermesi, öncelikle kurdukları, çoğunlukla çadırlardan oluşan geçici yerleşmeler, Trabzon ilinin kırsal kesiminde
aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? yerleşmelerdir. Yaz mevsiminde kullanılan bu ise dağınık yerleşmeler yaygındır.
köy altı yerleşme birimine en çok Doğu
A) İklim özelliklerine Bu durum, iki ilin hangi bakımdan farklı
Karadeniz ve Toros Dağları kuşağında rastlanır.”
B) Nüfus yoğunluğuna olduğunun kesin kanıtıdır?
C) Yer şekilleri özelliklerine Bu parçada sözü edilen yerleşme birimi,
A) Kırsal nüfus oranı
D) Su kaynaklarının durumuna aşağıdakilerden hangisidir?
B) Ekvatora uzaklık
E) Yürütülen ekonomik faaliyetin türüne
A) Oba B) Divan C) Kom C) Yer şekilleri
D) Arazinin jeolojik yapısı
D) Dalyan E) Mahalle
E) Aritmetik nüfus yoğunluğu
4 5 6
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de kırsal
161
Kırsal yerleşmeler sadece köylerden Türkiye’de balıkçılık yapmak ve belli bir
oluşmaz. Köy idari alanındaki kır yerleşmeleri yerleşmelerde kullanılan yapı malzemesini süre yaşamını orada devam ettirmek
de vardır. Bunlara kom, yayla, ağıl ve oba ve konut tiplerini etkilemez? amacıyla deniz kıyısında kurulmuş geçici
örnek olarak verilebilir. köy altı yerleşmelerine dalyan adı
A)iklim
verilmektedir.
Köy idari alanındaki bu kır yerleşmelerinin B)Bitki örtüsü
ortaya çıkmasında; C)Jeolojik yapı Bu yerleşme şeklinin aşağıda verilen
I. olumsuz iklim koşulları, D)Jeopolitik konum yerlerin hangisinde daha az görülmesi
II. aileden ayrı yaşam isteği, E)Gelir düzeyi beklenir?
III. devlet arazisi kazanma beklentisi
A) Marmaris ve çevresi
faktörlerinden hangilerinin etkili olduğu
B) Dalaman ve çevresi
söylenemez?
C) Hopa ve çevresi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Alanya ve çevresi
E) Kaş ve çevresi
D) II ve III E) I, II ve III
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-E 2-A 3-C 4-A 5-D 6-C

Türkiye’de Göç
Yapıldığı Yere Göre Süresine Göre Yapılma Şekline Göre
- - -
- - -
1.İç Göçler
Ülke sınırları içerisinde gerçekleşen göç olayıdır. Toplam nüfusa etki etmez.
Mevsimlik ve sürekli iç göç diye ikiye ayrılır.
Türkiye’de iç göçün yönü;

162
-Kentten kente, -Kırdan kente, -İç kesimlerden kıyı kesimlere, -Doğudan batıya doğru gerçekleşir.
A. Sürekli Göçler
Nedenleri: Sonuçları: Önlemek için:

-Doğumların fazla olması
-Nüfus dağılışı ve erkek-kadın oranlarında -Modern tarıma geçiş hızlandırılmalı
-İşsizlik
düzensizlik görülür. -Besi ve ahır hayvancılığına geçilmeli
-Tarım topraklarının miras yolu ile bölünüp
–Kırsal kesimdeki yatırımlar yetersiz olur. -Tarıma dayalı sanayi kolları kırsal alanlara
küçülmesi
–Kaçak konutlaşma ve gecekondulaşma kaydırılmalı
-Tarım topraklarının erozyon sonucu
artar. -Kırsal alanlarda farklı tarım ürünleri teşvik
verimsizleşmesi
–Sanayi bölgeleri şehir içinde kalır. edilmeli
-Makineleşme
–Ormanlık alanlar ve bitki örtüsü tahribe -Sulama imkanları yaygınlaştırılmalı
-Kan davası ve terör faaliyetleri
uğrar ve çevre kirliliği artar. -Ulaşım, eğitim, sağlık hizmetleri kırsal
-Daha iyi yaşama isteği
–Alt yapı ve hizmet sorunları artar. alanlarda geliştirilmeli
-Kentlerde iş olanakları ile eğitim ve sağlık
Seher DOĞRU-2022 -Toprakların miras yoluyla parçalanması
şartlarının gelişmiş KPSS
olması
önlenmeli
Net göç: Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır.
Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif,
verdiği göç aldığı göçten fazla ise net
göç negatiftir.
Net göç hızı: Göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır.
B.Mevsimlik Göçler
Mevsimlik göç örnekleri:
Yılın sadece bir bölümünde işçi açığını kapatmak için
amacıyla yapılan bu göç hareketinin süresi bazen birkaç
hafta bazen de birkaç ayı bulabilmektedir.
163
2.Dış Göçler
Bir ülkeden başka bir ülkeye yapılan göç olayıdır. Toplam nüfusu değiştirir.
Dış Göçler;
- Ekonomik sıkıntılar, -Eğitim , Savaş ve terör faaliyetleri, - Etnik hareketler, -Siyasi baskı ,
- Doğal felaketler -Sınırların değişmesi gibi sebeplerle gerçekleşir.
Sonucunda;
-Nüfus miktarı değişir. –Ülkeler arası ekonomik, teknik ve kültürel ilişkiler gelişir.

*1923 Lozan Nüfus Mübadelesi: İlk dış göç hareketidir. Zorunlu göçtür. Türk-Yunan değiş-tokuş.
*1939 Hatay’ın anavatana katılımı: Gönüllü göçtür. Referandum yapıldı.
*1960 Almanya ve Fransa’ya yapılan işçi göçleri
*1980 Orta doğuya yapılan işçi göçleri
*1990 1.Körfez Savaşı sonucu Irak mülteci göçleri
*1990 Rusya ve Azerbaycan’a yapılan işçi göçleri
*2000’li yıllar Suriye mülteci göçleri
*Beyin Göçü: İyi yetişmiş ve nitelikli insan gücünün göçüne denir.

İş bulamamak ve değer görememekten kaynaklanır.
Türkiye hem beyin göçü almakta hem de vermektedir.
Özellikle Türkiye üzerinden ABD ve Avrupa ülkelerine beyin göçü gerçekleşirken, Türkiye’ye
Orta Asya, Afrika veya Orta Doğu’dan beyin göçü gerçekleşmektedir. Gönüllülük esastır. Eğer
bir ülke beyin göçü veriyor ise kalkınması ve ilerlemesi önemli oranda yavaşlar. 164
NOT:
–
-Göçlerin temel nedeni ………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………
–Göçe katılanların büyük bir bölümü çalışma çağındaki genç vasıfsız …………………………………………………………………….….. zorunlu göçlerdir.
erkeklerdir. –………………………..………..……. ve ………………………….………….. hem göç
–Göç alan yerlerde ……………….nüfus oranı göç veren yerlerde ise nedeni hem de sonucudur.
………………………..nüfus oranı artar. –En fazla göçü:
……………………………………………………..………………………………………………………
–Göçler ……………………………………., ……………………………………, …………………………………………………………………………..…..Bölgesi verir.
……………………………………………doğrudur.
–En çok göç alan bölgeler ise
–Büyük kentlerde …………………………………..………, Küçük kentlerde ……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………fazladır. …………………………………..………………………………………………………….….dir.
1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde kırsal Türkiye’de kırsal kesimlerden şehirlere doğru Türkiye'de göçlerin genellikle kırsal
kesimden kentlere olan göçü önlemek için gerçekleşen yoğun göç, şehirlerde pek çok kesimden kentlere ve sanayi bölgelerine
yapılacak çalışmalardan biri değildir? soruna neden olmaktadır. doğru olmasında,
Göç alan şehirlerle ilgili olarak, - iş olanaklarının yetersizliği
A) Modern tarım yöntemlerinin
I. Çarpık kentleşme vardır. - köylerdeki hızlı nüfus artışı
yaygınlaştırması
II. Altyapı hizmetleri yetersiz kalmaktadır. - iklim koşullarının elverişsizliği
B) Tarıma dayalı sanayi kollarının kırsal
III. Eğitim ve sağlık olanaklarında aksamalar gibi faktörler etkili olmaktadır.
kesime kaydırılması
vardır.
C) Kırsal kesimde makineli tarımın Aşağıdaki kentlerden hangisinin göç
yargılarından hangileri doğrudur?
yaygınlaştırılması vermesinde bu faktörlerin tamamının etkili
D) Besi ve ahır hayvancılığının geliştirilmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olduğu söylenebilir?
E) Kırsal kesimdeki eğitim, sağlık ve alt yapı
D) I ve II E) I, II ve III A) Muğla B) Çanakkale C) Hakkâri
hizmetlerinin artırılması
D) Kahramanmaraş E) Rize
4 5
Göçleri süresine göre geçici ve devamlı I. 1960’lı yıllarda Türkiye’den Almanya’ya 165
göçler olarak sınıflandırabiliriz. çalışmak amacıyla göç edilmiştir. 6
Bu şekilde yapılacak bir sınıflandırmada II. Bilim ve teknolojinin gelişmesine katkıda Bazı şehirlerde yıl içinde nüfus
aşağıda verilenlerden hangisi farklı bir bulunabilecek kapasitedeki insanlar gelişmiş miktarlarında önemli değişmeler meydana
grup içinde yer alacaktır? ülkelere göç etmektedirler. gelmektedir.
A) Mehmet ve ailesinin Mardin’den fındık III. Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan
antlaşma gereğince Türkiye’deki Rumlar ile Aşağıda verilen hangi şehirdeki bu değişim
toplamak için Ordu’ya gitmeleri
Yunanistan’daki Türkler yer değiştirmiştir. diğerlerinden farklı bir nedenle
B) İzmir’de yaşayan Ali’nin eğitimini
açıklanabilir?
tamamlamak için Ankara’ya gitmesi
Yukarıda açıklanan göç türleri aşağıdakilerden
C) Oğuz’un babasının İstanbul’a tayin A) Çeşme
hangisinde sırasıyla doğru verilmiştir?
olması nedeniyle İstanbul’a yerleşmeleri B) Alanya
D) Bülent ve ailesinin hayvanlarını otlatmak A) Beyin, Mübadele, Siyasi C) Antalya
amacıyla yaz ayında yaylaya göç etmesi B) İşçi, Siyasi, Mübadele D) Adana
E) Trabzon’da yaşayan Ertuğrul’un C) Siyasi, İşçi, Beyin E) Bodrum
babasının İstanbul’a inşaat sektöründe D) İşçi, Beyin, Mübadele
çalışmak için gitmesi E) Mübadele, Beyin, İşçi
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-C 2-E 3-C 4-C 5-D 6-D
166

ETKİNLİK-1
Aşağıdaki cümlelerden doğru olanın yanına ‘D’, yanlış olanın yanına ‘Y’ harfini yazınız.
1.Hakkâri, Artvin, Tunceli ve Muğla gibi yer şekillerinin engebeli ve dağlık olduğu yerler seyrek nüfuslanmıştır. ( )
2.Kuzey Anadolu dağlarının güney, Torosların ise kuzey yamaçları yoğun nüfuslanmıştır. ( )
3.Çukurova, Bafra ve Çarşamba ovaları, verimli toprakların varlığı ve iklim koşullarının elverişliliği nedeniyle yoğun nüfuslanmıştır. ( )
4.Menteşe yöresi, Güney Marmara ve Teke yöresi kış mevsiminin soğuk ve kar yağışlı geçmesinden dolayı seyrek nüfuslanmıştır. ( )
5.Türkiye’de kırsal yerleşmeler genellikle dağların kuzey yamaçlarında yoğunlaşmıştır. ( )
6.Mezra, Divan, Oba ve Kom kalıcı köyaltı yerleşmelerine örnektir. ( )
6.İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yer şekillerinin sade olması ve su kaynaklarının yetersiz olması toplu dokunun oluşmasında etkilidir. ( )
7. Yozgat, Rize, Söke, Tarsus, Nazilli Ticaret kentidir. ( ) 167

8. Tuz Gölü Çevresinin seyrek nüfuslu olmasında engebeli ve kötü iklim olması etkilidir. ( )
9.Nüfus ülke genelinde dengeli bir şekilde dağılmıştır. ( )
10.Ülkemizde iç göç genellikle doğal nüfus artışının en fazla olduğu illere yapılmaktadır. ( )
11.Nüfus artışı sonucunda ithalat artar, ihracat azalır. ( )
12.İç göçü önlemek için; kırsalda intansif tarım yöntemleri kullanılmalı ve mera hayvancılığı geliştirilmelidir. ( . )

ETKİNLİK-2
Aşağıda verilen haritadaki illerle, bu illerin nüfus özelliklerini eşleştiriniz.
168
1.İklim koşulları yönünden elverişli olmasına rağmen, yer şekillerinin engebeli ve dağlık tarım arazilerinin parçalı olması
seyrek nüfuslanmasına yol açmıştır. ( )
2.Demir yolu, kara yolu, deniz yolu ve hava yolunun geliştiği kent, ülkemizin önemli ihracat limanını da bulundurur. İklim
koşullarına bağlı olarak tarımsal faaliyetler gelişmiş ve sanayileşmiş kenttir. Bunlara bağlı olarak yoğun nüfuslanmıştır.
( )
3.Yer şekillerinin dağlık ve engebeli, iklim koşullarının elverişsizliği seyrek nüfuslanmasına yol açmıştır.
( )
4.İdari fonksiyonun yanı sıra sanayi, ticaret ve ulaşım gelişmesi nüfus yoğunluğunu artırmıştır. ( )
5.İklim koşulları yönünden elverişli, geniş verimli arazilerde tarımsal ve sanayi faaliyetlerin gelişmiş olması yoğun
nüfuslanmasına yol açmıştır. ( )
6.İklim koşullarının elverişli olmasına rağmen ulaşım yollarına sapa olması ve milli park özelliğinden dolayı seyrek
nüfuslanmıştır. ( )

ETKİNLİK-3
Kırsal yerleşmelerdeki meskenlerin yapımında çevrede bulunan doğal malzemeler kullanılabilir. Buna göre
aşağıda verilen bölümlerde meskenlerin yapımında hangi malzemenin daha çok kullanılması beklenebilir?
Bölüm/Yöre Kullanılan Malzemeler
Taş Ahşap Kerpiç
Doğu Karadeniz
Antalya
Yukarı Sakarya
İç Batı Anadolu
Batı Karadeniz
Aşağıda verilen yörelerin nüfusları ile ilgili özellikleri tablodaki uygun yerleri yazınız. 169
Coğrafi Bölüm Yöre Nüfus Yoğunluğu Nüfus yoğunluğunun fazla/az olmasının nedenleri
Çatalca-Kocaeli Bölümü
Hakkari Bölümü
Menteşe Yöresi
Yıldız Bölümü
Yukarı Kızılırmak
Teke Yöresi
Doğu Karadeniz Kıyı Kesimi

ETKİNLİK-4
Türkiye haritasında gösterilen işaretli yerlerle ilgili doğru bilgileri aşağıdaki boşluklara yazınız.
170
1.Hem sanayi hem de nüfus nedeniyle yoğun nüfuslu yerler 7.Kalkerli arazilerin etkisiyle seyrek nüfuslu yerler ………………
……………………….
8.Nüfusun yoğun olduğu yerler ………………
2.Tarımsal nüfus yoğunluğu en fazla olan yer ……………..
9.Nüfusun seyrek olduğu yerler ……………..
3.Son yıllarda sulama olanaklarının artmasıyla birlikte nüfusu artış
10.Madencilik faaliyetleri nedeniyle yoğun nüfuslu yerler …………….
gösteren yerler ………………..………
11.İklimi elverişli olduğu halde seyrek yerler ……………..
4.Doğal bir liman olduğu halde nüfusu seyrek olan yerler
………………..…… 12.Yer şekilleri sade olduğu halde seyrek nüfuslu yerler ……………
5.Aritmetik nüfus yoğunluğu en fazla olan yer …………. 13.Tarımsal nüfus yoğunluğunun az olduğu yerler …………….
6.Yağış azlığı ve çorak toprakların bulunması nedeniyle seyrek nüfuslu 14.Hem yer şekillerinin hem de iklimin olumsuz etkisinden dolayı
yerler ………………. nüfusun seyrek olduğu yerler …..……………
15.Mevsimlik göçü en fazla alan yerler …………………..

ETKİNLİK-5
Kırdan kente doğru gerçekleşen iç göçlerin nedenlerini göz önünde bulundurarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
Olaylar İtici Faktör Çekici Faktör
Kırsal alanlardaki hızlı nüfus artışı
Miras yoluyla parçalanan tarım alanlarının ailelerin geçimini

karşılayamaması
Kentlerde sanayinin gelişmiş olmasından dolayı iş olanaklarının fazlalığı
Erozyonun artmasıyla toprağın verimsiz hâle gelmesi 171
Kentlerde eğitim ve sağlık hizmetlerinin yaygın olması
Tarımda makineleşmenin artması ve buna bağlı olarak tarımsal iş gücünün

azalması
Terör olayları, kan davaları vb. siyasi ve sosyal olayların yaşanması

Hadi al eline boya kalemlerini. Emin ol çok iyi gelecek
172

173

5.Bölüm
Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası
174

Türkiye ekonomisini etkileyen faktörler:
Türkiye’de Ekonomi Politikaları

Türkiye’de doğal ve beşerî kaynakları en iyi şekilde kullanmak, istihdamı artırmak, istikrarlı kalkınmayı sağlamak amacıyla Cumhuriyetin
kuruluşundan günümüze farklı dönemlerde çeşitli çalışmalar yapılmıştır.
175
1923 – 1932 Dönemi
- 17 Şubat 1923 yılında İzmir iktisat Kongresi toplandı. Kongrede, devletin ekonomiyi destekleyici ve özendirici
olması kararlaştırıldı. Cumhuriyetin ilk beş yılındaki uygulamalar bu kongre kararına göre şekillendi.
- 1925’te aşar vergisi kaldırıldı.
- 1926’da tarımda makineleşmenin sağlanması için teşvikler verildi. Ziraat Bankası aracılığıyla çiftçilere kredi
verildi.
-1927’de sanayi kuruluşlarının korunması ve sanayinin teşviki için Teşviki Sanayi Kanunu ve Gümrük Kanunu
çıkarıldı.
- 1929’da yabancı rekabete karşı korunmak için yüksek gümrük vergileri konuldu.

1932 – 1950 Dönemi
-Bu dönemde ülke sanayisinin temelini oluşturacak yatırımların gerçekleştirilmesi için karma ekonomi sistemi ve
o dönem için dünyada kabul edilen sanayi planlarının uygulanması benimsenmiştir.
-1933’de devletin ekonomideki etkinliğini artırmak amacıyla Sümerbank kurulmuştur.
-Özel sermaye birikiminin yetersizliği nedeniyle devletçilik yoluyla sanayileşme politikasına geçilmiştir.
-Planlı sanayileşmeyi sağlamak için 1933 – 1937 yılları arasında I. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulamaya alınmıştır.
-1938-1942 yılları arasında II. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanacakken II. Dünya Savaşı sebebiyle
uygulanamamıştır. Bundan dolayı savaş ekonomisi (yatırımların azaltılıp kaynakların daha çok savunma amaçlı
kullanılması) uygulanmış ve Milli Ekonomiyi Koruma Kanunu çıkarılmıştır. Savaş sonrasında ekonomide devletçilik
politikasının etkisi azaltılmaya çalışılmıştır.1948-1950 yılları arasında liberal kalkınma planı uygulanmıştır.
1950-1960 Dönemi
176
Türkiye’de ekonomik kalkınmanın en hızlı yaşandığı dönemlerden biridir. Ekonomide devletin etkisi azaltılmıştır.
Alt yapı çalışmalarına önem verilmiş, ayrıca önemli kara yolları, sulama, liman, enerji projeleri hayata geçirilmiş ve Türkiye adeta bir
şantiye görünümü kazanmıştır. Tarımda önemli gelişmeler sağlanmış fakat sanayiye yeterince önem verilmemiştir.
1960’tan sonraki Dönem
Türkiye’de 1960’tan itibaren ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlandırılması amacıyla kalkınma planlarının uygulanması fikri
benimsenmiştir, buna bağlı olarak 30 Eylül 1960 tarihinde başbakanlığa bağlı Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuştur.
-1962 yılında bir yıl süreyle uygulanan kalkınma planının başarılı olması beş yıllık kalkınma planları için zemin hazırlamıştır.
-1963 – 1967 yılları arasında ilk beş yıllık kalkınma planı uygulanmıştır.
-1963’ten günümüze kadar on tane kalkınma planı hazırlanmış son plan olan on birinci kalkınma planı 2019-2023 yıllarını kapsayacak
şekilde düzenlenmiştir.
-24 Ocak kararlarıyla devletin ekonomiye müdahalesi azaltılmıştır.
-1983 yılı itibariyle ekonomide dışa açılma sürece başlamış, ekonomi küresel ve bölgesel etkilere daha açık hale gelmiştir.
İnsanların toprağı işleyerek çeşitli kültür bitkileri yetiştirmesi ve onlardan ürün elde etmesine tarım denir.
Türkiye Topraklarının Kullanımı

Ülkemiz yüzey şekilleri bakımından farklı özelliklere sahiptir. Bazı yerler geniş ovalar ve platolar, bazı yerler dağlık ve engebeli
alanlar, kimi yerler ise kayalık ve bataklıklardan oluşur. Ülkemizdeki yüzey şekillerinin farklılık arz etmesi arazi kullanımını da
çeşitlendirmiştir. Örneğin; geniş ovalar yerleşme ve tarımsal faaliyetler için yüksek yaylalar hayvancılık ve yer yer turizm faaliyetleri
için kullanılır. Buna karşı kayalık ve bataklık gibi alanların kullanımı son derece sınırlıdır.
• Türkiye, dağlık ve engebeli bir ülke olduğu için ekili – dikili arazi oranı oldukça düşüktür. (Düz Arazi %8,5)
• Ayrıca bu arazinin bölgelere dağılışı da düzensizdir.
• Türkiye topraklarının % 32’sinde tarımsal faaliyetler yapılırken % 29 ’unu ormanlar işgal etmiştir.
• Geniş bir alan ise çayır ve mera (%18) olarak kullanılmaktadır.
Dünya nüfusu her geçen gün artarken, tarım arazileri ve verimli topraklar maalesef aynı oranda artmayıp, aksine azalmaktadır.
Günümüzde, özellikle verimli tarım arazilerinin insanlar tarafından amacı dışında kullanımlarının hız kazanması ile konunun önemi daha 177
da artırmaktadır.
Türkiye’de tarım arazileri tarımsal üretim dışında yoğun olarak kentleşme, sanayi, turizm,
madencilik, enerji santralleri, alt yapılar, endüstriyel tesisler, karayolları, demiryolları, hava
limanları, barajlar, kanallar, boru hattı gibi kamu yatırımları ve diğer alanlarda kullanılmaktadır.
Tarım arazilerinin geri dönüşümü olamayacak şekilde tarım dışı kullanımı kısa vadede rant veya
kazanç, uzun vadede ise fiyat ve destekleme politikasının olumsuz etkileri ile tarım topraklarının
elden çıkması, telafisi olmayacak şekilde üretimde azalma ve buna bağlı olarak sosyal-ekonomik
olumsuzlukları beraberinde getirecektir.
Ülkemizde hayvancılıkla ilgili olumsuz gelişmeler sonucunda meralar elden çıkartılarak amaç dışı
turistik tesis, sanayi tesisi veya alışveriş merkezi, kentsel dönüşüm projeleri kapsamında toplu
konut alanına dönüştürülmektedir.
Gelecek jenerasyon için, yaşanabilir bir doğa, gıda ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri tarım arazisi
ve toprak bırakılması için kaynakların planlı ve rasyonel bir şekilde kullanılması gerekmektedir.

Tarımı Geliştirmek İçin Yapılacaklar
1.Sulama: 2.Makineleşme:
Türkiye tarımında en önemli sorun sulamadır. Ürünün zamanında ekimi, hasadı ve yüksek verim için makine
kullanımı şarttır. Ancak makine kullanımı yurdumuzda yeterli
Tarımda sulama ihtiyacının en fazla olduğu bölgemiz
ölçüde gelişmemiştir.
………………………………………....…… iken, bu sorunun en az olduğu
Sebepleri:
bölgemiz ……………………..……..…………….…………………..…..’dir.
-Makine kullanımına elverişsiz alanların varlığı
Sulama sorunu çözüldüğünde:
-Makine kullanımının ekonomik olmadığı küçük alanların varlığı
-Nadas alanları ………………………….………..
-İş gücünün bazı bölgelerde daha ucuz olması
–Tarlalar …………………………………………..
-Her üründe makinenin kullanılamaması
–Üretim, verim ………………………..……..
-Makine fiyatlarının çiftçinin alım gücünün üstünde olmasıdır.
–Ürün çeşitliliği ………………………………….
–Gelir ……………………………….…… Ülkemizde makineleşme 1950 yılında Marshall yardımı ile
–Göçler ………………….………………..…….. başlamıştır.
–İklime bağlılık …………………………………..
Tarımda makine kullanımı ile; 178
-Üretimde devamlılık sağlanır.
-Tarım alanları …………………………
Sulama türlerinin en ilkel verimsiz olanı salma(vahşi) -Tarım alanlarında verim ………….………………
tekniğidir. En modern verimli olanı ise yağmurlama ve -Hasat süresi ……………………………
damlatma yöntemidir. -Hasat sırasında meydana gelen ürün kaybı ……………………..………
➨ Sulama ile ilgili Türkiye'de ise GAP, KOP, Trakya Gelişim -İş gücünde tasarruf yaparak tarım ürünlerinin maliyeti
Projesi (TRAGEP) önemli su projeleridir. …………………………..………
-İşsizlik …………………….
-Kırdan kente göç …………………..
Türkiye’de makine kullanımın az

olduğu yerler:

3.Gübreleme: 5.Tohum ıslahı: 7.Arazi dağıtımı:
Tarımda sulama sorunu çözüldükten sonra - Verimi yüksek, kaliteli tohumlar kullanmak Devletin tarımı desteklemek amaçlı
üretimi daha da artırmak için gübre gerekmektedir. ücretsiz toprak dağıtımıdır.
kullanımı artırılmalıdır. Gübreleme ile İyi tohum verimi artırır.
toprağa mineral ve organik maddeler Biyo – genetik mühendislerinin çalışmalarıyla 8.Zirai ilaçlama ve mücadele:
takviye edilerek verim artırılır. en iyi tohum elde edilir. Türkiye’nin değişik Tarım ürünlerindeki çeşitli hastalık ve
yerlerinde ıslah istasyonları, araştırma zararlıların ortadan kaldırılmasına
Ülkemizde hayvancılığın gelişmiş olması merkezleri ve üretme çiftlikleri kurulmuştur. yönelik çalışmadır.
doğal gübre imkânını oluşturmaktadır. Tohumların önemli bir kısmı İsrail ve
Ancak ülkemizde doğal gübrenin yakacak Hollanda gibi ülkelerden ithal edilmektedir. 9.Toprak analizi ve zirai mücadele:
olarak kullanılması bu olumlu durumu Toprak analizinde toprağın kimyasal
ortadan kaldırmaktadır. özelliklerinin belirlenmesi ve bu
6.Destekleme Alımı:
Ülkemizde üretilen suni gübre yeterli özelliklere uygun tarım ürününün ekip
Devletin belirlediği bir taban fiyat üzerinden
olmadığı için ithal etmekteyiz. verimi arttırma işidir. Toprak analizi
çiftçiden ürün almasıdır. 179
(Fas, Tunus, Cezayir) laboratuvar ortamında yapılır. Tahlili
Destekleme alımı ile birlikte;
Bu yüzden gübre pahalı olup sınırlı kullanılır. ve tanımı iyi yapılan topraktan daha
• Ülkenin tamamında standart bir fiyat
fazla verim alınır, böylece toprağa az
belirlenir.
zarar verilmiş olur.
• Keyfi fiyat artışlarının önüne geçilir.
Toprağın iyi tanınması, zehirli
4.Arazi Toplulaştırması: • Bölgesel fiyat farklılıkları ortadan
bitkilerden temizlenmesi şeklinde de
Türkiye'de miras yoluyla veya başka kaldırılır.
çalışmalar yapılmaktadır.
nedenlerle ayrılmış olan toprakların • Çiftçi fiyat dalgalanmasından korunur.
birleştirilmesi yolunda atılan adımdır. • Ürünün çiftçinin elinde kalması engellenir.
Tarımı destekleyen kuruluşlar:
Böylece zaman kaybı ile işletme sayısı • Ürünlerin sağlıklı bir pazar ortamda
Ziraat Bankası, Tarım Kredi ve Tarım
azalır, sulama giderleri ve arazilerin boş satılmasına sebep olur.
Satış kooperatifleri, Devlet Üretme
bırakılması önlenilmiş olur. Bu aynı zamanda Destekleme alımlarının yapıldığı ürünler:
çiftlikleri, Çaykur, Çukobirlik,
toprak reformunu devamı niteliğindedir. Kuru üzüm, kuru incir, kayısı, pamuk, pirinç,
Fiskobirlik, Toprak Mahsulleri Ofisi,
Ancak Türkiye'de arazinin çok engebeli şekerpancarı, buğday, çay, anason, keten,
TARİŞ, Tarım İşletmeleri Genel
olması toplulaştırmayı engellemektedir. kenevir, ayçiçeği, haşhaş, fındık, mısır ve
Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri tarımı
yem ürünleri
destekleyen önemli kuruluşlardır.
Tarım İşletme Metotları (Tarım Tipleri)
Ekstansif Tarım: İntansif (Entansif) Tarım: Nadas Tarımı:

- İlkel-Kaba-Yaygın tarımdır. -Modern-Yoğun tarımdır. -Toprağın mineral ve su
-İnsan emeğine gereksinim ………………………... –Doğal koşullara bağlılık …………………………. ihtiyacını karşılamak
-Doğal koşullara bağlılık ………………………… -Yıllar arası üretimde dalgalanma …………………. amacıyla 1 yıl boş
-Yıllar arasında üretimde dalgalanma ………………………... -Makine, gübre, ilaç, kaliteli tohum kullanımı bırakılması olayıdır.
-Makineleşme ve modern tarım teknikleri ………………... ………………………….….. –Sulama ve yağış
–Birim alandan elde edilen verim oldukça ………………… –Üretim miktarı ve verim ………….……………… yetersizliği olan yerlerde
-Seçilen tarım ürünlerinde tercih değil iklim -Ekonomik getirisi yüksek ürünler tercih edilir. uygulanır.
belirleyici faktördür. –Geniş ovalar ve delta ovalarında uygulanır. –Üretim kaybına ve
-Engebeli veya geri kalmış yerlerde uygulanır. ………………………………………………………………………….. erozyona neden olur.
…………………………………………………………………………………… Bölgeleri örnek olarak verilebilir. –En fazla nadas tarımı İç
Bölgeleri örnek olarak verilebilir. Anadolu’da, en az 180
Karadeniz’dedir.
Nöbetleşe (Münavebeli) Tarım: Organik Tarım: –Sulama ile azalır.
Nadasa alternatif olarak tercih edilen Kimyasal ilaç ve gübre kullanmadan doğal ortamda ve
tarım yöntemidir. zamanında yapılan tarımdır. Plantasyon Tarım:
Toprağı erozyona karşı korumak, Az ürün, doğal üretim, kaliteli ürün için yapılan uygulamadır. Türkiye’de uygulanmaz.
mineral dengesini sağlamak amaçlı art Amaç doğal dengeyi bozmadan insan sağlığına ve çevreye Tek tip ürünün geniş
zarar vermeyen, üretimde kimyasal girdi kullanılmayan, alanlara ekildiği (kahve,
arda farklı ürünler ekmektir.
üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve muz, mısır) Güney
–Bir yıl baklagil diğer yıl sebze gibi ya
sertifikalı olan tarımsal üretim biçimidir. Amerika ülkelerinde
da bir yıl tahıl ekip diğer yıl meyve
–Ege’de yaygındır. uygulanır.
ekmek gibi.
-Toprak boş kalmaz, üretime süreklilik Hidroponik Tarım: Topraksız tarımdır.
gelir.
-Nadasa göre verim daha fazladır.
Polikültür: Birçok ürünün bir arada yetişmesi(Çukurova, Ege)
Bu yöntemden dolayı erozyon azalır.
Seher DOĞRU-2022 KPSS Monokültür: Bir bölgede yoğun olarak yetiştirilen bitkidir. (Rize’de çay, Anamur’da muz ..….)
1.TAHILLAR
BUĞDAY: Türkiye’nin en fazla ekilen tarım ürünüdür.

Sebepleri: 181
- -
- -
-Yıllık üretimi 24 milyon tondur, üretimde yıldan yıla dalgalanma gözlenebilir.

Nedeni:……………………………………………………………………………………………….
-Temel tüketim maddesi olduğundan her bölgemizde sanayisi vardır.
-Buğday devletin taban fiyat uyguladığı bir üründür. Nedeni getirisinin düşük olmasıdır.
-Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları ile Erzurum-Kars’ta yetişmez.
Sebebi:……………………….………………………
-En fazla Konya ve çevresinde ekilir.
Buğday başta olmak üzere un, makarna gibi birçok sanayi kolunun ham maddesidir.
Hayvan yemi olarak da kullanılır. (…………………………………..……..)

ARPA: Düşük kış sıcaklıklarına dayanıklı ve buğdaya oranla daha az kuraklık koşulunda yetişebilen bir tarım ürünüdür.
-Doğu Anadolu’nun buğday ekimi yapılamayan yörelerinde ekilir.
-Alkollü içecek sanayisi için önemli bir tarım ürünüdür.
Ayrıca hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. (………………………………)
ÇAVDAR: Besin değeri diğerleri kadar yüksek değildir.

-İç Anadolu Bölgesi üretimde ilk sıradadır.
-Soğuğa dayanıklı olduğundan Doğu Anadolu’da da yetiştirilmektedir. (…………………………….)
YULAF: Lif oranı yüksek bir tarım ürünüdür. Endüstri bitkisidir. Diyet ürünlerde ve hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. (………………….)
Yulafın yanı sıra yem sanayisinde kullanılan tarım ürünleri Fiğ, Korunga, Tiritikale’dir.
Tritikale BM tarafından gıda sıkıntısına karşı geliştirilmiş tarım ürünüdür. Üretimi en fazla İç Anadolu Bölgesindedir.
MISIR: Sıcaklık ve nem ister. Sulamayla birlikte üretimi artan bir üründür. 182
-Doğal yetişme ortamı Karadeniz Bölgesi olmasına rağmen üretiminde
Akdeniz Bölgesi ilk sıradadır.
-Bunun nedeni mısırın ekonomik değerinin artmasıdır.
(Yağ, yem ve kâğıt sanayi ve biyoyakıt üretiminde kullanılır.)
-Soğuklara dayanıklı olduğundan yazın sulamanın yapılabileceği her yerde yetişebilir.
-Bazı yıllar üretim yetmediğinden ithal edilir. (…………………………….)
ÇELTİK (PİRİNÇ): Çeltik, yüksek sıcaklık ve bol su isteği olan bir bitkidir. Tava adı
verilen su ile doldurulmuş tarlalarda yetiştirilen bir tarım ürünüdür. Çeltiğin kabukları
ayrılınca pirinç ürünü elde edilmektedir. Su ihtiyacı en yüksek olan üründür.
-Pirinç üretim alanları ile akarsular paralellik gösterir.
-Bataklık alanlarda sivrisinek oluşumu ve sıtma hastalığına neden olduğu için üretim
devlet kontrolündedir.
-En fazla Trakya’da Meriç (Edirne) boylarında yetiştirilir.
-İthal ettiğimiz ürünler arasındadır. (…………………………….)
2.BAKLAGİLLER
MERCİMEK: Kurak ikliminde yetişen bir tarım ürünüdür.

-Kırmızı mercimekte Güneydoğu Anadolu, yeşil mercimekte ise İç Anadolu ilk sıradadır.
-GAP öncesinde bölgede en fazla ekilen tarım ürünü olan kırmızı mercimek bölgede sulamanın gelmesiyle
önemini eskisi kadar koruyamamıştır. (……………………………)
NOHUT: İç Anadolu üretimde ilk sıradadır. Toprağı dinlendirici ve verim artırıcı özelliğinden dolayı
münavebeli ekimde kullanılmaktadır. (………………………………)
FASÜLYE: Üretimde İç Anadolu ilk sırada yer almaktadır. (……………………………..)
3.SANAYİ BİTKİLERİ
183
TÜTÜN: Yetişme döneminde su, olgunlaşma döneminde kuraklık ister.
-İhraç ürünlerimiz arasındadır.
-Kaliteli tütün elde etmek için devlet kontrolündedir.
-En fazla üretimi Ege’dedir. Bu bölgeyi Karadeniz Bölgesi izlemektedir.
-Yetişmediği tek bölge İç Anadolu’dur. Sebebi:………………………………………………………
-Fabrikaların hammaddeye yakın olması şart değildir.
-Sigara ve kozmetik sanayisinde kullanılır. (…………………….…….)
PAMUK: Yetişme döneminde bol su ve sıcaklık, hasat döneminde ise kuraklık ister.
Bu nedenle Karadeniz ve İç Anadolu Bölgelerinde yetişmez.
-Verimli sulanabilir Akdeniz ve Ege kıyı ovaları ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi
başlıca yetişme alanıdır. Üretiminde Güneydoğu Anadolu birinci sıradadır.
-Iğdır Ovası ile Elazığ ve Malatya’da mikroklima olarak yetişmektedir.
-Üretim yüksek olmasına rağmen tekstil sanayi gelişmiş olduğundan ithal ederiz.
-Pamuk mevsimlik göç neden olur. (……………………………..…)

ŞEKER PANCARI: Yaz kuraklığı isteyen, sulama ile yetiştirilen önemli bir sanayi
ürünüdür.
-Yıllık 14 milyon ton ile buğdaydan sonra en çok üretilen ikinci tarım ürünüdür.
- Üretim alanlarının yanında işleme tesisi olma zorunluluğu kısa sürede bozulabilen bir
tarım ürünü olduğu için vardır.
-Yaz yağışlı yörelerde, kıyı kuşağında ve Güneydoğu Anadolu’da üretimi sınırlıdır.
-Fabrikaların üretim kapasitesinden dolayı devlet kontrolündedir.
-Üretim alanları çevresinde küspenin hayvan yemi olarak kullanılması nedeniyle ahır
besi hayvancılığı gelişmiştir.
-Cumhuriyet dönemi bitkisidir.1926 yılında Uşak ve Alpullu(Kırklareli) şeker fabrikaları
açılmıştır. (……………..………………..)
ÇAY: Nemli Karadeniz ikliminde yetişir. Nemli, bulutlu, eğimli alanlardan, kireçsiz ve
asitli topraktan hoşlanır. 184
-Yetişme alanı en dar olan ürünlerden biridir.
-Ziraatçı Zihni Derin tarafından Batum’dan getirtilerek üretimi yapılmıştır.
-Üretiminin tamamı Doğu Karadeniz’den karşılanır. (Rize, Giresun, Trabzon, Artvin)
-Yetişme alanları devlet tarafından kısıtlanmıştır.(Kaliteyi korumak için)
-Sanayisi üretim alanlarına yakın olmak zorundadır.
-El emeği ve kazancı yüksek olan bir sanayi bitkisidir. Mevsimlik göçe neden olur.
(…………………………)
HAŞHAŞ: Tüm dünyada ekimi Birleşmiş Milletlerce belirlenen alanlarda

gerçekleşmektedir.
-Üretimi en çok Batı Anadolu’da yapılmaktadır.
-Doğu Karadeniz kıyı kuşağı hariç her yerde yetişebilir.
-Uyuşturucu madde olabildiği için devlet kontrolündedir. (……………………….………)
KETEN: Lifli bir ürün olduğundan kağıt para,kot keten kumaş,iplik ANASON: İçki sanayisinin hammaddesidir. Akdeniz
yapımında kullanılır. Bölgesi üretimde ilk sıradadır. (……………………….…)
-Ege Bölgesi üretimde ilk sıradadır. (…………………………..)
GÜL: En fazla Akdeniz’de Isparta çevresinde
yetiştirilir.
KENEVİR: Uyuşturucu madde olabildiği için üretimi devlet kontrolündedir.
-Kozmetik, gıda, eczacılık gibi birçok alanda
-Ayrıca kağıt, ilaç ve biyodizel yakıt üretiminde de kullanılır.
kullanılmaktadır. (…………….…………..)
-Ekimine Samsun çevresinde izin verilir. Bölge olarak Karadeniz birincidir.
-Ekonomik değerinden dolayı Ekim 2016 tarihinden itibaren 13 ilde daha
ekimine izin verilmiştir. (……………………………….)
4.YAĞ BİTKİLERİ 185
ZEYTİN: Akdeniz ikliminin kanıtı olan önemli bir tarım ürünüdür.

-Güneydoğu Anadolu’nun batısından itibaren Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde
yetişmektedir. Ayrıca mikroklima şartlarından dolayı Artvin-Yusufeli ilçesinde de
yetiştirilir.
-Kış ılıklığı isteyen yaz kuraklığına dayanıklı bir tarım ürünüdür.
Bu sebeple iç kesimlerde yetişmesi zordur.
-En uygun yetişme ortamı Akdeniz olmasına rağmen ekonomik getirisi yeterli
görülmediği için üretimde Ege Bölgesi birincidir. (Sofralık zeytinde Marmara 1.dir.)
-İhraç ürünlerimiz arasındadır.
-Ağacın fizyolojik özelliğinden dolayı iki yılda bir ürün verir ve üretimde dalgalanma
görülür. (…………………………..…)

AYÇİÇEĞİ: Vertisol topraklarında en iyi yetişen tarım ürünüdür.
-Yaz kuraklığı isteyen bir bitkidir. Güneşlenme imkânı olan her yerde yetişebilir.
Bu nedenle Doğu ve Batı Karadeniz kıyılarında yağış rejiminden dolayı yetişmez.
-Üretiminin büyük bölümünü Ergene Havzası (Trakya) karşılar.
-Yağ sanayisinin önemli bir bitkisidir. Ayrıca çerez sektöründe de kullanılır.
-Sanayisi üretim alanlarına yakın kurulmuştur. (………………………….)
SOYA FASÜLYESİ: Yağ ve protein içeren bir üründür.

-Akdeniz üretimde ilk sırada yer alırken bu bölgeyi Karadeniz Bölgesi takip eder. KANOLA: Yağ ve protein oranı yüksektir.
Besin değeri et kadardır. Ancak halkımızın damak zevkine hitap etmediği için Marmara Bölgesi üretimde ilk sıradadır.
daha çok ihraç edilir. (…………………………..) (…………………………….)
ASPİR: Yağ sanayisinde kullanılabildiği gibi 186

YER FISTIĞI: Akdeniz Bölgesindeki sıcaklık şartları sayesinde bölgeye iyi
sabun veya boya sanayinde de kullanılan bir
uyum sağlamış bir tarım ürünüdür.
üründür.
-Yağ ve kuruyemiş sektörlerinde kullanılır.
İç Anadolu üretimde ilk sırada yer alırken
-Üretimde Akdeniz ilk sırada (%90’ı) Ege Bölgesi ise ikinci sıradadır.
Akdeniz, Marmara, Ege bölgeleri diğer ekim
(…………………………)
alanlarıdır. (……………………………)
5.MEYVELER
İNCİR: Kış ılıklığı isteyen oldukça hassas bir tarım ürünüdür.

-Hemen her bölgemizde yetişmesine rağmen Ege Bölgesi üretimde açık ara farkla
birincidir.
-Üretiminde Türkiye dünya birincisidir.
-Önemli ihraç ürünümüzdür.
-Aydın çevresinin monokültür bitkisidir. (………………………..)
FINDIK: Nemli Karadeniz ikliminde yetişir.
-Kış ılıklığı ve yüksek nem isteyen bir tarım ürünüdür.
-Üretiminde Karadeniz birinci sırada gelir. Marmara Bölgesi diğer yetiştiği
bölgedir.
-Türkiye’nin yeterlilik düzeyi en yüksek tarım ürünüdür.
-Üretiminde Türkiye Dünyada birinci sırada yer alır.
-Destekleme alımlarına konu olan bir üründür.
-Eğimli yamaçlardan dolayı makineli tarım uygulanmaz.
-Mevsimlik göçe neden olur. (………………………..)
ÜZÜM: Düşük kış sıcaklıklarına dayanıklı iklim seçiciliği en az olan bir tarım
ürünüdür. -Hemen her bölgede yetişmesine rağmen
Karadeniz kıyılarında güneşli gün sayısının az olmasından dolayı ekonomik değeri
yoktur. 187
-Kuru ve yaş olarak tüketilmektedir. İhraç değeri yüksektir.
-En fazla üretimi Ege’de Manisa çevresinde yapılmaktadır. Sonrasında Akdeniz ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde üretimi yoğun şekilde yapılır.
-Üzüme bağlı içki sanayisinin ham maddeye yakın olması gerekir. (.………………………….)
ELMA: İklim seçiciliği az olan bir ürün olduğundan her bölgede yetişebilen bir
tarım ürünüdür.
-Soğuğa dayanıklıdır.
-Başta Isparta olmak üzere Antalya, Karaman, Niğde illerinde yoğun üretilir.
(………………………..)

KİVİ: Tropikal bir bitkidir.
-Türkiye’nin tüm kıyılarında denizellik etkisi ile yetişmektedir.
-1990’lardan sonra ekonomik değeri yüksek olduğundan Karadeniz’de üretilmeye
başlanmıştır.
-En önemli üretim Marmara’da Yalova çevresinde gerçekleşmektedir.
(……………………..……….)
TURUNÇGİLLER (Narenciye): Kış ılıklığı isteyen limon, mandalina, greyfurt ve

portakalın genel adıdır.
-Üretiminin büyük bölümünü Akdeniz ve Ege karşılar.
-Mikroklima olarak Rize çevresinde de yetiştirilmektedir.
-Önemli ihraç ürünüdür. (………………………………)
188
MUZ: Üretim alanı en dar olan tarım ürünüdür.

Akdeniz’de mikroklima olarak üretilmeye başlanan bir tropikal bitkidir.
-Antalya, Mersin, Adana ve Hatay illerinde üretilmektedir.
-Üretim tüketimi karşılamadığı için ithalatı yapılmaktadır. ANTEP FISTIĞI: Fındık ve zeytin ile birlikte
(……………………………) iki yılda bir iyi ürün veren ‘Devirli Tarım
Ürünleri’ grubunda yer alır.
-Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin önemli bir
KAYISI: Ilıman iklim ürünlerinden olan kayısı, şiddetli don olaylarından olumsuz tarım ürünüdür.
etkilenir. Çiçek açma ve meyve verme dönemlerinde sıcak ve kurak havalarda daha - Üretiminde Türkiye, İran’dan sonra ikinci
iyi gelişmektedir. sırada yer alır. (……………………….)
-Başta Malatya, Mersin ve Iğdır olmak üzere birçok ilde üretilmektedir.
-Türkiye dünya kayısı üretiminde ilk sıradadır. Önemli bir ihraç ürünüdür.
(……………………………….)
SEBZECİLİK: Sıcaklık, sulama, güneşlenme ve gübreleme ister. Yaz mevsimi sıcak ve uzun olursa
avantajdır.
-Akdeniz, Ege ve Güney Marmara’da gelişmiştir.
-Sebze tarımı intansif tarım yöntemlerinin geliştiği yerlerde daha fazladır. Bu yüzden sebze tarımımızda
birim alandan alınan verim yüksektir.
-Doğu Anadolu sıcaklık azlığından, Karadeniz serin ve çok yağışlı olduğundan, İç Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu ise kuraklıktan uygun değildir.
SERACILIK: Mevsimi dışında yetiştirmedir.

-Kış ılıklığı ister. -Akdeniz, Ege ve Marmara’da yaygındır.
-Karadeniz’de güneşlenme süresinin az, İç bölgelerde kışların çok soğuk olması nedeniyle seracılık azdır.
-Egenin iç kesimlerinde fay kaynakları sayesinde seracılık yapılır.
-Seracılık mevsimlik göçe yol açar. -Seracılığın gelişmesiyle konserve tüketimi azalmıştır.
189

Doğal Ekim Alanı Geniş Olan Doğal Ekim Alanı Dar Olan
Ürünler Ürünler
Devletin Kontrol Altına

Aldığı Tarım Ürünleri
İhraç Ettiğimiz Tarım Ürünleri İthal Ettiğimiz Tarım Ürünleri

190
Soğuğa Karşı Dayanıklı

Nem ve yağış isteği fazla olan
Ürünler:
ürünler :
Olgunlaşma döneminde sıcaklık ve Soğuğa Karşı Hassas
kuraklık isteği fazla olan ürünler: Ürünler:

1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye tarımında Türkiye'nin güneydoğusunda daha çok Her türlü iklim ve toprak koşullarına
sulama sorununun çözülmesi durumunda tahıl üretimi yapılırken son yıllarda uyumlu olmasına rağmen, Türkiye’de en
meydana gelecek gelişmelerden biri sebze tarımı da yapılmaya başlanmıştır. az Karadeniz Bölgesi’nde yetiştirilen
değildir? Bu durum aşağıdakilerden hangisinin tarım ürünü aşağıdakilerden hangisidir?
değişimi ile ilgilidir?
A) Çayır ve mera alanların artış göstermesi A) Kenevir B) Üzüm C) Mısır
B) Pamuk ekim alanlarının artış göstermesi A) Tarım alanlarının fazla olmasıyla
D) Tütün E) İncir
C) Birim alandan alınan ürün miktarının B) Tarımda teknolojinin kullanılmasıyla
artması C) Halkın gelir kaynağının artmasıyla
D) Sebze ve meyve yetiştirilen alanların artış D) Sebze tüketiminin artmasıyla
göstermesi E)Sulanabilen toprakların genişlemesiyle
E) Tarım ürünlerinin yıllar arasındaki ürün 4
miktarlarında meydana gelecek İklim özellikleri göz önüne alındığında,
dalgalanmaların azalması aşağıdaki illerden hangisinde zeytin
yetiştirilmesi daha zordur?
191
A) Muğla B) Balıkesir C) Aydın
D) Edirne E) Gaziantep
5 6
Karadeniz kıyılarında buğdayın yerini -Üretimi devlet kontrolündedir.
mısırın almasına neden olan en önemli -Soğuklara en dayanıksız tarım ürünüdür.
faktör aşağıdakilerden hangisidir? -Fizyolojik özelliğinden dolayı üretiminde 7
dalgalanmalar olmaktadır. Türkiye’de, toprağın verimini artırmak
A)Tarım alanlarının dar olması -Cumhuriyet dönemi bitkisidir. ve tarımı geliştirmek için
B)Mısırın bölgede temel besin maddesi aşağıdakilerden hangisi gerekli
olması Yukarıdaki haritada hangi tarım ürünü
değildir?
C)Tarımda makine kullanımının az olması ile ilgili bilgi verilmemiştir?
D)Topraklarının mısır yetiştirilmesine daha A) Tohum ıslahı B) Gübreleme
A)Muz B)Kenevir C)Çay
elverişli olması C) Makineleşme D) Sulama
E)Yağış rejiminin düzenli olması D)Aspir E)Antep fıstığı …… E) Çiftçi sayısını artırma
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-A 2-E 3-B 4-D 5-E 6-D 7-E
Türkiye’de Hayvancılık
Et, yumurta ve süt ürünleri, dengeli beslenme açısından temel besin maddelerindendir. Bu nedenle ülkemizde bu ürünlerin yanı sıra
deri, yün, kıl vb. ürünlerinden yararlanmak için hayvancılık, önemli bir ekonomik etkinliktir. Ülkemizin iklim, bitki örtüsü ve yer
şekillerindeki çeşitliliğine bağlı olarak ülkemizde çok sayıda hayvancılık türü gelişmiştir. Küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık, arıcılık,
ipek böcekçiliği, kümes hayvancılığı ile balıkçılık ülkemizdeki başlıca hayvancılık türleridir.
Hayvancılığı Geliştirme Yolları:

-……………………………………..………….. ıslah edilmeli.
–Yerli ırklar yerine …………………………………… getirilmeli.
–…………………………………..……………. Hayvancılığı teşvik edilmeli.
–…………………………… sanayi geliştirilmeli.
–………………………………….. otlatmalar önlenmeli.
–……………………………………… korunmalı.
–…………………………………………… sağlanmalı. 192
–…………………………………………..hizmetleri geliştirilmeli.
–…………………………………ve alım garantili sistem getirilmeli.
–…………………………………….. önlenmeli

Büyükbaş Hayvancılık
Ahır-Besi Hayvancılığı: Otlak-Mera Hayvancılığı:

-Kapalı ortamda yapılan modern hayvancılıktır. -Yaz yağışlarıyla beslenen gür otlak ve çayırların bulunduğu açık
–Proteince zengin suni yemlerle beslenirler. ortamda yapılan hayvancılıktır.
–Et ve süt verimi yüksektir. –İklimden etkilenme vardır.
–İklimden etkilenme olmaz. –Üretimde dalgalanma görülür.
–Üretimde dalgalanma görülmez. –Et ve süt verimi düşüktür.
–Marmara ve Ege’de fazladır. –Erzurum-Kars’ta ve Doğu Karadeniz’de yaygındır.
(Tüketici nüfus ve Pazar imkanları fazla)
-Şeker fabrikalarının çevresinde de olabilir küspesi yem olarak
kullanıldığı için.
193
Küçükbaş Hayvancılık
Koyun: Kıl Keçisi (Dağ): Tiftik Keçisi (Ankara):

-Bitki örtüsü bozkır (step) -Kayalık, dağlık arazilerdeki makileri -Ankara’da yaygındır.
olan yerlerde yaygındır. yiyerek yaşayan türdür. Ormanlara –Yünü için beslenir. Yünü ihraç edilir.
–Sayıca en çok olan hayvandır. verdiği zarardan dolayı devlet Artık azalmakta yapay yünler
Sebebi: karasal iklimdir. tarafından getirilen kısıtlamalarla çoğaldığı için.
–Üretim iklimden etkilenir. sayısı son yıllarda azalmıştır. –Eskişehir ve Siirt’te de vardır.
–Et ve süt üretiminde dalgalanmalar görülür. –Akdeniz’de yaygındır.
–Verim düşüktür. (Teke-Taşeli platoları)
–Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu –Süt üretimi için beslenir.
Anadolu’da yaygındır.

Arıcılık:
-Engebenin, yağışın ve bitki çeşitliliğinin fazla olduğu yerlerde yapılır.
–Ekonomik ve gıda değerinin yüksek olması ülkemizde fazlaca yapılmasında etkili olmuştur.
–Doğu Karadeniz, Yıldız Dağları, Muğla-Menteşe, Hakkâri, Adana, Ordu’da yaygındır.
–Yoğun nüfuslu yerlerde, sanayi bölgelerinde ve tarım bölgelerinde yapılamaz.
–Verimi yüksektir nedeni son yıllarda yaygın olan gezici arıcılıktır.
*İklimsel değişmelerden en fazla etkilenecek hayvancılık türüdür.
Kümes Hayvancılığı:
-Eti ve yumurtası için kapalı ortamlarda yapılan modern hayvancılıktır.
–Üretim iklimden etkilenmez.
–Üretimde dalgalanma görülmez. 194
–Büyükşehir ve çevrelerinde yaygındır.
(Tüketici nüfus ve Pazar imkânı fazladır.)
-1980’den sonra kentleşmenin artmasıyla birlikte gelişmiştir.
–Bolu, Ankara, Manisa, İzmir, İstanbul’da yapılmaktadır.
İpek böcekçiliği:
-Dut yaprağıyla beslenir.
-İklim ve bitki örtüsüne bağlıdır.
–Soğuya dayanıksızdır.
–İpekli dokumaya hammadde sağlar.
–Suni ipeğin yaygınlaşmasıyla önemi azalmıştır.
–Bursa, Bilecik, Balıkesir’de yaygındır son yıllarda ise Antalya ve Diyarbakır’da önem kazanmıştır.

Balıkçılık:
Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve çok sayıda göl ve akarsu bulunmasına rağmen, balıkçılık yeterince gelişmemiştir.
Ülkemizde balıkçılığın geri kalma nedenleri:
-Sularımızda kirlilik fazladır. –Usulsüz avlanma fazladır.
–Kıyı balıkçılığı yaygın, açık deniz balıkçılığı yoktur.
–Soğutma ve depolama yetersizdir. –Teknoloji yetersizdir.
–Balık sanayisi yetersizdir. –Balık yeme kültürümüz yoktur.
1. Kıyı (deniz) balıkçılığı: Türkiye’de çıkarılan su ürünlerinin % 90’ınından fazlası denizlerimize aittir. Denizlerden daha çok hamsi,
istavrit, kefal, çaça, lüfer, mezgit palamut gibi balık türleri avlanır. Sanayinin gelişmemiş olması tarım alanlarının dar olmasından dolayı
Karadeniz Bölgesi’nde balıkçılık gelişmiştir. Türkiye’de denizlerden elde edilen deniz ürünlerinin %75’i Karadeniz Bölgesi’ne aittir.
Balık miktarca Karadeniz’de çeşitçe Akdeniz’de fazladır.
Karadeniz’de balık miktarının fazla olmasının sebepleri:
-Suları serindir.
–Oksijen fazladır. 195
–Tatlı su karışımı fazladır.
–Plankton fazladır. (balık besin maddesi)
-Boğazlar da önemli balık avlama sahalarıdır. Sebebi akıntılardır. Gelibolu, Lapseki ve Eceabat balıkların göç yolları üzerinde olduğu
için stratejik öneme sahiptir.
2. Tatlı su balıkçılığı: Akarsu, göl ve barajlarda yapılan balıkçılık faaliyetidir. Tatlı su balıkçılığında kerevit, inci kefali, sazan gibi
balıklar öne çıkar.
Van, Eğirdir, Beyşehir, Çıldır, İznik, Hazar, Atatürk ve Keban’da balıkçılık yapılır. Ancak istenilen düzeyde gelişmemiştir.
3. Kültür balıkçılığı: Tatlı veya tuzlu sularda insan kontrolünde yapılan balıkçılık türüdür. Ege ve Akdeniz’deki körfezlerde yaygındır.
Bu balıkçılığın yapıldığı yerleşmelere dalyan adı verilir. Bu balıkçılık türü gittikçe gelişme göstermektedir.

1 2 3
Türkiye’de daha çok çayır ve mera hayvancılığı Türkiye'de hayvancılıktan alınan verimin Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de
gelişmiştir. arttırılması ve geliştirilmesi için balıkçılığın fazla gelişememesinin
Buna göre, Türkiye’de beslenen hayvanların aşağıdakilerden hangisi gerekli çözüm nedenlerinden biri değildir?
dağılışı ile; olamaz?
A) Balık çeşidinin az olması
I. iklim,
A) Besi hayvancılığının geliştirilmesi B) Kıyı balıkçılığının yaygın olarak
II. yer şekilleri,
B) Hayvancılıkla uğraşan kişilerin yapılması
III. toprak türü,
bilinçlendirilmesi C) Kaçak ve usulsüz avlanmaların
IV. jeolojik yapı,
C)Kredi ve destek verilmesi yapılması
V. doğal bitki örtüsü
D) Hayvan sayısının artırılması D) Su ürünlerinin işleneceği tesislerin
özelliklerinden hangileri arasında ilişki yoktur?
E) Kaliteli ve ucuz yem verilmesi yetersiz olması
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV E) Pazarlamanın gelişmemiş olması
D) III ve IV E) III ve V
196
5 6
4
I. Yaz aylarının kurak geçmesi I. Kümes hayvancılığı Aşağıda verilen il ve öne çıkan
II. Tarımsal nüfus yoğunluğunun az olması II. Küçükbaş mera hayvancılığı hayvancılık faaliyetlerinden hangisi
III. Bozkırların geniş yer kaplaması III. Büyükbaş ahır hayvancılığı yanlıştır?
IV. Getirisinin daha fazla olması IV. ipek böcekçiliği
A)Hakkari - Arıcılık
Yukarıdakilerden hangileri Güneydoğu Anadolu Türkiye'de yukarıda verilen hayvancılık B)Bursa - İpekböcekçiliği
Bölgesi'nde küçükbaş hayvancılığın, büyükbaş çeşitlerinden hangilerinin büyük kentlerin C)Trabzon - Balıkçılık
hayvancılıktan daha fazla yapılmasının nedenleri çevrelerinde yaygınlık kazandığı söylenebilir? D)Antalya – Tiftik Keçisi
arasında gösterilebilir? E)Van – Koyun
A)I ve II B)I ve III C)II ve III
A)I ve II B)I ve III C)II ve III
D)I ve IV E)II ve IV
D)II ve IV E)III ve IV
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-D 2-D 3-A 4-B 5-B 6-D

Türkiye’de Madenler
Yerkabuğunun derinliklerinde bulunan ve ekonomik değeri olan minerallere maden denir.

Rezerv: Maden miktarıdır.
Tüvenan: Madenin taşla toprakla karışık halidir.
Tenör: Madenin saf hali, işlenebilir kısmıdır.
Türkiye’de maden çeşitliliği fazladır. Sebepleri:
Fakat; Türkiye’nin büyük bir kısmının 3.Jeolojik zamanda oluşması, maden yataklarının tektonik hareket sırasında parçalanması, birçok
maden yatağının yeterli rezerve sahip olmaması ülkemizde madenciliğin gelişimini olumsuz etkilemiştir.
En fazla maden Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Yukarı Fırat Bölümü’ndedir. İl olarak ise en fazla maden Elazığ’dadır.
197
Türkiye’de madencilik faaliyetleri 1935 yılında kurulan Maden Tetkik Arama Kurumu (MTA) tarafından araştırılıp takip edilmektedir.
• Türkiye’de madenciliği finanse etmek amacıyla1935 yılında ETİBANK kurulmuştur.
• Devlet adına petrol arama ve üretme amacıyla 1954 yılında TPAO (Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı) kuruldu.
• 1957 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) kuruldu.
• 1963 yılında ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kurulup günümüze kadar gelmektedir.
Daha önce sadece devlet tarafından yapılan madencilik faaliyetleri 1950 yılından sonra özel sektör tarafından da işlemeye başlamıştır.
Bir madenin işletmeye açılabilmesi için:

-Rezerv ve Tenör miktarının fazla olması,
-Sermaye-işgücü ve teknolojinin yeterli olması,
-Madenin ekonomik olması,
-Madenin pazarlaması ve ulaşımı olması,
-Madenin kullanım alanının olması gerekmektedir.

Demir:
-En fazla demir madeni Sivas-Divriği’de bulunmaktadır. (%80)
–Malatya-Hekimhan, Hasançelebi
-Sakarya-Çamdağı
-Balıkesir-Edremit, Eymir
-İzmir-Torbalı
-Hatay-Payas
-Adana-Feke, Saimbeyli
İşlendiği yer ise; Karabük ve Ereğli’dir. Nedeni; enerji kaynağı
olan taş kömürüne yakın olabilmektir.
İşletilmek için İskenderun’a da götürülür. Nedeni; ulaşıma
yakınlıktır. İthal kömür ile çalışır.
Ayrıca; Demir hem ihraç hem de ithal edilen bir madendir.
Sivas(hammadde) İzmir(hammadde-ulaşım) Kırıkkale(askeri
198
amaçlı)’de demir-çelik tesisi vardır.
Bakır:
-Anadolu’da işlenen ilk madendir.
–Elektrik ve elektronik sanayide kullanılır.
–Bakır en çok Karadeniz’dedir.
–Kastamonu-Küre
-Artvin-Murgul
-Diyarbakır-Ergani
-Elazığ-Maden
-Rize-Çayeli
İşlendiği yer: Samsun’dur. Nedeni ulaşıma yakınlıktır.
Ayrıca hammaddeden kaynaklı Murgul ve Maden’de de bakır
işletmesi vardır.

Krom:
-Demirin sertleşmesinde, paslanmaz çelik sanayisi ile iş
makineleri, savaş araç ve gereçleri, gemi, uçak ve lokomotif
motorları gibi birçok alanda kullanılır. Aşınma ve
oksitlenmeye karşı koruma sağlar.
–Rezervi çok fazladır. İhraç edilir.
–Elâzığ-Guleman’da çıkarılır.
(Elâzığ Ferrokrom’da işlenir. Sebebi: hammaddeye yakınlık)
-Muğla Fethiye-Köyceğiz’de çıkarılır.

(Antalya’da işlenir. Sebebi: ulaşıma yakınlık)
-Bursa-Orhaneli, Denizli-Tavas ve Erzincan-Kop Dağı’nda

çıkarılır.
199
Bor (Boraks):
Hem teknolojik hem de stratejik olarak çok önemli olan madenin
kullanım alanı çok geniştir.
-Rezerv bakımından Dünya’da 1.sıradayız.
–Bol olduğu için ihraç edilir.
Çıkarıldığı yerler: Bursa(M.Kemalpaşa),Eskişehir(Seyitgazi),

Balıkesir(Susurluk), Kütahya(Emet)
İşlendiği yerler: Eskişehir(Kırka),Balıkesir(Bandırma) ,Kütahya(Emet)

Boksit:
Alüminyum ’un hammaddesidir.
Elektrik-elektronik ile konserve ve ambalaj sanayisinde
kullanılır.
-Paslanmaz, kolay işlenir, iletkendir, bakıra göre daha ucuzdur.
Bundan dolayı enerji nakil hatlarının kurulmasında kullanılır.
-Üretim ihtiyacı karşılamaz zaman zaman ithal edilmektedir.
Çıkarıldığı yerler: Konya (Seydişehir), Antalya (Akseki), Muğla

(Milas)
-Türkiye’nin tek alüminyum işleme tesisi ise Konya

*Oymapınar Barajı’nın kurulma nedeni Seydişehir alüminyum
Seydişehir’dedir.
tesislerinin elektrik ihtiyacını karşılamaktır.
200
Mermer:
Kalker (kireç taşı)’in başkalaşmasıyla oluşmuştur.
(Yüksek sıcaklık ve basınçla)
-Mermer yatakları bakımından zengin olan ülkemiz dünyanın önemli
mermer üreticilerindendir.
–Çok çeşitli türde mermer yataklarının bulunduğu ülkemizde bu
yatakların çoğunluğu Marmara ve Ege bölgelerindedir. Marmara
Adası, Kapıdağ Yarımadası (Balıkesir), Bursa, Bilecik, Afyon,
Muğla, Elâzığ, Denizli illeri başlıca mermer yataklarının bulunduğu
illerimizdir.
-İhraç ettiğimiz madenler arasında en büyük paya sahiptir. (%49)

Tuz:
Kimya sanayi, gıda, sağlık sektörü ile dericilik olmak üzere
birçok alanda kullanılır.
-Ülkemizdeki tuz üretimi denizlerden, göllerden ve kaya tuzu
yataklarından elde edilmektedir.
-Ülkemizde üretilen tuzun yarıdan fazlası göllerden temin
edilir.
-En önemli göl tuzu yatağımız Tuz Gölü’dür.

-En büyük deniz tuzlamız ise İzmir Körfezi’ndeki Çamaltı
Tuzlasıdır.
-Kaya tuzu yataklarımızın başlıcaları: Çankırı, Nevşehir,
Kırşehir, Niğde, Yozgat, Erzurum, Iğdır, Kars, Ağrı, Erzincan
201
Barit:
Isıyı emme ve soğutma özelliğine sahip olan barit; boya,
deri, kumaş ve elektronik eşyalarda kullanılır.
-Nükleer santrallerde sızıntıları önlemek için kullanılır.
-En çok ise basıncı artırdığı için petrol ve sondaj kuyularının
açılmasında kullanılır.
–Antalya-Alanya ve Gazipaşa, Kahramanmaraş-Elbistan, Muş

ve Eskişehir’de çıkarımı vardır.
-Barit İzmir, İzmit, Elâzığ, Eskişehir ve Antalya’daki barit
unu fabrikalarında işlenir.

Fosfat:
Yapay gübrenin hammaddesi olan petrokimya, çimento, cam ve seramik sanayisinde kullanılır.
–Ülkemizde Mardin (Mazıdağı)’de çıkarılır ve işlenir. Ayrıca Adıyaman, Bingöl, Şanlıurfa ve Bitlis illerinde çıkarımı vardır.
–İşletmeleri: İzmit, Samsun, Mersin, Antalya’dadır. (Hepsi kıyıda sebebi ulaşıma yakınlık)
-Türkiye fosfat ihtiyacını karşılayamadığından ciddi miktarda ithal eder.
Asbest (Amyant): Altın:

Yüksek sıcaklık ve ateşe karşı oldukça dayanıklıdır. Bu özelliği İlk olarak İzmir-Bergama’da bulunmuştur.
sayesinde itfaiyeci elbiseleri, otomobil balataları, cam lastikleri –Gümüşhane ve Artvin (Cerrattepe)’de altın yatakları
yapımında kullanılır. vardır.
–Kanserojen maddeden dolayı yasaklı madendir. -Rezervler yetersizdir. Çıkarımı pek yoktur.
–Sivas, Bursa, İzmir, Muğla ve Alanya’da çıkarımı vardır.
Kükürt: 202
Trona: Gübre, tarımsal ilaç, patlayıcı madde ve kimya sanayisinde
Soda külüdür. Bu kül cam, kimya, sabun, deterjan sanayide kullanılır kullanılır.
–Dünya’nın en önemli ikinci yatakları Türkiye’dedir. –Isparta-Keçiborlu’da çıkarımı vardır.
-Ankara (Sincan, Beypazarı, Kahramankazan) -İhtiyacı karşılamaz ithal edilir.
Volfram (Tungsten): Zımpara Taşı:

Isıya dayanıklıdır. Elektrik-elektronik ve çelik endüstrisinde Aşındırıcı özelliktedir. Çok kesicidir. Genellikle metal
kullanılır. endüstrisinde kullanılırlar. Metal endüstrisi dışında ise cam
–Bursa-Uludağ, Kırıkkale-Keskin ve Elazığ-Keban’da çıkarımı vardır. ve seramik sanayiinde kullanılırlar. Dünya’da 1. sıradayız. Bu
yüzden ihraç edilir.
Cıva: –Bodrum, Muğla ve Marmaris’te çıkarımı vardır.
Sıvı olarak elde edilen tek madendir.
–İzmir(Ödemiş) Konya(Sarayönü) ve Niğde önemli çıkarım alanlarıdır.
İzmir-Ödemiş ve Karaburun’da cıva işletme tesisleri bulunur.

Feldispat: Kurşun-Çinko:
Dünya rezervinde 1.sıradayız. %90 ihraç edilir. Cam, seramik, kaynak Genellikle birlikte bulunan ve çıkartılan madenlerdir.
ve boya sanayisinde kullanılır. Çıkarım alanları: Elazığ (Keban) , Adana (Kozan) , Kayseri
Manisa-Demirci (Yahyalı) dir. İşletmesi ise Elâzığ’dadır.
Kütahya-Simav
Aydın-Çine
Muğla-Milas Lüle taşı:
Bilecik-Söğüt Dünyanın en kaliteli lüle taşı ülkemizdedir.
Süs eşyalarında kullanılır. Eskişehir’de çıkarılır.
Perlit:
Lavların ani soğumasıyla meydana gelmiş, inci gibi küçük parçalara Oltu taşı:
ayrılmış, camsı volkanik bir taştır. ‘İnci taşı’ da denir. Dünya’da sadece ülkemizden çıkarılır.
Isı ve ses yalıtımında kullanılır. -Erzurum-Oltu
-Rezervi milyarlarca tondur. 203
-Balıkesir, İzmir, Manisa, Eskişehir, Çankırı, Bitlis….
Ponza:
Volkanik faaliyetler sonucu oluşan, gözenekli bünyesinde kristal suyu olmayan, genellikle cam şeklinde bir kayaçtır.
Türkiye’de üretilen ponzanın %90 kadarı inşaat sektöründe tüketilir. Nevşehir, Bitlis ve Afyon’da önemli yatakları bulunur.
Titanyum:
Fotoğrafçılık, uçak motoru yapımı, füze gibi alanlarda kullanılır. Aşırı çıkarımı tehlikeli ve yasak olup Birleşmiş Milletler
kontrolündedir. Sakarya ve Manisa'da önemli titanyum yatakları bulunur.

1 2 3
Aşağıda, bazı madenler ve çıkarıldığı yerler Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’deki bir – Cam, seramik, boya sanayisinde
eşleştirilmiştir. madenin işletmeye açılabilmesi için kullanılır.
I. Bor minerali - Bandırma (Balıkesir) gerekli olan koşullar arasında – İtfaiyeci elbiselerinin yapımında
II. Demir - Divriği (Sivas) gösterilemez? kullanılır.
III. Kükürt-Denizli (Sarayköy) – Çeliğe sertlik vererek aşınma ve
A) Ulaşım olanaklarının gelişmiş olması
IV. Boksit - Akseki (Antalya) oksitlenmeye karşı korur.
B) Gerekli sermaye ve teknolojinin olması
V. Krom - Elazığ (Maden) – Pil ve bazı elektrotların yapımında
C) Madenîn sanayi tesislerine yakın olması
Buna göre, eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? kullanılır.
D) Kayaçların içindeki saf maden miktarının
Yukarıda verilen madenlerin kullanım
A) I B) II C) III D) IV E) V yeterli olması
alanları ile aşağıdaki madenler
E) Maden rezervinin uzun yıllar
eşleştirildiğinde hangisi açıkta kalır?
çıkarılabilecek kadar yeterli olması
4 A) Cıva B) Amyant C) Krom
Sertlik derecesi yüksek ve paslanmaya karşı
D) Barit E) Bor
çok dayanıklı olan maden, bu özelliği nedeniyle
204
paslanmaz çelik sanayii, iş makineleri sanayii,
savaş araç gereçleri, gemi, uçak ve lokomotif 5
motorları sanayii gibi birçok alanda kullanılır. 6
Ülkemiz bu madenin rezervi bakımından oldukça Bazı madenler volkanik olaylar sonucu
- Murgul (Artvin)
zengindir. Başlıca yatakları Guleman, Fethiye, yeryüzüne çıkar.
- Küre (Kastamonu)
Köyceğiz, Pozantı gibi yerlerde olan maden, Aşağıdaki madenlerden hangisinin
- Maden (Elazığ)
dışarıya daha çok ham madde olarak ithal edilir. Türkiye’de bulunması volkanik olayların
- Çayeli (Rize)
Ayrıca Elazığ ve Antalya’daki tesislerde de etkili olduğunu kanıtlamaz?
Yukarıda verilen yörelerde yatakları bulunan
işlenir.
ve Samsun, Murgul ve Maden’deki A) Krom
Yukarıda bazı özellikleri verilen maden, işletmelerde değerlendirilen yer altı kaynağı B) Demir
aşağıdakilerden hangisidir? aşağıdakilerden hangisidir? C) Kurşun
A) Bakır B) Demir C) Krom A) Linyit B) Bor minerali C) Bakır D) Taşkömürü
E) Manganez
D) Manganez E) Boksit D) Lüle taşı E) Demir
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-C 2-C 3-D 4-C 5-C 6-D

Türkiye’de Enerji Kaynakları
Türkiye’de enerji üretimi;
ENERJİ KAYNAKLARI
205
Yenilenemeyen (Tükenen) Enerji Kaynakları Yenilenebilir (Tükenmeyen)Enerji Kaynakları
A) Fosil Kaynaklı : A) Hidrolik güç:
-Taş kömürü -Akarsu
-Linyit -Dalga
-Petrol -Gel-git
-Doğalgaz B) Rüzgâr gücü
B) Atom Çekirdeği Kökenli : C) Jeotermal Enerji
-Uranyum D) Biyoenerji
-Toryum
Yenilenemeyen (Tükenen)Enerji Kaynakları
Taş Kömürü:
-1.Jeolojik dönemde oluşmuştur.
–Demir-çelik enerji kaynağıdır.
-%100 Batı Karadeniz’dedir.
–Rezervi azdır bu yüzden ithal edilir.
–Sadece Zonguldak-Ereğli çevresinde çıkarılır.
-Elektrik üretilir.
-Zonguldak-Çatalağzı yerli taş kömürüyle çalışan tek termik
santraldir.
-Adana'da bulunan Sugözü Termik Santrali ithal kömür ile
çalışmaktadır.
Linyit: 206
-Yayılış alan en geniş madendir.
-3.Jeolojik zamanda oluşmuştur.
–Rezervi çoktur ama kalitesizdir.
–Linyit üretiminin büyük bölümü termik santrallerde elektrik
üretimi için kullanılmaktadır.
–Linyit rezervi en fazla Doğu Anadolu’dadır.
Ama en fazla çıkarım Ege’dedir. Sebebi yer şekilleridir.
-Kahramanmaraş-Afşin-Elbistan
-Ankara-Çayırhan-Nallıhan
-Muğla-Yatağan-Gökova -Sivas-Kangal
-Manisa-Soma -Amasya-Çeltek
-Bursa-Orhaneli -Samsun-Havza
-Çanakkale-Çan -Erzurum-Aşkale
- Kütahya-Tavşanlı-Tunçbilek-Seyitömer’dir.

Petrol:
-3.jeolojik zamanda oluşmuştur.
-Rezervi çok azdır. %90 ithal ederiz.
-En çok ise ulaşım da tüketiriz.
*İlk olarak Batman-Raman Dağı’nda bulunmuştur.
İlk tesisimiz Batman’dadır.
–İzmit-İpraş
-Mersin-Ataş
-İzmir-Aliağa
Hepsi kıyıda (ulaşıma yakınlık)
–Kırıkkale-Orta Anadolu (iç piyasaya dağıtım için)
*Rafinerilerin bulunduğu merkezlerde petrokimya sanayisi gelişmiştir.

Türkiye’de petrokimya sanayisinin en çok geliştiği kent Kocaeli’dir. Petrolü İran, Kuveyt,
207
Suudi Arabistan, Irak
ve Rusya’dan alırız.

Doğalgaz:
Çevreyi en az kirleten yenilenemez enerji kaynağıdır.
–Rezervi çok azdır. Bu yüzden %98 ithal edilir.
–En çok elektrik üretiminde kullanılır.
Çıkarıldığı yerler:
-Hamitabat (Kırklareli)
-Hayrabolu(Tekirdağ)
-Akçakoca(Düzce)
-Çamurlu(Mardin)
İşlenen yerler:
-Ovaakça (Bursa)
-Hamitabat(Kırklareli)
-Ambarlı(İstanbul)
-Bandırma(Balıkesir)
-İzmir(Aliağa) 208
-Gebze(Kocaeli)
-Adapazarı (Sakarya)
Doğalgazı Rusya, İran ve
Azerbaycan’dan alırız.
Asfaltit:
-Katı petroldür.
-Elektrik üretilir.
–Şırnak – Cizre – Silopi çevresinde çıkarılır.
Ve tek termik santral de Silopi’dedir.

Boru Hatları
•Dünyadaki önemli boru hatlarına bakıldığında, bunların Türkiye ve çevresinde yoğunlaştığı görülür.
Bu durumun nedeni, dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %62’sinin, petrol üretiminin de yaklaşık %30’unun Orta Doğu bölgesinde
bulunması ve önemli bir tüketici bölge olan Avrupa arasında olması ile yakından ilgilidir.
•Ülkemizin coğrafi konumu nedeniyle, Türkiye üzerinden geçecek uluslararası ham petrol ve doğal gaz boru hatlarının artması
beklenmektedir.
Petrol Hatları
Irak-Türkiye (Kerkük-Yumurtalık)
Bakü-Tiflis-Ceyhan
Batman-Dörtyol
Yumurtalık-Kırıkkale
209
Doğalgaz Hatları
Batı Hattı
Mavi Akım
Türk Akımı
Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE)
TANAP (Trans Anadolu)
Türkiye-Yunanistan (ITG)
Türkiye-İran

Petrol Boru Hatları
BTC (Bakü – Tiflis – Ceyhan) Petrol Boru Hattı:

Bu boru hattı, 1.768 km uzunluğunda Azerbaycan
Bakü yakınlarındaki Sangaçal terminalinden gelen
petrolü, Türkiye Akdeniz kıyısında Ceyhan deniz
terminaline; Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye
üzerinden geçerek taşıyan petrol boru hattıdır.
Kerkük – Yumurtalık Petrol Boru Hattı:

Irak’taki Kerkük ve çevresindeki petrol sahasından
başlayıp Türkiye’nin güneyindeki Adana iline bağlı
Yumurtalık ilçesinde Akdeniz’e ulaşan ham petrol
boru hattı. I. Hat (986 km) ve II. Hat (890 km)
olarak adlandırılan iki ayrı hattan oluşur.
210
Kerkük’ten çıkıp Türkiye’nin Yumurtalık limanına
kadar uzanan ham petrol taşıma hatlarından
birincisi 1977’ de, ikincisi de 1987’de devreye girdi.
Batman – Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı: Batman ve çevresinden çıkarılan ham petrolü tüketim noktalarına ulaştırmak üzere 4
Ocak 1967 tarihinde Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tarafından işletmeye açılan bu hattın mülkiyeti, 10 Şubat 1984 tarihinde
BOTAŞ’a devredilmiştir. Yıllık taşıma kapasitesi 3,5 Milyon ton olan boru hattının uzunluğu ise 511km’dir. 2012 yılında, Batman –
Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı ile taşınan ham petrol miktarı 11.257 bin varildir.
Ceyhan – Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı: Kırıkkale Rafinerisi ham petrol ihtiyacını karşılayan bu boru hattı, Türkiye Petrolleri
Anonim Ortaklığı’ndan Ekim 1983 tarihinde devralınmış olup, Eylül 1986 tarihinde işletmeye açılmıştır. 448 km. uzunluğundaki hattın
yıllık taşıma kapasitesi ise 5 Milyon tondur. Ceyhan Deniz Terminali’nden başlayarak, Kırıkkale Rafinerisi’nde son bulan boru hattı
üzerinde 2 pompa istasyonu, 1 pig istasyonu ve 1 adet dağıtım terminali mevcuttur. Ceyhan – Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı ile 2012
yılında 21.963 bin varil ham petrol taşınmıştır.

Doğalgaz Boru Hatları
Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı (Batı Hattı) : 18 Eylül 1984 tarihinde,
Türkiye Cumhuriyeti ve Eski Sovyetler Birliği hükümetleri arasında doğal gaz
sevkiyatı konusunda Hükümetler arası Anlaşma imzalanmıştır. 1985 yılında 25 yıl
süreli Doğal Gaz Alım-Satım Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma kapsamında; 1987
yılından itibaren, tedricen artan miktarlarda doğal gaz alımına başlanmıştır.
Mavi Akım Gaz Boru Hattı :15 Aralık 1997 tarihinde BOTAŞ ve Gazexport
arasında imzalanan 25 yıllık Doğal Gaz Alım- Satım Anlaşması kapsamında, doğal gaz
Rusya Federasyonu’ndan Karadeniz geçişli bir hat ile Türkiye’ye ulaşmaktadır.
Anlaşmaya göre, yıllık 16 milyar m2 doğal gaz Türkiye’ye arz edilmektedir. Mavi
Akım, 20 Şubat 2003 tarihinde işletmeye alınmış, 17 Kasım 2005 tarihinde resmi
açılış töreni yapılmıştır.
Türk Akım Gaz Boru Hattı Projesi: Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında Türk Akım Gaz Boru Hattı’na ilişkin
anlaşma 10 Ekim 2016 tarihinde İstanbul’da imzalanan proje olup 2020 yılında hayata geçmiştir. Daha önceden yapılması planlanan “Güney Akım 211
Projesi “nin yerini almıştır.
Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı (BTE) : 12 Mart 2001’de imzalanan (Türkiye-Azerbaycan) BTE hattının inşasına 16 Ekim 2004
tarihinde başlanmış ve 4 Temmuz 2007 tarihi itibarıyla boru hattı üzerinden gaz akışı başlamıştır.
Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) Projesi: Projenin amacı, Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ndeki Şah Deniz 2 Gaz Sahası ve Hazar
Denizi’nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğal gazın öncelikle Türkiye’ye, ardından Avrupa’ya taşınmasıdır. TANAP, Güney Kafkasya Boru
Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleşerek Güney Doğal Gaz Koridorunu oluşturmaktadır.
Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı (İran-Türkiye) : 8 Ağustos 1996 tarihinde İran ile Türkiye arasında Tahran’da Doğal Gaz Alım-Satım
Anlaşması imzalanmıştır. Haziran 2001 sonu itibarıyla tüm boru hattı sistemi gaz alabilir duruma gelmiş, İran Bazargan’daki Ölçüm İstasyonu’nun
tamamlanmasıyla 10 Aralık 2001 tarihinde İran’dan gaz alımı başlamıştır.
Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Enterkoneksiyonu (ITG) : Avrupa Birliği INOGATE (Yunanistan Devlet Doğal Gaz Şirketi) arasında 23 Aralık
2003 tarihinde imzalanmıştır. 18 Kasım 2007 tarihinde ise iki ülke başbakanlarının da katıldığı açılış töreni ile birlikte boru hattı üzerinden gaz
arzına başlanmıştır.

LNG NEDİR?
Doğal gaz, atmosfer basıncında -162°C’a kadar soğutulduğunda yoğuşarak sıvı faza geçmekte ve “Sıvı Doğal Gaz” (LNG-Liquified
Natural Gas) olarak adlandırılmaktadır. LNG, kokusuz, renksiz ve zehirli olmayan, sıvı fazda bir yakıttır. Sıvı fazında taşınmakta ve
depolanmaktadır. Tüketime, gaz fazında sunulmaktadır. Soğutma işleminden geçirilen doğal gaz, sıvılaştırma sonucunda 600 kat
küçülerek, taşıma ile depolama süreçlerini çok daha kolay ve güvenli hale getirir. LNG, sıvı halde iken alevlenmez.
Varış noktasına ulaşan LNG gaz tesislerinde yeniden gaz haline dönüştürülür. Bu gaz daha sonra borular aracılığıyla ısı veya elektrik
üretmek için evlere, iş yerlerine ve endüstriyel alanlara ulaştırılır. LNG tüm bunların yanı sıra başta gemi, tren ve kamyon tankerleri
olmak üzere diğer alanlarda da düşük maliyetli ve temiz yakıt alternatifi olarak aktif olarak kullanılmaktadır.
Katar, Nijerya ve Cezayir’den deniz yoluyla Sıvılaştırılmış doğalgaz ithal etmekteyiz.
İzmir-Egegaz ve Marmara Ereğlisi LnG terminal tesislerimizdendir. Ayrıca İzmir-Aliağa ve Hatay-Dörtyol’da yüzer LNG terminali
bulunmaktadır.
Nükleer Enerji:
212
Nükleer enerji için, uranyum ve toryum gibi radyoaktif
maddelerin parçalanmasıyla enerji elde edilir.
Uranyum: Nükleer santralde enerji kaynağı olarak kullanılır.

Yozgat-Sorgun’da vardır.
Diğer yatakları ise; Çanakkale, Uşak, Manisa, Aydın’dadır.
Çıkarımı yoktur.
Toryum: Yeşil nükleer enerji kaynağı olarak bilinir.

Eskişehir(Sivrihisar)’de bulunur. Çıkarımı yoktur.
Nükleer santral yapımı planlanan iller ise Sinop, Kırklareli (İğneada) ve Mersin (Akkuyu)dur.
Bu alanların tercih edilmesinin sebepleri:

Yenilenebilir (Tükenmeyen) Enerji Kaynakları
Hidroelektrik(Su Gücü):
-Akarsulardan elde edilen en güvenilir ve en temiz enerji kaynağıdır.
-Türkiye’nin ortalama yükseltisinin fazla olması akarsuların dar ve
derin vadilerde akması nedeniyle hidroelektrik potansiyeli oldukça
fazladır.
-Bu potansiyel en fazla ………………………………………..……….… Bölgesi’ndedir.
–Üretim ise en fazla …………………………………………………… Bölgesi’ndedir.
GAP’la beraber barajlar yapılınca elektrik üretimine başlandı.
–Potansiyel ve üretimin en az olduğu bölge ise
.………………………………………………………………………..… Bölgesi’dir. Akarsularımız üzerindeki önemli barajlarımız:
–Üretim iklim koşullarından etkilenir.
-Fırat: Atatürk, Keban, Karakaya, Birecik, Karkamış
***Ülkemizdeki barajların en büyük problemi ………………………………………. 213
-Dicle: Batman, Ilısu (Veysel Eroğlu) , Kralkızı, Devegeçidi
***Hidroelektrik santraller (HES) çevre kirliliğine yol açmaz
-Kızılırmak: Hirfanlı, Kesikköprü, Altınkaya, Derbent, Çubuk
ancak çevre sorunlarına yol açar.
-Yeşilırmak: Almus ,Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu
-Sakarya: Sarıyer, Gökçekaya, Hasan Polatkan
-Çoruh: Deriner, Borçka, Muratlı
-Manavgat: Oymapınar
-Ceyhan: Aslantaş , Berke, Menzelet
-Gediz: Demirköprü
-Büyük Menderes: Kemer, Adıgüzel

Rüzgâr Gücü: Jeotermal Enerji:
-Çevre kirliliği oluşturmayan kaynaktır. -Fay hatlarında çıkan suyun buharından elde edilen enerjidir.
-İlk rüzgâr santrali İzmir-Çeşme-Alaçatı’da kurulmuştur. -Konutların ısıtılması, seracılık, enerji elde etme ve sağlık gibi
Ayrıca İzmir, Muğla, Aydın, Manisa, Çanakkale (Bozcaada), birçok alanda değerlendirilir.
Balıkesir (Bandırma), Bilecik (Bozüyük) , İstanbul, Osmaniye -Kırıklı yer yapısından dolayı bu potansiyel en fazla
ve Hatay illerimizde de önemli rüzgar enerjisi santralleri ………………………… Bölgesi’ndedir.
bulunmaktadır. –Üretim iklimden etkilenmez.
–Bu enerji potansiyeli en fazla Ege, Marmara ve -Aydın-Germencik, Buharkent
Akdeniz Bölgesi’ndedir. -Denizli-Sarayköy ,Kızıldere
(Sebebi:………………………………………………………………………….…..) -İzmir-Balçova
-Çanakkale-Tuzla
Güneş enerjisi: Dalga Enerjisi:

214
Seracılıkta, konutların ısıtılmasında, sıcak su ve elektrik elde Denizlerde oluşan dalga ve akıntı gücünü enerjiye çevirmeye
edilmesinde kullanılır. dayalı bir kaynaktır.
–Üretim iklimden etkilenir. Üç tarafımızın denizlerle çevrili olması ve özellikle Karadeniz
–Güneş enerjisi potansiyeli en fazla kıyılarında dalgaların fazla olması ülkemizde potansiyeli
……………………………………………….…………..Bölgesindedir.(3250 saat) artırmıştır.
-Ama bu enerji kaynağından en fazla yararlanan bölge -Sakarya-Karasu kıyılarında ilk enerji denemelerine
Akdeniz’dir. başlanmıştır.
-Mersin güneşten enerji üreten ilk kule tipi santral kurulan
yerdir. Şanlıurfa, Denizli ve Konya’da ise güneş tarlaları
oluşturulmuştur.
-Bu potansiyel en az ise
…………………………………………..Bölgesi’ndedir. (1750 saat)
-Ülkemizde santral sayısı en fazla olan enerji kaynağıdır.

Biyoenerji (Biyokütle-Biyomas) :
Bitki ve hayvan artıklarına dayalı enerji üretimine biyokütle enerji denir.
Bu enerjinin kullanımı iki şekildedir.
-Klasik biyokütle enerjisi, odun, bitki ve hayvan artıklarının yakılmasıyla elde edilir.
-Modern biyokütle enerjisi ise bitkisel ve hayvansal artıklarla orman ve tarım endüstrisi
atıklarının katı, sıvı ve gaz yakıtlara çevrilmesidir.
-Yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde en büyük teknik potansiyele sahiptir.
-Biyokütle enerji kapsamında, yağlı tohum bitkileri (ayçiçeği, kolza, soya) karbonhidrat
bitkileri (patates, mısır, buğday, pancar) elyaf bitkileri (keten, kenevir) bitkisel atıklar (dal,
sap, saman, kök) hayvansal atıklar ile şehirsel ve endüstriyel atıklar değerlendirilmektedir.
-Biyomas atıkların değerlendirilmesi kırsal kesimlerde biyogaz, kentsel kesimlerde ise çöp
termik santralleri ile olmaktadır. Özellikle kentlerin çevresinde kurulacak çöp santralleri,
enerji üretiminin yanı sıra çöpü yok etme işlevi de göreceğinden önemlidir. Bazı çöp atıklarının
yanma derecesi linyit santrallerinde kullanılan kömürlerden daha yüksektir.
215
Enerjide dışa bağımlılığı azaltmak

için;
• Yerli kaynakların kullanımını
artırmak,
• Enerji üretimini çeşitlendirmek,
• Enerjinin alındığı ülke sayısını
artırmak (alternatif),
• Güvenilir ve ucuz enerji temin
etmek önemli enerji politikalarıdır.

1 2 3
Aşağıdaki elektrik santrallerimizden Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, Türkiye’deki linyit yataklarının ve linyit
hangisi diğerlerinden farklı bir enerji Türkiye’de güneş enerjisinden yararlanma rezervlerinin taş kömürüne göre daha fazla
kaynağı ile çalışmaktadır? olanakları en fazla olan bölgelerdir. olması, Türkiye’nin aşağıdaki özelliklerinden
Bu durum, bölgelerin aşağıdaki hangisiyle açıklanabilir?
A) Yatağan (Muğla)
özelliklerinden hangisiyle en az ilgilidir? A) Toprak tiplerinin farklılık göstermesiyle
B) Afşin - Elbistan (Kahramanmaraş)
A) Gündüz süresi B) Orta kuşakta yer almasıyla
C) Ovaakça (Bursa)
B) Güneş ışınlarının geliş açısı C) Ekvator’un kuzeyinde yer almasıyla
D) Seyitömer (Kütahya)
C) Bağıl nem oranı D) Jeolojik yapısıyla
E) Soma (Manisa)
D) Güneşlenme süresi E) Yeryüzü şekillerinin çeşitlilik göstermesiyle
E) Bulutluluk oranı
4 5 6
216
I.Bakü-Tiflis-Ceyhan
Avantajlı coğrafi konumu ile bir enerji
II.Mavi Akım I.Sarayköy
koridoru haline gelen Türkiye, petrol ve
II.Keban
III.Kerkük-Yumurtalık doğalgaz taşınan birçok boru hattına sahip
III.Ovaakça olmuştur. Enerjiye olan talebin hızla arttığı
IV.İran-Türkiye IV.Alaçatı dünyada Türkiye’nin bu avantajı ülke
V.Yumurtalık-Kırıkkale açısından büyük önem taşımaktadır.
Yukarıda verilen enerji santrallerinden
Yukarıda verilen boru hatlarının hangilerinde enerji üretimi iklimden Bu durumun oluşmasında, petrol ve
hangilerinde petrol taşımacılığı etkilenir? doğalgazın temin edildiği ülkeler arasında
yapılmaktadır?
yoktur?
A)I ve II B)II ve III C)I ve III
A)I ve II
B)I ve IV A)Irak B)İran C)Rusya
D)II ve IV E)I ve IV
C)I,III ve V
D)Gürcistan E)Azerbaycan
D)II,III ve IV
E)III,IV ve V
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-C 2-A 3-D 4-C 5-D 6-D

Türkiye’de Sanayi
Hammadde ya da yarı işlenmiş maddelerin tam işlenerek kullanıma hazır hale getirme (imal, mamul) durumuna sanayi denir.
Sanayi Devrimi olarak nitelendirilen ve 18.yy’da İngiltere’de başlayan bu ekonomik etkinlik, kısa süre içinde pek çok ülkeyi etkisi altına
almıştır. Sanayileşmenin ülkemizdeki etkisi ise birçok ülkeye göre daha geç olmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu zaman ülkemizdeki başlıca sanayi dalları Osmanlı’dan kalan dokuma, deri, gıda ve askeri araçlar üreten
sanayi kollarıydı. Atatürk’ün önderliğinde başlatılan sanayileşme hareketi çok kısa bir süre içinde etkisini göstermiş ve ülkemiz hızlı bir
sanayileşme sürecine girmiştir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileşme için gerçekleştirilen önemli etkinliklerden biri, İzmir İktisat Kongresi’dir.
1923’te gerçekleştirilen bu kongrede alınan bazı kararlar şöyledir:
• Ham maddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları

kurulması gerekmektedir.
• El işçiliğinden ve küçük imalattan süratle fabrikaya veya büyük işletmeye
geçilmelidir.
• Özel sektörler tarafından kurulamayan teşebbüsler devlet tarafından 217
ele alınmalıdır.
• Özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulmalıdır.
• Yabancıların kurduğu tekellerden kaçınılmalıdır.
• Sanayinin teşviki ve milli bankaların kurulması sağlanmalıdır.
Ülkemizde sanayileşme adına gerçekleştirilen önemli gelişmelerden biri de 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu’dur. Bu kanuna
göre yatırımcılara karşılıksız arsa verilmesi ve bu kuruluşların vergiden muaf tutulması kabul edilmiş, böylece sanayinin gelişmesi için
girişimcilere destek olunmuştur.
Sanayileşme adına başlatılan çalışmalar kısa sürede ürünlerini vermeye başlamıştır. Çimento (Ankara,1928), dokuma (Bursa,1927),
kükürt (Keçiborlu,1936), şeker (Alpullu, Kırklareli ve Uşak,1926), kâğıt ve selüloz (İzmit,1939) ile bakır işletmeleri (Maden,1939)
cumhuriyetin ilk yıllarında üretime geçen sanayi kuruluşlarının başlıcalarıdır. Sonraki süreçte de sanayileşme hareketi devam etmiştir.
Günümüzde ülkemiz çok sayıda sanayi kuruluşuna sahiptir. Sanayileşme, gelişmişliğin önemli ölçütlerinden biridir.
Günümüzde Türkiye aktif nüfusunun %25’inden fazlası sanayi sektöründe çalışmaktadır.
Ayrıca ihracatımızın %90’ından fazlasını sanayi ürünleri oluşturmaktadır.

Sanayi tesisi kurulabilmesi için;
1.HAMMADDE 2.ENERJİ
Hammaddeye sahip sanayi kuruluşları hammaddeye yakın olmayan Fabrikalardaki makinelerin çalışması için enerjiye gereksinim
sanayi kuruluşlarına göre daha avantajlı durumdadırlar. vardır. Endüstrinin geliştiği ülkelerde ve bölgelerde enerji
Bu yüzden; tüketimi de fazladır.
Et ve süt üretiminde; Kars, Erzurum, Ağrı, Van, Diyarbakır, Bolu,
Enerji kaynaklarında kömürün uzak yerlere
Edirne, Şanlıurfa.
taşınması maliyeti olumsuz etkilediği için
Unlu mamullerde; Konya, Ankara, Eskişehir, Aksaray, Karaman
sanayi kuruluşları enerji kaynağına yakın
Konserve ve içecek sanayisinde; İstanbul, Balıkesir, Çanakkale,
kurulmuştur:
İzmir, Afyon, Aydın, Uşak
• Karabük ve Ereğli demir çelik
Pamuklu dokumada; Adana, Denizli, Aydın, Gaziantep,
tesisleri
Kahramanmaraş
• Soma, Yatağan, Afşin Elbistan,
İpekli dokumada; Bursa, İstanbul, Adana
Çayırhan, Tunçbilek, Seyitömer,
Petrol rafinerisinde; Batman
Yatağan termik santralleri
Tütün sanayisinde; Samsun, İzmir, Manisa, Bitlis 218
• Rüzgâr türbinlerinin Batı Anadolu’ya
Halı, kilim ve battaniye dokumacılığında; Hereke, Bünyan, Sivas,
kurulması
Isparta, Uşak, Kula, Gördes, Milas, Gaziantep, Siirt gelişmiştir.
• Güneş enerjisi için Güney Anadolu’nun tercih edilmesi
Ham maddeye yakınlığın önemli olduğu sanayi tesisleri: Çay, vb.
yağ, konserve, şeker, kâğıt, et-süt gibi çabuk bozulabilecek
3.İŞ GÜCÜ
ürünler ile jeotermal, rüzgâr, hidroelektrik enerji ham maddenin
Üretimi gerçekleştirecek olan en önemli
uzağına kurulamaz.
koşullardan biri de insan faktörüdür ve bu
Ulaşım maliyeti oluşmasın diye ham maddenin yakınına
iş gücünü ifade etmektedir.15 ile 65 yaş
kurulanlar: Unlu gıdalar, çimento, cam-porselen, termik
arasında bulunan yani çalışma çağındaki
santraller.
nüfus iş gücünü oluşturmaktadır.
Ham maddeye yakınlığın önemli olmadığı sanayi kuruluşları:
Tekstil, tütün, otomotiv... Türkiye’de iş gücü potansiyeli ve vasıfsız işgücü fazla
iken kalifiye işgücünde sıkıntılar bulunmaktadır.

4.ULAŞIM 6.SERMAYE (Finansman)
Endüstrinin kurulabilmesi için en Sanayileşmede temel koşul sermayedir.
gerekli koşullardan biridir. Sanayi tesislerinin yapılması, makine ve
Karadeniz ve Akdeniz kıyıları teçhizatın üretilmesi ve tedarik edilmesi,
boyunca uzanan sıradağlar ile işlem yapılacak olan ham maddenin alınması,
ülkemizin doğusunda yükseltinin fazla çalışanlara ücretlerin ödenmesi gibi pek
olması ulaşımı olumsuz etkilemiştir. çok hususta sermayeye ihtiyaç bulunur.
Türkiye’de milli gelirden en fazla pay alan, dolayısıyla sermaye

Üç tarafının denizlerle çevrili olması ulaşım için avantaj
birikimi en fazla olan şehir İstanbul’dur. Bu nedenle ülkemizdeki
sağlamıştır.
sanayi kuruluşlarının önemli bir kısmı bu şehirdedir.
Bazı yörelerimizde sanayinin yoğunlaşmasında ulaşım
etkili olmuştur:
• İstanbul’da sanayinin yoğun olması 7.İKLİM
• İskenderun’da demir çelik fabrikasının varlığı İklim koşullarının elverişli olması nedeniyle
• Samsun’da bakır işletmelerinin varlığı sanayi kıyı bölgelerimizde yoğunluk 219
• İzmit, İzmir ve Mersin’de petrol rafinerilerinin kazanmıştır.
varlığı ulaşımla ilgilidir. Doğu Anadolu iklim açısından elverişli
değildir. Bu yüzden sanayi kuruluşlarının
5.PAZAR varlığı olumsuz etkilenmiştir.
Pazar dışındaki tüm koşullar bir araya gelse bile alıcı
kitlesinin olmadığı bir yerde sanayinin gelişmesi mümkün
değildir. Bu nedenle Pazar imkanlarının iyi olduğu yerlerde
sanayi gelişme göstermiştir.
• Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Türkiye’de sanayinin kurulabilmesinde ve gelişmesinde en önemli
Adana, Ankara başta otomotiv sorun sermaye ve enerji yetersizliğidir.
sanayi olmak üzere Pazar Türkiye’de sanayi kurmada en kolay temin edilen ham madde ve
açısından örnek verilebilecek işgücüdür.
önemli merkezlerdir.

Sanayileşmeyi tamamlamış bir ülkede; TÜRKİYE’DE SANAYİ KOLLARININ DAĞILIŞI
✓ Sanayide ham madde olarak daha çok madenler Türkiye’de sanayi tesisleri;
kullanılır. Kuzeybatıda; Tekirdağ, İstanbul, İzmit, Bursa, Sakarya
✓ Enerji tüketimi fazladır. Batıda; İzmir, Aydın, Denizli, Manisa
✓ İhracat fazla, İthalat azdır. Güneyde; Adana, Mersin, İskenderun, Gaziantep, Kahramanmaraş
✓ İhracatını sanayi ürünleri, ithalatını ise ham İç kesimlerde; Ankara, Eskişehir, Kayseri, Konya
Kuzeyde; Zonguldak, Karabük, Samsun
maddeler oluşturur.
Doğuda; Erzurum, Elâzığ, Malatya’da yoğunluk kazanmıştır.
✓ İşsizlik oranı düşüktür.
✓ Kişi başına düşen milli gelir fazladır.
✓ Gelir dağılımı düzenlidir.
Türkiye’de sanayinin %56’sı Marmara’da, %1’i ise Doğu Anadolu’dadır.
✓ Kentleşme fazladır.
✓ Alt yapı sorunu azdır.
220

TÜRKİYE’DE BULUNAN BAŞLICA SANAYİ KURULUŞLARI
TARIMSAL SANAYİ
Unlu mamuller: İç Anadolu başta olmak üzere tüm bölgelerimizde bulunur.
Şeker fabrikaları: Kıyı bölgelerimiz hariç her yöremizde bulunur.
30’dan fazla şeker fabrikası vardır.
Yağ fabrikası: Ayçiçeği yağı fabrikaları Trakya’da, fabrikaları Ege ve Güney
Marmara’da yaygındır.
Sigara: İstanbul. İzmir, Samsun, Tokat. Adana, Malatya, Bitlis
Konservecilik: İstanbul. Bursa. Çanakkale, Balıkesir ve İzmir
İçki fabrikaları: Tekirdağ, Gaziantep, Nevşehir, Ankara
Et ve süt ürünleri: Edirne, Trabzon, Erzurum, Kars, Tekirdağ, Şanlıurfa,
Adana, Kayseri, İstanbul, İzmir, Ankara, Balıkesir
MAKİNA SANAYİ
221
Vagon: Adapazarı, Sivas, Eskişehir
Gemi: İstanbul, İzmit, İzmir, Mersin
Uçak: Ankara, Eskişehir
Otomotiv: Bursa, Adapazarı, İzmir, İzmit, Aksaray, İstanbul, Ankara, Adana
Savunma: Kırıkkale ve Ankara’da silah sanayisi gelişmiştir.
DOKUMA SANAYİ
Pamuklu dokuma: İstanbul, Adana, Kayseri, İzmir, Aydın, Denizli, Bursa,
Gaziantep, Kahramanmaraş
Yünlü dokuma: Bursa, Hereke, Uşak, Kayseri
İpekli dokuma: Bursa, Gemlik, İstanbul
Halı Kilim Battaniye: Isparta, Uşak, Gördes, Demirci, Kula, Bünyan, Kayseri,
Lâdik, Hereke
Deri işleme: İstanbul, İzmir, Kayseri, Erzurum, Erzincan, Van
TAŞA TOPRAĞA DAYALI SANAYİ
Çimento Sanayi: Türkiye’de oldukça yaygındır. Bütün bölgelerde bulunur.
Seramik Sanayi: İstanbul, Çanakkale (Çan), Kütahya, Bilecik – Bozüyük,
Manisa, İzmit ve İzmir’de gelişmiştir.
Şişe-Cam fabrikaları: İstanbul, Sinop, Kırklareli, Mersin
Tuğla Kiremit: Eskişehir, Manisa, Kütahya, Aydın Çorum, Tokat
ORMAN SANAYİSİ
Kâğıt fabrikaları: Zonguldak-Çaycuma (OYKA), Giresun-Aksu, Muğla-
Dalaman, Balıkesir, Kastamonu-Taşköprü, Mersin-Taşucu, Afyon-Çay
Mobilya: Ankara, İstanbul, Bursa, Kayseri
Kereste: Bolu, Düzce, Bartın, Kastamonu, Ordu, Rize, Artvin, Kırklareli
222
KİMYA SANAYİ
Petrol rafineri: İzmir, Mersin, İzmit, Batman, Kırıkkale
Gübre fabrikası: Mersin, İzmit, İzmir, Kütahya, Bandırma, İskenderun,
Elâzığ, Samsun
İlaç : İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara, Samsun ve İzmit
Lastik: Kırşehir, Adana, İzmit ve Adapazarı ve İzmir
MADEN SANAYİSİ (Metalürji)

Demir-Çelik: Karabük, Ereğli, İskenderun, İzmir, Sivas, Kırıkkale
Ferro-Krom : Antalya, Elâzığ,
Bor: Bandırma, Kırka, Emet
Bakır: Samsun, Murgul, Ergani

TÜRKİYE'DEKİ OSB'LER
Türkiye’de sanayi kuruluşlarının uygun görülen alanlarda, belirli bir plan dâhilinde yapılmasına Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) denir.
Organize Sanayi Bölgelerinin kuruluşunda etkili olan faktörler
Sanayinin uygun alanlarda yapılandırılması
Sanayinin disipline edilmesi,
Düzenli kentleşmenin sağlanması
Çevresel sorunların önlenmesi
Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir arada .
ve bir program dâhilinde üretim yapmalarıyla, üretimde verimliliğin ve kar artışının
sağlanması,
İmalat sanayisinin belirli bir plana göre yetiştirilip geliştirilmesi
Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının disipline edilmesi
Türkiye’de en fazla OSB Bursa ilinde yer alır.
223
SANAYİDE İLKLER
• Türkiye'de ilk silah fabrikası 1932 yılında Kırıkkale'de kuruldu.
• Türkiye'de ilk demir – çelik fabrikası 1937 yılında Karabük'te faaliyete geçti.
• Türkiye'de ilk cam fabrikası 1934 yılında İstanbul'da kuruldu.
• Türkiye'de ilk elektrikli tren 1955 yılında İstanbul'da (Sirkeci – Halkalı) hizmete girdi.
• Türkiye'de ilk kağıt fabrikası 1936 yılında İzmit'te kuruldu.
• Türkiye'de ilk petrol rafinerisi 1955 yılında Batman'da kuruldu.
• Türkiye'de ilk şeker fabrikaları Alpullu (26 Kasım 1926) ve Uşak (17 Aralık 1926)
fabrikalarıdır.
• Tütün sanayisi ilk kez 1884 yılında İzmir sigara fabrikasının kurulması ile gelişmiştir.
• Ülkemizde ilk konserve fabrikası 1920 yılında Kartal’da ( İstanbul) kurulmuştur.
• Türkiye'de ilk ferro-krom metalürji fabrikası 1962 yılında Antalya’da kurulmuştur.
• Türkiye'de ilk Bakır izabe tesisleri ilk olarak 1939’da Elazığ Maden’de kuruldu.
• Türkiye'de ilk Alüminyum tesisleri 1973 yılında Konya – Seydişehir’de kuruldu.
• Türkiye'de ilk çimento fabrikası 1910 yılında İzmit Darıca’da açıldı.
1 2 3
Aşağıdaki sanayi kollarından hangisinde - İskenderun demir çelik fabrikası Aşağıdaki illerin hangisinde şeker
Türkiye, Dünya ülkeleri arasında - Samsun bakır işletmeleri fabrikası bulunmaz?
diğerlerine göre daha fazla gelişmiştir? - İzmit, İzmir ve Mersin’de petrol rafinerileri A) Kars B) Kayseri C) Yozgat
A) Tekstil Yukarıda verilen yerlerdeki fabrikaların
D) Gaziantep E) Eskişehir
B) Petro-kimya kuruluş aşamasında, aşağıdakilerden hangisi
C) Kâğıt öncelikle göz önünde bulundurulmuştur?
D) Elektronik
A) İklim koşullarının elverişliliği
E) Otomotiv
B) Pazarlama koşullarının bulunması
C) Ulaşım koşullarının elverişli olması
D) Ham madde temininin kolay olması
E) Enerji kaynaklarının yakınında bulunması
4 5 6
224
Sanayileşmenin dağılışını etkileyen önemli Türkiye'de sanayi faaliyetleri ile ilgili I. Dokuma
bir faktör de pazarlamadır. Pazarlanacak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? II. Bitkisel yağ
bir ürünün üretimi tüketiciye ne kadar III. Seramik
A) Sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerler göç
yakın olursa maliyeti o kadar düşük olur. IV. Kâğıt
almıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi pazara Yukarıda verilen endüstri kollarından
B) Sanayi faaliyetlerinin İstanbul, Kocaeli ve
yakınlığın esas alınarak kurulduğu sanayi Bursa'da gelişmesinin temel nedeni ham hangisinin Türkiye'de gelişebilmesi için
tesisleri arasında yer alır? maddeye yakınlıktır. ham madde kaynakları daha sınırlıdır?
A) Demir - Çelik işletmeleri C) Ülkemizin doğusunda sanayinin A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II
B) Maden işleme tesisleri yoğunlaşmaması yer şekillerinden kaynaklanır.
C) Kümes hayvancılığı entegre tesisleri D) Türkiye'nin iç bölgelerinde tahıla bağlı sanayi D) II ve IV E) III ve IV
D) Bitkisel yağ sanayisi faaliyetleri yaygındır.
E) Kâğıt sanayisi E) Türkiye'nin büyükşehirlerinin çevresinde
kümes hayvancılığına dayalı sanayi tesisleri
gelişmiştir. CEVAP:1-A 2-C 3-D 4-C 5-B 6-B

Türkiye’de Ticaret
Ticaret mal ve hizmetlerin alım satımıdır.3’e ayrılır.
1.İÇ TİCARET
Türkiye sınırları içerisinde bölgeler yâda bölümler arasında gerçekleştirilen ticarettir.
Türkiye’de iç ticaret fazladır bunun nedenleri;

-İklim çeşitliliğine bağlı olarak tarım ürünlerinin çeşitlenmesi ve her tarım ürününün her bölgede olmaması
-Ülke içinde sanayi tesislerinin dengesiz dağılması
-Nüfusun ülkenin bölümlerine göre dengesiz dağılması
-Yaz ve kış turizmine bağlı bazı yörelerin oldukça fazla nüfuslanması
-Ulaşımın gelişmesine bağlı olarak ülkenin her yerine erişilebilmesi.
-Reklam ve tanıtım faaliyetleri ile iletişim kanallarının çeşitlenmesi ve güçlenmesidir.
İç ticaret merkezleri içerisinde bazı alanlara özel olarak belli bir ad konulmuştur. Bu alanlara Serbest Ticaret Bölgesi denir.
Yabancı yatırımcılar bu bölgelere gelerek iş yapabilir. Ürünler burada vergi alınmadan alınıp satılır ve depolanır. 225
Serbest Bölgelerin Kuruluş Amaçları

➨ Yabancı sermaye yatırımlarını ve dış ticareti arttırmak
➨ Yerli üreticilerin dünya piyasalarındaki fiyattan girdi temin
etmelerini sağlayarak uluslararası rekabet güçlerine katkıda
bulunmak,
➨ ihracata dönük sanayinin gelişmesini teşvik ederek ihracatı
arttırmak,
➨ döviz girişini arttırmak,
➨ yeni iş imkanları yaratarak istihdam sorununun çözümüne yardımcı
olmak,
➨ gelişmiş üretim ve yönetim tekniklerinin(teknoloji) yurtdışından
getirilmesiyle ekonomik standartları yükseltmek amacıyla kurulurlar.

2.DIŞ TİCARET
Bir ülkenin dışarıya mal ve hizmet satması veya dışarıdan alması olayına dış ticaret denir.
✓ Türkiye’nin dışarıya mal veya hizmet satması olayına ……………………………………………………… denir.

✓ Türkiye’nin dışarıdan mal veya hizmet alması olayına ise ……………………………………………………. denir.
✓ İhracat ile ithalatın toplamına ……………………………………………………. denir.
✓ İhracatın ithalattan fazla olduğu durumlarda ……………………………………… oluşur.
✓İthalatın ihracattan fazla olduğu durumlarda ise …………………………………………oluşur.
Türkiye İhracatının Sektörel Dağılımı
Sanayi Ürünleri : % …………..
Tarım : % ……………….
226
Madencilik : % ...................
En çok ihraç ettiğimiz ürünler; İhracat Ülke Sıralaması;
1- 1-
2- 2-
3- 3-
4-
5-

Türkiye İthalatın Sektörel Dağılımı
Sanayi Ürünleri : % …………………
Maden : % ..................
Tarım : % ……………….
En çok İthal ettiğimiz ürünler; İthalat Ülke Sıralaması:
1- 1-
2- 2-
3- 3-
4-
227
5-
3.TRANSİT TİCARET
Türkiye’nin yalnızca deniz ve karayolları kullanılarak başka ülkelerin yapmış olduğu ticarete transit ticaret denir.
Türkiye’nin; Asya ile Avrupa arasında ulaşım koridoru olması,
. Üç tarafının denizlerle çevrili olması,
- Zengin petrol rezervlerine sahip ülkeler ile sanayileşmiş Avrupa ülkeleri arasında yer
alması transit ticareti geliştirmiştir.
İki önemli transit ticaret yolu vardır. Bunlar;
-İran Transit Ticaret yolu: Trabzon limanından başlar ve İran Gürbulak sınır kapısına uzanır.
İran’ın en fazla ticaret yaptığı yollardan biridir.
-Habur Kapıkule arası transit ticaret yolu: Habur sınır kapısından başlar Kapıkule sınır kapısına uzanır.

1 2 3
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de iç I.Kaliteli ve rekabet gücü yüksek ürünlerin Türkiye’nin ihracatında aşağıdaki
ticaretin canlı olmasının nedenleri arasında dış pazara sunulması sanayi ürünlerinden hangisinin payı
gösterilemez? II.Yeni pazarlar oluşturulması daha fazladır?
III.İşlenmiş ürün ithalatının artırılması
A)Sezonluk nüfus artışının gerçekleştiği turizm A)Mobilya B)Konserve
merkezlerinin fazla olması Türkiye’nin dış ticaret açığının C)Tekstil D)Kağıt
B)Demir yolu yük taşımacılığının deniz yoluna kapanmasına yukarıdakilerden hangilerinin . E)Cam
göre daha çok tercih edilmesi olumlu etkisi olmaz?
C)Nüfus yoğunluğu fazla olan büyük şehirlerin
A)Yalnız I B)Yalnız II C)Yalnız III
varlığı
D)Birçok üründe, üretim alanlarıyla tüketici D)I ve II E)II ve III
kitlelerinin birbirinden uzak olması
E)Bölgelerde farklı tarım ürünlerinin üretilmesi
228
4 5 6
Türkiye’de ihracatı artırmak amacıyla birçok Türkiye’de endüstri ürünleri dış satımı yıldan Aşağıdaki ürünlerin hangisi
çalışma yapılmaktadır. yıla artmaktadır. Türkiye için hem dış alım hem de
Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden dış satım diğerlerine göre daha
Aşağıdakilerden hangisinin, bu çalışmalar
hangisidir? önemli bir yer tutar?
içerisinde en son sırada yer alması
gerekmektedir? A)Yurtiçi tüketimin azalması A)Petrol
B)Taşımacılığın hızlı ve gelişmiş olması B)Doğalgaz
A)Ürün çeşidini artırmak
C)Kalifiye işçi sayısının artması C)Kahve
B)Ürün kalitesini artırmak
D)Ham madde üretiminde artış olması D)üzüm
C)Ürün tanıtımına önem vermek
E)Ürünlerin uluslararası standartlara E)Beyaz Eşya
D)Ürün paketlenmesine önem vermek
E)Ürün pazarlarını genişletme çabalarına önem ulaşması
vermek
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-B 2-C 3-C 4-D 5-E 6-E

Türkiye’de Ulaşım
Ulaşım, mal ve hizmetlerin bir yerden başka bir yere taşınmasıdır. Ulaşım altyapısının kurulması ve ulaşım sistemlerinin gelişmesi
üzerinde etkili olan faktörleri; doğal ve beşerî olmak üzere iki başlıkta incelemek mümkündür. Bunlar;
Doğal Faktörler; Beşerî ve Ekonomik Faktörler;
• Coğrafi konum • Sanayi • Ticaret • Tarım ve hayvancılık

• Yer şekilleri • Turizm • Nüfus • Sermaye
• İklim • Teknolojik gelişmeler
Demir Yolu:
-Türkiye’de ilk demir yolu hattı İzmir-aydın arasında 1866 yılında kurulmuştur.
-Demiryolu ulaşımına Cumhuriyet’in ilk yıllarında da önem verilmiş ancak 1950’li
yıllardan sonra demiryollarına verilen önem azalmıştır. 229
-Dağlık engebeli arazi, dağların uzanış yönü demiryolu yapımını ve maliyetini etkiler.
-Demiryolları ülkemizde doğu-batı yönlü uzanır ve engebeli yere gitmez.
-Demiryolu ulaşımı, Türkiye’nin yük ve yolcu taşımacılığında kara yollarından sonra
gelir.
Daha çok ağır yüklerin, madenlerin, askeri araç ve tarım ürünlerinin taşınmasında
kullanılır.
-Demiryolları YHT ile gelişmiştir. (Yüksek Hızlı Tren)

-İlk YHT Ankara-Eskişehir arası(2009)
Demiryollarının gitmediği yerler: Yıldız Dağları çevresi, Çanakkale çevresi, Menteşe yöresi, Antalya Bölümü’nün kıyıları ve Antalya ili,
Bursa ili, Sinop –Kastamonu çevresi, Tunceli – Ağrı – Iğdır yöresi, Hakkâri Yöresi ve Doğu Karadeniz Bölümü.
Demiryollarının gittiği limanlar: Samsun, Zonguldak, Ereğli, İskenderun, Mersin, İzmir, Bandırma, İzmit ve İstanbul.
Demiryollarının gittiği ülkeler: Bulgaristan, Yunanistan, Gürcistan, Ermenistan (şu an kapalı) İran ve Suriye gibi ülkelerle tarifeli
seferler mevcuttur.
Kara Yolu:
-Kara yolu ulaşımı gerek yolcu gerekse yük taşımacılığı açısından Türkiye’de ilk sıradadır.
-Osmanlı Devleti döneminden kalan kara yolu uzunluğunun yaklaşık 18.300 km olduğu bilinmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında kara yolu
yapımına önem verilmiştir. Bunun sonucunda 1938 yılında kara yolu uzunluğu 38.800 km’ ye ulaşmıştır.
-1950 yılında Kara Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuş ve bu tarihten itibaren kara yolu yapımına daha fazla önem verilmeye başlanmıştır.
–En ücra köşeye kadar ulaştığı için, yurt içi taşımacılıkta en fazla kullanılan yoldur.
–Dağlar doğu-batı yönlü uzandığı için kara yolları da doğu-batı yönlü ova ve akarsu vadilerini takip etmiştir.
–Arazinin engebeli olduğu alanlarda yol yapım maliyetleri yüksek, düz alanlarda ise düşüktür.
–Akdeniz ve Karadeniz’de dağlar kıyıya paralel uzandığı için yol yapım maliyeti fazladır. Burada ulaşım geçit ve boğazlarla sağlanır.
Akdeniz Bölgesi’ndeki başlıca geçitler şunlardır:
✓ Çubuk Geçidi: Antalya’yı Göller yöresine
✓ Sertavul Geçidi: Silifke’yi Karaman’a

230
✓ Gülek Geçidi: Adana’yı İç Anadolu Bölgesi’ne
✓ Belen Geçidi: Çukurova’yı Hatay’ a bağlar.
Karadeniz Bölgesi’ndeki başlıca geçitler şunlardır:
✓ Ecevit Geçidi: İnebolu’yu Kastamonu’ya
✓ Ilgaz Geçidi: Çankırı’yı İç Anadolu’ya
✓ Zigana (Kalkanlı) Geçidi: Trabzon’u Gümüşhane’ye
✓ Kop (Çimen) Geçidi: Bayburt’u Erzurum’a
✓ Cankurtaran Geçidi: Hopa’yı Borçka’ya
✓Sakaltutan Geçidi: Erzincan’ı Sivas’a bağlar.

Başlıca Tünellerimiz şunlardır:
Ovit Dağı Tüneli: Türkiye'de Rize – Erzurum arasındaki

karayolunun İkizdere – İspir mevkiinde bulunan Ovit Dağı
Geçidi'nin karayolu tüneli ile geçilmesini sağlar uzunluğu ise
14,3 kilometredir. Türkiye’nin en uzun kara yolu tünelidir.
Yeni Zigana Dağı Tüneli: 14,7 km Trabzon-Gümüşhane arasında

yapım aşamasında olan bir tüneldir. Bu tünelin tamamlanmasıyla
Türkiye'nin en uzun kara yolu tüneli olacaktır.
Sabuncubeli Tüneli: İzmir ve Manisa illeri arasında D 565

karayolu üzerinde ulaşım süresini 45 dakikadan 15 dakikaya
indiren tüneldir. 2018 yılında faaliyete geçmiştir.
Karabet tüneli: Van-Bahçesaray arasında 2016 yılında faaliyete 231

geçen prefabrik kar tünelinin uzunluğu 2,3 km’dir. Çığ olaylarını
önlemek amaçlıdır.
Orhangazi Tüneli (Samanlı Tüneli): Orhangazi Tüneli, eski

adıyla Samanlı Tüneli, Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi
kapsamında Bursa’da inşa edilen tünel. 3.390 m ile Türkiye’nin en
uzun otoyol tünelidir
Nefise Akçelik Tüneli: Ordu sınırları içindeki Bolaman Avrasya Tüneli: İstanbul’un Avrupa ve Asya yakalarını
mevkiinde bulunan ve Fatsa ilçesi ile Ordu il merkezini birbirine karayoluyla bağlayan, İstanbul Boğazı’nı deniz tabanının altından
bağlayan tünel, sahil yolu mesafesinin daha az zamana çekilmesi geçen 5,4 km uzunluğundaki iki katlı tüneli de kapsayan toplam
için yapılmıştır. Tünelin uzunluğu 3778 metredir. Önceleri 14,6 km’lik bir güzergâhta, Kazlıçeşme ile Göztepe arasında inşa
yaklaşık 4 saat olan Samsun-Giresun yolu, bu tünel vasıtasıyla 2 – edildi. Trafiğin çok yoğun olduğu güzergâhta yolculuk süresi 100
2,5 saat arasına düşmüştür. dakikadan 15 dakikaya indirilmiştir. 2016 yılında faaliyete geçti.

Başlıca Asma Köprülerimiz şunlardır:
-Boğaziçi Köprüsü(15 Temmuz Şehitler Köprüsü) (1973)

-Fatih Sultan Selim Köprüsü (1988)
-Nissibi Köprüsü (Adıyaman) (2015)
-Ağın-Karamağara(Elazığ) (2015)
-Osmangazi Köprüsü (İzmit) (2016)
-Yavuz Sultan Köprüsü
Deniz Yolu:
Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili olduğu için deniz ulaşımı önem kazanmıştır.
Özellikle 1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj kanunu ile denizyolları önündeki engeller kalkmış oldu. 1933 – 1939 yılları arasında bu
sektörün gelişmesinde devlet hâkim iken 1950 yılından sonra özel sektör etkin olmaya başlamıştır. Türk denizciliğinin gelişebilmesi için
1954 yılında Denizcilik Bankası kuruldu. Bu ulaşım sistemi ucuz olup, daha çok dış ticarete yönelik faaliyet gösterir. Türkiye dış 232
ticaretinin %65'inden fazlası deniz yoluyla yapılmaktadır.
-Bir limanın gelişmesi için en önemli faktör limanın iç bölgelerle olan ulaşım ağının(hinterland) geniş olması gerekir.
–Ülkemizdeki en önemli limanlar İstanbul, İzmir ve Mersin Limanlarıdır.
-En büyük ithalat limanı: Kocaeli
-En büyük ihracat limanı: Adana-Botaş
-En büyük konteyner limanı: İstanbul-Ambarlı
-Kapasitesi en büyük Ro-Ro limanı: İstanbul-Tuzla
-En büyük kruvaziyer liman: Kuşadası
-En geri kalmış liman: Sinop
-Ortadoğu transit ticaretinden dolayı gelişmiş liman:
İskenderun
-İran transit ticaretinden dolayı gelişen liman: Trabzon

Ro-Ro Taşımacılığı: Deniz ve kara taşımacılığının koordinasyonu ile kurulan taşımacılık
sistemidir. Kara yolu taşımacılığını deniz yoluyla birleştirmektir.
-Tekerlekli araçların gemilerle taşınmasıdır.
-Mersin, İzmir, İstanbul, Tekirdağ, Zonguldak, Samsun, Trabzon, Rize
Hava Yolu:
Türkiye diğer ulaşım sistemlerinde olduğu gibi havayollarında da önemli bir yer ve potansiyele sahiptir. Türkiye’nin stratejik konumundan
dolayı Asya –Avrupa – Pasifik Bölgesi için geçiş hattıdır. Havayolları ile ilgili en önemli gelişme 1933 yılında kurulan Devlet Hava Yolları
İdaresi’dir. Bu kurum 1956 yılında THY (Türk Hava Yolları) adını almıştır. Yurt dışına yapılan ilk resmi sefer 1947 yılında Ankara ve
İstanbul'dan Atina'ya gerçekleşmiştir.
1983 yılında sivil havacılık kanunu ile özel havayolu şirketlerinin bu pazara dahil
olmasıyla hava yolları hızlı gelişim göstermiştir. Bu ulaşım sisteminde sermaye 233
ve teknoloji önemlidir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında sınırlı birkaç ilde (İstanbul,
Ankara, İzmir, Adana) bulunurken, son yıllarda büyük bir gelişme sağlanmıştır.
İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Antalya’da önemli hava limanları bulunur.
En pahalı ve günümüzde en çok gelişen yoldur.

-En büyük hava limanı: İstanbul Yeni Hava Limanı
-En büyük kargo hava limanı: Şanlıurfa’daki GAP
-İlk deniz üstü hava limanı: ORGİ-OGU (Ordu-Giresun arası)
-İlk bölgesel hava limanı: Zafer hava limanı(Afyon-Kütahya-Uşak arası)

1 2 3
Türkiye’nin ulaşımı ile ilgili aşağıdakilerden Türkiye’nin, geçmişten günümüze kadar önemli Aşağıdaki bölümlerden hangisinde yer
hangisi yanlıştır? yolların kesiştiği yer olma özelliğini koruması, şekilleri, ulaşımda önemli bir doğal
aşağıdakilerden hangisine bağlanabilir? engel oluşturmaz?
A)Ulaşımın en fazla geliştiği merkez İstanbul’dur.
B)Dış ticarette en fazla kullanılan ulaşım yolu A) Eskiden beri yerleşim alanı olmasına A)Batı Karadeniz
deniz yoludur. B) Çeşitli iklim özelliklerinin görülmesine B)Yukarı Murat-Van
C)Dış turizmde en fazla kullanılan ulaşım yolu C) Coğrafi konumunun elverişli olmasına C)Ergene
hava yoludur. D) Topoğrafik koşullarının elverişli olmasına D)Hakkari
D)Yol yapım giderleri en fazla olan bölge Doğu E) Farklı jeolojik zamanlarda oluşmuş arazilere E)Adana
Anadolu’dur. sahip olmasına
E)Akarsu ulaşımı gelişmemiştir. 6 8
Ulaşım ağının sık olduğu yerlerde aşağıdaki Türkiye’de kara yolu ile yapılan yük ve
ekonomik etkinliklerden hangisinin gelişmişlik yolcu taşımacılığı, diğer ulaşım yollarına
4 payı daha az olabilir? göre daha fazla tercih edilmektedir.
Türkiye’nin yer şekilleri, iklim ve yükselti gibi A) Ticaret Bu durumun nedenleri arasında; 234
B) Sanayi
özellikleri göz önüne alındığında, aşağıda verilen I. kara yoluyla Türkiye’nin her yerine
C) Hayvancılık
illerden hangisinin demir yolu ulaşımının ulaşılabilmesi,
D) Turizm
gelişmesine daha az elverişli olduğu söylenebilir? II. kara yollarına yapılan yatırımın,
E) Tekstil
diğer ulaşım yollarına göre fazla olması,
A) İzmir B) Balıkesir C) Giresun 7
III. kara yoluyla yük ve yolcu
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de ulaşımı taşımacılığının daha ucuz olması,
D) İstanbul E) Konya
olumsuz etkileyen faktörlerden değildir? IV. kara yoluyla yapılan yolculuğun daha
5 kısa sürmesi
A)Yükselti ve engebenin fazla olması
Aşağıdakilerden hangisi, Akdeniz kıyı kesimiyle B)Heyelan ve çığ olaylarının görülmesi özelliklerinden hangileri gösterilebilir?
iç kesimleri birbirine bağlayan geçitlerden biri C)Ülkenin güney ve kuzeyinde sıradağların A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
değildir? kıyılara paralel uzanması
D)Kış mevsiminde kar yağışları, buzlanma ve sis D) II ve IV E) III ve IV
A)Gülek B) Sabuncubeli C)Sertavul
oluşumunun yoğun görülmesi
D)Çubuk E)Belen E)Bitki örtüsünün çok çeşitli olması
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-D 2-C 3-C 4-C 5-B 6-C 7-E 8-A
Türkiye’de Turizm
Turizm, insanların gezip görme, dinlenme gibi ihtiyaçlarını kapsayan bir faaliyet alanıdır.
Turizmin gelişmesinde etkili olan faktörler;
Eğitim seviyesinin yükselmesi
Bilgi paylaşımının artması, turizm alanlarının tanıtılması
Ulaşım olanaklarının çeşitlenmesi ve gelişmesi
Ekonomik imkanların gelişmesi
Kentleşme seviyesinin artması
*Ülkemiz göreceli ve mutlak konumu itibarıyla turizm potansiyeli açısından önemli özelliklere sahiptir. Türkiye’nin ılıman kuşakta yer 235
alması, güneşli gün sayısının çokluğu ve üç tarafının denizlerle çevrili oluşu kıyı turizmini geliştirmiştir.
*Anadolu, jeolojik ve jeomorfolojik geçmişin bıraktığı farklı yer şekilleri, doğal su kaynakları, zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile
geçmişten günümüze farklı kültürlere ev sahipliği yapmıştır. Anadolu topraklarındaki tarihî ve arkeolojik kalıntılar ve eserler Türkiye’yi
turizm açısından bir cazibe merkezi hâline getirmiştir.
Türkiye’de turizmi geliştirmek için;
Tesis sayısının ve kalitesinin artırılması Yurt dışında ülke tanıtımına daha fazla yatırım yapılması
Kalifiye eleman sayısının artması Alternatif turizm etkinliklerinin geliştirilmesi ve
Alt yapı, güvenlik problemlerinin halledilmesi yatırımcıların desteklenmesi
Ulaşım, haberleşme imkanlarının ülke genelinde geliştirilmesi Doğal çevredeki bozulmanın ve kirlenmenin önüne geçilmesi
Hava yollarında direkt uçuş noktalarının artırılması Turizm faaliyetlerinin yıl içerisine yayılması gerekmektedir.

YAZ TURİZMİ KIŞ TURİZMİ
Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili oluşu, deniz Türkiye’nin yüksek dağlarla çevrili bir ülke oluşu ve kar örtüsünün yılın
sezonunun uzun sürmesi, denize girmeye elverişli koy ve büyük bölümünde mevcut olması kış turizmini geliştirmiştir.
körfezlerin çokluğu özellikle Ege ve Akdeniz’de kıyı Son yıllarda yüksek standartlara sahip kayak ve konaklama tesislerinin
turizmini geliştirmiştir. Antalya, İzmir, Balıkesir, Muğla sayıca artışı, kayak tutkunlarını bu bölgelere çekmektedir.
ve Çanakkale her yaz kıyı turizmi için önemli birer En çok geliştiği bölge Marmara’dır.
merkez olmuştur. • Erciyes Turizm Merkezi-KAYSERİ • Ladik-SAMSUN
Yaz turizminden en çok gelir elde eden bölgemiz: • Bozdağlar-İZMİR • Kartalkaya-BOLU
Ege Bölgesi • Devraz-ISPARTA • ELmadağ-ANKARA
Yaz turizmi sezonunu en erken başlatan bölgemiz: • Sarıkamış Turizm Merkezi – KARS
Akdeniz Bölgesi • Uludağ Turizm Merkezi – BURSA
Yaz turizmi sezonunu en geç bitiren bölgemiz: • Saklıkent-ANTALYA
Akdeniz Bölgesi • Palandöken Turizm Merkezi – ERZURUM 236
Yaz turizmi sezonunu en geç başlatan bölgemiz: • Ilgaz Turizm Merkezi – KASTAMONU/ÇANKIRI
Karadeniz Bölgesi
Güney Marmara kıyılarında da yaz turizmi
faaliyetleri yürütülmektedir.
Karadeniz’de Kıyı Turizminin Diğer Kıyılar

Kadar Gelişmeme Nedenleri
Deniz suyu sıcaklığının düşük olması

İklimden ötürü güneşli gün sayısının az,
yağmurlu gün sayısının fazla olması
Doğal plajların sınırlı olması
Kıyı derinliğinin fazla olması
Dalgaların etkili olması

İNANÇ TURİZMİ AKARSU TURİZMİ
Pek çok kültüre ev sahipliği yapan Türkiye’de geçmişten günümüze Ülkemizdeki akarsuların büyük bölümü akarsu turizmi olarak
üç büyük semavi dine (Müslümanlık, Hristiyanlık, Musevilik) ait tanımlanan
pek çok ibadethane ve eser bulunmaktadır. Bunlar;
▪ Rafting
• Meryem Ana evi -> Efes
▪ Kano
• Saint Pierre Kilisesi / İlk kilise -> Hatay
• Sümela Manastırı -> Trabzon ▪ Nehir Kayağı
• Balıklıgöl -> Şanlıurfa
• Akdamar Adası -> Van gölü
Çoruh nehri, Köprü çayı, Manavgat Çayı, Melen çayı, Dim Çayı,
• Mevlana Türbesi-Konya
Göksu Nehri, Fırat nehrinin bir kısmı ülkemizde rafting
• Paul Kilisesi, St. Paul Kuyusu ve Çevresi -> Mersin / Tarsus
turizmine uygun akarsularımızdır.
• Nicholas Kilisesi -> Antalya
• Ayasofya Camii -> İstanbul
• Deyr Ul Zaferan Manastırı-> Mardin 237
• Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhı ve Külliyesi-> Nevşehir
• Ulucami-Bursa
SAĞLIK TURİZMİ
Türkiye’nin jeolojik yapısından dolayı sıcak su kaynakları boldur. Sıcak su kaynakları termal kaplıcalar olarak turizmde değerlendirilir.
Türkiye’de fay hatlarının geçtiği alanlar ile kaplıcalar paralellik göstermektedir.
Türkiye jeotermal kaynak zenginliği ve potansiyeli bakımından Dünya’da ilk yedi ülke arasında olup, Avrupa’da birinci sıradadır.
• Afyon -> Sandıklı – Bolvadin • Taraklı-Kuzuluk-Sakarya

• Pamukkale-Karahayıt -> Denizli • Emet – Simav – Kütahya
• Balçova -> İzmir • Germencik -Aydın
• Kızılcahamam – Haymana -> Ankara • Gönen-Edremit-Balıkesir
• Çekirge-Bursa • Armutlu-Yalova
• Ilıca-Pasinler -Erzurum
YAT TURİZMİ YERŞEKİLLERİ TURİZMİ
Yat limanlarına marina denilir. Turizm çeşitliliği açısından ülkemizdeki mağaralar, peribacaları,
Türkiye’nin en donanımlı marinaları Güney Ege ve Akdeniz travertenler, obruklar önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.
kıyılarında İzmir, Kuşadası, Bodrum, Datça, Bozburun,
• Damlataş
Marmaris, Göcek, Fethiye, Kalkan, Kaş, Finike, Kemer ve
• Dim
Antalya’da yer almaktadır. Bu tam donanımlı limanlarda, yatçılar
• İn suyu vb. mağaraları
gereksinim duydukları hizmet ve malzemeleri
• Pamukkale travertenleri
bulabilmektedirler.
• Cennet-Cehennem obrukları turistik çekiciliği fazla olan
Antalya, Dalaman, İzmir ve İstanbul havaalanları
doğal güzelliklerimizdendir.
tüm Türk marinalarına süratli bağlantı kurarlar.
KRUVAZİYER TURİZMİ
Gemi üzerinde birçok konaklama, yemek, eğlence seçenekleri GOLF TURİZMİ

238
bulunan; yüksek hizmet standartlarına sahip; programlanmış
Son yıllarda hizmete giren uluslararası nitelikteki
belirli rotalarda turistik amaçlı olarak çalışan yolcu gemileridir.
golf tesisleriyle Türkiye’de yeni bir turizm alanı
İstanbul ve Kuşadası’nda oldukça gelişmiştir.
oluşmaktadır.
BOTANİK TURİZMİ Ülkemizde golf tesisleri çoğunlukla sahile yakın, yüksek

kapasiteli, zengin yeme-içme, alışveriş, eğlence olanaklarının
Çeşitli coğrafi özellikleri, iklim çeşitliliği, üç kıta arasında sunulduğu konaklama tesislerinin yakınındadır. Bu tesisler doğa
doğal bir köprü olması, Anadolu Yarımadası’nı dünyada ile iç içe düzenlenen golf sahaları ile ziyaretçilerine doğaya
benzerine az rastlanan bir bitki çeşitliliğine sahip kılmıştır. dönük bir ortamda tatil geçirebilmek için fırsatlar
Endemik bitkiler açısından ülkemiz dünyanın önemli sunmaktadır.
merkezlerinden biridir. Avrupa’nın endemik bitki sayısı toplam Antalya, İstanbul, Ankara ve Muğla’da gerek işletme
2.750 adet iken bu sayı ülkemizde 3.000 adettir. Bu bitkileri doğal faaliyetinde gerekse yatırım kapsamında yer alan uluslararası
ortamında görmek için yapılan botanik turizmi Antalya başta olmak standartlarda golf tesislerinin planlanması gelecek adına golf
üzere gelişme göstermektedir. turizmi potansiyelini oluşturmaktadır.

MAĞARA TURİZMİ DAĞCILIK TURİZMİ
Turizm çeşitliliği açısından ülkemizdeki mağaralar, önemli bir Gelecek 5-10 yıl içinde İstanbul, Bursa, Erzurum,
potansiyel oluşturmaktadır. Dünyadaki diğer ülkelere göre Antalya, Kayseri bölgelerinde dış pazara yönelik bir
‘mağara cenneti ülke’ durumunda olan yurdumuzda yaklaşık dağ ve kış turizmi hareketliliği beklenmektedir.
40.000 adet mağara bulunmaktadır. Yaz – kış üzerinde kar eksik olmayan yüksek
Mağaraların önemli bir kısmı karstik alanlar olan Batı ve Orta dağlarıyla ve bu dağlarda kurulan kayak tesisleriyle
Toros Dağlarında (Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Konya, Türkiye önemli bir kış turizm merkezidir.
Karaman, İçel ve Adana) yer almaktadır.
SUALTI DALIŞ TURİZMİ
Antalya, Balıkesir, Muğla, Çanakkale, Mersin ve Kocaeli gibi
KÜLTÜR TURİZMİ
illerde su altı dalış turizmi için uygun yerler vardır.
• Sultanahmet Camisi, Binbirdirek Sarnıcı – İstanbul
YAYLA TURİZMİ
• Harran Üniversitesi Kalıntıları – Urfa
• Yazılıkaya – Çorum – Hattuşaş Antik yerleşkesi Kuzey Anadolu ve Toros dağları yayla
239
• Selsius(Celsus) Kütüphanesi – İzmir – turizmi potansiyelinin en fazla olduğu
• İkiz Boğalar – Sivas – Altınyayla – Kuşaklı (Sarissa) yerlerdir. (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize vb.)
• Sart Sinagogu, Sard – Manisa Kültür Turizm Bakanlığı tarafından belirlenen 26 yayla turizm
• İnce Minareli medrese – Konya – Selçuklu merkezinden 24’ü Karadeniz’de bulunmaktadır. Bunun yanında
• Mitolojik Heykel – Van Adana, Mersin, Hatay ve Antalya’da da yayla turizmi amacıyla
• Göbeklitepe –Şanlı Urfa
kullanılan yerler vardır.
• Kültepe-Kayseri
• Çatalhöyük neolitik Kenti -Konya KONGRE TURİZMİ
• Alacahöyük -Çorum Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlayan Türkiye toplantı ve
• Perge -Antalya kongrelere ideal bir mekân konumundadır.
• Aspendos -Antalya Ülkemizde başta İstanbul olmak üzere İzmir, Ankara ve Antalya
• Selçuk, Efes , Milet -İzmir kongre turizmi merkezleri haline gelmiştir. Uluslararası
• Aizanoi -Kütahya / Çavdarhisar (Dünyanın ilk borsası)
kongrelerin % 68' i İstanbul'da yapılmaktadır.

TÜRKİYE’NİN 2023 TURİZM STRATEJİSİ
• Sürdürülebilir turizm yaklaşımı benimsenerek, istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör
konumuna ulaştırılması,
• Türkiye’nin 2023 yılına kadar, uluslararası pazarda turist sayısı ve turizm geliri bakımından ilk beş ülke arasında uluslararası
bir marka hâline getirilmesinin sağlanması
• Ekonomik gelişimi destekleyen; fiziksel düzeyde uygulanabilir, toplum yönelimli ve sürdürülebilir turizm ilkesini içeren bir
planlama yaklaşımının ortaya konması
• Ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte markalaşmanın hedeflenmesi, ulusal tanıtım ve pazarlamaya ek olarak varış noktası bazında
tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine başlanması
• Zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerimizin markalaştırılarak turistler için bir çekim noktası hâline getirilmesi
• Alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak sağlık turizmi, termal turizm, kış turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, yayla
turizmi, kongre ve fuar turizminin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
2023 Turizm Stratejisinde Yer Alan Tematik Turizm Gelişim Bölgeleri

240
Frigya Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi ▪ Afyonkarahisar, Kütahya,
Eskişehir, Ankara
Troya Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi ▪ Balıkesir ve Çanakkale
Aphrodisia Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi ▪ Aydın, Denizli
Söğüt Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Bursa, Bilecik
Kapadokya Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Aksaray, Kayseri, Kırşehir,
Nevşehir
Göller Bölgesi Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Konya, Isparta, Afyon,
Burdur
Hitit Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Çorum ve Yozgat
Urartu Bölgesi Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Bitlis ve Van
GAP Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi ▪ Adıyaman, Batman, Diyarbakır,
▪ Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak

Türkiye’nin 2013 Turizm Stratejisinde yer alan Turizm Gelişim Koridorları
Zeytin Koridoru ▪ Bursa İli Gemlik ve Mudanya İlçeleri, Balıkesir İli Gönen, Bandırma ve Erdek
İlçeleri, Çanakkale İli Ezine İlçesi ▪ Sağlık, gastronomi, kültür ve kıyı turizmi gelişimi
Kış Koridoru ▪ Erzincan, Erzurum, Ağrı, Kars ve Ardahan İlleri ▪ Kış Turizmi gelişimi
İnanç Koridoru ▪ Mersin İli Tarsus İlçesinden başlayarak Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin İlleri
▪ Kültür ve İnanç Turizminin gelişimi
İpek Yolu Koridoru ▪ Ayaş – Sapanca Koridoru içinde ▪ Kültür ve Eko-Turizm gelişimi
Batı Karadeniz Kıyı Koridoru ▪ Şile – Sinop arasında uzanan 500 km.lik kıyı bandı ▪ Kültür, kıyı ve doğa
turizmi gelişimi
Yayla Koridoru ▪ Samsun İlinden Hopa’ya kadar uzanan bölge ▪ Doğa turizmi, yayla turizmi gelişimi
Trakya Kültür Koridoru ▪ Edirne –Kırklareli ve Tekirdağ illeri ▪ Kültür turizmi, doğa ve gastronomi
turizminin gelişimi
241

UNESCO DÜNYA MİRAS LİSTESİ TÜRKİYE
242

Ramsar Sözleşmesinde Yer Alan Sulak Alanlar:
Ramsar, İran’da bir şehirdir. Sözleşme Ramsar ’da imzalandığından bu adla

anılır. Sulak alanların Dünya çapında korunması ve akılcı kullanılması için
Ramsar (İran)’da 1971 yılında imzalanan Uluslararası Sulak Alanların
Korunması Sözleşmesi kapsamında özel korumaya alınmış uluslararası öneme
sahip bir çevre koruma alanıdır. 1994- 2013 yılları arasında 14 sulak alanımız
Ramsar Alanı olarak ilan edilmiştir.
Türkiye'nin Kaybolan Sulak Alanları
Hatay'daki Amik Gölü, 1968'de başlatılan ve altı yıl süren ıslah Türkiye'nin en büyük tatlı su gölü olan Beyşehir Gölü, aşırı su
çalışmaları sonucu kurutularak tarıma açılmıştır. Bu nedenle çekilmesi nedeniyle tehdit altındadır. Hotamış Sazlığı, su rejimine
yörenin iklimi değişmiş, yörede yağışlar ve seller meydana yapılan müdahaleler sonucu kurumuştur.
gelmiştir. Konya Kapalı Havzasındaki Eşmekaya Sazlığı aşırı kullanım ve
Burdur'daki Kestel Gölü de 1965 yılında tarımsal üretim için diğer nedenlerle kurumuştur. Bundan dolayı burada yapılması
243
kurutulmuştur. planlanan ve yapımına başlanan baraj da tamamlanamamıştır.
Kahramanmaraş'taki 7125 hektar alana sahip Gavur Gölü, 1950'li Konya Havzasındaki binlerce hektarlık Suğla Gölü de tarım arazisi
yıllardan itibaren sıtmayla mücadele ve tarım alanı elde etmek elde etmek için kurutulmuştur.
amacıyla yok edilmiştir. Sultan Sazlığı, Türkiye'deki ilk 5 Ramsar alanından biridir. Sazlık
Türkiye'nin en önemli göllerinden biri olan Akşehir Gölü'nün 350 günümüzde çok sıkı korunmakla birlikte sanayi ve tarım
km2 alanı 15 yıl önce adeta çöl haline gelmiştir. Gölü besleyen alanlarından su kaynaklarına karışan atıklar nedeniyle büyük tehdit
akarsuların çeşitli nedenlerle kuruması, yer altından kontrolsüz altındadır. Bu alanda yaygın olarak saz kesimi yapılmaktadır.
su çekilmesi adeta gölün sonunu getirmiştir. 5.1997 yılında 260 RAMSAR Sözleşmesi’ne dahil olan ve 'Milli Park' niteliğinde
bin hektar alanı kaplayan Tuz Gölü, 2004 yılına gelindiğinde 7 korumalı bölge statüsüne sahip Seyfe Gölü Kuş Cenneti,
yılda 100 bin hektar azalarak 160 bin hektara düşmüştür. kuruyarak, çorak bir topraktan ibaret hale geldi. İçme ve kullanma
Konya Havzasındaki bir başka sulak alan olan Samsam Gölü de suyu kurumada önemli etkendir.
tarımsal amaçlı kurutulmuştur; ancak üzerinden yıllar geçmesine Yeraltı sularının bilinçsiz kullanımı ve kuraklık nedeniyle,
rağmen toprakların tuzlu olması nedeniyle burada hala tarım 'Dünyanın nazar boncuğu' olarak bilinen Konya'nın Karapınar
yapılamamaktadır. ilçesindeki Meke Gölü tamamen kurudu.

1 3
Aşağıdakilerden hangisi, turizmin olumsuz Aşağıdaki kentlerden hangisinde,
etkilerine örnek olarak verilemez? 2 karşısında belirtilen turizm türünün
A) Çevre kirliliğinin artması Aşağıdaki merkezlerden hangisi inanç yapıldığı söylenemez?
B) Gürültü kirliliğinin artması turizmi kapsamında daha önemli bir yere
A)Kütahya-Kaplıca turizmi
C) Yeni iş sahalarının açılması sahiptir?
B)Çorum-Rafting turizmi
D) Doğal çevrenin tahrip edilmesi A)Trabzon B)Bursa C) Şanlı Urfa
C)Konya-İnanç turizmi
E) Hayvan türlerinin azalmasına ve ekosistemin D) Adana E) Sivas
D)Antalya-Kayak turizmi
bozulmasına neden olması
E)İstanbul-Kültür turizmi
5
Aşağıda verilen turistik 244
6
değerlerimizden hangisi UNESCO’nun
Dünya Miras Listesi’ne hem doğal hem Uygarlıklar beşiği olarak bilinen ülkemiz
4
de kültürel değer olarak alınmıştır? kültürel zenginliklerinin yanı sıra doğal
Yaz tatili için gittiği yerleri anlatan Selen, güzellikleriyle de çok fazla sayıda turizm
İshakpaşa Sarayı, Göbeklitepe, Akdamar A)Selimiye Cami
değerine sahiptir.
Kilisesi ve Nemrut Dağı’nı gördüğünü B)Divriği Ulu Cami
söylemiştir. C)Nemrut Dağı Heykelleri Ülkemizin aşağıda verilen turizm
D)Kapadokya değerlerinden hangisi doğal güzellikleri
Verilen turizm alanları düşünüldüğünde E)Süleymaniye Cami arasında gösterilmez?
Selen’in aşağıdaki illerden hangisine gittiği
söylenemez? A) Peribacaları
B) Ayder yaylası
A)Mardin B)Şanlıurfa C)Van C) İshak Paşa Sarayı
D)Ağrı E)Adıyaman D) Pamukkale Travertenleri
E) Cennet cehennem obrukları
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-C 2-A 3-B 4-A 5-D 6-C

Türkiye’nin Bölgesel Coğrafyası
1.Doğal (Fiziki) Bölgeler

Yer şekilleri, iklim, toprak, hidrolojik ve bitki özellikleri bakımından benzeşen bölgelere doğal bölge adı verilmektedir.
Dağlık bölge Ovalık bölge İklim bölgesi Bitki bölgesi

Hakkâri Çukurova Akdeniz Maki
Menteşe Konya Karadeniz Orman
Doğu Karadeniz Şanlıurfa Karasal Bozkır(step)
Yıldız İzmir Sert Karasal Çayır
2.Beşerî ve Ekonomik Özelliklerine Göre Bölgeler

Nüfus özellikleri, ekonomik özellikleri (tarım, ticaret, sanayi, turizm, ulaşım, maden) bakımından benzeşen bölgelere verilen isimdir. 245
Seyrek nüfuslu bölgeler Yoğun Nüfuslu bölgeler Tarım bölgesi Sanayi bölgesi
Menteşe İstanbul-Kocaeli Çukurova Adana
Hakkari Ankara çevresi Konya İzmir
Tuz Gölü çevresi İzmir-Aydın-Manisa Bursa İstanbul
Sinop Adana-Mersin Bafra Kocaeli
Teke-Taşeli Doğu Karadeniz kıyıları Çarşamba Bursa
Gelibolu-Biga
Maden bölgesi Turizm bölgesi Ulaşım bölgesi
Zonguldak Antalya Mersin

Elazığ Muğla Afyon
Malatya Kuşadası Eskişehir
Divriği Alanya İzmir
Güney Marmara Uludağ Samsun
3.Plan Bölgeler
Ekonomik olarak geri kalmış, kamu hizmetlerinin yeterince yaygınlaşamadığı bölgeleri geliştirmek amacıyla uygulanan projelerin genel
adıdır.
Bölgesel Kalkınma Projelerinin Genel Amaçları
Kişi başına düşen milli geliri artırmak

İstihdamı artırmak
Bölgeler arasındaki gelişmişlik seviyesi farkını
en aza indirmek
Gelişmemiş bölgelerdeki bölge dışına olan
göçleri azaltmak 246
Bölge içinde sermaye birikimini artırmak
Sürdürülebilir bir kalkınma ortamı yaratmak
Çevreyi korumak
Tarım, sanayi, ticaret, ulaşım, sağlık, eğitim ve
sosyal-kültürel gelişmeyi sağlamak
hedeflenmektedir.

A- UYGULANMAKTA OLAN PROJELER
GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi): Türkiye’nin en kapsamlı bölgesel çok yönlü kalkınma projesidir. 1989 yılında projeyi yürütmek
amacıyla GAP idaresi kurulmuştur. Proje kapsamında 22 baraj, 19 hidroelektrik santralinin inşası ve 1,7 milyon hektar alanın sulu tarıma
kavuşturulması önemli hedefleridir.
Kapsadığı İller: Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Kilis ve Şırnak
Projenin amaçları: Sulama, elektrik enerjisi üretimi, tarım, ulaştırma, sanayi, eğitim, turizm, ormancılık, sağlık, konut, kırsal ve kentsel
altyapı alanları içine alıp çok yönlü kalkınmayı amaçlamıştır.
GAP ile Bölgede Meydana Gelen Değişimler;
▪ Türkiye’de hidroelektrikten üretilen elektrik enerjisinin yaklaşık yarısı GAP ile bölgede yapılan barajlardan sağlanmaktadır.
▪ Proje kapsamında tamamlanan ATATÜRK barajı Türkiye’nin en büyük ve en çok elektrik enerjisi üreten barajıdır. 247
▪ Sulu tarım yapılan alanlarda artış sağlandı.
▪ Pamuk, sebze, meyve, pirinç, mısır gibi ekonomik değeri

yüksek olan tarım ürünlerinin ekim alanları ve üretim
miktarlarında artış gerçekleşecekti.
▪ Bölgede yetiştirilen ve suya az gereksinim duyan ekonomik

değeri düşük, buğday, kırmızı mercimek gibi tarım
ürünlerinin üretiminde ve nadasa bırakılan alanlarda azalma
görüldü.
▪ Tarıma dayalı sanayi kolları da yaygınlaştı.
▪ Bölgede işsizlik azaldı. Bölge dışına verilen göçler azaldı.

Konya Ovaları Projesi (KOP): Eylem planıyla bölgede tarımsal yapıda değişimi ve sürdürülebilirliği sağlamak, sanayi, ticaret, ulaşım,
enerji gibi sektörleri güçlendirmek, eğitim, sağlık, kültür ve diğer sosyal hizmetlere erişilebilirliği artırmak, bölge içi ve bölgeler arası
gelişmişlik farklarını azaltmak, bölgenin rekabet gücünü, ekonomik ve sosyal kapasitesini güçlendirmek ve vatandaşların refah düzeyini
yükseltmek amaçlanıyor. KOP (Konya Ovaları Sulama Projesi): DSİ 4.Bölge Müdürlüğü görev alanı içerisinde yer alan Konya, Niğde,
Aksaray ve Karaman illerindeki depolama, baraj, gölet ve yeraltı suyu sulamaları ile içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyacının
karşılanması yanında, hidroelektrik enerji ve çevre projelerinin tümüne birden Konya Ovaları Projeleri denilmiştir.
Kapsadığı İller: Konya, Niğde, Aksaray, Karaman, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat ve Kırıkkale
Konya Ovası Sulama Projesi birkaç değişik kaynaktan Konya Ovası’nın Sulanmasını
sağlayacak büyük sulama projesidir.
Bu kaynaklar;
1. Beyşehir Golü Projesi

248
2. Kızılırmak Nehri Projesi
3. Göksu Nehri Projesi (Mavi Tünel Projesi)
Kop’un en önemli ayağını Mavi Tünel oluşturuyor. Konya Ovasının yüzde 70’ini
sulanabilir hale getirecek olan Mavi Tünel Projesi, aşırı yer altı suyu çekimini ve
çöküntü obruklarının oluşmasını engelleyecek, aynı zamanda atık suların
değerlendirilip, kuruyan göllere ve su takviye edilmesiyle ovadaki verimliliğin
artmasını sağlayacak. Mavi Tünel ile birlikte Göksu nehri ve Çarşamba suyunun
%15’lik bölümü alınarak Konya-Karaman havzasına aktarılması amaçlanıyor.

B- FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI TAMAMLANAN PROJELER
1. DAP (Doğu Anadolu Projesi): Türkiye’de gelişmişlik düzeyi ve büyüme hızının en düşük olduğu bölge Doğu Anadolu’dur.
Bu yüzden özellikle bölgede önemli olan tarım ve hayvancılığı geliştirmektir.
Kapsadığı İller: Erzincan, Malatya, Elâzığ, Tunceli, Bingöl, Erzurum, Muş, Bitlis, Van, Hakkâri, Ağrı, Iğdır, Kars,
Ardahan ve Sivas
Not: 2016 yılında Sivas bu projeye dâhil olmuştur.
Projenin amaçları: Sulama, elektrik enerjisi üretimi, tarım,

ulaştırma, sanayi, eğitim, turizm, ormancılık, sağlık, konut,
kırsal ve kentsel altyapı alanları içine alıp çok yönlü
kalkınmayı amaçlamıştır.
249
✓ Bölgenin sosyal kültürel ve ekonomik yönden kalkınmasını
sağlamak,
✓ Bölgede tarım ve hayvancılığı geliştirmek,
✓ Hayvancılığı geliştirmek için çayır-mera ve hayvan ırklarını

ıslah etmek,
✓ Bölgede ortaya çıkabilecek ekonomik fırsatları

değerlendirebilecek alt yapıyı geliştirmek,
✓ İstihdam olanaklarının artmasıyla bölge dışına yapılan göçleri azaltmaktır.

2.ZBK (Zonguldak, Bartın, Karabük Projesi): Demir-çelik ve kömür işletmeleri kapsayan yatırım alanlarını özel sektöre açmaktır.
Kapsadığı İller: Zonguldak, Bartın ve Karabük
Projenin amaçları:
✓ Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun küçültülmesi ve Karabük ve Ereğli Demir Çelik İşletmeleri’nin

özelleştirilmesi ve özelleştirme sonrası ortaya çıkan sosyo-ekonomik sonuçları değerlendirmek,
✓ Taşkömürü üretiminde yeni teknik ve yöntemler geliştirmek,
✓ Organize sanayi bölgeleri kurmak,
✓ Filyos’a liman açarak ulaştırma alt yapısını tamamlamaktır.
3.YHGP (Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi): Yeşilırmak ve kollarından oluşan havzayı kapsar. 250
Kapsadığı İller: Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat’tır.
Projenin amaçları:
✓ Yeşilırmak’ın akım ve rejim düzensizliğinin neden olduğu taşkın, erozyon, su ve çevre

kirliliği sorunlarını çözmek,
✓ Havzanın ekolojik dengesini koruyacak en uygun ve ekonomik arazi kullanım planını

hazırlamak,
✓ Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlamak, meraları ıslah etme
✓ Orman alanlarını belirleyip izlemek, şehirleşme ve sanayileşmede planlı gelişmeyi sağlamaktır.
Not: Tokat ve Samsun illeri hem YHGP’de hem de DOKAP kapsamında yer alır.

4. DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi): Proje Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1999-2000 yıllarında planlanmıştır.
Kapsadığı İller: Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon, Samsun ve Tokat
Projenin amaçları: Sulama, elektrik enerjisi üretimi, tarım, ulaştırma, sanayi, eğitim, turizm, ormancılık, sağlık, konut, kırsal ve kentsel
altyapı alanları içine alıp çok yönlü kalkınmayı amaçlamıştır.
✓ Doğu Karadeniz’in sosyo-ekonomik düzeyi yükseltmek,
✓ Yeni iş olanaklarının sağlanması ile bölge dışına göçler

azaltmak,
✓ Bölge içi farklılıkları giderip bölgenin sosyoekonomik

gelişmesini hızlandırmak,
✓ Sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak için bölgenin doğal kaynak

ve çevre potansiyelini korumak, 251
✓ Ulaşım ve iletişim olanaklarını arttırmak, işletme tesislerini

geliştirmek,
✓ Tarım ürün çeşidini arttırmak, turizm faaliyetlerini geliştirmek temel hedeflerdir.
NOT: Amasya ve Çorum’da artık DOKAP’ta!!

4.Coğrafi Bölgeler
Eğitim öğretimde kolaylık sağlamak amacıyla 1941 yılında Türkiye’de Doğal, Beşerî ve Ekonomik etkenler göz önüne alınarak 7 coğrafi
bölge ve 21 alt bölüm belirlenmiştir.
Bunlar;
Akdeniz Bölgesi: Adana Bölümü, Antalya Bölümü
Doğu Anadolu Bölgesi: Yukarı Fırat Bölümü,

Erzurum-Kars Bölümü, Yukarı Murat-Van Bölümü,
Hakkâri Bölümü
Ege Bölgesi: Ege Bölümü, İç Batı Anadolu Bölümü
Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Orta Fırat Bölümü,

Dicle Bölümü 252
İç Anadolu Bölgesi: Konya Bölümü, Yukarı

Sakarya Bölümü, Orta Kızılırmak Bölümü, Yukarı
Kızılırmak Bölümü
Marmara Bölgesi: Yıldız Bölümü, Ergene Bölümü,

Çatalca – Kocaeli Bölümü, Güney Marmara Bölümü
Karadeniz Bölgesi: Batı Karadeniz Bölümü, Orta

Karadeniz Bölümü, Doğu Karadeniz Bölümü

SIRA SİZDE!
Harita üzerinde atanmayı hayal ettiğiniz ili işaretleyerek o ilin yer şekli özelliklerini; iklim, bitki ve toprak özelliklerini; nüfus özelliklerini
ve ekonomik özelliklerini yorumlayınız
253
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
254

1 2 3
I. Adana Bölgeleri mevcut potansiyelleriyle Aşağıdakilerden hangisi, GAP ile
II. Giresun değerlendirip en yüksek fayda sağlayabilmek hayata geçen hidroelektrik
III. Bursa amacıyla çeşitli kalkınma projeleri santrallerinden biri değildir?
IV. Kocaeli hazırlanmıştır. A) Atatürk
Yukarıdaki illerin hangileri, ekonomik Bir bölgenin turizm potansiyelini artırmak B) Karkamış
C) Hirfanlı
özelliklere göre oluşturulan bölge amacıyla yaylacılık faaliyetlerini özendiren
D) Kralkızı
sınıflandırmalarında hem tarım bölgesi içinde bölgesel kalkınma projesi aşağıdakilerden
E) Birecik
hem de sanayi bölgesi içinde yer alırlar? hangisidir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) YHGP B) GAP

C) DOKAP D) ZBK
D) II ve IV E) III ve IV
. E) KOP
4 5
Aşağıdaki illerin hangisi, bitki örtüsüne göre Aşağıdaki illerin hangisi, iklim özelliklerine göre
yapılan bir bölge sınıflandırmasında diğerlerine oluşturulan bölge sınıflandırmasında karasal iklim
255
göre farklı bir bölgede yer alır? bölgesinde yer almaz?
A) Hatay B) Antalya C) Afyonkarahisar A) Trabzon B) Edirne C) Ankara
D) İzmir E) Çanakkale D) Hakkâri E) Sivas

6 7 8
Türkiye’de maki bitki örtüsü bölgesi ile Nüfus özellikleri göz önünde Yeşilırmak Havzası Gelişim
aşağıdakilerden hangisinin dağılışı daha çok bulundurulduğunda, aşağıdaki yerlerin hangisi Projesi(YHGP), Yeşilırmak nehri ve
paralellik gösterir? sık nüfuslu bölgeler arasında yer almaz? kollarının sularını topladığı havzayı içine
almaktadır.
A) Sanayi bölgesi A) Çukurova Buna göre, aşağıdaki illerden hangisi
B) Düz(ovalık) bölge B) Ege kıyıları (YHGP) kapsamında yer almaz?
C) Karasal iklim bölgesi C) Ankara ve çevresi
D) Seyrek nüfuslu bölge D) Gaziantep çevresi A)Çorum B)Tokat C)Amasya
E) Akdeniz iklimi bölgesi E) Gelibolu Yarımadası
D)Kastamonu E)Samsun
Seher DOĞRU-2022 KPSS CEVAP:1-B 2-C 3-C 4-C 5-A 6-E 7-E 8-D
ETKİNLİK-1 Türkiye haritasında gösterilen işaretli yerlerle ilgili doğru bilgileri aşağıdaki boşluklara yazınız.
1.Ayçiçeği üretiminin en fazla olduğu yer ……………..

256
11.Terra-rosa toprakların yaygın olduğu yer ……………..
2.Buğday,arpa ve şeker pancarının en fazla üretildiği yer ……………… 12.Falezlerin yaygın olduğu yerler ………………
3.Seracılık,turfandacılık,muz,Turunçgil tarımının geliştiği yer …………… 13.Killi arazinin yaygın olduğu yer ……………….
4.Çay,kivi ve fındık tarımının yaygın olduğu yer ……………. 14.Kimyasal çözünmenin en hızlı olduğu iki yer ………………….
5.Zeytin,üzüm,incir ve tütün üretiminde birinci olan yer …………….. 15.Yazın maksimum nemin en fazla olduğu yer ………………….
6.Pamuk ve kırmızı mercimeğin en çok yetiştiği yer ……………. 16.Kışın maksimum nemin en fazla olduğu yer ………………..
7.Tarım ürünlerinde olgunlaşmanın en fazla olduğu yer …………… 17.En az yağış alan yerler …………….
8.Nadas arazinin en yaygın olduğu yer ……………. 18.En çok yağışı kışın alan yerler ………………
9.Tarımsal nüfus yoğunluğunun en az olduğu üç yer ……………………. 19.Yazın sıcaklık ortalaması en düşük olan yer ………………
10.Vertisol toprakların yaygın olduğu yer ………………… 20.Pamuktan dolayı mevsimlik göç alan yerler …………………..

ETKİNLİK-2
Aşağıdaki cümlelerden doğru olanın yanına ’D’, yanlış olanın yanına ‘Y’ harfi yazınız.
1.Bütün jeolojik zamanlara ait araziler vardır. ( )
2.Boğazların çökmesiyle Karadeniz göl iken deniz haline gelmiştir. ( )
3.Aritmetik nüfus yoğunluğu bir yörenin gelişmişliği hakkında bilgi verir. ( )
4.Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgesinde volkanik dağlar yaygındır. ( )
5.Nüfusun Dağılışı etkileyen beşerî faktörler İklim ve yer şekilleri, Toprak özellikleri, Bitki örtüsü, Su yüzeyleridir. ( )
6.Erzurum-Kars ve Ardahan akarsu aşınım platolarıdır. ( )
7.Karstik ovalar kalkerli araziler üzerinde oluşan ovalardır. ( )
8.Polyelerin birleşmesiyle uvala, uvalaların birleşmesiyle lapyalar oluşur. ( )
9.Fethiye-Kaş arasında Ria kıyı tipi bulunmaktadır. ( ) 257

10.Cumhuriyet döneminin ilk sayımı 1927’dir. ( )
11.Zeytin Akdeniz İkliminin doğal ürünü olmasına rağmen en çok Ege kıyılarında yetiştirilir. ( )
12.Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1960 -2011 arası dönemde nüfusu artırmaya yönelik politika izlenmiştir. ( )
13.Tuz gölü çevresi, Ergene ovası, Iğdır ovası, Malatya-Muş ovası en az yağışlı yerlerdendir. ( )
14.Kimyasal çözünme de sıcaklık farkı fazladır, karasal yerler yaygındır, toprak oluşumu yavaştır. ( )
15.İntansif tarım modern tarım yöntemidir, Geniş ovalarda yapılır ve verim oldukça yüksektir. ( )
16.Demir; Kastamonu (Küre) , Artvin (Murgul), Rize (Çayeli)çıkarılır, en çok Karadeniz’dedir, ulaşımdan dolayı Samsun’da işlenir . ( )

1.Kümes hayvancılığının yoğun olarak yapıldığı yerler …………..….. 11.Doğal gaza dayalı termik santralin olduğu yerler …………………. 258
2. Arıcılığın yoğun olarak yapıldığı yerler …………………….. 12.Çöküntü depremi en fazla olan yerler …………………..
3.Büyükbaş mera hayvancılığının yoğun olarak yapıldığı yerler ………………… 13.Tektonik deprem riskinin en az olduğu yer ……………………..
4.Koyun yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı yerler ………………………… 14.Rüzgar erozyonunun en yaygın görüldüğü yerler ……………………
5.Kıl keçisi yetiştiriciliğinin en fazla yapıldığı yerler ……………………… 15.Heyelan riskinin en fazla olduğu yerler …………………….
6.En az yağış alan yerler ………………….. 16.Çığ riskinin en fazla olduğu yerler …………………..
7.Bor minerali çıkarılan yerler ………………….. 17.Karstik arazinin yaygın olduğu yerler ……………………..
8.Civa madeni çıkarılan yerler …………………. 18.Çernezyom topraklarına sahip olan yer ………………
9.Fosfat madeni çıkarılan yerler ………………… 19.Jeotermal kaynakların yaygın olduğu yerler ……………….
10.Linyite dayalı termik santralin olduğu yerler ……….…………… 20.Alüvyal set göllerinin bulunduğu yerler …………….…………

259
1.Hidroelektrik potansiyelin en yüksek olduğu yer ………………………. 11.Boyuna kıyı tipinin görüldüğü yerler …………………….
2.Kıyı turizminin geliştiği yer ………………………. 12.Krom,bakır,kurşun-çinko,mermer ve volfram madenlerince zengin

olan yer ……………………..
3.Sanayinin en geliştiği yer ………………………..
13.Grabenlerin geniş alan kapladığı yer …………………………
4.Her mevsimi yağışlı ılıman bir iklime sahip olan yer …………………………
14.Dam yerleşmesinin yaygın olduğu yer …………………
5.Orman endüstrisinin en fazla geliştiği yer …………………………..
15.Mahalle ve divan yerleşmesinin yaygın olduğu yerler …………………..
6.Verimli delta ovasından dolayı tarımın çok geliştiği yer ……………………
16.Kerpiç yerleşmelerin yaygın olduğu yerler ……………………..
7.Aritmetik nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu üç yer ………………………
17.Pirinç tarımının yapıldığı yer ……………………
8.Tarımsal nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu yer ……………………….
18.Kıyı turizminin en geliştiği yer ……………………..
9.Mevsimlik göçü en fazla alan yerler …………………….
19.Masif arazilerin bulunduğu yerler ……………………..
10.Ria kıyı tipinin görüldüğü yerler ……………………..
20.İç kesimlerle ulaşımı geçitlerle sağlanan yerler ……………………….
ETKİNLİK-5
Aşağıdaki haritada, numaralandırılan koyu renkli yerler ile bu yerlere ait verilen bilgileri doğru bir şekilde eşleştiriniz.
260
1.Rüzgâr aşındırması ve biriktirme faaliyetleri en etkilidir. ( )
2.Dağların kıyıya paralel uzanması ve direkt kıyıdan başlamasından dolayı dalga aşındırması olan falez oluşumları yaygındır. ( )
3.Akarsuların aşındırdığı malzemeleri kıyıda biriktirmesi sonucu delta ovası oluşmuştur. ( )
4.Jeolojik yapı yönünden eski oluşumlu olması, masif arazi özelliği göstermesi deprem riskini azaltmıştır. ( )
5.Sulamanın gelişmesiyle birlikte ürün çeşitliliği ve verimin arttığı platolar yaygındır. ( )
6.Uzun boylu otların varlığına bağlı olarak büyükbaş hayvancılık yaygındır. ( )

1.Krom madeninin yoğun olarak çıkarıldığı yerler ……………………… 11.Zımpara taşı ve asbest yataklarının bulunduğu yer …………………….. 261
2.Çizgisel hızın en fazla olduğu yer …………………… 12.Obrukların en çok oluştuğu yer ………………………..
3.Yerel saatin en ileri olduğu yer …………………. 13.Yaz yağışı miktarının en fazla olduğu yer …………………….
4.Sünger avcılığının en çok yapıldığı yer ……………………….. 14.Mikroklima özelliğinden dolayı Turunçgil tarımı yapılan yer ……………………..
5.Kültür balıkçılığının en geliştiği yer ………………………. 15.Heyelan set göllerinin yoğun olarak bulunduğu yer ………………………
6.Fiziksel (Mekanik) çözülmenin en çok olduğu yerler ………………….. 16.Alüminyum işleme fabrikasının bulunduğu yer ………………………..
7.Petrol botu hatlarının toplandığı yer ……………………… 17.Doğalgaz yataklarının bulunduğu yer ……………………
8.Ladin ormanlarının fazla olduğu yer ……………………….. 18.Demir-çelik sanayisinin bulunduğu yer ………………………
9.Fıstık çamının yaygın olduğu yer …………………….. 19.Dağınık yerleşme tipinin yaygın olduğu yer ……………………
10.Kıta sahanlığının geniş olduğu yerler …………………… 20.Sığla ağacının bulunduğu yer ……………………….

ETKİNLİK-7
Denizli- Canlı atıklarına

Sarayköy’den dayalı enerji
sağlanır. üretimidir.
Uranyum ve
3.jeolojik zamanda toryumdan
oluşmuştur. sağlanır.
1.jeolojik zamanda
ENERJİ KAYNAKLARI Akarsulardan 262
sağlanır.
oluşmuştur.
Uğruna savaşların Çeşme-Alaçatı’da

çıktığı enerji ilk santral
Türkiye’nin şanslı olduğu Kırklareli-
kaynağıdır. kurulmuştur.
tükenmeyen enerji Hamitabat’ta
kaynağıdır. çıkarılır.

263

GYGK Cografya Seher Hoca

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GYGK Cografya Seher Hoca

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Seher DOĞRU-2022 KPSS

İnsanın yeryüzünde var olması yaşayabileceği bir ortam bulmasına bağlıdır.

Seher DOĞRU-2022 KPSS

2.Bölüm: Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri 29

3.Bölüm: Türkiye'nin İklimi, Bitki Örtüsü ve Toprakları 103

4.Bölüm: Türkiye'de Nüfus, Yerleşme ve Göç 144

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Ekvatora paralel 1’ aralıklarla çizilen hayali çemberlerdir.

Başlangıç paraleli Ekvator’dur.

(Türkiye’de en büyük paralel dairesi Hatay’dan, en

İki paralel arası kuzey-güney arası kuş uçumu uzaklık

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Türkiye Orta Kuşaktadır. 7

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Başlangıç Meridyeni (Baş meridyen) Greenwich,

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

A) İstanbul B) Niğde C) Şırnak

SORU1: Haritada gösterilen merkezlerden

Seher DOĞRU-2022 KPSS

A)42°doğu B)41°doğu C)40°doğu D) İzmir E) Antalya

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

SORU2: Türkiye’de kış gündönümünün yaşandığı

A) İzmir B) Balıkesir C) Muğla

Yazın KUZEYE, SORU3: Elazığ’da oturan bir kişi temmuz ayında

Bu kişi hangi yöne gitmiştir?

A) Kuzey B) Güney C) Güneybatı

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Antalya’da oturan bir kişi yıl içerisinde herhangi

Buna göre, söz konusu kişi Sinop’a aşağıdaki

Soru1: İstanbul’dan Bodrum’a tatile giden Soru2: A) Aralık B) Nisan C) Eylül

Buna göre, bu kişi tatilini hangi tarihler

A)16 Mart-30 Mart Yukarıdaki harita üzerinde Konya şehrinden 21

D)7 Eylül-21Eylül A)I B)II C)III D) IV E)

İklim ve bitki örtüsü üzerinde; Türkiye’nin jeopolitiği üzerine;

*Yükselti ortalamasının fazla olmasına neden olmuştur.

*Aktif fay hatlarının yaygın olmasına neden olmuştur.

*Akarsuların denge profiline ulaşmamış olmasına ve “V” (çentik) vadi profilinin

✓ Coğrafi konum ✓ Nüfus

Türkiye’yi İlgilendiren Sorunlar

Doğrudan Sorunlar Dolaylı Sorunlar

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Batıda (Balkanlarda) Doğuda (Kafkaslarda) Güneydoğuda (Orta Doğuda)

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Seher DOĞRU-2022 KPSS

2.Yerel saati en ileri olan şehir

3.Gece-gündüz süre farkı en fazla olan şehir

4.Başlangıç meridyenine en uzak şehir

5.Güneş ışınlarının en büyük açıyla düştüğü şehir

6.21 Aralık’ta en uzun gündüz yaşanan şehir

Güneşin konumu verilmiş birkaç noktanın karşılaştırılması,

Seher DOĞRU-2022 KPSS

Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen alanları yandaki sınır kapılarıyla eşleştiriniz.