‫۞‪۞1‬‬

‫پښتانه قبيلی وپېژنئ‬

‫ډاکټر لطيف ياد‬

‫خېبر وېب پاڼه‬

‫‪www.khyber.org‬‬
‫د دې کتاب برخې ړومبي ځل د بېنوا وېب پاڼه )‪ (benawa.com‬کښې ښکاره شوي دي۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞2‬‬

‫فهرست‬

‫‪ 1‬ابداليان ‪10..........................................................................‬‬

‫‪ 2‬ابراهيم خيل ‪15......................................................................‬‬

‫‪ 3‬اپريدي )افريدي( ‪15..................................................................‬‬

‫‪ 4‬اتمانخيل ‪18.........................................................................‬‬

‫‪ 5‬اتمانزي ‪21..........................................................................‬‬

‫‪ 6‬اټوال ‪21............................................................................‬‬

‫‪ 7‬احمدزي ‪22........................................................................‬‬

‫‪ 8‬اڅکزي ‪24.........................................................................‬‬

‫‪ 9‬ادريمزي )عبدالرحيمزي( ‪26............................................................‬‬

‫‪ 10‬ادوزي ‪27.........................................................................‬‬

‫‪ 11‬ادين خيل ‪27.......................................................................‬‬

‫‪ 12‬اسماعيل خيل ‪27...................................................................‬‬

‫‪ 13‬اسٰحق زي ‪28.....................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞3‬‬

‫‪ 14‬اکاخيل ‪30........................................................................‬‬

‫‪ 15‬الياس خيل ‪31......................................................................‬‬

‫‪ 16‬امر خيل ‪31........................................................................‬‬

‫‪ 17‬اوريا خيل ‪32.......................................................................‬‬

‫‪ 18‬الکوزي ‪32.......................................................................‬‬

‫‪ 19‬الي زئي ‪36........................................................................‬‬

‫‪ 20‬اندړ ‪38...........................................................................‬‬

‫‪ 21‬اورکزي ‪40.......................................................................‬‬

‫‪ 22‬اورمړ ‪43..........................................................................‬‬

‫‪ 23‬بابړ ‪46...........................................................................‬‬

‫‪ 24‬بابي )بابياني( ‪49....................................................................‬‬

‫‪ 25‬بړ يڅ ‪57..........................................................................‬‬

‫‪ 26‬بنګښ ‪67.........................................................................‬‬

‫‪ 27‬بنوڅی ‪73.........................................................................‬‬

‫‪ 28‬بېټنی ‪79..........................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞4‬‬

‫‪ 29‬بابکر خيل ‪85......................................................................‬‬

‫‪ 30‬بختيار ‪86.........................................................................‬‬

‫‪ 31‬څمکني ‪89........................................................................‬‬

‫‪ 32‬فر ملي ‪93.........................................................................‬‬

‫‪ 33‬پړ به ‪96..........................................................................‬‬

‫‪ 34‬پړ انګيان ‪97......................................................................‬‬

‫‪ 35‬پڼي ‪99...........................................................................‬‬

‫‪ 36‬پو پلزي ‪101......................................................................‬‬

‫‪ 37‬تر کا ڼي )تر کلا ڼي( ‪104..........................................................‬‬

‫‪ 38‬تره خيل ‪107......................................................................‬‬

‫‪ 39‬تر کی ‪110.......................................................................‬‬

‫‪ 40‬ترين ‪114..........................................................................‬‬

‫‪ 41‬تڼي ‪118..........................................................................‬‬

‫‪ 42‬توخي ‪122.........................................................................‬‬

‫‪ 43‬توري ‪128.........................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞5‬‬

‫‪ 44‬جبار خېل ‪130.....................................................................‬‬

‫‪ 45‬جدون ‪134........................................................................‬‬

‫‪ 46‬جلال زي ‪137.....................................................................‬‬

‫‪ 47‬جمرياڼي ‪140......................................................................‬‬

‫‪ 48‬ځاځي ‪142........................................................................‬‬

‫‪ 49‬ځدران ‪145........................................................................‬‬

‫‪ 50‬څوليزي ‪152.......................................................................‬‬

‫‪ 51‬څينزي ‪153........................................................................‬‬

‫‪ 52‬حسين خېل ‪153....................................................................‬‬

‫‪ 53‬خښي‪ ،‬ښخي‪ ،‬خوخي‪ ،‬خاښي خېل‪ ،‬ښاخي خېل ‪154.....................................‬‬

‫‪ 54‬خاکواني ‪157......................................................................‬‬

‫‪ 55‬خټک ‪158........................................................................‬‬

‫‪ 56‬خدوزي ‪165.......................................................................‬‬

‫‪ 57‬خدوزي و خرڅين ‪166...............................................................‬‬

‫‪ 58‬خروټي ‪167........................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞6‬‬

‫‪ 59‬خليل ‪175.........................................................................‬‬

‫‪ 60‬خوږياني ‪177.......................................................................‬‬

‫‪ 61‬خوندي ‪181.......................................................................‬‬

‫‪ 62‬خيسوري ‪182......................................................................‬‬

‫‪ 63‬خېشکي ‪183......................................................................‬‬

‫‪ 64‬داؤد زي ‪188......................................................................‬‬

‫‪ 65‬داوي ‪190.........................................................................‬‬

‫‪ 66‬درمان ‪192........................................................................‬‬

‫‪ 67‬درې کوټي ‪193....................................................................‬‬

‫‪ 68‬دله زاک ‪194......................................................................‬‬

‫‪ 69‬دستو خېل ‪198.....................................................................‬‬

‫‪ 70‬دوتاني ‪199........................................................................‬‬

‫‪ 71‬دوړ ‪201..........................................................................‬‬

‫‪ 72‬دولت خېل ‪205....................................................................‬‬

‫‪ 73‬دولت زي ‪209.....................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞7‬‬

‫‪ 74‬دينار خېل ‪211.....................................................................‬‬

‫‪ 75‬رتن زي ‪211.......................................................................‬‬

‫‪ 76‬رځړ ‪212..........................................................................‬‬

‫‪ 77‬زاخېل ‪212........................................................................‬‬

‫‪ 78‬زموخت‪ ،‬زمښت‪ ،‬زويمشت ‪215.......................................................‬‬

‫‪ 79‬زيرک‪ ،‬ځيرک ‪216.................................................................‬‬

‫‪ 80‬زېرماني ‪218.......................................................................‬‬

‫‪ 81‬زېړاني ‪218........................................................................‬‬

‫‪ 82‬سافي‪ ،‬ساپي ‪219...................................................................‬‬

‫‪ 83‬سالار زي ‪227.....................................................................‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞8‬‬

‫سرليک‬
‫ګرانو اوښاغلو لوستونکو! پوهيږم چې د پښتني قبيلو د نومونو سره بششه زمششوږ ډيششر ګششران هيششوادوال اشششنا‬
‫وي‪ ،‬په تيره بيا پښتانه چې په ځانګړي توګه هر يشو تشن يشې د پښشتنو پشه بيلا بيلشو قشبيلو‪ ،‬خيلونشو‪ ،‬ښشاخونو و‬
‫څانګو پورې اړه لري۔ البته د پښتنو په اړوند ډيششر شششمير ختيششځ پيژنششدونکو اوپششه تيششره بيششا انګريششزي محققينششو و‬
‫څيړونکو ډير پنډ پنډ کتابونه او ډيرې مقالې کښلي دي چې په هغو کې د پټان د کتاب دليکوال سششر اولششف‬
‫کيششرو‪ ،‬د بليششو ‪ bellew‬د افغانسششتان توکمششونه کتششاب‪ ،‬د مششونټ سششتوارت الفنسششتن د کابششل سششلطنت بيششان و پششه‬
‫کلکته کې د بريتانيا د هغې ډکشنرۍ نومونه اخيستلای شو چې په ‪ ١٩١٠‬ميلادي کششال کښششې پششه انګريششزي‬
‫پوځي اډه کې چاپ شوې وه او ‪ The Dictionary of Pathan Tribes‬نوميږي۔ له بلې خوا په هند کې د انګريزي‬
‫واکمنۍ د وخت يو شمير مسلمانانو هم د پښتنو په باب غټ غټ کتابونه کښلي دي چششې د ډپټششي کمشششنر‬
‫محمد حيات خان حيششات افغششاني‪ ،‬د شششير محمششد خششان ګنششډاپور تواريششخ خورشششيد جهششان و زردار خششان نششاغر‬
‫صولت افغاني چې د پښتنې قبيلو په اړوند په زړه پوري معلومات پکې راټول شوي يادولای شو۔‬

‫همداراز زموږ د هيواد ګران افغانستان نامتو پوهانولکه ارواښاد علامه عبدالحی حببي‪ ،‬ارواښششاد اسششتاد‬
‫احمد علي کهشزاد‪ ،‬ارواښشاد علامشه رشششاد بابشا‪ ،‬ارواښشاد اسشتاد عبشدالروف بينششوا‪ ،‬ارواښشاد قيشام الششدين خششادم‪،‬‬
‫ارواښاد استاد صديق الله رښتين‪ ،‬ارواښاد حبيب الله تږی‪ ،‬اسششتاد پوهانششد کششاکړ‪ ،‬ښششاغلي اسششتاد محمششد ولششي‬
‫ځلمي‪ ،‬ښاغلي و قدرمن محقق قدرت الله حداد‪ ،‬ښاغلي پوهاند عبدالرسول امين‪ ،‬ارواښاد حکيم تڼيششوال او‬
‫ارواښاد دوست شينواري د پښتنو د نسب او تششوکم پشه بشاب د قششدروړ خشدمتونه کشړي دي چشې د سشتايني وړ‬
‫دي۔ پر دې سر بيره په پښتونخوا کې د ارواښاد قاضي عطاؤ الله خان‪ ،‬سيد بهادرشاه ظفر کاکششا خيششل او د‬
‫سهيلي پښتونخوا د مشهور ليکوال پروفيسر ولې محمد خان سشيال کشاکړ نومشونه يشادولای ششو چشې د پښشتنو‬
‫پوره او بشپړه پېژند ګلوي يې راته کړې ده۔‬

‫په ‪ ١٣٦٧‬لمريز کال کې چې ما د افغانستان د علومو اکاډمۍ د پښششتو څيړنششو پششه نړيششوال مرکششز کششې د‬
‫علمي غړي په توګه دنده ترسره کوله نو د دغه مرکز له خوا د پښتني قبيلو په نامه پروژه راکړل شوه چې مششا‬
‫دغه درې کلنه پروژه په ‪ ١٣٧٠‬کال کې بشپړه او د چاپ له پشاره برابشره کشړه چشې نومشوړی کتشاب د پښشتني‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞‪۞9‬‬

‫قبيلي په نامه په ‪ ١٣٧٠‬لمريز کال د کابل په پو هنې مطبعه کې د ‪ ٤٠٠٠‬ټوکششو پششه تيششراژ چششاپ شششو‪ ،‬خششو لششه‬
‫بده مر غه د ‪ ١٣٧١‬کال کې کله چې ټوپکمار د ځواک پر ګدۍ کښيناستل نششو مششې وليششدل چششې د کابششل د‬
‫ده افغانشانو پشه يشوه دوکشان کشې د همششدې چشاپ ششوي کتششاب نشه د پوړيششو کشار اخيسششتل کېشده‪ ،‬خششدايږو ډيشر‬
‫خواشينی شوم۔ په هماغه کال مې درې نور کتابونه هم د حيات افغاني‪ ،‬خوشال خټک او د اودي تاريخ په‬
‫نامه په اريانا مطبعه کې چاپ شوي وو چې د دغو چاپ شوو کتابونو پته رانه ورکششه شششوه وروسششته مششې چششې‬
‫پته ولګوله نو ټوپکمارو د خپلو خوړو د پخولو له پاره د همدې کتابونو د سوځولو نه ګټه اخيسته‪ ،‬خو دوی‬
‫د دې نه څه خبر وو چې هره کرښه يې د زړه په وينو ليکل شوې وه او په شششپو شششپو بششه د پرښششنا د نشششتوالی‬
‫له کبله به تر سشهاره د خششاورو د تيلششو څششراغ و ډيشوې تششه ناسشت وم۔ په ‪ ١٣٧١‬کششال مششې چششې حششالات ناسشم‬
‫وليششدل او کششور مششې چششور‪ ،‬تششالا او وران شششو نششو د هيششواده مهششاجر شششوم او دادی د هغششې مششودې تششر اوسششه لا‬
‫هماغسي د خپل ګران هيواده ليرې پروت يم۔ خوله نيکه مرغه مششې دغششه ټششول يششاد ششوي کتششابونه د دانششش د‬
‫خپريندويه ټولنې په مرسته له سره بيا چاپ کړل چې د لوې خدای په مرسششته مششې يششو څششه روحششي ارامتيششا تششر‬
‫لاسه کړه۔‬

‫ګرانو وروڼو د پښتنو دغه قبيلې چې انشاء الله د بينوا د ويب پاڼې په راتلونکو پاڼو کې به يششې ولششولئ‬
‫د الفبا په ترتيب به درته وړاندي شي دوې ګټې لري۔ له يوې خوا به د پښتنو د قبيلو له نومونو سره اشنا شو‬
‫و له بلې خوا که چيرې ما د ځينو قبيلو د خيلونو‪ ،‬ښاخونو و څانګو د نومونو پششه برخششه کششې تيششر وتنششې کششړي‬
‫وي‪ ،‬نو زما نيمګړی کار به بشپړ کړئ چې دا په خپل ذات کې د پښششتنو د نسششب د شششجرو د بشششپړولو پششه‬
‫اړوند به ستاسو لوی خد مت وی۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 10‬‬

‫قبائل‬
‫ابداليان‬ ‫‪1‬‬
‫ابداليان چې په درانيانو سره هم شهرت لري دافغا نستان په تا ريخ کې يو نا متششو ټششبر دی چششې دنششامه‬
‫رېښه يې د ‪٤٠٠‬ميلادي شا او خوا کې سپين پوسششتي اريششايې قششبيلې تششه چششې اپتششل ‪ Aptal‬يششا هپتششالي نششو ميششږي‬
‫رسيږي چې دغې قبيلې په با ختر او تخارسشتان کشې يشو غښشتلی دولشت جشوړ کشړ او د برتشانوي دايرتالمعششارف‬
‫‪ Encyclopaedia Britannica‬په استنادمور خانو يې نوم ابدلوي هم راوړی دی]‪ ٠ [1‬چې په تا ريخو نششوکې‬
‫يې نوم په بيلا بيلو بڼو هپتل)اودل(=ابدل=يفتل او ابدال ضبط دی ‪٠‬‬

‫دابدال په هکله زيات افسانوي روايتونه هم شته چې دلته به يې راوړل بيځا يه نه وي ‪٠‬روايتششونه وايششي‬
‫چې د اسلامي دورې په تا ريخ کې لو مړنی سړی چې د)ابدال=اودل(پششه نششامه يششاد شششوی دی دپښششتني قششبيلو‬
‫مشهور نيکه دی چې د خپل نا متو کهو ل سره دسليمان په غره کې او سيده ‪٠‬دی دترين زوی دشششر خبششون‬
‫لمسی او دسړبن کړوسی دی او دده نو م پششه پښششتو ادبيششاتو او پخوانيششو او زړو نسششخو کششې )اودل( او د جمششع‬
‫منسوب په بڼه )اودلی=ابدالی( ضبط دی چې د ‪ ٤٤٠‬هجري يا ‪ ١٠٤٨‬ميلادي کلو نششو پششه شششا او خششوا کششې‬
‫يې پښتانه قبايل پر ځان راټول کړي وو او دده له تو کمه ملک سليمان د عيسششی زوی چششې پششه زيشرک سششره‬
‫مشهور و پښتني قبيلي د سليمان له غره نه کند هارته بوتلې ا وهلته يې مېشته کړې او د خپل ژ وند په پششای‬
‫کې يې خپل زوی ملک بارک پر مشرۍ و ټاکه او تشر بششارک وروسشته د زيششرک بششل زوی ملششک پوپششل د خپششل‬
‫نفوذ ساحه د اوسني بلو چستان تر شال او ژوبه وغزوله او د ‪ ٦٥‬کالو تر مشر تو ب وروسته د ‪ ٨٩‬کلششو نششو‬
‫په عمر ومړ ‪٠‬‬

‫داسې فو لکلوري روايتو نه هم شته چې په پيل کشې ابشدال بشل نشوم در لشود‪ ،‬خشو کلشه چشې د خشواجه‬
‫احمد ابدال چشتي حضور ته چې د خپل وخت مشهور پير او ستانه و ورغی او دهغه خد مششت تششه يششې ملا‬

‫‪ 1‬عبدالرؤف بېنوا‪ ،‬دافغا نستان نو ميالي‪ ،‬لو مړی ټوک‪ ٣١٠،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 11‬‬

‫وتړله هغه ورته دابدال نوم او لقب ور کړ چې له هغې راهيسې په دغه نوم مشهور او اولاده يې د ابداليانو په‬
‫نامه يا ديږي او پښتا نه په خپلې ورځنۍ محاوره کې ابدال د اودل په نا مه هم يادوي ]‪ [2‬خششو دا روايششت ا‬
‫فسانوي ار زښت لري ‪٠‬‬

‫داسې روايت هم شته هغه وخت چې دابدال د پلار تر يشن دمړينشې وخشت را نيشږدې ششو نشو ويشې غشو‬
‫ښتل چې د خپلودريوزامنو يعنې ابدال‪ ،‬سپين او تور له جملششې نششه يششو تششن پششر خپششل ځششای د مشششرۍ لششه پششاره و‬
‫ټاکي چې د تور او سپين د خپګان سره سشره يششې ابشدال د مشششرۍ لششه پشاره مناسششب او وړ وبششاله ‪ ٠‬پښشتانه د‬
‫تاريخ په رڼاکې اثر ليکلي دي چې ابدال يا اودل د ‪ ٤٢٠‬هجري کلو نو په شا او خوا کې ژوند کاوه ‪٠‬‬

‫ويل کيږي چې دابدال تر مړينششې ور سششته ر ځششړ د خپلششې کششورنۍ مشششر شششواو ده دخپلششو نششورو زامنششو د‬
‫جملې نه خپل مشر زوی عيسی په خپل ځای وټاکه ‪٠‬دعيسی د زامنو نه سليمان تر ټو لو پوه او هوښيارو نششو‬
‫ځکه دی په ځيرک يا زيرک مشهور شو چې تر اوسه هم پښتانه هو ښيار سړي ته ځيرک وايی‪،‬که څه هششم‬
‫عيسی د ميرک په نامه مشر زوی درلود‪ ،‬خو سليمان يې د هو ښيارۍ په وجه په خپل ځای وټششاکه ‪٠‬دزيرک‬
‫په څلورو زامنو کشې مششر بشارک نوميشده چشې پلار يشې دی د کشو رنشۍ مششر ټشا کلشی و‪ ،‬خشو تشر څشه مشو دې‬
‫وروسته مشري د پوپل لا سته ورغله ‪ ٠‬لوی ابدالي احمدشاه بابا چې د پششو پلزيششو دسششدوزو پششه څششانګې پششورې‬
‫يې اړه در لوده د ‪ ١٧٤٧‬ميلادي نه تر ‪ ١٧٧٣‬ميلادي پورې يې يوه لويه امپراتوري جوړه کړه چې به تا ريخ‬
‫کې ددرانيانو دامپراتورۍ او يا د ‪ Durani Empire‬په نامه سره شهرت لري ‪٠‬‬

‫درانيان چې د پښتنو د سړبني پښتنو په ټو لنيزې ډلې يشا ګشروپ اړه لشري پشه دوو سشترو ښشاخونو يعنشې‬
‫ځيششرک او پنششج پششای بانششدې ويشششل شششوي دي چششې بششارکزی ‪،‬اڅکششزي‪ ،‬پششو پلششزي‪ ،‬الکششوزي‪ ،‬محمششدزي او‬
‫سششدوزي د زيششرک څششانګې دي او نششورزي‪ ،‬سششهاکزي‪ ،‬اليششزي‪ ،‬ادوزي او مششاکو دپنششج پششای څششا نګششې دي‬
‫‪٠‬دابششداليانو کششو رنششۍ د ‪١٧٤٧‬ميلادي نششه تششر ‪ ١٨١٨‬ميلادي پششورې پششر افغششا نسششتان واکمنششي کششړې چششې بيششا‬
‫حکومت بارکزيو او دهغو يوې څا نګې محمد زيو په لاس کې وه۔ ]‪[3‬‬

‫‪ 2‬حيات افغاني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان‪ ،‬پښتو ژباړه ‪١٤٢‬مخ‪ ،‬ددانش د خپر ند ويه ټو لنې چاپ‪ ،‬پېښور‪ ١٣٨٦ ،‬کال‬

‫‪ 3‬پښتانه دتاريخ په رڼاکې‪،‬سيد بهادرشاه ظفر کاکاخيل ‪ ١٩٦٥،‬دلاهور چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 12‬‬

‫دود او دستور‬ ‫‪1.1‬‬

‫ددرانيو دهرې قبيلې په سرکې يومشر موجوددی چې کله کله ددغې مشرۍ مو قف په يوې کششو رنششۍ‬
‫کې موروثي پاتي کيږي خوکله کله په دغه بر خه کې تغير هششم را تلای شششي ‪ ٠‬ددغششې قششبيلي د ښششا خششو نششو‬
‫خلک خپلو مشر انو ته پوره او بشپړ درناوی لري او اکثره لانجې د جر ګو او مر کشو لشه لاري چشې د ټشو لشو‬
‫پښتنو يو منل شوی دود دی اواروي ‪٠‬دوی اکثرا په جوماتونواوحجرو کې سره را ټو ليږي او د خپلو ستو نشزو‬
‫داوارولو په اړوند تصميمونه پکې نيسي ‪٠‬درانيان ميلمه پال خلک دي ‪ ٠‬ښا يسته څيري‪،‬دنګ دنګ قششدونه‪،‬‬
‫ګرد مخونه او پراخې ټنډې لري ‪٠‬‬

‫درانيان اکثرا په کندهار‪ ،‬هيلمند‪ ،‬ارزګان‪ ،‬فراه ‪،‬هرات ‪،‬بششادغيس‪ ،‬فاريششاب ‪،‬بلششخ ‪ ،‬کنششدز اودهيششوادپه‬
‫نورو مختلفو بر خو ا او هم په سهيلي پښتو نخوا کششې پششه کششو يټششه ‪،‬شششال ‪ ،‬پشششپن ‪ ،‬لششور لايششي‪ ،‬زيششارت ‪،‬‬
‫ژوب او نورو ډيروسيمو کې استو ګنه لري ‪٠‬دايران په ختيځو بر خو کې هم ډير شمير درانيان چې په پخششوا‬
‫وختو نو کې هلته ليړ ديدلي دي ميشته دي‪.‬‬

‫په ملتان کې ميشته ابداليان‬ ‫‪1.2‬‬

‫هغه ابدالي پښتانه چې د کند هار له شا او خوا نه يې مهششا جششر تششو نششه کششړي او پششه ملتششان کششې مېشششته‬
‫شوي دي په او سني وخت کې د ملتاني پټانانو يا افغا نششا نششو پششه نششا مششه يششا ديږي ‪٠‬پششه دوی کششې هششم د نششو رو‬
‫افغانانو په څير زي او خيلو نه شته ‪ ٠‬په تا ريخ کې ملتان ته د ابداليانو تګ پوره معلوم نششه دی ‪،‬خششو دځينششو‬
‫شو اهدو له مخې داسې اټکل کيدای ششي چشې دوی بشه ملتشان تشه دهنشد دمغشولي واکمشن عشالمګير اورنشګ‬
‫زيب او شا عالم دوا کمنيو په وختونوکې هلته تللي وي ‪٠‬داسي روايت هششم پششه لاس کششې لششرو چششې پششه ملتششان‬
‫کې د ابداليانو د ورتلو نه دمخه د ځمندد قبيلي خلک چې هغوی هم سړبني پښتانه دي ميشته وو او کله‬
‫چې دغه پښتانه ابداليان ملتان ته وکو چيدل نو هلته په رنګپور ګهريان واله کې مېشته شول چې ډير شميرو‬
‫يې دسو داګرۍ له لارې خپله ګوزاره تر سر ه کوله او دابداليانو هر ښاخ چې په ملتان کې مېشته وو هر يوه‬
‫يې ځان ته بيل بيل مشران در لودل ‪٠‬کله چې د ابداليانو شمېر په ملتششان کششې زيششات شششو نششو ددوی او ځمنششد‬
‫پښتنو تر مينځ د کر نيزو مسالو په سر شخړې رامينځ ته شوې او په پای کې ددوی تر مينځ خو نړۍ جګړې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 13‬‬

‫وشوې چې په نتيجه کې دځمند پر قبيلې بريالي او هغوی يې له هغې سيمې وشړل ‪٠‬همدراز په دغششو جګششړو‬
‫کې دځمند قبيلې ډير خلک ووژل شششول ‪٠‬کله چششې ددغششو پېښششو خششبر د ډيلششي مغششولي دربششار تششه ورسششيد نششو د‬
‫ملتان نه يې د ابداليانو دوتلو فر مان ورکړ ‪٠‬هغه وخت چې ابداليانو ته ددې خبرې پته ولګيده نو خپششل درې‬
‫تنه استازي يې د ډيلي مغو لي در بار تششه واسششتول ‪ ٠‬مغششولي دربششار تششه د ابششداليانو د پلاوي پششه رسششيدو فششر مششان‬
‫معطل شو ‪ ،‬خو ابدالي مشران تر بل امره پورې بنديان شول ‪٠‬‬

‫کله چې په دکن کې مر هټه او نورو د مغولي دربار پر خلاف په بغاوت لاس پورې کړ ‪ ،‬نو دربار له‬
‫دغو بند يا نو نه غو ښتنه وکړه چې که چيرې ددې قبيلې خلک ددوی سره د مششر هټششه وو او نششورو بشا غيششانو‬
‫پر خلاف ورسره مر سته وکړينو دوی بششه دغششه مشششران لششه بنششده خششو شششې کړي ‪٠‬دغششو مشششرانو د خپلششې قششبيلې‬
‫دجنګيالو سره دکن ته لاړل او ډېرې تو رې يې ووهلي ‪٠‬مغولي واکمن پرته له دې چې دوی د ملتان نه ونه‬
‫شړل‪،‬بلکې ډېر خلعتونه‪،‬منصبونه او جا ګيرونه يې هم دوی ته ورکششړل چششې تششر اوسششه پششورې ځينششې پششه ملتششان‬
‫کې مېشته او د ډېرو شتو او جا يدادونو څښتنان دي ‪٠‬‬

‫دملتان په ابششدالي وا کمنشانو کشې نشواب مظفششر خشان ډيشر مشششهور سشړی تيشر ششوی دی چششې نشو مشوړی‬
‫درنجيششت سششنګه لششه خششوا چششې د لا هششور سششکه واکمششن و پششه ‪ ١٨٧٥‬بکششر مششا جيششتي کششا ل ]‪ [4‬کششې ووژل‬
‫شو ‪ ٠‬سکهانو په ملتان کې ډېر پښتانه له تېغه تېر کړل او هغه پښتانه چې د سکهانو د قتل عام نششه خششو نششدي‬
‫پاتې شوي وو نو دوی له ملتان نه وليږديدل او دنواب محمد خان بهادر خيل سدوزي سېمو يعني منکيششرا او‬
‫بکهر ته لاړل او کله چې منکيرا هم د رنجيت سنګه د پو ځو نو لاس ته ور غله نو هغوی په دېره جششاتو پششه‬
‫تېره بيا په دېره اسما عيل خان کې مېشته شول ‪٠‬‬

‫واکمانان‬ ‫‪1.3‬‬
‫لاندې د درانيو و د دوئي بارکزي څانګې واکمنان نومونه ورکړ شوي دي‪:‬‬

‫‪ .1‬درانيو دکورنۍ نا متو واکمنان‬

‫‪ 4‬بکرماجيتي سنه چې دهند په نېمه وچه کې بکر مي هم ورته وايي تر عيسوي سنې اوه پنځوس کا له مشره ده‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 14‬‬

‫‪ .1‬لوی احمد شاه بابا ‪١٧٧٣ -١٧٤٧‬‬

‫‪ .2‬تيمورشاه سدوزی ‪١٧٩٣-١٧٧٣‬‬

‫‪ .3‬شاه زمان ‪١٨٠١-١٧٩٣‬‬

‫‪ .4‬شاه محمود ‪١٨٠٤-١٨٠١‬‬

‫‪ .5‬شاه شجاع ‪١٨٠٩-١٨٠٤‬‬

‫‪ .6‬شاه محمود دوهم ځل لپاره ‪١٨١٨-١٨٠٩‬‬

‫‪ .2‬درانيانو دبارکزيو د څانګې نا متو واکمنان‬

‫‪ .1‬امير دوست محمد خان ‪١٨٣٩-١٨٣٤‬‬

‫‪ .2‬امير شير عليخان ‪١٨٦٦- ١٨٦٣‬‬

‫‪ .3‬محمد افضل خان ‪١٨٦٧ -١٨٦٦‬‬

‫‪ .4‬محمد اعظم خان ‪١٨٦٧‬‬

‫‪ .5‬امير محمد يعقوب خان ‪١٨٧٩‬‬

‫‪ .6‬امير عبد الر حمن خان) ضيا الملت والدين( ‪١٩٠١-١٨٨٠‬‬

‫‪ .7‬امير حبيب الله خان) سراج الملت والدين(‪١٩١٩-١٩٠١‬‬

‫‪ .8‬امير اما ن الله خان ‪١٩٢٩-١٩١٩‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 15‬‬

‫‪ .9‬محمد نادر شاه ‪١٩٣٣ -١٩٢٩‬‬

‫محمد ظا هر شاه )المتوکل علی الله( ‪١٩٧٣ -١٩٣٣‬‬ ‫‪.10‬‬

‫محمد داود خان‪ ،‬د افغانستان د جموريت بنسټ ايښدونکی ‪١٩٧٨ -١٩٧٣‬‬ ‫‪.11‬‬

‫حامد کرزی ‪ ٢٠٠١‬نه تر اوسه پورې‬ ‫‪.12‬‬

‫ابراهيم خيل‬ ‫‪2‬‬

‫زموږ توکم پو هان)نسشب پېژنششدونکي( ابشرا هيشم خيششل د غلجيششو پښشتنو د ټششو لنيشز ګشروپ او پششه هغشې‬
‫پورې اړونده قبيلې سليمان خيلو پورې تړي ‪٠‬دابراهيم خېلو قبېلې خلک د افغا نسششتان پششه ډېششرو ولا يتششو نششو او‬
‫له هغې جملې نه دکابل ولايت دپغمان په ولسوالۍ‪،‬دميدان او وردګو ولايت دميدان ښششار دابراهيشم خيلششو پششه‬
‫سېمه‪،‬دپکتيا ولايت د مرکز دګردېز ښار په سهيلي بر خه‪،‬دلوګر ولايت په بېلا بېلو ولسواليو‪،‬دلغمان ولايششت‬
‫د قر غيو په ولسوالۍاو يو شمير هم دافغا نستان دبلخ ‪ ،‬کندز غزني ‪،‬زابل او بکتيکا په ولايتونو کې مېشته‬
‫دي ‪٠‬دلغمان ولايت دابراهيم خېلو شمېر د ‪ ١٣٦٠‬کا د سر شمېرنۍ لششه مخششې د ‪٢٠٠٠‬تنششو پششه شششا اوخششواکې‬
‫ښو دل شوی وو چې ښايې اوس به يې په شمېر کې ډيروالی راغلی وي ‪٠‬ددغششې قشبېلې يششو ششمېر د کرنشې او‬
‫ما لدارۍ په چا رو بششوخت دي او ځينششې خلششک يششې د سششوداګرۍ او راکشړې ور کششړې کششا رونششه ترسشره کششوي‬
‫‪٠‬ددغې قبيلې يو شمير په دولتي چارو بوخت دي ‪ ٠‬ابراهيم خيل مېلمه پششال پښششتانه دي ‪،‬ددوی حجششرې هشر‬
‫وخت د مېلمنو پر مخ پرانېستلې وي ‪٠‬دوی دعلم او ښوونې او روزنې سره ډېره مېنه لري‪.‬‬

‫اپريدي )افريدي(‬ ‫‪3‬‬

‫اپريدي دکر لاڼي پښتنو يوه ډېره نا متو‪،‬لرغونې او غښتلې قبېله ده چې دعيسی مسيح عليه السلام تشر‬
‫زېږيدو ‪ ٥٠٠‬کلونه وړاندې يو نا ني مشهور مؤ رخ هروډوتس چې د پښتنو دڅلوروقبېلو کومه يششادونه کششړې‬
‫ده په هغو کې د يوې قبېلې نوم اپي ريتي ياد شوی دی چششې تششوکم پششو هششان يششې همششدا اوسششني اپريششدي بششولي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 16‬‬

‫چې د ا پي ريتي کلمه د اپريدي سره د فقه اللغت پر بنسټ هم مطا بقت مو ندلی شي ‪(١)٠‬‬

‫دپښتني شجره الا نسابو له مخې اپريدی دبرهان زوی دککي لمسی او دکرلاڼ کړوسششی دی ‪٠‬داسششې‬
‫ويل کيږي چې په پيل کې د ا پريدي نوم عثمان و چې د يوې پيښې او واقعې پششه سششبب پششه اپرېششدي مشششهور‬
‫شو ‪٠‬‬

‫اپريدي په خيبر درې‪،‬کو هششاټ او تيششراه کششې مېشششته دي ‪٠‬ددوی خششتېزه پششوله د خټکششو سششره نښششتې ده‬
‫‪ ٠‬سهيل ته يې اورکزي او بنګښ او سپين غر‪،‬لويديز ته يې شينواري او شمال ته يشې د مشو منشدو سشېمه پشر تشه‬
‫ده ‪ ٠‬په عمو مي تو ګه د اپرېديو سېمه په څلورو جغر افيايې بر خو ويشلې شوې ده چې د خيبر دره‪ ،‬دبازار‬
‫دره ‪،‬داخور دره او د پېښور او د خيشبر د غرونشو دلشړۍ ترمينششځ ميششدان نششه عبششارت دي ‪٠‬اپريشدي پشه يشوه غرنشۍ‬
‫سېمه کې ژوند کوي چې په دوو اداري وا حدونو کې تنظيمه شوې ده يعنې د خيبر ايجنسششي چششې اکششثريت‬
‫يې پښتانه دي اود ‪١٩٦١‬ميلادي کال د سرشمېرنې له مخې ددوی شمېر)‪(٢٧٥٣١٢‬تنه ښودل شوی دی بله‬
‫د کو هاټ ضلعه چې هلته ادم خيل اپريدي مېشته دي او ددوی تخميني شمېرد ‪٦٠٠٠٠‬تنوپه شا او خواکې‬
‫ښو دل شوی دی ‪٠‬دادم خيلوپورې بله اړونده څانګه حسن خيل دي چې دوی دپيښور په شا او خوا سششېمو‬
‫کې او سيږي چششې د ‪ ١٩٦١‬ميلادي کششال دسرشششمېرنې لششه مخششې يششې شششمېرد ‪ ٢٤٠٠٠‬تنششو پششه شششاو خششوا کششې‬
‫ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫اپريدي ډېر زړور او تو ريالي خلک دي ‪٠‬دوی هششر وخششت د ښششکيلاکګرو پششه وړانششدې پراخششې مبششارزې‬
‫کړي دي ‪ ٠‬دلوی سکندر نه راواخله ‪،‬تر مغو لو او انګرېزانو پورې په تا ريخ کې ددوی د مبارزو او کششا رنششا‬
‫مو يا دونه شوې ده ‪٠‬اپريدي غيرتي‪،‬ميلمه پال او په پښتني رواجونونو او دودونو ته پابنششد خلششک دي ‪٠‬ددوی‬
‫تر مينځ دوه قبيلوي فراکسيو نونه )ګوندونه(موجود دي چې دسمل اوګاړي په نا مه يا ديږي ‪٠‬‬

‫په اوسني وخت کې د اپرېدو قبېله په اتو مشهورو ښا خو نششو بانششدې وېشششلې شششوې ده چششې هششر ښششاخ‬
‫يې ډېرې څانګې لري ‪،‬چې ددغو ښا خونونومونه او ددوی د استو ګني سېمې په لاندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ .1‬ملک دين خيل‪:‬په ميدان‪ ،‬شلوبر‪ ،‬تند‪ ،‬چوره‪،‬کجورۍ‪ ،‬خيبردره اوشډلي کې استوګنه لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 17‬‬

‫‪ .2‬قنبرخيل‪:‬په کا هو دره‪،‬شلوبر ‪ ،‬ناوه‪،‬برشلوبر‪ ،‬باړه اوکجورۍ کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬کوکي خيل‪:‬په دوه توري‪ ،‬تورڅپری‪ ،‬راجګل‪ ،‬مخرڼي‪ ،‬لاله چېنششه او د جمششرود نششه تششر علششي مسششجده‬
‫پورې او سيږي ‪٠‬‬

‫‪ .4‬زخه خيل‪:‬په خيبردره‪،‬څبري کډو‪،‬بازار‪،‬الچه‪،‬کرمنه‪،‬پراګ‪،‬بنکو‪،‬شنه کمر‪،‬توره وياله‪،‬بوکاړ‪،‬سنډه پششل‬

‫او شډلي کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .5‬سه پای‪:‬په باړه ‪،‬ترخو کڅ‪،‬سنډه پل‪ ،‬لګړي او کجورۍ کې او سيږي ‪٠‬‬

‫‪ .6‬کمرخيل‪:‬په ګړي‪ ،‬څاوخ‪،‬تخته کلي‪،‬غلام علي‪،‬بغري‪،‬وچ پال‪،‬چهل ګششزي‪،‬ميششرودره او کمششزوي کششې‬

‫استو ګنه لري‪.‬‬

‫‪ .7‬اکاخيل‪:‬په باړه‪ ،‬ګلي خيل‪،‬وړان‪،‬کجورۍ او د اکا خيلو په ميره کې اوسيږي ‪٠‬‬

‫‪ .8‬ادم خيل‪:‬په اخوردره او ميدان کې اوسيږي ‪٠‬‬

‫داپرېدوديوشمېر نو رو څانګو نو مو نه دادي‪:‬ګلي‪،‬زرغشون خيشل‪،‬محمششدخيل‪،‬تورسشپر‪،‬فېشروز خيشل‪،‬ششېر‬

‫خان خيل ‪،‬کمال خيل ‪،‬باسي خيل‪،‬ميټاخان خيل‪،‬کټيا خيششل‪،‬زونششه خيششل‪،‬شششيخ مششل خيششل‪،‬عبششدل خيششل‪،‬ونششډ‪،‬‬
‫لنډي خيل‪،‬برګټ خيل‪،‬دلدارخيل‪،‬ظفري‪،‬عبدالرحمن خيل‪،‬احمد خيل‪،‬نيکي خيل ‪،‬اورموزخيششل‪،‬فتششح خيششل‪،‬‬
‫بهرام ګور‪،‬بکهيا‪،‬بوديا‪،‬کمل خيل‪،‬سلطان خيل‪،‬سکندرخيل‪،‬شان خيل‪،‬دولت خيششل ‪،‬عمششر خيششل‪،‬مششدر خيششل‪،‬‬
‫ميري خيل‪،‬ژراکي‪،‬شلو بار خيل‪،‬زونه خيل‪،‬اديلي خيل‪،‬احمد خيل‪،‬نصرالدين‪،‬بابکرياونور ‪٠٠٠‬‬

‫دلنډي کوتل‪،‬باړه‪،‬جمروداواخوردرې سوداګرېز مرکزونه داپرېدو په سېمه کې مو قعيت لري اوددې له‬
‫پاره چې په تنګودرو او غر نيو سېمو کې استو ګنه لري‪،‬نو دوی د کر کېلې ځمکششې لششږې دي‪،‬نششو ځکششه يششې‬
‫زېات شمېر خلک د کا بل او پېښور تر مينځ د سو دا ګرۍ په چارو بو خت دي ‪٠‬‬

‫دپښتونخوا سر بېره يو شمېر اپريدي دا فغا نستان پششه جلال ابشاد‪ ،‬کابششل ا وکنشدز کششې هشم مېشششته دي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 18‬‬

‫‪٠‬پشششه دې سشششر بېشششره زيشششات ششششمېر اپريشششدي دهنشششدو سشششتان پشششه جنشششوب دکشششن‪ ،‬دهريشششا نشششا دايشششالت پشششه پشششاني‬
‫پت‪،‬کشمير‪،‬بيهاراود اترا پراديش په قا يم جنګ کې مېشته دي ‪٠‬دهندوستان يو پخوانی جمهور رئيس ډاکټر‬
‫ذاکر حسين هم د هند داتر اپراديش د قا يم جنګ اپريدی پښتون و ‪ ٠‬همداراز په هندوستان کې يو بل سششتر‬
‫شاعر قاسم عليخان اپر ېدي د پښتو ژبې مشششهور شششا عششر تيششر شششوی دی چششې شششعري ديششوان يششې مششو جوددی‬
‫‪ ٠‬همداراز د پښتو نخوا داپر يديو لاندينې کسان مشهور تششاريخي کسششان تيششر شششوي دي‪:‬نششواب عظمششت خششان‬
‫کوکي خيل شيرخان خيل او دهغه زوی عجب خان اپريدي چې په کو هاټ کې د انګر يششزي ښششکېلاکګرو‬
‫پر خلاف يو ه مبارزه څېره وه ‪٠‬نو موړی د انګرېزانو له لاسه افغششا نسششتان تششه هجششرت وکششړ او بيششا وروسششته پششه‬
‫کندوز کې وفات او هورې ښخ شو‪ ،‬چې دده د دغوکارنامو په وياړ په پښتو نخوا کې يو پښتو فلم هم جششوړ‬
‫شوی دی ‪٠‬همداراز په اپريدو کې بل مشهورتن خاطر اپرېدی وچې د ‪٤٠٠٠٠‬بيتششو پششه شششااو خششواکې شششعرونه‬
‫لري او د ‪ ٣٢‬کلو نو په عمر يې له دې فاني نړۍ نه سترګې پټششې کړيششدي ‪٠‬په او سششني وخششت کششې د اپرېششديو‬
‫مشهور شخصيتونه دادي‪:‬‬

‫‪ .1‬سلمان حامد اپرېدی‬

‫‪ .2‬ډاکټر منور خان‬

‫‪ .3‬مشهور قانونپوه او وکيل لطيف اپرېدی‬

‫‪ .4‬رحمت شاه اپريدی‬

‫‪ .5‬او د کرکټ مشهور لوبغاری شاهد اپرېدی‬

‫اتمانخيل‬ ‫‪4‬‬
‫اتمانخيل دپښتونخوا يوه مشهوره قبېله ده چششې د پښششتنو پششه کششر لاڼششي ټششو لنيششز ګششروپ کششې شششامل دي‬
‫اودوی ته ددوی دپلار اتمان بابادنوم په وجه اتمانخيل وايي ‪٠‬اتمانخيل په يوه وا حده سېمه کششې اسششتو ګنششه‬
‫لري ‪،‬خو په درې اداري وا حدونو يعنې باجوړ ايجنسۍ‪،‬مو مندو ايجنسۍاوملکنډ ايجنسۍ پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 19‬‬

‫اتمانخيل د څوارلسمې عيسوي پېړۍ پششه پيششل کششې د يششو سششفزيو قششبېلې پششه ګششډون دټششاک او ګششو مششل د‬
‫غرونو نه دکابل او ننګر هار له لارې پېښور ته لاړل او لششه هغشه ځششايه پششه دو ابششه او اشششنغر کششې ديششو سششفزيويو‬
‫سره يو ځای په غم او ښادۍ کې شريک شششول ‪٠‬کله چششې د دلازاکششو ‪ ،‬يششو سششفزيو او نششورو قششبيلو تششر مينششځ د‬
‫لنګر کوټ په ميره يا ګړي کپوره کې جګړه پېښه شوه ‪،‬نو په دغه وخت کې دغه قبيله سره لششه دې چششې د‬
‫لازاک د دوی سششره د قششبيلوي خپلششوۍ لششه کبلششه نششږدې و د يششو سششفزيو پشر خششوا ودريششدل او پششه دې تششو ګششه يششې‬
‫دلازاکو ته ماتې ورکړه ‪،‬خو يو سفزيو ددوی سره کشو مشه ښشېګڼه و نکړه ‪٠‬وروسشته اتمانخيشل لشه هغشه ځشا يشه‬
‫تېراه ته ولېږدېدل او کله يې چې له هغه ځايه هم لاسونه لنډ شول نو بيا د اړنګ بړنګ سېمې ته لاړل چششې‬
‫لا تر او سه هم په همدې سېمې کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫د اتمششانخيلو سششېمه پششه عمششومي ډول غرنششۍ ده چششې د لويششو او کششو چنيششو درو نششه جششوړه شششوې ده چششې‬
‫واړه)کوچني( سېندونه يې دسوات په سېند کې چې په دغه سېمه کششې د ابششزو پششه سششېند مشششهور دی تششوئېږي‬
‫‪٠‬ددوی دسېمې شمال ته د باجوړ سېند بهېږي چې تر کلاڼي او اتمانخيل سره جلاکوي ‪ ٠‬داتمششانخيلو هغششه‬
‫سېمه چې په ملکنډ ايجنسۍ پورې اړه لري د سوات د سيند له خوا خړوبېږي ‪٠‬‬

‫دباجوړ او مو مندو ايجنسۍ پششورې اړونششد اتمانخيششل پششه عمششو مششي تششوګه د کرنششې او مالششدارۍ پششه چششارو‬
‫بوخت دي چې د شمو زيو‪،‬عليزيو‪،‬ماندل او اصېل ښا خونه يي پششه بششا جششوړ ايجنسششي او د ميششا‪ ،‬ملا او بششوټ‬
‫کور ښاخونه يې په مومندو ايجنسۍ پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫اتمانخيل د نورو پښتنو په څېر ډېر غيرتمن او تو ريالي خلک دي او اولسي تړي‪،‬نرخششونه او څلششي يششې‬
‫دباجوړ خلکو ته ورته دي ‪٠‬اتمانخيل په عمومي تو ګه بزګران او ځينې يې په انفشرادي تششوګه پششه سشو داګشرۍ‬
‫بوخت دي ‪٠‬همداراز د اتمانخيلو لاسي صنايع په دغه سېمه کې ډېر شششهرت لري ‪٠‬لکششه چششې د مخششه وويششل‬
‫شول اتمانخيل په يو ه غرنۍ سېمه کې ژوند کوي چې غرونششه يششې پششه ځنګلونششو پششټ دي ‪٠‬ددوی د مشششهورو‬
‫غر ونو نه يو هم د کيمور غردی چې مرکزي برخششه يششې د اصششيلو ‪،‬عليششزو او مانششدلو د سششيمو تششر منششځ پرتششه ده‬
‫‪٠‬ددوی په غرونو کې څېړۍ‪،‬ګورګورې‪،‬ښون او ځنګلي انځرډېر پيدا کيږي ‪٠‬‬

‫داتمانخېلو په جنو بي خو اکې ددېر له لوري د پنج کوړې په نا مه يو سېند بهيششږي چششې د اتمششانخيلو‬
‫سېمې ته د غر شموزو په بر خه کې راننوزي او ددوی ډېرې سېمې خړوبوي ‪٠‬همداراز دغر شموزو د لر غاو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 20‬‬

‫نه هم يو سېند را بهېږي چې د پنجکوړې دسېند سره يو ځای کيږي ‪٠‬همداراز د پو رتنيو يادو شششو سششېندونو‬
‫سر بېره په اتمانخيلو کې ډېر شمېر رڼې چېنې شته چې خلک يې د څښلو داوبو نششه ګټششه اخلششي ‪٠‬داتمششانخيلو‬
‫پشششه تنشششدوبي )ابشششي( ځمکشششو کشششې جشششوار‪،‬غنشششم او اوربششششې کشششرل کيشششږي او پشششه وچوبشششو)للمشششي( ځمکشششو کشششې‬
‫غنم‪،‬اوربشي‪،‬شړشم‪،‬نسک او مشنګ کرل کيږي ‪٠‬ددوی د سېمې صادرات نسک‪،‬شړشم‪،‬غوړي او دودانيو‬
‫لرګي دي ‪٠‬همداراز د انګورو‪،‬مالټو‪،‬الو چو او شفتالو ډېر باغونه هم لري ‪٠‬‬

‫داتمانخيلو مشهور خيلون دادي‪ :‬شموزي‪ ،‬مانششدل‪،‬بششوټ خيششل‪ ،‬اصششېل‪ ،‬عليششزي‪ ،‬بششا ئيششزي‪ ،‬اسششماعيل‬
‫خيل‪ ،‬سه صده‪ ،‬مياملا‪ ،‬کيدوخيل‪ ،‬کمپل خيل‪ ،‬سر نششي خيششل‪ ،‬عمششر خيششل‪ ،‬خمششار خيششل‪ ،‬بلششو خيششل‪ ،‬مامششد‬
‫خيل‪ ،‬عمر خيل او نور ‪ ٠‬شموزي داتما نخيلو په شمال ختېز کششې کششې او سششيږي او دبششاجوړ‪،‬سششوات او دېششر‬
‫سر ه پو له لري ‪٠‬‬

‫‪ .1‬ماندل‪ :‬داتمانخېلو په شمال لويديز کې مو قعيت لري او داسې ويل کيږي چې ماندل په اصل کې د‬
‫اتمان با با مشر زوی و ‪٠‬‬

‫‪ .2‬بوټ خيل‪ :‬چې د اتمان خېلو لويدېز ته موقعيت لري ‪٠‬‬

‫‪ .3‬اصيل‪:‬دا ښاخ هم داتمانخيلو لويديځ ته پروت دی ‪٠‬‬

‫‪ .4‬عليزي‪:‬داتمانخيلو په شمالي بر خه کې پروت دی ‪٠‬‬

‫مياګان او ملايان هم د اتمان بابا اولاده ده چې په اتمانخيلو کې په خوره واره ډول سششره ا سششتو ګنششه‬
‫لري ‪٠‬‬

‫داتمان خيلو مشهورکلي خرکی‪ ،‬مياخان‪ ،‬سنګاو او کوه بر مول دي ‪٠‬‬

‫په هغه سر شميرنه کې چې په ‪١٣٦١‬لمريز کال په دې سېمه کې شششوې وه داتمششان خېلششو ټششول شششمېر‬
‫‪ ١٨٥٦٠‬تنه ښودل شوی و چې له هغې نه ‪ ١٢٩٧٠‬تنه په با جششوړ‪٤٨٠٠ ،‬تنششه پششه مششو منششدو او ‪ ٦٨٦٠‬تنششه پششه‬
‫ملکنډ کې استو ګنه لري ‪٠‬کېدای شي چې اوس په دې شمېر کې زياتوالی راغلی وي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 21‬‬

‫اتمانزي‬ ‫‪5‬‬
‫که چېرې داتمانزيو د قبېلې د نسب شجره په غور سره وګورو نو دا به راته څر ګنده شششي چششې دوی‬
‫سړبني پښتا نه دي او د مند ړ يو ښا خ ګڼل کيږي ‪٠‬اتمانزي د يو سفزيو د سېمې په ختېزه بر خه کې د ابششا‬
‫سين پرغاړه او د مها بڼ د غره په سهيلي لمنو کې پر اته دي ‪٠‬ټوپي‪،‬مينششي‪،‬کششوټه او مششر غششز ددوی د سششېمې‬
‫مشهورکلي دي ‪٠‬داتمانزيو نور خېلونه په لانششدې ډول دي‪ :‬ا کششازي ‪ ،‬کنششا زي او عليزي ‪٠‬دسششدو اولاده‬
‫که څه هم په اتمانزيو ور ګديږي‪،‬خو ځششان تششه يششې بششل نششو م غششوره کششړی دی ‪٠‬داتمششانزيو د قششبېلې درې واړه‬
‫ښاخونه د شيخ ملي د ويش له مخې برابرې پلرنۍ برخې لري چې دغه درې واړه ښا خشو نشه پشه برابشر ډول‬
‫خپلې پلرنۍ ځمکې کري او ورنه ګټه اخلي ‪ ٠‬همداراز د علي زيو د طا هر خيلي څا نګه ډېششره مشششهوره او‬
‫په ګندګهر نو مي سېمه کې مېشته دي ‪٠‬د تاريخ حيات ا فغا ني په اسششتناد دوی پششه هغششه وخششت کې ‪١٢٠٠‬‬
‫وسله وال کسان درلودل ‪٠‬‬

‫اټوال‬ ‫‪6‬‬
‫که چېرې د اټوال دقبېلې دنسب شجره په غور سره و ګورو نو دوی په اصل کې غلجششي پښششتانه دي‬
‫او په اندړو پورې يو تړلی ښاخ دی چې زيات شمير يې دزابل ولايت په اړونششدو ولسششواليو پششه تېششره بيششا د دای‬
‫چو پان په ولسوالۍ کې اسششتو ګنششه لششري او شششمېر يششې د ‪١٣٦٠‬کششال د مششر کششزي ا حصششائيې د سرشششمېرنې لششه‬
‫مخې د ‪ ١٨٥٠٠‬تنو پششه شششا او خششوا کششې ښششودل شششوی دی چششې ښششايې اوس يششې شششمېر دوه برابششره وي ‪٠‬ويششل‬
‫کيږي چې ا ټوالو په پخو اوختونو کې کو چيانی ژوند درلود ‪٠‬دوی به د مو سی خېلو اندړو سره يو ځششای د‬
‫مني په مو سم کې دناور او ما لستان له غرونو نه شلګر او قره باغ ته راښګته کېدل او له دې خا يه به ګند‬
‫هار ته لېړدېدل‪،‬خو اوس دوی زيشاتره کليششوالي ژ ونششد غشوره کړی ‪٠‬اټشوال مېلمششه پششال ‪،‬دېنشداره او زړور خلشک‬
‫دي۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 22‬‬

‫احمدزي‬ ‫‪7‬‬
‫احمدزي په ا صل کې غلجي پښتا نه دي او په سليمان خېلو ور ګډ ېږي ‪ ،‬خو نن د سليمان خېلو‬
‫نه د لېري والي او هم د شمېر ر ډېروالي په و جه د پښتنو ډېره پياوړې او غښتلې قبېله شمېرل کيږي ‪٠‬ددغې‬
‫قشبېلې خلشک د افغشا نسشتان پشه ډېشرو ولايتونشو او پشه تېشره بيشاپه پکتيشا ‪ ،‬لشوګر ‪،‬ننګرهشار‪ ،‬لغمشان‪ ،‬مزارششريف‪،‬‬
‫بغلان‪ ،‬هشرات‪،‬کنشدز او فاريششاب کششې هشم اسشتوګنه لري ‪٠‬داحمششدزيو قششبېله دپکتيششا د مهمشو قشبېلو پششه ډلششه کشې‬
‫شمېرل کيړي چې زيات شمېر يې دګرديز په شما ل ختېز او جنوب کې د رود احمششدزي او ميلششن پششه سششېمو‬
‫کې استو ګنه لري ‪٠‬دپکتيا و لايت احمدزي د منګلو‪ ،‬تو تا خېلو‪،‬خدراڼو‪،‬زرمت او لو ګر دولايت سره پوله‬
‫لري او د ‪ ١٣٥٤‬کال ديوې سروې له مخې ددوی شمېر په پکتيا کې د يو سششلو زرو تنششو پششه شششا او خششو اکششې‬
‫ښودل شوی و ‪ ٠‬دلوګرولايت احمدزي ددغه ولايت په ځېنششو سششېمولکه ازره‪،‬التمششور‪،‬سششرخاب‪،،‬داوبششازک پششه‬
‫دښته او محمد اغه کې ژوند کوي ‪٠‬‬

‫دننګرهار ولايت احمدزي ددغه ولايت په مششر ګشز جلال ابششاد‪ ،‬د سششره رود ولسششوالۍ د احمششد زيششو پششه‬
‫کلي‪ ،‬دچپرهار دولسوالۍ د دولت زيو په کلي‪،‬دحصارک غلزايي په اولسوالۍ او د کامې پششه او لسششوالۍ کششې‬
‫استوګنه لري ‪٠‬دلغمان ولايت احمدزي ددغه ولايت په مرکزاو هم يو شمېر يې د کابل او لغمان تششر مينششځ د‬
‫کابل سيند پر دواړو غارو مېشته دي ‪٠‬‬

‫داحمدزيويوه پياوړې څانګه د موسی خيلو په نا مه سره شهرت لري چې اکثره خلششک يششې کششو چيششان‬
‫دي ‪٠‬زه ددې مقالې ليکششوال پششه ‪ ١٣٥٤‬لمرېزکششال کششې دميششدان او وردګششو ولايششت دبهسششودو دويمششې حصششې‬
‫ولسوالۍ ته تللی وم او هلته مششې د احمششد زيششو کششو چيششانو پششه زر ګششو نششو کيششږدۍ ليششدلې وېش ‪،٠‬ځکششه همششدا‬
‫احمدزي او نورکو چيان ددوبي په موسم کې ايلبندونو ته تلل او ددوی د څارويو له پاره دغه سشېمه ډېشر ښشه‬
‫څړ ځای شمېرل کېده ‪٠‬‬

‫په پښتنو قبېلو کې تر بلې هرې قبيلې د احمدزيو د قبيلي خلک پشه جشر ګشو کشې ښشه مهشارت لشري او‬
‫ددوی جر ګې درنې ګڼل کيږي او په پښتنو کې دوی څلي او نر خونه ډېر اهميت لري ‪ ٠‬په پخششوا وختششو نششو‬
‫کې به که چېرې د نورو پښتنو تر مينخ کو مه شخړه او لانجه پيښه ششوه نششو خلکششو بششه د احمششد زيششو دقشبېلې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 23‬‬

‫جر ګه ما رانو ته ورتلششل او ددوی پششه مششر سشته او منځګړتششوب بششه يششې شششخړې او لانجشې اوارولششې چششې بيششا بششه‬
‫وروسته دواړو خواووته دمنلو وړ وي او عمل به پرې کېده ‪٠‬‬

‫احمد زي زړور او په هېواد ميششن خلششک دي ‪٠‬دانګششر يششزي ښششکيلاکګرو پششر خلاف ددوی د غيششرت او‬
‫ميړانې نمونې په تاريخ کې ثبتې ديش ‪ ٠‬دروسشي يشر غلګشرو سشره د مبشارزې پشه تشرڅ کشې هشم دوی د مبشارزې‬
‫سنګرونه تاوده ساتلي وو چې زموړ هېواد او تاريخ پرې وياړې ‪٠‬‬

‫د افغانستان پخوانی جمهور رئيس او د وطن ګوند مشر نجيب الله هم د احمدزيو د قبېلې پششورې اړه‬
‫درلششوده او پششه اصششل کششې دپکتيششا ولايششت درود احمششدزي د ميلششن د کلششي او سششيدونکی احمششدزی پښششتون و ‪٠‬‬
‫همداراز په احمدزيوکې د جنرال شا هپور ا حمدزي او د ماليي د پخواني وزيردکتور اشششرف غنششي احمششدزي‬
‫نو مو نه هم يادولای شو ‪٠‬‬

‫د احمششدزيو ځينششې څششانګې او خېلششو نششه پششه لانششدې ډول دي ;الششه ديششن خيششل‪،‬عيسششی خيششل‪ ،‬يحيششی‬
‫خيششل‪،‬ځنششډي خيششل‪ ،‬مششو سششی خيششل‪،‬ابششرا هيششم خيششل‪،‬معششروف خيششل‪،‬جبششار خيششل ‪،‬سششتانکزي‪،‬عبششدالر حيمششزي‬
‫)ادريمزي(چې دغه څا نګې بيا په لاندنيو کو چنيو ښا خو نو ويشل شوي ديچې اللششه ديششن خيششل پششه بششا ديششن‬
‫خيلواو کو چي خيلو‪ ،‬عيسی خيل په سا دو خيلو‪ ،‬با زو خيلو‪ ،‬محمد علششي خيلششو‪ ،‬پششا دشششاه خيلششو‪ ،‬خششواجه‬
‫خيلو‪،‬توره خيلو ا و ما ني خيلو با ندې ويشل شوي دي‬

‫‪ .1‬همششداراز يحيششې خيششل‪ :‬پششه فتششح اللششه خيلششو‪،‬سششلام خيلششو‪ ،‬کششامران خيلششو‪ ،‬خششا نششه خيلششو ‪،‬ازک خيلششو او‬
‫فيروزخيلو‪.‬‬

‫‪ .2‬ځنډي خيل‪ :‬په شاه خيلو او خورم خيلو‪،‬‬

‫‪ .3‬موسی خيل‪:‬په کړو خيلو‪ ،‬پا ينده خيلو او منصور خيلو‪,‬‬

‫‪ .4‬معروف خيل‪:‬په با دين خيلو‪ ،‬شکر خيلو‪،‬محمد خيلو‪ ،‬عبششدالرحمن خيلششو او سششر کششي خيلششو بششا نششدې‬
‫ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 24‬‬

‫اڅکزي‬ ‫‪8‬‬
‫اڅکزي د پښتنو يششوه خششورا نششامتو‪،‬غيرتششي‪،‬مېلمششه پششاله او پششه خپلششواکۍ مينششه قششبېله ده چششې د ګشران افغششا‬
‫نستان په تا ريخ کې و ياړلی نوم لري ‪٠‬زموږپښت پوهان اڅکششزي د پښششتنو د سششړ بششن د ګششروپ نششه شششميري‬
‫چې په اصل کشې درانشي پښشتانه او د ځيشرک د څشا نګشې پشورې تړلشي ديش ‪ ٠‬کشه چيشرې د اڅکزيشو پښشتنو د‬
‫نسب شجره په غور سره تر ستر ګو تېره کړو په لو مړي سرکې په دو لو يو ښا خو نو ويشل شوي دي چششه‬
‫ګو جين او با دين نو ميږي ‪٠‬دګو جين څانګې په لاندې ډول دي ‪:‬حميششدزي‪ ،‬ملششي زي ‪ ،‬اشششيزي‪ ،‬عثمششان‬
‫زي ‪ ،‬اليشششزي‪ ،‬نصشششرت زي ‪ ،‬غنشششي زي ‪ ،‬خشششدرچي زي ‪ ،‬صشششالح زي ‪ ،‬مټشششک زي‪ ،‬ادوزي‪ ،‬ملايشششزي‪،‬‬
‫سلطانزي‪ ،‬شکرزي‪ ،‬اسحق زي اوګبرزي ‪٠‬همداراز د با دين ښشاخ هشم پششه لا نشد نيشو څششا نګششو ويشششل ششوی‬
‫دی‪:‬کاکوزي‪،‬غيبي زي‪،‬شمشو زي‪ ،‬پير علي زي او پا نيزي ‪٠‬‬

‫د اڅکز يو د استو ګنې سېمې‬ ‫‪8.1‬‬

‫اڅکزي هم په ا فغا نستان کې مېشته دي او هم په سهيلي پښتو نخو ا کې ‪٠‬هغه ا څکزي چې په ا‬
‫فغا نستا ن کې ژوند کوي نو دوی د سپين بو لدک په ولسوالۍ‪،‬ريګ ‪،‬دکند ها ر دښار پششه مرکششز او د ډنششډ‬
‫په ولسوالۍ‪،‬دهلمند په ولايت‪،‬ارزګان‪،‬هرات‪،‬بادغيس او کا بل کې استو ګنه لري‪،‬خو هغه ا څکزي چې په‬
‫سهيلي پښتو نخواکې اوسي نو زيات شمېر يې پششه کششو يټششه‪،‬چمششن‪،‬کلای عبششد اللششه‪،‬ګلسششتان‪،‬کششوږک‪،‬خششواجه‬
‫عمران افغاني‪،‬پښين‪،‬توبه‪،‬جلګه او زيارت کې استو ګنه لري ‪٠‬په کند هار پورې اړوند ا څکششزي د سششپين بششو‬
‫لدک په ولسوالۍ‪،‬د ريګ په ولسوالۍ‪،‬ددامان په ولسوالۍ او د ډنډ او پنجوايي په ولسواليو کې استوګنه لري‬
‫چې شمير يې دريو سوو زرو تنو ته رسيږي ‪٠‬‬

‫دهلمند په ولايت کې مېشته ا څکزي دهلمند ولايت په مرکز لشکر ګاه‪ ،‬د نادعلي پششه ولسششوالۍ‪ ،‬د‬
‫ګرمسير په ولسوالۍ او د ناوه بارکزا يي په ولسواليو کې مېشته دي چې په نششو مششوړي ولايششت کششې يششې شششمېر‬
‫دديرش زر و تنو په شا او خواکې اټکل شوی دی ‪٠‬‬

‫د هرات ولايت اڅکزي دهغه ولايت په مر کز او همداراز د انجيششل‪،‬پښششتون زر غششون‪،‬ګلششران او د غششو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 25‬‬

‫ريا نو په ولسواليو کې مېشته دي چې شمېر يې په نو موړي ولايت کې دشلو زرو تنو پشه ششا او خشواکې ښشو‬
‫دل شوی دی ‪٠‬‬

‫د ارزګششان ولايششت ا څکششزي د هغششه ولايششت پششه مششر کششز تيريششن کششوټ‪،‬د چششوره پششه و لسششوالۍ‪ ،‬د خششاص‬
‫ارزګان په ولسوالۍ‪ ،‬دګيزاب په ولسوالۍ‪،‬د کجشران پششه ولسششوالۍ‪،‬ددهشراود پششه ولسششوالۍ‪،‬دشششهيد حسششاس پششه‬
‫ولسوالۍ )ښايي اوس ددې ولسوالۍ نو م بل څه وي (او دنيش په ولسوالۍ کې استو ګنه لري او د اڅکششز‬
‫يو ټول شمېر په د غه ولايت کې تقريبا د دوه سوه زرو په شا او خو اکې ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫دبادغيس ولايت ا څکزي د هغه و لايت د بالا مر غششاب د ولسششوا لششۍ پششه بيلا بيلششو کليششو کششې مېشششته‬
‫دي چې ددوی دسر شمېرنې په بر خه کې راسره مؤ ثق معلو مات نشته ‪٠‬‬

‫مشهور ا نګرېز مؤرخ مو نټ سټوارټ الفنسټن په خپل نامتو اثر)دکابششل سششلطنت بيششان (کششې ليکلششي د‬
‫ي ‪ ":‬اڅکزي اکثره کروندګر او پوونده دي که څه هم يوه انداز ه ځمکې لري‪ ،‬خو د خپل ژ ونشد لشه پششاره‬
‫په ځمکو اتکا نه لري ‪٠‬ددوی څاروي د خو اجششه عمششران پششه غرونششو او دتششوبې پششه هسششکه سششېمه کششې سششا تششل‬
‫کيږي‪،‬په داسې حال کې چې او ښان يې د شوراوک په شګلنه سېمه کششې پششوول کيړي ‪٠‬اڅکششزي پششه داسششې‬
‫ځمکه پراته دي چې يا خو لغشړ غرونشه دي او يشا سشپېره ډاګشونه او يشا هشم خشا لصشې ششګې‪،‬ددوی د کشر نشې‬
‫ځمکې خورا لږې دي ‪"٠‬دکندهار اڅکزي د کر نې پر ته د سو داګرۍ په چششا رو هششم بششو خششت دي ‪٠‬ددوی‬
‫يو شمير خلک کو چيا ني ژوند هم لري ‪٠‬‬

‫ښاغلی خلک‬ ‫‪8.2‬‬

‫اڅکزي دتاريخ په او ړدو کې دښکېلاکګرو په و ړانششدې ډېششرې مېړانششې او سششر ښششندنې هششم کششړي دي‬
‫چې ددوی دغه مبارزې زمو ږ د وياړلي هېواد ګران افغا نستان په تا ريخ کې په زرينو کر ښو ثبتې دي ‪٠‬‬

‫د اڅکزيو په نا متو مبارزينو کې يو هم غازي عبششدالله خششان ا څکششزی و چششې د ‪١٨٤١‬زېړدېششز کششال پششه‬
‫ملي پا څون کې يې انګريزي ښکېلاکګرو ته مر ګوني ګو زارونه ورکړي دي چششې دده پششه ويششا ړلششي نششو م‬
‫هر افغان وياړي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 26‬‬

‫د اڅکزيو بل نا متو او غيرتي شخصيت غازي مېداد خان ا څکزی دی چې دافغان‪-‬انګرېز په دويمه‬
‫جګړه کې يې د ميو ند د فاتح غازي محمد ايوب خان تر څنګ يې د انګرېزانو غو ږونه ښششه ورتششاو کړيششدي‬
‫او هغوی ته يې ښه ماتې ورکړېده ‪٠‬دغازي مدد خان پلار بدين خان او نېکه يې ګل محمد خان هم ميړنششي‬
‫خلک تېر شويدي ‪٠‬همداراز داروخان ا څکزی هم د اڅکزيو يو ډېر معزز او ددرناوي وړ مشر تير شویدی ‪٠‬‬

‫پششه سششهيلي پښششتو نخششواکې د اڅکزيششو پششه ملششي مبششارزينو کششې د خششان شششهيد عبدالصششمد خششان و يششاړلې‬
‫مبارزي د پښتنو د مبارزو په تا ريخ کې يو وياړلی باب دی چې د پښتنو او بلو څو دحقه حقو قو له پاره يششې‬
‫مبا رزي کړي او په پشای کشې د پشا کسشتاني جرنيلانشو لشه خشواپه ششهادت ورسشيدچې اوس دده زوی محمشود‬
‫خان اڅکشزی د پښشتو نخشوا ملشي عشوامي پشارټۍ مششر دپښشتنو د حقشو قشو د تشر لاسشه کشو لشو لشه پشاره چشې پشه‬
‫پاکستان کې تر پنجا بيانو ورورسته دوهم ستره اتنيکه ډله ده ‪،‬خوله بده مرغه له هره پلوه د خپلو حقششو قششو‬
‫نه بې برخه او محرومه ساتل شوي دي دمبارزې بيرغ ر پا ند ه سا تلی او د خپل شهيد پلار و يششاړلې لاره‬
‫تعقيبوي ‪٠‬همدا را ز په ا څکزيو کې دخان محمد ايوب خان اڅکششزي مبششارزې‪،‬داڅکزيششو دمشششهور و علمششي‬
‫شخصيتونو هر يوه شاعر اوليکو ال ملا عبدالر حيم اشيزی او هم دارواښاد محمد علم بڅرکي نششو مششو نششه نششه‬
‫يو ازې د اڅکزيو وياړونه دي‪،‬بلکې ددې هيواد هر افغان پر ي ويا ړي ‪٠‬‬

‫ادريمزي )عبدالرحيمزي(‬ ‫‪9‬‬

‫که چيرې دادريمزيو دنسب شجره په غور سره تر څېړنې لاندې ونيسو نششو جششو تششه بششه شششي چششې دوی‬
‫غلجي پښتا نه دي يعني ددغې قبېلې خلک د غلجيو پښتنو يو ښاخ دی چې زيات شمېر خلک يې د لو ګر‬
‫ولايششت پششه بېلا بيلششو ولسششواليو کششې اسششتوګنه لري ‪٠‬يششو شششمېر ادريمششزي دلغمششان ولايششت د قرغيششو پششه اولسششوالي‬
‫اودعزيزخان کڅ په سېمه کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫ادريمزي خورا زړور‪،‬توريالي او ميړني خلک دي ‪٠‬دروسي ير غلګششرو او تيششري کوونکششو پششر خلاف يششې‬
‫دمبارزې سنګرونه تاوده سا تلششي وو ‪ ٠‬دادريمزيششو قششبيلي يششو شششمېر خلششک کششو چيششانی ژونششد هششم لري ‪٠‬ددغششې‬
‫قبيلې يو شمير خلک د سو داګرۍ او راکړې ورکړې کارونه هم سر ته رسوي ‪ ٠‬دادريمزيو د قبېلې په نا متششو‬
‫مشششرانو کششې يششو هششم عبششدالملک خششان عبششدالرحيمزی و چششې د افغششا نسششتان د ټولششواک اعليحضششرت محمششد‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 27‬‬

‫ظاهرشاه دواکمنۍ په وخت کې د افغا نستان د ما ليي وزير تير شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 10‬ادوزي‬
‫ادوزي د پښتنو د سړبني په ټو لنيزې ډلې پورې يوه اړونده قبېله ده چې دپنج پششای څششانګې پششورې اره‬
‫لري ‪ ٠‬ددغې قبېلې شمېر پنځه زره کو رنۍ ښودل شوي دي‪،‬خو د شوروي مشهور اتنو ګرافر ستا نيشفسکي‬
‫د اتنو ګر افيکو معلو ما تو له مخې دشلمې پېړۍ په نيمايي کې ددوی شمېر ‪ ١٣٠‬زره تنه ښششودل شششوی دی‬
‫چې زيششاتره يششې د کنششد هششار د معششروف پششه اولسششوالۍ‪،‬داوروزګششان ولايششت ددهششراود پششه اولسششوالۍ او همششداراز د‬
‫هلمند ولايت د ګر مسير په او لسوالۍ کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪ 11‬ادين خيل‬
‫ادين خيل په اصل کې غلجي پښتانه دي او په سليمان خيلو پښتنو چشې يششوه خششورا غښشتلي قششبېله ده‬
‫ور ګډ ېږي ‪ ٠‬ددغې قبیلې اکثره خلک د پکتيکا په مر کز شرنه او د پکتيا ولايت دزرملششې پششه اولسششوالۍ کششې‬
‫چې په زرمت سره هم مشهوره ده استو ګنه لري ‪٠‬ددغې قبېلې يو شمېر خلک د غزني ولايت د ګېرو پششه او‬
‫لسوالۍ کې هم استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ 12‬اسماعيل خيل‬
‫اسماعيل خيل پششه اصشل کشې د کشر لاڼششي پښشتنو پششه ټششو لنيشزې ډلشې پششورې يششوه اړونششده قششبېله ده چشې د‬
‫خوست په ولايت کې د شمل سيند په جنوبي کنډو مندوزيو ته نږدې مېشته دي ‪٠‬د مندوزيو د قبېلې لويدېز‬
‫ته ځدراڼ او جنوب ته يې د تڼيو قبېله پر ته ده ‪٠‬د مندوزيو د قبېلې په ختېز او دشمل سيند په شمالي څنششډو‬
‫کې هم اسما عيل خيل استو ګنه لري ‪٠‬د ‪ ١٣٦٠‬کششال د مششر کششزي احصششائيې دسششر شششمېرنې لششه مخششې ددوی‬
‫شمېر ‪ ١٦٠٠٠‬تنه ښودل شویدي‪،‬چې ښا يې اوس به يې شمېر دوه برابره وي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 28‬‬

‫اسماعيل خيل اکثره دکرنې په چارو بو خت دي‪،‬يوشمير خلک يې دولتي دنششدې هششم سششر تششه رسششوي‬
‫‪ ٠‬ددوی يو شمېر په عربي هيوادونولکه سعودي عر بستان او کويټ او يو شمير يې هششم د خليششج پششه هېوادونششو‬
‫لکه متحده‬

‫عربي امارات‪،‬قطر ‪،‬دوبششۍ‪،‬شششارجه‪ ،‬ابششو ظششبي او دخليششج پششه نششورو ښششارونو کششې پششه مششزدورۍ او غرېبششۍ‬
‫بوخت دي ‪٠‬‬

‫‪ 13‬اسٰحق زي‬
‫اسحق زي چې د ساکزيو په نا مه سره هم شهرت لري د پښتنو د سړ بن په ټو لنېششز ګششروپ کششې يششوه‬
‫ډېره مشهوره قبېله ده چې خلک يې هم په کليوالي تو ګه ژوند کوي او هششم يششې يششو شششمېر کششو چيششاني ژونششد‬
‫لري ‪ ٠‬د تاريخ حيات افغاني ليکوال ډپټي محمد حيات خان په خپل دغه نا متو اثر کې چششې دافغانسششتان د‬
‫بيلا بېلو قو مونو او په عمده تو ګه يې دپښتنو قو مونو او قبېلوپه اړونديې کښلی دی د اسحق زيو يا سا کششز‬
‫يو پښتنو په باب داسې وايې‪ ":‬ساکزي دکند هار لو يد يز خواته په شګلنه سيمه کې دارغنششداب د سششيند پششر‬
‫غاړه د بست تر کلا پورې او همداراز څو سيمې يې د چکه علا قې په ښکتنۍ بر خه کې دهيلمند سين پششه‬
‫ختېزه غا ړه کې پر تې دي ‪ ٠‬ځينې ځمکه وال خلک يې په ګر مسير‪،‬فراه‪ ،‬شين ډنډ‪،‬لاش وجوين‪ ،‬دهرات‬
‫جنوب لو ېدېز‪ ،‬دسيستان په شمال او ځينې يې هم په هرات کې مېشته دي ‪ ٠‬همدا راز دسا کزيششو د قششبيلې‬
‫پورې اړونده دوې معتبرې کورنۍ ديادولو وړدي چې يوه يې د سر دار سالو خان کشو رنشۍ چشې دلاش و جشو‬
‫ين په سيمه د درناوي او واک خاونده ده او بله يې د ګششر مسششېر د کلای خششا نشششين پششه سششېمه کششې د رئيششس‬
‫سردار مدد خان کو رنۍ ده چې په دغې کو رنۍ کې موسی ډونګی يو مشهور سړی تېر شویدی ‪[6,5]٠‬‬

‫‪ 5‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬ډپټي محمد حيات خان‪،‬پښتو ژباړه‪ ١٥٩،‬مخ ‪،‬ددانش خپر ندويې ټولنې چاپ‪،‬يېښور ‪ ٢٠٠٧‬کال‬

‫‪ 6‬پښتني قبيلې‪،‬دکتور لطيف ياد‪،‬درېم چاپ‪،‬دانش خپرندويه ټولنه‪ ١٧-١٦،‬مخونه‪٢٠٠٧،‬کال‪،‬پېښور‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 29‬‬

‫‪ 13.1‬اسٰحق زو ولايتونه‬
‫په اوسني وخت کې اسحق زي يا سا کزي پښتانه د افغا نستان په لاند نيو ولايتونو کې مېشته دي‪:‬‬

‫‪ .1‬د کند هار په ولايت کې‪ :‬اسحق زي دکند هار ولايت په مر کز‪،‬د ميوند په ولسو الۍ‪،‬دپنجوايي په‬
‫ولسوالۍ ‪،‬دارغنداب په ولسوالۍ او دمعشروف پشه ولسششوالۍ کشې مېشششته دي چشې پشه دغشه ولايشت کشې‬
‫ددوی تخميني شمېر د سلو زرو تنو په شا او خواکې ښودل شوی دی‪.‬‬

‫‪ .2‬دهلمند په ولايت کې‪ :‬دهلمند په ولايت کې هم يو زيات شمېر سششاکزي اوسششيږي ‪٠‬پششه دغششه ولايششت‬
‫کې دوی دهلمند په مرکز لشکر ګاه‪ ،‬دکجکي په ولسوالۍ ‪،‬دريګستان پششه ولسششوالۍ‪ ،‬د خانشششين پششه‬
‫ولسوالۍ‪،‬دنوزاد په ولسوالۍ او دنهر سراج په ولسوالۍ کې اسششتو ګنششه لشري چششې پششه نششو مششوړي ولايششت‬
‫کې ددوی ټول شمېر څه د پاسه سل زره تنه ښو دل شويدي‬

‫‪ .3‬دفراه په ولايشت کشې‪ :‬د فشراه ولايشت پشه مرکشز او د لاش و جشوين پشه ولسشوالۍ کشې هشم زيشات ششمېر‬
‫اسحق زي يا سا کزي مېشته دي چې په نو موړي ولايشت کشې ددوی ششمېر پنځشوس زره تنششه ښشودل‬
‫شويدي‬

‫‪ .4‬دهرات په ولايت کې‪ :‬په هرات کې د ساکزيو شمېر د هېواد د ټو لو ولايتو نو په پر تله ډېر دی ‪٠‬پششه‬
‫دغه ولايت کې ساکزي دانجيل‪،‬شين ډنډ‪ ،‬پښتون زر غون‪،‬ګلششران‪،‬کشششک‪،‬غوريششان او کهسششان پششه او‬
‫لسو اليو کې مېشته دي چې دهرات په ولايت کې دسا کزيششو مجمششو عشي شششمېر تششر يششو سششلو پنځششوس‬
‫زرو تنو زيات ښودل شوی دي‬

‫‪ .5‬د بادغيس په ولايت کې‪ :‬په دغه ولايت کې ساکزي دمر غاب او غورمششاچ پششه ولسششواليو کششې مېشششته‬
‫دي‬

‫‪ .6‬په فارياب ولايت کې‪ :‬دفارياپ په ولا يت کې او په تېره بيا دپښتون کوټ په اولسوالۍ کې ساکزي‬
‫پښتانه اوسي ‪ ٠‬زه ددې مقالې ليکوال کله چې پششه ‪ ١٣٥٧‬کششال ميمنششي تششه تللششی وم نششو مششا دميمنششي د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 30‬‬

‫لويدېز په پنځه کيلو مترۍ کې يو شمېر کو چيان ولېدل چې په کېږ ديو کې او سششيدل او ځششانونه يششې‬
‫اسحق زي بلل‬

‫‪ .7‬د جو زجان په ولايت کې‪ :‬په دغه ولايت کې هم داسحق زيو يو شمير کو رنۍ مېشته دي‬

‫‪ .8‬دبلخ په ولايت کې‪ :‬دبلخ په ولايت کې هم يو زيا ت شمېر سا کششزي اسشتو ګنششه لششري چششې دحيششات‬
‫افغاني مؤلف ددوی شمېر په ‪ ١٨٦٥‬عيسوي کال کې چې له نن نششه ‪ ١٤٣‬کلششونه پخششوا کيششږي ددوی‬
‫شمېر دبلخ په ولايت کې تر زرو کو رنيو زيات او په ټول افغششا نسششتان کشې تششر يششولس زره کششو رنيشو نششه‬
‫زيات ښودلی دی ‪٠‬‬

‫‪ 14‬اکاخيل‬
‫اکاخيل په اصل کې غلجي پښتا نه دي چې د سليمان خيلو يو ښا خ ګڼل کيږي چې زيششاتره يششې پششه‬
‫پوونده ډول ژوند کوي او ځانته کو مه ځانګړې سېمه نه لري ‪٠‬دوی اکثره په کېږديششو کششې ژونششد کششوي او د‬
‫ټغرو‪،‬کيږ ديو او جو الو نو په او بد لو کې ښه مهارت لري ‪٠‬دتا ر يخ حيات ا فغا ني د ليکوال ډپټي محمد‬
‫حيا ت خان په قول د اکا خيلو يو شمير د غزني و لايت په مقر کششې هششم ا سششتو ګنششه لششري ]‪ ٠ [7‬يششو شششمير‬
‫اکا خيل په ا فغا نستان باندې د شوروي تر ير غل وروسته له هيواده وليششږ ديششدل او پششا کسششتان تششه کششډ وال‬
‫شول چې دهغه هبواد په مختلفو ښارو نو لکه پېښور او کر اچششۍ کششې اسششتو ګنششه لريش ‪ ٠‬اکششا خپششل زيارکښششه‬
‫خلک دي‪،‬ځيني خلک يې د سو داګر يو په کا رونو بو خت دي ‪٠‬دا کششا خيلششو ځششو انششان پششه ا تششڼ کششې ډېششر‬
‫تکړه دي او د خو ښيو او خو شاليو او ودونو کې ددوی ځو انان چې ښا يسششته او ړدې څڼششې لششري پششه خپلششو‬
‫ماهرانه اتڼو نو سره محفلونه تاوده ساتي ‪٠‬‬

‫د روسي نامتو اتنو ګرافر داتنو ګر افيکو څېړ نو له مخې د اکا خيلو شمېر د شلمې زېږ دېزې پېړۍ پششه‬
‫نيمايې کې د ‪ ٣٥‬زره کو رنيو په شا او خوا کې ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 7‬حيات ا فغاني‪،‬محمد حيات خان‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 31‬‬

‫‪ 15‬الياس خيل‬
‫الياس خيل په ا صل کې غلجي پښتا نه دي ‪٠‬ددوی يو شمېر کو چيان او هم يو شمېر خلک يششې د‬
‫ځمکو خا و ندان دي چې اکثره يې د کابل او ننګر هار تر مينځ وادي کې د کابششل سششين پششه دواړو غششا ړو‬
‫کې ژ وند کوي‪ ،‬خو ددوی د شمېر په اړوند ز ما سره بشپړ معلو ما ت نشته ‪٠‬‬

‫‪ 16‬امر خيل‬
‫امر خيل په ا صل کې غلجي پښتانه دي او په سليمان خيلو ور ګډ يږي ‪ ٠‬دا سي ر وايتو نه مو جود‬
‫دي چې د امر خيلو د قبيلې مشر نېکه امر بابا نو مېده چې زيششار ت يششې د ننګرهششار پششه سششېمه کششې دی ‪٠‬امششر‬
‫خيل د ننګر هار‪ ،‬ميدان‪ ،‬لغمان‪،‬پکتيکا او جوزجان په و لا يتو نو کې مېشته ديش ‪ ٠‬دميششدا ن و لايششت ا مششر‬
‫خيل ددغه و لايت د نرخ داولسوالۍ او چا ر يکه په سېمو کې استو ګنه لري او په د غه ولايت کششې دوی‬
‫په لا ند نيو خيلو نو ويشل شوي دي‪ :‬يار خان خيل‪،‬الله دوش خيل‪،‬يو سفزي‪ ،‬ممي خيل‪،‬غششو نششډا خيششل او‬
‫بو ړ خيل ‪ ٠‬همداراز يو شمېر امر خيل د ننګر هار و لا يت د سر ه رود د ولسو الششۍ د پېتششاوي امششر خيششل‬
‫په کلي کې چې د ننګر هار و لايت ددرونټی بند ته نږدې مو قعيت لر ي او سيړ ي ‪٠‬همدا راز د ننګششر هششار‬
‫ولايت د چپر هار د او لسو الۍ د سپين جو مات او سنګينه په سيمه کششې هششم د ا مششر خيلششو قششبيلې يششو شششمېر‬
‫کو رنۍ مېشته دي ‪٠‬يو شمېر امر خيل دبا ميانو په ولايت کې هم او سيږي‪ ,‬خو هغو ی کو چيا نششي ژ ونششد‬
‫لر ي ‪ ٠‬دجوز جان په و لايت کې دوی د اقچې په او لسو ا لۍ کې مېشته د ي ‪ ٠‬د ‪ ١٣٦٠‬کال د مششر‬
‫کزي احصا ئيې د سر شمېرنې له مخې د ميدان په و لا يششت کششې د امششر خيلششو شششمېر ‪ ١٢٠٠٠‬تنششه ‪،‬دننګششر‬
‫هار ولايششت د امششر خيلششو شششمېر ‪ ٤٨٤٢‬تنششه او د لغمششان و لايششت د امششر خيلششو شششمېر ‪ ٢١٨٨‬تنششه ښششو دل شششوي‬
‫وو‪،‬چې ښا يې دا شمېر اوس دوه ګونې وې ‪٠‬‬

‫امششر خيششل مېلمششه پششا لششونکي‪،‬غيرتششي او دعلششم سششره ډېششره مېنششه لري ‪٠‬پششه دوی کششې يششو زيششات شششمېر‬
‫ښوونکي‪،‬استادان‪ ،‬اکادميک او پو هششان او نظششامي منصششبداران ششته ‪ ٠‬د ميششدان ولايششت پششه امششر خيلششو کشې د‬
‫اعليحضرت محمد ظا هر شاه دوا کمنۍ په و خت کې په ولسي جرګې کې د ميدا ن ولا يت د خلکششو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 32‬‬

‫استازی ار واښاد حفيظ الله خان امششر خيششل مشششهور [قششو مششي مشششر تيششر شششوی دیش ‪ ٠‬همششداراز د هغششه زوی‬
‫خدای بخښلی سر محقق عزيزالله امر خيل د ا فغا نستان د علو مو داکا ډيمۍ د ژ بو او ادبيا تشو د مرکشز‬
‫علمي غړی و چې په پښتو فولکلور کې يې د ستايني وړ علمي خد متو نه سر ته رسولي دي ‪٠‬‬

‫‪ 17‬اوريا خيل‬
‫اور يا خيل هم په اصل کې غلجي پښتا نه دي چې ددغې قبېلې زيات شششمېر خلششک دکابششل و لايششت‬
‫د پغمان پششه او لسششوالۍ کششې اسششتو ګنششه لششري او پششه نششو مششوړې ولسششوالۍ کششې ددوی مشششهور کلششی او سششېمه د‬
‫خالدار يو په نا مه سره يا ديږي ‪ ٠‬يو شمېر اوريا خيل د کابل د لويديځ په للنشدر او يشو ششمېر هشم د ميشدان‬
‫په و لايت کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫يو شمېر اور يششا خيششل د پکتيششا ولايشت د زرمششت)زرملششې( پششه اولسششوالۍ کششې هششم مېشششته ديش ‪ ٠‬دلغمششان‬
‫ولايت اوريا خيل د لغمان ولايت په مر کز مهتر لام او د غه ولايت د قر غيو په او لسششوالۍ کششې اسششتو ګنششه‬
‫لري چې د ‪ ١٣٦٠‬لمريز کال د هغې سر شمېرنې له مخې چې دمر کزي ا حصششا ئيششې لششه خششوا تششر سششره‬
‫شوې وه د لغمان په ولايت کې ددوی شمېر ‪ ١٢١٨٨‬تنه ښودل شوی دی چې ښايې پششه دغششه و لايششت کششې‬
‫او س ددوی شمير دوه چنده وي ‪٠‬همداراز يو شمېر اوريا خيل د کابل و لايت د قره باغ پششه اولسششوالۍ کششې‬
‫هم مېشته دي ‪٠‬‬

‫اوريا خيل ميلمه پالو نکي ‪،‬زړور ‪ ،‬غيرتي او په خپلواکۍ مين خلک ديش ‪ ٠‬دروسششي تيششري کوونکششو‬
‫په وړاندې يې د غيرت او مېړنتوب کارنامې ز موږ د وياړلي هېواد ګران افغا نسششتان د تاريششخ ځلانششده بششابو نششه‬
‫دي ‪٠‬‬

‫‪ 18‬الکوزي‬
‫الکوزي دپښتنو يوه تا ريخي او لر غونې قبيله ده چې په زړو او پخو انيو تاريخي يو نششاني متششو نششو کششې‬
‫ددوی سېمه د اراکو زيا په نا مه سره ياديږي چي د الکوزي د نا مه سره يششې ور تششه والششی د امکششان نششه ليششرې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 33‬‬

‫خبره نه ده ‪٠‬په پښتو‪،‬فارسي‪،‬اردو او انګر يزي تا ريخي کتا بو نولکه‪ :‬تشا ريشخ حيشات ا فغشاني‪ ،‬تواريشخ خشو‬
‫رشيد جهان‪ ،‬پښتانه د تا ريخ په رڼاکې‪ ،‬دپښتنو تاريخ‪ ،‬صولت ا فغاني‪،‬د سر او لف کيرو د پټان او دبليشو د‬
‫پټان په ډکشنرۍ او په تيره بيا د پښتنو په شجرو کې الکوزي سړبني پښششتانه ګڼششل شششوي دي چششې د زيششرک‬
‫زوی او دابدال لمسی دی او پوپل‪ ،‬بارک‪،‬اڅک او مو سی يې وروڼه دي چې بيا الکوزي په ډېششرو نششورو ښششا‬
‫خو نو او څا نګو ويشل شوي دي چې مشهور ښا خو نه يې په لا ندې ډول دي ‪:‬‬

‫صفوزي‪ ،‬شکر زي‪ ،‬اپل يا اپو زي‪،‬سر کا ڼي‪،‬زکوزي ‪ ،‬ميلازي‪،‬يعقششوب زي‪ ،‬دولششتزي‪،‬ابراهيمششزي‪،‬‬
‫مو سی زي‪،‬عمر زي ‪،‬خانخيل‪،‬اکا خيل‪ ،‬سيد خيل‪ ،‬پروټ‪ ،‬زنګي‪ ،‬بو ستان زي‪ ،‬نسوزي‪،‬پانيزي‪ ،‬کششو ټششي‬
‫زي‪،‬خالوزي‪،‬باروزي‪،‬نکروزي‪،‬بيان زي‪،‬فيرو زي‪ ،‬جيلاني زي‪،‬خدايدد خيل‪ ،‬راموزي‪ ،‬اولالګي خيل‪.‬‬

‫‪ 18.1‬الکوزو ولايتونه‬
‫الکوزي د افغا نستان په لا ند نيو ولايتو نو کې مېشته دي‪:‬‬

‫‪ .1‬دکند هار په ولايت کې‪ :‬د الکو زيو د قششبيلي خلششک د کنششد هششار ولايششت پششه مششر کششز‪ ،‬د ار غنششداب ‪،‬‬
‫خاکريز ‪ ،‬ار غستان‪ ،‬معروف‪،‬ميوند او پنجو ايي په او لسو اليو کې مېشته دي چششې د ‪ ١٣٦٠‬کششال د‬
‫مر کزي ادارې د سر شمېرنې له مخې په کند هار کششې ددوی مجمششو عششي شششمېر د ‪ ٨٠٠٠٠‬زرو تنششو‬
‫په شا او خو اکې ښو دل شوی وو چې ښا يي اوس يې شمېر دوه چنده وي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬داروزګان په ولايت کې‪ :‬د ارز ګان دو لايت الکوزي د اوروزګان په مرکز تيريششن کششوټ‪،‬ددهشراود پششه‬
‫ولسوالۍ او د هغه و لايت په ځينو نورو ولسو اليو کې مېشته دي چې مجمو عششي شششمېر يششې پششه دغششه‬
‫ولايت کې د پنځه زرو تنو په شا او خواکې ښودل شويدي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬د زابل په ولايت کې‪ :‬د زابل ولايت الکوزه ولايت د ميزان‪،‬ترنک او جلدک په اولسواليو کششې اسششتو‬
‫ګنه لري چې شمېر يې په نو موړي ولايت کې د شلو زرو تنو په شا او خوا کې ښودل شويدي ‪٠‬‬

‫‪ .4‬دهلمنششد پششه ولايششت کششې‪ :‬دهلمنششد ولايششت الکششو زي ددغششه ولايششت پششه مششر کششز لشششکر ګششاه او د نششاد‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 34‬‬

‫علي‪،‬بغران‪،‬زمينداور او ګر شک او نو زاد په او لسواليو کې مېشته دي چې مجمو عي شمېر يششې پششه‬

‫نو مو ړي ولايت کې د ‪ ٤٠٠٠٠‬تنو په شا او خو اکې ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .5‬د فراه په ولايت کې‪ :‬دفراه ولايت په بيلا بيلو ولسواليوکې هم الکوزي شته چې شششمېر يششې د ‪٧٠٠٠‬‬
‫تنو په شا او خو ا کې ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .6‬د هششرات پششه ولايششت کششې‪ :‬د هششرات ولا يششت الکششوزي ددغششه ولايششت د انجيششل‪ ،‬ګششذرې‪ ،‬پښششتون زر‬
‫غون‪،‬اوبې‪ ،‬کرخ‪ ،‬زنده جان ‪ ،‬ادرسکن‪ ،‬کهسان او يو شششمېر نششو رو ولسششواليو کششې مېشششته ديش ‪ ٠‬پششه‬
‫دغه و لايت کې د الکو زيو ټول شمېر د سلو زرو تنو په شا اوخواکې ښودل شويدي ‪٠‬‬

‫‪ .7‬د بادغيس په ولايت کې‪ :‬يششو شششمېر الکششوزي دبششا دغيششس ولايششت پششه بيلا بيلششو ولسششواليو پششه تېششره بيششا د‬
‫مرغاب او غور ماچ په ولسواليو کې هم ميشته دي ‪ ٠‬دکو نړ په ولايت کې‪:‬‬

‫په پور تنيو ولايتونو سر بېره يو شمېر الکوزي په فارياب‪ ،‬جو زجان ‪،‬سرپل ‪ ،‬کندز او کا بل کششې هششم‬
‫مېشته دي ‪٠‬‬

‫د کو نړ په ولايت کې د الکو زيو يو ه څانګه چې د سر کششا ڼيششو پششه نششا مششه سششره يششا ديششږي ددغششه‬ ‫‪.8‬‬
‫ولايت د سر کا ڼيو په اولسوالۍ کې مېشته دي چې دوی په اصل کې د ځينششو عششو املششو لششه کبلششه‬
‫ډېر پخوا له کند ها ره دې سيمې ته را لېږدیدلي او دلتششه مېشششته شششوي دي چششې شششمېر يششې دشششلو‬
‫زرو تنو په شا او خواکې ښودل شويدي چې زياتره خلک يې د کرنې او سشو داګششرۍ پشه چشارو بششو‬
‫خت دي او د چارتراشو سوداګري هم کوي ‪٠‬‬

‫په سهيلي پښتو نخواکې‪ :‬د سهيلي پښتو نخوا په تېره بيا په کوېټه‪،‬چمن او دبلو چستان پششه ځينششو‬ ‫‪.9‬‬
‫نورو سېمو کې هم الکوزي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .10‬په پښتو نخو ا کې‪ :‬پردې سر بېره د پښتونخوا ددو ابې په سېمه کې او د پیښور پششه شششاوخوا کششې‬
‫هم يو شمير الکوزي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 35‬‬

‫‪ .11‬په پا کستان کې‪ :‬دپاکستان دراولپنډۍ د چهچه نومي سېمه کششې هشم ډېششر شششمېر الکششوزي مېشششته‬
‫دي چې د سر کا ڼيو په نا مه يوه سېمه کې د الکو زيو د نسوزي ښاخ خلک مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪ .12‬په جنو بي هندوستان کې‪ :‬دالکوزيو يو شمېر د جنوبي هندوستان ددکن او حيدر اباد پششه سششېمه‬
‫کې هم مېشته دي ‪ ،‬خو له بده مر غه ځېنو يششې خپلششه خششو ږه ژبشه پښششتو لشه لاسشه ور کشړي او پششه‬
‫هندي ژبه ګړيږي ‪٠‬‬

‫‪ 18.2‬ښاغلی خلک‬
‫الکششوزي زړور‪،‬غيششر تششي او ميلمششه پششاله خلششک دي ‪٠‬پششه علششم او پششو هششي ميششن دي ‪٠‬دوی د روس د‬
‫استعماري او ښکيلاکګرو ځو ا کو نو پر خلاف د خپل هېواد د خپلواکۍ له پا ره ښې تورې وهلي دي ‪٠‬‬

‫دالکوزيو په تا ريخي کسانو کې د دغو لاندنيو کسا نو نو مو نه ا خيستلی شششو چششې ز مششو ږ د هيششواد‬
‫په تاريخ کې مشهوردي‪:‬‬

‫‪ .1‬عبدالغني خان چې د الکو زيو د زيرازي له څانګې و او د مير ا فغا ن په نا مه ياديده‬

‫‪ .2‬د هرات والي يار محمد خان زين الدوله چې دالکوزيو د نسوزي څا نګې نه و او يششو ډيششر بششا تششد بيشره‬
‫شخصيت تير شوی دی‬

‫‪ .3‬د افغا نستان د ستر ټولو اک اعليحضر ت احمد شاه بابا مششور زر غششونه انششا چششې د الکششو ز يششو د نسششو‬
‫زي ښاخ پورې يې اړه درلوده‬

‫‪ .4‬مولوي محمد سرور خان و اصف دلو مړني مشر وطه غو ښتو نکو د ټو لنې مشر چې په اصل کې د‬
‫کند هار دارغستان دولسوالۍو او بياور وسته زنداني شو او د کا بل په شير پور کې د خپل ورور سعد‬
‫الله خان او د خپل پلار د اکا دزوی عبدالقيوم خان سره يو ځای اعدا م شو‬

‫‪ .5‬بابا عبد العزېز خان الکوزی د مشروطيت ددويم غو رځنګ غړی و ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 36‬‬

‫‪ 19‬الي زئي‬
‫که چيري د اليز يو پښتنو د نسب شجره په غور سره و څيششړو نششو دوی سششړ بنششي پښششتانه او د درانيششو د‬
‫پنجپای په ښا خ پورې اړه لري چې نورزي‪ ،‬ساکزي‪ ،‬ادوزي او ماکو يې وروڼه قبيلي دي ‪٠‬‬

‫ډپټي محمد حيات خان د تاريخ حيات ا فغا ني په کتاب کې چې ‪ ١٤٣‬کلو نششه د مخششه يششې کښششلی‬
‫دی د اليزيو پښتنو په اړوند داسي ليکلي دي‪ ":‬اليزي دکندهار پششه ز مينششداور کششې اوسششيږي ‪٠‬ددوی دود او د‬
‫ستور د الکوزيو په څير دی ‪٠‬د اليزيو او الکوزو تر مينځ پو له د هلمند سين دی ‪٠‬ددوی سيمه هم د الکششو ز‬
‫يو سېمې ته ورته والی لري‪ ،‬خو دالکو زيو زيا تره سېمه د رودونو په اوبششو او د اليزيششو سششېمه پششه کششا ريششزو نششو‬
‫خړ و بيږي ‪"٠‬‬

‫اليزي)عليزي( زياتره د کر ني او ما لدارۍ په چا رو بو خت دي او خورا غښتلي ‪،‬غير تي‪ ،‬ميلمششه پششا‬

‫لو نکي او د هيواد په خپلواکۍ مين خلک دي ‪٠‬د افغان‪-‬انګريز سره د خپلواکۍ په جګړه کې يې د ميړانششې‬
‫او غيرت کار نامې ښودلي او د روسي و حشي ير غلګرو سره په مېړ انه جنګيدلي دي ‪٠‬‬

‫په او سني وخت کې اليزي په لا ند نيو سيمو کې مېشته دي‪:‬‬

‫دهلمنششد پششه و لايششت کششې‪ :‬دهلمنششد ولايششت اليشزي ددغششه و لايششت د نششادعلي‪،‬کجکششي‪ ،‬بغشران‪،‬‬ ‫‪.1‬‬
‫موسی کلا‪ ،‬ګرمسير او نو زاد په ولسواليو کې مېشته دي۔‬

‫دکند هار په ولايشت کشې‪ :‬دکنشدهار ولايشت اليشزي د کنشد هشار ولايشت پشه مشر کشزاو د دامشان‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ميوند‪ ،‬ار غنداب‪،‬معروف او ژيړي په ولسواليو کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫دارزګششان پششه ولايششت کششې‪ :‬د ارزګششان ولايششت اليششزي ددغششه ولايششت پششه مششر کششز تريششن کششوټ او‬ ‫‪.3‬‬
‫دهراود‪،‬ګزاب او شهر ستان په ولسواليو کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د فراه په ولايت کې‪ :‬د فر اه و لايت اليزي د نو موړي و لايت په مر کز او د با لا بلوک پششه‬ ‫‪.4‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 37‬‬

‫او لسوالۍ کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫دهششرات پششه ولايششت کششې‪ :‬د هششرات د ولايششت اليششزي دانجيششل‪،‬ګششذرې‪،‬کشششک‪ ،‬غوريششان‪ ،‬زنششده‬ ‫‪.5‬‬
‫جان‪،‬کهسان‪ ،‬پښتون زر غون‪ ،‬ادرسکن او شين ډنډ په ولسواليو کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫د با غيس په ولايت کې‪ :‬دبادغيس و لايت البزي د نو موړي ولايت د مر غاب او غور ما چ‬ ‫‪.6‬‬
‫ولسواليو په بېلا بېلو کليو او با نډو کې مېشته دي ‪٠‬‬

‫پر پورتنيو ولايتونو سر بيره يو شمير اليزي په فارياب‪ ،‬جوزجان‪،‬سرپل‪،‬بلخ او کندز پششه و لايتششو نششوکې‬
‫هم استو ګنه لري ‪.‬‬

‫په پښتو نخواکې‪ :‬يوشمير اليزي دپښتو نخوا د ټانک او دير ه اسما عيل خششان پششه سششيمه کششې‬ ‫‪.7‬‬
‫استو ګنه لري‬

‫په پا کستان کې‪ :‬په پاکستان کې اليزي د پنجشاب ايشالت د راولپنشډۍ پشه اسشلامګړ کشې چشې‬ ‫‪.8‬‬
‫دحسن ابدال ختيز لوري ته پرته ده او همداراز په ملتان کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د تاريخ حيات افغاني په قول د اسلام ګړ دسيمي د اليزيو د قبيلي مشر محمد شششر يششف خششان و چششې‬
‫درئيس بر هان په نا مه سره هم يا ديده چې په نو موړي سيمه کې څو کلي يې د جا ګير په تو ګه تر لاسششه‬
‫کششړي وواو دده پششه زامنششو کششې شششير دل خششان‪ ،‬پششر دل خششان‪ ،‬سششرورخان او حسششين خششان مشششهور کسششان تيششر‬
‫شويدي ‪٠‬همداراز د راولپنډۍ د چهچه په سيمه کې هم ګڼ شمير اليزي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫په ملتان کې د اليزيو د قبيلي نه نواب فو جدار خان يو مشهور نششواب تيششر شششوی دیش ‪ ٠‬همششداراز دده‬
‫نيکه خدايار خان او يو شمير نور اليشزي مششران لکششه عاششق محمشد خششان‪،‬محمششد خششان او غلام حسششن خشان‬
‫اليزی نامتو خلک تير شويدي‪.‬‬

‫په ايران کې‪ :‬يوشميراليزي دايران په ختيزه بر خه کې د قاين په سيمه کې چششې د افغششا نسششتان‬ ‫‪.9‬‬
‫پولي ته نږدې دی هم استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 38‬‬

‫دهند وستان په دکن کې‪ :‬د هندوستان په جنوب په تيره بيا په اندرا پراديش کې هم يو شمير‬ ‫‪.10‬‬
‫اليزي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫دروسيي د نامتو اتنو ګرافر ستا نيشفسکي په حواله په ټول افغا نستان کې دشلمې عيسوي پېششړۍ پششه‬
‫نيمايي کې ددوی مجمو عي شمير ‪ ٣٠٠‬زره تنه ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 20‬اندړ‬
‫که چيرې د اندړو دنسب شجره په غور سره و څيششړو نششو څششر ګنششده بششه شششي چششې دوی پششه اصششل کششې‬
‫غلجي پښتانه دي ‪٠‬اندړ د موسی زوی‪،‬د ابراهيم لمسی او د غلجي کړ وسی دی ‪ ٠‬د شجرو لششه مخششې يششې‬
‫تر ه کی او سهاک وروڼه ګڼل کيږي ]‪٠[9,8‬‬

‫د اندړو شمال ته د غزني مر کز‪،‬جنوب ته يې د تر ه کو او سليمان خيلو قششبيله‪ ،‬خششتيز تششه يششي زرمششت‬
‫چې زرمله يې هم بولي ‪،‬لو يد يز ته يې د هزاره وو قوم او په ضمن کې د کره باغ سيمې سره پو له لري ‪٠‬‬

‫د اندړو د قبيلې ښا خو نه په لاندې ډول دي‪ :‬بازيد خيل‪ ،‬جلال زي اولکڼ خيل چې با زيد خيششل‬
‫بيا په خو اجه خيلو‪،‬مر جا ن خيلو‪ ،‬پير خيلو ‪،‬مو سی خيلو او ابر ا هيم زيو ‪ ،‬جلال زي په خا ني خيلو ‪،‬‬
‫الله يار خيلو او مصري خيلو او لکڼ خيل د پو مي خيلو او بشال خيلو په څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫د ا ندړو د قبيلې خلک زياتره په غزني‪ ،‬پکتيا‪ ،‬زابل ‪،‬پکتيکا‪،‬بغلان ميدان او کششا بششل کششې مېشششته دي‬
‫چې په لا ندې تو ګه در پيژ ند ل کيږي‪:‬‬

‫د غزني په و لايت کې‪ :‬اندړ د غزنششي ولايششت د انششدړو‪،‬جغتششو‪ ،‬شششلګر‪،‬جششامراد‪،‬ده يششک او زنششه‬ ‫‪.1‬‬
‫خان په ولسواليو او سيموکې مېشته دي چې په نو موړي و لايت کې ددوی مجمو عي شمير‬

‫‪ 8‬تاريخ حيات ا فغاني‪ ،‬پښتو ژ باړه‪٢٠٠٧-١٣٨٦،‬کال چاپ‪،‬دانش خپر ندو يه ټو لنه‪ ،‬پېښور‬

‫‪ 9‬پښتني قبيلي‪ ،‬لطيف ياد‪،١٣٨٥،‬د دانش خپر ندويه ټو لنه‪ ،‬پيښور‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 39‬‬

‫‪ ٢٠٠‬زرو تنو ته ر سيږي ‪٠‬‬

‫د پکتيا په ولا يت کې‪ :‬اندړ د پکتيا ولايت په مشر کشز ګشر ديشز‪ ،‬زرمشت او څمکنيشو پشه ولسشو‬ ‫‪.2‬‬
‫اليو کې ميشته دي چې په نو موړي ولايت کشې يشې ټشول ششمير د ‪ ٥٠‬زرو تنشو پشه ششا او خشوا‬
‫کې ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫دپکتيکا په ولايت کې‪ :‬د پکتيکا ولايت اندړ په شرنه او ميټا خان کې اسششتو ګنششه لششري چششې‬ ‫‪.3‬‬
‫مجمو عي شمېر يې په دغه ولايت کې د ‪ ٢٠‬زرو تنو په شا او خو اکې ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫د زابل په ولا يت کې‪ :‬د زابل ولايت اندړ ددغه ولايت د شا ه جوی پشه ولسشوالۍ کشې اسشتو‬ ‫‪.4‬‬
‫ګنه لري چې مشهور کلي يي عبدالرؤف کلا‪ ،‬د اندړو کو ټي‪ ،‬د اندړو کلی او سرور کلا نششو‬
‫ميږي ‪٠‬داسي ويششل کيشږي چششې دوی د غزنششي ولايششت د شششلګر ولسششوالۍ نششه دې سشيمې تششه ليششږ‬
‫ديدلي او دلته ميشته شوي دي ‪ ٠‬همداراز د زابل ولا يششت د دای چششو پششان پششه ولسششوالۍ کششې‬
‫هم د اټوالو په نامه د اندړو يو ښاخ استو ګنه لشري چششې شششمير يششې د ‪ ٢٠‬زرو تنششو پششه شششا او وا‬
‫کې ښودل شو ي دي‬

‫د بغلان په ولايت کې‪ :‬د بغلان ولايت اندړ د دغه ولايت د نهريششن پششه ولسششوالۍ کششې ميشششته‬ ‫‪.5‬‬
‫دي او د اندړو د لکڼ خيلو د ښا خ پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫دکابل په ولايت کشې‪ :‬د کابشل ولايشت انشدړ د چهشاردهي ولسشوالۍ د کلای بهشا در خشان پشه‬ ‫‪.6‬‬
‫کلي کې استو ګنه لري چې شمېر يې ‪ ٥٠٠‬تنو ته رسيږي ‪٠‬‬

‫اندړ ډير ميلمه پال‪ ،‬غيرتي او د هيواد سره مېنه ددوی په پښتني خټه کې اخښل شوې ده ‪ ٠‬دا نګرېز‬
‫انو سره د افغا نسششتان د خلکششو پششه دري ګششو نششو جګششړو کششې ددوی ونششډه درنششه ده‪,‬دبيلګششې پششه تششوګه د ‪١٨٧٩‬‬
‫ميلادي کال ددسامبر د مياشتې په عمو مي پا څون کې اندړ د ملا دين محمد اندړ په مشرۍ چششې پششه ملا‬
‫مشک عا لم سره يې شهرت درلود او همداراز د ګل محمد خان اندړ په مشششرۍ چششې يششوملي شخصششيت و‬
‫په غزني کې يې په انګرېزانو ځمکه تبۍ و ګر ځوله او د يو ملي ځواک په تو ګه يې دانګر يزانو پششه وړانششدې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 40‬‬

‫سره يو مو ټی او دښمن ته يي خوله ما توونکي ګو زارونه ورکړل ‪٠‬‬

‫دروسي ښکيلاکګرو په و ړاندې هم اندړو ډېرې سر ښند نششې کشړي دي او د افغششاني غيشرت او تششورې‬
‫په زور يې روسي غليمانو ته هم غاښ ما توونکي ځو ابو نه ور کړي دي ‪٠‬‬

‫‪ 21‬اورکزي‬
‫اورکزي د پښتنو يوه نا متو قبيله ده چې ز مو ږ پښت پو ها ن )نسب پيژ ندو نکششي( يششي د کششر لاڼششي‬
‫پښتنو د ټو لنيز ګروپ نه شميري ‪٠‬‬

‫داو رکزيو د قبيلي زيا تره خلک د اورکزيو په ايجنسۍ او يو شمير يي په کشو رمشه ايجنسشۍ کشې اسشتو‬
‫ګنه لري ‪ ٠‬چې مرکز يې د هنګو ښاردی ‪ ٠‬او رکزي د کو هاټ په شمال لويديځ ‪،‬د سپين غره پششه خششتيز او‬
‫د تيراه په جنوب کې پراته دی ‪ ٠‬شمال ته يې د اپريدو قبيله‪ ،‬شمال لويديز ته يششې پششړه څمکنششي ‪،‬لويديششځ تششه‬
‫يې توري ‪ ،‬جنوب ته يې بنګښ او ختيز خو ا ته هم د اپر يدو اوبنګښو سره پوله لري ‪٠‬‬

‫د او رکز يو د ايجنسۍ مجمو عي نفوس ‪ ٤٥٠٠٠٠‬تنه دی چې په او رکزيو سر بيره نور پښتا نششه هششم‬
‫يکې اوسي لکه‪ :‬علي خيل‪ ،‬ميشتي خيل‪ ،‬ملا خيل او شيخان خيل ‪٠‬‬

‫اور کزي په لا ند نيو مشهورو ښا خو نو با ندې ويشل شوي دي چې بيا هر يو ښاخ يې په نورو څششا‬
‫نګو با ندې ويشل شويدي ‪ ٠‬ددغو مشهورو ښا خو نو او څا نګو نو مو نه په لاندې ډول راوړل کيږي‪:‬‬

‫‪ .1‬اسماعيل زي‪ :‬چې د ا ښاخ په ر ابيا خيلو ‪ ،‬ابا خيلو‪،‬مامازي‪،‬بهريم خيلو‪ ،‬خادي زي ‪،‬عيسي خيلششو‬
‫او سادا خيلو با ندې ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬موسي زي‪ :‬چې په لنډي زي ‪،‬علي زي او خواجه خيلو با ندې ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬لشکر زي‪ :‬چې په علي شير زيو او ما مو زيو باندې ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 41‬‬

‫‪ .4‬دو لت زي‪ :‬چې په فيروز خيلو‪،‬اتمان خيلو او بيزو تي با ندې ويشل شويدي ‪٠‬‬

‫‪ .5‬محمد خيششل‪ :‬چشې پششه بشر محمششد خيلشو‪ ،‬عبشد العزيشز خيلششو‪ ،‬مشا نشي خيلششو او سشه پششای بشا نشدې ويشششل‬
‫شويدي۔‬

‫‪ .6‬ستوري خيل يا علي زي‪ :‬چې په باړه ستوري خيلو او تيراه ستوري خيلو با ندې ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫په دوی کې ځيني ښا خو نه شيعه مذ هبه او ځيني يې هم سني مذ هبه دي ‪ ٠‬ددې نه پششر تششه ددوی‬
‫تر مينځ يو بل ډول قبيلوي ويش هم مو جود دی چې سمل ګو ند او ګا ړي ګو نشد يشې بشو لشي چشې ددغشې‬
‫قبيلې ځيني خلک په سمل او ځيني په ګاړه پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫تا ريخ حيات ا فغاني د او ر کز يو په باب ليکي‪ " :‬داسي ويل کيږي چې د بنګښو نه دمخه په کششو‬
‫ها ټ با ندې اور کز يو واک درلود او تقر يبا پنځه سشوه کلششونه دمخششه بنګښشو د اورکشز يششو نشه د کشو هششاټ‬
‫سيمه ونيوله چې ددغې سيمي د نيولو له پا ره ددوی تر مينشځ خشو نشړۍ جګشړې وششوې او د يشوه افسشا نشوي‬
‫روايت له مخې ددوی تر مينځ دغه شخړه او لا نجه د) دای( په نا مه يوه تن اواره کړه ‪ ،‬په دې تو ګه چې‬
‫يو ځل د بنګښو او اورکز يو ملکان د سيمو د ويش له پاره په درسمند کې سره را غو نډ شوي وو او هرې‬
‫يوې غاړې غو ښتل چې زر خيزې سيمې تر لاسه کړي ‪ ،‬له همدې کبله ددوی تر مينځ سو لششه ونششه شششوه او‬
‫نږدې و چې ددوی تر مينځ بيا جګړه ونښلي‪ ،‬په دغه وخت کې دای نو می چې پر اس سپور و لششه ليششرې را‬
‫ښکاره شو ‪٠‬ددې له پاره چې بنګښ او اورکزي دواړه له جنګ جګړو نه په تنګ راغلي وو نششو دوی پششه دې‬
‫خبرې با ندې سره اتفاق و کړ چې دغه دای نو می سپور کلششه چششې دوی تششه نششږدې راشششي نششو دوی بششه ورتششه‬
‫دبنګښو او اور کز يو تر مينځ د سيمو د ويش سؤال مطششرح کشړي او هشر څشه پرېکششړه چشې ده وکشړه نششو دواړو‬
‫غاړو ته به د منلو وړ وي ‪٠‬پششه دغششه وخششت کششې نششو مششوړی سشپور راورسششيد او دواړو خششواوو ددغششې شششخړ ې د‬
‫اوارولو له پا ره له ده سره خبرې وکړې‪،‬هغه په داسي حال کې چې هما غسي پر اس سششپور و پششه پښششتو ژبششه‬
‫يي دغه بيت ووايه‪:‬‬

‫دای خو داسي وايي…‪..‬چې سمه د بنګښ‪ ،‬غر د اورکزی‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 42‬‬

‫ويل کيږي چې له هماغه ورځې وروسته د دای ويش عملي شو او تر اوسه هم د چلند وړدی"۔]‪[10‬‬

‫اورکزي په غر نۍ سيمه کې ژوند کوي چې دوبی يي معتدل او ژمی يې خورا سوړدی‪ ،‬په تيره بيششا د‬
‫مرغومي‪ ،‬سلواغې او کب په ميا ششتوکې چشې دجنشوري‪،‬فشبروري او مشارچ د ميشا ششتو سشره سشمون خشوري ‪٠‬‬
‫ددوی زيا تره خلک دکرنې په چارو او لږ شمير خلک يې په پوونده ډول ژوند کششوي ‪ ٠‬دځمکششو لششږه بششر خششه‬
‫يي په روانو او بو خړوبيږي‪ ،‬خو د ځمکو ډيره بشر خششه يششې وچششوبه)للمششي( دي ‪،‬مګششر ډيشرې زرخيششزې دي‪،‬ان‬
‫چې دوه فصله حا صلات ور کوي ‪٠‬دوی په خپلو ځمکششو کششې وريجششي‪،‬غنششم‪ ،‬جششوار‪ ،‬اوربشششي‪،‬لششو بيششا‪،‬کششدو‬
‫ان‪،‬ټيپر او دار چيني کري چې ددوی د سيمي خوراکي پيداوار ددوی اړتياوې پوره کو لای شي ‪٠‬‬

‫داورکزيو ايجنسي د سمندر نه تر ‪ ٧٠٠٠‬فو ټو پورې لوړوالی لري او ټوله ر قبه يې ‪ ١٨٠٠٠‬کيلو متره‬
‫ښو دل شوې ده ‪٠‬‬

‫مشهور سيندونه يې تاجلي‪،‬خرماني‪،‬د ماموزو رود‪،‬ګنداو‪،‬انګوري‪،‬تبي‪،‬کړمان‪،‬ابششی دری‪،‬مسششتوره او د‬

‫خانکي توی سيندونه دي ‪٠‬‬

‫د اورکزيو د ايجنسۍ هيډ کششوارټر هنګششودی او اصششلي ښششا ر يششې دره ادم خيششل دی ‪٠‬اورکششزي خپششل بششا‬
‫زارونششه د ميلششه پششه نششا مششه يششادوي چششې د هغششو نششه يششې لانششديني ميلششې مشششهورې دي‪ :‬ډبششوري ميلششه‪،‬ميشششتي‬
‫ميله‪،‬فيروزخيل ميله‪ ،‬کا لايا ميله‪،‬غلجو ميلشه‪،‬سشاما ممشوزي ميلشه‪ ،‬انجششاني بششازار‪،‬کششده بششازار او کششوريز ميلهش ‪٠‬‬
‫داورکزيو ايجنسۍ د ليدو وړ ځا يونه‪،‬کلا يا‪ ،‬فيروز خيل سا ما نه ‪،‬ډوبرۍ‪ ،‬کول او بدن دي ‪٠‬‬

‫د او رکز يو د ايجنسۍ سر بيره يو شمير او رکزي او دهغو جملي نه مسشوزي او نيمشايي لښشکرزي د‬
‫کورمې په ايجنسۍ کې هم استو ګنه لري ‪٠‬د پا کستان په نورو ښارونو لکه کراچۍ‪ ،‬راولپنډۍ‪،‬اسلام اباد او‬
‫لاهور کې هم يو شمير او رکزي ميشته دي ‪ ٠‬په بيښور کې هم زيات شمير اورکزي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫اورکزي غير تمن‪ ،‬جنګيالي‪،‬ميلمه پالو نکي او په پښتنولۍ ټينګ خلششک ديش ‪ ٠‬دوی دانګريزانششو سششره‬
‫په هغه وخت کې چې دهند نيمه وچه ددوی تر استعماري واک لاندې وه په ډيششره ميړانششه جنګيششدلي دي او‬

‫‪ 10‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 43‬‬

‫داسي ويل کيږي چې دوی په هغه وخت کې ‪ ٢٨٠٠٠‬زره تنه وسله وال ځو انان درلودل ‪٠‬‬

‫د اورکزيو په ټو لو څانګو کې دولتزي او مسششوزي پششه ششمير کشې زيشات دي ‪٠‬د اورکزيشو مجمششو عشي‬
‫شمير د ‪ ٣٠٠‬زرو تنو په شا او خواکې ښودل شوی دی چې له هغې جملې نشه ‪ ٦٠‬زره تنشه يشې دکشورمې پشه‬
‫ايجنسۍ او پا تې يې د اورکز يو په ايجنسۍ کې مېشته دي‬

‫‪ 21.1‬اورکزي په هند وستان کې‪:‬‬

‫اورکزيو په هندوستان کې د اتلسمې پيړۍ په لو مړۍ نيمششايي کششې د دغششه هيششواد پششه مششد هيششا پراديششش‬
‫کې چې مرکز يې د بهو پال ښاردی يو لوی پښتني رياست جوړ کړ چې بنسټ ايښودونکی اورکزی پښتون‬
‫نواب دوست محمد خان دی ‪٠‬نو موړي ددغه پښتني رياست بنسټ په ‪ ١٧٢٣‬زيږديز کال کې پششه بهششو پششال‬
‫کې کيښود ‪٠‬نومړی د هندوستان د مغو لي واکمن عالمګير اورنګ زيب د زوی سششلطان بهادرشششاه پششه زمششانه‬
‫کې له تيراه نه چې په هغه و خت کې د افغا نستان د خاورې بر خه وه هندوستان ته راغلی و ‪٠‬په بهششو پششال‬
‫کې تر دوست محمد خان نه وروسته داورکزيو پښتنو د پاتو نوابانو نو مو نه په لاندې ډول دي‪:‬‬

‫نششواب سششلطان محمششد خششان‪،‬نششواب يششار محمششد خششان‪،‬نششواب فيششض محمششد خششان‪،‬نششواب حيششات محمششد‬
‫خان‪،‬نواب غوث محمششد خششان‪ ،‬نشواب جهششا نګيشر محمششد خششان‪،‬نشواب نظيشر محمششد خششان‪،‬نشواب شششاه جهشان‬
‫بيګماونواب سلطان جهان بيګم ‪٠‬‬

‫دبهوپال پښتني نوابششانو د بهششو پششال دښششار پششه ودانولششوکې ډيششرې هلششې ځلششې کشړي دي چششې د سشتا ينشي‬
‫وړدي ‪ ٠‬ددوی د نو ابيو په وخت کې ډير جو ماتونه‪ ،‬مدرسې‪،‬کتابتو نو نه‪ ،‬پلونه ‪،‬رو غتونونه او نور ډېر عام‬
‫المنفعه کارونه تر سر ه شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ 22‬اورمړ‬
‫دپښتني شجرو پر بنسټ اورمړ سړ بني پښتانه دي چې د جنو بي و زيششر سشتان پشه کشانېګروم‪،‬د پېښششور‬
‫په شا اوخوا او د افغا نستان د لو ګر پششه و لايششت کششې مېشششته دي ‪٠‬د اورمششړ اصششلي نششوم عمششر ديششن و چششې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 44‬‬

‫وروسته د اورمړ پششه نششا مششه مشششهور شششوی دی ‪(١)٠‬پښششتني تششوکم پششو هششانواورمړ د شششر خبششون زوی او د سششړبن‬
‫لمسی ګڼلی دی ‪٠‬‬

‫د تاريخ حيات ا فغا ني مؤ لف ډپټي محمد حيات خان داورمړو په اړوند داسشي ليکلشي دي‪ ":‬جشوته‬
‫ده چې داور مړ پلار امر دين د شر خبون له پنځو زامنو په جمله کې تر ټو لو کو چنی و ‪٠‬ده يو زوی درلششود‬
‫چې اورمړ نو ميده او قبيله يې هم دده په نا مه نو مشول ششوې ده او تشر اوسشه هشم پشه همشد ې نشا مشه سشره يشا‬
‫ديږي ‪ ٠‬داسي ويل کيږي چې اورمړ شل زامن در لودل او هر ځوی يې چې چيرته پيدا شوی دی د هما غششه‬
‫ځا ی نوم يې پرې ايښی دی او يوه منظو مه چې حضرت ميا عمر څمکني)رح( ويلي نو پششه هغششې کششې هششم‬
‫اورمړ ته شل زامن منسوب شوي دي‪،‬په د ې ډول‪ :‬سششنګتوی‪ ،‬منتششوی‪ ،‬مشششکور‪ ،‬شششکتوی‪ ،‬زيششق‪ ،‬مشششوی‪،‬‬
‫جلو يان‪ ،‬کانيګروم‪ ،‬حوان ‪ ،‬کو نيخ‪ ،‬خصيران‪ ،‬رنګ‪ ،‬دلجا‪،‬ملاڼي‪ ،‬سيداني خان‪،‬دو توي‪،‬سششين‪ ،‬خليششل و‬
‫بورکي ‪[11] "٠‬‬

‫نوموړی مؤرخ ددوی د استوګني سيمي موږ ته داسي معر في کوي‪ ":‬داورمششړو د اسششتو ګنششي سششېمه د‬
‫سليمان دغره هغه بر خه ده چې اوس پکې د وزير واو مسيدو قبيلي استو ګنه لري ‪ ٠‬د کا ڼيګروم ښشار چشې‬
‫د وزيرو او مسيدو د بدر په سيمه کې پروت دی د اورمړو له خششوا جششوړ شششوی دی چششې اوس هششم د اورمششړو‬
‫پنځه ښا خونه په کا ڼيګروم کې په دې ډول او سشيږي‪ :‬خيکنشي ششپيته کششوره‪،‬خشرم چششاني څلويښششت کشوره‪،‬‬
‫ملا تا ڼي شپيته کوره‪،‬بيکسي دوه سوه کوره او جراڼي شل کوره چې ټول د ‪ ٣٨٠‬يا ‪ ٤٠٠‬کو رنيششو تششر مينششځ‬
‫په خپل پخوا ني ټاټوبي کې استو ګنه لري ‪[12]" ٠‬‬

‫د کانيګروم اورمړ په خپلو مينځو کې په اورمړي ژبې ږغيږي چې بر ګستا‪،‬بورکي او بر کششي يششې هششم‬
‫بولي چې دپښتو‪،‬هندي او پارسي ژبي لغوي جوړښتونه پکې شته‪،‬خو هغو اورمششړو چششې خپلششه ژبششه يششې سششاتلي‬
‫ده ددوی پششه ژبششه کششې لششه څيړنششو داسششي معلششوميږي چششې پششه مشششکله کيششدای شششي هغششه دپښششتو ژبششې يششو‬
‫دايليکټ)لهجه( وګڼل شي ځکه چې ددغې ژبې فو نو لو جي‪ ،‬مور فو لوجي‪،‬سين تا کسيس ‪،‬ليکسيالوجي‬
‫او نور ې ژ بنۍ ځا نګړ تياوې دا جو تششوي چششې ددوی ژبششه لرغششوني او د خششتيزو اريششايي لهجششو ځينششي شششميرله‬

‫‪ 11‬حيات افغاني‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ١٨٠،‬مخ‬

‫‪ 12‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهادرشاه ظفر کاکا خيل ليکنه‪ ١٢٨٣،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 45‬‬

‫کيږي او داريايي ژبو په کو رنۍ کې شا مله ده ‪[13]٠‬‬

‫په اوسني وخت کې داورمړو د استو ګني ځايونه دادي‪:‬‬

‫‪ .1‬د جنوبي وزيرستان په کا ڼيګروم کششې چششې د ‪ ١٩٩٢‬زيږديششز کششال د سششر شششميرنې لششه مخششې يششې شششمير‬
‫‪ ٣٠٠٠‬تنه ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .2‬دپيښور د جنوب ختيز په لس کيلو مترۍ کې د اورمړو درې کلي شته چې د برو اورمړو‪ ،‬ښکتني اور‬
‫مړو او منځني اور مړو په امه يا ديږي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬په جنوبي وزير ستان او پيښور سر بيششره يششو شششمير اورمششړ دپښششتو نخششوا پششه کششورمې ايجنسششۍ‪،‬کهششرک‪،‬‬
‫اورکزيو ايجنسۍ او سوات کې هم ميشته دي ‪،‬خو په د غو يادو شوو سششيمو کششې دوی شششمير خششورا‬
‫لږ دی ‪٠‬‬

‫‪ .4‬د افغا نستان د لو ګر په ولايت کې‪ :‬د تاريخ حيات افغاني د مششؤ لششف ډپټششي محمششد حيششات خششان پششه‬
‫حواله د دوی يو شمير ‪ ٦٠٠‬کلونه د مخه د وزيرو قبيلي د غلبي پششه وجششه او هششم دکششاختۍ)قحطششۍ(‬
‫په سبب د جنو بي وزير ستان نه د لو ګر د برکي برک سيمي ته وليږديدل ‪٠‬د افغا نسششتان د علششو مششو‬
‫اکيډيمۍ دژبو او اد بيا تو د انستيوت د غړي ښاغلي دکتو ر خليل الله اورمړ پششه قششول چششې خپلششه هششم‬
‫يو ژبپوه دی ماته يې په په ‪١٣٦٩‬لمريز کال کې د لو ګر د اورمړو په اړوند وويل چې دلوګر اورمششړ‬
‫دعبدالصمد خان‪ ،‬نورالله او تقي په کليو کې استو ګنه لري او پششه هغششه وخششت کششې يششې مششا تششه پششه نششو‬
‫موړي ولايت کې داور مړو مجمو عي شمير د ‪ ٤٠٠‬او ‪ ٥٠٠‬تنو تر مينځ و ښود ‪،‬چې ښششايي اوس بششه‬
‫ددوی په شمير کې ډيروالی راغلی وي ‪٠‬‬

‫‪ .5‬دهندوستان د پنجاب ايا لت د جلندرهر په ښار کې هم ډير لږ شمير اورمړ شته ‪٠‬‬

‫اورمړ غيرتي‪ ،‬ميلمه پالونکي او په ملګرتيا کې تکړه خلک دي ‪٠‬‬

‫‪ 13‬دافغا نستان ژبې او تو کمو نه‪ ،‬سر محقق دوست شينواری‪ ١٦٩-١٦٨،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 46‬‬

‫د روښاني غورځنګ بنسټ ايښودونکی او د خيرالبيان او حالنا مې مؤ لف حضششرت بايزيششد انصششاري‬

‫چې په پير رو ښان عليه الر حمته ‪١٥٨٥-١٥٢٥‬زيږديز مشهورو او د مغو لشو پشر خلاف يشې د ويشاړه ډکشې مبشا‬
‫رزې کړي دي اورمړ پښتون و ‪٠‬‬

‫د وزير ستان په اور مړو کې دغه لانديني اورمړ نا متو کسان دي‪ :‬جنرال وحيد علششي بششورکی‪،‬سششکندر‬
‫افضششل خششان د البششورکي قششو مششي مششو منششټ مشششر‪،‬ملششک عبششدالرؤف بششورکی پششه کششاڼيګروم کششې د بششورکي قششوم‬
‫مشر‪،‬ملک محمد قريب خان بو رکی او ستر جنرال فاروق احمد خان ‪٠‬‬

‫همداراز د افغا نستان د لو ګر د اورمړو له جملې نه ښا غلی دکتورخليشل اللشه اورمشړ نشه يشا دونشه کشوم‬
‫چې د افغا نستا ن دعلو مو اکډمی علمي غششړی او محقششق دی چششې پششه پښششتو او اورمششړي ژبششو کششې څيششړ نششې‬
‫کوي ‪٠‬‬

‫‪ 23‬بابړ‬
‫که چيري د بابړو دقبيلي دنسب شجره په غور سره وڅيړو‪ ،‬نو جو ته به شي چې دوی په اصششل کششې‬
‫سړ بني پښتا نه او د شير ا ڼيو د قبيلي يوه څا نګه ده ‪ ٠‬دوی وروسششته د شششيړ انيششو نششه بيششل شششوي او او لادې‬
‫يې ځا نته بيل نوم غوره کړی دی او نن ورځ د يوې جلا قبيلې په تو ګه ژوند کوي ‪٠‬‬

‫د تاريخ حيات افغاني د شجرې پر بنسټ بابړ دودم ځوی‪،‬د شيراڼي لمسششی‪ ،‬دشششر خبششون کړوسششی او‬
‫دسششړبن کششودی دیش ‪ ٠‬همششداراز بششابړ د انجششر او سششنجر پششه نششامه دوه زامششن درلششودل چششې سششنجر بيششا د مسششعود‬
‫خيلو‪،‬اسما عيل خيلو‪ ،‬ابراهيم خيلو‪،‬يعقوب خيلو او غو ريا خيلو په څا نګو با ندې ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫د با بړو د استو ګنې اصلي ځای د سليمان غر ګڼل شوی دی چې وروسته د شمير د ډير والششي او يششا‬
‫هم ښا يې د نورو عو املو له کبله له خپل اصلي ټا ټو بششي نششه خششواره و اره شششوي او پششه نششورو ځششا يششو نششو کششې‬
‫مېشته شوي وي‪.‬‬

‫ويل کيږي چې د با بړو د قبيلي خلک د پخوانۍ زمانو ر اهيسششي د تجششارت او سشو داګششرۍ د کششارونو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 47‬‬

‫سره ډيره ليوالتيا درلوده او ددې قبيلې خلکو د هند وستان او دمنځنۍ اسيا ) بخارا او سششمر قنششد( تششر مينششځ د‬
‫بيلا بيلوسوداګريزو مالونو لکه پو ستينونونو‪،‬اينجې او قيمتي وريښمينو ټو کرانششو سششو داګششري کششوله او دوی پششه‬
‫خپلو سو دا ګرېزو دندو کې‪ ،‬ريښتوني‪ ،‬ايمانداره‪،‬حليم او دښه چلند خا وندان وو‪ ،‬ان تر دې چې انګريزي‬
‫نا متو مؤرخ او دکابل د سلطنت بيان مؤلف مونټ سټوارټ الفنسټن هم د دې خبرې سره موافق دی چششې‬
‫دوی د سو داګرۍ په چارو کې ډېشر مششاهر وو ‪ ٠‬همشداراز دوی پششه اقتصشادي پلان جشوړونې او حسششابي چشارو‬
‫کې دومره مهارت درلود او په دې کارونو کې دومره بر يشالي وو چششې د افغششا نسششتان د بنسششټ ايښشودونکي‬
‫لوی احمد شاه بابا په وخت کې نور محمد خان بابړ مستو في المما لک او ګل محمد خان بابړ ته د امين‬
‫الملک)لوی خزانه دار( مهمې دندې سپارل شوې وې ‪٠‬‬

‫په او سني وخت کې بابړ په لاند نيو ځا يو نو کې مېشته دي‪:‬‬

‫‪ .1‬په کندهار کې‪ :‬په کند هار کې بابړ ددغه ښار د بشابړو پشه کشوڅې‪،‬دپنجشوايي پشه ولسشوالۍ او د کنشد‬
‫هار دارغنداب په سوزني نو مي سيمه کې ژوند کششوي چششې پششه دغششه ولايششت کششې د بششابړو مجمششو عششي‬
‫شششمير د ‪ ٢٠‬زرو تنششو پششه شششا او خششواکې ښششودل شششوی دی ‪٠‬ارواښششاد سشترعلا مششه پششو هانششد رشششاد بابششا)‬
‫‪ ٢٠٠٥-١٩٢١‬ميلادي( چې ټول پښتانه پرې وياړي او پښتو ژبې‪،‬ادب‪،‬تاريخ او فر هنګ ته يې د ستا‬
‫ينششي او قششدر وړ خششد متششو نششه کششړي دي اومششا ددې مقششالې ليکششوال هششم د هغششوی د ارزښششتناکو علمششي‬
‫لارښوونو نه ډيره ډيره ګټه او چته کړې ده هم بابړ پښتون و چې دکنشد هشار ښشار د بشابړو پشه کشو څشه‬
‫کې يې دې نړۍ ته ستر ګې پرانبستلې وې ‪٠‬‬

‫‪ .2‬په ننګر هار کې‪ :‬دننګر هار ولايت د جلال اباد ښار لويديز خششواته دبششابړ يششانو يششوه لششو يششه محلششه شششته‬
‫چې د علي خيلو سره په ګا ونډ کې ده ‪٠‬‬

‫‪ .3‬د جوزجششان پششه ولايششت کششې‪ :‬يششو شششمير بششابړ د جوزجششان پششه بيلا بيلششو ولسششواليو او د هغششې جملششې نششه‬
‫دخواجه دوکوه‪ ،‬اقچې‪ ،‬فيض اباداو خانقاه په ولسواليو کې هم مېشته ديش ‪ ٠‬دشششبر غششان د ښششار بششابړ‬
‫ددغه ښار په مرکز او همداراز ددغه ښار ته څيرمه سيمو لکه شکرک‪ ،‬افغان تپه‪،‬شششير خيششل‪ ،‬شششوبي‪،‬‬
‫خواجه دوکوه افغانيه او تابين کې ژوندکوي ‪ ٠‬په اوسني وخت کې دجوزجان د بششابړو نشه يششو تششن ګشو‬
‫هر خان بابړ دجوزجان ولايت دفيض اباد د ولسوالۍ ولسوال دی ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 48‬‬

‫‪ .4‬د فارياب په ولايت کې‪ :‬يو شمير بابړ د فا رياب ولايت د قيصار په ولسوالۍ کې هم ميشته دي ‪٠‬‬

‫‪ .5‬دبا دغيس په ولايت کې‪ :‬بابړ ددغه ولايت دغورماچ او مرغاب په ولسواليو کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .6‬دبلخ په ولا يت کې‪ :‬دبلخ په ولا يت کې مېشته بابړ ددغه ولايت دبلخ په ولسششوالۍ کششې اسششتو ګنششه‬
‫لري‪.‬‬

‫‪ .7‬دکندز په و لايت کې‪ :‬يو شمير با بړد دغه ولايت ددشت ارچي په ولسوالۍ کې هم مېشته دي۔‬

‫په پورتنيو ولايتو نو سر بيره يو شمير بابړ په هيلمند‪،‬لوګر او کو نړ کې هشم مېشششته دي ‪،‬خششو د هغشوی‬
‫د دقيق شمير په اړوند زما سره کوم معلو مات نشته ‪٠‬‬

‫داسي تاريخي شواهد شته چې ددوی ‪ ٥٠٠‬کورنۍ کششو چيششاني او ‪٧٠٠‬کششورنۍ نيمششه کششو چيششاني ژونششد‬
‫لري چې ددوی دليږد مسششير اولاره د هششرات د هريششرود نششه نيششولې د بششادغيس‪،‬فاريششاب‪،‬جوزجششان‪،‬بلششخ او کنششدز‬
‫پورې دي چې د کال په بيلا بيلو مو سشمونو کشې پششه نشو مششوړو ځششا يششو نشو کششې خپلشې کيشږدۍ دروي او خپشل‬
‫مالونه او رمې په ورشو ګانو کې څروي ‪٠‬‬

‫‪ .8‬پششه سششهيلي پښششتو نخششواکې‪ :‬د سششهيلي پښششتو نخششوا د مشششهور ليکششوال‪،‬مششؤرخ او فولکلششور پيژنششدونکي‬
‫پروفيسور سيال کاکړ په حواله يو شمير بابړ په ژوب ‪،‬کوټه او پښين کې هم مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪ .9‬په پښتونخواکې‪ :‬په پښتو نخواکې دبابړو سيمه د ميا خيلو سهيلي برخې ته پرته ده چې لو يديز لورته‬
‫يې سختې غرنۍ سيمي پششر تششې ديش ‪ ٠‬اوس دوی دپښششتونخوا دديشره اسششماعيل خششان پششه چششو دهششوان او‬
‫دامششان کششې مېشششته ديش ‪ ٠‬اوس دامششان د تانششک پششه نششا مششه يششا ديششږي چششې د ديششره اسششما عيششل خششان يششو‬
‫دسټرکټ) ولسوالي( دهش ‪ ٠‬همشداراز پشه سشيهره نشومي سشيمه کشې هشم چيشرې چشې ششيراني اوسشي بشابړ‬
‫مېشته دي ‪ ٠‬يو شمير بابړ په پيښور کې هم استو ګنه لري چې انګريزي ژبپوه ميجر را ورټي په دامان‬
‫يا اوسني تانک کې ددوی مجمو عي شمير د ‪ ٧٠٠٠‬کو رنيو په شششا او خششواکې ښششودلی و چششې ‪٧٠٠‬‬
‫تنه جنګيالي ځوانان يې درلو دل ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 49‬‬

‫په سند کې‪ :‬د پروفيسور سيال کاکړ د اثر پښتو او پښتانه په سهيلي پښتو نخواکې پر بنسششټ‬ ‫‪.10‬‬
‫يو شمير بابړ د پاکستان هيواد د سشند ايشالت پشه ګړهشي ياسشين‪،‬سشلطان کشوټ او ششکار پشور کشې هشم‬
‫مېشته دي ‪٠‬‬

‫په هندوستان کې‪ :‬لکه چې د مخه ورته اشاره وشششوه بششابړ و د سششو داګششرۍ پششه چششارو کششې ډيششر‬ ‫‪.11‬‬
‫مهارت درلود او دهند او منځنۍ ايشيا تر مينځ يې د سو داکرۍ چارې پر مخ بيولې‪،‬چې ددغو با بړو‬
‫د جملششې نششه يششو شششمير پششه هندوسششتان کششې مېشششته شششوي دي چششې دهنششد پششه مختلفششو ايششالتو نششو لکششه‬
‫مهاراشټرا‪،‬اندهراپرديش‪،‬مدهيا پراديش او ګجرات کې مېشته دي ‪،‬خو له بده مر غه چې خپلششه خششوږه‬
‫پښتو يې له لاسه ورکړې ده ‪٠‬‬

‫تاريخ حيات ا فغاني د بابړو د دود او دستور په اړوند ليکي‪ ":‬هغه بابړ چې په افغا نستان کششې اوسششي‬
‫نو دودونه او رواجونه يې د هغو بابړو سره تو پير لري چې دشششيراڼيو پششه ګششا ونششډ کششې اوسششي ‪ ٠‬هغششه بششابړ چششې‬
‫دشيراڼيو په ګا ونډ کې اوسي نو دهغوی رواجونه کټ مټ د شيراڼيو په ځير دي‪[17,16,15,14] ".‬‬

‫‪ 24‬بابي )بابياني(‬
‫زموږ پښت پو هان ) نسب پيژندونکي( د بابي يا با بيانو قبيله دپښتنود غشر غښشت د ټشو لنيشز ګشروپ‬
‫پورې تړي ‪٠‬‬

‫د پښتني شجرو له مخې بابي څلور زامن درلودل چې ميرزی‪،‬سرو‪ ،‬عزرائيل او کتوزی نو ميدل چششې‬
‫ميرزی په شلو خيلو‪،‬يحيی زيو او حيدرزيو او کتوزي په ياسين زيو‪ ،‬ادريس زيو او صايب زيو بششا نششدې ويشششل‬

‫‪ 14‬مونټ سټوارټ الفتسټن‪ ،‬دکابل سلطنت بيان‪،‬دوهم ټوک‪ ٦٢،‬مخ‬

‫‪ 15‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪ ١٢٧٦،‬مخ‬

‫‪ 16‬تاريخ حيات افغاني‪ ٢٥٥،‬مخ‬

‫‪ 17‬پښتو او پښتا نه په سهيلي پښتو نخواکې‪ ،‬دپروفيسور سيال کا کړ تاليف‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 50‬‬

‫شوي دي ‪ ٠‬د تا ريخ حيات افغا ني په قول چې د مخزن افغاني نه يې روايت کړی دی وايي چششې بششابي پششه‬
‫پيل کې په خپلو څلورو زا منو با ندې د څلورو سپيڅلو او مقر بشو پشر ښشتو)ملائکشو( نومششونه ايښششي وو ‪،‬چشې‬
‫نورو پښتنو هغه ملامت کړاو هغه هششم د هغششوی نششو مششو نششه بششدل کششړل‪ ،‬خششو يششوازې د عششزرا ئيششل نششوم پششه خپششل‬
‫پخواني حالت تر او سه هم پاتي دی ‪٠‬‬

‫بابيان په کند هار ‪٠‬کندز‪،‬کلات نصير خان او د سهيلي پښتو نخششوا پششه بششوري‪،‬چمششن او د کششوئيټې پششه‬
‫شا بو نو مي کلي کې مېشته دي ‪٠‬د پاکستان دسنده ايالت په مر کشز کشر اچششۍ کشې هشم يششو ششمير بشا بيشان‬
‫استو ګنه لري ‪ ٠‬همداراز د هندو ستان دګجرات ايالت پششه جششو نششاګړه کششې هششم بابيششان اسششتو ګنششه لششري او د‬
‫‪ 1747‬ميلادي کال نه تر ‪1948‬ميلادي کا ل پوري با بيانو د جو ناګړه پششه سششيمه کششې يششو پښششتني ر ياسششت‬
‫درلود ‪٠‬‬

‫ډپټي حيات خان په خپل مشهور اثر تاريخ حيات افغاني کې چې په اردو ژبه کښل شوی او وروسششته‬
‫په انګريزي او بيا په کابل کې په پښتو تر جمه او چاپ شوی دی دبابي پښتنو په اړوند داسي ليکلي دي‪":‬‬
‫بابيان په کند هار او کلات نصير خان کې ډير با همته سو داګران دي او د خپششل غششوره سششلوک اونششرم چششال‬
‫چلند په و جه د ښه ژو ند څښتنان او اکثره يې شتمن دي ‪٠‬همداراز ددغې قبيلې خلک پششه ميړانششه کششې هششم‬
‫ښه شهرت لري"‪.‬‬

‫دبابيانو دستور کټ مټ نورو ګاونډي پښتني قبيلو ته ورته دی ‪٠‬‬

‫د روسي نا متو اتنو ګر افر ستا نيشفسکي داتنو ګرا فيکو معلو ما تو پششر بنسششټ د شششلمې پيششړۍ پششه لششو‬
‫مړۍ نيما يي کې دبابيانو شمير په افغا نستان او سهيلي پښتو نخواکې ‪ ٨٥‬زره تنه ښششودل شششوې دی ‪٠‬بابيششان‬
‫ډير ښه شا عران‪ ،‬ليکو الان او هنر مندان لري ‪٠‬په او سني وخت کششې لطيششف جششان بششابی د پښششتو خششوږ ژبششې‬
‫سندر غاړی دیش ‪ ٠‬د هندوسشتان د جشو نشا ګشړه د پجشود د سشيمي نشواب او د هنشدي‪،‬اردو او ګجراتشي ژبشو‬
‫مشهور شاعر عما دالششدين خششان بششابي چششې پششه رسششوا مظلششوم سششره هششم متخلششص و دروان ‪ ٢٠٠٨‬ميلادي کششال‬
‫داپريل په ‪ ٢٤‬نيټه يې له دې فا ني نړۍ نه ستر ګي پټې کړې ‪ ٠‬همداراز د هند دسينما فلمي اداکششاره پرويششن‬
‫بابي ‪ ٢٠٠٥-١٩٤٩‬ميلادي هم بابي پښتنه او د جو نا ګړه د بابي پټانانو)پښتنو( په کو رنۍ پششورې يششې اړه در‬
‫لوده ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 51‬‬

‫‪ 24.1‬د هندوستان د ګجر ات ايالت د جونا ګړه دسيمي بابي نوابان‬

‫د جو ناګړه سيمه چې د هند دګجرات په ايالت کې مو قعيشت لشري يشوه تشا ريخشي او پخشوانۍ سشيمه‬
‫ده چې د سنسکرت په پخوانيو او زړو متو نو کې يې ذکر او يا دونه شوې ده ‪٠‬په دغه ښار کې ډيرې لر غو‬
‫ني کلا ګاني او تا ريخي ودانۍ شته چې د معمارۍ د هنر له مخې د ډير اهميت وړ ګڼل کيږيش ‪ ٠‬پششر دغشې‬
‫سيمې باندې مو ريانو‪،‬سلونکيانو‪،‬مغولو‪،‬افغا نا نو او انګريزانو واکمني چلولې ده‪ ،‬خو دلته زموږ د بحششث مششو‬
‫ضوع هغه پښتا نه با بيان دي چې پر دغه سيمه يې تقريبا ‪ ٢٠٠‬کلونه واک درلود ‪ ٠‬د پښتنو بششابي نششوا بشانو‬
‫د جملې نه لا نديني نوابان در پيژنو ‪ ٠‬بايد وويل شي چې دغو بابي نو ابانو ته خانجي هم وايې ‪،‬ځکه چششې‬
‫هند يان په مجموع کې افغانان او په تيره بيا پښتانه يا پټها نان ته خان صا حب او خا نجي هم وايي ‪٠‬‬

‫‪ 24.1.1‬نواب بهادرخان بابي‬

‫نواب بهادرخان د صششلابت خششان زوې‪ ،‬دصششفدر خششان لمسششی او د جعفششر خششان کششړ وسششی دی ‪٠‬ويششل‬
‫کيږي چې ددوی کورنۍپه اصل کې له کند هاره د جو نا ګړه سيمې ته تللي او هوري ميشششته شششوي ديش‬
‫‪ ٠‬نواب بهادر خان با بی د هندوستان د مغو لي واکمنۍ په وخششت کششې د پششو هشې او ميششړ نتششوب پششه وجششه د‬
‫ديوان خطاب تر لا سه کړ او دګجرات په ايالت کې دوې سيمې ده ته د جا ګير په تششو ګششه ور کششړل شششوې‬
‫‪ ٠‬ده همداراز ده د احمد اباد د حا کمانو سره هم ډيششرې ښششې اړيکششي در لششودې ‪ ،‬همششدا وجششه وه چششې دوی‬
‫ورته د بيرم ګام‪،‬بيجا پور او بار ها رچه سيمي د اجارې په تو ګه ور کړې ‪ ٠‬نواب بهادر خان بششابي د مهششارا‬
‫شټرا د پو نې د پيشوا سره هم دو ستانه اړيکې ټينګې کړې وېاو د پيشوا له خوا هششم ده تششه د سششر بلنششد خششان‬
‫لقب ور کړل شوی و ‪٠‬‬

‫د نواب بهادرخان بابي دنوابۍ په وخت کې يوبل بابي پښتون ته چې کمال الدين خان بشابی نشو ميشد‬
‫د بالاجي راؤ له خششوا پششه ګجششرات کششې د پيششران پتششن‪،‬بړنګششر‪،‬بيششس نګششر‪،‬سششمي‪ ،‬مينچششور‪ ،‬تهششراد‪ ،‬بيجششا پششور او‬
‫کمرالو سيمي د جا ګير په تو ګه ور کړل شوې ‪٠‬‬

‫په ‪ ١٨٠٢‬ميلادي کال هغه وخت چې پيلاجي نومي د جو نا ګړه د نيو لو پريکړه وکړه‪،‬نو نواب بها‬
‫در خان با بي دخپلې پو هې او تد بير په و جه د هغه سره سو له و کړه ‪٠‬نو موړی نششواب پششه ‪ ١٨٠٢‬ميلادي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 52‬‬

‫کال کې له دې فاني نړۍ نه ستر ګي پټي کړي ‪٠‬‬

‫‪ 24.1.2‬نواب مها بت خان بابي‬

‫نواب مهابت خان د نواب بهادر خان زوی دی او هغه وخت يې چې لا پلار نواب بهادر خان بششابی‬
‫ژوندی و نو ده ته يې د نوابې دنده او چارې ور سپارلې وې ‪٠‬دده دنوابۍ په وخت کې يو تن چششې جګنششات‬
‫جهاله نو ميد او يوه اندازه پو ځي ځواک يې تر لاسه کړی و‪،‬دنواب مها بت خان په سيمه کې يې په لاس‬
‫وهنو لاس پورې کړ‪ ،‬خو نواب مهابت خان نو موړی تنششبيه او غششو ږو نششه يششې ور تششاو کششړل‪ ،‬چششې بيششا وروسششته‬
‫جګنات نو می د پور بندر سيمي ته وتښتيد او دا هغه وخت وچې ا نګر يزانو د اوړيسا سيمه د نواب سراج‬
‫الدوله نه نيولې وه او ابدالي احمد شاه بابا د مر هټه وو د ځو اکو نو سره په جګړې بو خت و ‪٠‬‬

‫نواب مهابت خان په ‪ ١٨١٨‬ميلادي کال کې د يوه تن له خوا چې ځششان يششې مسششلمان عششرب ګششا ڼششه‬
‫ونيول شو او داوپر کو ټ په کلاکې بندي شو‪،‬خو کله چې د نواب مهابت خششان اکششا‪ ،‬نششواب کمششال الششدين‬
‫خان بابي له دې پېښې خبر شو د پيران پټن له سيمې يې لښکرې راټولې کړې او پر مظفر خششان بانششدې چششې‬
‫د نواب مهابت خان پر ځاې ټاکل شوی و بريد وکړ او نواب مهابت خان يششې لششه بنششده و ژغششوره او د نششواب‬
‫صاحب د خور خا وند شها مت خان بابې چې د شيخ ميا يلاول سره بندي و د ديوان جي په مر سششته خششو‬
‫شي کړ ‪٠‬‬

‫نواب مهابت خان د خپلې نوابۍ په و خت کې ډيرې سيمې ونيشولې چششې د هغشو د جملششې نششه د کشو‬
‫تيا نه تلاجه او د منګلور د کلاوو نيول دي ‪ ٠‬همداراز نواب مهابت خان هغه کسانو ته هم سزا ورکړه چې‬
‫د ماليې د ور کو لو نه به يې سر غړ ونه کو له او دها لار جهالا‪،‬اراود او د کچ د سيمو د خلکو شششتمنۍ بششه‬
‫يې لو ټولې ‪ ٠‬نواب مها بت خان د ديوان جي په مر سشته د بشابر پشاواړ پششه نشا مشه هغششه لشو ټمششارې ډلشې هشم و‬
‫ځپلي چې دنا ګهر‪،‬کا تهياوار او لا ونګ پر سيمو يې بر يد ونه کول ‪٠‬‬

‫نواب مهابت خان بابي د منګلور پر سيمې له دې کبله بريد وکړ چې د پټبن د پر ګني خلکششو ده تششه‬
‫شکايت وکړ چې د سو ترا پالارا د سيمې جا ګير دار چاند پټني له لاسه پششوزې تششه راغلششي دي‪،‬نششو همششاغه و‬
‫چې نواب مهابت خان امر وکړ چې د سو ترا پالارا کلا دې فتحه شي او هما غه و چې د يوې ميا شتې په‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 53‬‬

‫تر څ کې يې نو موړې کلا ونيوله‪ ،‬خو چاند پټني په عذر او زاريو لاس پورې کړ‪،‬وروسته يششې نششو مششوړې کلا‬
‫ور خوشې کړه او چاند پټني د ګورکهه مد هي سيمې ته و تښتيد ‪٠‬‬

‫تر دې سو بې وروسته نواب مهابت خان بابي د اولکه دوارکان د کلا دنيو لشو هشوډ وکشړ ‪ ٠‬دا داسشي‬
‫کلکه‪،‬پياوړې او پخه کلاوه چې تر اوسه پورې يې څوک په نيو لو نه و بر يششالي شششوي ‪٠‬نواب مهششابت خششان‬
‫بابي د غه کلا په ډيرې ميړانې ونيوله او هغه شتمني او لوټ شوي مششا لششو نششه چششې د ځينششو لوټمششارانو لششه خششوا‬
‫دعر بو په سمندرګې اودمسقط په سواحلو کې دعر بو‪ ،‬سند هيانواو پششر نګيششانو نششه لششوټ شششوي وو او پششه دې‬
‫کلا کې مو جو دوو د نششواب صششا حششب لاس تششه ورغلل ‪٠‬تششر دغششې سششو بششې ورو سششته نششواب مهششابت خششان پششه‬
‫‪ ١٨٣١‬ميلادي کال کې له دې فاني نړۍ نه دتل له پاره سشتر ګشې پټشې کړېش ‪ ٠‬لنششډه داچششې دنشواب مهششابت‬
‫خان د خپلې سپيڅلتيا او زړورتوب په وجه د ټو لو خلکو په زړونو کې ځای درلود ‪٠‬‬

‫‪ 24.1.3‬نواب حامدخان بابي‬

‫نواب حامد خان بابي د نواب مها بت خشان ځشوی و ‪٠‬کلشه چشې يشې پلار وفشات ششو نشو دی پشه جشو‬
‫ناګړه کې نه و او کله چې د خپل پلار له مړ ينې خبر شو نو ډير ژر يې ځان جو نا ګړ ه ته را ورساوه ‪٠‬دده‬
‫مور سبحان کنور نو ميد له او هغه وخت چې نو موړی د جو ناګړه د سيمې دنوبۍ پر ګدۍ کښيناست نو ا‬
‫ته کلن و ‪ ٠‬په دغه وخت کې يو شمير جا ګيردارانو لکشه عبشدل خششان بشابي او مختارخشان بشا بشي د بغشا وت‬
‫جنډې پو رته کړې ‪،‬خو وروسته نواب حامد خان بابي پششر هغششوی پششر يششد وکششړ او د بفتهلششي پششر کلا يششې چششې‬
‫قبضه کړې وه هغه يې بير ته ځينې ونيو له ‪ ٠‬په دغه وخت کې د پو نې دپيشوا يششو تششن صششوبدار چششې امششرت‬
‫راؤ نو ميد د ماليې دراټو لولو په پلمه ددوی پر سيمې ير غل وکړ‪،‬خو وروسته ددوی تر مينششځ سششوله وشششوه او‬
‫امرت راؤ احمد اباد ته لاړ څو په هما غه ځای کې د يوه عرب له لاسه ووژل شو ‪٠‬‬

‫تر هغه وروسته نواب حامد خان بابي د واګهر پر سيمې بريد وکړ او دنسوه کلا يې ونيو له او د ډيرو‬
‫سو غا تونو او غنيمتو نو سره جو نا ګړه ته ور ستون شو ‪٠‬همداراز نششو مششو ړی د امريلششي کلا هششم ونيششوله او‬
‫جيو راجي سالم ته يې ما تې ور کړه او شيخ ميا قشا ضشي نشو مشي چشې د منګلشور پشه سشيمه کشې يشې د فسشاد‬
‫اورونه بل کړي وو تنبيه کړ‪ ،‬خو وروسته نواب دهغه ټو لې ګناوې وبخښلې ‪ ٠‬همداراز دنواب حششا مششد خششان‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 54‬‬

‫بابي د نوابۍ په وخت کې ديوړه‪ ،‬خا ګيسري‪،‬دلواړهاو دادنه پياوړې کلا ګانې هم فتحه شوې ‪٠‬‬

‫نواب حامد خان بابی يو پراخ نظره انسان و ‪ ٠‬ده دټولو مذ هبو نو پيروانو او لارويششانو تششه درنششاوی کششا‬
‫وه او دهندوانو دهو لي او ديوالي په جشنونو کې به يې ګډون کاوه ‪٠‬‬

‫دنواب حامد خان بابي او دده د مخا لفينو تر مينششځ ډيششرې جګششړې وشششوې چششې پششه دغششو جګششړو کششې‬
‫نواب حامد خان بابي ډيرې سوبي کړي دي چې ددغو سو بو په لړ کې د لا ندنيو کلا ګا نو نيششول شششا مششل‬
‫دي ‪٠‬‬

‫دسوترا پاراه‪،‬کيسوج‪،‬ماليه او کو تيانه د کلاوو فتحه ‪٠‬‬

‫نواب حامد خان بابي په ‪ ١٨٦٧‬ميلادي کال کې وفات شو ‪٠‬ده ‪ ٣٦‬کاله‪،‬درې ميششا شششتي او پنځششه‬
‫ورځې نوابي وکړه ‪٠‬دی يو غريب پا لونکی او دښو کړو وړو څښتن و ‪ ٠‬دسيمي خلک پرې ډير ګششران وو او‬
‫تل به يې د هغوی مر ستې ته ور دانګل ‪٠‬‬

‫‪ 24.1.4‬نواب بهادر خان بابی‬

‫نو موړی دنشواب حامششد خشان بشابي زوې واو پشه ‪ ١٨٥١‬کشال کشې دکنشور بشائي لشه بطنشه و زيږيشد ‪٠‬دي‬
‫اتلس کلنو چې دجو ناګړه دسيمې دنوابۍ پر ګدۍ کښيناست او دا هغه وخت وچې انګر يزان د امر يلې او‬
‫کو ړي نار سيمې لاندې کړې وې ‪٠‬په ‪ ١٨٦٩‬ميلادي کال کې په ګجششرات کششې کششاختي راغلششه ځکششه چششې‬
‫بششارانونه نششه وو اوريششدلي او ډيششر خلششک دلششوږې لششه لاسششه مششړه شششول ‪٠‬همداراز په ‪ ١٨٧٥‬ميلادي کششال کششې پششه‬
‫ګجرات کې سخته زلزله وشوه چې ډير خلک پکې سټ او تبا ه شول ‪٠‬له بلې خوا انګرېزي پو ځونششو خپششل‬
‫پر مختک ته ادا مه ورکوله‪،‬څو په ‪ ١٨٨٦‬ميلادي کال يې بيلسن نومی انګريششز د جونششا ګششړه دسششيمې نششا ظششم‬
‫وټاکه ‪٠‬‬

‫نواب بهادر خان بابي په ‪ ١٨٩٦‬ميلادي کال کې د ‪ ٤٥‬کلونو په عمر وفات شو ‪٠‬‬

‫تر نششواب بهششادر خششان بششابي وروسششته نششواب محمششد رسششول خششان بششابي ‪ ١٩١١ -١٨٩٢‬او ورپسششي نششواب‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 55‬‬

‫محمششد محبششت خششان ‪ ١٩٤٨-١٩١١‬پششورې د جششو نششاګړه دسششيمي پښششتانه نوابششان وو‪،‬چششې د هنششد تششر خپلششواکۍ‬
‫وروسته ‪ ١٩٤٧‬م پورې ددغې نوابۍ ټغر هم مخ په ټو ليدو شو ‪٠‬‬

‫‪ 24.2‬با رکزي‬
‫با رکزي په اصل کې سړ بني پښتانه او دد رانيو د زيرک پششه څششا نګششې پششورې تشړ لششي دي ‪٠‬بششارکزي ‪،‬‬
‫اڅکزي‪،‬پو پلزي او الکوزي سره ټولې وروڼه قبيلي دي ‪٠‬بارکزي په نو رو ډيرو ښا خو نششو او څششا نګششو ويشششل‬
‫زي‪،‬خششانچه زي‪،‬خواجششک زي‪،‬ملشک‬ ‫شوي دي چې په دې ډول پيژ نششدل کيششږي ‪ :‬باکششل زي‪،‬ګشورجي‬
‫دين زي‪ ،‬نسي زي‪ ،‬شير زي‪،‬انګيزي‪ ،‬غيبي زي‪ ،‬نورالد ينزي ‪،‬عبدالله زي‪،‬نصششرت زي‪،‬مششدي زي‪ ،‬جنششک‬
‫زي‪ ،‬عمششر خششان زي‪،‬بيششان زي‪ ،‬تششاروزي‪،‬خونسششي زي‪،‬اتمششا نششزي‪ ،‬ولششي زي‪،‬جمششال زي‪ ،‬بششورزي‪،‬خششواجي‬
‫زي‪،‬ابازي‪،‬اين زي‪ ،‬شيخي زي‪،‬بايزي‪،‬سنجر زي‪،‬سليمانزي‪،‬سوندرزي‪،‬موسي زي او محمد زي ‪٠‬‬

‫دحيات افغاني ليکوال ډپټي حيات خان د بارکزيو په اړونششد داسششي کښششلي دي‪":‬بششارکزي د شششمير لششه‬
‫مخي تر پو پلزيو ډير دي او دوی د کند هار جنوب ته پشه ارغسشتان او د هيلمنششد دسشيندونو پششر غشا ړو پشر وچ‬
‫ميدان ميشته دي ‪ ٠‬دبار کزيو هغه بر خه چې کند هار ته نږدې د ار غستان او هيلمند دسششيندونو پششر غششاړو‬
‫ميشته دي د ښو ځمکو د درلودلو په وجه په کر نې بو خت دي‪ ،‬خو ځيني نور يې د وچ بيششا بششان پششه مينششځ‬
‫کې په ډيرې سختۍ او زحمت سره دکر کيلې په چارو بو خت دي ‪٠‬د غه خلک ډيششر زړور او جنګيششا لششي‬
‫دي ‪. ٠‬د وزير فتح خان با رکزي له وخته دغششه خلششک ډيششر مشششهور شششول‪،‬پششه تيشره بيششا کلششه چششې اميششر دوسششت‬
‫محمد خان د کا بل د واکمنۍ پر ګدۍ کښينا ست‪ ،‬نو د هغه په سبب ددوی په شهرت کې نششور هششم ډيششر‬
‫والی تر ستر ګو شو ‪[18] ".٠‬‬

‫امير دوست محمد خان په ‪ ١٨٣٧‬زيږ ديز کال کششې پششه افغششا نسششتان کششې دبششارکزيود واکمنششۍ بنسششټ‬
‫کيښود چې تر هغه وروسته دبارکزيو قبيلي نه لانديني واکمنان پششه قششدرت کشې پشا تشي شششوي دي‪ :‬اميششر ششير‬
‫علششي خششان‪،‬اميششر محمششد ا فضششل خششان‪،‬اميششر محمششد يعقششوب خششان‪،‬اميششر عبششد الششر حمششن خششان‪،‬اميششر حششبيب الششه‬
‫خان‪،‬امير امان الله خان‪،‬محمد نادرشششاه‪،‬محمششد ظششاهر شششاه او د افغششا نسششتان د جمهششوريت مششؤ سششس ششهيد‬

‫‪ 18‬حيات افغاني‪ ١٥٣،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 56‬‬

‫محمد داؤد خان‪ ،‬چې په مجموع کې بار کز يو پر افغا نستان ‪١٤١‬کلونه واکمني چلو لې ده‪.‬‬

‫په او سني وخت کې بارکزي په افغا نستان کې په لا ندې ډول مېشته دي‪:‬‬

‫‪ .1‬د کند هار په ولايت کې‪ :‬د کند هار بارکزي دکند هار ولايت په مر کز‪،‬د دامان‪،‬شاه ولي کوټ‪،‬ار‬
‫غنداب‪ ،‬پنجوايي‪،‬ار غستان او معروف په ولسو اليو کې مېشته دي او د ‪ ١٣٦٠‬کال دسر شميرنې له‬
‫مخې په دغه ولايت کې ددوی شمير تر سلو زرو تنو لوړ دی‬

‫‪ .2‬د هيلمند په ولايت کې‪ :‬په دغه ولايت کې بششا رکششزي دهلمنششد پششه مششر کششز لشششکر ګششاه‪،‬د نششاد علششي ‪،‬‬
‫واشيو‪ ،‬ناوه بارکزايي‪،‬نو زاد او نهر سراج په ولسو اليو کششې او سششيږي او د ‪ ١٣٦٠‬لمششر يششز کششال د سششر‬
‫شميرنې له مخې د با رکزيو مجمو عي شمير ‪ ١٨٠٠٠٠‬تنه ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .3‬دنيمروز په ولايت کې‪ :‬ددغه ولايت با رکزي دنو موړي ولايت په مر کز زرنج‪،‬او د کنګ او چار بر‬
‫جک په ولسواليو کې ا و سيږي چې ټول شمير يې د ‪ ١٢٠٠٠‬تنو په شا او خواکې ښودل شوی دی‬

‫‪ .4‬دفراه په ولايت کې‪ :‬با رکزي ددغه ولايت په مر کز او د با لا بلوک او ګلستان په ولسششو اليششو کششې‬
‫ميشته دي ‪ ٠‬دفراه په و لايت کې ددوی مجمو عي شمير د ‪ ١٣٠٠٠٠‬تنو په شا او خو اکې ښششو دل‬
‫شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .5‬د هرات په ولايت کششې‪ :‬بششارکزي پششه هششرات کششې ددغششه ولايششت د انجيششل‪ ،‬ګششذرې‪ ،‬پښششتون زر غششون‪،‬‬
‫ګلران‪ ،‬غو ريان‪ ،‬زنده جان او ادسکن په ولسو اليو کې ميشته دي چې د ‪ ١٣٦٠‬لمر يز کا ل د سششر‬
‫شميرنې له مخې ددوی مجمو عي شمير ‪ ٦٧٠٠٠‬تنه ښودل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .6‬د با دغيس په ولايت کې‪ :‬ددغه ولايت با رکزي د مر غاب او غور مشا چ پشه ولسشو اليشو کشې ميششته‬
‫دي چې شمير يي د لسو زرو تنو په شا او خواکې ښو دل شوي دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 57‬‬

‫‪ 24.3‬بارکزي کو چيان‬
‫يوډير شمير با رکزي په کو چيا ني ډول ژونششد کششوي ‪ ٠‬دوی د ليششږد يششدو او کششو چ لششه پششاره بيلا بيلششې‬
‫لارې لري دبيلګي په تو ګه يو شمير با رکزي کو چيان د دوبي په مو سم کې له خپلششو رمششو سششره لششه هراتششه‬
‫دغور د جنو بشي څنشډو پشورې ځشي او خپشل مششا لشونه لکشه پسشو نشه او وزې پشه دغشو ورششو ګشانو کشې څشر وي‬
‫‪ ٠‬دويمه ډ له يې له با دغيس نه د غو رماچ په لاره د فارياب ولايت د قيصار او جلاير له لارې ځششا نششونه تيششر‬
‫بنششد تششر کسششتان تششه رسششوي ‪٠‬ددغو بششارکز يششو کششو چيششان د خششتيز کنششدز)نششو ابششاد( نششه د بغلان دشششت بششای‬
‫سقال‪،‬پورتني اندراب‪،‬او خوست او فر نګ ته ځا نونه رسوي‪،‬په داسي حال کې چې بله ډله يي ځا نو نه د‬
‫بد خشان دشت سيوه ته رسوي ‪٠‬بايد ووايو چې د افغا نستان په ششمالي ولايتونشو کشې د بشارکزيو کشو چيشانو‬
‫مجمو عي شمير ‪ ٢٢٠٤‬کو رنۍ ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫با رکز يان غير تمن‪ ،‬ميړني‪،‬ميلمه پالو نکي خلشک ديش ‪ ٠‬دعلشم او پششو هشې سشره زيشاته مينشه لري ‪٠‬پششه‬
‫دوی کې ګڼ شمير عا لمان‪ ،‬ليکوال او شا عران تير شوي دي او همدا اوس هم شته ‪ ٠‬حنششان بششارکزی د‬
‫پښتو ژبي مشهواو وتلی شاعر تير شوی دی چې د با رکزيو له قبيلې سره يې تړاو درلود ‪[20,19]٠‬‬

‫‪ 25‬بړ يڅ‬
‫بړ يڅ د پښتنو يوه مشهوره قبيله ده چې زموږ پښت پو هان )نسب پيشژ نشدونکي( يشې د سشړ بشن د ټشو‬
‫لنيز ګروپ پورې تړي او په سړ بني پښتنو کې د ښر خبون په ښاخ ور ګد يږي ‪٠‬‬

‫د هند په کيمبريج تا ريخ )‪ (Cambridge History of India‬کې د لر غششو نششي ار يششا يششي کتششاب رګ‬
‫ويدا په حواله داسي ليکل شوي دي‪ ":‬د لسو ملکا نو)وا کمنا نو( جګړه د ويدي زمانې مشهوره جګششړه وهش‬
‫‪ ٠‬په دې جګړې کې لس اريا يې قبيلې ملګرې وې او د بها رتيه نو مې ار يا يي قششبيلې د واکمششن سششو داسششه‬

‫‪ 19‬پښتني قبيلي ‪٣٩-٣٨‬مخو نه‬

‫‪٣-Dictionary of Pathan Tribes 20‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 58‬‬

‫پششششر خلاف وجنګيششششدل او پششششه دغششششو لسششششو قششششبيلو کششششې يششششوه قششششبيله پکتهششششان نششششو ميششششده چششششې او سششششنی‬
‫پکتون=پختون=پښتون=پټهان ځينې مراد دی ‪٠‬‬

‫ددغه سو داسه پلار يا نيکه)‪ (Devadasa‬هم د خپلې قبيلې نا متششو واکمششن و ‪٠‬دی د خپلشې وا کمنششۍ‬
‫په ز ما نه کې له څو ار يا يي قبيلو سره جنګيدلی چې په هغو کې يوه)‪(Brisaya‬ده‪".‬‬

‫افغا ني مؤ رخينو لکه ارواښاد استاد احمد علي کهزاد او ار واښاد علامشه عبششد الحشی حبيششبي دغشه پششه‬
‫ويد کې راغلې"بر يسيه" قبيله بړيڅ بولي ‪٠‬‬

‫‪ 25.1‬دبړ يڅو د قبيلې خيلونه‬

‫بړ يڅ په لو مړي سر کې په دوو پلارو ويشل کيږي چې يو يششې "اوتششغ " او بششل يششې" اوسششين" دیش ‪٠‬‬
‫اوتششغ پششه لا نششد نيششو خيلششو نششو ويشششل شششو ي دي‪ :‬داؤد زي‪ ،‬چششو پششا ن زي‪ ،‬مليششزي‪،‬بششدل زي‪ ،‬ثششا بششت زي ‪،‬‬
‫شکرزي او بروکي زي ‪ ٠‬او سين هم په لا ند نيو خيلو نو ويشل شويدي ‪ :‬با رکششزي‪ ،‬زکششو زي‪ ،‬منششدو زي‪،‬‬
‫سبازي او راوزي ‪٠‬‬

‫حا فظ الملک حافظ رحمت خان بړ يڅی چې په ‪ ١١٤٨‬هجري قمري کال کې يششې د هنششد وسششتان‬
‫د اتهرا پراديش د ايالت په رو هيل کهنډ کې خلا صته الانسششاب ليکلششې دی هلتششه داسششې وايششي‪ " :‬اوس بششړ‬
‫يڅي په خپل اصلي وطن ښو راوک کې يوازې پر دغو خيلو نو ويشل شوي دي‪ :‬بدل زي‪ ،‬زکو زي‪ ،‬مدي‬
‫زي ‪ ٠‬چو پا ن زي او مليزي د يوسفز يو سيمې ته را کو چيد لي او ز يا تره بيا له هغه ځا يه هند وستان ته‬
‫تللي دي ‪٠‬ددغو دوو)زيو( خلک چې په ښو راوک کې پا تې دي ځا نته خاني او د ځمکو ټا کلششي جلا بششر‬
‫خه لري ‪ ٠‬د شکر زيو‪،‬راوزيو او نورو)بارکزيو‪،‬سبازيو‪،‬بروکي زيو( شمير لششږ وو ‪٠‬دوی هششم پششه هغششو در يششو زيششو‬
‫کې مد غم شوي دي ‪٠‬‬

‫د حا فظ ر حمت خان دغه ليکنه وروسته تر ‪ ٢٥٠‬کلو نو هم اوس هم رښتيا کيششږي او دښششوراوک د‬
‫کر نې ځمکې پر نو موړو دريو زيو )بدل زيو‪ ،‬زکو زيو ‪٠‬مندو زيو( با ندې په دې ډول ويشل شوي دي‪:‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 59‬‬

‫‪ .1‬د بدل زيو بر خه‪ :‬د پښين خو اته له غل درې نه تر بادوز يو پورې ) دښوراوک ختيځه سيمه(‪.‬‬

‫‪ .2‬د زکو زيو بر خه‪:‬له پنج پايه د ريګ تر ولسوالۍ پورې‪.‬‬

‫‪ .3‬د مندو زيو بر خه‪ :‬له کا ريزه نيولې د بلو څانو تر بريده پورې) د ښوراوک لو يد يزه سيمه(‪٠‬‬

‫دلته دا هم با يدو ويل شي چې د مندو زيو په بر خه شششير انششي هششم اوس شششر يششک شششوي دي او د بششړ‬
‫يڅو د څلورم خيل په تو ګه پيژ ندل کيږي ‪ ٠‬په خلا صته الا نساب کې بدل زي پر دغو لا ندې پنځو ښششا‬
‫خو نو با ندې ويشل شوي دي‪ :‬سا لارزي‪،‬بيسين زي‪ ،‬ادوړي زي‪،‬ملا خيل او دولت خيل ‪٠‬‬

‫حا فظ رحمت خان داهم زيا توي‪ :‬او ريدل کيږي چې ملا خيل او دولت خيل اوس په ښششو راوک‬
‫کې نه دي‪ ،‬پا تي د يو سفز يو سيمې ته راغلي او زيا تره يې بيا له هغه ځا يه هنششد وسششتان تششه را ليششږ ديششدلي‬
‫دي ‪ ٠‬په خلا صته الا نساب کې دا هم راغلي دي چې مندوزي او زکو زي هم د بدل زيو په څيششر پششر څششو‬
‫پښو ويشلي دي ‪،‬خو دهغوی نو مو نه يې نه دي راوړي ‪٠‬‬

‫‪ 25.2‬د بړ يڅو ټا ټو بی‬

‫د بړ يڅو پخوانی ټا ټو بی دبست تا ريخي سيمه وه چې پښتانه يې کلا بس بولي چې اوس هم هلته‬
‫بړيڅي يا بړ يڅان استو ګنه لري‪ ،‬دفتح خان او رابيا دنکل قهرمان )پتي خان ( د کلا بس له بړ يڅو نه و ‪٠‬‬
‫دتاريخ حيات افغاني په قول د پتي خان پلار اسلام خان نو ميششده ]‪ ، [21‬پششتي خشا ن د کشو مشې خشبرې پششه و‬
‫جه له خپل پلاراو کو رنۍ نه خپه او خوا بدی شششو شششواو د خپلششو څششو تنششو ملګششرو او دو سششتانو سششره چششې د‬
‫پښتنو په نکلو نو کې يې شمير شپيته بړ يڅي راغلي دي د هند وستان خو اته لاړ ‪٠‬دا هغه ز مانه وه چې پششر‬
‫هند وستان با ندې مغولي واکمن نو رالدين جها نګيششر واکمنششي درلوده ‪٠‬ويششل کيششږي چششې پششتي خششان د خپلششو‬
‫زړورو ملګرو سره د سيالکوټ په سيمه کې ددغه مغو لي واکمن د پو ځو نو سره پشه ډيشرې زړورتيشا مقششا بلشه‬
‫وکړه چې د خپلو ټو لو ملګرو يا ششپيتو بششړ يڅوسششره ووژل شششو ‪ ٠‬خششو څششر نګششه چششې دی پششه مسششا پشرۍ او پشر‬
‫ديسۍ کې ووژل شو ‪،‬نو ځکه په دغه کيسه کې له سوز او ګدازه ډکششې جملششې راغلششي دي چششې دامنظششو‬

‫‪ 21‬حيات افغاني ‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان تاليف‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 60‬‬

‫مه کيسه د پښتنو په حجرو‪،‬محفلونو او مجلسو نو کې دساز او سرود سره يو ځای ويلششه کيششږي چششې پښششتانه‬
‫يې په ډير شوق او ذوق سره اوري ‪[22]٠‬‬

‫په دغه نکل کې دهلمند پر غاړو باندې د بړ يڅو ګڼه ابادي ښيي ‪ ٠‬کله چې په ‪١٠٥٨‬هجري قمري‬
‫کال پر کند هار با ندې د ايران صفوي واکمن دويم شاه عباس ‪١٠٧٧-١٠٥٢‬هجري ‪٠‬ق بريد وکړ نو پششردل‬
‫خان بړ يڅي د خپل قبيلوي لښکر سره د ايراني پو ځو نو پشه مقشا بشل کشې پنځشه پنځشوس ورځشې د کلا بششس‬
‫کلا بندي وسا تله‪،‬دغه پيښه هم داسي ښيي چې تر يوولسمې هجري سشدۍ پشورې لا د هلمنشد پشر غششاړو پششه‬
‫تيره بيا په کلای بس کې ډير بړ يڅي ميشته وو او دکلا بس پر شا او خوا بړ يڅششو خپلششه خششا نششي در لششوده او‬
‫خان يې او رنګ خان نو ميده ‪٠‬‬

‫دهلمند پر کيڼه غاړه باندې د ګر مسير او سيستان تر مينششځ پششه لنششډي او پلالکششه کششې اوس درې سششوه‬
‫کوره بړيڅ ميشته دي او دغه بړيڅ د زکو زيو په ايسا زي پښې پورې اړه لري ‪ ٠‬لنډی او پلالکه دوې ويششالې‬
‫دي چې بړ يڅو پخپله کيندلي دي ‪ ٠‬لنډی ويششاله لششو يششد يششزې او پلالکششه ويششاله خششتيزې خششو اتششه پرتششه ده چششې‬
‫ددواړو تر مينځ تقر يبا لس کيلو متره وا ټن شته ‪٠‬لنډی او پلالکه له اداري پلششوه دهلمنششد ولايششت د ديشششو پششه‬
‫ولسوالۍ پو رې اړه لري ‪ ٠‬ددغې ولسوالۍ ختيز لورته د ګر مسير ولسوالي پر ته ده ‪٠‬‬

‫د کند هار په ښار کې هم د بړ يڅانو څو کوره شته‪ ،‬مګششر ددوی د اسششتو ګنششې تششر ټولششو لششو يششه سششيمه‬
‫ښوراوک دی چې د لنډی او پلالکه ويالې يې شما ل لو يد يز ته پر تې دي ‪٠‬‬

‫ډپټي حيات خان په حيات افغاني کې چشې ‪ ١٤٣‬کلشونه د مخشه يشې کښشلی دی ليکشي چشې اوس پشه‬
‫ښوراوک کې تخمينا درې زره کوره بړ يڅ استوګنه لري ‪ ٠‬د حيات افغا ني پشه دغشه ششمير کشې ششيراني هشم‬
‫راځي ‪ ٠‬دښوراوک د خلکو شمير د" اتلششس قششر يششه هششای افغششا نسششتان" پششه ‪ ١٣٤٩‬مششخ کشې ليکلششي دي تقريبششا‬
‫يوولس زره تنه دي چې په دغو کې تقر يبا دوه زره تنه بړ يڅان دي او د هغې سر شمير نې له مخې چې په‬
‫‪ ١٣٥٣‬لمرېز کال په کا بل کې خپره شوې ده د ښوراوک د بړ يڅو شمير پر ته له شير انيششو نهششو زرو تنششو تششه‬
‫رسيږي‪.‬‬

‫‪ 22‬دافغا نستان جغر افيوي قا موس‪،١٣٣٨،‬کابل‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 61‬‬

‫د )‪ (Dictionary of the pathan Tribes‬په ‪ ٢١٠‬مخ کې ليکل شوي دي"څه بړيڅي په کوټه‪ ،‬پښين‬
‫او څاګي کې او سيږي‪،‬ددغه قبيلې زياتره خلک د افغا نستان په ښو راوک کې ميشته دي‪".‬‬

‫دولس مجلې د ‪ ١٩٦٨‬زيږديز کال د اکتو بر په ګڼه کې عا بد کښلي دي‪ ":‬بړيڅي د کو يټي ډويژن‬
‫په شرارود نو مي ځای کې له عيسی خيلو سشنټيا کششا کشړو سشره ميششته دي او پشه کششو يټشه کشې هششم بشړ يششڅ او‬
‫سيږي‪".‬‬

‫د پټهان کتاب چې دانګرېزي مؤ رخ سر او لف کيرو له خوا ليکل شوی دی په سلم مخ کې داسششي‬

‫راغلي دي‪ ":‬د بړ يڅو څو کوره دکويټې د بو لان د حکو مت په څا ګي کې هم شته او څه بړ يڅي په نو‬
‫شکي کې هم اوسي ‪ ٠‬څه اکازي‪ ،‬اليک زي او وسمي زي بړيڅي) چې له نسبي لحشا ظشه پشه منششدو زيشو ور‬
‫ګډ يږي( په بو لان کې له سنجر انيو بلو څو سر ه ميشته دي او اوس يې خپله ژبه له لا سه ور کششړې دهش ‪٠‬‬
‫د دغو بړ يڅو شمير سلو مړو ته رسيږي ‪٠‬‬

‫ملک صالح محمد لهري د بلو چستان نو مې کتاب په ‪ ٥٥‬مخ کې ليکلي دي‪ ":‬په ‪ ١٩٥١‬ع کششال‬
‫کله چې په بلو چستان کې د نفو سو سر شمير نه وشوه د بلو چستان د بړ يڅو شمير ‪ ٤٩٦٥‬تنه و و ‪" ٠‬‬

‫په صولت افغاني کې چې دزردار خان ناغر تا ليف دی راغلي دي‪ ":‬بړ يڅ پششه هنششدو سشتان کشې هششم‬
‫اوسي او دجهجرو پر ګنه د بړ يڅا نو ده ‪ ٠‬په ‪ ١٨٥٧‬کال کې چششې هندوسششتانيان د انګششر يششزي ښششکيلاکګرو‬
‫نه د خپلواکۍ د تر لاسه کو لو له پاره را پورته شول د جهجر بړ يڅی رئيشس هشم ددغشو غشا ز يشا نشو ملګشری‬
‫و‪،‬انګرېزانو چې بری وموند دغه بړ يڅی رئيس يې هم پر دار و ځړاوه‪".‬‬

‫دجهجر پر ګنه د ډهلي او عليګړ تر مينځ پر تششه ده‪ ،‬پشه اداري لحششاظ داتهراپرديششش ايششا لشت د سشکندر‬
‫اباد په ډسټرکټ )ولسوالۍ( پورې اړه لري ‪٠‬سکندر اباد د هند پښتون واکمششن سششلطان سششکندر لششودي)‪-٨٩٤‬‬
‫‪٩٢٣‬هجري قمري( ته منسوب دی ‪٠‬‬

‫همداراز بړيڅ د هند داتهراپرديش د ايششالت د رو هيشل کهنشډ پششه ښششا رونششو کشې هشم ششته پششه تيشره بيششا د‬
‫بريلي سيمه د بړ يڅو نه ډکه ده ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 62‬‬

‫د پټهان د کتاب په سلم مخ کې راغلي دي چې دهند دمهارا شټرا پششه ايششالت کششې د بششړوچ پششه نششا مششه‬
‫ښار هم بړ يڅو ته منسوب دی ‪٠‬‬

‫‪ 25.3‬ښوراوک‬
‫دښوراوک سيمه داوسني کند هار په جنوب لو يديزه څنډه کې پر ته د ه چششې ځششا نتششه جلا ولسششوالي‬
‫ده‪،‬دريګ په نامه يوه علا قه داري هششم پششه دغششې ولسششوالۍ پششو رې تشړ لششې دهش ‪ ٠‬د ښششوراوک د سششيمې ششمال‬
‫لويديز ته ريګ)ريګستان( پروت دی ‪ ٠‬دغه ريګستان په شمال کې دسپين بو لدک تر حدودو او پششه لششو يششد‬
‫يز افغا نستان کې د غر بي پو لې پورې غځيد لی دی ‪٠‬لمر خاته خو اته يې د خو اجه عمششران غششر دی چششې‬
‫له پښينه ښوراوک جلا کوي ‪ ٠‬د جنوبي ډډې غر ونه يې د بر اهوي بلو څو ټا ټو بی دی چې پششه نششو ششکي‬
‫پورې اړه لري ‪ ٠‬د ښوراوک ځمکه ښوی ډاګ دی اود دغه ډاګ په مينششځ کششې هيششڅ غشر نشششته‪،‬ځمکششه يششې‬
‫مټينششه ده ش ‪ ٠‬دښششوراوک د پششر اخششوالي پششه اړونششد د صششو لششت افغششاني دتاريششخ پششه ‪ ٣٤٧‬مششخ کششې راغلششي دي‪":‬‬
‫ښوراوک نسبتا مربع شکله پروت دی چې هره ضلعه يې شپيته ميله او ږدوالی لري‪[23] ".‬‬

‫د صو لت افغا ني دغه ليکنه د حيات افغاني د ‪ ١٥٣‬مخ نقل دی ‪ ٠‬داتلس قر يه های افغا نستان په‬
‫‪ ١٣٤٩‬مخ کې د ښوراوک د ټو لې ولسوالۍ پراخوالی ‪ ٤٩٦٤‬مششر بششع کيلششو مششتره راغلششی دی‪،‬خششو ارواښششاد قششا‬
‫ضي عطاؤالله خان په خپل اثرچې دپښتنو تا ريخ نو ميږي د ښوراوک ټو له سيمه شپيته ميله ښششو دلششې دهش ‪٠‬‬
‫دارواښاد قا ضي صاحب دغه ليکنه داسې تو جيه کيشد لای ششي چشې ده يشو ازې د ښشوراوک ابشاده ځمکشه‬
‫شپيته مر بع ميله بللې وه چې د بړ يڅو کر وندې او ټا ټو بششی دی او د نششوي او زاړه ښششو راوک پششه نششا مششه يششا‬
‫ديږي ‪٠‬‬

‫په قا موس جغر افيايي افغا نستان کې د ښوراوک کلي ‪ ٢٧‬ښو دل شوي دي ‪ ٠‬په دغو کليو کې تششر‬
‫ټو لو لوی کلی د بادرزو دی چې تقرېبا ‪ ١٢٠٠‬پکې اوسي ‪ ٠‬په زيا تره کليو کې دوه درې کوره بر اهو يششان‬
‫هم شته چې نا رينه يې د کلي سا روانان او شششپا نششه دي او ښششځمنې يششې کمبلششې‪ ،‬جششو الششونه‪ ،‬خورجينششونه او‬
‫دستر خو انونه اوبي‪.‬‬

‫‪ 23‬صو لت افغاني‪ ،‬دزردار خان ناغر تاليف‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 63‬‬

‫‪ 25.4‬کلي او کو رونه‬
‫د ښوراوک د بړ يڅو کور په يو ه ساده کو ډۍ)کو ډله( کې وي چې په بيضوي بڼه د غششزو لششه پنششډو‬
‫لښتو نه جوړه شوې ده چې څلور پنځه دانې يې يو ځای پشه ځمکشه کشې لشه يشوې خشوا او بلشې خشوا د نيمشې‬
‫دايرې په توګه سره اينجتې کړي وي چې پر سر يې کيړه ور اچوي ‪٠‬کيړه د غزو لششه لښششتو يششاغوړګو او کششړ‬
‫کو نه د ټغر په بڼه جوړ شوي وي چې د خو نو په پو ښښ کې يې پر تير انو اچوي ‪ ٠‬هغششه کشو ډۍ چششې د‬
‫ژمي له پاره وي پر کيړه سر بيره يې ا خيړوي ‪ ٠‬خو ني يې څلور ديوالونه لري او چت يې لششه يششوه او ږده تيششر‬
‫او د غزه له لښتو نه داسې جوړ کړی دی لکه عصري څادر پو ښه کششو رونهش ‪ ٠‬دغششه خششونې او کششو ډلششې يششوه‬
‫دبلې اړخ ته په بيضوي يا مستطيله بڼه يو لړ پر له پسې پر تې وي ‪ ٠‬پر شا وخوا بششا نششدې د ښششاري ډولششه کششو‬
‫رو نو په څير ديو الو نه لري او زياتره کو ډلې بې دروازې وي‪ ،‬دا ځکه چې په بړ يڅو کششې مششخ پټششی او غلا‬
‫نشته ‪٠‬‬

‫‪ 25.5‬کښت او کر‬
‫دښوراوک دوبی ډير تود او ژمی يې معتدل دی ‪ ٠‬څه شمير تره کي او خروټي کششو چيششان د ژمششي پششه‬
‫مو سم کې ځا نو نه ښوراوک ته رسوي ‪ ٠‬د ښو راوک کښت په باران دی‪،‬يوازې يو کا ريز ګی پکې شششته‬
‫چې پر هغه هم دوه درې کوره اباد دي او نورې بها ندې او به نه لري ‪٠‬غنم‪،‬اوربشششي او بششا جششرې پششه للمششي‬
‫ډول کرل کيږي ‪٠‬څه للمي پا ليزونه هم کري ‪٠‬‬

‫د ښو راوک د بړ يڅو سپين ږيري وايي زموږ نيکه ګانو چې په ښو راوک کې واړول کښت يې په با‬
‫ران و او له لوړې نه يې ځمکې نه خړو بيدلې ‪٠‬لوړه د يوه رود نوم دی چې دتو بې له غششره نششه راوځششي چششې‬
‫اوږدوالی يې ‪ ٢٥٠‬ميله دی‪،‬لوړه ژوره ده او غاړو ته يې اوبه نه خيژي ‪٠‬‬

‫ستر ستانه حاجي محمد خيشکي دوی و هڅول چې ويالي وکاږي او له لوړې نه اوبه خپلو کر وندو‬
‫ته و خيژوي ‪٠‬بړ يڅو د حا جي نيکه خبره ومنله‪ ،‬ليڅې يې را ونغښششتلې او لششو ړې تششه يششې او مششه بنششد ونششه وا‬
‫چول ‪٠‬دوی لويې ويا لې ځينې وکښلې ‪٠‬يوه وياله د بشدل زيشواو زکشو زيشو وه او بلشه ويشاله د منشدوزيو وه چشې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 64‬‬

‫شير اني هم پکې شر يک شول‪ ،‬له د غو ويالو نه يې بيا کو چنۍ ويا لې جلا کړې چششې پششه د غششو کششې شششپږ‬
‫ويالې يوازې د مندو زيو دي ‪٠‬‬

‫وروسششته داوبششو د هغششه بنششد پششه اغيششزه چششې دپښششين پششه ملششوزو کششې لششوړې تششه واچششول شششو‪ ،‬دلششوړې اوبششه‬
‫ښوراوک ته ونه رسيدې او ښوراوک يې په يوه بې او بو ميره بششد لششه کشړه ‪٠‬اوس د ښششوراوک دخلکششو کښشت‬
‫وکر دباران په او بو دی ‪٠‬څه اوبه په اوښا نو له څاه ګا نورا کا ږي ‪ ٠‬څاه ګا نې يې شششپيته اويششا مششتره ژورې‬
‫دي ‪ ٠‬د څاه ګانو او به يې تروې دي‪،‬نو ځکه دوی ناوران)څليرونه( هم لري ‪ ٠‬په نا ورانو کې دباران او بششه‬
‫زير مه کوي ‪ ٠‬دڅاه او ناور په اوبو دښوراوک خلک خپلې اړتيشاوي پشوره کشوي‪ ،‬ځينشي يشې اودسشو نشه تشا زه‬
‫کوي ‪،‬لو ښي او کا لي پرې مينځي او څا روي پرې اوبه کوي ‪ ٠‬دڅاه ګانو او نا ورونو او به دو مره نه دي‬
‫چې دکښت او کر له پاره ځيني کار وا خلي ‪ ٠‬د ښوراوک ځمکه ډيره د ه او اوبه يششې لششږې دي‪ ،‬ځکششه نششو‬
‫ځينو ځمکو ته د کر هڼي وار پس له څلورو پنځو کلو نششو ور رسشيږي‪،‬لشه دغشه املششه يششې ځمکشه خشورا زوروره‬
‫وي‪ ،‬ډير حا صل ورکوي او سرې ته يې اړتيا نشته ‪٠‬‬

‫د ښوراوک ټول خلک په پښتو خبرې کوي او د خلکو په محا وره کې يې دډيششرو متلششو نششو د کششارولو‬
‫نه داسي څر ګند يږي چې د فو لکلوري ادب خزانه يې ډيره بډايه ده ‪٠‬‬

‫د بړ يڅو ډير شمير وګړي په هند وستان کې استو ګنه لري او دا هغه پښتا نه دي چې د افغا نششي فششا‬
‫تحينو سره هند ته تللي دي اوس يې پاتي کسان ځا نونه هغو کسا نو ته منسوب ګڼي چې د هند وستان پشه‬
‫تا ريخ کې نوم او نښان لري ‪٠‬‬

‫يو له دغو کو رنيو نه دحا فظ الملک رحمت خان بړيڅ کششو رنششۍ ده چششې پششه اصششل کششې د کنششد هششار‬
‫دښوراوک و چې دهندوستان په رو هيل کهنډ کې حکمران و ‪ ٠‬حا فظ رحمت خان په هند کې دابدالي‬
‫احمد شاه دفتو حا تو او سو بو ملګری و او دده زامن او وريرونه د رو هيل کهنډ ډير نا متو حکمرانان وو ‪٠‬‬
‫پخپله حا فظ رحمت خان د افغا ني فر هنګ په بډاينه کې ډيره لو يششه ونششډه اخيسششتې وه او ځينششې داسششي تششا‬
‫ريخي متون دده په پا ملرنه دورکيدو او هيرې نه ژغششورل شششوي دي چششې هغششه نششن د سششترو علمششي اسششنادو پششه‬
‫جمله کې ډير هسک ځای لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 65‬‬

‫تواريخ حا فظ رحمت خاني چې پير معظم شاه ته منسوب دی ‪،‬اصششلي متششن يششې د حششا فششظ رحمششت‬
‫خان په سپا رښت ليکل شوی دی او دا يو داسي غنيمت اثر دی چې د پښتني اقوامو او قبششايلو د ليششږ ديششدنو‬
‫او نورو ټو لنيزي او سيا سي منا سبا تو ډيرې خبرې په کې پر تې دي ‪٠‬‬

‫د ‪١٨٥٧‬ع کال په ډسمبر کې انګرېزانو د ډيلي پر ښار ير غل وکړ ‪ ٠‬مغولي واکمن بهشا در ششاه ظفشر‬
‫په ډ ار سره ځان انګر يز انو ته تسليماوه ‪،‬خششو پښششتون جنششرال بخششت خششان هغششه تششه ډاډ ورکششاوه چششې د انګشر‬
‫يزانششو مخششه بششه ونيسششي ‪٠‬جنرال بخششت خششان دانګريزانششو پششه وړانششدې دو مششره خنششډونه را مينششځ تششه کششړل چششې د‬
‫کشميري دروازې او لال کلا تر مينځ واټن انګر يزان په پنځو ورځو کې وواهه‪.‬‬

‫دغه جنرال‪ ،‬پا چا د تسليميدو نه ونه شو ګرځششولای‪،‬نششو کلششه چششې پششا چششا تسششليم شششو‪ ،‬جنششرال بخششت‬
‫خان له ډيلي نه لکهنو ته لاړ او له هغه ځا يه د هندوستان غر ونو ته وخوت او پسي ورک شششو چششې تششر ننششه‬
‫يې بيا چا پته ونه مو ندله ‪٠‬‬

‫د ښوراوک خلک وايې کله چې د ډيورنډ کر ښه ټا کششل کيششد لششه نششوا نګششر يزانششو پششه خپلششه نقشششه کششې‬
‫ښوراوک د افغا نستان نه ايستلی و‪ ،‬خو سمندرخان بړ يڅ د خپلو سپرو سره پر کو يټي بر يد وکړ او دو مره‬
‫لوی خطر ونه يې انګر يز انو ته متو جه کړل چې هغششوی پششه دې را ضششي شششول چششې ښششو راوک د ډيورنششډ د‬
‫کر ښې افغاني خواته وټاکي ‪٠‬‬

‫بړيڅ قوي او پيا وړي خلک دي ‪ ٠‬دوی دکار نه تر فا رغيدو وروسته بيلا يبل سششپور ټششو نششه لششري چششې‬
‫عمده سپو ر ټو نه يې غيږ ده ‪ ٠‬د ميلو په ور ځو او ودونو کې اتڼونه کوي او د بړ يڅو اتڼ ځا نتششه نششوم لريش‬
‫‪ ٠‬دوی په اتڼ کې ټو پکششونه خششو ځششوي او کلششه چشې اتشڼ تشود ششي نشو پشه همششدې ټششو پکششو ډزې کشوي ‪ ٠‬د‬
‫سپوږمۍ په څو ار لسمه شپه د سپو ږمۍ په رڼا کې ځو انې ښځې او پيغلششې اتڼششونه کششوي او سششندرې وايېش ‪٠‬‬
‫دوی د زوی زيږيدنه نيکمر غه بولي او په هغه کورنۍ کې چې زوی وزيږي خير اتو نه کوي او دهلک دنششوم‬
‫د ايښودلو پر وخت سندرې وايې او اتڼو نه کوي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 66‬‬

‫‪ 25.6‬د بړيڅو نامتو مشا هير‬

‫‪ .1‬شيخ بستان بړيڅ مړ ‪ ١٠٠٢‬هجري کال چې بستان الا وليا دده تاليف دی ‪٠‬‬

‫‪ .2‬حا فظ الملک حا فظ ر حمت خان چې پششه ‪ ١١٤٨‬هجششري قمششري کششال يششې پششه رو هيششل کهنششډ کششې‬
‫خلا صته الانساب ليکلی دی او په هندوستان کې د پر نګيانو سر سخته دښمن و ‪٠‬‬

‫‪ .3‬جنرال بخت خان بړيڅ چې په هند کې د پر نګيانو پر خلا ف مبارزه کوله ‪٠‬‬

‫‪ .4‬شيخ ثا بت بړيڅ‬

‫‪ .5‬ملا فا ضل بړيڅ‬

‫‪ .6‬فتح خان بړ يڅ‬

‫‪ .7‬پردل خان بړ يڅ‬

‫‪ .8‬نو رخان بړيڅ‬

‫‪ .9‬محبت خان بړيڅ‬

‫سمندر خان بړيڅ‬ ‫‪.10‬‬

‫همداراز پو هاند دکتور نور احمد بړ يڅ چې د افغا نستان د عامې رو غتيا وزير وا و يو پوه او تجربه‬
‫لرونکی متخصص او علمي شخصيت و هم د بړ يڅو له قبيلې نه و ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 67‬‬

‫ماخوذونه ده )‪ (26،25،24‬نه۔‬

‫‪ 26‬بنګښ‬
‫که چيرې د بنګښو پښتنو د نسب شجره په ژوره تو ګششه تششر څيششړ نششې لا نششدې ونيسششو‪ ،‬نوجششو تششه بششه‬
‫شي چې بنګښ کر لا ڼي پښتا نه دي ‪٠‬‬

‫تاريخ حيات افغاني د بنګښو د لو مړ ني استو ګنځي په اړوند داسي ليکي‪ ":‬ددغې قبيلې لوی نيکششه‬
‫اسمعيل نو ميده چې د ګر ديز د سيمې په زرمت)زرمله( کې او سيده ‪ ٠‬وروسته بيششا ددغششې قششبيلې د غششړو تششر‬
‫مينځ کو رنۍ جګړې پيل شوې چې په نتيجه کې دوی پر دوو ګو ند ونو و ويشل شو ل چې يوه يې سمل‬
‫او بله يې ګاړه نو ميږي ‪ ٠‬هغه و خت چې په زرمت کې ددغې قبيلې د خلکو شمير مخ پر ډيششر يششدو شششو او‬
‫له بلې خو ا يې د غلجي قبيلې زور او ځواک وليد نو تقر يبا ‪ ٦٥٠‬کلونه دمخه يې دغه سششيمه پششر يښششودله او‬
‫وتلو ته اړ شول‪ ،‬چې وروسته بيا دوی په کورمې‪ ،‬پيواړ او شلوزان کې چششې د سششپين غشره پششه سششهيل کشې مششو‬
‫قعيت لري خپله قبضه ټينګه کړه‪ ،‬خششو داورکزيششو او ددوی تششر مينششځ خششوا بششدي پيداشششوه پششه هغششه وخششت کششې‬
‫خټکو هم د بنګښو سره مر سته وکړه او تر يوې سختې جګړې ورو سته يې د او رکز يو لاس له کششو هششا ټششه‬
‫لنډ کړ او خپلې واګې يې ور با ندې ټينګې کړې‪،‬څو په پای کې د بنګښو او او رکزيو تر مينځ سر حششد وټششا‬
‫کل شو ‪ ٠‬ميدان او هغه دره چې اوس بنګښ پکششې اسششتو ګششن دي د بنګښششو او د شششمال غششر نيششزه سششيمه او‬
‫رکزو ته ورسيده ‪[29،28،27] "٠‬‬

‫‪ 24‬د پښتنو تاريخ‪ ،‬دقا ضي عطاؤالله خان تاليف‪ ،‬د کا بل چاپ‬

‫‪Cambridge History of India 25‬‬

‫‪ 26‬اتلس قريه های افغا نستان ‪ ،‬دکابل چاپ‬

‫‪ 27‬حيات افغا ني‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ٤٥٨ ،٤٥٧،٤٥٦،‬او ‪ ٧٤٣‬مخونه‪،‬دپيښور چاپ‬

‫‪ 28‬دپښتنو تا ريخ ‪ ،‬لو مړی ټوک‪،‬د قا ضی عطاؤالله خان اثر‪ ٣٩،‬مخ‪ ،‬دکابل چاپ ‪١٣٥٦‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 68‬‬

‫د تا ريخي رو ايتو نو سره سم د اورکزيشو سشيمې تشه ددوی راتشګ پشه کشال ‪ ١٣٩٨‬ع کشال کشې تشر‬
‫سره شوی دی‪،‬چې بيا ورو سته يې دکو هاټ سيمه يې هم له هغو نششه ونيششوله ‪ ٠‬د يششوه افسششانوي ر وايششت لششه‬
‫مخې ددوی تر مينځ دغه شخړه د دای په نا مه يوه تن اواره کړه ‪ ٠‬په دې تو ګششه چششې يششو ځششل د بنګښششو او‬
‫اورکزيو ملکان د سيمو د ويش له پاره په در سمند نو مي ځای کې سششره را غششو نششډ شششوي وو او هششرې يششوې‬
‫خوا غو ښتل چې زر خيزې سيمې تر لا سه کړي ‪ ٠‬له همدې کبله ددوی تر مينځ سوله ونه شششوه او نششږ دې‬
‫و چې ددوی تر مينځ بيا جګړه ونښلي ‪ ٠‬په دغه وخت کې د دای په نامه يو سپور سړی له ليرې را ښششکاره‬
‫شو ‪ ٠‬څر نګه چې دواړه قبيلي يعني او رکزي او بنګښ له شخړو او لا نجو نه پششه تنششګ شششوي وو‪ ،‬نششو دوی‬
‫په دغې خبرې سره اتفاق وکړ که چيرې دغه سپور راشي ‪،‬نو دوی به ورتششه د بنګښششو او اورکزيششو د قششبيلو تششر‬
‫مينځ د ځمکو او سيمو د ويش سؤ ال مطرح کړي او هر هغه نظر چې دای ورکړ دواړه خو اوې به يې مني‬
‫‪ ٠‬په د غه وخت کې دای نو می سپور را ور سيد او دواړو غا ړو ددغې شخړې د اوار ولو په سر له ده سره‬
‫خبرې وکړې‪،‬دای په داسې حال کې چې پر اس سپور و په پښتو ژبه يې داسي وويل چې ‪:‬‬

‫د ای خو داسي وايي‬

‫چې سمه د بنګښ‪ ،‬غر د او رکزي‬

‫ويششل کيششږي چششې لششه همششا غششې ور ځششې د دای ويششش عملششي شششو چششې تششر او سششه پششو رې د چلنششد‬
‫وړدی ‪[30]٠‬‬

‫‪ 26.1‬د بنګښو خيلونه‬

‫بنګښ په ډيرو خيلو نو ويشل شوي دي چې دغه خيلو نه پششه لا نششدې ډول دي‪:‬ميششران زي‪ ،‬بششايزي‪،‬‬
‫سمل زي‪،‬باده خيل)بډه خيل( ‪،‬حسن زي‪ ،‬عمر خيل‪ ،‬ايلششم خيششل‪ ،‬حسششن خيششل‪ ،‬لنششډي خيششل‪ ،‬ميششاوي‪ ،‬کششا‬
‫غذي‪ ،‬کمال خيل‪ ،‬مندو خيل‪ ،‬داؤد خيل‪ ،‬شادي خيل‪،‬دودا خيل‪ ،‬او داخيل‪،‬يو سف خيل‪ ،‬خا خيل‪ ،‬ميششر‬

‫‪ 29‬پښتو نستان‪ ،‬عبدالرؤف بينوا‪ ٢٧،‬مخ‪ ١٣٣٠،‬کال‪ ،‬کابل‬

‫‪Selection from the poetry of the Afghan from the 16 to 19 century, by Henry George Raverty, 2008 30‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 69‬‬

‫ا حمد خيل ‪ ،‬علي شير زي‪،‬عليزي‪ ،‬خدي زي‪،‬وردي خيل‪،‬سششتوري زي‪ ،‬خششواجه ا حمششد خيششل‪،‬بششر سششتوري‬
‫زي‪ ،‬کوز ستوري زي‪،‬موزو خيل‪ ،‬نسيو خيل‪،‬تاتا خيل‪ ،‬کله سور خيل‪،‬وانششک زي‪ ،‬لابششي خيششل‪ ،‬ازي خيششل‪،‬‬
‫شا هو خيل‪ ،‬لو دي خيل‪ ،‬شني خيل ‪،‬ګل خان خيل‪،‬عزت خيل‪ ،‬دولت خيل ‪ ،‬ګل شاه خيل‪ ،‬متششو خيششل‪،‬‬
‫فتح خيل بلند خيل‪،‬لغماني‪ ،‬جمشيدي او نور ‪٠٠٠‬‬

‫‪ 26.2‬دبګښو د سيمې مو قعيت‬

‫بنګښ په کو هاټ او هم په کو رمې ايجنسۍ کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د بنګښو سيمه ددرې په بڼه ده چې د ختيز نه لو يديځ ته د غرو نو تر مينځ پر ته ده چې لمششر خششاته‬
‫او جنوب ختيز ته يې خټک‪،‬جنوب ته يې وزير او لو يد يششز تششه يششې تششو رې او سششيږي ‪٠‬ددوی ميششداني يششا اواره‬
‫سيمه زر خيزه او بډايه ده چې ورته کوز بنګښ وايي او غر نۍ سيمه يې د بر بنګښ په نا مه يا ديږي ‪٠‬‬

‫‪ 26.3‬د بنګښو د استو ګنې سيمې او ځا يو نه‬

‫بنګښ پشه کشو هشاټ‪ ،‬هنګشو‪،‬ټشل‪،‬کشو رمشې‪،‬پيشواړ‪ ،‬ششلوزان او پشا ړه چنشار کشې اسشتو ګنشه لريش ‪ ٠‬هغشه‬
‫بنګښ چې په کششو رمششې ايجنسششۍ کششې او سششيږي ‪،‬نششو ددوی سششيمه د پيششواړ او پششاړه چنششار پششه نششامه يششا ديږيش ‪٠‬‬
‫همداراز بلند خيل‪ ،‬يو سف خيل او خا خيل بنګښ د ټل ښار ته نږدې د وزيرو پششه ګششا ونششډ کششې ا سششتو ګنششه‬
‫لري ‪ ٠‬مير احمد خيل او عليشیر زي په هنګو او د هغه په شا او خواکې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د بنګښو د مشهورو ځا يو نو او کليشو نشو مشو نشه پشه دې ډول دي‪ :‬نشرۍ اوبشه‪،‬ټشل‪ ،‬درسشمند‪ ،‬هنګشو‪،‬‬
‫اوسترزي‪ ،‬کسا ئي‪ ،‬تر غه‪ ،‬توره وړۍ‪ ،‬کڅ او مد خوزه ‪٠‬‬

‫په پو ر تنيو سيمو بر سيره ډير شمير بنګښ په پيښور‪،‬کر ا چۍ او اسلا م اباد کې هم ميشته دي ‪٠‬‬

‫بايد وويل شي چې ددوی پر سيمه تل بهر نيو ير غلګرو لکه مغولي تيمور‪ ،‬بششابر‪ ،‬سششکهانو او انګششر يششز‬
‫انو بر يد ونه کړيدي ‪ ،‬خو ددې ځای غير تي خلکو ور ته په ميړاني غششا ښ مششا تششوونکي ځششو ابششونه ور کششړي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 70‬‬

‫دي ‪٠‬‬

‫‪ 26.4‬په هندوستان کې ميشته بنګښ‬

‫‪ 26.4.1‬نواب غضنفر جنګ محمد خا ن بنګښ‬
‫بنګښو د هند د اتهرا پر اديش د ايا لت په فرخ اباد کې د پښتنو يو ځششا نګششړی رياسششت درلششود‪ ،‬چششې‬
‫بنسټ ا يښو دونکی يې نواب غضنفر جنګ محمد خا ن بنګښ و ‪ ٠‬ده په پيل کې د ډيلششي پششه شششا هششي پششو‬
‫ځ کې يوه کو چنۍ پو ځي دنده درلوده‪ ،‬خو د شهزاده فرخ سير په ملا تړ يې يو زريز منصب تر لا سه کړ‪،‬‬
‫چې د خپلې پو هې او زړورتيا په وجه يې په کراره کراره اووه زريز منصب تر لا سه کړ چششې پششه پششای کششې د‬
‫‪ ٥٢‬زريز منصب خاوند او د هندو ستان په خلکو کې يې په) باون هزاري( سره مشهور شو ‪٠‬‬

‫کله چې ايراني نا درشاه د هند وستان نه بير ته خپل هيواد ته ستنيده‪،‬نو يو شمير يو سفزي پښتانه ور‬
‫سره بند يان وو‪ ،‬خو نواب غضنفر جنګ محمد خان بنګښ د خپلو پښتنو ورو ڼو د ژغو رنې او خلا صون‬
‫له پاره ايراني نا در شاه ته درې لکه رو پۍ ور وليږ لې چې نو موړي يو سفزي خو شي کړي چې همد اسې‬
‫هم وشول ‪ ٠‬نواب صا حپ ډير با تد بيره‪ ،‬زړور او ښه اداره چي و چې دده تششر واکمنششۍ لا نششدې خلششک ور‬
‫نه ډير خو شا له وو ‪ ٠‬دده تر مړ ينې وروسته يې زوی قا يم الد وله قا يششم جنششګ نششواب قششا يششم خششان د فششر خ‬
‫اباد د سيمې نواب شو ‪(31) ٠‬‬

‫‪ 26.4.2‬نواب قا يم خان قا يم الد وله قا يم جنګ‬

‫نو موړی د ډيلي د واکمن له خوا د فرخ اباد د سيمې د نو ابۍ پر مسند و ټا کل ششو ‪ ،‬خشو وروسشته‬
‫د نواب منصور علي خان صفدر جنګ له خوا ووژل شو ‪ ٠‬نو موړي نششواب د فششر خ ابششاد د سششيمې واګششې پششه‬
‫لاس کې و نيولې او خپل نا ئب رای نول ته يې د فششر خ ابششاد سششيمه وروسششپا رلهش ‪ ٠‬پششه د غششه و خششت کششې د‬

‫‪ 31‬د ميزان جريده‪،‬په هند کې افغا ني النسله نو ابان او د هغوې د واکمنۍ سيمې او ريا ستو نه‪،‬د ‪ ٢٠٠١‬کال دجنورۍ مياششتې ‪ ٦٧‬ګڼشه‪ ،‬د هنشد چشاپ‬
‫‪ ٠‬چې په هغې کې په هندو ستان کې د افغا ني قبيلو او ددوی دریاستونو او نو ابيو په اړوند زما له خوا معلششو مشات چمتششو شششوي وو او پششه پششر لشه پسششي‬
‫ګڼو کې راغلي دي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 71‬‬

‫نواب قا ئم خان مور خپل بل زوی نواب احمد خان چششې د خپششل ورور نششه خپششه ششوی او پششه ډ هلششي کشې او‬
‫سيده ور و غو ښت او نو موړې د مئو او نورو سيمو د ر ئيسا نو په ملا تړ رای نول وواژه او کله چې نششواب‬
‫صفدر جنګ د ر ای نو ل له و ژلو خبر شو ‪،‬نو د جګششړې لششه پششاره ور دمخششه شششو‪ ،‬خششو نششواب قششا يششم جنششګ‬
‫بنګښ هغه ته ما تې ور کړه ‪ ٠‬نواب صفدر جنګ مجبور شو چې د بهر تپور د واکمن را جا سورج مششل نششه‬
‫مر سته و غواړي او هغه هم په دې شر ط چې نو موړي ته به د ورځې ‪ ٣٥‬زره رو پۍ ورکوي‪ ،‬څو په فر خ‬
‫اباد بر يد و کړي‪ ،‬خو په پای کې مر هټه وو ددوی تر مينځ سو له وکړه ‪٠‬‬

‫‪ 26.4.3‬نواب تفضل حسين خان بنګښ‬

‫د نواب ا حمد خان تر مړ يني ورو سته نواب تفضل حسين خان د فر خ اباد دسيمي نواب شو‪ ،‬خو‬
‫په ‪ ١٨٥٧‬عيسوي کال کې هغششه و خششت چششې د هنششد وسششتان ازادي غششو ښششتو نکششو د انګريششزي يششر غلګششرو پششر‬
‫خلاف عمو مي پا څون وکړ‪ ،‬نو پر نګيان د نواب تفضل حسين خان نه خپه شول ‪ ٠‬انګر يزانو د فرخ ابششاد‬
‫ريا ست ضبط او نواب تفضل حسين خان بنګښ يششې د خپششل ريشا سشت او نششو ابشۍ نششه بيششو اکششه کشړ او مکشې‬
‫معظمې ته يې تبعيد کړ چې بيا هوري وفات شو ‪٠‬‬

‫علا مه رشا د بابا د حيات افغاني دپيښور چاپ په ‪ ٧٤٣‬مخ کې د فرخ اباد د نوابانو په اړوند داسي‬
‫ليکلي دي‪":‬په شمالي هند وستان کې تر ټولولوی او مشهور سيند ګنګشا دیش ‪ ٠‬ددغشه سشيند پشه لشو يشد يځشه‬
‫غاړه با ندې د فرخ اباد نوابي واقع ده ‪ ٠‬دفرخ اباد ښار په ‪١١٥٣‬هجشري قمشري کشال غضشنفر جنششګ محمششد‬
‫خششان بنګششښ )مششړ ‪( ١١٥٦‬هجششري قمششري کششال ودان کششړ او د وخششت پششا چششا فششرخ سششير)‪١١٣١-١١٢٤‬هجششري‬
‫قمري( په نسبت يې فرخ اباد نوم پرې کيښود‪ .‬د فرخ اباد د نوابۍ لو مړی نواب غضنفر جنششګ محمششد خششا‬
‫ن بنګښ واو په ‪ ١١٢٦‬هجري قمري کال يې ددغې نوابۍ بنسټ ايښششی دی ‪٠‬دې نششوابۍ تششر ‪ ١٢٧٤‬هجششري‬
‫قمري کال پورې پا يښت وکړاو وروستی نواب يې تفضششل حسششين خششان وچشې د هنشدو سشتان د ازادۍ پششه پشا‬
‫څون )‪ ١٨٥٧‬عيسوي( کې د لاس لر لو په تور پر نګيا نو حجاز ته فرار کړ او هلته په ‪ ١٢٨٨‬هجري قمششري‬
‫کال مړ شو ‪ ٠‬نواب غضنفر جنګ محمد خان‪،‬دهغه زامن نواب قا يم خان او نواب احمد خششان ددغشې کششو‬
‫رنۍ مشهوره نوابان تير شوي دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 72‬‬

‫نواب احمد خان د پاني پششت پششه مشششهوره غزاکششې ګششډون درلششود او د لششوی احمششد شششاه بابششا لششه ټينګششو‬
‫ملګرو نه و ‪٠‬نواب احمد خان چې په ‪ ١١٨٥‬هجري قمري کال کې مړ شو پر ځای يششې زوی مظفششر جنششګ‬
‫دلير همت خان د فرخ اباد نواب شو‪ ،‬شپږ ويشت کا له يې نو ابي وکړه او ‪ ١٢١١‬هجري کال مړ شو ‪٠‬‬

‫د ‪ ١٨٥٧‬ع کال پا څون چې د هند وستان د ازادۍ له پاره نا کام شو‪ ،‬ددغې بنګښې کششو رنششۍ څششو‬
‫تنه په دغه پا څون کې دلاس لر لو په جرم پر نګيا نو په دار و ځړول ‪"٠‬‬

‫په فرخ اباد سر بيره په قايم جنګ‪،‬شاه جهانپور او په ډهلي کې هم بنګښ او سيږي ‪ ٠‬په ډهلششي کششې‬
‫د بنګښو محله مشهوره ده ‪٠‬‬

‫همد اراز يو شمير بنګښ د ايران په ما زندران او خر اسان په ايا لت کې هم ميشته دي ‪٠‬‬

‫يو زيا ت شمير بنګښ په سعودي عششر بسششتان‪ ،‬کششو يششټ او د خليششج پششه عششر بششي هيوادونششو لکششه دوبششی‪،‬‬
‫قطر‪ ،‬ابو ظبي‪ ،‬عمان‪،‬مسقط او شا ر جه کې هم استو ګنه لشري چششې اکششثره يششي پششه ټکسششي چلولششو او نششورو‬
‫خواريو او غر يبيو بو خت دي ‪٠‬‬

‫‪ 26.5‬د بنګښو نا متو شخصيتونه‪:‬‬

‫د بنګښو قبيله په خپله غيږ کې ډير پو هان‪،‬سياسي مشران‪ ،‬نوابان‪،‬ليکوالان ‪ ،‬شا عران او هنر منششدان‬
‫روزلي دي چې د ځينو نومو نه يې دادي ‪:‬نواب غضنفرجنګ محمد خان بنګښ‪،‬قايم ا لششدوله قششا يششم جنششګ‬
‫نواب قايم خان بنګښ‪،‬نواب تفضل حسين خان‪،‬نواب احمد خان‪،‬مظفر جنګ دليششر همششت خششان او نششا صششر‬
‫جنګ امداد حسين خان چې دهند داترپراديش دفرخ اباد د سيمي بنګښ نوا بان وو ‪٠‬‬

‫د اورنګزيب عالمګير د زماني مشهور پښتو شا عرخواجه محمدهم د بنګښ په قبيلي پششورې اړه درلششو‬
‫ده ‪٠‬‬

‫په سيا سي مشرانو کې دمزدور کسان پار ټۍ مشر افضل بنګښ چې په پښتو نخواکې يې د مزدورانششو‬
‫او خواريکښانو د حقو قو له پاره مبارزې کړي دي هم بنګښ پښتون و ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 73‬‬

‫د هند دمو سيقي ستر استاد ښا غلی امجد علي خان چې د سرود استاد دی او دهغه زامششن ښششا غلششي‬
‫امان او عيان هم بنګښ پښتا نه دي ‪٠‬‬

‫په دوبی کې د بنګښ پرا پر ټيز چير مين ښا غلی عبد النششبي بنګششښ چششې د پښششتو ژبششي او پښششتنو سششره‬
‫ډيره مينه لري او په دوبی کې پښتانه پرې را ټششول دي او پششه درنششه سشتر ګششه ور تششه ګششوري هشم پښششتون بنګششښ‬
‫دي۔‬

‫‪ 26.6‬د بنګښو مجمو عي شمير‬

‫حيات افغاني ‪ ١٤١‬کلونه و ړاندې د بنګښو مجمو عي شمير ‪ ١٨‬زره کور ه ښو دلی دي ‪٠‬‬

‫خو هغه ورو ستۍ سر شميرنې چې په دغه سيمه کې شوي دي په مجمو عي تو ګه د ټششو لشو بنګښششو‬
‫شمير که هغه په کور مه ايجنسۍ کې اوسي او که په کو هاټ کې د ‪ ٣٠‬زرو تنو پششه شششا او خششواکې ښششودل‬
‫شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ 27‬بنوڅی‬
‫زموږ پښت پو هان) نسب پيژندونکي( بنو څي د پښتنو د کر لا ڼي ټو لنيز ې ډلې نه شميري ‪ ٠‬د تششا‬
‫ريخي رو ايتو نو له مخې دبنو څيو لوی نيکه شششاه فششر يششد نششو ميششد چششې ورو سششته پششه شششيتک مشششهو ر شششو ‪٠‬‬
‫دشيتک مور ککۍ نو ميده چې دده د زيږ يدو په وخت کې په لنګوال مړه شوه ‪ ٠‬پلار يې پششر ده بششا نششدې د‬
‫شاه فر يد نوم کيښود ‪ ٠‬داسي روايتونه هم مو جود دي چې شيتک درې مير منې در لود ې‪ ،‬چې دلو مششړۍ‬
‫مير منې نه يې چې با نو نو ميده دوه زامن چې کيوي او سو راڼي نو ميدل و زيږيدل چې ددوی د مور دنششوم‬
‫له کبله دوی ته با نوزي يا بنو زي ويل کيدل چې دبنو د سيمي پښتانه يې بنو څي بولي او د بنششو د سششيمي‬
‫د تسميې وجه همدا مير من ده ‪ ٠‬دبلې مير منې او لا ده يې تڼي او دوړ دي ‪ ٠‬ددريمششې ميششر مششن او لاده يششې‬
‫جيلم او هويد وو ‪٠‬‬

‫ډپټي محمد حيات خان په خپل مشهور اثر تاريخ حيات افغششاني کششې چششې دده لششه خششوا ‪ ١٤١‬کلششونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 74‬‬

‫وړاندې په اردو ژبه کښل شوی و او بيا ورو سته په انګر يزي او پښتو ژبو ژبششا ړل شششوی دی د دوی د پخششو‬
‫انۍ سيمي او د بنو سيمې ته د بنو څيو د راتلو په اړوند داسي ليکلي دي‪ ":‬د بنششو څيششو د اسششتو ګنششي اصششلي‬
‫ځای د سليمان د غره يوه لړۍ يعني د شوال غر و او دبنو څيو تر راتششګ دمخششه پششه بنششو کشې دهنششي او منګلششو‬
‫قبيلي ميشته وې‪ ،‬چې بيا ورو سته ددغو قبيلو پيششر شششيخ شششاه محمششد رو حششاني)رح( د دوی نششه لششه دې کبلششه‬
‫خپه شو چې د غلو دانو عشر يا لسمه بر خه يې چې هغه ته ور کو له ور باندې بنده کړه‪ ،‬چې له همششا غششه‬
‫و خته نو موړي پير د شيتک له او لادې نه د کيوي او سوراڼي اولاده د خپل زوی شاه نيکبين سره يو ځای‬
‫د شوال دغره نه دې سيمي ته راو ليږل او اجازه يې ورکړه چې دوی بايد دهني او منګلو قبيلي له دې ځششايه‬
‫وباسي او دغه سيمه چې دبنو څيو تر راتلو دمخه په ډنډ با ندې مشهوره وه په خپل واک کې راولي ‪ ٠‬څشر‬
‫نګه چې دشيتک اولاده د شوال په غره کې د وزيرو قبيلې د زور زياتي په وجه پششه تنششګ شششوي وو ‪،‬نششو د نششو‬
‫موړي پير دغه خبره يې غنيمت و ګڼله او دغې سيمې ته يې ډله ايزه ليږ ديششدنه پيششل کششړه چششې لششو مششړی د تششو‬
‫چي سين سشهيل او دګشبر غشره پشه ششمالي لمنشې ورغشړ کشې ميششته ششول ‪ ٠‬بنشو څيشو د خپشل پيشر د زوی ششاه‬
‫نيکبين په غو ښتنه درې کو ترې راوړې ‪ ٠‬ديوې کو ترې نه يې هيشڅ بڼکشې ونشه ايسشتلي‪ ،‬ددويمشې کشو تشرې‬
‫نيما يې بڼکې او ددريمې کو ترې ټو لې بڼششې يششې وايسششتلې او درې واړه کششو تششرې يششې دخپششل يششوه اسششتازي پششه‬
‫لاس د هني او منګلو قبيلو ته واستولي او دا پيغام يې ور وليږه که چيري هر هغه څوک چې خپششل مششالونه لششه‬
‫ځا نه سره واخلي او له دې ځايه و ليږدي نو دوی به د هغې کو ترې پششه شششان پششه امششن کششې وي چششې بڼکششې‬
‫يې نه دي ايستل شوي او دوی ته به هيڅ ډول ځا ني او مششالي زيششان ور ونششه رسششيږي او هغششه خلششک چششې پششه‬
‫دې کار کې ځنډ وکړي نود دوی سره به د هغې کو ترې په څير چلند وشي چششې نيمششا يششي بڼششي يششې ايسششتل‬
‫شوي وي يعني دوی ته به ځا ني او ما لي تا وانونه ور ورسيږي او پښيما نه بشه ششي او هغشه څشوک چشې نشه‬
‫ځي موږ به هغه د خپل پير په بر کت د هغې بې بڼکو کو ترې په څيششر لششوڅ کړو ‪٠‬کلششه چششې هنششي او منګلششو‬
‫قبيلو د کو ترو دغه حال وليد او نو موړی پيغام يې واوريده نو پشه خپلشو مينځشو کشې يشې سشره سشلا او مششوره‬
‫وکړه چې که چيرې له دوی سره جګړه وکړي نو دبر ياليتوب هيله نشششته ‪ ٠‬همششداراز دوی د خپلششې بششې اتفششا‬
‫قۍ او د خپل پير د خپګان په وجه خو اشيني وو ‪ ٠‬له بلې خوا بنو څيو ددوی کرنې او زراعت تششه تششا وانششونه‬
‫رسول‪،‬چې په پای کې هني او منګل قبيلې مجبوره شوې چې خپله سيمه پر يږدي ‪ ٠‬دهني يشو ششمير خلشک‬
‫د هندوستان خو اته وليږ ديدل او لږ شمير د منګلو سره د سپن غره په سهيلي بر خه کې ميشششته شششول او پششه‬
‫دې تو ګه بنو څيو پر دغې سيمې خپله واک ټينګ کړ او په بشپړه تو ګه يې دغه سيمه په خپلششه ولکششه کششې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 75‬‬

‫راوسته ‪ ٠‬که څه هم د بنو څيو له خشوا ددغششې سشيمې د نيششو لشو نيټشه نششه ده معلشومه‪ ،‬خشو دوی د ششيخ شششا ه‬
‫محمد روحاني)رح( په وخت کې چې دشاه رکن عالم همعصره او مر يد و دلتشه ميششته ششوي دي او ششا ه‬
‫رکن عالم د ‪ ٨٨‬کلو نو په عمر په)‪٧٠٥‬لمريز( کال له دې نړۍ نه ستر ګې پټې کړي دي ‪"٠‬‬

‫خشششو علامشششه اسشششتاد رششششاد)رح( د حيشششات افغشششا نشششي د پښشششتو ژبشششاړې‪ ،‬پيښشششور پشششه ‪ ٥١٠‬مشششخ پشششه‬
‫پايليک)پاورقي(کې دشيخ رکن ا لعالم په باب داسي کښلي دي‪ ":‬شيخ رکششن العششا لششم د شششيخ صششد رالششدين‬
‫عارف زوی او د شيخ بهاؤ الدين زکر يا ملتا ني سهر وردي لمسی دی‪ ،‬دده د مړ ينې کشال پشه مقشا مششا ت‬
‫ار شا ديه )‪ (٨٥‬مخ کې‪ ،‬د خششز ينتششه الا صشفياپه ‪ ٢/٥١‬مششخ‪،‬د او ليششا ملتشان پشه ‪ ١٩٨‬مششخ او داوليشا هنششد و پششا‬
‫کستان په ‪ ٣١٣‬مخ کې ‪ ٧٣٥‬هجري قمري ليکل شوي دي ‪"٠‬‬

‫‪ 27.1‬د بنو څيو تر مينځ په خپلو کې د سيمو ويش‬

‫د هني او منګلو تر وتلو وروسته دغو خلکو د خپل پير پر لار ښوونه د بنو سيمه پششه خپلششو مينځششو کششې‬
‫په دې ډول سره وويشله چې د کيوي د مشر ځششوی او لا دې تششه يششې سششهيلي بششر خششه‪ ،‬چششې اوس پششه ميششر ي‬
‫مشهوره ده د ککي تر ختيزو بر خو پورې چې په هغه وخت کششې ز يششا تششه ابششا ده وه ورکړهش ‪ ٠‬دکيششوي دويششم‬
‫زوی سمي ته يې په مينځ کې تر نا ر پورې ځمکې او د سششو راڼششې او لادې تششه د کششو رمششې د رود شششمال تششه‬
‫تهل پورې سيمې ور کړل شوې ‪٠‬‬

‫په هغه وخت کې د سو را ڼيو بر خه ځمکه زيا تششره پششه ځنګلششو نششو پټششه وه‪ ،‬خششو اوس ډيششره ښششه او لششو‬
‫مړۍ درجه ځمکه ده ‪٠‬‬

‫دميري داولادې بر خه) شمال( ته‪ :‬د با رکزيو دواړه تپې‪ ،‬د نورړ تپه‪ ،‬دمه خيل تپه او دککي او بهششر‬
‫تهه دواړه تپي‬

‫د سو را ڼي د او لادې برخه) شمال او لو يديز(‪ :‬د مندا خيلو تپه چې پششه بششا زيششد هششم مشششهوره دهش ‪٠‬‬
‫ولادين تپه چې په د هر مه خيل هم مششهوره دهش ‪ ٠‬د کششو ټشي تپششه چشې پشه حسشين هشم مشششهوره دهش ‪ ٠‬د ولا‬
‫خيلو تپه چې په خلعت هم مشهوره ده ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 76‬‬

‫د سمي د او لادې بر خه) منځنۍ(‪ :‬د تپي دواړه تپشې اود عيسشکي او فشا طمشه خيلشو تپيش ‪ ٠‬همشداراز‬
‫دسمي او لا دې ته د داؤد شاه‪ ،‬شمن خيلو او امندي تپي په جهيز کې ورکړل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ 27.2‬د بنو په سيمه کې د پخو انيو او سيدو نکو په اړوند لنډ معلو مات‬
‫د تا ريخي معتبرو منا بعو په حواله په پخوا نيو ز ما نو کې دلته د هند وان او يششو نششا نيششا ن او سششيدل‪،‬‬
‫چې د پو رتنيو خبرو ثبوت د هغو زړو او لر غو نو سکو او ودانيو نه ښکاري چې د لر غو ن پيششژ نششد ونکششو د‬
‫څيړ نو په نتيجه کې لاس ته ر اغلي دي ‪ ٠‬د لته د پخو انيو زړو ود انيو کنډ والې‪ ،‬ديششو الشو نششه ‪ ،‬زړې کلا‬
‫ګانې او نور تا ريخي ځا يو نه او اثار شته او هغه سکي چې لر غون پو ها نو تشر لا سشه کشړي دي هغشه ز يشا‬
‫تره د يو نا نيا نو او هند وانو له خوا ضر ب شوي دي ‪٠‬‬

‫داسي تا ريخي رو ايتششو نشه هششم مشو جشو د دي چششې پشه بنششو کشې د سشبکتګين يششا د غشز نشو ي سشلطان‬
‫محمود د واکمنۍ تر پيله د بد ني په نوم يو قوم چې هند وانو ور ته مذ هبي عقيده در لو ده او سششيدل ‪،‬څششر‬
‫نګه چې سلطان محمود د خپلو ير غلو نو په وختو نو کې چې پر هند وستان به يې کول ځيني و ختو نه له‬
‫همدې لارې تير يده‪ ،‬نو د مذ هبي تعصب او مخا لفت پششه وجششه ددغششه قششو م او مشششر انششو سشره چششې دار الشر‬
‫ياست يې د سترام يا او سنی اکرا ښار و وجنګيده او هغوی ته يې ما تې ور کړه ‪ ٠‬دسلطان محمود لښششکرو‬
‫دغې سيمې او خلکو ته دو مره تبا هي و اړوله چې ډير يې ووژل شول او هغه لږ شمير خلک چې بچ پا تششې‬
‫شول نو هغوی ددغې سيمې پر يښو دلو ته اړ شول ‪ ٠‬تر هغې وروسته دغه سيمه ور انششه پششر تششه او پششه ځنګلششه‬
‫بد له شوه ‪ ٠‬څو د غوري شهاب الدين د واکمنۍ په و خت کې د هني او منګلو قبيلې پششه دغششه سششيمه کششې‬
‫ميشته شوې ‪٠‬‬

‫بايد ووايو چې په هند کې د مغولي امپشر اتششور عششالمګير پشه وخششت کشې د هغششه زوی بهششا در ششاه دغشه‬
‫سيمه ونيوله او سيد حسششن نششو مشی يشې ددغششه ځشای حششا کششم وټشاکه ‪ ٠‬تششر او رنګزيشب ور وسشته دا سشيمه خشو‬
‫دمختاره وه ‪ ٠‬د ابدالي احمد شاه د واکمنۍ په وخت کې دغششه سشيمه دده پششه قلمشرو کششې ششا ملششه او دکشال‬
‫دولس زره روپۍ ما ليه به يې تر ينه ا خيستله چې قلنګ بلل کيد له ‪ ٠‬ددې سر بيششره يششې شششپږ زره رو پششۍ د‬
‫سو رسات په نا مه چې د پا چا هي لښکرو خر څ او اذوقه وه را ټشو لشولې چشې مجمشو عشا اتلشس زره رو پشۍ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 77‬‬

‫کيد ې ‪٠‬‬

‫د سدوزي تيمو ر شاه په وخت کې په د غه ما ليه کې کو م بد لو ن رانغي‪،‬خو سششدوزي زمششان شششاه‬

‫د دوړود سيمي ما ليه چې د کا ل دو لس زره رو پۍ کيدې د ککه پير د غو ښتنې له مخې چې يو رو حششا‬
‫ني شخصيت و وبخښله او هما غه دو لس زره رو پۍ يې د بنو پر سيمه کيښود لششې چششې پششه مجمششو عششي تششو‬
‫ګه يې د بنو له سيمې په يو ه کال کې دير ش زره رو پۍ ماليه يا قلنګ را ټو لو لې ‪ ٠‬ددې قلنګ نششه پششر تششه‬
‫ددې ځای دراني حا کما نو د هند وانو نه يو ډول ما ليه د جز يې په تو ګه تر لا سه کو له ‪٠‬‬

‫هغه وخت چې په ‪ ١٨٨٠‬بکر مي کا ل يا ‪ ١٨٢٣‬عيسوي کال کې ر نجيت سنګه د افغا نسششتا ن د‬

‫واکمنۍ د کمزورۍ له کبله د بنو سيمې ته راغی او دغه سيمه يې په خپشل واک کششې راوسشتله نشو ده هشم پشر‬
‫دغو خلکو با ندې د کال يو لک رو پۍ ما ليه وټا کله ‪ ٠‬چې دغه ماليه د سکها نو مختلفو حششا کمشانو لکشه‬
‫نو نهال سنګه‪ ،‬تا را چنداو را جا سو چيت سنګه هم له دغې سيمې را ټو لو لېش ‪ ٠‬هغششه وخششت چششې فتششح‬
‫خان ټو انه د سکهانو له خوا پر دغه سيمې حا کم و ټا کل شو هغه د غه ما ليه يو نيم لکه رو پيو ته لششو ړه‬
‫کړه ‪ ٠‬درې کا له ورو سته سکهانو جر نيل ګوردت سنګه دغې سيمې ته د مششا ليششې د را ټششو لششو لششه پششا ره ور‬
‫وليږه چې هغه دغه ما ليه دوه نيمو لکو رو پيو ته لو ړه کړه او په دغه بر خه کې يششې دو مششره زور زيششاتی پيششل‬
‫کړ چې زيا تره خلکو خپلې ځمکې پر يښودې او تيښتي ته اړ شول ‪٠‬‬

‫په ‪ ١٩٠٥‬بکر ما جيتي کال چې ‪ ١٨٤٨‬عيسوي کال سره سمون خوري انګر يزي سششر کششار پششر يششو ه‬
‫فصل با ندې ‪ ٢٤٢٨٢‬روپۍ تر لا سه کړې چې بيا په ‪ ١٨٥٢‬عيسوي کششال پششه منځنشي ډول تقشر يبششا د کشال‬
‫‪ ٨٥٠٠٠‬زره رو پۍ ما ليه ر ا ټو ليده چې ا نګر يزان دغې ته د بنو په سيمه کې د ما ليې لو مششړ نششی انتظششا م‬
‫وايې ‪ ٠‬د ما ليې په د ويم انتظا م کې چې د ميجر جنر ال نکلسن له خوا تر سششره شششو دغششه مششا ليششه ‪٩٤٤٤٦‬‬
‫رو پيو ته لوړه شوه ‪ ٠‬د بنو د سيمې د ماليې په دريم انتظشام کشې يشې انشدازه لشو مشړی ‪ ١٠٧١٠٥‬رو پيشو او تشر‬
‫هغې ور و سته ‪ ١١١٠٥٨‬ته لو ړه شوه ‪٠‬‬

‫‪ 27.3‬د بنو د سيمې جغر افيوي مو قعيت‬

‫د بنو سيمي لو يد يز ته د وزيرو غر‪ ،‬ختيز ته يې شا ه پور د ضلعې پو له‪ ،‬د مټهششه ټششو اڼششه سششيمه او د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 78‬‬

‫جيلم د ضلعې د تله کنګ تحصيل يوه بر خه‪،‬سهيل ته يې ديشره اسشما عيشل خشان‪،‬ششمال تشه د لشو يشد يشز نشه‬
‫نيولې د سنده در ياب تر ښۍ غا ړې پورې کو هشاټ او د خټکششو غشر نشۍ سشيمه پششر تشه دهش ‪ ٠‬بنشو د کهشرک‪،‬‬
‫لکهي مروت او وزير ستا ن سره هم پو له لري ‪ ٠‬بنشو د پيښشور جنشوب پشه ‪ ١٩٢‬کيلشو مشترۍ کشې مشو قعيشت‬
‫لري ‪٠‬‬

‫اوږدوال يې له لو يديز نه چې هلته د کو رمې سيند د غره نه اوارې سيمې ته راځي‪ ،‬خشتيز خشو اتشه د‬
‫شا ه پور تر ضلعې پورې ‪ ١٠‬ميله او منځنی پلنو الی له شماله تر جنو به تر څلو يښتو ميلو لږ زيا ت دی ‪٠‬‬

‫بنو يو پراخ ميدان دی چې د کو رمې په سيند سره خړوبيږي ‪٠‬په دوبي کې يې هششوا تششوده او پششه ژمششي‬
‫کې داسي سړه وي چې انسان يې زغملای نه شي ‪٠‬‬

‫‪ 27.4‬حا صلات‬
‫شولې‪ ،‬غنم‪ ،‬جوار‪،‬ګني‪،‬تمباکو ‪ ،‬کورکمن او ادرک) زنجبيل ( دي ‪٠‬‬

‫‪ 27.5‬ميوې‬
‫خټکي‪ ،‬تو تان‪،‬نارنج‪،‬ليمو‪،‬سنتره‪،‬چکو تره‪،‬کيله‪،‬ام‪،‬خرما‪،‬انګور‪،‬انځر‪،‬انار او بيري ‪٠‬‬

‫‪ 27.6‬ګلان‬
‫ګلاب‪ ،‬چنبيل‪ ،‬رانبيل‪،‬داودي‪،‬لمر ګلی‪،‬عباسي‪ ،‬بندرابني‪،‬ګل خيرو‪ ،‬جعفري‪،‬ببري ګلشی‪ ،‬پيغمشبري‬
‫ګل او داسي نور ‪٠‬‬

‫‪ 27.7‬په بنو کې ميشته نور قو مونه‬

‫پششششه بنششششو کششششې پششششر بنششششو څيششششو سششششر بيششششره نششششو رقششششو مششششونه لکششششه خټششششک‪ ،‬مششششروت‪ ،‬وزيششششر ‪،‬اپريششششدي‪،‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 79‬‬

‫اوان‪،‬هندوان‪،‬کشميريان او لږ شمير بهاريان هم استو ګنه لري‪ ،‬خو خلک يې پششه سششلو کششې ‪ ٩٩‬پښششتا نششه دي‬
‫‪٠‬دخلکو ژبه يې پښتو ده‪ ،‬خو اينکو يا هندکو‪،‬پنجا بي او اردو هم پکې مروجه ده ‪٠‬‬

‫‪ 27.8‬د بنو څيو مشهور خيلونه‬

‫لکه چې دمخ مو وويل د شيتک لو مړۍ مير من بانو نو ميشده چشې زامششن يشې کيشوي او سششو راڼششي نشو‬
‫ميدل چې دوی دبنوزيو يا بنو څيو په نششا مششه سشره ششهرت لري ‪٠‬دکيششوي د ښششاخ مشششهورې څششا نګششې دادي‪:‬‬
‫ميري‪ ،‬سمي‪ ،‬بارکزي‪ ،‬ککی‪ ،‬بهر تهه‪ ،‬نورړ‪ ،‬دهر مه خيل‪ ،‬ممه خيل‪ ،‬احمد خيل‪ ،‬بر هيم خيل‪ ،‬عششا لششم‬
‫ګل خيل‪ ،‬خدر خان خيل‪ ،‬بورا خيل‪ ،‬مو سي خيل‪ ،‬سرکي خيل‪ ،‬نقره دين‪ ،‬وله خيششل‪ ،‬قلنششدر خيششل‪ ،‬بششرت‬
‫خيل‪ ،‬ميټشا خيشل‪ ،‬سشکندرخيل‪ ،‬جهنشدوخيل‪ ،‬منشدان‪ ،‬سشليم خيشل‪ ،‬بشډاخيل‪ ،‬سشيناور‪،‬اسشما عيشل خيشل‪ ،‬او‬
‫نور۔۔۔‬

‫د سششششوراڼي مشششششهورې څششششانګې دادي‪:‬منششششد اخيششششل‪ ،‬ولاديششششن‪،‬کششششوټي‪ ،‬ولا خيششششل‪،‬خششششوزک‪ ،‬کششششڅ‬

‫زي‪،‬هيبک‪،‬ملي زي او نور ‪٠‬‬

‫‪ 28‬بېټنی‬
‫ددغې قبيلې خلک د خپل لوی نيکه بيټ يا بټن دنا مه له کبله په بيټنو سره شهرت لري ‪ ٠‬دا سړی‬
‫په پښتنو کې ډير مشهور نيکه تير شوی دی او له پخوا زمانې نه تششا ريششخ ليکششو نکششو دده نششوم او حششال ليکلششی‬
‫دی ‪٠‬په پښتني عنعنه کې دا سړی يو خورا لوی پښتون او مشهور نيکه ګڼل کيږي‪.‬‬

‫ددې عنعني تصديق په بهر نيشو مشؤ ر خينشو کشې ابشو الفضشل علامشي) ‪ ١٠٠٦‬هجشري( د هنشدد مغشولي‬
‫واکمن جلا ل الدين محمد اکبر ددربار مؤ رخ په دې ډول کوي‪:‬‬

‫"په پښتنو کې درې وروڼه بيټنی‪،‬غر غښت او سړ بن ډير مشهور نيکو نه دي"‪[32] .‬‬

‫‪ 32‬ائين اکبري‪ ،‬لو مړی ټوک‪ ١٩١ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 80‬‬

‫د بيټ نيکه نوم په تا ريخو نو کې بيټنی او بټن هم راغلی دی او نعمت اللششه هشروي چششې پششه) ‪١٠١٨‬‬
‫هجري( کې مخزن افغا ني تششا ليششف کششړی دی هششم دشششيخ بيټنششي او دده د او لادې احششوال پششه بشششپړه تششو ګششه‬
‫راوړی او ځينو نورو تا ريخو نو ته حواله ورکوي چې مجمع الا نساب ا‪ ،‬معدن ا خبار احمششدي او تششا ريششخ‬
‫ابرا هيم شا هي له هغو نه دي او تر ده دمخه ليکل شوي دي‪[33] .‬‬

‫د رو ا يتو نو له مخې بټن دقيس عبدالر شيد زوی دی ‪ ٠‬بيششټ نيکششه ]‪ [34‬د خپلششو دوو ورو ڼششو يعنششي‬
‫غر غښت او سړ بن نه په عمر کو چنی و‪ ،‬خو د خپل نيک خوی‪،‬زهد او تقوی په وجه يې ډيششر شششهرت تششر‬
‫لاسه کړ ‪ ٠‬په کو چنيوالي کې يې تر عر بستان او عر اق پورې سفر و نه وکړل چې ددې سفر و نو په تر څ‬
‫کې يې د ډيرو خلکو سره ليد نې کتنې وکړې او د هغوی له صحبته يې فيض تر لا سه کړ‪[35] .‬‬

‫اخو ند درويزه ننګر هاری چې تر )‪ ١٠٤٨‬هجري( پورې ژ وندی و هم د شششيخ بيټنششي او دده د او لا‬
‫دې يا دونه کوي او د پښتنو له نو ميا ليو او مشا هيرو نه يې ګڼي ‪ ٠‬خو تر دغو ټو لو پخو انی او زوړ کتاب‬
‫چې د بيټ نيکه ذکر او دده اشعار پکې را غلششي دي د بششا رک خششان د زوی سششليمان مششا کششو تششذ کششر ت الا‬
‫وليا دی چې له)‪٢١٢‬هجري( نه ورو سته ليکل شوی دی ‪ ٠‬ددې کتاب هغه يو څو پا ڼې چې شششته د شششيخ‬
‫بيټني ذکر داسي کوي‪ ":‬نقل کا ندي هسي يا رانو چې په روزګششار د شششيخ بيټنششي دده ورور چششې سششړ بششن نششو‬
‫ميد ه او پر شيخ بيټني هم خورا ګران و‪ ،‬سړبن نه در لود زامن او هر کله بششه يششې ويششل خپششل ورور تششه ‪،‬بيټنششي‬
‫خپل زوی اسما عيل ورکا او لوی شو د سړ بن په کا له‪ ،‬خدای مهر بان د اسما عيل په بر کت سششړ بششن تششه‬
‫نصيب کړل دو مره زامن چې اوس شو ګڼون د هغو ‪[36]٠"٠٠٠‬‬

‫لوی استاد علا مه عبد الحی حبيبي د پښتو اد بيا تو تا ريخ په دوهم ټوک کې د بيټ نيکه په اړوند‬
‫دا سي ليکلي دي‪ ":‬د بيټ نيکه نور ا حشو ال مشو ږ تشه نشه دی معلشوم او نشه دده ژونشد مشؤ ر خشانو تصشر يششح‬

‫‪ 33‬د پښتو اد بيا تو تا ريخ‪ ،‬دريم ټوک‪ ١٠٥،‬مخ‬

‫‪ 34‬په سا نسکريت کې ‪ Bhutt‬ددانشمند او فا ضل په معنی راځي‬

‫‪ 35‬تو اريخ خورشيد جهان‪ ،‬د شير محمد ګنډ اپور تاليف‪ ٢٠٦،‬مخ‬

‫‪ 36‬د پښتو اد بيا تو تاريخ‪،‬دويم ټوک‪ ١٠٦ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 81‬‬

‫کړی دی‪،‬فقط د پټې خز انې د ليکلو څخه ښکاري چې اسما عيل د بيټ نيکه زوی د ښر خبون معششا صششر‬
‫او د غه سړ ی په کال)‪ ٤١١‬هجري ( کې مړ شوی دی ‪ ٠‬نو چې د اسما عيل د ژوند وخششت)‪٤٠٠‬هجششري(‬
‫حدود وي ښا يي پلار او اکا يې هم د)‪ ٣٥٠‬هجري( په حدودو کې ژ وندی وي‪[37] ".‬‬

‫د تا ريخ حيا ت افغا ني د ليکوال ډپټي محمد حيات خان په حششواله بيششټ نيکششه د سششليمان پششه غششر ه‬
‫کې ميشته و ‪،‬خو وروسته د غزني په شاوخو اکې ښخ شو‪[38].‬‬

‫شيخ بيټني يو رو حاني شخصيت و ‪ .‬سليمان ما کو په خپل کتاب تذ کرت الا وليا کې دده يو منا‬
‫جا ت راوړی دی چې په لا ندې ډول يې وړاندې کوو"‬

‫لشششششويه خشششششدايه لشششششويه خشششششدايه سششششتا پششششه مينششششه پششششه هششششر ځششششايه‬
‫غشششششر ولاړ دی درنشششششاوي کشششششی ټششششششوله ژوي پششششششه زاري کښششششششې‬
‫دلتششششششششه دي د غششششششششرو لمنششششششششې زمشششوږ کېشششږدی دي پکشششې پلنشششی‬

‫دا وګشششړي ډېشششر کشششړې خشششدايه‬

‫لشششششويه خشششششدايه لشششششويه خشششششدايه‬

‫دلتشششششه لشششششږ زمشششششوږ اوربشششششل دی وړ کورګی دی‪ ،‬وړ بورجل دی‬

‫مينششه سششتا کششې مششوږ ميشششته يششو بشششل دچشششا پشششه ملشششه تلشششه نشششه يشششو‬
‫هسک او مځکه نغښششته سششتا ده د مششششششششششړو وده لششششششششششه تششششششششششا ده‬

‫دا پشششششا لنشششششه سشششششتا ده خشششششدايه‬

‫لشششويه خشششدايه‪ ،‬لشششويه خشششد ايشششه!‬

‫‪ 37‬نو موړی اثر‪ ١٠٧ ،‬مخ‬

‫‪ 38‬حيات افغاني‪،‬د پيښور چاپ‪ ٢٦٦،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 82‬‬

‫شيخ بيټني درې زامن در لو دل چې اسما عيل ‪،‬وړسبون او کجين نو ميدل او په دغو زامنششو سششر بيششره‬
‫يې يوه لور هم در لوده چې بي بي متو نو ميده او د شا ه حسين غوري مير من وه چششې او لاده يششې متششو زي‬
‫پښتا نه دي‪[39] .‬‬

‫د بيټ نيکه په ز امنو کې دوړ سبون او کجين او لادې ته بيټني وايي‪[40].‬‬

‫په پخوا و ختو نو کې دد غې قبيلې خلک د سششليمان غششره پششه لششو يششد يششزه خششو اکششې او سششيدل‪،‬خششو پششه‬
‫هندو ستان کې د پښتون واکمن د سلطان بهلول لودي د زوی سکندر لو دي د و ا کمنۍ په و خت کې د‬
‫غلجيو د قبيلي د غلبي په وجه د خپل اصلي او پخو اني ټا ټو بي نه و کو چيششدل او د سششليمان غششره پششه لمششر‬
‫خا ته د ګو مل د سيند پر غاړه او په ټا نک کې ميشته شول ‪ ٠‬وروسته بيا ددغې قبيلي زيا تره خلششک د سششو‬
‫داګرۍ او نورو دو لتي چارو د تر لا سه کو لو له پاره هند وستان ته ولاړلش ‪ ٠‬ددې لشه پشاره چشې پشه هغشه و‬
‫خت کې په هند و ستان کې پښتنو واکمنانو ځواک درلود او ټول قششدرت ددوی پششه لاس کششې و‪،‬لششه همششدې‬
‫کبله د بيټني قبيلي ځيني کسان هم د لو يو ر تبو خا وندان شول چې يو له هغو نه فتح خان بيټنی د بنګششال‬
‫د ګور دسيمې خود مختاره او مشهور صو بدار او يا ګورنر و‪ ،‬چشې تشر هغشه وروسشته دغشه مقشام د کشر لا ڼشي‬
‫قبيلي لاس ته ورغی‪[41] .‬‬

‫هغه شمير بيټني چې د ګو مل په دره کې او سيدل ‪،‬نو د هغوی په شمير کې زيا تو الی راغی‪ ،‬چششې‬
‫د خپل ملک په لو يولو او نورو سيمو په نيو لو يې پيل وکړ‪،‬ان تر دې چې) دوتو( چې کا نيګششرام تششه نششږ دې‬
‫مؤ قعيت لري ور سيدل ‪ ٠‬دوی دلته د وزيرو او مسيدو سره مخا مخ شول او په هغه جګړه کې چششې ددوی‬
‫تر مينځ پيښه شوه نو بيټنو ما تي وخوړه او شا تششه تلششو تششه مجبششور شششول او د کششر نګششي لششه کلا نششه هششم پششه شششا‬
‫شول‪ ،‬چې اوس نو موړې کلا د مسيدو قبيلې د بهلو ل زيو د ښا خ د شنګي څا نګې پششه لا س کششې دهش ‪٠‬‬
‫کله چې وزير او مسيد ددوی د مقبو ضه ملک د نيو لو پر ته د هغوی پر سيمې باندې هم تيری پيل کششړ‪،‬نششو‬

‫‪ 39‬نوموړی اثر‪ ٢٦٦ ،‬مخ‬

‫‪ 40‬ښتني قبيلي‪،‬زما اثر‪،‬د پيښور چاپ‪ ٦١،‬مخ‬

‫‪ 41‬ياد شوی اثر‪ ٦١،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 83‬‬

‫په دغه وخت کې ځينې خلک له خپلو کو رو نو نششه لاړل او چيششر تششه چششې دوی تششه پنششاه ور کششړل شششوه هلتششه‬
‫ميشته شول‪ ،‬خشو د کجيشن د او لادې زيشا تشره برخشه او دهغشې نشه د وړ سشبون او لا ده د سشليمان د غشره پشه‬
‫ختيزه کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫داسي ويل کيږي چې په هغه وخت کې د ګبر غر چې د بنو جنوب او د ټانک شمال تششه پششروت دی‬
‫او د ورګا ړا يا او ګاري ښاخ د وړ سبون بيټنيو په قبضه کې و‪ ،‬چې ورو سته بيا په نو مشو ړي ښشا خ بشا نشد‬
‫ې د ګو ربزو قبيلې ير غل وکړ او بې شميره ورګاړي يې ووژل او ددوی سيمه يې و نيو له‪.‬‬

‫‪ 28.1‬د بيټني قبيلې د استو ګنې سيمې‬

‫‪ .1‬په پښتو نخواکې‪ :‬بيټني د جنو بي وزير ستان په سهيل او دديره اسما عيل خان د ضلعې په لو يد يځ‬
‫کې ا ستو ګنه لري‪،‬چې د جغر ا فيوي پلوه په جنو بششي و زيششر سششتان‪ ،‬خششو پششه اداري لحششا ظ پششه ديششره‬
‫اسمعيل خان کې مو قعيت لري ‪٠‬د دوی سيمه له ‪ ١٢‬نه تر ‪ ١٥‬ميله پورې پلنوالی او تقر ېبا ‪ ٥٠‬ميله‬
‫او ږدوالی لري ‪ ٠‬ددوی اصلي مر کز د جنډ وله په نا مه يا ديږي‪ ،‬چې په جنشو بشي و زيشر سشتان کشې‬
‫د ټا نک پورې اړونده سيمه ده ‪ ٠‬همداراز ددغې قبيلې خلک په بنششو‪ ،‬لکهشي مششروت کشې هشم ميشششته‬
‫دي ‪ ٠‬په او سني و خت کې په بنو او ديره اسما عيل خان کې ددوی شمير د ‪ ٢٥٠٠٠‬زرو په شا او‬
‫خواکې اټکل شوی دی ‪٠‬سر بيره يو شمير بيټني په پيښور‪ ،‬کراچۍ او د پا کستان په نششورو ښششا رو نششو‬
‫کې هم استو ګنه لري‬

‫‪ .2‬په ا فغا نستان کې‪ :‬په افغا نستان کې دوی په پکتيکا‪،‬غزني او ننګر هار ولا يتو نو کې ميشششته دي ش‬
‫‪ ٠‬داسي ويل کيږي چې په غزني کې ددوی څلور پنځه کلي شته ‪ ٠‬يو شمير بيټني پششه نيمشه کششو چشي‬
‫ډول ژونششد کششوي چششې دکابششل او ننګششر هششار تششر مينششځ ليششږد کششوي ‪ ٠‬دننګششر هششار ولايششت د چپششر هششار د‬
‫ولسوالۍ په ځينو کليو کې هم يو شمير بيټني ميشته دي ‪ ٠‬دا فغا نستان پښتانه بيټنيشو تشه دبيشټ نيکششه‬
‫د رو حاني شخصيت له کبله درناوی کوي ‪٠‬په ټول افغا نسشتان کشې ددوی ششمير د ‪ ٦٠٠٠‬تنششو پشه‬
‫شا او خواکې ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .3‬په هند وستان کې‪ :‬لکه چې د مخه وويل شول يو شمير بيټني په پخوا زمانو کې کلششه چششې لششودي او‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 84‬‬

‫سوري پښتنو پر هندوستان باندې واکمني درلوده دغه هيواد ته وليږ ديششدل ددغشو واکمنششا نشو تشر حمششا‬
‫يې او سيوري لاندې د غټو غټو منصبو نو خا وندان شول‪ ،‬په تيره بيا په بنګال کې دوی ډیر پو ځششي‬
‫منصبو نه در لودل ‪ ٠‬چې همدا اوس هم د هند په بنګال‪،‬بيهار‪ ،‬اوړيسا او اتهراپراد يش ايا لتو نششوکې‬
‫بيټني پښتا نه ميشته دي ‪،‬خو ژبه يې له لا سه ور کړې ده ‪٠‬‬

‫‪ 28.2‬د بيټني قبيلې ښا خو نه‬

‫لکه چې د مخه مو وويل د بيټ نيکه په زا منو کې دوړ سبون او کجين اولا دې ته بيټني وايششي چششې‬
‫په لا ندې ډول به ددوی ښا خو نه در وپيژندل شي‪:‬‬

‫‪ .1‬د وړ سبون ښا خو نه‬

‫مزياڼي‪ ،‬کزبوڼي‪ ،‬ورګاړي‪ ،‬غړون‪ ،‬فتح خيل‪ ،‬مندي خيل‪ ،‬ادم خيل‪ ،‬سن خيل‪ ،‬ما ني خيل‪ ،‬رسششول‬
‫خيل‪ ،‬معروف خيل‪ ،‬خواجي خيل‪ ،‬چارګل خيل‪ ،‬رحيمدادخيل‪ ،‬الفدين خيل‪ ،‬جاني خيل‪ ،‬حسن خيل‪ ،‬لا‬
‫لي خيل‪ ،‬سمر زي‪ ،‬دري خيل‪،‬ملا خيل‪ ،‬تا جو خيل‪،‬يو سف خيل‪ ،‬لښشکري‪،‬عمشر خيشل‪،‬کلشي خيشل ‪ ،‬سشر‬
‫مست خيل‪،‬اورک زي‪ ،‬زکني‪ ،‬غوري زياو نور ‪٠٠٠‬‬

‫‪ .2‬د کجين ښا خو نه‬

‫تتا‪،‬دنا‪،‬کټا‪،‬کوټي‪،‬رتنزي‪،‬بو يا يي‪،‬بو يک ‪،‬توران خيل‪،‬کټه ګرام‪،‬مند اڼه‪ ،‬شيخا يي ‪ ،‬تشر ايشي ‪ ،‬څپلا‬
‫ي‪،‬شهمير‪،‬بالمير‪،‬شنګر لا ني او نور ‪٠٠٠‬‬

‫بيټني زړور‪،‬ميلمه پا لونکي‪ ،‬جنګيالي او دښه مزاج خا وندان دي ‪٠‬دوی دود اد دستور وزيرو ته ورتششه‬
‫دی ‪ ٠‬د حيات افغا ني مؤ لف ډپټي حيا ت خان ‪ ١٤٣‬کلو نه وړاندې ددوی د وسله والو جنګيا ليششو شششمير‬
‫‪ ٣٠٠٠‬تنه ښو دلی دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 85‬‬

‫‪ 29‬بابکر خيل‬
‫که چيرې دبا بکرخيلشو د نسششب ششجره وګششورو نششو دا خشبره بشه جشو تششه ششي چششې دوی پشه اصششل کشې‬
‫غلجي پښتا نه دي ‪ ٠‬ددوی يو شمير د پکتيا ولايت د ځاځي ميدان او خو سششت ولايششت تششر منششځ دبششاک پششه‬
‫ولسوالۍ کې استو ګنه لري چې ددغې سيمې د او سيد ونکو شششمير) ‪ (١٠٠٠٠‬تنششه ښششودل شششوي دي چششې‬
‫ډيره کي يې با بکر خيل دي ‪ ٠‬دباک د سيمي با بکر خيل په يوه شششنه او اوره سششيمه کششې ژونششد کششوي چششې‬
‫زياتره يې دکر نې په چارو بو خت دي ‪٠‬‬

‫د دلغمان ولايت په مر کز پورې تړ لشو څشو کليشو کشې هشم چشې خششان کلا‪ ،‬سشه صشده او هشر مشل نشو‬
‫ميږي يو شمير با بکر خيل استو ګنه لري ‪ ٠‬دلغمان دولايت با بکر خيششل د شششمير لششه مخششې د ‪ ١٥٠٠‬تنششو پششه‬
‫شاا و خوا کې ښو دل شوي دي ‪ ٠‬يو شمير با بکر خيل د کابل او ننګر هار تر مينځ د سشرو بشي و لسشوالۍ‬
‫په جګد لک او تيز ين کې هم استو ګنه لري ‪ ٠‬دغه راز د کابششل د خششاک جبششار د خششورد کششا بششل پششه سششيمه‬
‫کې هم يو شمير با بکر خيشل ميششته دي چششې دغشه سشيمه د اداري پلشوه د کششا بشل د بګششر اميشو پششه ولسشوالۍ‬
‫پورې اړونده سيمه ده ‪ ٠‬په دې سر بيره دکا بل د چهششار اسششياب پششه ولسششولۍ کششې هششم يششو شششمير بششابکر خيششل‬
‫استو ګنه لري ‪ ٠‬دلو ګر ولايت په يو شمير سيمو کې هم با بکر خيل ژوند کوي ‪٠‬‬

‫با بکر خيل زړور‪ ،‬جنګيالي‪ ،‬ميلمه پال او په پښتو او پښتو نولۍ بشا نشدې ټينشګ خلششک ديش ‪ ٠‬دانګششر‬
‫يزانو پر خلاف يې ډيرې توري وهلي او ډيرې ميړانې يې ښودلي دي ‪ ٠‬دافغان او انګرېز تر مينځ پششه لششو مششړۍ‬
‫جګړه کې غا زي محمد شا ه خا ن غلجی چې په اصل کې د لغمان د بديع ابشاد د بشا بکشر خيلشو لشه مششر‬
‫انو نه و د ‪ ١٨٤١‬ميلا دي کال د نو امبر په ‪ ٢٨‬مه نيټه چې د ‪ ١٢٥٧‬هجري کال د شوال دميا شششتې دديششا‬
‫رلسمې نيټې سره سمون خوري د غازي مير مسجدي خان او غا زي سر دار محمد اکبر خششان پششه ملګششر تيششا‬
‫دنورو ملي مبا رزينو په ګډون سره يو ځای شول ‪،‬څو د انګر يز انو پششه مقششا بششل کششې دملششي پششا څششون ليکششي‬
‫نورې هم پياوړي کړي چې په پای کې د خلکو د پا څون په بر کت د انګر يز انو ير غلګر ځو اکو نششه دې‬
‫ته اړ شول چې د ‪ ١٨٤٢‬کال د جنورۍ په ‪ ٦‬مه نيټه کا بل خو شي کړي او وتښتي ‪٠‬‬

‫دروسي ير غلګرو ځواکو په وړاندې هم د با بکر خيلو د شاه ځلميو مبا رزې زمششوږ د ويششا ړلششي هيششواد‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 86‬‬

‫وياړلي افغا نستان دتا ريخ زرين بابو نه جو ړوي ‪٠‬‬

‫‪ 30‬بختيار‬
‫د بختيارو پښتنو په اړوند مؤ رخينو او تو کم پو هانو بيلا بيلې نظر يې راوړي دي ‪ ،‬دبيلګې په توګه‬
‫ډپټي محمد حيات خان په خپل مشهور اثر حيات افغا ني کې د نعمت الله هر وي دمخزن افغششاني دکتششاب‬
‫پر بنسټ داسي ليکلي دي‪ ":‬اسحق نو می چې په اصششل کششې د يششوه سشيد زوی و پششه اوش)*( نششو مششي ځششای‬
‫کې چې دبغداد له تو ابعو نه دی ‪ ،‬د ژ وندانه دپيښو او ستو نزو لششه کبلششه دې تششه اړ شششو چششې پششه سششفر لاس‬
‫پورې کړي‪ ،‬نو هما غه و چې د سليمان غره ته د شير اڼيو سيمي ته راغشی او لششه يششوې نجلششۍ سشره يششې چششې‬
‫شيخۍ نو ميده واده وکړ‪ ،‬چې ددغې مير منې نه يې يششوازې يشو زوی پيششدا ششو چششې ابششو سشعيد نشوم يششې ور بششا‬
‫ندې کيښود چې نو موړی ما شوم يې دده د ښو طا لعو او نيکمر غۍ په وجه يې په بختور شهرت و مشو نشد‬
‫چې د و خت په تير يدو سره په بختيار مشهور شو چې اوس دده او لادې ته بختيششار واييش ‪ ٠‬محمششد حيششات‬
‫خان دا هم زياتوي‪ ":‬ځيني خلک دوی سيدا ن بولي ‪ ٠‬دا خلشک پشه اصشل کشې لشه ايشرا نشه راغلشي دي چشې‬
‫ددغې قبيلې يو شمير د ايران د اصفهان په لو يديز او يو شمير يې په بخا را کې ژوند کوي ‪".‬‬

‫د اوش په اړوند کې چې ما ددې مقالې ليکوال کومه څيړ نه وکړه هغه د بغداد له تو ابعو نه نششه و‪،‬‬
‫بلکې اوش ‪ Osh‬د ما ورالنهر له ښا رونو نه شميرل کيده چې همداوس د قر غيز سششتان دويششم لششوی ښششاردی‬
‫چې د فر غا نې په وادۍ کې مو قعيت لري ‪ ٠‬سر بيششره پششر دې اوش د اسششلامي علششو مششو لششوی مششر کششز او ډيششر‬
‫شمير اسلامي عا لمان يې په خپلې غيږ کې روزلي دي ‪٠‬‬

‫شير محمد خان ګنډا پور په خپل مشهور تا ريخي اثر توا ريخ خو ر شيد جهان کې چې پششه ‪١٨٦٧‬‬
‫عيسوي کال کې په لا هور کششې چششا پ شششوی دی د محمششد حيششات خششان هغششه قششول ردوي چششې د مششو نششټ‬
‫سټوارټ الفنستن پر استناد يې بختيا ر ايرا نيان بللي دي ‪ ٠‬شير محمد خان ګنډ ا پششور بختيششار پښششتانه بللششي‬
‫اود اير اني بختياري قبيلې نه يې په بشپړه تو ګه جلا ګڼي‪ ،‬ځکه پښتا نه بختيارهيڅکله هم ځا نشو نشه د ايشر‬
‫اني بختياري قبيلې سره يوډول نه ګڼي او نه ددوی تر مينځ کو مې تا رېخششي اړ يکششي شششته ‪ ٠‬د غسششي روايتششو‬
‫نه ډير دي چې ځيني تو کم پو ها ن کله د پښتنو يوه قبيله او کله هم بله په سيدانو يا نورو عر بششي الا صششله‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 87‬‬

‫قبيلو پورې تړي چې په حقيقت کې افسا نو ي رنګ لري ‪٠‬‬

‫په او سني وخت کې بختيار د سليمان غره په شا او خوا‪ ،‬درابڼ او مر غه کې استو ګنه لري چې د‬
‫حيات افغا ني مؤ لف ‪ ١٤٣‬کلو نه د مخه ددرابڼ په سيمه کې ددغې قششبيلې شششمير ‪ ٨٠٠‬کششو رنششۍ او د مششر‬
‫غه په سيمه کې يي ‪ ٥٠٠‬کو رنۍ ښو دلي دي ‪٠‬دمخزن افغاني او د پښتنو نورو تو کم پو ها نو په يوه اتفاق‬
‫دا خبره تا ئيدوي هغه بختيار چې په درا بڼ کې او سيږي‪ ،‬نو دوی د ميا خيلششو سششره پششه ګټششه او تششا وان کششې‬
‫شر يک ديش ‪ ٠‬دبختيششار د قششبيلي ځينششي پوونششده سششو داګششر د ډيشر کلششک هششوډ خششا ونششدان او د سششو داګشرۍ پششه‬
‫چاروکې رښتيني او اما نتدار دي ‪٠‬‬

‫بختيار په لا ند نيو قبيلو ويشل شوي دي‬

‫کو رتي‬ ‫•‬

‫اکو‬ ‫•‬

‫اتو‬ ‫•‬

‫پري‬ ‫•‬

‫توري‬ ‫•‬

‫سيد محمد‬ ‫•‬

‫خواجه الياس‬ ‫•‬

‫خواجه يحيي کبير ‪ :‬چې او لاده يې د شيخ زي په نا مه يا ديږي‬ ‫•‬

‫مر غچي‪ :‬هغه بختيار دي چې په مر غه کې دا يمي استو ګنه لري‬ ‫•‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 88‬‬

‫مقر زي‪ :‬پوونده بختيار دي چې د خپل لو مړ ني استو ګنځي له کبله يې مقرزي بو لي‬ ‫•‬

‫نظر زي‪:‬دوی هم پوونده سو داګر او د بختيار قبيلې يو ښاخ دی‬ ‫•‬

‫د بختيار قبيلي يو ستا نه او ولي حضرت خو اجه قطب الدين الششد يششن بختيششار کشاکي)‪٦٠٠‬هجشري( و‬
‫چې نعمت الله هروي په مخزن افغششاني کششې دی اقطشب افغششان بششولي او دده د قششبيلې دنششورو مشششا هيشرو ذکششر‬
‫کوي چې په هغو کې د خواجه يحيي بختيار‪،‬شيخ شهاب بختياراوششاه ابشو بکشر بختيشار نشو مشو نشه يشا دولای‬
‫شو‪.‬دده زيارت د ډيلي د ښار په مهرولي کې دی چې خلک له ليري ليري ګو ټو نششو نششه دده مششزار تششه راځششي‬
‫او ډير ارادت ور ته لري ‪٠‬‬

‫پښتون مؤرخ سليمان ما کو)‪ ٦١٢‬هجري( په خپل کتاب تذ کر ت الا وليا کششې ددغششه سششتر سششتا نششه‬
‫ذکر کوي او وايي‪ ":‬بختيار په پښتو سندري کړ ينه‪ -‬اوښي تو يششو ينششه‪ -‬خششدای تششه نششارې کششړي غلبلششي کششړي‪-‬‬
‫پاړکي لر ينه"‪ -‬چې يو د ادی‪:‬‬

‫ويششر مششې زړه سششوری سششوری کششړ راتششششششه وګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬
‫پشششه بيلتشششون کشششې دې وبشششا سشششم لشششه خشششو ږمنشششه زړګشششي کشششوکې‬

‫راتششششششه وګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫راتششششششه و ګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫د بيلتشششششششون اورونشششششششه بشششششششل دي هششر ګششړۍ مششې زړګششی سششو ځششي‬

‫ليشششششششو نشششششششی يمشششششششه د مينشششششششي سششششر خششششم زه لکششششه پيلششششو ځششششی‬

‫راتششششششه وګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫راتششششششه و ګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 89‬‬

‫غشششششششششششوړولی دې وربشششششششششششل دی اور زمشششا پشششه زړه کشششې بشششل دی‬

‫زه بختيششار خشششاورې ايششرې سششوم پششه اور سششوی مششې ګششو ګششل دی‬

‫راتششششششه وګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫راتششششششه و ګششششششوره ملششششششو کششششششې!‬

‫‪ 31‬څمکني‬
‫څمکني چې څو کني يا چمکني يې هم بششولي د پښششتنو يششوه مشششهوره قششبيله ده چششې زمششوږ پښششت پششو‬
‫هان يې دپښتنو د سړ بن ټو لنيزې ډلې نه شميري چې بيا په سړ بني پښتنو کششې دکنششد پششه ښششا خ پششو رې اړه‬
‫لري ‪ ٠‬کند په خپل وار په دوو لو يو څا نګو ويشل شوی دی‪:‬‬

‫‪ .1‬غوري يا غو ريا خيل‪ :‬چې مو مند‪،‬داؤد زي‪ ،‬زيړاني او څمکني پکې راځي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬خښي‪ :‬چې يو سفزي‪ ،‬مندړ او تر کلا ڼي پکې را ځي ‪٠‬‬

‫د پښتو نا زکخيا ل شا عر حميد ما شو خيل دغه دوه څا نګې دا سې يا دې کړي دي‪:‬‬

‫چششې دا سششتا د نششا مششې بششوی اخلششي حميششده!‬

‫څه به نه وي خوش د مششا غششه غششوري‪ ،‬خښششي‬

‫د ا سي روايتو نه شته دي چې د غشو ر يشا خيلشو او لاده پشه پيشل کشې د کنشد هشار پششه ار غسششتان کششې‬
‫ميشته وه‪ ،‬چې د وخت په تير يدو سره د غز ني لو يد يزو او سهيلي بر خو ته را غلل چې په اغلششب ګششو مششا‬
‫ن سره ‪ ٩١٠‬هجري کال او د با بر د وا کمنۍ لو مړۍ شپې او ور ځې وې ‪ ٠‬ويل کيږي چې په هغه وخت‬
‫کې ددغې قبيلې خلک پوونده او د څړ او ما لدارۍ پششه چششارو بششو خششت وو ‪ ٠‬څششر نګششه چششې ورو سششته ددغششې‬
‫قبيلې د خلکو په شمير کې ز يا تو الی راغی نو بيا د غز ني نه د کا بششل پششر لششوري را و ليششږ ديششدل ا و بيششا لششه‬
‫هغه ځا يه د ننګر هار خواته لاړل ‪ ٠‬کله چې غور يا خيل ننګر هار ته ورسيدل ‪ ،‬نششو څمکنيششو د سششپين غششره‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 90‬‬

‫په لمنو کې استو ګنه غوره کړه ‪ ٠‬تا ريخ حيات افغاني د افضل خان د تا ريخ مششر صشع پششه حششو ا لشه د خپلشو‬
‫ورو ڼو نه ددې قبيلې د بيلتون وجه خپګان بولي او ا خو ن در ويزه هششم د نششورو ورو ڼششو نششه د څمکنششي جلا‬
‫والی مرور تو ب ښودلی دی‪ ،‬خو ښا يې پو ر تنی ر وايت افسا نوي بڼه ولر ي ‪٠‬‬

‫د څمکنيو د استو ګنې سيمې‪ :‬څمکني يا څو کني په لا ند نيو سيمو کې مېشته دي‬

‫‪ .1‬د پکتيا په ولا يت کې‪ :‬د پکتيا ولايت څمکني ددغه و لا يت د څمکنيو په او لسو الشۍ کششې چششې‬
‫د دغې قبيلې په نا مه ور ته د څمکني و لسو الي وا يي ‪ ٠‬څمکني يوه ښکلي دره ده چې د پيششواړ د‬
‫غا ښي جنوب لو يد يز خو اته مو قعيت لري‪ ،‬شمال ته يې د منډ هير مشهور ځنګل او لو يد يز خو‬
‫اته يې د بکياد غر ونه را څر خيد لي دي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬په تيرا ه کې‪ :‬د څمکنيو د قبيلې هغه شمير خلک چې په تيراه کې ميشته دي د پړه څمکني پششه نششا‬
‫مه يې يا دوي چې د تيراه په ښکلو غر و نو کې استو ګنه لري چششې د سششپين غششره پششه سششهيلي بششر خششو‬
‫کې ژ وند کوي ‪ ٠‬ختيز ته يې اپر يدي او او رکزي‪ ،‬لو يد يز ته يې توري‪ ،‬شمال ته يې سپين غششر او‬
‫د جنوب خو اته د تو ري او او ر کزي قبيلو سره ګډه پو له لريش ‪ ٠‬پششړه څمکنششي د افغششا نسششتان نششه د‬
‫سپين غره په و ا سطه جلا شوي دي او کله يې چې خلک افغا نستان ته سفر کوي نو د اپرېد يو او‬
‫کو رمې له لارې تګ او ر ا تګ کوي ‪ ٠‬ددوی سيمه د اداري پلوه د کو رمې په ايجنسۍ پششورې ا ړ‬
‫ه لري او زياتره د کړ مان په دره کې ژ وند کوي ‪٠‬‬

‫پړه څمکني خوار يکښ او جنګيالي خلک دي ‪ ٠‬ښځي او نا ر ينششه يششې ټششول پششه ګششډه کششار کششوي ‪٠‬‬
‫ددوی د سيمي زيا تره با راني او للمي دي‪ ،‬خو د مو سم د سو ړ و الي پششه و جششه د غنمششو‪ ،‬جششوارو‬
‫او او ر بشو ډيره ښه کر نه پکې کيږي‪ ،‬خو د غه ځمکې ددوی ور ځنۍ اړ تيششاوې نششه پششوره کششوي ‪٠‬‬
‫همداراز ددوی په سيمه کې ډول ډول ميوي لکه مڼې‪ ،‬زرد الو ‪ ،‬انګور‪،‬شفتالو هم پکششې پيششدا کيږيش‬
‫‪ ٠‬دغه خلک په خپلو منځو کې شخړې نه کوي او ډيشر سشو لشه خششو ښشو ونکششي خلششک ديش ‪ ٠‬د پششړه‬
‫څمکنيو مشهورې څا نګې او ښا خو نه د ادي‪ :‬ازي خيل‪،‬خا ني خيششل‪ ،‬خششو اجششه خيششل‪ ،‬اسششيا بششي‪،‬‬
‫غر بينه او ګا نداره ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 91‬‬

‫‪ .3‬په پيښور کې ‪ :‬يو شمير څمکني د پيښور په شپږ ميلۍ کې او سيږي چې ددوی کلی د ستر او لششوی‬
‫ستا نه حضرت ميا عمر)ر حمته ا لله عليه( د مزار په و جه مشهور کلی دی او د څمکنيو په نا مششه‬
‫يا ديږي ‪ ٠‬همد ا راز د څمکنيو ختيز ته په اته کيلو مترۍ کې د ازي خيلو کلششی پششر وت دیش ‪ ٠‬ازي‬
‫خيل د څمکنيو يو ه پښه ده ‪ ٠‬په پيښور کې د څمکنيو دنورو مشهورو محلو نو مو نه دادي‪:‬‬

‫‪ .a‬قا در خيل‪ ،‬يا سين خيل‪ ،‬بهرام خيل‪،‬مصطفی خيشل‪ ،‬خشو ا جشه خيشل‪ ،‬چشو غشه خيششل‪ ،‬بششا زار‬
‫ګهړي‪ ،‬د قصا بانو محله‪ ،‬د مو چيانو محله‪ ،‬د قا ضيانو محله‪،‬خا لق اباد‪،‬اول نمششبر او دويششم‬
‫نمبر کو ټهۍ‪ ،‬سيدان‪،‬مسکين اباد‪ ،‬زرين اباد‪ ،‬ميا ګان‪ ،‬جمششرود ابششاد‪،‬جششان خششان ګهششړۍ‪،‬حششا‬
‫جي اباد او بابا خيل ‪٠‬‬

‫‪ 31.1‬د څمکنيو د قبيلي ښا خو نه‬

‫‪ .1‬ازي خيل‪ :‬چې د در په خان خيل‪،‬درې پلاره‪ ،‬ابراهيم خيل‪ ،‬خو تي زي‪ ،‬نصر خيل‪ ،‬حسين خيششل‪،‬‬
‫لشکري خيل او قمر خيلو په څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬خاني خيل‪ :‬چې د مموت خيل‪،‬مدي خيششل‪،‬ګشو ر ګشه خيششل‪ ،‬مبششارک خيششل‪،‬سششلطان خيششل‪،‬مصشطفی‬
‫خيلو‪ ،‬تو له خيل‪،‬جمال خيل او شير خا ن خيل په څا نګو و يشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬خو اجه خيل‪ :‬چې په دري خيل‪،‬مير زا خيل‪ ،‬ګل شير خيل‪ ،‬جلال خيل‪ ،‬لنګر خيششل‪ ،‬شششوي خيششل‪،‬‬
‫حکيم خيل‪ ،‬ولي خيل او فتح خيل په څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫ويل کيږي چې د څمکنيو د قبيلي مجمو عي شمير که هغه په افغا نستان کششې دي او کششه پششه پښششتو‬
‫نخوا کې دي د ي د ‪ ٥٠٠٠٠‬زرو تنو په شا او خوا کې ښو دل شوي دي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 92‬‬

‫‪ 31.2‬د څمکنيو د قبيلي مشهور خلک‬

‫‪ .1‬د څمکنيو حضرت ميا عمر ]‪ ) [42‬رح( چې د څمکنيو په ميا عمششر هششم مشششهور دی او مششزار يششې د‬
‫پيښور په څمکنيوکې د خا صو او عا مو زيارت ځای دی ‪ ٠‬ددغه ستر ستانه په اړونششد پششه پښششتو کششې‬
‫يوه داسي لنډۍ شته‪:‬‬

‫په پيښور کې وليان ډير دي‬

‫کږې جنډې په ميا عمر ولاړې دينه‬

‫ددغه ستر ستانه ددرناوي او ستر مقام له کبله د افغا نستان د جلال اباد په ښار کې يو ښوونځی هششم‬
‫شته چې دميا عمر په ښوونځي سره يا ديږي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬حا جي در يا خان با با عبدل خيل چې لوی علمي شخصيت و او په اسلا مي علو مو کې يې لششوی‬
‫لاس درلود ‪ ٠‬ويل کيږي چې نو موړی د څمکنيشو د ميششا عمشر صشا حشب اسشتا د هشم و او مشزار يشې د‬
‫پيښور په څمکنيو کې دی ‪٠‬‬

‫‪ .3‬ار وا ښادهد ايت الله خا ن څمکنی چې دصو به سر حد د اسا مبلي سپيکر و ‪٠‬‬

‫‪ .4‬حا جي محمد څمکنی چې يو وخت د افغا نستان په و لسي جر ګه کې د پکتيا ولايت د څمکنيشو‬
‫د ولسششوالی منتخششب اسششتازی و او بيششا پششه ‪ ١٣٦٥‬لمرېششز کششا ل کششې د يششوې لنششډې مششو دې لششه پششاره د‬
‫جمهوري ريا ست مؤ قتي سر پر ست پا تې شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .5‬ارواښاد فضل ا لر حمن څمکنی په ولسشي جششر ګشه کشې د پکتيششا د خلکششو منتخشب اسشتازی چششې سشږ‬
‫کال د اپر يل په ميا شت کې د مجا هد ينو د بر يا ليتوب د ورځې د لما نځلششو پششه مششر اسششمو کششې د‬
‫ډزو په تر څ کې په شها دت ور سيد ‪٠‬‬

‫‪ 42‬رشاد ‪ ،‬عبد الشکور ‪ ،‬د څمکنيو مياعمر‪ ،‬د ا جتما عي علو مو مر کز‪ ،‬دا فغا نستا ن د علو مو ا کا ډيمي‪،‬کابل‪١٣٦٥ ،‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 93‬‬

‫‪ 32‬فر ملي‬
‫پر مليان په پښتنو کې يوه ډيره لر غو نې قبيله ده چې د غر غښت په ټو لنيز ګروپ پورې اړه لششري او‬
‫ځا نو نه د کا کړو يو ه څا نګه بو لي ‪[44،43] ٠‬‬

‫ددوی د استو ګنې اصلي ټا ټو بی پر مل يا بر مل دی چې د سليمان د غرو نششو لششړۍ او د پکتيکششاپه‬

‫و لايت پورې يوه اړونده ولسوالي ده ‪٠‬‬

‫ډپټي محمد حيات خان په خپل مشهور اثر تا ريخ حيات افغا ني کې د پر مليا نو په اړ وند ليکششي‪":‬‬
‫پر مليان زيا تره په ارګون او د خرو ټو د سېمې په منځنۍ بر خه کې او سيږي‪".‬‬

‫البيروني د قا نون مسعودي په دريم ټوک کې د پر مليا نشو د سشيمي مشو قعيشت د غشز نشي او ملتشان تشر‬
‫مينځ ښو دلی دی ‪ ٠‬همداراز د صو لت افغا ني دتاريخ مؤ لف زردار خان نا غر د پر مليا نو د سششيمې د مششو‬
‫قعيت په اړوند ليکلي دي‪ ":‬بر مل د غز ني په تو ابعو کې د يوې سيمې نششوم دی او هغششه کسششان چششې د بششر‬
‫مل په سيمه کې استو ګن دي د پر مليانو په نا مه يا ديږي‪".‬‬

‫د افغا نستان نا متو او وتلی مؤرخ اروا ښاد استاد احمد علي کهزاد هم د پششر مليششانو اصششلي ټششا ټششو بششی‬
‫اورګون ښو دلی چې پر مليان پکې ژوند کوي ‪٠‬‬

‫که څه هم د پر مليانو د تو کميزو)نژادي( اړيکو پششه اړونششد بيلا بيلششې نظششر يششې څششر ګنششدې شششوي او د‬
‫ځينو په اند دوی د يفتلي شهزاده ګانو او لاده ده چې د عر بو د فتو حا تو او سو بو له و خته د غز نشوي وا‬
‫کمنۍ پورې تر اوسه په سليمان او سپين غر کې مېشته دي‪.‬‬

‫همداراز د پر مليانو په اړوند دريم نظر د ادی چې دوی غلجي پښتا نه دي‪،‬خو د تا ريخي شو اهششدو‬

‫‪ 43‬تا ريخ شا هي چې په تا ريخ سلا طين ا فا غنه سره هم يا ديږي‪ ،‬داحمد ياد ګار تا ليف‪،١٩٣٩،‬کلکته‬

‫‪ 44‬داؤدي تا ريخ‪ ،‬د پيښور چاپ‪،‬کابل‪ ٢٠٠٧،‬کال‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 94‬‬

‫پر بنسټ دوی د پښتنو د غر غښت د ټو لنيز ې ډلې پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫هغه وخت چې المتو کل علی الرحمن پښتون واکمن بهلول لودي د ډيلي سلطنت تر لا سششه کششړ نششو‬
‫د يوه فر مان له مخې يې پښتا نه قبا يل هند ته ور و بلل تر څششو د خپلششې وا کمنششۍ سششتنې پيششا وړې او مضششبو‬
‫طې کړي او له بلې خششوا پښشتنو تشه د خپلشې وا کمنشۍ پشه قلمشرو کشې جششا ګيرونشه او منصششبو نششه ور کړيش ‪ ٠‬د‬
‫بهلول لو دي په دې فر مان کې را غلي وو‪ ":‬ما ته خدای د هند وسشتان تخشت راپشه بشر خشه کشړ‪ ،‬خشو ددې‬
‫تخت سا تنه هغه څوک کو لای شي چې دقوم او قبيلې خا وند وي ‪ ٠‬نو پښتنو ته پشه کششار دي چشې ددوی‬
‫ډير شمير هند و ستان ته ر اشي او نه يو ازې د واکمنشۍ پشه پيشا وړ تيشا کشې بشر خشه وا خلشي‪ ،‬بلکشې دغشې وا‬
‫کمنۍ ته پر ا ختيا ور کړي او جا ګير ونه تر لا سه کړي ‪" ٠‬‬

‫ددغششه فششر مششان پششه ځششواب کششې ډيششر پښششتا نششه قبششا يششل چششې پششه هغششه کششې لششو ا ڼيششان ‪ ،‬نيششا زيششان‪،‬لششو‬
‫ديان‪،‬سرواڼيان‪،‬پڼي‪ ،‬ترين‪ ،‬سړ بني‪،‬سو ريان‪ ،‬ميا ڼه‪ ،‬کاکړ‪،‬کر لا ڼي او پر مليان) فر مليان( هم شا مل وولششه‬
‫افغا نستا نه دهند لور ته لاړل چې ډيرو يې لوړ لوړ منصبو نه او جا ګيرونه تر لا سه کړل چې مششوږ کششو لای‬
‫شو د لو دي او سوري دو اکمنا نو په وخت کې د ځينو مشهورو امر اوو نو مو نه وا خلو چې پر ملششي پښششتا‬
‫نه وو ‪٠‬‬

‫‪ 32.1‬خا نخا نان فر ملي‬

‫‪ .1‬د سلطان بهلول لودي د مشهورو امر اوو نه شميرل کيده چې دده د واکمنششۍ پششه و خششت کششې دده د‬
‫سو بو يو پيا وړی ملګری پا تې شو ی دی ‪ ٠‬د ه د را جپشو تشا نشه يشا او سشني را جسشتان پشه اوديپشور‬
‫کې د هند وانو د مشهور او پيا وړي را جپوت جنرال رانا خوريي چتر سال ته ما تي ور کړې وه ‪٠‬‬

‫‪ .2‬دولت خان فر ملي‪ :‬د بهلول لودي د مشهورو اميرانو نه و ‪٠‬‬

‫‪ .3‬کالا پهاړ فر ملي‪ :‬د لو دي او سوري وا کمنانو د واکمنۍ په وختو نو يو ډير مشهور امير و ‪٠‬‬

‫‪ .4‬شيخ سعيد فر ملي‪ :‬چې د سلطان سکندر لودي له امر اوو نه و ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 95‬‬

‫‪ 32.2‬د پر مليانو د استو ګنې سېمې‬

‫په او سني وخت کې پر مليان په افغا نستان کې په لا ند نيو سيمو کې مېشته دي‪:‬‬

‫‪ .1‬زوړ ار ګون‪ :‬چې د او سني اور ګون په شپږ کيلو مترۍ کې پروت دی او ويل کيږي چششې پششه د غششه‬
‫ځای کې د پر مليانو تقر يبا څلور زره کو رنۍ ژوند کوي ‪ ٠‬د زاړه او رګون پر مليان په دوو ښا خشو‬
‫نو ويشل کيږي‪ :‬شرف او سپري‪ .‬شرف بيا د با لشتي‪ ،‬سيل احمد او ملت کلان په څانګو او علششي‬
‫خيل او قره خيل د سپري په ښا خ پورې اړه لري ‪٠‬‬

‫‪ .2‬د کابل د چها رد هي په ولسوالۍ کې‪ :‬هغه پر مليان چې د کا بل د چها رد هي په ولسوالۍ کې او‬
‫سيږي نو ددوی د سيمو او محلو نو مو نه دادي‪:‬‬

‫‪ .a‬کلای قاضي‪ ،‬کلای غيبي‪ ،‬اقششا علششي شششمس‪ ،‬ده مششراد خششان‪ ،‬چهلسششتون‪ ،‬سششر اسششياب‪ ،‬مششو‬
‫سهي‪ ،‬پر مليان‪ ،‬کلای کا شف‪ ،‬يو سف بنګي‪ ،‬بر پر ملي او کوز پر ملي چې د ګلبششا غ پششه‬
‫سيمې پورې اړه لري‪ ،‬کلای غيب الله او کلای بهادر خان پر ملي ‪٠‬‬

‫همداراز د کا بل درخت شنګ ته نږ دې په کوز پر ملي کې هم پر مليان ژ ونششد کوي ‪٠‬يششو شششمير پششر‬
‫مليان د مزار شر يف په چار کنت ا ود لو ګر‪ ،‬غزني‪ ،‬هلمند او کند هار په و لايتو نو کې هششم او سششيږي ‪٠‬‬
‫د پښتو نخوا په صو ابۍ او د پا کستان په پنجاب کې هم يو شمير پښتانه پر مليان استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ 32.3‬د پر ملي قبيلي پورې اړوند مشهور خلک‬

‫‪ .1‬دکتور محمد عثمان صد قي‪ :‬چې تاريخپوه و او د کا بل د چهاردهي د کلای قا ضي پر ملي و ‪٠‬‬

‫‪ .2‬ار وا ښاد معاون سر محقق محمد محسن فر ملي چې د افغا نستان د علو مو غړی او دڅه مودې له‬
‫پاره د نو مو ړې ا کيډ يمۍ سر پر ست پا تې شوی او د اعليحضرت محمد ظششا هششر شششاه د واکمنششۍ‬
‫په وخت کې په ولسي جر ګه کې د کا بل د چهاردهي و لسوالۍ د خلکو استا زی و ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 96‬‬

‫‪ 33‬پړ به‬
‫که چيري د پړ به قبيلې د نسب شجره په غور سره وڅيړو ‪،‬نو څر ګنده به ششي چشې پشړ بشه پشه اصشل‬
‫کې کر لا ڼي پښتا نه او بيا په کر لا ڼيو کې د خو ږ يا ڼيو يا خو ګيا ڼيو د قبيلې يو ه څا نګه ده‪ ،‬خششو لششه‬
‫ډيرې مو دې را هيسي د خو ږ يا ڼيو له نو رو پا تي څا نګو او ښا خو نو نه دو مره ليرې ژ ونششد کششوي چششې‬
‫دوی پخپله هم نه پو هيږي چې له خو ږ يا ڼيو سره کو مې اړ يکې لري او که نه؟ ځکه د خو ږيا ڼيششو قششبيله‬
‫د ننګر هار ولايت د خو ږ يا ڼيو او پچير او اګام په و لسو اليو کې استو ګنه لري‪ ،‬په دا سې حال کې چششې‬
‫پړ به د خو ست په و لا يت کې ا ستو ګنه لري ‪٠‬‬

‫داسي تا ريخي شو ا هد او اسناد مو جو د دي چې په پيل کې د خو ست پر ټششو لششې سششيمې بانششد ې‬

‫د کر لا ڼي پښتنو د خو ږيا ڼيو او نورو ښا خو نو واک در لود ‪ ٠‬د هنششد د مغششو لششي وا کمششن نششو ر ا لششد يششن‬
‫جها نګير) ‪١٠٣٧-١٠١٤‬هجري( د وا کمنۍ په و خت کې دغلجي پښتنو ځيني ښا خو نه او څا نګې د‬
‫پکتيا د زر مت له سيمې نه چې زر مله يې هم بو لي را ووتل او د خو ست پر سيمه يې بر يششد و کششړ ‪ ٠‬پششه‬
‫پا يله کې يو شمير خو ږ يا ڼي له خو ست نه د ننګر هار و لا يت د ا و سني خو ږ يا ڼيو سششيمې تششه و ليششږ‬
‫ديدل او ډير کمزوري شول‪،‬خو د خو ږ يا ڼيو د پړ به څا نګه چير ته ونه ليږ د يد له او په خو ست کششې پششا‬
‫تې شوه ‪٠‬‬

‫سيد بها در شاه ظفر کا کا خيل په خپل اثششر' پښششتانه د تششا ريششخ پششه ر ڼششا کششې' ددوی د کمششزورۍ بششل‬
‫علشت ددوی خپلمنځشۍ جګشړ ې بشولي او ليکشي‪ ":‬د مغشو لشي واکمشن ششهاب الشدين ششا ه جهشان ) ‪-١٠٣٧‬‬
‫‪١٠٦٨‬هجري( د و اکمنۍ په و خت کې ددوی تر مينځ کو رنۍ جګړې پيششل شششوې او دوی پششه هغششو جګششړو‬
‫کې ډير کمزوري شول ‪" ٠‬‬

‫د تا ريخ حيا ت افغا ني مؤ لف ډپټي محمد حيات خان چې خپل د غه مشهور اثر يې ‪ ١٤٣‬کلو نه‬
‫وړاندې ليکلی دی د پړ به دو سله والو کسانو په اړ وند داسي کښلي دي‪ ":‬په تيرو و ختو نششو کششې د پششړ بششه‬
‫قبيلې د وسله والو ميړ ونو شمير ‪ ٣٠٠٠‬تنه وو‪ ،‬خو اوس ددوی د وسله والو کسا نو شششمير ‪ ١٠٠٠‬تنششو تششه ر‬
‫سيږي‪ ".‬چې شير ممحمد خان ګنډ ا پور په خپل مشهور اثر ) توا ريخ خو رشيد جهششان( کششې هششم ددوی د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 97‬‬

‫وسله والو کسا نو شمير ‪ ١٠٠٠‬تنه ښو دلي دي ‪٠‬‬

‫پړ به د کر کيلې په چا رو بو خت دي‪ ،‬خو يو شمير خلک يشې سشو د اګشر ېشزي د نشدې هشم سشر تشه‬
‫رسوي ‪ ٠‬ددوی ټول رو اجو نه ‪ ،‬دودونه ‪ ،‬نر خو نه او څلي د خو ست د خلکو په څير دي ‪ ٠‬دوی ميلمه‬
‫پال‪ ،‬غير تمن او په پښتو او پښتو نو الې با ند ې ډير ټينګ دي ‪٠‬‬

‫د پړ به قبيله په لا ند نيو ښا خو نو او څا نګو با ند ې ويشله شو ې ده‪:‬‬

‫مردي خيل‪ ،‬ميشا خيشل‪ ،‬بسشي خيشل‪ ،‬سشر دار خيشل‪ ،‬محمشو د خيشل‪ ،‬نشري زي‪ ،‬ملشي زي‪ ،‬اششي‬
‫زي‪ ،‬ډډه خيل او بو چي خيل ‪٠‬‬

‫‪ 34‬پړ انګيان‬
‫پړ انګيان د پښتنو يوه قبيله ده چې په لوديا نو ور ګډ يږي ‪ ٠‬ددغې قبيلې لوی نيکه ابر اهيششم نششو ميششد‬
‫چې په لودي مشهور و ‪ ٠‬د تا ر يخي رو ايتو نشو پشر بنسشټ بيشټ نيکشه چشې د سشړ بششڼ او غشر غښشت ورور و‬
‫خپله لور بي بي متو يې شا ه حسين غشوري تشه ور کشړه چششې لشه هغشې نششه دوه زا مششن پيششدا ششول چشې يشو يششې‬
‫غلجی او د بل نو م ابر ا هيم و چې بيا ورو سته ابر ا هيم په لو دي سره مشهور شو ‪٠‬‬

‫تا ر يخ حيات ا فغا ني په لو دي با ندې د ابرا هيم د مشهور کيد لو په اړ وند داسي ليکلي دي‪":‬‬
‫داسي رو ايت دی کله چې شيخ بيټنی له کلي نه بير ته هغه غره ته ستون شو چې دده ا ستو ګنځی و ‪ ،‬نو‬
‫خپلې مير منې ته يې و ويل چې بسم ا لله کړه اوپه پخو اني نغري ډو ډۍ پخه کړه او مششا تششه يششې راوړه چشې‬
‫زه هغه ډو ډۍ پخپله وويشم او راته څر ګنده شي چې ز ما په لمسيا نو کې کو م يو ډير بختور دی ‪ ٠‬کلششه‬
‫يې چې مير منې ډوډۍ پخه کړه نو د بي بي متو کو چني زوی ابر ا هيم منډه کړه او هغه پخه شوې ډوډۍ‬
‫يې خپل نيکه شيخ بيټني ته راوړه‪ ،‬بيټ نيکه ډير خو شا له شو او ويې ويل چې ابرا هيم لششوی دی چششې لششه‬
‫هما غې ورځې ابر ا هيم د لودي په نا مه شهرت ومو ند چې دده او لا ده د لودي او يا لو د يا نو په نا مششه‬
‫يا ديږي ‪"٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 98‬‬

‫لودي په دريو غټو قبيلو و يشل شوي دي چې هغه سيا ڼي ‪ ،‬دو تا ڼي يا د فتا ڼي او نيا زي دي ‪٠‬‬

‫پړ انګی د سيا ڼي زوی او د لودي لمسی دی ‪ ٠‬په پيل کې پړ ا نګيان په لو يد يششز ا فغششا نسششتان کششې‬
‫او سيدل‪ ،‬خوو رو سته له هغه ځا يه د سليمان غره ختيزې خوا ته د دا مان سششيمې پششه ټششاک او رو ړي کششې‬
‫ميشته شول چې د ډېر ې مو دې را هيسې دغه سيمه ددوی په واک کې وه‪ ،‬خو د هند د مغو لي وا کمن‬
‫ظهير الد ين محمد با بر د واکمنۍ په و خت کې د دولت خيلو ‪ ،‬ميا خيلو‪ ،‬مر وتو او د لششواڼي) نششو حششاني(‬
‫او پړا نګيا نو نه دا سيمه په زور و نيول شوه چې په نتيجه کې ډير شششمير پششړ انګيششان ووژل شششول‪ ،‬هغششه چششې‬
‫بچ پا تي شول خواره واره شول او د خپلې قبيلې له نو رو څا نګو سره د هند وستان خو اته لاړل او د هنششد‬
‫وستان په بيلا بيلو بر خو کې ميشته شول ‪٠‬اوس په ا فغا نستان او پښتو نخوا کې ان څوک د پششړ ا نګيششا نششو‬
‫له نا مه سره اشنا يي نه لري‪ ،‬خو د هندو ستان په مختلفو ځا يو نو کې دوی خلک د لودي افغا نا نششو يششا‬
‫پټا نا نو په نا مه پيژ ني ‪ ٠‬د هند و ستان د پنجاب ايشا لشت پشه رو پشړ او لشو د هيشا نشې کشې هشم ددغشې قشبيلې‬
‫خلک ميشته دي ‪ ٠‬همدا راز د هندو ستان په د کهن کې هم يو شمير پړ انګيان استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫له دغه پړ انګي قبيلې نه په هند و ستان کې ډيرمشهور وا کمنان د ډيلي پر تخششت نششا سششت و و چششې‬
‫په دوی کې د سلطان بهلول لو دي‪،‬سلطان سکندر لودي او سششلطان ابششر ا هيششم لششودي نششو مششو نششه يششا دو لای‬
‫شو۔ دوی ډير علم پا لو نکوي وا کمنا ن و و او د هندو ستان په ود انو لو کې يې پيا وړې ونششډه اخيسششتې‬
‫ده۔‬

‫همداراز د لود ي او سو ري واکمنا نو په ز مانه کې دغه لا نديني شخصششيتونه چششې پيششاوړي پششو ځششي‬
‫دندې يې در لو دلې او د پړ انګي په قششبيلې پششورې اړه لششري د يششا دونششې وړ دي‪ :‬جلال خششان‪ ،‬حسششين خششان‪،‬‬
‫اعظم هما يون‪ ،‬سلطا ن شاه‪ ،‬ملک فيروز‪،‬ملک محمد‪ ،‬خو اجه محمد‪ ،‬ملک نا صششر‪،‬ملششک بهششرام‪ ،‬ملششک‬
‫کا لا‪ ،‬بار بک شاه‪ ،‬مبارک شاه او مو سی خان ‪٠‬‬

‫پړا نګيان په لا ند نيو ښا خو نو او څا نګششو ويششل ششوي ديش ‪ :٠‬ا ړنشد‪ ،‬زيتشو ن خيششل‪،‬ريشدي‪ ،‬عمششر‬
‫خيل‪،‬اسحاق ‪ ،‬شا هو خيل‪،‬يو سف خيل‪،‬يششا سششين خيششل‪ ،‬احمششد خيششل‪ ،‬محمششو دخيششل‪ ،‬مششر چششي خيششل‪،‬تاتششار‬
‫خيل‪ ،‬دولت خيل‪ ،‬رستم خيل‪،‬شموزي‪ ،‬اسحا قششزي‪ ،‬شششيخ زي‪ ،‬حسششن زي‪ ،‬يششو سششف خيششل‪ ،‬پيششا را خيششل‪،‬‬
‫عمر زي‪ ،‬ا حمد خيل‪ ،‬مجيد خيل‪ ،‬ګد ايي خيل‪ ،‬محمود زي ‪،‬الف خيل او زکر يا خيل ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 99‬‬

‫‪ 35‬پڼي‬
‫ز موږ تو کم پو هان) نسب پيژ ند و نکي( پڼي د پښتنو د غر غښت د ټو لنيزې ډلي نه شميري چې‬
‫په سهيلي پښتو نخوا‪ ،‬افغا نستان‪ ،‬پا کستان‪،‬بنګله ديش او هند و ستان کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫په پخوانيو تا ريخو نو کې چې ددغې قبيلې يا دونه پکې شوې ده هغه تا ريخ خا نجها ني يششا مخششزن‬
‫افغا ني دی چې مولف يې خواجه نعمت الله هروي نششورزی و چششې د هنششد د مغششولي واکمششن جلا ل الششدين‬
‫محمششد اکشبر د دربشار مششؤ رخ و ‪ ٠‬همشداراز پششه انګشر يششزي مشؤ رخينشو کشې ميجشر را ور ټشي‪ ،‬مشو نشت سشتوارت‬
‫الفنستن او د پټان د کتاب مؤلف سر اولف کيرو هم په خپلو ا ثا رو کې د پڼي قبيلې يا دونه کړې ده ‪٠‬‬

‫د سهيلي پښتو نخوا مشهور اديب او تا ريخپوه پرو فيسر ولي محمششد خششان سششيال کششا کشړ پششه خپششل ر‬
‫اثر] پښتو او پښتا نه پشه سشهيلي پښششتو نخششوا [کشې د پڼشي پښششتنو پشه اړونششد داسشي ليکلشي دي‪ ":‬د پڼشي قششبيلي‬
‫اصلي مر کز دکا کړ ستان د ژوب نا وه او دبوري تشا ريخشي سشيمه ده‪ ،‬خشو بيشا پڼيشو خپلشه پلشر نشۍ سشيمه پشر‬
‫يښې او د لو يې تا ر يخي پښتو نخوا نورو سيمو ته ليږ ديدلي دي ‪ ٠‬هغه وخت چې پڼيششا نششو خپشل اصششلي ټششا‬
‫ټو بی کا کړ ستان پر ېښود نو ځينې يې په پښين کې ميشته شول او ځيني يې د سيوۍ په تششا ر يخششي سششيمه‬
‫کې اباد شول ‪[45]"٠‬‬

‫د پښتو نخوا مشهور مؤ رخ سيد بها در شاه ظفر کا کا خيل پششه خپششل اثشر] پښششتا نششه دتششا ريششخ پششه رڼششا‬
‫کې[ ليکلي دي‪ ":‬پڼي هم د کا کړو په څير مشهوره او پخوا نۍ قبيله ده چې جر ړې يې تشر ويشدي زمششا نششو‬
‫پورې رسي‪ ،‬چې ددوی ځينې خلک په افغا نستان او ځيني هم په دکن کې استو ګنه لري ‪[46]"٠‬‬

‫د تا ريخ حيات افغا ني مو لف ډپټي محمد حيات خان له نن نه ‪ ١٤٣‬کلو نه دمخه د پڼيششو د قششبيلې‬
‫په اړوند دا سي ليکلي دي‪ ":‬ددغې قبيلې دنسب له شجرې نه ددغې قبيلې د ښا خششو نششو او څششا نګششو ويششش‬
‫ډير ښکاره او وا ضح دی ‪ ٠‬ددغې قبيلې ښا خو نه هم په کا کړو ور ګډ يږي او د پڼي د قششبيلې سششيمه چششې‬

‫‪ 45‬پښتو او پښتا نه په سهيلي پښتو نخواکې‪ ،‬د پر و فيسر ولي محمد خان سيال کا کړ تاليف‪ ٩٤،‬مخ‪ ،‬کو يټه‪١٩٧٦،‬‬

‫‪ 46‬پښتا نه د تاريخ په ر ڼا کې‪ ،‬د سيد بهادر شاه ظفر کا کا خيل تاليف‪،‬پيښور يو نيور سټي بک ا يجنسي‪ ١٣٢٩،‬مخ‪ ،‬د ‪ ١٩٦٢‬کال چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 100‬‬

‫سيوۍ نو ميږي د کا کړو په سيمه پورې اړه لري ‪ ٠‬کله چې يو مسا پر د ډاډر له سيمي نه په لششو مششړي مششزل‬
‫د شششمال خششو اتششه لاړ ششي نششو سششيوۍ تششه ر سشيږي‪ .‬د سششيوۍ سششيمه د کلکششې خششاورې نششه جششوړ ششوي ميششدان‬
‫دی ‪،‬چې په ځينو ځا يو نو کې يې غر نۍ ويا لې را وځي چې د ځمکشو پشه خشړ وبشو لشو کشې ور ځينشې ګټشه‬
‫اخيستل کيږي ‪ ٠‬د سيوۍ او ډاډر نيل ډير غوره جنسيت لري چې په کند هار او ايران کې د ملتان د نيل په‬
‫پر تله زيات پير ېدو نکي لري او د خير پور د نيل سره بر ابر شميرل کيږي ‪ ٠‬ددغششې قششبيلې د ايسششوټ او مششو‬
‫سی خيلو ښا خو نه دکا کړو د سيمې ختيز خو اته په يوه غره او صحرا کې او سيږي او د مو سی خيلششو لششه‬
‫دوو څا نګو نه د بليل د څا نګې نسل د شمير له مخې زيات دی چششې زيششا تششره يششې د کششر نششې پششه چششا رو بششو‬
‫خت دي او دويمه څا نګه يې چې لهر زي نو ميږي او شمير يې د بليل د څا نګې په پر تله لږ دی ‪،‬نششو زيششا‬
‫تره خلک يې په ما لد ارۍ او د غو ا يا نو په سا تنه بو خت ديش ‪ ٠‬د پڼشي قشبيلې د لهشون ښشاخ د چخششن او‬
‫کندر په سيمه کې او سيږي‪ ،‬چې د کا کړو د سيمې لو يد يز ته پر تې دي او ددوی د استو ګنې له سششيمې‬
‫نه ما لګه د ځمکې د ښورې نه تر لا سه کيږي او دغه کسب خلششک دا مششا لګششه ټششو لششوي اوپششه او ښششا نششو او‬
‫غوا يا نو با ندې يې کند هار او د کا کړو د مندو خيلو سيمې او نورو شا او خوا سششيمو تششه د خششر څلاو لششه‬
‫پاره وړي او په عمو مي تو ګه يې له غلې سره تبا دله کوي ‪ ٠‬ځينې وختو نه چې د غلې بيه لششوړه وي نششو د‬
‫غلي سر ه يې په يوه وزن ور کوي او کله هم دوه چنده اور بشي او جوار ور باندې اخلي ‪٠‬‬

‫د پڼي ښاخ د خلکو دود او د ستور کټ مټ کا کړو ته ورته دی‪ ،‬خو د پڼيو يشوه څشا نګشه چشې امشر‬
‫زي نو ميږي او د ستو ريا نيو د قبيلې لو يد يز ته پر اته دي‪ ،‬نو د هغوی دود او دستور د شير ا ڼيششو د قششبيلې‬
‫خلکو ته ور ته والی لري ‪٠‬د پڼي د قبيلي ټول شمير چې په خپلې پخو انۍ سيمه کې پر اتششه دي ‪٨٠٠٠٠‬زرو‬
‫تنو ته ر سيږي ‪[47]"٠‬‬

‫د راو لپنډۍ په چهچه او هم د هزاره په سيمه کې د پڼي په نا مششه يششوه سشيمه ششته چششې پڼششي پکششې او‬
‫سيږي ‪ ٠‬د هند وستان په دکن کې هم د پڼيو په نا مه يوه سيمه شته چې تقر يبا ‪ ٢٠٠٠‬تنشه پڼشي پکشې اسشتو‬
‫ګنه لري ‪٠‬له دې نه پر ته د هند دهر يانا د ايا لت د رو هتک د ضلعې په کو ها نه کې هم پڼي استو ګنششه‬
‫لري چې شمير يې تر ‪ ٥٠٠٠‬تنو زيات دی ‪ ٠‬د هند د اتهرا پرا ديش د ايالت په خو رجه نو مششې سششيمه کششې‬
‫هم ډير شمير پڼي استو ګنه لري ‪ ٠‬يو شمير کا کړ د هند د لو يد يز بنګال په ايالت کششې هششم او سششيږي ‪ ٠‬د‬

‫‪ 47‬پښتني قبيلي‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ،‬د پيښور چاپ‪ ٢٠٠٧،‬کال‪ ٧١-٧٠ ،‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 101‬‬

‫هند د اند هرا پراديش په ايالت کې هم پڼي ژو ند کوي ‪٠‬خششو هنششدو سششتا نششي پڼپششو خپلششه ژبششه لششه لا سششه ور‬
‫کړي ده ‪ ٠‬د هندو ستان په تا ريخ کې پڼيو ډير رول لو بولی دی‪ ،‬په تيره بيا د اؤد خان پڼی چې په ‪١٧١٣‬‬
‫ميلادي کال کې د هند د مها شترا دايالت د خا ند يش د سيمي تا متو صو به دار تير شوي دي ‪[48]٠‬‬

‫‪ 35.1‬د پڼي قبيلې ښا خو نه‬

‫د پښتني شجرو سره سم پڼي د داني زوی او د غر غښت لمسی دی ‪ ٠‬لا ند يني ښا خونه د پڼششي او‬
‫لا ده ده‪ :‬ختا ني‪ ،‬مر غزايي‪ ،‬سيڼ‪ ،‬مر غستن‪ ،‬قا سم‪ ،‬سا هنګ‪ ،‬زمری يا مششزری‪ ،‬بششا بکششر زي‪ ،‬خششو ژک‪،‬‬
‫ايسوټ‪،‬شششکوڼ‪ ،‬لهششون‪ ،‬سششا مششی‪ ،‬وهپششال‪ ،‬اتمششا نخيششل‪ ،‬شششدي خيششل‪ ،‬موسششی خيششل‪ ،‬علششي خيششل‪ ،‬بليششل‪ ،‬لهشر‬
‫زي‪،‬حمزه خيل‪،‬ملهي زي‪،‬عمر خيل‪ ،‬ممي زي‪،‬مردو خيل‪،‬نصر زي‪،‬انځر زي‪ ،‬حسن زي‪ ،‬مولي زي‪ ،‬با بړ‬
‫زي‪،‬اعزز خيل‪ ،‬هيبت خيل‪ ،‬درې پلاري‪،‬سين زي‪ ،‬مغششدود زي‪،‬کمششا ل زي‪ ،‬جلال زي‪ ،‬خششدوزي‪ ،‬احمششد‬
‫زي‪ ،‬ادين زي‪ ،‬ملي زي‪ ،‬شها لم زي‪،‬عمر ګټ زي‪،‬کر مو زي‪ ،‬شادي زي‪ ،‬تو لا زي‪،‬کرم زي‪ ،‬طششو طششي‬
‫زي‪،‬داروزي‪ ،‬اد ينه زي‪،‬خاتوزي‪ ،‬کا نوزي‪،‬خو اجششک زي‪ ،‬بششا زي‪ ،‬مششر سششينزي‪ ،‬کششا بششل زي‪ ،‬بهششر زي‪ ،‬بششا‬
‫ئيزي‪،‬بهد ين زي‪،‬هر زان خيل‪ ،‬مکي زي‪،‬خان زي‪ ،‬خو يداد خيل‪ ،‬زرو خيل‪،‬هلال زي‪ ،‬ګهدازي او نور۔‬

‫‪ 36‬پو پلزي‬
‫ز موږ پښت پو هان) نسب پيژ ند ونکي( پو پلزي د سړ بڼي پښتنو په ډله کې ششميري چشې ددرا نيشو‬
‫پښتنو يوه څا نګه ده ‪ ٠‬درا نيان په دوو سترو ښا خو نو ويشل شوي دي چې يشو يشې ځيشرک او بشل يشې پنشج‬
‫پای نو ميږي‪ ،‬چې بيا ځيرک د با رکز يو‪،‬اڅکز يو‪ ،‬الکو زيو او پششو پلششز يششو پششه څششا نګششو او پنششج پششای د نششو ر‬
‫زيو‪ ،‬سا کزيو) اسحق زيو(‪،‬اليزيو‪ ،‬ادوزيو او ما کو په څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ 48‬تاريخ حيات افغا ني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان تا ليف‪ ،‬د پيښور چاپ‪٢٠٠٧،‬کال‪ ٢٥٩-٢٥٨ ،‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 102‬‬

‫‪ 36.1‬د پو پلزيو د قبيلي ښا خو نه او څا نګې‬

‫حبيبزي‪ ،‬ايوب زي‪،‬بارو زي‪،‬اسما عيل زي‪ ،‬حسن زي‪ ،‬قلندر زي‪ ،‬با ميشزي‪ ،‬بهلششولزي‪ ،‬سششدوزي او‬
‫نور ‪٠٠٠‬‬

‫د پو پلز يو مشهور او نا متو خلک چې د ځينو په نو مو نو ددغې قبيلې ښا خونه نو مول شوي دي‪:‬‬

‫ايوب‪ ،‬بارو‪ ،‬حشبيب‪ ،‬حسششن‪ ،‬اسشما عيشل‪ ،‬بشا مشی‪ ،‬نصشرت‪ ،‬غنشي‪ ،‬معشروف خشان‪،‬عمشر خشان‪ ،‬ملشک‬
‫سدو‪ ،‬خو اجه شير‪،‬اسدالله خان‪،‬خضر خان‪ ،‬مست خان‪،‬دولت خشان‪،‬رسشتم خشان‪،‬محمشد زمشان خششان‪،‬نظشر‬
‫محمد خان‪،‬خداداد سلطان‪ ،‬حسين خان‪،‬زعفران خان‪،‬کششامران خششان‪ ،‬يحيششي خششان‪ ،‬مششو سششی خششان‪ ،‬هششارون‬
‫خان‪ ،‬فتح الله خان ‪،‬رحمت الله خان‪،‬بها در خان‪،‬اسما عيل خان‪ ،‬کمال خان‪،‬محبت خششان‪ ،‬علششي خششان‪،‬‬
‫جعفر خان‪،‬غازي خان‪،‬با رخان‪،‬نواب محمد خان‪،‬خدا يار خششان‪،‬مششؤ مششن خششان‪،‬عظمششت خششان‪،‬حليششم خششان‪،‬‬
‫ملک صا لح‪،‬ادم خان‪ ،‬بهلول خان‪ ،‬علي خان‪ ،‬شا هيا‪ ،‬مستی ‪٠‬‬

‫همد ا راز پو پلزي د نورو در انيا نو د څا نګې په پر تله ځکه مشهوره ده چې د افغا نستان بنسششټ‬
‫ايښو دونکی ابدالي احمد شاه بابا او دده اولاده په همدې څا نګې پورې اړه لريش ‪ ٠‬دافغشا نسشتان ولسمششر‬
‫حامد کرزی چې په اصل کې دکند هار او سيدو نکی دی د پو پلزيو قبيلې ته منسوب دی ‪٠‬‬

‫د پو پلز يو د قبيلې د استو ګنې سيمې‬ ‫‪36.2‬‬

‫پو پلزي دنورو پښتني قبيلو په پر تله د شمير له مخې خور ا ډير دي ‪ ٠‬دوی زيا تره د کر نې په چارو‬
‫بو خت دي‪ ،‬خو يو شمير يې دسو داګرۍ په چارو او دو لششتي ملا زمتششو نششو بششو خششت ديش ‪ ٠‬دوی زړه ور ‪،‬‬
‫هيواد پا لو نکي‪ ،‬جنګيالي‪،‬ميلمه پال او علم خو ښوونکي خلک دي ‪ ٠‬اوس د افغشا نسشتان پشه بيلا بيلشو ولا‬
‫يتو نو کې ددوی د استو ګني سيمي او شمير په اړ وند معلو مات وړاندې کوو ‪٠‬‬

‫‪ .1‬دکند هار په ولايت کې‪ :‬هغه شمير پو پلزي چې دکند هار په ولايت کې استو ګنه لري زيا تششره يششې‬
‫د کند هار ولايت په مر کز‪ ،‬د شاه ولي کوټ‪،‬دامان‪،‬ارغنداب‪ ،‬خاکريز‪ ،‬پنجششو ايششي او ار غسششتان پششه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 103‬‬

‫ولسواليو او د غورک په علا قدارۍ کې استو ګنه لري‪،‬چې د کند ها ر په ولايت کې ددوی مجمششو‬
‫عي شمير دڅه دپا سه ‪ ١٠٠٠٠٠‬سلو زرو تنو په شا او خوا کې ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .2‬دهرات په و لايت کې‪ :‬پششو پلششزي د هششرات ولايششت د انجيششل‪ ،‬ګششذرې‪،‬پښششتون زرغششون‪،‬غوريششان‪ ،‬زنششده‬
‫جان‪ ،‬اوبې او کرخ په ولسو اليو کې ميشته دي چشې دهشرات پشه ولايشت کشې دوی ټشول ششمير د ‪٣٠‬‬
‫زرو تنو په شا او خوا کې ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .3‬دهلمند په ولايت کې‪ :‬د هلمند ولايت پو پلزي ددغه ولايششت د نششاوه بششارکزايي‪ ،‬نششوزاد او دواشششيو پششه‬
‫علا قه د ارۍ کې استو ګنه لري ‪،‬چې ټول شمير يې د ‪ ٢٠‬زرو تنششو پششه شششا او خششوا کششې اټکششل شششوی‬
‫دی ‪٠‬‬

‫‪ .4‬دزابل په ولايت کې‪ :‬د زابل ولايت پو پلزي ددغه ولايت دترنک او جلدک په ولسششواليو او همششداراز‬
‫د ميزان په علا قدارۍ کې استو ګنه لري ‪ ،‬چې په نو موړي ولايت کې يې مجمششو عششي شششمير د ‪١٠‬‬
‫زرو تنو په شا او خواکې اټکل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .5‬دارزګان په ولايت کې‪ :‬په دغه ولا يت کې پو پلزي ددغه ولايت په مر کز تير ين کوټ او دخا ص‬
‫ارزګان‪ ،‬ګيزاب‪،‬دهراود او دشهيد حساس) ښا يې اوس يې نوم بدل شوی وي( پششه او لسششو اليششو کششې‬
‫استو ګنه لري چې په دغه و لايششت کششې ددوی شششمير د ‪ ٤٠‬زرو تنششو پششه شششا او خششواکې ښششودل شششوی‬
‫دی۔‬

‫‪ .6‬د باد غيس په ولايت کې‪ :‬يو شمير پو پلزي د باد غيس ولايت د مششر غششاب او غششور مششاچ پششه او لسششوا‬
‫ليو کې هم ميشته دي چې شمېر د ‪ ٣٠٠٠‬تنو په شا او خواکې ښودل شویدی ‪٠‬‬

‫په دې سر بيره يو شمير پو پلزي پششه کابششل او د هيششواد پششه شششمالي ولا يتششو نششو لکششه بلششخ‪ ،‬فاريششاب‪،‬سشر‬
‫پل‪،‬جوزجان ‪،‬کندز او بغلان کې هم ميشته دي ‪٠‬‬

‫يو شمير پو پلزي د سهيلي پښتو نخوا په کو ئيټششه‪ ،‬چمشن او نشورو سشيمو کشې هششم ژونششد کشوي ‪ ٠‬د پشا‬
‫کستان د ملتان او کر اچۍ په ښا رو نو کې هم پو پلزي شته ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 104‬‬

‫با يد زيا ته کړو چې يو شمير پو پلزي کو چيا نی ژوند لري او لشه يشوې سشيمې نشه بلشې تششه ليشږدي‪،‬‬
‫خو شمير يې زيات نه دی ‪٠‬‬

‫ماخوذ د]‪ [50،49‬نه ‪.‬‬

‫‪ 37‬تر کا ڼي )تر کلا ڼي(‬

‫تر کا ڼي )تر کلا ڼي( د پښتنو يوه ډيره مشهوره قبيله ده چې د سړ بن په ټششو لنيششز ګششروپ پششورې تششړ‬
‫لې ده ‪ ٠‬ترکا ڼي د پښتنو د نورو قبيلو په لړ کې يو سفزيو‪،‬مندړو او ګګيا ڼيو ته ډير نششږدې او دغششه درې واړه‬
‫قبېلې د تر کا ڼيو په ګډون د ښا خي خيلو يا خو ښي خيلو په نا مه سره يا ديږي ‪٠‬‬

‫دغه قبيله په پخو ا نيو متو نشو کشې او لشه هغشې جملششې نششه د اخونششد درويشزه پششه" تششذ کشرت الابششرار والا‬
‫شرار" کې د تر کلا ڼي په نا مه يا ده شوې ده‪ ،‬خو اوس معمو لا د تر کا ڼي په ليکدود ليکله کيږي ‪٠‬‬

‫يو سفزي‪ ،‬مندړ‪ ،‬ګګيا ڼي او تر کا ڼي چې په مجمشو عشي ډول د ښشا خششي خيلشو پشه نشا مشه يششا ديشږي‬
‫ددوی اصلي او لو مړ نی ټا ټو بی د کند هار دار غستان د سيمې په حدودو کې د غو نډان او سششره غششره پششه‬
‫شا او خواکې هغه ځمکه ده چې دغوړې مر غۍ په نا مه يا ديږي ‪ ٠‬دوی چې دتر ينو پښتنو په ګا ونډ کششې‬
‫او سيدل د تر ينو د فشار له کبله يې خپله سيمه پر يښوده او د غو ريا خيلو له خششوا دمقششر پششه کڅششۍ کشې پششه‬
‫ور کړل شوې ځمکه با ندې د څه وخت له پاره ميشته شول‪ ،‬خششو لششه غوريششا خيلششو هششم خششو ابششدي شششول او‬
‫هغه ځمکه يې هم پر يښوده چې په نتيجه کې د کابل خواته را و خو ځيششدل ‪٠‬کششا بلش ‪ ٠‬دراتششګ پششه وخششت‬
‫کې اتما نخيل هم ورسره ملګري شو ل اوبيا د کا بل په شا او خوا ورشو ګا نو کې ميشته شول ‪٠‬‬

‫په هغه وخت کې په کا بل کې د تيموري کو رنۍ مشرزا ابشو سشعيد واکمششن و چشې ور پسشې يشې زوی‬
‫مرزا الغ بيګ د همد غو پښتنو په مر سته په کا بل او غزني کې په ‪ ١٤٦٩‬ميلادي کششال کششې واکمششن شششو ‪٠‬‬

‫‪ 49‬معلو مات مختصر در باره اقوام و قبايل سر حدي کشور‪ ٩٨-٩٧ ،‬مخونه‪،‬دکا بل چاپ‬

‫‪ 50‬دکا بل سلطنت بيان‪،‬دويم ټوک‪ ٨٧ ،‬مخ‪ ،‬دکا بل چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 105‬‬

‫له دغه ځا يه ددې خبرې اټکل کيدای شي چې ښا يي ښا خي خيل پښتا نه به د کا بل ور شو ګا نو تششه د‬

‫پنځلسمې عيسوي پيړۍد لو مړۍ نيما يي په ورو ستيوکلونو کې را غلي وي ‪٠‬‬

‫مرزا الغ بيګ چې تر څو پورې کمزوری و د همد غو پښتنو نه يششې مششر سشته غششو ښشته او پششه همششد غششو‬
‫پښتنو به يې ځان سا ته‪ ،‬خو کله چې په خپلو پښو ودريد اوپياوړی شو د پښتنو سره يې په مخا لفت لاس‬
‫پورې کړ ‪ ٠‬په پای کې الغ بيګ وپتييله او هوډ يې وکړ چې ددوی پياوړی ځواک مششات کړيش ‪ ٠‬همششا غششه و‬
‫چې دښا خي خيلو پښتنو مشرانو ته يې دوکه ورکړه او هغه دا چې د ښا خي خيلو پښتنو مشرانو ته يې يششوه‬
‫ميلمستيا جوړه کړه او په ډير چل ول سره يې دهغوی د ‪ ٩٠٠‬تنو په شا او خو اکې يې پششه يششوه شششپه لشه تيغششه‬
‫تير کړل چې اديره يې د کابل دمر نجان د غو نډۍ د سياه سنګ د غره په لمنه کې پر ته دهش ‪ ٠‬دا پيښششه پششه‬
‫غالب ګو مان د ‪ ١٤٩٠-١٤٨٠‬عيسوي کلو نو تر مينځ رامينځ ته شوې ده ‪٠‬‬

‫تردې خو نړۍ او خو اشينوونکې پيښې نه ورو سته ښا خي خيل پښتا نه د کا بل نششه دننګششر هششار خششو‬
‫اته وليږ ديدل‪ ،‬خو ترکا ڼيو په لغمان کشې واړولش ‪ ٠‬يشو سشفزي‪ ،‬ګګيشاڼي او اتمشا نخيشل پشه ننګشر هشار کشې او‬
‫سيدل چې بيا نو موړې درې قبيلې په سوات کې ميشته شوې‪ ،‬خو تر کا ڼي چې پششه لغمششان کششې اسششتو ګششن‬
‫شوي وو دلغمان خلکو ددوی له لا سه په کا بل کې مغو لي واکمن ته ددوی له لا سه شششکايت وکششړ چششې‬
‫بيا د مغو لي پو ځو نو د فشار په و جه دې ته اړ ايستل شول چې دلغمان سيمه پر يششږدي او بششا جششوړ تششه لاړ‬
‫شي چې له هما غه و خته د با جوړ په سيمه کې اسشتو ګنششه لششري چششې د افغششا نسششتان د کششو نششړ ولايششت سششره‬
‫ګډه پو له لري ‪٠‬‬

‫‪ 37.1‬قبيلوي جو ړښت‬
‫تششر کششا ڼششي پششه لا نششد نيششو ښششا خششو نششو بششا نششدې ويشششل شششوي دي‪ :‬سششالار زي‪،‬مششا مونششد‪،‬ابراهيششم زي‪،‬‬
‫اسوزي‪،‬او اسما عيل زي ‪٠‬‬

‫‪ .1‬سالارزي‪ :‬چې دبا جوړ په لر امدک‪،‬بر امدک‪ ،‬لر سدين‪،‬بر سدين‪،‬ښار‪ ،‬ناوه ګۍ‪،‬کو ټکششی‪،‬اليکششی‪،‬‬
‫چار منګ‪ ،‬بابو قره اورود کې ميشته دي ‪ ٠‬په سالارزيو کې د برم او لاده بششرم خيششل او هلال خيششل د‬
‫دانګام او اسمار دتا ريخ سره نه شليد ونکي تړاو لري ‪٠‬په با جوړ سر بيره د افغا نسششتان د کششو نششړ ولا‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 106‬‬

‫يت کې هم ډير شمير سا لارزي استو ګنه لري اوددوی د استو ګني ځا يو نه په لاندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ .a‬دانګششام‪،‬شششو نکششړۍ‪،‬اغششز بششاغ‪،‬اسششمار‪،‬سششاو خششوړ‪،‬نششاړۍ‪ ،‬څششو کششۍ‪،‬بششار ګششام‪،‬ازيششر ګششل‪،‬بششر‬

‫يکوټ‪،‬ډمبرو‪،‬حصاره‪ ،‬کراړه‪،‬دم کلي‪ ،‬نر نګ‪ ،‬کنجګششل‪،‬دو نششايي او ټششا نکششو دره کششې ميشششته‬
‫دي‬

‫‪ .2‬ما موند‪ :‬ما موند په دوو مهمو ښا خو نو ويشل شوي دي ‪ ٠‬لوی ما موند چې کششا کششازي هششم ور تششه‬
‫وايي او واړه ما موند ‪٠‬‬

‫د ماموند لوی اکثريت په با جوړ کې او سيږي ‪ ٠‬ددوی ختيز ته سششا لارزي‪،‬شششمال تششه يششې دا نګششام‪،‬‬
‫شمال لويديز ته يې شوړ تن او دمرورې درې‪،‬لويديز ته يې چا رمنګ او سهيل ته يې دښار ريششا سششت‬
‫پروت دی ‪ ٠‬لوی ما مو ند د ما مو ندو په شمال او لو يديز کې ميشته دي ‪ ٠‬پششه خششتيز کششې د لششو يششو‬
‫ما مو ندو او سا لارزو تر مينځ بر يد) حد( د ملا سيد غر دی او دلو يششو او وړو مششا منششدو تششر مينششځ بششر‬
‫يد لوی خوړ دی ‪ ٠‬دلو يو ما مشو نشدو د څشا نګشو او خيلشو نشو نشو مشو نشه دادي‪ :‬مسشعود خيشل‪ ،‬عمشر‬
‫خيل‪ ،‬يو سف خيل‪ ،‬سليمان خيل او خلوزي ‪ ٠‬دوړو ما موندو خيلونه بړوزي ‪،‬اوريازي او برم کششازي‬
‫دي ‪٠‬‬

‫دلو يو ما موندو کلي دادي‪ :‬غاښششی‪ ،‬ششبنتر‪،‬ذکششي کشوټ‪،‬ګيشري‪ ،‬زري او تششر خششو ‪ ٠‬دوړ مششا مششو نششدو‬
‫کلي دادي‪ :‬څپري‪ ،‬مو ضی‪،‬کګی‪،‬وړوکی خرکی‪ ،‬با نډه‪،‬شا هي تنګی‪ ،‬لوی خرکی ‪،‬بدان‪،‬ډ مه‬
‫ډوله او ډبر ‪٠‬‬

‫‪ .3‬ابراهيم خيل‪ :‬په ټو له تر کاڼي قبيله کې ابراهيم خيششل د مشششر تششوب او اعتبششار څښششتن ديش ‪ ٠‬دوی پششه‬
‫اصل کې په سا لارزيو ور ګډ يږي‪ ،‬خو له کو مه وخته چې ابر اهيم نو می دبا جوړ دسالارزيو مشششر‬
‫د خپلې سيمې د ازادۍ له پاره د مغشو لشو د امپشر اتشورۍ سشره ډيشرې جګشړې وکشړې او د بشا جشوړ د‬
‫سيمې خپلواکي يې په ډيرې ميړاني سره وسا تله‪ ،‬نو دهغه ځای دپښتنو له خوا ده تششه د خششان لقششب‬
‫ورکړ چې دغه مشري تر ډيرې مو دې له پاره دده پششه کششو رنششۍ کششې پششا تششې شششوه او او لاده يششې د ابششر‬
‫اهيم خيلو په نا مه سره ياده شوه ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 107‬‬

‫‪ .4‬اسوزي‪ :‬په ميدان او براول کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .5‬اسما عيل زي‪ :‬چې په ميدان او براول کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د باجوړ نه بر سيره تر کاڼي په دير او دافغا نستان د کو نړ په ولايت کې هم استو ګنششه لششري چششې پششه‬
‫دير کې ميشته تر کا ڼي په براول‪،‬ميدان او جندول کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫ترکششاڼي زړور‪،‬ميلمششه پششا لششو نکششي او غيششر تششي خلششک دي ش ‪ ٠‬پششه بششا جششوړ کششې د تششر کششا ڼيششو شششمير د‬
‫‪١٨٠٠٠٠‬تنو په شا او خو اکې ښودل‬

‫شوي دي‪،‬همداراز په دير کې ‪ ٨٠٠٠٠‬تنه او دافغا نستان د کو نړ په ولايت کې دتر کا ڼيششو شششمير د‬
‫‪ ٤٥٠٠٠‬تنو په شا او خواکې ښودل شوي دي ‪٠‬‬

‫ماخوذ د ]‪ [55،54،53،52،51‬نه ‪.‬‬

‫‪ 38‬تره خيل‬
‫تره خيل په اصل کې غلجي پښتا نه او د احمد زيوقبيلې پورې تړلی ښا خ دی چې دکابل ولايششت د‬
‫دده سبز ولسوالۍ په تره خيلو کې‪ ،‬دلغمان ولايت د تبۍ کو نج او تره خيلو په سيمو او يو شمير هم پششه کششو‬
‫هدامن کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫‪ 51‬دپښتنو ټو لنيز‪-‬اقتصادي جوړښت‪ ،‬دپښتو څيړنو بين المللي مرکز‪ ،‬دافغا نستان د علومو اکا ډمي‪ ١٣٦٠،‬کال‬

‫‪ 52‬پير معظم شاه‪ ،‬تواريخ حا فظ رحمت خاني‪ ،‬پيښور‪ ،‬پښتو اکيډ يمي‪ ١٩٧١،‬کال‬

‫‪ 53‬تذکرت الا برار والاشرار ‪ ،‬د اخوند در ويزه تاليف‪،‬اداره اشاعت سر حد‪،‬پيښور‪ ١٩٦٠،‬کال‬

‫‪ 54‬تا ريخ حيات افغا ني پښتو ژباړه‪ ،‬د محمد حيات خان تاليف ‪ ،‬د پيښور چاپ‪ ٢٣٤،‬مخ‬

‫‪ 55‬پښتني قبيلي‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ،‬دپيښور چاپ ‪٧٧-٧٦ -٧٥‬او ‪ ٧٨‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 108‬‬

‫د ده سبز ولسوالي چې دکابل په شمال ختيز اته کيلو مترۍ کششې پششر تششه ده دخلکششو مجمششوعي شششمير‬
‫يې )‪ ١٠٠١٣٦‬تنه دی چې په سلو کې ‪ ٧٠‬خلک يې پښتا نه او زيا تره تره خيل دي ‪٠‬‬

‫دده سبز ولسوالي د شکر درې‪،‬مير بچه کوټ‪،‬کلکا نو او دقره باغ سره ګډه پششو لششه لريش ‪ ٠‬دده سششبز‬
‫ولسوالي مر کز د تره خيلو په پل سنګي کې مو قعيت لري ‪ ٠‬دده سبز ولسوالي د لا ند نيوکليو او با نډو نششه‬
‫جوړه شوې ده ‪ :‬تره خيل‪،‬ده يحيي‪،‬بختياران‪ ،‬خواجه چا شت‪،‬د پای منار پا چا صا حب‪،‬خششاص ده سششبز‪،‬‬
‫اب دره‪ ،‬قلعه شاه محمد‪،‬کټه خيل‪،‬نوار‪ ،‬سورخي‪ ،‬ابد ره بالا‪،‬جارو اوده سبز بالا ‪ ٠‬په افغا نسششتان بششا نششدې‬
‫د رو سانو د ير غل په دوران کې ددغششې ولسششوالۍ زيششا تششره خلششک اولششه هغششې جملششې نششه تششر ه خيششل لششه خپلششې‬
‫سيمي نه مها جرت ته اړ شول او پيښور ته وليږ ديدل او زياتره يې د اکوړې او زا خيلو په کيمپششو نششو کششې او‬
‫سيدل ‪ ٠‬داسي ويل کيږي چې د تپل شوې جګړې پشه تشر څ کشې ددوی پشه سشلو کشې ‪ ٨٠‬کشورونه ويجشاړ او‬
‫دکر نې ځمکې يې شاړې شوې ‪٠‬‬

‫تره خيل زيا تره دکر کيلي اوباغو نو په چا رو بو خت دي ‪ ٠‬د کر نې محصو لات يې غنششم‪،‬جششوار ‪،‬‬
‫خټکي او هند وانې دي ‪ ٠‬دوی په خپلو بڼو نو کې د توت‪ ،‬زردالو‪،‬انګوراو بادامو ونې لري‪ ،‬خو دپنبه ګل په‬
‫نا مه دتاکونو نا روغي ددوی د انګورو حا صلاتو ته ډيرتا وان رسوي ‪٠‬په پخوا وختو نو کې ددوی ځمکې‬
‫دکابل د سيند او هم دکاريزونو په ذريعه خړوبيشدلې‪،‬خشو د ديشرش کلشن تبشاه کشوونکې جګشړې پشه تشر څ کشې‬
‫ددوی داوبو لګو لو سيستم بيخي ويجاړ شو‪ ،‬په تيره بيا پر له پسي وچکا ليششو ددوی کرنششې او ونششو بششو ټششو تششه‬
‫ډير زيات ز يا نو نه واړول اواوس د ژورو څا ه ګا نو په ذريعه خپل د کر کيلششې چششارې پششر مششخ بيششا يششي‪ ،‬خششو‬
‫اوس يې هم ډيرې ځمکې داوبو دنشتوالي له کبله شاړې پر تې دي ‪٠‬حيوانات يې پسششونه‪ ،‬وزې او غواګششانې‬
‫دي ‪٠‬‬

‫تره خيل زيا تره دکر کيلي اوبا غدارۍ په چارو بو خت دي‪ ،‬خو لږ شمير يې دبيلا بيلشو کشارونو دتشر‬
‫سره کو لو له پاره کا بل ته ځي ‪ ٠‬د ده سبز ولسولي په عمو مي ډول او په تيره بيا دتره خيلو سيمه پششه ځششا‬
‫نګړي تو ګه کوم رو غتون نلري ‪ ،‬خو يوازې دوه رو غتيششا يششي کلينيکششونه لششري چششې د ډاکټرانششو او نششر سششا نششو‬
‫مجمو عي شمير يې ‪ ٨‬تنو ته ر سيږي چې ددوی د سيمې له پاره کفا يت نه کوي ‪ ٠‬دده سبز ولسوالي‬
‫په مجمو عي تو ګه ‪ ٢‬ليسې او د ګو تو په شمير لو مړ ني ښوونځي لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 109‬‬

‫تره خيل غير تي‪ ،‬ميلمه پا لو نکي‪،‬نرم مزاجه او دښو اخلاقو او کششړو وړو څښششتنان ديش ‪ ٠‬دروسششي يششر‬
‫غلګرو په وړاندې ښه په ميړانه جنګيششدلي او خپششل هيششوادنی رسششالت يششې تشر سششره کشړی دیش ‪ ٠‬دوی دعلششم او‬
‫ښوونې او روزنې له چارو سره هم ځششانګړې مينششه لششري ‪٠‬ددوی قششو مششي مشششران او سششپن ږيششري هششم ډيششر درانششه‬
‫خلک دي ‪٠‬‬

‫د تره خيلوخلک دسپورټ سره هم ځا نګړې مينه لري لکه غيږه نيونه‪ ،‬تيږه اچول اوپه ځا نګششړي تششو‬
‫ګه توره وهل يا شمشير بازي پکې زيات رواج لري چې د لوبي په وخت کې د مخصو صو ډالو نو نه پکې‬
‫کار اخلي او په دې کار کې خورا مهارت لري ‪٠‬‬

‫په او سني وخت کې لا نديني بهر نۍ مو سسي ده سبز ولسوالۍ د بيا ودانولو په چششارو کششې مششر سششته‬
‫کوي‪:‬‬

‫‪ -UNOPS .1‬دده سبز دده يحي دليسې او دسړ کو نو د جوړو لو په بر خه کې مر سته کوي ‪٠‬‬

‫‪ -KOHINOOR .2‬چې دکا ريزو نو په بر خه کې مر سته کوي ‪٠‬‬

‫‪-CARE .3‬چې دروغتيايي چارو او پو هنې په بر خه کې مر سته کوي ‪٠‬‬

‫‪-UNICEF .4‬د پوهني او ښوونې او روزنې په بر خه کې ‪٠‬‬

‫‪ -DACAAR .5‬د اوبو او پاکوالي په بر خه کې ‪٠‬‬

‫‪-IAM .6‬دخوړو او روغتيا په بر خه کې ‪٠‬‬

‫‪ -SCA .7‬دروغتيا او ټولنيزې سو کالۍ په بر خه کې ‪٠‬‬

‫‪ -WFP .8‬د خوړو په بر خه کې ‪٠‬‬

‫‪ -PAYANA .9‬دتره خيلو دښوونځي په بر خه کې ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 110‬‬

‫‪ -ARKAR‬دکاريزو نو په بر خه کې ‪٠‬‬ ‫‪.10‬‬

‫‪-ICRC‬د پا يپونو په بر خه کې ‪٠‬‬ ‫‪.11‬‬

‫په دې ورو ستيو وختو نو کې دافغا نستان دبيا رغا ونې وزارت پتييلې ده چششې پششه ده سششبز کششې بششه يششو‬
‫ښار ګو ټی چې دښار جوړولو په نړ يوالو معيارونو سره به برابر او د ‪ ٢٠‬زره تنو له پاره به کورونه ولششري جششوړ‬
‫کړي چې دا په خپل ذات کې دده سبز دولسوالۍ په غوړيدو اد پر مختګ کې ستر رول لو بولای شي ‪٠‬‬

‫‪ 39‬تر کی‬
‫د پښتنود عنعنوي شجرو له مخشې تشره کشي د غلجيشو پشه ټشو لنيشز ګشروپ پشورې اړه لريش ‪ ٠‬تشره کشی د‬
‫موسششی زوی دابششر اهيششم لمسششی او د غلجششي کششړ وسششی دی ش ‪ ٠‬تششر ه کششي زيششاتره د غزنششي ولايششت د مقششر‪ ،‬نششا‬
‫وې‪،‬ګيلان او اب بند په ولسواليو کې ميشته دي چې ‪٢‬پر ‪ ٣‬بر خه خلک يې په کليو او با نډو کې او يششوه‬
‫بر خه خلک يې په پو ونده او کو چيا ني ډول ژوند کوي چې ددوی دشمير په تنا سب د هغوی سيمه وړه‬
‫او کو چنۍ ده ‪ ٠‬ددې په وجه چې دمقر د سيمې زيا ته بر خه د علي خيلو او خدو زيششو) خششدرزيو( پششه لاس‬
‫کې ده نو ځکه د ځمکې دلږ والي له کبله يې يو پر ‪ ٣‬برخې خلک په شپو نتوب او دپسششونو‪ ،‬ميششږو‪ ،‬وزو او‬
‫غواګانو په روزنه او پا لنه ژوند کوي ‪٠‬‬

‫دتره کي قبيلي جنوب او جنششوب خششتيز تششه د سششليمان خيلششو او تششو خششي قششبيلې‪ ،‬خششتيز تششه يششې سششليما ن‬
‫خيل‪ ،‬شمال ته يې علي خيل‪ ،‬اندړ او هزاره او جنوب ته يې سيمه د ډيورنډ پر کر ښه د کا کړو پښتنو سره‬
‫نښتي ده ‪٠‬‬

‫د تا ريخ حيات افغا ني مؤ لف ډپټي محمد حيات خان په خپل دغششه تششا ريخششي اثششر کششې چششې ‪١٤٤‬‬
‫کلو نه دمخه يې کښلی دی د تر ه کو پښتنو په اړ وند داسې ليکلي دي ‪ " :‬په افغا نستان کې دتره کو د‬
‫قبيلې شمېر پنځلس زره کو رنيو ته رسيږي چې له ‪ ٢‬پر دريو نه زيات خلک يې دايمي اسششتو ګنځششي لششري او‬
‫يوه دريمه برخه خلک يې په پوونده او کششو چششي ډول ژونششد کششوي ‪ ٠‬ددوی اصششلي ټششا ټششو بششی د مقششر او نششاوې‬
‫سيمه ده چې ددوی دسيمې په پر تله د هغوی سيمه وړه ده ‪ ٠‬ددغې قبيلې خلک د مني مو سم په پيل کې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 111‬‬

‫د ژمي دتير ولو له پاره کند هار ته ځي او په پسر لي کې بير ته د مقر سيمې ته را ستنيږي چششې ددوی ددې‬
‫تګ راتګ په اړوند د پښتو يو مشهور متل دی چې داسې وايې‪:‬‬

‫] چششې چششو نګښششې وايششې قششر‪ ،‬تششره کششي وايششې مقششر چششې چششو نګښششې وايششې غششار‪ ،‬تششره کششي وايششې‬
‫کندهار [‬

‫ددې متل مقصد دادی چې کله د ګر مۍ د مو سششم پششه پيليششدو سششره چششو نګښششې دقششر غششږ پششو رتششه‬
‫کوي‪،‬نو په دغه وخت کې تره کو کو چيانو ته خپل وطن او ټا ټو بی ور په ياد شي‪ ،‬نو د دوبي دتير ولو لششه‬
‫پاره بير ته مقر ته راځي‪ ،‬خو کله چې چو نګښې د يخنۍ د رار سيد لو له کبلششه د غششار نششارې وهششي نششو تششر ه‬
‫کي د ژمي د تير ولو له پاره کند هار ته ځي چې دغه متل ډير شهرت لري ‪٠‬‬

‫دتره کي قبيلې ښا خو نه‬

‫دتره کي قبيله په لاند نيو ښا خو نو ويشله شوې ده‪:‬‬

‫با دين خيل‪،‬ناخيل‪ ،‬ساک خيل‪ ،‬تسويل خيل‪ ،‬ګر بز خيل‪ ،‬با رک خيل‪،‬مصري خيل‪ ،‬حسن خيششل‪،‬‬
‫حا تم خيل‪ ،‬لالو خيل‪،‬جما ل خيل‪،‬ګربز خيل‪ ،‬حريف خيل‪،‬ګلان خيششل‪ ،‬شششباب خيششل‪،‬تششراب خيششل‪ ،‬سششليم‬
‫خيل‪ ،‬کنجو خيل‪ ،‬ميري خيل ‪،‬کلو خيل‪ ،‬نوروز خيل‪ ،‬تا جو خيل‪ ،‬اناري خيل‪ ،‬صا بر خيل‪ ،‬نازک خيل‪،‬‬
‫دلدار خيل‪ ،‬ششيکي‪ ،‬المشري‪ ،‬قششدرت خيششل ‪ ،‬دوران خيششل‪ ،‬خجششل خيششل‪ ،‬شششاګل خيششل‪ ،‬شششيرين خيششل‪ ،‬سششدو‬
‫خيل‪ ،‬شيخ نور خيل‪،‬نور خا ن خيل‪ ،‬سششدو خيششل‪ ،‬خيششرو خيششل‪ ،‬کشبير خيششل‪ ،‬سششالي خيششل‪ ،‬قتششال خيششل‪ ،‬اکششبر‬
‫خيل‪ ،‬زرين خيل‪ ،‬تشري خيشل‪ ،‬بسششتام خيششل‪،‬لا جميششر خيشل ‪ ،‬ششهباز خيشل‪ ،‬قبشاد خيششل‪ ،‬سشيني زي‪ ،‬نششورزي‪،‬‬
‫ملک دين خيل‪ ،‬موسی خيل‪ ،‬ګران خيل‪ ،‬بششر ا هششم خيششل‪ ،‬زلششو خيششل‪ ،‬خششان خيششل‪ ،‬صششا حبششداد خيششل‪ ،‬فششراق‬
‫خيل‪ ،‬بيګو خيل‪ ،‬شاه عبدال خيل ‪٠‬‬

‫‪ 39.1‬دتره کي قبيلې د استو ګني سيمې‬

‫‪ .1‬د غزني په ولايت کې ‪ :‬لکه چې په پيل کې مششو يششا دونششه وکشړه چششې ددغششې قشبيلې اصششلي ټششا ټششوبی د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 112‬‬

‫غزني ولايت د مقر‪ ،‬نششاوې‪ ،‬ګيلان او اب بنششد ولسششوالۍ ديش ‪ ٠‬پشه تيششره بيشاپه مقشر او نشاوه کشې زيشات‬
‫شمير تر ه کي ژوند کوي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬د زابل په ولايت کې ‪ :‬تره کي د زابل ولايت په مششر کشز کلات او هشم د ششاه جششوی پششه ولسشوالۍ‬
‫کې ژوند کوي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬دکند هار په ولا يت کې‪ :‬ددغې قبيلې کو چيان په عمو مي تو ګه په ژمي کې د کنششد هششار ولايششت‬
‫د ريګ ا و اڅکز يو په سيمو کې او همدا راز د کند هار په نورو بر خو کې ليد ل کيږي‪ ،‬ددوی‬
‫يو شمير د ډيو رنډ له کر ښې تير يږي او د کا کړو د قبيلې سيمې ته ليږدي او تر پشينه پورې ځي ‪٠‬‬

‫‪ .4‬د هلمند په و لا يت کې‪ :‬د تر ه کيو د قبيلي يو شمير خلک ددغه و لايت د نشاد علشي او ګشر مسشير‬
‫په ولسو اليو کې هم ژو ند کوي ‪٠‬‬

‫‪ .5‬د باد غيس په ولا يت کې ‪ :‬دبا دغيس په ولايت کې تره کي ددغه ولايت د مر غاب ولسوالۍ دبششو‬
‫کن په کلي کې چې مشر يششې ملششک عبششدالر حمششن خششان دی اسششتو ګنششه لريش ‪ ٠‬پششردې بششر سششيره د نششو‬
‫موړي ولا يت د غو ر ما چ د ولسو الۍ په څو کليو کې هم تره کي ا ستو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .6‬د فارياب په ولايت کې ‪ :‬ددغه ولايت د قيصار او پښتون کوټ په ولسو اليو کې هم تره کي شششته‪،‬‬
‫چې يو شمير يې کو چياني ژوند لري ‪٠‬‬

‫‪ .7‬د سر پل په ولايت کې‪ :‬ددغه ولايت په ځينو کليو کې هم تره کي استوګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .8‬دکندز په ولايت کې ‪ :‬ددغه و لايت په ځينو ولسواليو کې هم تره کي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ .9‬د ننګر هار په ولايت کې‪ :‬ددغه و لايت د چپششر هششار د ولسششوالۍ د تششره کششو پششه کلششي کششې هششم زيششات‬
‫شمير تره کي استو ګنه لري چې شمير يې ‪ ٣٠٠٠‬تنو ته رسيږي ‪٠‬‬

‫په سهيلي پښتو نخوا کې‪ :‬د سهيلي پښتو نخوا په کو ئيټه‪ ،‬پشين‪ ،‬ژوب‪ ،‬سششيوۍ او کچلاغ‬ ‫‪.10‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 113‬‬

‫کې هم يو شمير تره کي استو ګنه لري‪ ،‬چې پششه سشهيلي پښششتو نخشوا کششې ددوی ځينششي نشا متومشششران‬
‫دادي‪ :‬تادين خان تره کی‪ ،‬چار ګل خان تره کی‪ ،‬الحششاج شششير محمششد خششان تششره کششی‪،‬حششاجي عبششد‬
‫الغفور تر ه کی ‪ ،‬محمد يو سف خا ن تر ه کی او حا جي ګلاب خا ن تر ه کی ‪٠‬‬

‫‪ 39.2‬دتره کو دقبيلې نوميالي او مشران‬

‫د تاريخ حيات افغا ني په قول ‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې په مقشر او نششا وه کشې ددوی مشششران او نشو ميششالي‬
‫خان تر ه کی‪،‬محمود خان تر ه کی‪ ،‬زمان خان تر ه کی‪،‬هارون خان تر ه کی‪،‬مر تضی خان تششر ه کششی او‬
‫مير احمد خان تر ه کی ول ‪٠‬‬

‫د افغانستان د خلک ډيمو کر اتيک ګو ند مششر او د انقلابشي ششورا رئيشس نشور محمششد تششره کشي‬
‫چې د ‪ ١٩٧٨‬کال دثور دکو دتا په نتيجه کې يې ځواک تر لا سه کړ هم دغزني دمقر ولسوالۍ دسور کلششي‬
‫تره کی و ‪٠‬‬

‫سششر بيششره پششردې عبدالقششدير تششره کششی د افغششا نسششتان د سششترې محکمششې لششو مړنششی رئيششس و‪ ،‬چششې د‬
‫اعليحضرت محمد ظا هر شاه له خوا پر دغه دنده ګو مارل شوی و ‪٠‬‬

‫دکابل پو هنتون د حقو قو د پو هنځي پخوانی استاداو سيا سششتپوه ښششاغلی دکتششور رو سششتار تششر ه کششی‬
‫هم د تره کی قبيلي ته منسوب دی ‪٠‬‬

‫تره کي غير تي‪ ،‬ميلمه پا له ‪ ،‬هيواد پا لو نکي او په پښتني ننشګ او پښشتنواله بشا نشدې ټينشګ خلشک‬
‫دي ‪ ٠‬دانګريزي ير غلګرو سره په دري ګو نو جګړو کې يششې ښششې تششورې و هلششي دي چششې ښششه بيلګششه يششې د‬
‫ستر غازي صاحب خان په مشرۍ ددوی د غه و يا ړلې مبا رزې وې چې زموږ دګران هيششواد افغشا نسشتان‬
‫په ويا ړلي تا ريخ کې ثبت دي ‪٠‬‬

‫دروسي ير غلګرو او ددوی دلاسپو څو پر خلاف هم د تره کو د قبيلې مبارزې دستا ينې او شا بسششي‬
‫وړدي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 114‬‬

‫‪ 40‬ترين‬
‫ترين په سړ بني پښتنو کې يوه مشهوره قبيله ده چې په افغا نستان ‪،‬سهيلي پښششتو نخششوا‪،‬پښششتو نخششوا‬
‫او په پا کستان کې استو ګنه لري ‪ ٠‬د پښتني رواياتو او د نسب دشجرو نه جو تيږي چې ترين د شششر خبششون‬
‫زوی او د سړ بن لمسي درې زامن در لودل چې ابدال‪ ،‬سپين او تور نو ميدل چې د سشپين او تششور اولا ده د‬
‫خپل پلار په نا مه په تر ين سره مشهور شول ‪ ٠‬د ترين هغه زوی چې تور وزمه و هغه په تششور تششر يششن او هغششه‬
‫بل زوی يې چې سپن رنګی و په سپين تر ين مشهور شو چې ددوی د هر يوه او لاده د سششپينو او تششورو تششر‬
‫ينو په نا مه يا ديږي ‪٠‬‬

‫‪ 40.1‬ښاښونه‬
‫د حيات افغاني مؤ لف ډپټي محمد حيات خان د تور ترين او سپين تر ين په اړه داسي ليکلي دي‪:‬‬

‫‪ 40.1.1‬تور تر ين‬
‫تور تر ين ددرانيو د ملک سهيل ته په پشششين کششې او سششيږي چششې لششو يششد يششځ تششه يششې دشششوراوک سششيمه‬
‫چې دبړ يڅو قبيلې ټا ټو بی دی او سهيل ته يشې دششال سشيمه چشې د تکتششو غشر ددغشو سشيمو تششر مينشځ پشو لششه‬
‫جوړوي ‪ ٠‬د پشين سيمه تقر يبا ‪ ٨٠‬ميله او ږدوالی لري او دغه او ږدوالششی د شششمال خششتيز نششه د تششو بششې خششتيز‬
‫خو اته غز يد لی دی‪ ،‬چې تر ټولو سورور ځای يې ‪ ٤٠‬ميله پلنوالی لري ‪٠‬‬

‫د پشين سيمه د بړ يڅو دسيمې يعنې شو راوک نه لوړه ده او سطحه يې هم د شوراوک نه ډير لششوړ‬
‫والی او ژور والی لري‪ ،‬خو د شوراوک په پر تله ډيره اباده او شنه ده ‪ ٠‬دلته د ځمکې يوې کو لو له پاره د‬
‫او ښا نو په پر تله له غوا يا نو نه زيات کار اخيستل کيږي‪ ،‬که څه هم په يوې کو لو کې کلششه نششا کلششه د او‬
‫ښا نو نه هم ګټه اخلي‪ ،‬نو ځکه ددوی په سيمه کې او ښان هم روزل کيږي ‪ ٠‬که څه هششم تششو رتريششن ز يششا‬
‫تره په کر نې او ما لدارۍ با ندې خپله ګو زاره کوي‪ ،‬خو يو زيات شمير يې دسنده اوکند هششار تششر مينششځ پششه‬
‫سو داګرۍ بو خت دي ‪ ٠‬ددغې قبيلي ځيني دودونه او روا جو نششه در انيششا نششو تششه ورتششه دي او ددوی خششان د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 115‬‬

‫درانيو دخان سره يو شان حيثيت لري ‪٠‬‬

‫دکابل امير او دکند هار حا کم پخوا ددغو خا نا نو په چارو کې لاسو هنه نه کوله‪ ،‬خو دغششو خششا نششا‬
‫نو په ټا کلي شمير سپاره د کابل د اميرد دربار چو پړ ته استول‪ ،‬چې دغه کششار بششه د قلنششګ پششه بششدل کششې تششر‬
‫سره کيده او کله کله به هم ددوی خا نان دربار ته ور غو ښتل کيدل ‪٠‬‬

‫د پښين د ټولو او سيدونکو شمير تخمينا کور نۍ ‪ ١٠‬کو رنۍ شميرل شششويدي‪ ،‬چششې پششه دغششه سششيمه‬
‫کې سيدان هم او سيږي‪ ،‬چې په دغو سيدانو کې ډير تکړه سو دا ګران هششم ششته ديش ‪ ٠‬دتشور تشر ينشو شششمير‬
‫تقر يبا ‪ ٦٠٠٠‬کورنۍ ښودل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 40.1.2‬سپين تر ين‬
‫د غه قبيله په شمير کې له تورو تر ينو نه لږدي‪ ،‬دوی په څلورو ښا خو نششو بيششل شششوي دي او د ژوره‬
‫په نا مه وادي کې چې دټل او چو ټيالې په ميداني بر خه کې پر ته ده او سشيږي ‪ ٠‬ددوی او تششورو تششر ينششو تشر‬
‫مينځ يو څه د کاکړو ملک پروت دی‪ ،‬خو دوی په دود او دستور کې لشه تشورو تشر ينشو سشره يشو والشی لريش ‪٠‬‬
‫دوی قوي او مټور خلک دي ‪ ٠‬ددواړو تر ينو يعني هم د تورو تر ينو او هم د سپينو تر ينو مشري او ريا ست‬
‫سره له دې چې سره ليرې پر اته دي د يوه خان په لاس کې ده او دپښته پښته مشري او خاني دتورو تر ينو‬
‫د بټي زي په ښا خ پورې اړه لري ‪ ٠‬ددې خبرې د ثبوت له پاره دغه لا ند ينی متل مشهوردی ‪:‬‬

‫خاني ده په دوه کوره‪ ---‬په تر ين کې په بټي ده‪ ---‬په لو حاڼي کې پر کټي ده‬

‫ددې متل مقصد دادی چې خاني په دووکو رنيو پورې اړه لري ‪ ،‬دلو ديا نو په لو حا ڼششي قششبيلې کششې‬
‫د کټي زيو په ښاخ کې او بل د تر يشن د قشبيلې د بټشي زي پشه ښشا خ‪ ،‬چشې دا خشبره پشوره ثشا بتشه ده چشې پشه‬
‫دواړو تر ينو کې يو خان دی او نو موړی هر کال د سپينو تر ينو سيمې ته د قلنګ د را ټو لو لو له پاره ځششي‬
‫او که څوک ونه غواړي نو کري وکړي ‪،‬نوله هغه نه ددغه کار په بدل کې پيسشي اخلشي‪ ،‬کلششه چشې دکابششل‬
‫په در بار کې بې نظمي را مينځ ته شي‪ ،‬نو پر دوی هم د غه بې نظمۍ او فسا دونه تاثير کوي او خپلسششري‬
‫کيږي ‪ ٠‬اوس دکند هار حا کم د پشين له سيمې نه په ټا کلې اندازه نغدې روپۍ اخلي‪.‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 116‬‬

‫د سپينو تر ينو درې واړه سيمې سره نښتې دي ‪ ٠‬ژوره چې دوادۍ نه په پششورتنۍ سششيمه کششې د څپششر د‬
‫غره له نږدې سيمو نه بيليږي‪ ،‬دغرونو په مينځ کې تنګه‪ ،‬خششو کششوزې خششواته پششر اخششه ده ‪،‬تششردې ځششا يششه چششې‬
‫ابادي هم پکي ده او دوه لوی کلي هم پکې شته ‪ ٠‬ټل بيا ددغه ځای په پر تله لږ څه پر اخه دی او دبوري‬
‫او چو تيالي ميد ا نو نه هم ور سره يو ځای کيږي ‪ ٠‬د ټل او چو ټيالۍ سيمه د سيوۍ لششه سششيمې سششره پرتلششه‬
‫کيدای شي ‪ ،‬خو هو ا يې له سيوۍ نه يوه اندازه ښه ده ‪٠‬‬

‫داو دترين دقبيلي په اړوند د ډپټششي محمششد حيششات خششان ليکنششه چششې ‪ ١٤٤‬کلششونه تشرې تيشر يششږي او پششه‬
‫ښکاره تو ګه معلو ميږي چې په هغه وخت کې دترين سيمه او پشين د افغا نستان د خاورې يششوه بششر خششه وه‬
‫چې دکابل امير او دکند هار حاکم پرې تسلط درلود ‪٠‬‬

‫‪ 40.1.3‬نور ښاښونه‬
‫دتر ينو د قبيلي ښا خو نه دادي‪ :‬وزير‪ ،‬جم ‪ ،‬سليمان‪ ،‬او مچي‪،‬بششا بششو‪ ،‬ملمششو نشي‪ ،‬منششديزي‪ ،‬منګشل‬
‫زي‪ ،‬نيک ختاني‪ ،‬بټي زي‪ ،‬تورل زي‪ ،‬ها رون زي‪،‬سيکمي‪،‬ملکيششار‪ ،‬اسششما عيششل زي‪،‬بششاروزي‪ ،‬حيششدر زي‪،‬‬
‫يعقشوب زي‪،‬احمشد زي‪ ،‬هيکشل زي‪ ،‬خانخيشل‪،‬ترينشزي‪ ،‬بشدلزي‪ ،‬فيشروززي‪ ،‬لا لا زي‪ ،‬مليشزي‪ ،‬ششادي زي‪،‬‬
‫سخي زي‪،‬بلوزي‪ ،‬اغا خيل او نور ‪٠٠٠‬‬

‫‪ 40.2‬دتر ين د قبيلې د استو ګنې او سنۍ سيمې‬

‫په سهيلي پښتو نخواکې‬ ‫‪.1‬‬

‫ترين د سهيلي پښتو نخوا په پشين‪ ،‬ژوب‪،‬کو ئيټه‪،‬کلای عبد الله‪ ،‬زيارت‪ ،‬هر نايي‪ ،‬سششنځاوي‪،‬لششور‬
‫لايي‪،‬ګلستان‪ ،‬سيوۍ‪،‬شراګه‪ ،‬خو ست‪ ،‬دوکي‪،‬اوستا محمد‪،‬جهششل مګسششي‪ ،‬ګنششداوه‪،‬مسششتو نششګ‪،‬کلات او‬
‫کزدار کې استو ګنه لري ‪ ٠‬دلورلايي او زيارت اکثره پښتانه ترين دي‪.‬‬

‫په افغا نستان کې‬ ‫‪.2‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 117‬‬

‫يو شمير ترين په کند هار‪ ،‬هلمند او اوروزګان په ولا يتو نو کې ميشته دي ‪ ٠‬داسي ويششل کيششږي چششې‬
‫د ارزګان ولايت مر کز تيرين کوټ د تر ينانو په وجه په تير ينکوټ با ندې يا ديږي ‪٠‬‬

‫په پښتو نخوا کې‬ ‫‪.3‬‬

‫د پيښور د پچګي په کلي کې هم ګڼ شمير تر ين او سيږي چې ويشل کيشږي د پششين نشه دلتشه را ليشږ‬
‫ديدلي دي ‪ ٠‬په دې بر سيره په هر يپور او هزاره ډويژن کې هم زيا ت شمير تر ين او سششيږي ‪ ٠‬داسششي و يششل‬
‫کيږي چې د هزاره د ضلعي تر ينان د کند هار او ژوب له سشيمي نشه هشزاره تشه ليشږ ديشدلي دي۔ هغشه وخشت‬
‫چې لوی احمد شاه بابا پر هند با ندې بريد کاوه نو د هزاره د سيمي تر ين مشر انو لکه نجيششب ا للششه خششان‬
‫تر يششن‪،‬سشعادت خششان اوز بششر دسششت خششان دده پششه پششه پششوځ کششې لشوړې پششو ځششي دنششدې در لششودې ‪ ٠‬همششدارز د‬
‫سکهانو سره په جګړه کې د هزاره د سيمي مشر انو لکه محمد خان تر ين او بو ستان خان تر ين د ميړانې‬
‫ډېرې کا ر نا مې له ځا نه پر يښي دي ‪ ٠‬په او سني وخت کې د هزاره سيمي په تر ينوکې عبد الر حمششن‬
‫خان ترين او د هغه زوی جها نګير خان دي چې سياسي او د يپلو ما تيکي دندي لري ‪٠‬‬

‫د پا کستان پخوانی جمهور رئيس فيلډ ما رشال ايششوب خششان ‪، ١٩٧٤-١٩٠٧‬دده زوی ګششو هششر ايششوب‬
‫خان او لمسی يې عمر ايوب خان د هر يپور بټي زي ترين پښتا نه دي ‪٠‬‬

‫ماخوذ د )‪ (62،61،60،59،58،57،56‬نه‬

‫‪ 56‬پښتني قبيلي‪ ،‬ددکتور لطيف ياد اثر‪١٥٩١-٨٢-٨١ ،‬و ‪ ١٦٠‬مخونه‪ ،‬د پښيور چاپ‬

‫‪ 57‬د پښتنو قبيلو شجرې او مينې‪ ،‬د پو هنوال محمد عمر روند ميا خيل تا ليف ‪ ٢٠٠،‬مخ د کا بل چاپ‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/t/tarin.shtml 58‬‬

‫‪ 59‬تا ريخ حيات افغا ني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان تاليف‪ ١٧٢ -١٧١ -١٧٠ ،‬مخونه‪ ،‬د پيښور چاپ‬

‫‪ 60‬د کا بل سلطنت بيان‪ ،‬د مونټ سټوارټ الفنسټن تاليف‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ١٢١،‬او ‪ ١٢٢‬مخونه‪ ،‬دکا بل چاپ‬

‫‪ 61‬تواريخ خو رشيد جهان‪ ،‬د شير محمد خان ګنډ اپور تاليف‪ ٢٠٤ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 118‬‬

‫‪ 41‬تڼي‬
‫که چيري د تڼيو پښتنو د نسب شجره په غور سره و څيړل شي نو جو ته به شي چششې دوی پششه اصششل‬
‫کې کر لا ڼي پښتا نه دي ‪ ٠‬تڼی د شيتک زوی دی او دغه قبيله په دريو عمششده څششا نګششو و يشششلې شششوې ده‬
‫يعني ار يوزي‪ ،‬مر يخيل او سينکي ‪٠‬‬

‫تڼي په عمو مي ډول د افغا نستان د خو ست و لايت د تڼيو په ولسوالۍ کې چې د خو ست جنوب‬

‫ته مو قعيت لري استو ګنه لري ‪ ٠‬د تڼيو سهيل ته ګوربز او مده خيل وزير پر اته دي چې د ډيو رنډ کششر ښششه‬
‫مده خيل او تڼي سره جلا کوي‪ ،‬لو يد يز ته يې ځدراڼ‪ ،‬شمال ته يې د شششمل سششيند او اسششما عيششل خيششل او‬
‫ختيزې بر خې ته يې هم ګو ر بز پر اته دي ‪٠‬‬

‫د تڼيو قبيله پر ‪ ١١٢‬سترو او کو چنيو کليو و يشلې شوې ده ‪ ٠‬ددوی لو يد يز خششواته غششر ډيششر ابششاد او‬
‫زياتره خلک يې په غر ونو کې او سيږي ‪٠‬‬

‫د حيات افغا ني د تا ريخ مؤ لف ډپټي محمد حيات خان په خپششل دغششه مشششهور اثششر کششې چې ‪١٤٤‬‬
‫کلو نه دمخه يې کښلی دی د تڼيو په اړوند داسي ليکلي دي ]‪:[63‬‬

‫تڼي د خو ست په لو يديز او جنششوب کششې ميشششته او زيششا تششره پششه غششر ونششو کششې او سششيږي‪ ،‬خششو ځينششي‬
‫خلک يې د غر ونو په لمنو کې هم استو ګنه لري ‪ ٠‬ددوی لوی کلی د درګي په ميدان کې دی چششې ‪٥٠٠‬‬
‫کوره لري ‪ ٠‬ويل کيږي چې ددوی دوسله والششو کسشا نشو شششمير ‪ ١٠٠٠‬تنششو تشه رسشيږي ‪ ٠‬ددرګشي پشر تششه چششې‬
‫ددوی د سيمې خورا لشوی کلشی دی دا لا نشدې کلششي هشم مشششهور ديش ‪ :٠‬حصششارک‪ ،‬ګششو خشه‪ ،‬نشر خششی او‬
‫اتمان ‪ ٠‬تڼي په مسقفو يا چششت لرونکششو کورونششو کشې ژ ونشد کشوي ‪ ٠‬ددوی لشو يششديز غشر ښشه ششين دی‪ ،‬ګشڼ‬
‫سيوری لري او دلته ډير ښکاري با زان هم شته ‪ ٠‬د تڼيو ټول شمير ‪ ١٢٠٠٠‬زره تنه دي‪ ،‬چې له دغه شششمير‬
‫نه يې ‪ ٣٠٠٠‬تنه و سله وال دي ‪ ٠‬ددوی د ټو پکو شمير ددوی وسله والو کسا نو په پر تلششه ‪ ٤/١‬لششږ دي ش ‪٠‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Tareen 62‬‬

‫‪ 63‬حيات افغا ني ‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ،‬د پيښور چاپ‪ ٤٣٣،‬او ‪ ٤٣٤‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 119‬‬

‫ددوی ‪ ٣٠٠٠‬تنه تورې لري ‪ ٠‬په تڼيو کې هغه خلک چې ټو پک نه لري‪ ،‬نششو تششورې او سششپر ونششه ضششرور لششه‬
‫ځا نه سره ساتي ‪ ٠‬تڼي ډير زړور او جنګيالي سر تيري دي ‪ ٠‬د خوست د سشيمي پششه ګونشد يشو کششې دوی پشه‬
‫سپين ګو ندۍ کې شا مل دي ‪ ٠‬تڼي زياتره د کر کيلې په چا رو بو خت دي‪ ،‬ځمکې يششې للمششي‪ ،‬خششو يششوه‬
‫اندازه يې د اوبو په ذريعه خړو بيږي ‪ ٠‬ددوی ځيني خلک د بنو تر سيمې پورې د تنبا کو او نورو شيا نو سو‬
‫داګري کوي‪ ،‬خو له خپلې سيمې نه يې بهر زيا تره تګ راتګ نه خو ښيږي‪ ،‬که څه هشم دوی د خشو سشت‬
‫د سيمې دحا کم رعيت بلل کيږي او د کال ‪ ١٠٠٠‬روپۍ ما ليه ور کوي ‪ ٠‬سره لششه دې چششې دومششره لشږه مششا‬
‫ليه ورکوي‪ ،‬خو بيا هم د خپل غر ور ‪ ،‬زړور تيا او سشختو غشر ونششو د ششته والششي لشه کبلشه کلشه نششا کلششه د خشو‬
‫ست د حا کم نه يا غي کيږي ‪ ٠‬که څه هم د تڼيو تر مينځ کشو رنششۍ د ښششمنۍ نشششته‪ ،‬خشود دغشې قشبيلې ښششا‬
‫خو نه په دوو ګو ندونو ويشل شوي دي چې ار يوزي او سينکي يې په يوه ګو ند او مر يخيل يې په بل ګششو‬
‫ند پورې اړه لري چې د شمير له مخې دمريخيلو او بيا په مر يخيلو کې د اتششي خيلششو شششمير زيششات دیش ‪ ٠‬پششه‬
‫مري خيلو کې درې نا مې په يوه خوا او خيبي خيل‪ ،‬اتما نزي او خبر زي په بله خوا ديش ‪ ٠‬ګششل خششان او‬
‫ګل هيبت ددرې نا مې په ښاخ‪ ،‬اسما عيل او داد ګل د خيبي خيلو په څا نګې او خان‪ ،‬فقيششر‪ ،‬شششير احمششد‬
‫او دلواز د تڼيو د قبيلې ملکان دي‬

‫په او سني وخت کې د تڼيو ستر کلي دادي‪ :‬حصارک ‪ ،‬ګو خه‪ ،‬نر خی‪ ،‬ايتمان‪ ،‬کششو چششون‪ ،‬ډبششر‪،‬‬
‫وريځی‪ ،‬دير ملکه‪ ،‬سنګړای‪ ،‬تور خيل او ور ژله ‪٠‬‬

‫تڼي په عمو مي تو ګه لوړې ونې‪ ،‬غنم رنګه او ښا يسته څيري لري ‪ ٠‬دوی زړور او جنګيالي خلششک‬
‫دي ‪ ٠‬د هيواد د خپلو اکۍ په در يو جګړو کې چې د انګر يزي ښکيلا کګششرو پششر خلا ف شششوې ده د تڼيششو‬
‫ونډه ډيره در نه ده ‪ ٠‬د روسي ير غلګرو په وړاندې هم دوی د مقا ومت سنګر ونه تا وده سا تلي وو ‪٠‬‬

‫‪ 41.1‬د تڼيو د قبيلې ښا خو نه‬

‫لکه چې ددې مقالې په لو مړ نۍ بر خه کې وويل شول چې تڼي کر لا ڼي پښششتا نششه دي او پششه در يششو‬
‫عمده ښا خو نو ويشل شوي دي‪ ،‬ددوی د پا تي ښا خو نو نو مو نه په لا ندې ډول دي ‪ :‬درې نومي‪ ،‬ار‬
‫يو زي‪،‬مر يخيل‪ ،‬سينکي‪ ،‬ګد يو خيل‪ ،‬جنګي خيل‪ ،‬تر خيل‪ ،‬عبد الخيل‪،‬اتي خيل‪ ،‬نو کششو ر خيشل‪ ،‬عيششس‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 120‬‬

‫خيل‪ ،‬زنده خيل‪ ،‬شبو خيل‪ ،‬حا جي خيل‪،‬سره‪ ،‬بنده خيل‪،‬کول کهول‪،‬خند ګي‪ ،‬منتګ‪ ،‬رو شششا نششه‪ ،‬دک‬
‫خيل‪،‬خيدود خيل‪،‬پيزن خيل‪،‬ميدود‪ ،‬ډبري‪ ،‬وتک خيل‪ ،‬اتو نزي‪،‬ميمي خيل‪ ،‬سشيټ خيشل‪ ،‬ګشو يشد ا خيشل‪،‬‬
‫مينه خيل‪،‬خبر زي‪،‬تور خيل‪ ،‬ايد ل خيل‪ ،‬بر يم خيل‪،‬ار ګند خيل‪،‬حصا رکي‪ ،‬سپير کي‪،‬چيچکي‪ ،‬کا مششل‬
‫خيل‪ ،‬لجي خيل‪ ،‬ميران‪ ،‬زرک‪،‬شهداد خيل‪ ،‬لا جمير خيل‪ ،‬انشډي خيششل‪ ،‬شششارزي خيشل‪ ،‬پششا يششک خيشل‪ ،‬ار‬
‫شه خيل‪ ،‬بکر خيل‪ ،‬خو جي خيل‪ ،‬تر ين خيل‪ ،‬ر شيد خيل‪ ،‬ابر اهيم خيل او نور ‪٠٠٠‬‬

‫‪ 41.2‬د تڼيو د قبيلې شمير‬

‫لکه چې دمخه مششو ولششو سشتل د حيششات افغششا نششي مششؤ لششف ‪ ١٤٤‬کلششو نششه دمخششه دتڼيومجمششو عششي شششمير‬
‫‪ ١٢٠٠٠‬زره تنه ښو دلي وو‪ ،‬خو د ورو ستيو دسر شمير نو او سر وي ګا نو له مخې ددوی او سنی شششمير تشر‬
‫‪ ٣٠‬زرو تنو زيات ښو دل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 41.3‬د تڼيو د قبيلي مشهور کسان‬

‫تڼي په مجمو عي تو ګه د علم او پو هې سره ز يا ته مينه لري چې د علم او پو هې پششه ډګششر کششې د‬
‫يو شمير کسا نو نو مو نه اخيستلای شو ‪٠‬‬

‫استاد حکيم تڼيوال‬ ‫‪.1‬‬

‫چې په يو وخت کې د کا بل پو هنتون ا ستاد و ‪ ٠‬دده د پښتنو او پښتنو د ټو لني پششه ا ړونششد زيششاتې‬
‫مقالې ليکلي او يو اثر يې چششې د ښشا غلششي پشو هانششد ر سشول اميشن پشه ملګشر تيشا ليکلششی و د" پښشتنو ټشو لنيشز ‪-‬‬
‫اقتصادي جو ړښت " نو ميږي چې په ‪ ١٣٦٥‬لمرېز کال د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ د پښتو څيړ نششو د‬
‫نړ يوال مر کز له خوا د ښا غلي د سر محقق د مر ستيال جلات خان حکمششتي پششه سشر يششزې او اډيشټ خپششور‬
‫شوی دی چې د پښتنو د قبيلوي جوړښت په اړوند يو ګټور کتششاب دیش ‪ ٠‬اسششتاد حکيششم تڼيششوال د پکتيششا دو‬
‫الي په تو ګه هم دنده سر ته رسوله ‪ ،‬چې بيا ورو سته په شهادت ور سيد ‪٠‬‬

‫استاد ګلداد‬ ‫‪.2‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 121‬‬

‫په پيل کې د ننګر هار د طب په پو هنځي استادو چې خپلششې زده کشړې يشې پششه ششوروي اتحششاد کشې‬
‫سر ته رسولې وي‪ ،‬ور وسته د لوړو زده کړو وزير او بياد افغا نستان د علو مو اکششا ډمششۍ د ر ئيششس پششه تششو ګششه‬
‫يې هم دنده سر ته ر سوله ‪٠‬‬

‫استاد وزېر تڼيوال‬ ‫‪.3‬‬

‫د هند په عليګړ ه پو هنتون کې يې د ژ بپو هنې په بر خه کشې خپلشه مشا سشتري ا خيسشتې وه‪ ،‬د کشا‬
‫بل پو هنتون د ژبو او اد بياتو د پو هنځي د پښتو ډيپار تمنټ استاد واو ورو سته د افغا نستان د علششو مششو پششه‬
‫ا کا ډمۍ کې د خپر ونو مديرو‪ ،‬څه مو ده يې د المان د بر لين په پو هنتون کې د پښششتو ژبششې اسششتا دهششم پششا‬
‫تې شوی و‪،‬چې د ژبپو هنې په بر خه کې يې زيا تې مقا لې ليکلي دي ‪٠‬‬

‫د سر محقق مر ستيال مو لا جان تڼيوال‬ ‫‪.4‬‬

‫د کا بل په پو هنتون کې يې د ليسشا نشس او المشان کشې يشې د مشا سشترۍ تشر کچشې پشورې زده کشړې‬
‫کړي دي ‪ ٠‬دی همدااوس هم د افغاانستان د علو مو اکا ډمۍ د ژبو او اد بياتو په مششر کششز کششې علمششي غششړی‬
‫دی او د پښتو دګر امر او ژبپو هنې په اړونششد پششه څيړنششو بششو خششت دی او پششه ژبپششو هنششه کششې يششې ډيششرې مقششالې‬
‫ليکلي دي ‪٠‬‬

‫احمد جان تڼی‬ ‫‪.5‬‬

‫د کا بل پو هنتون د فلسفې د څا نګې فا رغ دی‪ ،‬وروسته يې د ژو رنا ليزم سره مينشه پيششد اششوه‪ ،‬د‬
‫ملي دفاع وزارت په نشر اتي بر خو او هم د با ختر اژانس کې يې خپلې دندې تر سره کړي دي ‪ ٠‬د هيششواد‬
‫په ډيرو ور څپا ڼو او مجلو کې يې ګڼ شمير مقا لې خپرې شوي دي ‪٠‬‬

‫شهنواز تڼی‬ ‫‪.6‬‬

‫د افغا نستان د اردو صا حب منصب و‪ ،‬په شوروي اتحاد کې يششې زده کشړې کشړې دي ‪،‬ورو سشته‬
‫يې د ډ اکټر نجيب الله په و خت کې دافغا نستان د دفاع دوز ير په تو ګه دنده سر ته رسوله ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 122‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [66،65،64‬نه‪.‬‬

‫‪ 42‬توخي‬
‫تو خي د غلجيو پښتنو په ټو لنيز ګشروپ کشې يشوه مششهوره قشبيله دهش ‪ ٠‬د پښشتني روايشاتو او ششجرو پشر‬
‫بنسټ تو خی د هو تک بابشا)‪ ٧٤٠-٦٦١‬هجشري قمشري( ورور‪ ،‬دبشارو زوی‪ ،‬د تشو لشر لمسشی او دغلجشي کشړ‬
‫وسی دی‪ ،‬چې دتو خي قبيله دده په نا مه مشهوره ده‪[67] .‬‬

‫د تو خو قبيلې د هو تکو تر عروج وړاندې د غلجيو پښتنو په ټششو لنيشز ګششروپ کشې لششو مششړ نششی مقششام او‬
‫ځششای در لششود او سششلطان ملخششی تششو خششی چششې د هنششد د مغششو لششي امپششر اتششور اورنګزيششب عششا لمګيششر) ‪-1068‬‬
‫‪1118‬هجري( معا صر و‪ ،‬د تو خو د قبيلې ډير مشهور مشر او سردار تيششر شششوی دی‪ [68] .‬نششو مششوړی د ميششر‬
‫ويس خان بابا دمور نازو انا پلارو ‪٠‬‬

‫د تو خو سيمه د کند هار ولايت لمر خا ته ته په ‪ ٨٥‬ميله وا ټن کې مو قعيت لششري چششې پششه کلات‬
‫غلجا يي سره مشهوره ده او د تشو خشو صشدر مقشا م ګڼشل کيږيش ‪ ٠‬تشو خشي د تشر نشک د رود پشر څنشډو د پشل‬
‫سنګي نه نيولې تر شيباره پورې استو ګنه لري ]‪[69‬‬

‫)‪An Account of The kingdom of‬‬ ‫مشهور انګرېز مؤرخ مو نټ سټوارټ الفنسټن په خپل کتششاب‬

‫‪ 64‬معلومات مختصر در باره اقوام و قبائل سر حدي کشور‪ ،‬د شير رحمن دوړ تاليف‪ ٦٧،‬مخ‪ ،‬کابل‬

‫‪ 65‬پښتانه د تا ريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهادر شاه ظفر کا کا خيل تا ليف‪،‬پيښور ‪ ٠١٣٩٦‬مخ‬

‫‪ 66‬پښتني قبيلې‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ٨٤-٨٣،‬او ‪ ٨٥‬مخو نه‪ ،‬د پيښور چاپ‬

‫‪ 67‬پټه خزانه‪ ،‬محمد هوتک بن داؤد‪ ٩،‬مخ‪،‬د ‪ ١٣٣٩‬کال چا پ‪ ،‬کا بل‬

‫‪ 68‬تاريخ حيات افغاني‪ ٢٨٥ ،‬مخ‪ ،‬دپيښور چاپ‪ ١٣٨٦،‬کال‬

‫‪ 69‬هو تکي ها‪ ،‬عبد الرؤف بينوا‪ ٦-٥ ،‬مخونه‪،‬کابل ‪ ١٣٣٥‬کال‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 123‬‬

‫‪ (Caubul‬کې چې د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ د پښتو څيړ نو د نړ يوال مر کز له خوا د کابل سششلطنت‬
‫دبيان تر عنوان لاندې په پښتو ژبه تر جمه شوی دی‪:‬‬

‫په هغه و خت کې د تو خو دقبيلي شمير ‪ ١٢‬زره کششو رنششۍ ښششو دلششي دي‪،‬پششه دا سششي حششال کششې چششې‬
‫دحيات افغاني د تا ريخ ليکوال ډپټي محمد حيششات خششان ‪ ١٤٤‬کلششونه وړانششدې د تششو خششو شششمير ‪ ١٥‬زره کششو‬
‫رنۍ ښو دلي دي ]‪[70‬‬

‫د زابل ولايت دار غنداب د وادۍ په شمالي بر خه کې چې د هزاره ګا نو د سيمې تششر څنششګ پششر تششه‬
‫ده او هم د ميزان سيمه د تو خو په ولکه کې ده ‪ ٠‬همداراز يو شمير تو خي د ناوې د وادۍ په جنششو بششي او‬
‫ښکتنۍ بر خه کې استو ګنه لري ‪،‬پاتي يې په شيبار‪ ،‬هلتاغ‪،‬ار غنداب‪ ،‬باغر‪،‬دای چو پان‪،‬جلششدک‪ ،‬کششاکړ‪،‬‬
‫نو بهار‪،‬کلات‪ ،‬شاه جوی‪ ،‬شملزي او شينکي کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫‪ 42.1‬د تو خو د قبيلې ښا خو نه‬

‫د تو خو قبيله په لا ند نيو ښا خو نو ويشلې شوې ده‪ :‬ر همند‪،‬ايششوبزي‪،‬حسششن زي‪ ،‬رسششتم خيششل‪ ،‬پششو‬
‫پشششل خيشششل‪،‬مغشششدود خيشششل‪،‬يشششو نشششس خيشششل‪،‬بشششا ټشششا خيشششل‪ ،‬بسشششو خيشششل‪،‬بشششاميو خيشششل‪ ،‬اکشششازي‪ ،‬محمشششد زي‪،‬‬
‫شششملزي‪،‬جلالششزي‪،‬بششا بکششر زي‪ ،‬ميششرا نششزي‪ ،‬جعفششر زي‪ ،‬پيششروزي‪ ،‬پيششر خيششل‪ ،‬کشششيا ڼششي‪،‬نتششوزي‪ ،‬مششو سششی‬
‫خيل‪،‬حسن خيل‪ ،‬عا شو زي‪ ،‬سوري زي‪،‬سيد خيل‪ ،‬عر اقششي‪،‬برانخيششل‪ ،‬خششو يششداد خيششل‪،‬نظششر خيششل‪ ،‬شششکي‬
‫خيل‪ ،‬ما مي خيل‪ ،‬عليشير زي‪ ،‬انه زي‪ ،‬مټه خانخيل‪،‬کا لو خيل‪،‬فقير زي‪ ،‬ببري‪ ،‬مو سی زي‪،‬شششاه حسششن‬
‫خيل‪،‬سيکاک‪،‬ادم زي‪ ،‬هو تکزي‪ ،‬اقر بي زي‪ ،‬پيرکزي‪،‬عيسی زي‪ ،‬بر هان خيل‪ ،‬پا تو زي‪ ،‬کر مو نخيل‪،‬‬
‫پيروي خيل‪ ،‬حسن خيل‪ ،‬خان خيل‪ ،‬بارکزي‪ ،‬عمر خيل‪ ،‬الي زي ‪ ،‬مين خيل‪ ،‬مغلزي‪ ،‬نو ر الششد يششن زي‪،‬‬
‫هوازي‪ ،‬ختي زي‪،‬فيروز خيل‪ ،‬د عوت خيل‪ ،‬بهرام خيل‪،‬سيان زي‪،‬ناز خيل‪،‬بهلول خيل او نا جو خيل‬

‫‪ 70‬مونټ سټوارټ الفنسټن‪ ،‬دکابل سلطنت بيان‪ ١٢٥-١٢٤،‬مخونه‪ ،‬دکا بل چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 124‬‬

‫‪ 42.2‬د استوګنې سيمې‬

‫په بيلا بيلو ولا يتو نو کې ددوی د استو ګنې سيمې او شمير په لا ندې ډول دی ‪:‬‬

‫‪ .1‬دزابل په ولايت کې ‪:‬‬

‫‪ ٢٠‬زر ه تنه‬ ‫‪ .a‬ددغه ولايت په مر کز کې‬

‫‪ ٣٠‬تنه‬ ‫‪ .b‬د شاه جوی په و لسوالۍ کې‬

‫‪ ٢٢‬زره تنه‬ ‫‪ .c‬د ار غنداب په ولسوالۍ کې‬

‫‪ ٦‬نيم زره تنه‬ ‫‪ .d‬د شينکۍ په ولسوالۍ کې‬

‫‪ ٣٢‬زره تنه‬ ‫‪ .e‬د شملز يو په و لسوالۍ کې‬

‫‪ ٥٠٠٠‬زره تنه‬ ‫‪ .f‬د ميزان په و لسوالۍ کې‬

‫‪ .2‬د کندهار په ولا يت کې‬

‫‪ ١١‬زره تنه‬ ‫‪ .a‬د کند هار ولايت په مر کز کې‬

‫‪ .b‬د شاه ولي کو ټ په ولسو الۍ کې ‪ ٧‬زره تنه‬

‫‪ ٥٠٠٠‬زره تنه‬ ‫‪ .c‬د ار غنداب په ولسوالۍ کې‬

‫‪ .3‬د ارز ګان په و لايت کې‬

‫په دغه و لايت کې هم ډير شمير تو خي استو ګنه لري‪ ،‬خو د شمير په اړوند مې کو م معلو مات ر‬
‫لا سه نه کړل‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 125‬‬

‫‪ .4‬نيمروز په ولايت کې‬

‫ددغه ولايت د کنګ په ولسوالۍ کې کې هم يو شمير تو خي استو ګنه لري چې شمير يې د ‪٣٠٠٠‬‬
‫زره تنو په شا او خوا کې ښو دل شوي دي ‪٠‬‬

‫د هرات ولايت په بيلا بيلو ولسواليو کې هم يو شمير تو خي استو ګنه لري‬

‫د حيات افغاني د مؤ لف په قول د تو خو يوه محله د کابل په ده افغا نا نو کې هم شته ‪٠‬‬

‫د امير عبد الر حمن خان د واکمنۍ په وخت کې تو خو ډيره شديده ضششر بششه وليششده او يششو شششمير يششې‬
‫دخپلې سېمې نه د افغا نستان نورو بر خو ته تبعيد شول‪٠.‬‬

‫تو خو دتا ريخ په او ږدو کې د ښکيلاکګرو ځو اکو نو پر خلاف له ويا ړه ډکې مبا رزې کړي ديشش‬
‫‪ ٠‬د مغو لي تيري کوونکو‪ ،‬صششفوي يششر غلګششرو‪ ،‬انګششر يششزي ښششکيلاکګرو او روسششي ناتششار پششر خلاف ددوی د‬
‫وياړه ډکې مبا رزې ز مو ږ د هيواد د تا ريخ ځلانده با بو نه دي چې موږ پرې وياړو ‪٠‬‬

‫‪ 42.3‬د تو خو د قبيلې نو ميالي‬

‫سلطان ملخی تو خی‬ ‫‪.1‬‬

‫سلطان ملخی تو خی د هند دمغولي واکمن عالمګير اورنګزيب) ‪ ١١١٨-١٠٦٨‬هجري( معششا صششر و‬
‫‪ ٠‬نو موړی د مير ويس خان هو تکي د مور نازو انا پلار و ‪ ٠‬ده ته د غلزيو د قبيلې مشري ور په غششاړه وه ‪٠‬‬
‫ده د جلدک په حدودو کې د ګرم اب وادي او ځمکي د ابد الي قبا يلو د مشر خداداد سلطان سره د غلز‬
‫يو او ابد اليو تر مينځ پو له وټا کله او نو موړې ځمکې يې ددواړو اړ خو نو تر مينځ وويشششلي چششې تششر او سششه‬
‫هم دغه ويش معتبر دی ‪ ٠‬سلطان ملخی تو خی په هغشه جګشړې کشې چشې د انځشر ګشي او سشر خ سشنګ تشر‬
‫مينځ وشوه ووژل شو او دده تر مشړ ينشې ورو سشته دده زوی حشاجي عشادل او د هغشه زوی بشايي خشان د قشبيلې‬
‫مشري کو له او پر کلات او ملحقا تو يې واک ټينګ و ‪ ٠‬دوی دکلات او چغتران په کلاوو کې چششې د تششر‬
‫نک پر غا ړه ول او سيدل ‪ ،‬چې ور وسته با ئي خان هم ووژل شو ‪ ٠‬تر هغه وروسته د علي خان زوی شششاه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 126‬‬

‫عالم خان چشې دسشلطان ملخشی وراره و او د هغشه زوی خشو ششال خشان هشم تشر يشوې مشودې پشورې دتشو خيشو‬
‫دقبيلې مشري کوله‪ ،‬چې ددې کو رنۍ ور وسششتي کسششان اشششرف خششان او الهيششار خششان دي چششې د خششو شششال‬
‫خان زامن ول چې اشرف خان د لوی احمد شا ه بابا له خوا د کلات نه د غز ني تر سيمو پورې حکمران‬
‫ټا کل شوی و او پر هند با ندې د بريد پر وخت هم د احمد شا ه با با ملګری و ‪ ٠‬د تيمور شاه په وخت‬
‫کې د اشرف خان زوی امو خان د غلجيو حکمران و ‪٠‬‬

‫‪ .2‬ملا باز تو خی‬

‫د پټې خز انې د مؤلف محمد هو تک په قول ملا باز تو خی د اتغر د سيمې او سيد ونکی و چششې د‬
‫غه سيمه د زابل ولايت دمر کز کلات جنوب ختيزې بر خې ته پر ته ده ‪ ٠‬نو موړی په شششعر کششې اسششتادو او‬
‫غزلې او ربا عۍ لري ‪ ٠‬محمد هو تک نو موړی خپل همراز بللی دی ‪ ٠‬نششو مششوړې خپلششې زده کششړې پششه هنششد‬
‫وستان کې کړې وې او په فقشه‪ ،‬منطششق او حکمششت کشې تکشړه و او خپلششو شششا ګشر دانششو تششه بشه يششې در سشو نششه‬
‫ورکول ‪٠‬‬

‫نور محمد غلجی‬ ‫‪.3‬‬

‫دی په اصل کې غلجی او په غلجيوکې تو خی و ‪ ٠‬پلار يې ملا يار محمد نو ميده ‪ ٠‬د پټې خزانششې‬
‫د مؤ لف په قول دی په عمر پوخ او اتيا کلن و او په پنجو ايي کې او سيد ‪ ٠‬د مير ويس نيکه ميششر منششې او‬
‫کو چنيانو ته يې ديني تد رېس کاوه ‪ ٠‬دی شا عر هششم و او د نششا فششع المسششلمين پششه نششا مششه يششې يششو کتششاب هششم‬
‫کښلی و چې شر عي احکام پکې بيان شوي وو او دفقه او اخلا قو د معتبرو کتا بشو نشو نشه ګڼشل کيشده ‪ ٠‬ده‬
‫په پنجوايي کې خپلو شا ګر دانو ته مشکات شر يف‪،‬بخاري شر يف‪،‬هدايه‪ ،‬کنز‪ ،‬طر يقه محمد يششه او نششور‬
‫کتا بو نه تد ريس کول ‪ ٠‬دده د شعر يوه نمو نه چې مخمس دی په دې ډول ده ‪:‬‬

‫نه مؤ من ژوندی په دين يې زمششا يششاره نششه فششر ېششاد ژړا کششوه پششه څششو کششو کششاره‬
‫اسشششتغفار تشششو بشششه کشششوه د ځشششا د پشششاره ته هم ځان سا ته پنششاه غششواړه لششه نششاره‬

‫بيداري کشړه پشه سشهار کششې زمشا دلششداره‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 127‬‬

‫‪ .4‬نازو انا‬

‫نازو انا د مير ويس نيکه مور او دسلطان ملخی تو خي لوروه چې په ‪ ١٠٦١‬هجري کال پششه تششازي نششو‬
‫مي ځای کې زيږ يدلې ده ‪ ٠‬پلار يې سلطان ملخی تو خی په هغه وخت کې دغزني تر جلششد کششه د غلششز يششو‬
‫دقبيلو مشرو ‪ ٠‬نازو انا په کو چنيوالي کې دعلششم او پششو هششي سششره مينششه در لششوده ‪ ٠‬نششازو انششا پششه کششو چنيششوالي د‬
‫پښتنو مير منو او عالمانو نه لو ست زده کړ ‪ ٠‬کله يې چې پلار د سششور غششره پششه جګششړه کششې ومششړ او ورور يششې‬
‫عادل خان د خپل پلار دانتقام له پاره جنګ ته روان شو‪ ،‬نو نازو توره تر ملا وتړله او د نششورو جنګيششاليو سششره‬
‫يې د کور او کلا سا تنه کو له ‪ ٠‬نازو انا ډيره ميلمه پاله پښتنه وه او هر کله به چې د مسا پرو قا فلششې دوی‬
‫سيمې ته راغلې نو ددوی د ډوډۍ بندو بست به يې کاوه او چا به چې کالي نششه در لششودل کششالي او جششا مششي‬
‫به يې ور کولې ‪ ٠‬نازو انا د ښالم خان هوتک ميرمن وه چې نو موړی د کرم خان زوی و ‪ ٠‬نازو ا نا څلششور‬
‫ز امن درلودل چې عبارت و له حششاجي ميششر خشانه) ميششر ويشس نيکشه( ‪ ،‬عبششد العزيشز خششان‪،‬يحيشي خششان او عبششد‬
‫القادر خان ‪ ٠‬نازو انا عابده او صا لحه مير مششن وه او ټششول عمششر يششې خپلششو او لا دونششو تششه پششه او داسششه شششيدې‬
‫ورکړې ‪ ٠‬هغه وخت چې مير ويس نيکه و زيږيد نو يوه شپه د پښتنو ستر ستانه بيټ نيکه يې په خشوب کشې‬
‫وليد چې ورته وايې ‪:‬‬

‫دا زوی ښه تر بيت کا‪ ،‬چې لوی شي ستر کا رونه به وکا او په حج د بيتالله به مشششرف شششي او لششه‬
‫نسله به يې پيدا شي پا دشا هان چې دين به رو ښان کا‬

‫په رښتيا هم چې نازو انششا داسششي زوی ور وزه چششې دښششمنان د وطششن يششې ورک کششړل او دده لشه نسششله‬
‫واکمنان پيدا شول چې پر اصفهان با ندې يششې واکمنشي کشوله ‪ ٠‬نشازو انششا شششا عشره او دديششوان خشا ونشده وهش ‪٠‬‬
‫ديوان يې دوه زره بيتو نه در لودل ‪ ٠‬دنازو انا دشعر بيلګه په لاندې ډول ده ‪:‬‬

‫سششششحرګه وه ‪،‬دنششششر ګششششس ليمششششه لا نششششده څاڅکی څا څکی يې له ستر ګو څڅيده‬

‫مششا ويششل څششه دي ښششکله ګلششه ولششې ژاړې؟ ده ويششل ژونششد مششې دی يششوه خششوله خنديششده‬

‫همداراز د تو خيو نور نو ميالي چې دهيواد او دملي نو اميسو په سا تنششه کشې يششې سشر ښشندنې کشړي‬
‫دي نو مو نه يششې دادي‪ :‬شششهاب الششدين خششان تششو خششی‪ ،‬عبششد الششر حمششن خششان ‪،‬سششلطا نمحمششد خششان‪،‬دو سششت‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 128‬‬

‫محمد خان‪،‬صمد خان‪،‬ګل محمد خان‪ ،‬مير علم خان‪،‬مهتر مو سشی خششان‪ ،،‬عشز يشز خششان‪،‬محمشد ششر يشف‬
‫خان او نور ‪٠٠‬‬

‫نور ماخوذ د ]‪ [71‬نه‪.‬‬

‫‪ 43‬توري‬
‫توري د پښتنو يوه لر غو نې قبيله ده چې د کر لا ڼي په ټو لنيز ګروپ پورې اړه لري ‪ ٠‬توري پششه کششو‬
‫رمې ايجنسۍ کې ژوند کوي چې مسا حت يې ‪ ٣٣١٠‬کيلششو مششتر مششر بششع دی او ‪ ١٩٩٨‬زيششږ ديششز کششال د سششر‬
‫شمير نې له مخې ددغې ايجنسۍ د وګړو شمير ‪ ٤٤٨٣١٠‬تنه ښودل شوي دي ‪٠‬‬

‫کور مه تر ‪ ١٨٧٩‬زيږ ديز کال پورې د افغا نستان د خا ورې يوه بر خششه وه‪ ،‬خششو ورو سششته پششر نګيششانو‬
‫جبرا له افغا نستا نه جلا کړه ‪٠‬‬

‫ددوی د سيمې شما لي بر خې ته سپين غر‪ ،‬لو يد يششز تششه يششې د پکتيششا ولايششت‪ ،‬جنششوب تششه يششې ټششل او‬
‫بنګښ او د ختيز خواته د اورکز يششو د قشبيلې سشره ګشډه پشو لششه لشري ‪ ٠‬د کششو رمشې ايجنسششۍ پشه در يششو بشر خشو‬
‫ويشلې شوې ده يعنې پو ر تنۍ کور مه‪،‬ښکتنۍ کو رمه او منځنۍ کو رمه ‪ ٠‬پاړه چنار د کششو ر مششې ايجنسششۍ‬
‫هيډ کوار ټر يعني مر کز دی ‪ ٠‬د کورمې ايجنسۍ مشهور ښا رونه سده‪ ،‬علم شير‪،‬باګن‪ ،‬تالو کنج او با ګششز‬
‫ايي دي‪٠.‬‬

‫په لر غو نو تا ريخي متو نو له هغې جملې نه په ريګششو يششدا کششې دکششورمې د سششيمې او د کششو رمششې د‬
‫سيند ياد ونه شوې ده ‪ ٠‬د هند مغولي واکمنۍ بنسټ ايښو دو نکي ظهير الد ين محمد بششا بششر هششم د ‪١٥٠٥‬‬
‫زيږ ديز کال په پيښو کې د کو ر مې د سيمې او د توري قبيلې يا دونه کړې ده ‪٠‬‬

‫د تار يخ حيات افغا ني ليکوال ‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې د تو ريو په اړوند داسې ليکلي دي ‪ ]:‬تششوري د‬
‫خوست د سيمي شمال او د سپين غره په جنوب کې د کورمې سيند په دواړو غاړو او د کو رمششې پششه نششا مششه‬
‫‪ 71‬شير رحمن دوړ‪ ،‬معلومات مختصر درباره اقوام وقبايل ولايات سر حدي کشور‪ ٨٨،‬مخ ‪،‬کابل‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 129‬‬

‫سيمه کې او سيږي ‪ ٠‬دغه سيمه د مخه د بنګښو د قبيلې په لاس کششې وه‪ ،‬خششو ورو سششته دوی د غششه سششيمه‬
‫له دوی نه ونيو له ‪ ٠‬د توريو قبيله په پنځو ښا خو نو ويشلې شوې ده چشې د هغشوی نشو مشو نشه‪ ،‬دوسشله والشو‬
‫کسا نو شمير او دهرښاخ د ملکانو نومو نه په لا ندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪ .1‬حمزه خيل چې درې زره تنه وسله وال جنګيالي لري او ملک يې او مک نو ميږي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬مستو خيل چې دوسله والو جنګيا ليو شمير يې دوه زره تنششه دي او فقيششر علششي او شششنبک يششې ملکششا ن‬
‫دي‬

‫‪ .3‬دوپر زي درې زره تنه جنګيالي ميړ ونه لر‪.‬ي او د ارواښاد محمد علي خان ورور غلام ددوی ملششک‬
‫دی ‪٠‬‬

‫‪ .4‬علي زي چې دو سله والو کسانو شششمير يششې دوه زره تنششه او دوسششت محمششد او زيششد علششي يششې ملکششان‬
‫دي۔‬

‫‪ .5‬غو نډي خيل دوه زره تنه جنګيالي لري او د ملکانو نو مو نه يې نور علي او الله نور دي ‪٠‬‬

‫دتوريو د وسله والو کسانو مجمو عي شمير ‪ ١٢‬زره تنه ښودل شوي ديش ‪ ٠‬دوی دکششر نششې پششه چششا رو‬
‫بو خت دي‪ ،‬خو ځيني د ميوو په خر څولو او نورو شيا نو سو داګري هشم کششوي ‪ ٠‬د تششو ريشو پششه سشيمه کشې‬
‫وريجي‪ ،‬جوار‪ ،‬غنم او اور بشي ډيرې پيد ا کيږي‪،‬خو مڼي او نورې ډول ډول ميوې هم پکې شته ‪٠‬‬

‫د حمزه خيلو د ښاخ دوه سوه کو رنۍ په کو چيا ني ډول ژوند کوي چششې د ژمششي پششه مششو سششم کششې‬
‫بلند خيلو او ټل ته خپل ما لو نه د خر څلاو له پشا ره بيشا يشي او د تشودو خشۍ پشه مشو سشم کشې سشپين غشره تشه‬
‫ځي۔ د کورمې په سيمه کې د کا بل واکمن يوه کلا جششوړه کششړې ده او يششو شششمير پششو ځيششان پکششې شششته‪ ،‬نششو‬
‫ځکه توري دکابل دواکمن رعيت ګڼل کيږي او دوی ته په هر جر يب ځمکې د کابششل يششوه نيمشه رو پشۍ مششا‬
‫ليه ورکوي ‪ ٠‬همداراز د کا بل واکمن د تو ري قبيلې نه د هر کور په سر د لو ګي پششه نششا مششه يششوه رو پششۍ مششا‬
‫ليه اخلي ‪ ٠‬د توريو د کر نې ټو لې نهري ځمکې د کو رمې له سينده خششړو بيششږي‪ ،‬دوی شششيعه مششذ هبششه دي‬
‫او په ميلمه پا لنه او پښتني ننګ او دود او دستور ټينګ خلک دي ‪ ٠‬ددوی په سيمه کششې کششو مششې بششد رګششې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 130‬‬

‫ته اړتيا نشته او دوی له سيمې نه کا روا نو نه پر ته له کوم خطره تير يږي ‪[ ٠‬‬

‫لکه چې وړاندې وويل شول توري شيعه مذ هبه دي او دمذ هبي احکامو په تر سشره کشو لشو کشې ډيشر‬
‫ټينګ دي ‪ ٠‬دوی د خپل قبيلوي دود او دستور لششه مخشې د سشيد انششو ډيشر درنششاوی کشوي او هشر يششو تشن يشې د‬
‫سيدانو مر يدان دي ‪ ٠‬دغې قبيلې سيدان په څلورو ډلو ويشل شوي دي چې دوی ورته ډير معتقششد دي دغششه‬
‫سيدان عبارت دي د تيراه سيدان‪ ،‬احمدزي سيدان‪ ،‬دکړ مان سيدان او د ماوره سيدان ‪.‬‬

‫هغه تو ريان چې دتيراه په سيدانو پورې اړه لشري د ميششا مششر يششد پششه ټينششګ وانششډي او پششا تششي نششور يششې د‬
‫سست وا نډي په نا مه يا ديږي چې درې وانډي د ميا مر يششد پششه مقابششل کشې سشره يششو ديش ‪ ٠‬ششهيد علا مششه‬
‫عارف حسين الحسيني په کو ر مې ايجنسۍ کې سششتر مششذ هششبي لار ښششودو چششې د ‪ ١٩٨٨‬زيششږ ديششز کششال د‬
‫اګست د ميا شتې په ‪ ٥‬نيټه د نا معلو مو کسا نو له خوا شهيد شو ‪٠‬‬

‫په دې بر سېره تور يان په سپين ګو ندي پورې اړه لري ‪ ٠‬لنډه داچې توري د پښتنو زړوره ‪ ،‬غير تي‬
‫او په پښتو او پښتو نواله با ند ې ټينګ خلک دي‬

‫‪ 44‬جبار خېل‬
‫جبار خيل په غلجيو پښتنو کې يوه مشهوره قبيله ده چې د ننګر هار ولايت د سششره روداو حصششا رک‬
‫غلجا يي په ولسواليو ‪ ،‬دلغمان ولايت دکششڅ عزيششز خششان پششه سششيمه‪ ،‬لششو ګششر او دکابششل او جلال ابششاد تششر مينششځ‬
‫سيمو لکه ګند مک‪ ،‬جګدلک‪ ،‬تيزين او دکابل ولايت په خاک جبار کې چې د جګدلک او خورد کا بششل‬
‫تر مينځ مو قعيت لري ميشته دي ‪٠‬‬

‫که د جبار خيلو دنسب شجره په غور سره وګورو نو دوی د احمد زيششو غلجيششو يششوه پښششه ده ‪،‬چششې د‬
‫خپل نيکه جبار بابا د نا مه په وجه په جبار خيلو يا ديږي ‪ ٠‬د جبششار بابششا مشزار دکشا بششل د خششاک جبشار پشه و‬
‫لسوالۍ کې دی‪،‬له همدې کبله دغه ولسوالي د خششاک جبششار پششه نششا مششه سشره يششا ديششږي چششې د جګششد لششک او‬
‫خورد کا بل تر مينځ مو قعيت لري ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 131‬‬

‫د لوی احمد شاه با با د واکمنۍ په وخت کې د حصارک غلجا يي د جبار خيلو مشر لنګر خان نو‬
‫ميد چې نو موړی د جبار خيلو د قبيلې نا متو مشر تير شوی دی ‪ ٠‬د امير دوست محمد خششان دواکمنششۍ پششه‬
‫وخت کې د جبار خيلو د قبيلې مشران د احمد خان زوی عزيز خان و چې د جبار خيلو د مششر يششم خيلششو پششه‬
‫څا نګې پورې يې اړه در لوده ‪ ٠‬د عزيز خان پلار احمد خان د ډيرې مودې له پاره د اميششر دو سششت محمششد‬
‫خان د مشر ورور فتح خان د نششږدې مقششر بينششو نششه و چششې هغششه ور تششه د لغمششان د کششڅ پششه سششيمه کششې ډيششر جششا‬
‫ګيرونه ور کړل چې بيا ورو سته نو موړې سيمه د هغه دزوی عزيز خان د نشا مشه لشه کبلشه تشراو سشه پشورې د‬
‫عز يز خان دکڅ په نا مه سره يا ديږي چې د ننګر هار ددرونټې سيمې ته نږدي پر ته ده او د پښتو د ژبششي د‬
‫مشهور ليکوال او شا عر ارواښاد استاد ګل پا چا الفت مزار هم د کڅ عز يز خان په سيمه کې دی ‪٠‬‬

‫له بلې خوا د امير دو ست محمد خان او عز يز خان جبار خيل تر مينځ خپلششوي هششم مششو جششو ده وه‪،‬‬
‫هغه دا چې د عزيز خان خور د امير دو ست محمد خان مير من وهش ‪ ٠‬دافغششان‪ -‬انګششر يششز پششه لششو مششړۍ جګششړه‬
‫کې عز يز خان ‪ ،‬امير دوست محمد خان ته وفششا داره پششاتې شششو ‪،‬خششو ورو سششته پششه ‪ ١٨٤٠‬او ‪ ١٨٤١‬ميلادي‬
‫کلو نو کې نو موړی د محمد شاه خان با بکر خيل سره چې هغه هم د انګر يزي ښکيلاکګرو سر سخته د‬
‫ښمن و و يو ځای شو او د انګرېزانو پر خلاف د هغشه پششه ملګششر تيشا پشه ډيشرې زړورتيشا او ميړانششې و جنګيششد ‪٠‬‬
‫کله چې امير دو ست محمد خان د دويم ځل له پاره د افغا نستان واکمن شششو نششو عزيششز خششان د حششج د مبششا‬
‫رکې فر يضې د ادا کو لو له پاره مکې معظمې ته لاړ او د حج تر مشر اسشمو ورو سشته د هغششې نشا رو غشۍ لششه‬
‫کبله چې ور پيښه شوې وه په ‪ ١٨٥٥‬ميلادي کال کې هورې وفات او ښخ شو ‪٠‬‬

‫د عزيز خان تر مړ يني ورو سته د هغششه ورور کريششم خششان جبششا رخيششل د اميششر دو سششت محمششد خششان پششر‬
‫خلاف پو رته شو‪،‬نو موړي د غازي محمد شاه خا ن با بکر خيل په ملګر تيا پر چا ر باغ بششر يششد وکششړ او د‬
‫کابل‪ -‬جلال اباد لاره يې بنده کړه ‪ ٠‬په دغه وخت کې ددوی د مبارزې مر کز اوزبين و ‪٠‬‬

‫د امير شير علي خان دواکمنۍ په وخت کې د عزيز خان جبار خيششل زوی غششازي عصششمت اللششه خششان‬
‫جبار خيل د جبار خيلو غلجيو مشر و ‪ ٠‬هغه ته د امير شششير علششي خششان لششه خششوا د حشششمت الملششک لقششب ور‬
‫کړل شو او په دربار کې يې د وزير معادل صلا حيتونه در لودل او دکابل او دکابل د ششا او خشوا د سشيمو د‬
‫امنيت مسئول و ‪ ٠‬په د غه وخت کې ا مير شير علي خان د جبار خيلو د قبيلې يششو بششل تششن مشششر د محبششت‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 132‬‬

‫خان زوی ار سلا خان جبا ر خيل خپل سلا کار او دبهر نيششو چششارو وزيششر وټششا کششه او د زرمششت‪ ،‬خششو سششت او‬
‫کټواز د سيمو د چارو مسئو ليت يې دهغه زوی معز الله خان ته و سپاره ‪ ٠‬د عصمت الله خان جبا ر خيششل‬
‫په څير ار سلا خان د امير شير علي خان په در بار کې د ډير ځواک او نفوذ خا ونششدو‪ ،‬لششه همششدې کبلششه وه‬
‫چې امير شير علي خان د حصارک غلجا يي سيمه د ما ليې دور کو لو نه معا فه کړه ‪٠‬‬

‫جبار خيل په پښتني ننګ او غيرت ټينګ‪ ،‬زړور‪ ،‬ميلمه پاله‪ ،‬هيوا دپششا لششو نکششي او پششه علششم او پششو هششې‬
‫مين خلک دي ‪ ٠‬هما غسې چې د انګريزي اسششتعمار او ښششکيلاک پششر خلاف يششې زړورې مبششا رزې کششړي او‬
‫توري يې وهلي دي او د بر ايډن لښکرې يې ما تې کړي دي‪ ،‬دروسي سور استبدادي ښا مار پر خلاف هم‬
‫په ميړ انه جنګيدلي دي ‪٠‬‬

‫پششه حصششارک غلجششا يششي کششې د جبششا رخيلششو مشششهور کلششي دادي‪ :‬اب زنګيششاني‪ ،‬غششوږيزه‪،‬نششادر‪ ،‬ګلا‬
‫خيل‪،‬حليم خيل‪ ،‬ظر يف خيل‪،‬سياب‪ ،‬چار توت‪،‬سروند‪ ،‬بر جنه‪ ،‬خنجر او کڅي ‪ ٠‬مشهور خيلو نه يې مر‬
‫يم خيل‪،‬نو ګيا ڼي خيل او نور دي ‪٠‬‬

‫جبار خيل زيا تره دکر کيلي په چا رو بو خت دي‪ ،‬غنم‪ ،‬جوار او نور حبو بات پکششې کششر ل کيشږي‪.‬‬
‫د حصارک غلجايي د جبار خيلو شمير د ‪ ٢٠‬زرو تنو په شا او خواکې اټکل شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ 44.1‬د جبار خيلو نا متو مشران‬

‫‪ .1‬جبار خان با با چې د جبار خيلو مشر نيکه و او مزار يې دکا بل د خششا ک جبششار پششه ولسششوالۍ‬
‫کې دی او ده د نا مه له کبله دغه ولسوالي په خاک جبار سره يا ديږي‬

‫‪ .2‬لنګر خان چې د احمد شا ه با با د واکمنۍ په وخت کې د حصارک غلجا يي د جبار خيلو‬

‫مشر تير شوی دی ‪٠‬‬

‫‪ .3‬احمد خا ن جبار خيل د جبار خيلو مشر او د عزيز خان جبا ر خيل پلارو ‪٠‬‬

‫‪ .4‬عزيز خان جبار خيل چې د لغمان د کڅ سيمه دده په نا مه سره مشهوره ده‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 133‬‬

‫‪ .5‬کريم خان جبار خيل چې د خپل ورور عزيز خان جبار خيل تر مړ ينې ورو سششته د جبششار خيلششو‬
‫مشر و ‪٠‬‬

‫‪ .6‬ملي مبارز او دانګر يزي استعمار پياوړی د ښمن غازي عصمت ا لله خششان جبششار خيششل چشې د‬
‫غازي محمد شاه خان با بکر خيل په ملګر تيا يې د انګر يزانو سره ډيششرې جګششړې کششړي دي‬
‫او دملي مبا رزينو مشر و ‪٠‬‬

‫‪ .7‬محبت خان جبار خيل چې د حصارک غلجا يي د جبار خيلو غلجيو مشرو ‪٠‬‬

‫‪ .8‬ارسلا خان جبار خيل چې د امير شير علي خان په در بار کې دلوړ مو قف خا وند او د انګششر‬
‫ېزانو سر سخته دښمن و ‪٠‬‬

‫‪ .9‬معزالله خان جبار خيل چې دار سلا خان زوی او اميششر شششير علششي خششان د زرمششت‪ ،‬خوسششت او‬
‫کټواز د سيمو مسئول ټا کلی و ‪٠‬‬

‫ارواښاد عبدالمجيد خان حکمران چې داعليحضرت محمد ظا هر شاه پششه وخششت کششې‬ ‫‪.10‬‬
‫دکا پيسا حکمران و ‪٠‬‬

‫اروا ښاد وکيل عبد الو هاب خان چې د ملي شورا وکيل و ‪٠‬‬ ‫‪.11‬‬

‫ارواښاد عبدالله مشهور په لعل اغا چې په سره رود کې او سيد او حاکم او ورو سته د‬ ‫‪.12‬‬
‫سره رود دخلکو وکيل و ‪٠‬‬

‫شيرين جان اغا چې د لعل اغا ورور و ‪٠‬‬ ‫‪.13‬‬

‫دکا بل پو هنتون پخوانی رئيس او استاد پو هاند طا هر عنا يت ‪٠‬‬ ‫‪.14‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 134‬‬

‫ماخوذ د ]‪ [73،72‬نه‬

‫‪ 45‬جدون‬
‫جدون چې دګدون په نا مه سره هم يا ديږي د پښتنوپه غرغښتي ټو لنيز ګروپ پشورې اړه لشري چشې‬
‫د پښتو نخوا په جنوب صوابۍ‪ ،‬ايبټ اباد‪،‬هزاره او هر يپور کې کې چې د مها بڼ دغرونو جنو بي لششړۍ ده‬
‫استو ګنه لري ‪ ٠‬د تا ريخي رواياتو سره سم دا خلک له پيل نه د خا ښي خيلو پششه ګششو نششدۍ کششې شششا مششل‬
‫شوي او دقبايلي ليږد په زما نه کې د يو سفز يو مندړو سره دې سېمې ته را غلي دي ]‪[74‬‬

‫د مغولي واکمن نو ر الد ين جهانګير ددربار مؤ رخ خوا جه نعمت الله هروي په خپل مشهور اثر تا‬
‫ريخ خانجها ني و مخزن افغا ني کې چې په ‪ ١٦١٢‬ميلا دي کال يې کښلی دی جدون غر غښتي پښتا نششه‬
‫او په غر غښتيو کې د پني او لاده بولي ‪٠‬‬

‫سر اولف کيرو په خپل مشهور اثشر ‪ The Pathan‬کشې جشدون غشر غښشتي پښشتانه او د پڼشي پښشتنو يشو‬
‫ښاخ ګڼلی دی ]‪[75‬‬

‫د تا ريخ حيات افغا ني ليکوال ډپټي محمد حيات خان ‪ ١٤٤‬کلونه وړاندې د جدون قبيلې په اړوند‬
‫داسې ليکلي دي ‪:‬‬

‫دا څر ګنده خبره ده چې دغه خلک خپله قبيله دکا کړو يو ښا خ بو لششي‪ ،‬دوی پششه پيششل کششې پششه دوو‬
‫لو يو ښا خو نو چې د منصور او سا لار په نا مه يا ديږي ويشل شوي دي چې بيا د غه ښا خششو نششه پششه نششورو‬
‫څا نګو ويشلي شوي دي ‪٠‬‬

‫‪State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan, by Christine Noelle, Christine Noelle-Karimi 72‬‬

‫‪ 73‬دارو ا ښاد لعل اغا سره زماا) ددې مقالې ليکوال( هغه مر که چې په ‪ ١٣٦٧‬لمرېزکا ل کې مې په کابل کې کړې وه‬

‫‪ 74‬پښتانه د تاريخ په ر ڼا کې‪ ،‬دسيد بهادر شاه ظفر کا کا خيل ليکنه‪ ،‬يو نيور سټي بک ايجنسي‪ ١٩٦٢،‬کال‬
‫‪ 75‬تا ريخ حيات افغا ني‪ ،‬دډپټي محمد حيات خان تاليف‪ ،‬پښتو ژبا ړه‪ ،‬دپيښور چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 135‬‬

‫‪ .1‬د سششالار ښششاخ څششا نګششې پششه دې ډول دي ‪ :‬مسششت خششوازي‪ ،‬اتششو زي ‪،‬سششليمان زي ‪ ،‬عيسششی‬
‫خيل‪ ،‬عبد الر حيم زي‪ ،‬محمد خيل ‪ ،‬عليشير خيل‪ ،‬قلندر خيشل‪ ،‬علشي خيشل‪ ،‬دولشت خيشل ا‬
‫وادو خيل۔‬

‫‪ .2‬د منصششور د ښششاخ څششا نګششې دادي ‪ :‬مششتي زي‪ ،‬دولششه زي‪ ،‬خششدرزي‪ ،‬عمششرزي‪ ،‬ګششو ا خيششل‪،‬‬
‫يعقوب خيل‪ ،‬عيسی خيل‪ ،‬کرم خيل‪ ،‬قمبر خيل‪ ،‬باره خيل ‪ ،‬ولششي خيششل‪ ،‬قششا سششم خيششل‪ ،‬شششا‬
‫هي خيل‪ ،‬الهداد خيل‪ ،‬خوا جه رستم کور‪ ،‬اديزي‪ ،‬شا ئب زي‪،‬مامازي‪،‬خليششل زي‪،‬امششرازي‪،‬‬
‫يعقوب زي‪ ،‬شا مان زي‪،‬حسن زي‪ ،‬بهلول زي‪،‬عيدو خيل‪ ،‬توره خيل‪ ،‬زکريا خيل او عبششاس‬
‫خيل‬

‫تاريخ حيات افغا ني زيا توي‬

‫ز ياتره جدون په ځا نګري ډول سالار د هزاره غرونو د دوړ په نا مه ويالې په دواړو غششاړو د اورش تششر‬
‫سيمې پورې ميشته دي ‪٠‬دهزاره سيمې د جدو نو ښکتنۍ بشر خششه ډېشره ښشه ششنه او زر خيشزه سشيمه دهش ‪ ٠‬د‬
‫مغولي واکمن جها نګير په و خت کې کله چې د دلا زاک قبيله لوټ او تبشاه ششوه ‪ ،‬نشو دغشه سشيمه پشه تشد‬
‫ريجي تو ګه د جدونو لاس ته ور غله‪ ،‬خو دلته هغه جدون تر زيا ته حده د يا دونې وړ دي چې دابا سششين‬
‫په لو يد يز او د مها بڼ غره په سهيلي بر خو کې ميشته دي ‪ ٠‬مها بڼ يوه لششر غششو نششي هنششدي کلمششه ده چششې‬
‫او بششڼ= ځنګشل دی يعنشي لشوی‬ ‫ريښه يې سنسشکريټ تشه ر سشيږي ‪ ٠‬پشه سنسشکر يشټ کشې مهشا= لشوی‬
‫ځنګل او ددې غره د تسميې وجه بيخي صحيح ده ‪ ٠‬د جدون د قبيلې دواړه ښا خونه يعنششي منصششور او سششا‬
‫لار ددې غره له څو کې نه تر کښتنيو بر خو پورې قبضه لري ‪ ٠‬که څه هم ددوی د کو چنيو با نششډو شششمير‬
‫تقر يبا شلو ته رسيږي‪ ،‬خو درې لوی کلي لري ‪ ٠‬په ګندپ کې تقر يبا له شپږ سوو زيات کو رونه دي چې‬
‫دغه ځای د سالار ښاخ لوی او مشهور کلی دی او د اتو زيو تقشر يبشا ټشو لشې څششا نګشې پکشې ميششته ديش ‪٠‬‬
‫دغه ښاخ په دوو لو يو کليو ګندپ او دالوړې باندې واک لري‪ ،‬چې اوس مير باز عيسی خيل‪ ،‬جهششا نګيششر‬
‫عليشير خيل ‪،‬نواب قلندر خيل‪ ،‬خانی محمد خيل او طو طي علي خيل ددغه ځای مشران او ملکان دي۔‬

‫د سالار د ښاخ دمست خوازي څا نګه په با بيني نو مي ځای کې چې دانګر يزي سر کار په سيمه‬
‫کې مؤ قعيت لري او سيږي ‪ ٠‬د سالار ښاخ د سليما ن زيو څا نګې خلک په پاده‪ ،‬شني‪،،‬کو لا کششر او پششو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 136‬‬

‫لا اچپلي کې چې کو چني کلي دي او د مها بڼ په سيمه کې پر تې دي استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د منصور د ښاخ لشوی کلششی بيسششک دی چششې تقششر يبششا درې سشوه کششوره خلششک پکششې ميشششته ديش ‪ ٠‬د‬
‫بيسک مشهور ملک عيسی خان ولي خيل دی چې جر ګو او نششورو معششا ملششو تششه خلششک لششه هغششه نششه مششر سششته‬
‫غواړي او د جر ګو او مر کو په کا رو نو کې ډير مها رت لري ‪ ٠‬همداراز ها شم علي قا سم خيل ‪ ،‬قا بششل‬
‫خان شا هي خيل‪،‬مير خان الله داد خيل‪،‬غلام شاه او صحبت ددغې څا نګې ملکان دي ‪ ٠‬فتح خشان دولشه‬
‫زی هم يو معتبر ملک دی ‪ ٠‬خششدرزي پشه ملکششا ګشړۍ کشې او سشيږي چشې زنګششی او هشوس ددې څششا نګشې‬
‫ملکان دي ‪٠‬‬

‫دګندپ او بيسک زياتره د کر نې وړ ځمکې د انګر يزي سر کار دميدان پشه سشيمه کشې پرتشې دي ‪٠‬‬
‫ګندپ‪ ،‬بيسک او ملکا ګړۍ د غره په لمنه کې د ميدان د علا قې تر څنګ مششؤ قعيششت لريش ‪ ٠‬ددغششو کليششو‬
‫زياتره ځمکي للمي دي ‪ ،‬خو هغه ځمکې چې د غرونو په دننه کې پر تې دي هغه زيا تره شنې‪ ،‬ابي او حا‬
‫صلخيزه دي ‪٠‬‬

‫په مها بڼ کې غنم‪ ،‬جوار او وريجي ډيرې پيدا کيږي ‪ ٠‬دجدون قبيلې زيا تره خلک د کششر نششې او مششا‬
‫لدارۍ په چا رو بو خت دي ‪ ٠‬دمهابڼ ميښې مشهورې او پييششورې دي ‪ ٠‬ددوی د وسششله والششو کسششانو شششمير‬
‫اتلس زره تنه ښودل شوي دي ]‪[76‬‬

‫پټه دې نه وي چې يو شميرجدون په کشمير او د کيمبل پور په سيمه کې هم ميشته دي ‪٠‬‬

‫جدون په پښتني ننګ او غيرت ټينګ خلک دي ‪ ٠‬د ميلمنو عزت او در ناوی کوي ‪ ٠‬همداراز دوی‬
‫په خپلواکۍ مين خلک دي ‪ ٠‬کله چې په ‪١٨‬عيسوي پيړۍ کې سکهانو دوی پر سيمه بر يد وکششړ نششو دوی‬
‫په ډير ميړانه ور سره و جنګيدل‪ ،‬په دغه وخت کې د جدونو مشر سخي جان جدون و چې د خپلې سيمې‬
‫نه يې په ميړ انه دفاع وکړه او بيا د سشکها نشو لشه لا سشه ششهيد ششو ‪ ٠‬همشدارا د انګشر يشزي ښشکيلاکګرو پشه‬
‫وړاندې هم ددوی مبا رزې د پښتنو د تا ريخ ويا ړلي او دقدر وړ بابونه دي ‪٠‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Jadoon 76‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 137‬‬

‫په او سني وخت کې د جدون د قبيلي مشهور کسان عنا يشت اللششه خششان جششدون ‪ ،‬ا مششا ن اللششه خششان‬
‫جدون او سلطان خان جدون دی ‪ ٠‬سلطان خششان جششدون پششه ‪ ٢٠٠١‬کششال کششې د جششدون قشبيلې پششه اړونششد يششو‬
‫کتاب هم په انګر يزي ژبې کښلی دی ‪٠‬‬

‫‪ 46‬جلال زي‬
‫که چيري د غلجيو پښتنو د نسب شجره په غور سره و څيړو ‪ ،‬نو دا به تر ې جششو تششه ششي چششې جلا‬
‫لزي د اندړو يو ښاخ شميرل کيږي ‪٠‬جلالزي دغزنششي ولايششت د انششدړ او شششلګر پششه و لسششواليو او واغششز نششو مششي‬
‫سيمه کې ميشته دي ‪ ٠‬همدا رازد پکتيا ولايت دزرمشت پشه ولسشوالۍ چشې د زر ملشې پشه نشا مشه سشره هشم يشا‬
‫ديږي يو شمير جلالزي استو ګنه لري ‪ ٠‬دپکتيکا و لا يت په کټواز سيمه کې هم جلالزي ميشته دي ‪٠‬‬

‫جلالزي ډير غيرتمن او په پښتو او پښتو نولۍ با ندي ټينګ ولاړ خلششک ديش ‪ ٠‬همششداراز دوی د علششم‬
‫او پو هي سره ډيره مينه لري ‪ ٠‬ددوی حجرې تل د ميلمنو پر مخ خلاصي وي ‪٠‬‬

‫جلا لز يو تل د خپلو نورو پښتنو په څير په هيواد او خپلو اکۍ مين خلک دي‪ ،‬همششدا و جششه ده چششې‬
‫د انګر يزي ښکيلا کګرو پر خلاف د افغان‪ -‬انګر يز په دري ګو نو جګړو کشې يشې دوی تشه خشو لشه مشا تشوو‬
‫نکي ګو زارونه ور کړي دي‪ . .‬همداراز د سره ښکيلا کګرو يعني د روسشي اسشتعما ر او ددوی د يشر غلګشر‬
‫پو ځ په وړاندې ددوی مبا رزي ز موږ دګران هيواد افغا نستان د ويا ړلي تا ريخ زرين با بو نه دي چششې مششوږ‬
‫تل پري و يا ړو او ددرناوي سر ونه ور ته ټيټوو ‪٠‬‬

‫جلالزي زيا تره د کر کيلي او با غدارۍ په چارو بو خت دي ‪ ٠‬د کر نې محصو لات يې غنم‪،‬جوار‬
‫او همداراز د بڼوڼو محصو لات يې انګور‪،‬مڼي‪،‬زردالو او نورې ميوي دي چې زيششاتره د کششا ريزونششو د اوبششو پششه‬
‫ذريعه خړو بيږي ‪٠‬‬

‫‪ 46.1‬د جلالز يو د قبيلي خيلونه‬

‫لکه د نورو پښتني قبيلو په څير جلالزي هم په بيلا بيلو ښا خونششو‪ ،‬څششانګو او خيلششو نششو ويشششل ششوي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 138‬‬

‫دي چې د ځينو نو مو نه يې په لا ندې ډول وړاند ي کيږي‪:‬‬

‫سليما نزي‪ ،‬خيرو خيل‪،‬امران خيل‪ ،‬شايب خيل‪،‬عيدو خيل‪ ،‬حيدر خيل او‪،‬شالي خيل ‪٠‬‬

‫هغه جلا لزي چې دغز ني و لا يت په واغز کې ميشته دي ددوی خيلو نه په لا ندې ډول دي ‪:‬‬

‫الله يار‪ ،‬خا ني خيل او مسري خيل ‪٠‬‬

‫‪ 46.2‬شېراني‪ ،‬جلواڼې‬
‫که چيري د جلو ا ڼيو د نسب ونه يا شجره په غور سره و څيړو نو څر ګنده به شششي چششې دوی سششړ‬
‫بني پښتانه او د شير ا ڼيو پښتنو له نسله دي ‪ ٠‬جلواڼی د شيرا ڼي زوی د شر خبششون لمسششی او د سششړبن کششړ‬
‫وسی دی ‪ ٠‬که څشه هشم دغشه قشبيله د ششير اڼيشو او لا ده ده ‪،‬خشو نششن د يشوې جلا قشبيلې پشه نشا مشه سشره يشا‬
‫ديږي۔‬

‫جلواڼي په افغا نستان‪ ،‬پښتو نخوا او هندوستان کششې ميششته ديش ‪ ٠‬پششه افغشا نسششتان کشې کشه څششه هششم‬
‫ددوی شمير زيششات نشه دی‪،‬خششو ددوی يشو ششمير د کنششد هششار ‪،‬غزنشي ‪ ،‬زابششل او پکتيکشا پشه و لا يتششو نشو کششې‬
‫ميشته دي ‪ ٠‬جلواڼي د شير اڼيو په غر نيو سشيمو کشې پششر اتشه د ي ‪ ،‬د سشليمان غشرد دوی پشه سشيمه کشې مشؤ‬
‫قعيت لري ‪ ٠‬ددوی د سيمې شمال ته د ګو مل دره او دوزيرو او مسيدو سيمې‪ ،‬جنوب ته يششې سششتور يششاني‬
‫او زمري قبيلې او لو يديز ته يې هر يپال‪ ،‬کاکړا و د مند وخيلو پښتني قبيلې پر تې دي ‪٠‬‬

‫جلواڼي منځنۍ ونې‪ ،‬ډنګر‪ ،‬غښتلي غير تمن‪ ،‬سخت سرې اوتکششړه او فعششا لششه خلششک ديش ‪ ٠‬کششه څششه‬
‫هم کر وندې يې لږې دي‪ ،‬خو ددوی په ځمکو کې غنم‪ ،‬جوار‪،‬اوربشي‪ ،‬وريجششي او تمششاکو کششرل کيږيش ‪٠‬‬
‫هغه جلواڼي چې په غرونو کې استو ګنه لري د غو ايانو نه سر بيره د پسو نو او وزو رمې ساتي ‪٠‬‬

‫ددوی رواجو نه او دودونه کټ مټ د شير ا ڼيو په څير دي ‪٠‬جلو اڼي د نورو پښشتنو پشه څيششر د خپلششو‬
‫کليو مشر ته په درنششه سششتر ګششه ګششوري او د کلششي مشششر ددوی شششخړي او لا نجششي پششه ښششه ډول حششل او فصششل‬
‫کوي‪ ،‬چې ددغو مشرانو فيصلې دواړو خواووته د منلو وړوي او د احترام او درناوي په ستر ګه ور ته ګششوري‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 139‬‬

‫‪ ٠‬جلواڼيان په خپلو منځو کې دو مره شخړې او لا نجې سر ه نه کوي ‪٠‬‬

‫جلواڼي مذهبي لار ښودونکو‪ ،‬ديني عا لمانو او ملا يا نو ته په درنه ستر ګه ګوري‪ ،‬دهغوی عزت او‬
‫درنا وی کوي او هم د خپلوکر نيزو محصو لا تو عشر يا لسمه بر خه دغو ملا يا نو ته ور کششوي ‪ ٠‬ملا يششان‬
‫د جو مات د اما مت نه پر ته نکا ح ګانې تړي‪ ،‬هلکانو ته لمو نځ او نور مذ هبي فر ايض ور ښششيي او مششړو‬
‫ته غسل ور کول د ملا او دهغه د مير منې دنده شمير له کيږي ‪٠‬‬

‫جلواڼي د شير ا ڼيو په څير د قر ان کر يم تلاوت کوي‪ ،‬خو ملا يان يې په پښتو ژبششه خلکششو تششه هغششه‬
‫کتا بو نه ور زده کوي چې په مذ هبي مسا يلو پورې اړه لري ‪ ٠‬خلک يې په عمششومي ډول لمششو نششځ او روژه‬
‫نه قضا کوي او په مذ هبي چارو کې ډير ټينګ خلک دي ‪٠‬‬

‫يو شمير جلواڼي د لودي او سوري پښتني واکمنانو په وخشت کشې چششې پششه هنشدو سشتان يشې واکمنشي‬
‫چلو له له افغا نستان او پښتو نخوا نه هندو ستان ته تللي او ددوی يو زيات شششمير دلششودي او سششوري پښششتني‬
‫واکمنا نو په در با رونو کې لوړ پو ځي منصبونه او دندې در لودې ‪٠‬‬

‫با يد وويل شي چې هند وستان ته د ليږد په وخت کې دوی د شير اڼيو سره يو ځای هلته ليړ ديدلي‬
‫چې تر او سه هم د هند په بنګال‪ ،‬بيهار‪ ،‬اترپراديش ‪،‬راجستهان او ګجرات کې ډير شمير جلو اڼي د شششير ا‬
‫ڼيو سره يو ځای استو ګنه لري‪ ،‬چې موږ يې د لته په ځينو ايا لتو نو کې د استو ګنې سيمې در پيژ نو ‪:‬‬

‫‪ .1‬دراجستهان د ناګور په سيمه کې د بر نيل‪،‬بهينياد‪،‬دانته‪ ،‬حميد پور او دو نګششاری پششه کليششو کششې د‬
‫نورو شير ا ڼيو سره ميشته دي ‪٠‬‬

‫‪ .2‬د هند دګجرات دواد نګر او شيمبير وادا په سيمه کې ‪٠‬‬

‫همداراز ويل کيږي چې د هند مغولي واکمشن نصشير الشدين همشا يشون او جلا الشد يشن محمشد اکشبر د‬
‫جلو ا ڼيو او شير ا ڼيو پښتنودتو ر زنو په زور او مټو دوديا را جپو تو ته د راجستهان او ګو جرات پو لو ته‬
‫نږدې سخته ما تې ور کړې وه ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 140‬‬

‫‪ 46.3‬د جلو اڼيو د قبيلې ښا خو نه‬

‫هغه جلو اڼي چې د شير ا ڼيو د سيمې په غر نيو بر خو کشې اسشتو ګنشه لشري نشو ددوی مشششهورې څششا‬
‫نګې او خيلو نه په لا ندې ډول دي ‪:‬‬

‫سالار خيل‪ ،‬مروت خيل‪ ،‬سپندزي‪ ،‬کو نکړي‪،‬نيکي خيل او مهار ‪.‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [78،77‬نه‬

‫‪ 47‬جمرياڼي‬
‫په کا سيو پښتنو کې يوه پښه د جمر يا ڼي په نا مه يا ديږي چې په زياترو تا ريخي کتا بو نششو کششې د‬
‫زمر ياڼي او ژمر ياڼي په بڼه هم راغلی دی ‪ ٠‬کا سي پښتا نه د سړ بن په ټو لنيزې ډلششې کششې راځششي او د ښششر‬
‫خبون په ښا خ ور ګډ يږي ‪ ٠‬د حيات افغاني ليکوال ډپټي محمد حيات خان او د تواريخ خور شيد جهششان‬
‫مؤ لف شير محمد خان ګنډا پور له نن نه ‪ ١٤٤‬کلو نه د مخه په افغا نستان کې د جمر يششا ڼيششو شششمير تقششر‬
‫يبا يو زر کوره ښودلی او دا يې هم زيا ته کړې ده چې جمر يا ڼي د تو خو) تو خيو( ستا نه دي ‪٠‬‬

‫ددغې قبيلې خلک د تو خو په سيمه کې ميشته دي‪،‬خو له کا بله تر کند هاره پورې په زيا تره کليششو‬
‫کې يو يا دوه کوره استو ګنه لري ‪ ٠‬ددوی ځيني خلک د کر نې په چا رو او ځينې يشې هششم پشه سشو داګشرۍ‬
‫او نورو چارو بو خت دي ‪ ٠‬د تاريخ حيات افغا ني په قول دوی د سو داګرۍ په چارو کې پر مختګ کړی‬
‫او د ښو شتو خا وندان دي ‪٠‬‬

‫ار واښاد علا مه اکاد مسين عبد الشکور رشاد د افغان ياد د مقا لو د مجمو عې په ‪ ١٥‬مخ کې پششه‬
‫خپلې هغه مقا له کې چې جمر يا ڼی افغان نو ميږي او د ارواښاد مولوي غلا م محششي الششدين افغششا ن پششه اړه‬

‫‪http://encyclopedia.jrank.org/SHA_SIV/SHERANI_or_SHIRANI.html 77‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Shirani 78‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 141‬‬

‫يې چې د افغا نستان د لو مړ نيو مشرو طه غو ښتو نکو له ډلې و او دده د قبيلي يعني جمر يا ڼيو په بششا ب‬
‫داسي کښلي دي ‪:‬‬

‫په جمر يا ڼيو کې حسين خيل ستا نه دي ‪ ٠‬په حسين خيلو جمر يا ڼيو کې په اوو مه هجري سششدۍ‬
‫کې د شعيب جمر يا ڼي زوی حسين لوی بزرګ او ستا نه تير شوی دی ‪ ٠‬دی په تو رانو غلجيو) هو تک‪،‬‬
‫تو خي( کې ميشت و ‪ ٠‬د شيخ متي خليل رحمته الله عليششه)‪٦٨٨-٦٢٣‬هجششري قمششري( د زوی يششو سششف ظششا‬
‫هر بين سره يې مکا بره پيښه شوې ده او للی تره کی دده له خليفه ګا نو نششه و ‪ ٠‬للششي زي تششره کششي د همششد‬
‫غه للي نيکه او لاده ګڼل کيږي ‪٠‬‬

‫د حسين نيکه زيارت په کو ندر کې دی ‪ ٠‬کو ندر دوازې خوا په خششتيز کششې د وزيششرو او منششدو خيلششو‬
‫پښتنو تر مينځ پروت دی ‪ ٠‬کله چې د کند هار کو چيان ديره اسما عيل خان تششه ځششي لششه ګششو متششو چششې بششار‬
‫شي په کو ندر کې اړوي او له کو ندره چې بار شي په چچندي کششې اړويش ‪ ٠‬دغششه کششو چيششان دده د اروا د‬
‫خو ښۍ له پاره قر با ني کوي او خپل درانه وري) بارونه( هم په دغه زيارت کششې پريږديش ‪ ٠‬پششه زيششارت کششې‬
‫دغه ما لو نو ته هيڅوک هم لاس نه شي ور وړای او د خپلو خا وندا نو تر راتګه پورې اما نششت پششر اتششه ويش‬
‫‪ ٠‬داسي ويل کيږي چې دشيخ حسين نيکه له زيارت نه څوک لښته هم نه پري کوي ‪٠‬‬

‫لکه چې دمخه هم وويل شول ددغه حسين نيکه او لاده د حسين خيلو جمر يا ڼيو په نا مششه شششهرت‬
‫لري ‪ ٠‬همداراز د لو ګر د مو سهي فيض محمد اخو نزاده)‪١٣١٩‬مړهجري قمري( هم حسين خيششل جمششر يشا‬
‫ڼی و او دده او لاده چې په هغه کلی کې او سي نو هغه کلی حسين خيل په نا مه سره يا ديږي ‪٠‬‬

‫په حسين خيلو جمر يا ڼيو کې زموږ د هيواد يو ستر شخصششيت ‪،‬اديششب‪ ،‬عششالم او د لششو مششړ نششي مشششرو‬
‫طيت د غړو نه يو هم مولوي غلا م محي الدين افغان و چې دی هم حسين خيل جمر يا ڼی و ‪٠‬‬

‫د علامه استاد رشاد په قول نو موړی په ‪ ١٢٧٩‬هجري قمري کال د کند هار په احمد شششا هششي ښششار‬
‫کې وزيږيده ‪ ٠‬دی لا کو چنی و چې پلار يې وفات ششو او دده رو زنشه او پشا لنشه دده دتشره لششه خشوا کيششده ‪٠‬‬
‫دده اکا ورو سته د د ميوند د نا متو اتل سردار محمد ايوب خششان پششه در بششار کششې پيشششخد مششت و ‪ ٠‬وروسششته‬
‫چې غازي محمد ايو بخان مجبور شو چې ايران ته لاړشي نو مولوي محششي الشدين افغشان او تشره يشې هششم ور‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 142‬‬

‫سره يو ځای ايران ته لاړل او پوره اووه کلو نه هلته پا تې شول ‪ ٠‬په پای کې د انګششر يزانششو د فشششار پششه وجششه‬
‫هغوی له بغداد پر لارې هند وستان ته وليږل شول ‪ ٠‬افغششان د هنششد و سششتان پششه کششا لجششو نششو کششې خپلششې زده‬
‫کړې وکړې ‪٠‬د امير حبيب الله خان د واکمنۍ په وخت کششې غلا م محششي الششدين تششر ‪ ٢٥‬کلششو نششو تبعيششد ورو‬
‫سته بير ته خپل هيواد ته ستون شو ‪ ٠‬هيواد ته تر راستنيدو وروسته په حبيبيه دارالعلوم کې دښونکي په تو ګه‬
‫و ټاکل شو ‪ ٠‬دی په پښتو‪،‬فارسي‪ ،‬عربي‪ ،‬سانسکريت‪،‬اردو‪ ،‬هندي او ګور مکهي ژبو پو هيده ‪ ٠‬دده پښششتو‬
‫او فارسي مقالي په سرا ج الا فغان کې چا پيدلې ‪٠‬‬

‫غلا م محي الدين افغان وروسته د کاکا سيد احمششد خششان لشودي‪،‬مولششوي محمششد سشرور خششان واصششف‬
‫الکوزي‪،‬مير سيد قاسم خان لغماني‪،‬محمد ظفر خان مروت بنو څي‪،‬مولوي محمششد حسششين خششان اورمششړ جششا‬
‫لند هشري‪ ،‬ډاکټشر غنشي پنجشا بشي او دده دوه وروڼشو نجفعلشي او چراغعلشي غشو نشدې خلکشو سشره چشې د مششر‬
‫وطيت د غو ر ځنګ د نا متو لار ښو دو نکو نه وټينګې اړيکي لرلې ‪٠‬‬

‫غلا م محي الدين افغان د ‪ ١٣٣٩‬هجري قمري کال د زمري د ميا شتې پششه ‪ ١٢‬نيټششه پشه کششا بششل کشې‬
‫وفات او په شهدای صا لحين کې خاوروته وسپارل شو ‪٠‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [81،80،79‬نه‬

‫‪ 48‬ځاځي‬
‫که چيرې د ځا ځيو پښتنو د نسب شجره په غور سره وڅيړو نو جو ته به شي چششې دوی د پښششتنو د‬
‫کرلاڼي پښتنو په ډله کې راځي ‪ ٠‬دپښتنو ستر اتل او دتورې او قلم خششا ونششد خششو شششال خششان خټششک پششه خپششل‬
‫بياض کې د توري او ځا ځي ښا خو نه د کر لاڼ له نسله ګڼلي دي ‪٠‬‬

‫‪ 79‬د افغان ياد‪ ،‬دمقالو مجمو عه ‪ ،‬دکا بل پو هنتون د ژبو او ادبياتو پو هنځی ‪ ١٣٦١‬کال‪ ٢٥-١٥ ،‬مخونه‬

‫‪ 80‬تواريخ خو رشيد جهان‪ ،‬دشير محمد خان ګنډاپور تاليف‪ ،‬دلاهور چاپ‪ ١٨٦٧،‬ع ‪ ٢٢٢ ٠‬مخ‬

‫‪ 81‬جنبش مشرو طيت در افغا نستان‪ ،‬د علامه عبد الحی حبيبي اثر‪ ٣٠،٣١،٣٢،‬او ‪ ٣٣‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 143‬‬

‫ځا ځيان د پکتيا ولايششت لششه مهمششو قششبيلو نششه شششميرل کيږيش ‪ ٠‬شششمال خششوا تششه يششې غلجيششان‪ ،‬د لششو ګشر‬
‫دازرې او د ننګر هار د حصارک ولسوالۍ او لږ څه د خو ږ يا ڼيو قبيله‪ ،‬لو يديځ ته يې احمد زي ‪ ،‬جنوب‬
‫ته يې مقبل‪ ،‬څمکني‪ ،‬منګل او تو تا خيل او ختيز ته يې د ډيورنډ کر ښه پر ته ده چې د کو رمې ايجنسششۍ‬
‫سره پو له لري اود پيواړ مشهورا و تا ريخي کو تل ددغې قبيلې په سيمه کې مو قعيت لري ‪٠‬‬

‫ځا ځيان په پکتيا کې په اريوب‪ ،‬د ځا ځيو پششه ولسششوالۍ‪ ،‬د خوسششت ولايششت پششه ځششا ځششي ميششدان اود‬
‫څمکنيو پشه ولسشوالۍ کشې او هشم پشه ډنشډ پټشان کشې ا سشتو ګنشه لريش ‪ ٠‬يشو ششمير ځشا ځيشان د کابشل پشه ششاه‬
‫شهيد‪،‬نوې کارتې‪ ،‬رحمن مينې او سمټ خانې او ده خدايداد په سيمو کې هم استو ګنه لري ‪ ٠‬د کندز او‬
‫بغلان په و لايتو نو کې هم يو شمير ځا ځي ميشته دي ‪ ٠‬د پښتو نخوا د کورمې او اور کز يو په ايجنسيو‬
‫او په تيره بيا په پاړه چنار‪،‬کو هاټ‪ ،‬هنګو‪ ،‬در سمند او پيښور کې هم ځا ځيان استو ګنه لري ‪ ٠‬د تششا ريششخ‬
‫حيات افغا ني ليکوال محمد حيات خان له نن نه ‪ ١٤٤‬کلو نششه وړانششدې د ځششا ځيششو د و سششله والششو کسششا نششو‬
‫شمير ‪ ٥٠٠٠‬زره تنه ښو دلي وو ‪[82]٠‬‬

‫‪ 48.1‬د ځا ځيو د قبيلي خيلونه‬

‫احمد خيل‪،‬حسن خيل‪،‬ها شم خيشل‪ ،‬علشي خيشل‪ ،‬هشده خيشل‪ ،‬ليشو نشي‪ ،‬بيشا ن خيشل‪ ،‬ډبشزي‪ ،‬تعشدي‬
‫خيل‪ ،‬سکندر خيل‪ ،‬با دين خيل‪،‬ماما خيل‪ ،‬کو ټکي‪ ،‬خا ن خيل‪،‬مير خيل‪ ،‬خوازي خيل‪،‬غششو نځششي احمششد‬
‫خيل‪ ،‬مصري خيل‪،‬کټه خيل‪ ،‬شو خيل‪ ،‬همزه خيل‪ ،‬مري خيل‪،‬سا تي خيل‪،‬ندو خيل‪ ،‬خر منه ‪٠‬‬

‫د ځا ځيو د قبيلې خلک په عمو مي ډول د کر نې په چارو بششوخت دي‪ ،‬خششو يششو شششمير يششې پششه سششو‬
‫داګر ېزو کارونو او په تيره بيا دتر انسپورتي کارونو په سبب خپله ګو زاره کوي ‪ ٠‬د منډ هير مشششهور ځنګششل‬
‫هم ددوی په سيمه کې مو قعيت لري ‪ ٠‬ځا ځي ميلمه پال‪ ،‬غير تمن‪ ،‬هيواد پا لو نکي او په علم او پو هششې‬
‫با ندې مين خلک دي ‪ ٠‬د انګر يزي ښکيلا کګرو پر خلاف يې ډيرې تورې وهلششي دي او هششر ځلششې يششې د‬
‫خپلو نورو هيواد پا لششو نکشو پششه څيشر خپلششه ميششړ انشه او زړر تيشا ثششا بتششه کشړې دهش ‪ ٠‬دروسششي بلشو سشګرو او تيشري‬
‫کوونکو ځو اکو نو په وړاندې يې هم خپله ملي او اسلامي دنده په ښه تو ګه تر سششره کششړې ده او دوی تششه‬

‫‪ 82‬تاريخ حيات افغا ني‪ ،‬پښتو ژ با ړه‪ ،‬دپيښور چاپ‪ ٣٥٤ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 144‬‬

‫يې خو له ما توونکي ګو زارونه ور کړي دي ‪٠‬‬

‫‪ 48.2‬د ځا ځيو ځيني علمي او ملي څيرې‬

‫ځا ځي سر بيره پر دې چې دتورې په ډګر کې يې له ځا نه ډيرې ميړ انې ښو دلې دي د علششم او پششو‬
‫هې په ډګر کې يې هم يو شمير کسان ټو لنې ته وړاندې کړي دي چې دا نه يوازې د ځا ځيو د قششبيلې لششه‬
‫پاره دوياړه ډک کسان دي‪ ،‬بلکې مو ږ ټول افغانان پرې وياړو ‪ ٠‬زه به په دې لړ کې دلته د يششو شششمير کسششا‬
‫نو نو مو نه ياد کړم ‪:‬‬

‫دکتورانجنير جمعه محمد محمدي‬ ‫‪.1‬‬

‫خششدای بخښششلی دکتشور انجنيششر جمعشه محمششد محمششدي د پکتيششا ولايششت د ځششا ځيشو ولسششوالۍ د شششاه‬
‫محمد په کلي کې نړۍ ته ستر ګې پر انيستلې ‪ ٠‬لو مړنۍ زده کړې يې د خپلې ولسوالۍ پششه يششوه ښششوونځي‬
‫کې تر سره کړې او بيا وروسته په کا بل کې درحمن بابا په ليسه کې شا مل شو ‪ ٠‬د رحمن بابا پششه ليسششې‬
‫کې د زده کړو تر پا يته رسو لو ورو سته د يوه سکا لر شيپ پشه اخيسشتلو سشره چشې دده د ښشه اسشتعداد پشه‬
‫وجه ده ته ور کړل شوی و ‪،‬لندن ته لاړ او خپله ‪ BSC‬يې د ‪ London School Of Economics‬نششه تششر لا‬
‫سه کړه ‪ ٠‬ور پسې خپله ‪ Ph.D‬د ‪ Sussex‬دپو هنتون نه وا خيسته ‪ ٠‬کله چششې افغششا نسششتان کششې جمهششوري‬
‫نظام را مينځ ته شو نو انجنير جمعه محمد محمدي د شهيد داود خان په کا بينه کې داوبو او بششر ښششنا وزېششر‬
‫په تو ګه وټا کل شو ‪ ٠‬کله چې د غو يي کو دتا وشوه نو خدای بخښششلی محمششدي د څششه مششودې لششه پششاره‬
‫زنداني و ‪ ٠‬د حامد کرزي په و خت کې نو موړی د افغا نستان د کا نو او صنا يعو د وزيششر پششه تششو ګششه و ټششا‬
‫کل شو ‪،‬خو د ‪ ٢٠٠٣‬کال دفبر ورۍ د ميا شتې په ‪ ٢٤‬نيټه په يوه هو ايې پيښه کې دده الو تکششه را و غششور‬
‫ځيده او ده له دې فا نې نړۍ نه ستر ګې پټې کړې ‪ ٠‬خدای بخښششلی يششو هيششواد پششال‪،‬بششا تقششوااو پشه هيششواد او‬
‫خلکو با ندې مين شخصيت و ‪٠‬‬

‫دکتور نبي مصداق ]‪[83‬‬ ‫‪.2‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Nabi_Misdaq 83‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 145‬‬

‫په خټه د پکتيا ځا ځی دی ‪ ٠‬خپلې زده کړې يې د کابل درحمشن بابشا پشه ليسشه کشې سشر تشه رسشولي‬
‫دي ‪ ٠‬ورو سته د يششوه سشکا لشر شششيپ پششه تششر لا سششه کشو لششو سششر ه لنششدن تششه لاړ او ‪ Bs.C Hon‬يششې ‪London‬‬
‫‪ School of Languge‬کې تر سر ه کړې او خپلششه ‪ Ph.D‬يششې د ‪ Sussex‬د پششو هنتششون نششه تششر لا سششه کړهش ‪٠‬‬
‫وروسته يې په اتيا يمو کلو نو کې ‪ BBC‬را ډيو ته لاره و مو ندله او دی پششه ‪ BBc‬را ډيششو کششې د پښششتو څششا‬
‫نګه تا سيس کړه ‪ ٠‬ده پر افغا نستان با ندې د رو سانو دتير ي په اړوند کتا بو نه هم کښلي دي ‪ ٠‬نوموړی‬
‫په ‪ ٢٠٠١‬کال کې امر يکي ته لاړ او د ‪ George Minson‬په پو هنتون کې يې د پښتو ژبه تد ريس کششو لهش‬
‫‪ ٠‬دی اوس په وير جينيا کې د پښتو ژبې د نصاب په اړوند د ‪ Diplpmatic languge School‬سششره پششه کششار‬
‫بو خت دی ‪٠‬‬

‫همد اراز د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ د فلسفې څا نګې غړي ښا غلششی سششر محقششق د کتششور خششو‬
‫اجه الدين صديقي او د همدې اکششا ډمۍششد ژبششو او اد بيششاتو د انسششتيوت غششړي ښششا غلششی سششر محقششق نششو راللششه‬
‫ولسپال او ښا غلي سر محقق محمد عارف غر وال چې دپښتو ژبې خوږ ژبی شششا عششر هششم دی د ځششا ځششي‬
‫قبيلې ته منسوب خلک دي چششې هشر يششو يشې د پښشتو ژبشې او ادب تششه د قشدر وړ خششد متششو نششه کشړي ديش ‪ ٠‬د‬
‫همدې قبيلې ته يو بل منسوب شخص ښا غلی تور يالی تور ځا ځی دی چې دی هم په پښششتو ژبششې او ادب‬
‫مين سړی دی او ده د هيواد په مطبو عا تو کې خپلې ژبې ته د ستا ينې وړ خد متو نه کړي دي ‪٠‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [85،84‬نه‬

‫‪ 49‬ځدران‬
‫ځدراڼ د پښتنو يوه مشهوره او نو ميا لۍ قبيله ده چې ز موږ پښت پو هان دوی د پښتنو د کر لا ڼي‬
‫په ټو لنيز ګروپ کې شميري ‪ ٠‬ځدراڼ د پکتيا‪ ،‬خو ست او پکتيکا په ولا يتششو نششو کششې اسششتو ګنششه لريش ‪ ٠‬د‬
‫پکتيا ولايت ځدراڼ په وزه ځدراڼ او زر مت په و لسو اليو ‪،‬دخو ست ځدراڼ ددغه ولايت د سپيره او تڼي‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Zazi 84‬‬

‫‪ 85‬معلومات مختصر در باره اقوام و قبا يل و لايا ت سر حدي کشور‪ ٤٥،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 146‬‬

‫پششه و لسششواليو او ددغششه ولايششت پششه مششر کشز کششې اود پکتيکششا ولايشت ځششد راڼ ددغششه ولايششت د ارګششون‪ ،‬ګيششان‪،‬‬
‫زيړوک او نکه په ولسو اليو کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫د ځدر ا ڼو شمال ته منګل‪ ،‬احمدزي‪ ،‬ګر ديز او زر مت مؤ قعيششت لشري‪،‬لششو يششديز تششه يششې زر مششت او‬
‫دخرو ټو قبيله‪ ،‬جنوب ته يې پير ګو تي او يوه بر خه يې د ډيورنډ دکر ښې سره د مده خيلششو وزيششرو سششره پششو‬
‫له لري ‪٠‬همداراز ختيز لوري ته د خو ست‪ ،‬تڼيو او منګلو سره پو له لري ‪٠‬‬

‫د تا ريخ حيات افغا ني ليکوال ډپټي محمد حيات خان له نن نه ‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې د ځد ر ا ڼو‬
‫د قبيلې په اړ وند داسې کښلي دي ‪ '[86]:‬د ځد راڼو د قبيلې د استو ګنې سيمه د خو ست لو يد يششز او د‬
‫زرمت ختيز ته يوه شنه غر نۍ سيمه ده ‪ ٠‬ددوی په دغه شنه غر نۍ سيمه کې رڼې اوبه‪ ،‬شنه وا ښه‪ ،‬دنګششې‬
‫دنګې ونې‪ ،‬د مر غا نو اوازونه او سړه هوا انسان ته خو ښي او خو شا لششي ور بخښششي‪ ،‬خششو سششره ددې ښششې‬
‫اب و هوا د کر نې وړ ځمکه پکې لږه ده او دغششه د ځمکششو کمششو الششی تششر دې انششدازې پکششې محسششوس دی‬
‫چې خلک تيږي په ځششا نګششري ډول ا واروي او خششا ورې ور بشا نشدې اچششوي او د کشر نششې لشه پشاره يشې چمتششو‬
‫کوي ‪ ٠‬له همدې کبله ده چې ددغې سيمې پيداوار د نو مششوړې قششبيلې د خلکششو لششه پششا ره بسششنه نششه کششوي او‬
‫دوی د مزدو ريو له پا ره ګا ونډ يو سيمو ته ځي ‪ ٠‬ځدران د څاه ګا نو په کيند لو او ژورولششو او همششداراز د‬
‫خټينو ديو الو نو په جو ړولو کې ځا نګړی مها رت لري ‪٠‬‬

‫ځدراڼ په خوړو کې دغنمو‪ ،‬جوارو او وريجو نه ګټه اخلي او خپلې خو راکي اړ تياوي د ګششر ديششز او‬
‫خو ست د ښا رو نو نه لا س ته راوړي ‪ ٠‬ددوی په غر نيو سيمو کې ډول ډول ميششوې لکششه مڼششې‪ ،‬منششد تششې‪،‬‬
‫غوزان) چار مغز(‪،‬بادام او ځنغو زي پيدا کيږي ‪ ٠‬چې ځنغوزي ددغه ځای له غوره پيد اوارو نه ګڼشل کيږيش‬
‫‪ ٠‬په دوی کی ما لداري هم شته او وزي‪ ،‬پسو نه او غو ايي سا تي ‪٠‬‬

‫‪An Account of The‬‬ ‫مشهور انګر يششزي تششا ريخپششوه مششو نششټ سشټوارټ الفنسششټن پششه خپششل مشششهور اثشر‬
‫‪ kingdom of Cabul‬کې د ځد را ڼو د قبيلې د خلکو په اړوند داسي ليکلي دي ‪ ' [87] :‬ددوی جا مې د‬

‫‪ 86‬تا ريخ حيات افغاني‪ ،‬پښتو ژ باړه د پيښور چاپ ‪ ٣٤٩-٣٤٨‬مخونه‬

‫‪ 87‬دکا بل سلطنت بيان‪ ،‬د کا بل چاپ‪ ٧٤،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 147‬‬

‫وزيرو د قبيلي د خلکو په څير دي او د خر و ټو په لور د ځنغو زيو ډکو ځنګلو نو په مينځ کې درومي ‪" ٠‬‬

‫‪ 49.1‬د ځد ر اڼو د قبيلې ښا خو نه‪ ،‬څا نګې او خيلو نه‬

‫که چيري د ځد را ڼو د قبيلي د شجرې پشه اړونشد څيشړ نشه و کشړو نشو لکشه چشې دمخشه وويشل ششو ل‬
‫دوی کر لا ڼي پښتا نه دي ‪ ٠‬په پښتني عنعنوي شجرو کې ځدراڼ د بر هان زوی‪،‬دککي لمسی او دکششر لا‬
‫ڼ کړ وسی دی‪،‬نن ورځ ددغې قبيلې خلک د ځدراڼ د نا مششه پششه وجششه پششه ځششد راڼششو سششره ششهرت لريش ‪ ٠‬د‬
‫ځدرا ڼو د پا تي ښاخونو‪ ،‬څا نګو او خيلو نو نو مو نه په لا ندې تو ګه در پيژندل کيږي ‪:‬‬

‫تولا خيل‪،‬احمد خيل‪ ،‬شير خيل‪،‬زنګي خيل‪،‬سوري خيل‪ ،‬بر اهم خيل‪،‬پيرو خيل‪،‬با زيد خيششل‪،‬سششلطا‬
‫نخيل‪ ،‬بهيکار خيل‪،‬ايسپ خيل‪،‬ا ختون خيل‪ ،‬ابو خيل‪،‬الله خيل‪ ،‬با زکي‪،‬ويدي خيششل‪ ،‬ديششري خيششل‪،‬هششوس‬
‫خيل‪ ،‬خوی خيل‪ ،‬مو سم خيل ‪ ،‬بيبه خيل‪،‬زني خيل‪،‬غرزي‪ ،‬سپيره کي‪،‬مده خيل‪،‬شاه خاني‪،‬يحيششي خيششل‪،‬‬
‫غيبششت خيششل‪،‬ميزايششي‪،‬بششاروم خيششل‪،‬شششريک خيششل‪ ،‬پړانګششي‪،‬خششان خيششل‪ ،‬جنيششا ت خيششل‪،‬تششوري خيششل‪ ،‬مششر شششن‬
‫خيل‪،‬هوني خيل‪ ،‬خوز خيل‪ ،‬زودين‪ ،‬ملک دين او نور خو په عمو مي تو ګه پششه ځششد را ڼششو کششې دغششه لا نششد‬
‫ينۍ ښا خو نه او څا نګې مشهور دي ‪ :‬پير داد خيل‪،‬زني خيل‪ ،‬ختين خيل‪ ،‬بيبشه خيشل‪،‬علشي محمشد خيشل‪،‬‬
‫سشپا هشي خيشل‪،‬زنشي خيششل‪،‬ګشر مشو ښشي‪،‬سشپر غشه خيشل‪،‬دري خيششل او ميشر زاييش ‪ ٠‬د ‪ ١٣٥٤‬کششال د مششر کشزي‬
‫احصائيې دسر شميرنې له مخې د پکتيا او پکتيکا په ولا يتو نو کې دځد ر ا ڼو د قبيلي د خلکو مجمو عي‬
‫شمير ‪ ١٥٤١٢٢‬تنه ښودل شوي وو چې ښا يې دا شمير به اوس ډير شوی وي ‪٠‬‬

‫ځدراڼ غير تمن‪،‬په هيواد او خپلو اکۍ مين‪ ،‬جنګيالي‪ ،‬ميلمه پششال ‪ ،‬دينششداره او پششه پښششتو او پښششتو نششو‬
‫لۍ با ندې مين خلک دي ‪ ٠‬د تاريخ حيات افغاني د ليکوال په قششول دوی ډيششر جنګيششالي خلششک او تقششر يبششا‬
‫هر با لغ تن يې په خپل کور کې وسله لري ‪،‬څو د بهر ني ير غل په وخت کې د خپلششې قششبيلې د خلکششو او‬
‫سيمې نه سا تنه او دفا ع و کړي ‪٠‬نوموړي مؤرخ ‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې ددوی د وسله والو جنګيشا ليشو ششمير‬
‫له ‪ ١٥‬زرو تنو نه زيات ښو دلی دی ‪ ٠‬په ر ښتيا هم چې دوی دهر تيششري کششو ونکششي ځششواک پششه وړانششدې پششه‬
‫ډير ميړ نتوب سره جنګيدلي او سترې حما سې يې زيږ ولي دي ‪ ٠‬دافغان ‪ -‬انګششر يششز پششه دري ګششو نششو جګششړو‬
‫کې دنورو افغا ني شاه زلميانو تر څنګ يې په ډيره ميړانه توري وهلي دي‪ ،‬چې د بيلګي په تشو ګششه د غششازي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 148‬‬

‫ببرک خان ځدر اڼ نوم يا دولای شو چې د افغا نستان د حما سو تا ريخ دده په ويا ړلي نوم فخر کوي ‪٠‬‬

‫دروسي ير غلګرو په وړاندې هم ځد راڼو د ملي مقا ومت سنګر ونه تا وده سا تلي وواو د هغششوی پششه‬
‫وړاندې په ميړانه جنګيدلي دي چششې پششه د غششو جنګيششا ليششو کششې د مششو لانششا جلال الششدين حقششاني او ګششل زرک‬
‫ځدراڼ نو مو نه د يا دونې وړدي ‪٠‬د ځدراڼو بل قو مي مشر با چا خان ځدراڼ دی چې د ځششدراڼو پششه قششبيله‬
‫کې ډير نفوذ لري ‪ ٠‬نو موړی اوس د افغا نستان په پا رلمان کې د خپلې سيمي منتخب استا زی دی ‪٠‬‬

‫همدارازيو شمير ځدراڼو د شهيد داؤد خان په رژيم او د ثور تر کششو دتششا ورو سششته رژيششم کششې پششو ځششي‬
‫دندې در لودې چې په هغوکې دپا چا ګل وفاداراو سيد محمد ګلابزوی نو مو نه يششا دو لای شششو ‪ ٠‬پششا چششا‬
‫ګل و فادار د داؤد خان په وخت کې د سر حدو نو چارو وزير او د ثور تر کو دتا وروسته پششه هنششد کششې افغششا‬
‫ني سفير و ‪ ٠‬همداراز سيد محمد ګلا بزوی د کارمل په رژيششم کششې د کششو ر نيششو چششا رو وزيششر او اوس د افغششا‬
‫نستان د پا رلمان او ملي جبهې غړی دی ‪٠‬‬

‫‪ 49.2‬د ځدرا ڼو د قبيلې علمي او اکا ډميکې څيرې‬

‫پو هنوال ډاکترنظر محمد سلطا نزی ځدراڼ‬ ‫‪.1‬‬

‫‪ AAEC‬پخششو انششی‬ ‫نو مششوړی هسششتوي فششز يکپششوه او د افغششا نسششتان د اتششو مششي انششر ژۍ د سششازمان‬
‫مسئول مشر و ‪ ٠‬دده ډير اثار او مقا لې خپرې شوي دي چې زه يې دلته د ځينو مقششالو نششو مششو نششه وړانششدې‬
‫کوم ‪ :‬د اتوم انرژۍ بنسټيز فو رمول‪،‬د چر نو بيل د پيښې شل کلن تاريخ‪،‬دګا ونډيو هيوادونو هستوي از مشو‬
‫ينې‪،‬اتو مي بمو نه او مذ هبي نو مو نه‪،‬د مسلمان پښتون او داتو م بم د کار پوه عبد القششدير لنششډه پيشژ نششدنه‪،‬‬
‫دويني د سر طان نار وغي‪ ،‬پيژند نه ‪ ،‬در ملنه او مخنيوی‪ ،‬په هيواد کې د اتو مشي پشا تشي ششو نشو خشبر تيشا‪،‬د‬
‫سر طا ني نا رو غيو کلينيکي فورمول ‪ TNM‬او نور ‪٠٠٠‬‬

‫پو ها ند دکتور الف شاه ځدراڼ‬ ‫‪.2‬‬

‫د کابل پو هنتو ن د ټو لنيزو چارو استاد او څه موده دکا بل پو هنتششو ن د علمششي چششارو د مششر سششتيال‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 149‬‬

‫په تو ګه يې دنده در لوده ‪ ٠‬نو موړی د يو شمير ز يا تو علمي اثارو خا وند دی ‪٠‬‬

‫سر محقق عبد الر حيم ځدراڼ‬ ‫‪.3‬‬

‫دی د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ يو تکړه محقق دی ‪ ٠‬دده زيا ت شمير مقالې د کا بل په مجلششه‬
‫‪ ،‬دزيري په جريدې او د هيواد په نورو معتبرو مجلو او جر ېدو کې خپرې شوي دي ‪ ٠‬دده يو مهم اثر د رو‬
‫هيله پښتانه په نا مه سره يا ديږي چې په هند او په تيره بيششا د رو هيلکهنششډ د سششيمي پښششتا نششه نششو ابششا ن پکششې‬
‫معر في شوي دي ‪٠‬‬

‫سراج الحق ببرکزی ځد ر اڼ‬ ‫‪.4‬‬

‫حقو قپوه او قا نو نپوه دی ‪ ٠‬دی يو شمير اثار او مقالې لري چې د ځينو مقالو نو مشو نشه يشې دادي ‪:‬‬
‫افغا نستان او نړ يو اله جز ايي محکمه‪ ،‬يو نسکو‪ ،‬د بشششر حقششوق او مششو رنششۍ ژ بششه‪ ،‬د عشر بششو سششيا سشي نظششا‬
‫مونو سيستم او په افغا نستان کې د ژبو سيا ست او ملي تر مينا لو جي نو ميږي ‪٠‬‬

‫عبد القادر ځدراڼ‬ ‫‪.5‬‬

‫د ښا غلي ځدراڼ مقالي او ژ با ړې د هيواد په مطبو عا تو کې خپرې شوي دي چششې مششا دده مقششالې‬
‫دکا بل په مجلې او په زيري کې لو ستې وي ‪ ٠‬ښا غلی ځدراڼ په جر مني ژبه کې وارد دی ‪٠‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [90،89،88‬نه‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/trees/zadran.shtml 88‬‬

‫‪http://benawa.com/kandahar/ariki 89‬‬

‫‪ 90‬معلومات مختصر در باره اقوام و قبا يل سر حدي کشور‪ ٤٩،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 150‬‬

‫‪ 49.3‬ځمند‬
‫د پښتني عنعنوي او دوديزو رواياتو له مخې د سړبن زوی خر ښبون درې زامن در لودل ‪ ٠‬يو يې کند‬
‫نو ميده چې دده دريم زوی غری يا غو ريا نو ميده او او لاده يې د غو ر يا خيلو په نا مه سره يا ديږي چششې‬
‫د مو مندو‪ ،‬خليلو‪ ،‬داؤد زو‪ ،‬ز يړ انو او څو کنو قبيلې ددوی او لاده ګڼله کيږيش ‪ ٠‬د خششر ښششبون دويششم زوی‬
‫ځمند يا جمند و چې دده د او لادې نشه خيششکي‪ ،‬کتشاني‪ ،‬اومهمنشزي ډيشر مششهور ديش ‪ ٠‬همشداراز د خشر‬
‫ښبون دريم زوی کاسی يا کا نسي و چې دغه قبيله به په خپل ځای کې ورو سته و څيړ له شي‬

‫د ځمند د قبيلې سيمه په پيل کې د کند هار پششه شششا او خششوا د ارغسششتان د غششوړې مششر غششۍ سشيمې تششه‬
‫نږدې پر تشه وه او د) ‪٩٠٠-٨٠٠‬هجشري( کلشو نشو تشر مينششځ دوی د پشششين سشيمه چششې پششه هغششه و خشت کشې د‬
‫پشنګ په نا مه يا ديد له هم تر لا سه کړه ‪ ٠‬ورو سته ځمند يا جمند چې سشتر ښشاخ يشې خيششکی و پشه د‬
‫غه ځای کې ډير په تنګ شول ‪ ٠‬د ځمند د قبيلې نه ځيني خلک ملتان ته لاړل او هوري ميشته شششول او د‬
‫خيشکي ښاخ خلک د غز ني له لارې کا بل ته او د کا بل له لارې د غوربنششد درې تششه لاړل او دغششه ځششای‬
‫يې د او سيدلو له پاره غوره کړ چې تر او سه پورې يو زيات شمير ځمنداو خيشکي هلته مېشته دي ‪٠‬‬

‫په هغه وخت کې چې مغو لي ظهير الدين محمد بابر کا بل ونيوه او څه موده ورو سته يششې پششر هنششد‬
‫با ندې د ير غل تکل وکړ‪ ،‬نو ځينې خيشکو او ځمندو چې پششه غششور بنششد کششې او سششيدل ورتششه ګششران ښششکاره‬
‫شول د هندو ستان خواته رهي ششول اوډيشر ششمير خيشششکي او ځمنششددخپلو کششو رنيششو سشره د پيښششور لشه لارې‬
‫هندو ستان ته وليږ ديدل چې په دغه وخت کې سليم خان ځمند ددغې قبيلې مشر او سردارو ‪[91] ٠‬‬

‫دوی د لا هورجنوب ختيز ته په هغه ځای کې ميشته شول چې نن د قصور ښششار پششروت دی او دوی‬
‫نن ورځ د قصوريه پټا نا نو په نا مه سره يا ديږي ‪ ٠‬پشه دغشه و خشت کشې لشه بشده مشر غشه دوی د سشليم خشان‬
‫ځمند تر مشرۍ لا ندې د بابر پا چا په لښکرو کې دندې در لودې او په هغه جګړه کې چې د هندو ستان‬
‫د پښتون واکمن سلطان ابر اهيم لودي او مغولي با بر شاه تر مينځ په پاني پت کې وشوه په هغه وخت کشې‬
‫د ځمند د قبيلې )‪ (٧٠٠‬تنه ځمند چې د با بر شاه په پوځ کې يې دندې در لودې ووژل شول ‪ ٠‬له همششدې‬

‫‪ 91‬پښتا نه د تاريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهاد ر شاه ظفر کا کا خيل‪ ،‬يو نيور سټي بک ايجنسي‪ ،‬پيښور‪ ١٣٢٦ ،‬مخ‪ ١٩٦٢،‬ع کال‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 151‬‬

‫کبله و چې بابر او هما يون پر دوی ډيره مهر با ني کو لهش ‪ ٠‬هغششه وخششت چششې خيشششکي او ځمنششد پششه قصششور‬
‫کې ميشته شول ‪،‬نو د سپره په نوم يو تن بلو څ د خپلې قبيلې له يوې ډلې سره ددوی سششيمې تششه راتششه او پششه‬
‫لوټ او تا لان به يې لاس پورې کششاوه چششې ددغششو بششر يششدو نششو د مخنيششوي لشه پششاره د بټششک زي‪ ،‬عششارف زي‪،‬‬
‫حسن زي‪ ،‬شا بنزي‪ ،‬کر لا ڼي او سلمهاک چې ددغې قبيلې ښا خو نه دي په بشر کلشي کششې ميششته ششول‬
‫اوددې له پاره چې سپره به له دغې لارې پر دوی ير غلو نه کول نو د غه لاره يې بنده کړه او بيششا سششپره لششه‬
‫دغې لارې نور لوټ او تالان نه شو کو لای ‪ ٠‬همداراز ددغې قبيلې د عزيز زي‪ ،‬جنوزي او ابر اهيم زيو ښششا‬
‫خو نه په لر يا ښکتني کلي کې ميشته شول او پا تې ځمند په مطلششق ډول د شششمال خششو اتششه پششر يششو تلش ‪ ٠‬تششر‬
‫هغه ورو سته ابر ا هيم زي د جنوزي د ښاخ سره د دښمنۍ له کبله له دغه ځايه وليږ ديدل او د هندو ستان‬
‫داتر ا پراديش د ايالت دخور جې په باره بستي کې ميشته شول چې نن د خو رجه ښار د پټشا نششا نششو ښششاردی‬
‫‪ ٠‬همداراز زياتره سلمها کو چې د امچو زيو او حسين زيو سره يې د مقا بلې توان نه درلششود د ټانششده سششيمې‬
‫ته لاړل او يو شمير يې په قصور کې پا تې شول او د بټک زيو يو شمير هششم د کششو ر نيششو شششخړو لششه کبلششه پششه‬
‫هيرو وال کې ميشته شول ‪٠‬‬

‫د جمند د قبيلې خلک د کند هار په ار غنداب کې چې هلته يو کلی هم د خيشکو په نا مه شششته‪،‬‬
‫پشين‪،‬دپروان ولا يت د غو ربند ولسوالۍ د تيخان‪،‬يخدرې اود سيدانوپه درو‪ ،‬پيښور ‪ ،‬اشنغر‪ ،‬نششو ښششار‪ ،‬چششا‬
‫رسده‪،،‬مو مندو ايجنسۍ‪،‬د خيبر دتا ريخي درې تر مينځ‪ ،‬دپا کستان د پنجاب په په قصور ‪ ،‬ټانششده اوهيشر و‬
‫وال او د هندو ستان د اتر ا پراديش د ايالت په خور جه کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪ 49.4‬ښاښونه او څانګې‬
‫د ځمند د قبيلې ښا خو نه او څا نګې په لا ندې ډول دي‬

‫خيشکي‪،‬مهمن زي‪ ،‬عزيششززي‪،‬بټششک زي‪ ،‬سششلمهاک‪ ،‬امچششوزي‪ ،‬کششر لا ڼششي‪ ،‬زيړانششي‪،‬عمششرزي‪ ،‬غيششبي‬
‫زي‪،‬نکبي زي‪،‬زيمل‪،‬باجوزي‪ ،‬جميل زي‪ ،‬منصورزي‪ ،‬امچي زي‪ ،‬بټي زي‪ ،‬شور ياني‪ ،‬خلفششزي‪ ،‬و ټششوزي‪،‬‬
‫جنوزي‪،‬شششبن زي‪ ،‬عششارف زي‪ ،‬ابراهيمششزي‪،‬اشششوزي‪ ،‬شششموزي‪ ،‬عمششر زي‪ ،‬ملازي‪ ،‬الازي‪،‬عيسششی زي اونششور‬
‫‪٠٠٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 152‬‬

‫دغوربند ولايت د ځمندد قبيلي دخيشکو ښا خو نه دادي ‪:‬‬

‫شا هي خيل‪،‬ملي خيل‪ ،‬علم خيل‪ ،‬بار خيل‪ ،‬سليمان خيل‪،‬خليل خيل او ياروم خيل ‪٠‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [94،93،92‬نه‬

‫‪ 50‬څوليزي‬
‫که چيري د څو ليز يو د نسب شجره په غور سره و څيړو نششو څششو ليششزي د غلجيششو پششه ټششو لنيششز ګششروپ‬
‫پورې يوه تړ لې قبيله ده چې زيا تره يې کو چيا ني ژوند پر مخ بيا يي‪ ،‬خو د څو ليزيو د قبيلې نششه يششو شششمير‬
‫يې کليوالي ژو ند هم غوره کړی دی ‪٠‬‬

‫څو ليزي چې په سليمان خيلو غلجيو ور ګډيږي ډير شمير خلک يې د ننګر هششار ولايششت د چپششر هششار‬
‫و لسوالۍ د څو ليز يو په کلي کې ا ستو ګنه لري‪،‬چې دغه کلی ددوی د استو ګنې په و جه د څو ليز يو د‬
‫کلی په نا مه سره مشهور شوی دی ‪ ٠‬دننګر هار په و لايت کې ميشته څو ليششزي دکششر نششې او مششا لششدارۍ پششه‬
‫چارو بو خت دي ‪ ٠‬که څه هم ددوی د استو ګنې سيمه و چه او په پوره او کا في اندازه او به نه لري‪،‬خو‬
‫دوی ميږې‪ ،‬پسونه‪ ،‬وزي او او ښان هم سا تي ‪ ٠‬ځيني خلک يې د سو داګر يو په چارو هم خپلې شششپې او‬
‫ورځې تيروي ‪٠‬‬

‫څو ليزي دينداره‪ ،‬غيرتي او په هيواد او خپلو اکۍ مين خلک دي ‪ ٠‬درو سانو د ير غل په وخت کې‬
‫د روسي تيري کوونکو سره په نره جنګيدلي او دوی ته يې خو له ما توونکي ګو زارونه ور کړي دي ‪٠‬‬

‫د څو ليزيو د قبيلې يو شمير خلشک د کابشل د بګشر اميشو پشه سشيمه کشې هشم اسشتو ګنشه لشري ‪ ٠‬ددغشې‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Kasur 92‬‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/k/kheshki.shtml 93‬‬

‫‪ 94‬حيات افغا ني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان اثر‪ ،‬پښتو ژباړه ‪ ٢٤٦ -٢٤٥‬او ‪ ٢٤٧‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 153‬‬

‫قبيلې په مشر انو کې ارواښاد ملک نور جان مشهور سړی تير شوی دی ‪ ٠‬د ننګر هششار ولايششت د څششو ليزيششو‬
‫مجموعي شمير د ‪ ٤٠٠٠‬تنو په شا او خواکې ښودل شويدي‬

‫‪ 51‬څينزي‬
‫څينزي د غلجيو پښتنو په مينششځ کششې يششوه مشششهوره قششبيله ده ‪ ٠‬ددغششې قششبيلې زيششاتره شششمير د ننګششر هششار‬
‫ولايت په حصارک غلجايي ولسوالۍ کې مېشته دي چې ددوی مجمو عششي شششمير د ‪ ١٠٠ ٠‬تنششو پششه شششا او‬
‫خوا کې ښو دل شوي ديش ‪ ٠‬همششداراز د څينششز يششو د قششبيلې يششو شششمير خلششک د لغمششان و لايششت د قشر غيششو پششه‬
‫ولسوالۍ او د عز يز خان کڅ په سيمه کې هم استو ګنه لري‪٠ .‬‬

‫څينزي زياتره د کر کيلې او سو داګر يو په چارو بو خت دي ‪ ٠‬دوی دښو کړووړ څښتنان دي ش ‪ ٠‬پششه‬
‫دوی کې ميلمه پا لنه ډيره ده او د پښتني عنعنو او دودونو ته ډير در نششاوی لريش ‪ ٠‬څينزيششو هششم د خپلششو نششورو‬
‫پښتني قبيلو په څير خپلششو اکششي غشو ښششتو نکششي خلششک ديش ‪ ٠‬دوی د انګششر يششزي ښششکيلا کګششرو سششره دافغششان‪-‬‬
‫انګريز په درو ګو نو جګړو کې په ميړ نتوب سره جنګيدلي او خپل هيو ادنی رسالت يې په ښه تو ګه سر ته‬
‫ر سولی دی ‪ ٠‬دروسي ير غلګرو په وړاندې هم د څينز يو دقبيلي شاه زلميو خپله پښتو نواله او افغا نيششت پششه‬
‫ښه تو ګه ثا بته کړې ده ‪٠‬‬

‫پاتې دې نه وي چې يو شمير څينزي په ټول افغا نستان او په تيره بيا د غلجيو پښتنو په سيمه کې په‬
‫خواره واره ډول ژوند کوي ‪٠‬‬

‫‪ 52‬حسين خېل‬
‫حسين خيل په غلجيو پښتنو کې يوه نا متو قبيله ده ‪ ٠‬ددغې قبيلې خلک دلغمان ولايت مر کز مهششتر‬
‫لام ته نږدې په يو شمير کليو په تيره بيادده زيارت په کلي او يو شمير يې د کا بل د بګر اميششو د ولسششوالۍد‬
‫شيوه کيوپه شا او خوا سيمه کې ژوند کوي ‪ ٠‬د پر وان و لايت په يو شمير و لسو اليو په تيره بيا په قره باغ‬
‫اومير بچه کوټ کې هم يو شمير حسين خيل او سيږي ‪ ٠‬همدارا دميدان او وردګو ولايت مششر کشز تشه نششږدي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 154‬‬

‫اوهم د نر خ په ولسوالۍ کې يو شششمير حسششين خيششل غلجششي ميشششته ديش ‪ ٠‬دننګششر هششار ولايششت د چپششر هششار‬
‫ولسوالۍ د ما ڼو په کلي کې هم يوڅو کوره حسين خيل شته چې ويل کيږي د ميدان ولايت نه ډيششره مششوده‬
‫پخوا دغې سيمې ته ليږديد لي دي ‪ ٠‬پا تې حسين خيل د افغا نستان په بيلا بيلو بر خشو کشې پششه خشواره واره‬
‫ډول استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫حسين خيل ميلمه پا لو نکي‪ ،‬په علم او پو هې مين خلششک‪ ،‬پشر مختشګ غشو ښشتو نکششي‪ ،‬غيرتشي اوپششه‬
‫هيواد او خپلو اکۍ مين خلک دي ‪ ٠‬دوی زياتره د کر کيلې او سو داګرۍ په چارو بو خت دي ‪ ٠‬يو شششمير‬
‫خلک يې دو کا نو نه لري‪،‬ځينې حسين خيل دولتي دندې هم لري ‪٠‬‬

‫‪ 53‬خښي‪ ،‬ښخي‪ ،‬خوخي‪ ،‬خاښي خېل‪ ،‬ښاخي خېل‬

‫دپښتنو په عنعنوي او دوديزو شجروکې راغلي دي چششې سششړ بششن نيکششه دوه زامششن در لششودل يششو يششې شششر‬
‫خبون او بل يې خر شبون نو ميدل ‪ ٠‬خر شبون درې زامن درلودل چششې کاسششي‪ ،‬کنششد او ځمنششد نششو ميششدل ‪٠‬‬
‫کند دوه زامن درلودل چې يو يې ښخی يا خو خی نو ميد چې او لاده يې دخا ښي خيلششو پشه نشا مشه سشره يششا‬
‫ديږي او دويم زوی يې ابر اهيم نو ميد چې غري يا غو ريا نو ميد او او لاده يشې د غشو ر يشا خيلشو پشه نشا مشه‬
‫سره شهرت و مو ند ‪٠‬‬

‫د پښتو نازکخيال شا عر حميد ما شو خيل د پښتنو دد غششو دواړو قششبيلو پششه اړونششدد خپششل شششعر پششه يششوه‬
‫بيت کې داسي وايي ‪:‬‬

‫څه به نه وي خوش دما غه غوري‪،‬خښي‬ ‫چې دا ستا د نامې بوی اخلي حميده !‬

‫يوسفزي‪ ،‬مندړ‪ ،‬ګګياڼي او تر کلاڼي چې په مجمو عششي تششو ګششه د خاښششي خيلششو پششه نششا مششه يششا ديششږي‬
‫ددوی اصلي ټا ټوبی د کند هار دار غستان په حدودو کې د غو نډان اوسره غره په شا او خششوا هغششه ځمکششه‬
‫ده چې د غوړې مر غۍ په نا مه يا ديږي ‪ ٠‬خا ښي خيل چې دتر ينو د قبيلې په ګا ونډ کششې او سششيدل د تششر‬
‫ينو د فشار او زور زياتۍ په وجه د نو موړې سيمې پر يښودلو ته اړ شول او د غو ريا خيلو له خششوا د غزنششي د‬
‫مقر په کڅۍ کې په ور کړل ځمکې او ور شو با ندې د يو څه وخت له پاره ميششته ششول ‪ ،‬خشو ورو سشته‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 155‬‬

‫بيا له غوريا خيلو نه خو ابدي او خپه شول‪ ،‬نو هما غه و چې نو موړې سيمه يششې هششم پششر يښششوده او دکابششل‬
‫خو اته راوليږ ديدل ‪ ٠‬دراتګ په وخت کې اتمان خيل هم ور سره ملګري شول او دکابل پششه شششا او خششوا ور‬
‫شو ګانو کې ميشته شول ‪٠‬‬

‫په همدې وخت کې دسلطان ابو سعيد زوی ميرزا الغ بيګ چې کو چنی و د ماوراالنهر نه کا بل تششه‬
‫راغلی و ‪،‬نو د خا ښي خيلو دقبيلې مشري ملک سليمان شاه ته ور په غاړه وه چې دملک تا ج الششدين زوی‬
‫او دملک رځړ لمسی و ‪ ٠‬ملک سليمان شاه د کو چني الغ بيګ سشره ډيشره مينشه کشوله ‪٠‬يشوه ورځ ميشرزا الشغ‬
‫بيګ د سليمان شاه په غيږ کې نا ست و‪ ،‬قدوه المکا شفين شيخ عثمان د مششوتي مليششزي زوی چششې د هغششې‬
‫زمانې دوليا نو نه و او د يو سفز يو خلک دده معتقدين وو پششرې ورغششی ‪ ٠‬شششيخ عثمششان قششدس سششره چششې کششو‬
‫چنی مرزا الغ بيګ د ملک سليمان شاه په غيږ کې نا ست وليدورته يششې وويششل چششې ملکششه ! دا څششه کششړې ؟‬
‫ملک سليمان شاه ور ته وويل چې دا شهزاده دی لو يوم يې که پا چا شي نو سلطنت به يې زما شي او قوم‬
‫به مې پرې عزيز او دروند شي ‪٠‬‬

‫شيخ عثمان ور ته و فر ما يل چې ‪ ":‬ددې ما شوم ستر ګې لکه يزيد هسي دي چې صششحابه) رض(‬
‫يې قتل کړي او هلاک کړي وو دغسي به ستا قوم هم هلاک کا "‬

‫ملک سليمان ورته وويل چې ‪:‬‬

‫' شيخه داسي مه وايه تا ته داسي نه ښايي ‪ ،‬چيرې نه چې په دې خبره بل څوک خبر شي ‪ ،‬خو پششا‬
‫چا يان د چا احسان نه ورکوي ‪ ٠‬دی شهزاده دی چې لوی شي پا چا به شي قام به مشې پششرې محشترم ششي‬
‫"‬

‫شيخ عثمان ورته وويل چې ښه ملکه! خبر مې کړې‪ ،‬بيا به وايي چې ما تششه دې نششه و ويلششي‪ ،‬نششوردې‬
‫اختيار خپل دی '‬

‫همدا خا ښي خيل وو چې د مرزا الغ بيګ سره يې د کا بل د تخت په نيولو کې ډيره ډيششره مششر سششته‬
‫وکړه او هغه يې دکابل واکمن کړ ‪ ٠‬ميرزا الغ بيګ تر هغه پورې چې کمزوری و‪ ،‬په همد غو پښتنو بششه يششې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 156‬‬

‫ځان سا ته ‪ ،‬خو کله چې په خپلو پښو ودريد او پيا وړی شو ‪،‬نو د پښتنو پر خلاف يې په مخششا لفششت لاس‬
‫پورې کړ ‪ ٠‬الغ بيګ د يو سفز يو او ګګيا ڼيو تر مينځ بشې اتفشا قشي وا چشو لهش ‪ ٠‬ورو سشته بيشا يشې د خشا ښشي‬
‫خيلو پښتنو مشر انو ته يوه ميلمستيا جششوړه کششړه چششې ‪ ٩٠٠‬تنششو پکششې ګششډون کششړی وو‪،‬بيششا يششې د ميلمسششتيا او‬
‫ډوډۍ خوړلو په وخت کې په نا ځوانمر دانه توګه يې دغه ‪ ٩٠٠‬تنه له تيغه تير کړل چې هديره يې د کا بل‬
‫په سياه سنګ کې مؤ قعيشت لريش ‪ ٠‬دا پيښشه د ‪ ١٤٨٠‬او ‪ ١٤٩٠‬عيسششوي کلشو نششو پشه شششا او خشوا کشې پيښشه‬
‫شوې ده ‪٠‬‬

‫تردې خونړۍ او خوا شينوونکې پيښې ور وسته خا ښي خيل پښتا نه د کا بششل نششه د ننګرهششار پششر خششوا‬
‫روان شول‪ ،‬تر کلا ڼيو په لغمان کې واړول او يو سفزي‪ ،‬ګګياڼي او اتمان خيل په ننګششر هششار کششې او سششيدل‬
‫چې وروسته نو موړې درې قبيلې په سشوات‪ ،‬ديشر او بشا جشوړ کشې ميششته ششوې ‪ ٠‬ورو سشته تشر کلاڼشي هشم د‬
‫لغمان د خلکو د شکا يت له کبله چې د الغ بيګ در بار ته يې کړې و د لغمان نه با جششوړ تششه وليششږ ديششدل‬
‫چې تر او سه پورې هما غلته ميشته دي ‪٠‬‬

‫د خاښي خيلودتر کلاڼي د قبيلي ښا خو نه دادي ‪ :٠‬سالا رزي‪ ،‬ما مونشد‪ ،‬ابراهيشم خيشل‪،‬اسشوزي او‬
‫سميل زي ‪٠‬‬

‫دخاښي خيلو دمندړ د قبيلي ښا خو نه دادي ‪ :‬ابا خيل‪ ،‬عمر خيل‪ ،‬بهزاد خيشل‪ ،‬خششدو خيششل‪،‬رځشړ ‪،‬‬
‫اکوزي‪ ،‬خضر زي‪ ،‬محمودزي‪ ،‬ما نوزي‪،‬‬

‫د خششا ښششي خيلششو د يششو سششفز يششو د قششبيلې ښششا خششونه دادي ‪ :‬حسششنزي‪ ،‬مششدا خيششل‪ ،‬اکششازي‪،‬چغششر‬
‫زي‪،‬نورزي‪،‬اکزي‪ ،‬خواجوزي‪ ،‬با چي زي‪ ،‬راڼيزي‪ ،‬ماليزي‪ ،‬سلطانخيل‪ ،‬نصرالدين خيل او پا ينده خيل ‪٠‬‬

‫ماخوذ ده ]‪ [97،96،95‬نه‬

‫‪ 95‬پښتني قبيلي‪،‬دکتور لطيف ياد‪ ،‬د پيښور چاپ‪ ١٠٨-١٠٧،‬او ‪ ١٠٩‬مخو نه‬

‫‪ 96‬تاريخ حيات افغاني‪ ٢٤٧،‬مخ‬

‫‪ 97‬تواريخ حا فظ رحمت خاني‪ ،‬دپير معظم شاه تاليف‪ ،‬پښتو اکيډيمي‪ ،‬پيښور ‪ ١٩٧١‬کال‪ ٧-٦ ،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 157‬‬

‫‪ 54‬خاکواني‬
‫خا کو اڼي چې د خا وګا ني او خا ګو اڼي په بڼو هم را غلی دی د پښتنو د سړ بن د ټو لنيزې ډلششې‬
‫او د پنج پای په ښا خ پورې يوه تړ لې قبيله ده او با يد دا قبيله د هغو خو ګيا ڼيو سره چې د ننګر هششار ولا‬
‫يت په خو ږ يا ڼيو ولسوالۍ کې استو ګنه لري او په اصل کې کر لا ڼي پښتا نه دي اشتباه نه شي او يو ونه‬
‫ګڼل شي ‪٠‬‬

‫ددغې قبيلې د وګړو شمير ډير لږ دی‪ ،‬خو د قبيلوي پلوه په دوو بر خو ويشل شوي دي چې يوه بششر‬
‫خه يې سترخاکو ا ڼي او بله بر خه يې کو چني خا کو ا ڼي دي چې په کند هار او د نششو ر زيششو د قششبيلې پششه‬
‫سيمو کې ميشته دي ‪٠‬‬

‫همداراز يو شمير خا کو اڼي په هرات او د هرات په بيلا بيلو ولسو اليششو کششې ميشششته دي ‪٠‬د غششز نششي‬
‫په ولا يت او دغه ولايت په بيلا بيلو ولسو اليو کشې هشم د خشا کشو اڼيشو د قشبيلې خلشک اسشتو ګنشه لشري او‬
‫داسي ويل کيږي چې ددوی څو کلي د ما کو د کليو تر څنګ پر ا ته دي چې خلک دوی د خا کششو ا ڼيششو‬
‫ماکو انو په نا مه سره يادوي ‪٠‬‬

‫خا کو اڼي زيار کښه او ر ښتيني خلک دي ‪ ٠‬دوی په ميلمه پا لنه او پښتني ننګ او غير ت با نششدې‬
‫ولا ړ خلک دي ‪ ٠‬په ټول افغا نستان کې ددوی شمير د لسو زرو تنو په شا او خوا کششې ښششو دل ششوي ديش‬
‫‪٠‬‬

‫تا ريخ حيات افغششاني چششې لشه نششن ورځشې نشه ‪ ١٤٤‬کلششونه وړ انشدې ليکشل ششوی او مشؤ لشف يششې ډپټشي‬
‫محمد حيات خان دی په ديره ااسماعيل خا ن کې د خا کو ا ڼيو د مشر انو په اړ وند داسي ليکي‪[98] :‬‬

‫د خکو ا ڼي په قبيله کې غلام سرور خان خا کو ا ڼی چې دديره اسششما عيششل خششا ن او سشيد ونکششی‬
‫دی د خلکو په مينځ کې د ډير قدر وړ او په در نه ستر ګه ور ته کتل کيږي ‪ ٠‬دده زوی عطا محمششد خششان‬

‫‪ 98‬تا ريخ حيا ت افغا ني‪ ،‬د پيښور چاپ ‪ ١٧٠ - ١٦٩‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 158‬‬

‫هم ډير ښه او بختور سړی دی ‪ ٠‬حيا ت افغا ني په ديره اسما عيل خان کې د خا کششو ا ڼيششو شششمير پششه هغششه‬
‫وخت کې اتيا کو رنۍ ښو دلي دي ‪٠‬‬

‫په اتلسمه عيسوي پيړۍ کې خا کوا ڼيو پر ملتان با نششدې حکششم چلششو لششی دی او نششوابي يششې در لششوده‬
‫چې په د غو نو ابا نو کې يو هم نواب علي محمد خان خا کو اڼی و چې د ملتان د سيمي مقتدر ګورنر او‬
‫نواب و چې افغا نستا ن د ستر ټو لواک احمد شاه با با دفر مان له مخې د ملتششان ګشورنر ټشا کشل ششوی و ‪٠‬‬
‫دده دنوا بۍ او ګور نرۍ په وخت کې ملتششان دکرنششې او زراعششت پششه بششر خششه کششې ډيششره وده و کششړه او د هغششه‬
‫ځای خلک په ډير امن ‪ ،‬خو شالۍ او سو کا لۍ کې شپې او ور ځې تير ولې ‪ ٠‬همداراز نششو مششوړي پششه کششال‬
‫‪ ١٧٥٧‬ع کال کې په ملتان کې يو ستر جو ما ت هم و دان کړ چې تر ننه پورې دغه جو ما ت شته ‪٠‬‬

‫دملتان د خا کو اڼيو د دقيق شمير په اړوند مې معلو ما ت تر لا سه نه کړ ای شول‪ ،‬خو په او سششني‬

‫و خت کې د ملتان د خا کو ا ڼيو نه ددوو مشهورو کسا نو نو مو نششه د يششا دونششې وړديش ‪ ٠‬يششوهم مشششهور و‬
‫کيل او قا نو نپوه محمد نديم خان خا کو اڼی او بل هم د کر نې د چارو ما هر او متخصص محمششد سششهيل‬
‫خان خا کو اڼي دي ‪[101،100،99]٠‬‬

‫‪ 55‬خټک‬
‫خټک د پښتنو يوه مشهوره او لر غو نې قبيله ده چې د کر لا ڼيو پښتنو پورې اړه لششري‪ ،‬چششې د خپششل‬
‫لوی نيکه لقمان په و جه چې په خټک سره مشهورشو اونن ورځ د خټکو په نا مه سره يا د يږي ‪٠‬‬

‫د تا ر يخي رو ايتو نو له مخې په پيل کې خټک د جنو بي و زير ستان د شششوال پششه غششره کششې چششې د‬
‫سليمان د غره شما ل لو يد ېځه لړۍ ده استو ګنه در لوده ‪ ٠‬د شوال وادي د بنو په لو يد يز کششې پششر تششه ده‬
‫چې او ږد والی يې شپا ړس ميله او پلن والی يششې ‪ ٨‬ميلششه دیش ‪ ٠‬داسششي ويششل کيششږي چششې دوی ‪ ٦٠٠‬کلششو نششه‬
‫وړاندې له هغه ځا يه د پښتو نخوا د بنو سيمې ته راغلل او هلته يې د هني او منګلو د قبيلوسره چششې ددوی‬

‫‪http://www.answers.com/topic/multan 99‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Multan 100‬‬
‫‪http://encyclopedia.stateuniversity.com/pages/15513/Multan.html 101‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 159‬‬

‫په څير کر لا ڼي پښتا نه وو استو ګنه غوره کړه ‪ ٠‬څه موده ورو سته د کر لا ڼيو يششوه بلششه قششبيله چششې شششيتک‬
‫نو ميده او اوس د بنو څيو په نا مه سره يا ديږي د شوال خوا ته وليږ ديششدل او لششه هغششه ځششا يششه يششې د هنششي او‬
‫منګل قبيلې و شړلې او پخپله په هما غه سيمې کې ميشته شول ‪ ٠‬په د غششه وخششت کششې خټششک هششم لششه دوی‬
‫سره استو ګن شول چې د سدراوڼ نهر او د هغه د شا او خوا سيمې د خټکو په لاس کې وې‪ ،‬خششو تشر څششه‬
‫مودې ورو سته خټک د شيتکو سره د دښمنۍ په و جه له هغشه ځشا يشه وليشږ ديشدل او د کشو هشاټ پشه ششمال‬
‫ختيزوبر خو کې ميشته شول ‪ ٠‬دکو هاټ دغه بر خې د چو ترې‪ ،‬ټيرې‪ ،‬لاچششي‪ ،‬کششر بششو غششې ‪ ،‬شششکردرې‪،‬‬
‫چراټ او نورو واديو او سيمو نه عبارت دي ‪ ٠‬چو تره داو سني کو هاټ د غشره) چششې پشه کشو هشا ټ کشې د‬
‫مالګې د غره جنوب لو يديزه لړۍ ده( او د لو اغر په مينځ کې يوه زر خيزه وادی ده ‪ ٠‬ددغې وادۍ مشهور‬
‫ځای او د مالګې منډ يي کرک نو ميږي ‪٠‬ټيرې د کو هاټ له ښاره د ‪ ٣٦‬ميلو په واټن د جنوب خو اتششه يششو‬
‫مشهور ځای دی او دکو هاټ د ټيرې تحصيل د همدې کبله په دغه نشوم بششا نششدې مشششهور ششوی دیش ‪ ٠‬لا‬
‫چي د کو هاټ له ښار ه د ‪ ١٧‬ميلو په واټن د جنوب خو اته دسړک پر غاړه پروت دی ‪٠‬‬

‫کر بو غه دټيرې د سيمې په شمال لو يد يز او د ټيرې د قصبې په لو يد يز کې لششږ څششه د شششمال خششو‬
‫اته يوه وادي ده‪ ،‬چې په د غه ځای کې په همدې نا مه سره يو کلی هم شته ‪،‬دغه ټولې سيمې دکو هششاټ‬
‫د ضلعې د ټيرې په تحصيل پورې اړه لري او ددې ضلعې په سهيل او سهيل لو يد يزو بر خو کې مو قعيششت‬
‫لري ‪ ٠‬د شکردرې په سيمه کې پشه همشدې نشا مشه يشو کلشی هشم ششته چشې نشو مشو ړې سشيمه د کشو هشا ټ د‬
‫ضلعې په جنوب ختيزې بر خې با ندې مشتمله ده ‪ ٠‬په هغه وخت کې کله چې خټکو پششر پششو رتنششۍ سششيمې‬
‫قبضه وکړه او په هغې کې يې استو ګنه غوره کړه ‪،‬نو د کوهاټ د او سنۍ ضلعې ځمکششې چششې دغششه ځششای‬
‫شمال ختيزې بر خې هم پکې شا ملې وې د اورکز يششو پښششتنو پششه لاس کششې وې چششې هغششوی هششم کششر لا ڼششي‬
‫پښتا نه شميرل کيږي ‪٠‬‬

‫د ګوډ تيمور تر ير غل ‪ ١٣٩٨‬ع ورو سته په اغلب ګو مششان د پنځلسششمې پيششړۍ پششه پيششل کششې د پښششتنو‬
‫يوې بلې قبيلې يعني بنګښ چې هغوی هم کر لا ڼي پښتا نه دي د کورمې له وادۍ نه چې د کششو هششاټ پششه‬
‫شمال لو يديز کې پروت دی د کو هاټ لوري ته په ليږد پيل وکړ او ددغې ضلعې د لو يششديزو پششو لششو نششه تيششر‬
‫شول او ددغې قبيلې خلکو کو هاټ ته تګ راتګ پيل کړ ‪ ٠‬څه موده خو په خير او خير يت سره تيره شششوه‬
‫‪ ،‬خو په پای کې د بنګښو او اورکشزو تشر مينشځ ششخړې را مينشځ تشه ششوې چشې پشه دغشو جګړوکشې خټشک د‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 160‬‬

‫بنګښو ملګر تيا وکړه چې په دغو جګړو کې محمد زيو او تپې ته نږدې دوه فيصله کوونکې جګششړې پيښششې‬
‫شوې چې په د غو جګړو کې بنګښ او ددوی ملګري خټک بر يا لي شول او اورکزي د کو هاټ شما لششي‬
‫غر ونو ته پر شا وتمبول شول چې تر او سه پورې هم هلته استو ګنه لري ‪ ٠‬ددغو جګړو په نششتيجه کششې چششې‬
‫اورکز يو کو مې سيمې له لا سه ور کړې وې یوه هم د ريسي سيمه وه چې خټکو پشرې قبضششه وکشړه ‪٠‬دغششه‬
‫ځای د کو هاټ په شمال ختيزه بر خه کې مو قعيت لري ‪ ٠‬خټکو پر دغو ټو لو سيمو با نششدې د ‪ ١٥‬پيششړۍ‬
‫په پای يا د ‪ ١٦‬پيړۍ په لو مړ يو وختو نو کشې تسششلط ومششو نششد چششې پشه دغشو سشيمو کششې پڼيششاله‪ ،‬زيشړي‪ ،‬تشوره‬
‫څيړۍ هم شا ملې وې ‪ ٠‬همداراز خټکو پر شمال ختيزې بر خې باندې خپله پر ا ختيا جاري و سا تله او د‬
‫زيړه پر ټو لې وادۍ او د خوړه نيلاب پر وادۍ يې هم خپله قبضه ټينګه کشړه چشې دنيلاب وادۍ يشوه بشر خشه‬
‫په کو ها ټ او لږه بر خه يې په پيښور کې پرته ده ‪ ٠‬دغه وادي د چششراټ د غششره د لششړۍ او د نيلاب د غششره‬
‫تر مينځ مو قعيت لري ‪ ٠‬د نيلاب غر د اپر يديو له سيمې نه پيل کيږي او د ختيز خو اته د سندد دريششاب تششر‬
‫پورې غاړې پورې رسيږي ‪ ٠‬نيلاب په عمو مي تو ګه د کو هاټ په ضلعه کې شا مل دی ‪ ٠‬د خششوړه شششما‬
‫لي بر خه دپيښور په ضلعې او جنو بي بر خه يې دکو هاټ په ضلعه کې شا مل دي ‪٠‬‬

‫تر هغه ورو سته کله چې د خټکو قبيلې په شمير کې زيا توالی راغی نو په هما غه تنا سب يششې خپلشو‬
‫مقبو ضه سيمو ته پر اختيا ور کړه او اوس هغه پراخه سيمه ددوی په لاس کې ده چې ديششو سشفزيو د سشيمې‬
‫او دکا بل يا لنډي سيند له شمالي څنډو نيولې تشر کشا لا بشاغ‪ ،‬عيسشی خيلشو‪ ،‬مشر وتشو‪ ،‬بنشو‪ ،‬وزيشرو او دسشند‬
‫ددرياب تر لو يد يزو څنډو پورې غځيدلې ده ‪٠‬‬

‫د خټکو شمال ته يو سفزي‪ ،‬لمر پر يو تو ته يې خليل‪ ،‬اپريدي او بنګښ‪ ،‬جنوب ته يې د بنششو سششيمه‬
‫او ختيز ته يې ابا سين مو قعيت لري ‪٠‬‬

‫د خټکو د سيمې اوږدوالشی شششاوخوا سششلو ميلششو او پلششن والشی يششې پنځششوس ميلششو تششه رسششيږي ‪ ٠‬د خټکششو‬
‫سيمه پر دوو بر خو ويشلې شوې ده چې يو يې شما لي خټک او بل يششې جنششو بششي خټششک دي ‪ ٠‬د جنششو بششي‬
‫خټکو په سيمه کې د ما لګې کا نو نه شته ‪ ٠‬ددې سيمې ځمکه ميد اني او شګلنه ده ‪ ٠‬غرونه يششې شششنه او‬
‫اباد نه دي ‪ ٠‬ټيري‪ ،‬لاچي‪ ،‬کرک او شکر دره ددې سيمې مشهور ځا يو نه دي ‪٠‬‬

‫د شما لي خټکو سيمه هم غر نۍ ده چې ددې غرونو نه کو مه استفاده نه شي کيششدلای ‪ ٠‬اکششوړي‪،‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 161‬‬

‫شيدو‪ ،‬نظام پور‪ ،‬امير او امير کلان ددې سيمې مشهور او لوی کلي دي‪.‬‬

‫د خټکو دسيمې په لوړو بر خو کې ځينې وړې وړې او سمسورې درې هم شته چې په ځينو بششر خششو‬
‫کې د ښونو ځنګلي ونې شته ‪ ٠‬دخټکو په سيمه کې دبهادر خيلو د ما لګې کششان يششا درنششګ ډيششر مشششهوردی‬
‫چې ددغه کان د عا يداتو په وجه ډيرې پيسي لاس ته راځي ‪٠‬‬

‫‪ 55.1‬دخټکو مشهور ښا خونه‬

‫هغه خټک چې دکو هاټ په شمال ختيز کې اباد دي او دکابل دسينده پورې استو ګنه لري داکششوړه‬
‫خټکو په نا مه سره يا ديږي ‪٠‬اکوړي دپيښور او نو ښارنه ختيزې لور ته د کا بل سيند په جنو بي څنډو کششې‬
‫مو قعيت لري ‪٠‬خټک په اصل کې په دوولو يو ښا خونو يعني تري او بو لاق ويشل شششوي دي ‪ ٠‬د هنششد پششر‬
‫نيمې وچې با ندې د انګر يزانو د واکمنۍ نه وروسته خټک په دريو نو مو نو اکوړه‪ ،‬ټيششرې او سششا غششري سششره‬
‫يا ديږي ‪ ٠‬ساغري خټک بولاق دي ‪ ،‬خو ملک اکوړي چې ذکر به يې وشي تري خټک و ‪٠‬‬

‫د پښتو نخوا مشهور ليکوال ارواښاد قا ضي احمششد جششان د پښششتو پششه مجلششې ) سششتړي مشششي( کششې پششه‬
‫‪ ١٩٣٢‬ع کال کې د خټکو د قبيلې د ښا خو نوپه باب داسې ليکلي دي ‪:‬‬

‫"د خټکو دوه لوی لششوی ښششاخونه دي‪ .‬يششو د ټيششري خټششک او بششل د اکششوړي خټششک‪ .‬د ټيششري خټششک د‬
‫کوهاټ په ضلع‪ ،‬او په بنو‪ ،‬او پنډۍ کې آاباد دي‪ .‬او دوی اووه قامونه دي‪ :‬خششورم‪ ،‬سشيني‪ ،‬ټيشري‪ ،‬بشارک‪،‬‬
‫ساغري‪ ،‬بنګي خيل‪ ،‬نصروټي‪ .‬د اکوړي خټک د پيښور ضششلع کشې سشهيل اړخ تشه او د کوهشاټ ضششلع کششې‬
‫لمر پرېواتۀ ته آاباد دي‪ .‬د اکوړي خټک ټول سرونه خريې ‪ .٠‬بې د هغو نه چه د کوهاټ په ضلع کې دي‪.‬‬

‫د ‪1931‬ء په مردم شماري کې د دې دواړه شاخونو د نارينه ؤ شمېر ‪ ....‬وۀ‪.‬‬

‫په دې خټکو کښ درې قسم خلق د نورو نه زيات معتبر دي‪.‬‬

‫خان خيل‬ ‫‪.1‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 162‬‬

‫په دې نششامه د خټکششو او د ټيششري د دواړه ټششبرو خانششان يششادېږي‪ .‬او دوی د سششپاهيګرت د صششفتونو او د‬
‫ملک د انتظام د قابليتونو نه ډک دي‪ .‬په سول کې ډير په لويو لويو عهدو باندې مقرر دي او ډيششر پششه رسششالو‬
‫پټړو کې سرداران دي‪.‬‬

‫کاکا خيل‬ ‫‪.2‬‬

‫دوی د خټکو د زيړي کاکا يعني د شيخ رحمکار صاحب اولاد دي‪ .‬د هغه زيارت نوښهر تششه نشزدې‬
‫دې او د زيارت کاکا صاحب په نوم باندې مشهور دې‪ .‬د کاکا خيلو مياګانو په ټولششو پښششتنو بانششدې کششه پششه‬
‫رعيت کې دي او که په غيرو علاقو کې ډير لوی عزت او زور دي‪ .‬او د پښششتنو لششويه سششتانه ده او ولششه خلششق‬
‫ډيري ډيري شکرانې او منوتئي ورکوي‪.‬‬

‫فقير خيل‬ ‫‪.3‬‬

‫دا د خوشحال خششان خټششک د مشششر ورور اولاد دي‪ .‬خلششق ورتششه د بششزر ګششۍ پششه سششترګه ګششوري او ډيششر‬
‫تعظيم يې کوي‪.‬‬

‫خټک خلق عام د پولې پټي کار )زمينداري( کوي او ګډې ږيرې وغيره ډيششرې سششاتي ليکششن اکششثرپکې‬
‫چې زمکې يې خرابې او غير آابادې وي نو د مالګې کريي يعني چلن کوي او سوداګري پسې لرې لرې ځي‬
‫او په پوځ کې بهرتشي کېشږي‪ .‬دا وخشت هشم پشه پشوځ او مليششه کشې د دريشو زرو نشه زيشات نشوکران دي او پشه‬
‫سوداګري او نوکري کې دوی اکثر مسافري کړې وي نو ځکه يې د نورو نه خوی خصلت او سړيتوب ښششۀ‬
‫وي‪ .‬دوی ډير سخت خواري کششښ او چسششت چابششک او خنشده روی خلششق دي‪ .‬دوی د سشندرو او دنڅشاډير‬
‫شوقيان دي او د خټکو د بنګړي او د بلبلشې نشوم خشو هشر چششا اورېشدلې دي‪ .‬د پټنشړي سشپاهيان يشوه تيلشه داره‬
‫کلاه او زري واسکټ واغوندي ‪٠‬‬

‫د خټکو نور ښا خو نه دادي‪:‬‬

‫امندي‪ ،‬نداخيل‪ ،‬بليل خيل‪ ،‬بشبلي خيششل‪ ،‬درغانخيشل‪ ،‬ګنشډ ا خيشل ‪ ،‬سشمندر خيششل‪ ،‬بهششرام‪ ،‬خشواجه‬
‫خيل‪ ،‬نصر تي‪،‬لګاړي‪ ،‬عبدلي‪ ،‬لو ګر خيل‪،‬بدين خيل‪ ،‬کشيد خيشل‪ ،‬ګشل ديششن خيششل‪،‬چششر ګشي خيششل‪ ،‬علششي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 163‬‬

‫خان خيل‪ ،‬عشالم خشان خيشل‪،‬لششکر خيشل‪ ،‬ميشر ګشل خيشل‪ ،‬اللشه داد خيشل‪ ،‬اششرف خيشل‪ ،‬داور خيشل‪ ،‬کامشل‬
‫خيل‪،‬حسن خيل‪،‬محمود خيل‪ ،‬بادين خيل‪،‬شيخ علي خيل‪ ،‬اتمان خيل‪ ،‬در پي خيل‪،‬بارک خيل‪ ،‬انو خيششل‬
‫‪ ،‬امير جان خيل‪ ،‬تاتار خيل‪،‬دوران خيل‪ ،‬او نور ‪ ٠‬دخټکو يو ښاخ دا با سين نه بله خوا په مکود کې اسششتو‬
‫ګنه لري ‪٠‬‬

‫د خټکو اکثره ځمکې د بنجر والي له کبله د کشر نشې وړ نشه ديش ‪ ٠‬د خټکشو پشه سشيمه کشې غنششم‪ ،‬بشا‬
‫جرې‪ ،‬چڼي او با جرې کرل کيږي ‪ ٠‬همداراز دوی د نا رنجو‪ ،‬ليمو ګانو او انګورو با غو نه هم لري ‪٠‬‬

‫د خټکو د سيمي معد ني پيداوار مالګه‪ ،‬پټکری او د ډبرو سکاره دي ‪٠‬‬

‫خټک د نورو پښتنو په څير غير تي‪ ،‬زړور‪ ،‬ننګيالي‪ ،‬ميلمه پال او دعلم او زده کړې سره زيشا تشه مينشه‬
‫لري‪ ،‬همدا سبب دی چې زيا تره خلک يې با سواده او ښه تکړه ډاکششتران‪ ،‬د پششو هنتششون اسششتادان‪ ،‬انجنيششران‬
‫او د کمپيو ټر ما هر ين لري ‪ ٠‬په پوځ کې هم ډير خټک په دندو بو خت دي ‪٠‬‬

‫د خټکو د قبيلي يوه ښه ځا نګر تيا داده چې لا نجمنې مسششالې د جششر ګششو او ننواتششو لششه لارې اواروي‬
‫او په عمومي تو ګه د جر ګو د فيصلو او پر ېکړو ډير درنا وی کوي ‪٠‬‬

‫خټک په عمو مي ډول د شعر او شا عرۍ او مو سيقۍ سره ډير ه مينه لششري ‪،‬همششداوجه ده چششې د او‬
‫چتې پا يې شا عران او د مو سيقۍ فنکاران پکې ډير دی ‪ ٠‬دوی د مو سيقۍ پشه الا تشو کشې ربشاب‪ ،‬هشار مشو‬
‫نيم‪،‬طبله او د مو سيقۍ نور الات استعما لوي ‪ ٠‬په پښتنو کششې د خټکششو اتششڼ ډيششر مشششهور دیش ‪ ٠‬پششه او سششني‬
‫وخت کې ښا غلی بختيار خټک د خټکو دقبيلي نه دپښتو ژبې تکړه سندر غاړی دی ‪٠‬‬

‫د پښتو نخوا د ايالت د کو هاټ نششه سششر بيششره ډيششر شششمير خټششک د انګلسششتان پششه پلا زمينششې لنششدن‪ ،‬بششر‬
‫مينګهم‪ ،‬مانچستر او ايلسبري کې او سششيږي ‪ ٠‬همششداراز يششو شششمير خټششک د خليششج پششه عششر بششي هيوادونششو لکششه‬
‫دوبی‪ ،‬قطر او همداراز په مليشيا کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫د ‪١٩٦١‬ع کال د سر شمير نې له مخې ددوی شمير د ‪ ٣٧٨٣٠٤‬تنو په شا او خششواکې ښششودل شششوی‬
‫و چې ښا يې دا شمير به اوس ډير زيات وي چې ا کثره يې په کو هاټ کې او سيږي ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 164‬‬

‫‪ 55.2‬نوميالي خلک‬
‫د خټکو مشهور او نو ميالي خلک دا دي‬

‫ملک اکوړې‬ ‫‪.1‬‬

‫د خو شال خان غور نيکه د هندد مغو لي واکمن جلال الدين محمد اکششبر ‪ ٩٦٣/١٠١٢‬ع معششا صششر‬
‫چې دمغولي در بار له خوا د خير اباد قصبه او تر نشو ښشاره پشورې سشېمې ده تشه د جشا ګيشر پشه تشوګه ور کشړل‬
‫شوې وې ‪ ٠‬ده د لو يې پا چا هي لارې سا تنه کوله ‪ ٠‬سرای اکوړه چې د اکوړه خټکو صدر مقام دی هم‬
‫دملک اکوړي له خوا ودا ن شوی دی ‪٠‬‬

‫يحيي خان‬ ‫‪.2‬‬

‫د ملک اکوړې مشر زوی چې د خپل پلار تر وفات ورو سته دهغه پر ځای د خټکو د قبيلې مشر و۔‬

‫شهباز خان د خو شال خان خټک پلار‬ ‫‪.3‬‬

‫‪ .4‬خان عليين مکان ستر خو شال بابا چې دتورې او قلم خا وند و ‪ ٠‬د مغولو پر خلاف يېششډيرې‬
‫مبارزې کړي دي‬

‫د ديوان خاوند واو ډير کتابو نه يې کښلي دي ‪ ٠‬مشهور اثار يې د خو شال کليات‪ ،‬دخو شال خششان‬
‫ديوان‪ ،‬سو اتنا مه‪ ،‬طب نا مشه ‪،‬بشا زنشا مشه‪،‬دسشتار نشامه‪ ،‬فراقنشا مشه‪ ،‬فضشل نشا مشه‪ ،‬هشد ا يشه ‪ ،‬ائينشه‪ ،‬صشحت‬
‫البدن‪ ،‬بياض‪ ،‬زنځيرۍ او نور دي ‪[102]٠‬‬

‫اشرف خان هجري‬ ‫‪.5‬‬

‫چې مغولي واکمن او رنګزيب بندي کړ او د هندد بيجا پور پششه زنششدان کششې تششر ‪ ١٤‬کلونششو زنششدان ورو‬

‫‪ 102‬خو شال خان خټک په اردو ژبه ددوست محمد خان کامل اثر‪ ،‬پښتو ژباړه د دکتور لطيف ياد‪ ،‬دپيښور چاپ ‪ ٥١ -٣٩‬مخونه‪ ٢٠٠٦،‬کال‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 165‬‬

‫سته وفا ت شو ‪ ٠‬دی شاعرو او دديوان خا وند هم و ‪٠‬‬

‫افضل خان خټک‬ ‫‪.6‬‬

‫د اشرف خان هجري زوی او دخو شال خان خټک لمسی و دتاريخ مر صع ليکوال چششې دافغششا نششانو‬
‫تاريخ او انساب پکې راغلي دي ‪٠‬‬

‫عبدا لقادر خان خټک چې دديوان خا وند دی‬ ‫‪.7‬‬

‫مشهور مبارز اودپښتو ژبې تکړه او وتلی شا عر ښا غلی اجمل خټک‬ ‫‪.8‬‬

‫چشششې مششششهور پښشششتو اثشششاريې دغيشششرت چيغشششه‪،‬بشششاتور‪،‬ګشششل پشششر هشششر‪،‬تکلشششونه‪،‬دازه پاګشششل وم‪،‬ژونشششد او‬
‫فن‪،‬کچکول‪،‬دافغان ننګ‪،‬دوخت چيغه ‪،‬دژوند چيغششه‪ ،‬کيسششه زمششا دابششدي ژونششدا و پششه اردو کششې جلا وطنششي‬
‫کې شا عري دي ‪[103]٠‬‬

‫مشهور ليکوال او محقق ارواښاد پريشان خټک ‪٠‬‬ ‫‪.9‬‬

‫‪ 56‬خدوزي‬
‫د نو لسمي عيسوي پيړۍ مشهورومؤ ر خينو هر يوه ډ پټي محمششد حيششات خششان پششه خپششل مشششهور ا ثشر‬
‫تار يخ حيات افغا ني او د تواريخ خور شيد جهان مؤرخ شير محمد خان ګنششډ ا پششور چششې دواړه نسششلا پښششتا‬
‫نه دي د خدوزي د قبيلي ذکر او يا دونه کړې ده ‪ ٠‬خدوزي په اصششل کششې غلجششي پښششتا نششه دي چششې زيششات‬
‫شمير خلک يې د غز ني و لا يت د مقر په سيمه کې د علششي خيلششو غلجيششو سششره يششو ځششای پششر اتششه دي او پششه‬
‫دغه سيمه کې د ملکيت او ځمکو خا وندان دي ‪ ٠‬د کند هار ولايت مر کز ته نږ دي پششه ده خششو ا جششه نششو‬
‫مي کلي کې هم خدوزي استو ګنه لري چې د تا ريششخ حيششات افغشا نشي د ليکنشې سشره سشم ‪ ١٤٤‬کلشو نششه وړ‬
‫اندې ددوی شمير په نو موړي ځای کې ‪ ٢٠٠‬کو ر نيو ته ر سيده ‪٠‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Ajmal_Khattak 103‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 166‬‬

‫د تواريخ خو رشيد جهان او حيات افغاني په حواله دوی خپل نسب کله سيد انو او کله هم در انيششو‬
‫پو پلز يو ته منسو بوي‪ ،‬خو په اصل کې دوی غلجي پښتا نه دي ‪٠‬‬

‫د تاريخ حيات افغاني په قول ‪ ١٤٤‬کلو نه وړ اندې په ټول افغا نستان کې د خدو زيششو پښششتنو مجمششو‬
‫عي شمير ‪ ٢٠٠٠‬کوره ښودل شوی و چې زيا تره خلک يې د کر نې او ما لد ارۍ په چا رو بو خت دي‬

‫)ماخذونو په حقله د خرڅڼو برخه ولټوئې(‬

‫‪ 57‬خدوزي و خرڅين‬
‫خر څين يوه کو چنۍ قبيله ده چې په اصل کې کر لا ڼي پښتا نششه اود شششمالي و زيششر سششتان د دوړو د‬
‫سيمې د زا نګيټي او وژګي په کليو کې استو ګنه لري چې په زانګيټي کې يشې شششمېر ‪ ٦٠‬کشو ر نيشو او پششه و‬
‫ژګي کې ‪ ١٦‬کو ر نيو ته ر سيږي ‪ ٠‬ددوی يو کلی د مده خيلو د تنګششي او پيپلششي تششر مينششځ پششروت دی چششې‬
‫خر څين نو ميږي ‪٠‬‬

‫خر څين په قبيلوي اتحاد کې پخوا د دوړو سره متحد وو‪ ،‬خششو نششن ورځ د مششده خيلششو وزيششرو سششره پششه‬
‫يوه اتحاد کې شا مل دي ‪٠‬‬

‫ددوی رواجونه او دودونه کټ مټ ددوی د ګا ونډيو دوړو او وزيرو په څير ديش ‪ ٠‬خششر څيششن زړور او‬
‫جنګيالي دي او په پښتني ننګ او غيرت ټينګ خلک دي ‪٠‬‬

‫د خر څين د قبيلي ځيني ښا خو نه او څا نګې په لا ندې ډول در پيژ نو ‪:‬‬

‫تير سم خيل‪ ،‬ليو ني‪ ،‬لا دود خيل‪ ،‬مليا ګي‪ ،‬سيره خيل او سنګر خيل ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 167‬‬

‫د خدوزو و خرڅڼو په حقله ماخذونه‪[108،107،106،105،104] :‬‬

‫‪ 58‬خروټي‬
‫زموږ پښت پو هان او تو کم پيژ ندونکي خروټي د پښتنو د غلجي دټو لنيزې ډلې پششورې اړونششده قششبيله‬
‫ګڼي چې ډيره مشهوره او هم د شمير له مخې يوه پياوړې قبيله شمير له کيږي چې د افغا نستان په بيلا بيلو‬
‫ولا يتونو لکه پکتيکا‪ ،‬پکتيا‪ ،‬غزني‪ ،‬ميدان او وردګو‪ ،‬زابل‪ ،‬کنششد هششار‪ ،‬هيلمنششد‪،‬هششرات‪ ،‬کنششدز‪،‬بغلان‪ ،‬مششزار‬
‫شريف‪ ،‬پروان‪،‬کا پيسا‪،‬کابل‪،‬لوګر اولغمان کې استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫دخرو ټو اصلي ځای ځا يګی او ټا ټوبی دګو مل سيمه ده چې له اداري پلوه د پکتيکا ولايت پورې‬
‫يوه اړونده ولسوالي ده ‪ ٠‬همداراز ددغه ولايت په سروبي‪ ،‬اورګون او سر رو ضه کې هم خر وټي اسشتو ګنشه‬
‫لري ‪٠‬‬

‫ډپټي محمد حيات خان په خپل مشهور اثر تاريخ حيات افغاني کې چې له نششن نششه يششې ‪ ١٤٤‬کلششو نششه‬
‫وړاندې کښلی دی د خرو ټو دسيمې په اړوند داسي ليکلي دي ‪ " :‬خرو ټي په هغو غششرو نششو کششې او سششيږي‬
‫چې د کټواز په ختيز دسليمان د غره داړوندو سيمو نه تر بر مل پورې پر اته دي ‪ ٠‬د خرو ټو د سيمې يوه بر‬
‫خه د ار ګون سيمه ده چې په هغې کې د پر مليانو قبيلې خلک هم استو ګنه لري ‪ ٠‬خرو ټي پشه ځينششو هغششو‬
‫تنګو ميداني سيمو باندې هم ولکه لري چې په مينځ کې يې دنګ دنششګ غششر ونششه پششر اتششه ديش ‪ ٠‬دوی څلششور‬

‫‪ 104‬د پښتنو قبيلو شجرې او مېنې‪ ،‬د پو هنوال محمد عمر روند ميا خيل تا ليف‪ ،‬ميوند خپر وندو يه ټو لنه‪ ٢٥٦ ،‬مخ‪ ١٣٨٣ ،‬کال‬

‫‪ 105‬تاريخ حيات افغا ني‪ ،‬د محمد حيات خان تا ليف‪ ،‬پښتو ژباړه د محقق فر هشاد ظششر يفشي او د کتششور لطيششف يشاد ‪ ٣٠٠ ،‬مشخ‪،‬دپيښششور چشاپ‪٢٠٠٧ ،‬‬
‫کال‬

‫‪ 106‬تو ار يخ خو ر شيد جهان‪ ،‬د شير محمد خان ګنډا پور تا ليف‪ ٢٢٢ ،‬مخ‪ ١٨٦٧،‬عيسوي کال‪ ،‬د لا هور چاپ‬

‫‪ 107‬پښتني قبيلي‪ ،‬د دکتور لطيف ياد تا ليف‪ ١١٧،‬مخ ‪ ،‬د پيښور چاپ‪٢٠٠٧ ،‬کال‬

‫‪ 108‬اضلاع‪ ،‬ا يجنسيها و قبايل ايا لت پښتو نستان ‪،‬د قو مو نو او قبا يلو چارو وزارت‪ ١١١ ،‬مخ‪ ١٣٦٤ ،‬کال‪ ،‬د کا بل چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 168‬‬

‫کلي لري چې په دغو کليو کې سر رو ضه لو مړنی مقام لري" ]‪[109‬‬

‫د خرو ټو دقبيلې لويديز ‪ ،‬شمال لو يديز او جنوب لو يديز ته سليمان خيل استو ګنه لشري‪ ،‬ششمال تشه‬
‫يې دزرمت سيمه او ختيز ته دوزيرو دقبيلې سره پو له لري ‪٠‬‬

‫خروټي د کر نې او ما لدارۍ په چارو بو خت دي ‪ ،‬خششو ځينششي يششې پششه پوونششده ډول هشم ژونششد کششوي‬
‫يعني کو چيا ني ژو ند لري ‪ ٠‬د خرو ټو پوونده اوس هم دشلګر او وانې پشه سشيمه کشې د کششال نيمشه بششر خشه‬
‫تيروي ش ‪ ٠‬د تششل پششه کششو چيششا نششو کششې د خششرو ټششو مشششهور مشششر ملششک محمششد کششر يششم خششان را جششي و چششې د‬
‫اعليحضرت محمد ظا هر شاه دوا کمنۍ په وخت کې يې اعزازي معاش او رتبه هم لر له ‪ ٠‬د بنششو او ديششرې‬
‫په خر وټو کو چيا نو کې مشهور کسان امير خان يحيي خيل‪ ،‬سششلطان محمششد‪ ،‬روزي خششان‪ ،‬مششو سششی خششان‬
‫ادي خيل او اصحابي امند خيل وو ‪ ٠‬يو شمير خر وټي په سو دا ګر يزو چارو هم بو خت دي چې په هندو‬
‫ستان‪ ،‬کر اچۍ ‪ ،‬دوبۍ‪،‬اروپا او امر يکې کې بيلا بيل سو داګريز کا رونه سر ته رسششوي ‪ ٠‬پششه کششر اچششۍ کششې‬
‫دوی يوه کميټه هم لري چې د سر رو ضې د کميټې پششه نششا مششه يششا ديششږي او حششا جششي اميششر ګششل خششر وټششی يششې‬
‫مشري کوي ‪ ٠‬همداراز په کر اچۍ کې د خر و ټو دقبيلې يو بل مشر حا جي جمعه خان خر وټی دی چې‬
‫په افغا نستان کې د خپلې قبيلې دبيو زله خلکو سره مالي مر ستې هم کوي ‪٠‬‬

‫په ګو مله کې له پخوا نه د خر وټو دوې ډلې مشهورې وې چې يوه ډله يې پشا سشني يشا کشا بلشي خشر‬
‫وټي بلل کيدل چې لوی مشر يې خوا جه ګی نو ميد‪ ،‬بله ډله ښکتني خرو ټي وو چې مشر يې مخا مششد نششو‬
‫ميدچې لوی خان يا شير خان د قطغن نا ئب الحکو مه هم له دغې دو يمې ډلې نه و ‪ ٠‬داسي و يل کيششږي‬
‫هغه وخت چې نادر شاه افشار د غلجيوځواک مات کړ نو ډير ششمير خروټشي يشې ايشران تشه فشراره کشړل‪ ،‬خشو‬
‫کله چې بيا شير خان د قطغن نا ئب الحکو مه شو دوی ته يششې دزابششل پششه شششاه جششوی‪ ،‬هيلمنششد او کنششدزکې‬
‫ځمکې او جا يدادونه ور کړل ‪٠‬‬

‫هغه خرو ټي چې په کا بل کې استو ګنه لري نو ددوی يو شمير په پغمان‪ ،‬خاک جبار او خششورد کششا‬
‫بل کې استو ګنه لري ‪ ٠‬د لغمان ولايت خر وټي ددغه ولا يت په مر کز او د قر غيو په او لسوالۍ کې ژوند‬

‫‪ 109‬تا ريخ حيات ا فغاني‪ ،‬پښتو تر جمه‪ ،‬د پيښور چاپ‪ ٢٩٩-٢٩٧،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 169‬‬

‫کوي ‪ ٠‬همداراز د پروان ولايت خر وټي په با ګرام کې هو ايي ډګر ته څير مه استو ګنه لري‪.‬‬

‫خروټي غير تمن‪،‬علم خو ښونکي‪ ،‬ميلمه پال او دينداره خلک دي ‪ ٠‬د انګر يز انو سر ه يې په در يو‬
‫تا ريخي جګړو کې ډېرې توري وهلي او هم درو سي سور ښششامار پششه ګششو نششډو کششو لششو کششې يششې هششم خپششل تششا‬
‫ريخي رسا لت په ښه تو ګه سر ته رر سولی دی ‪ ٠‬په او سني وخت کې په ټول افغا نستان کششې د خششر وټششو‬
‫مجمو عي شمير د يو مليون تنو په شا او خواکې ښو دل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪ 58.1‬د خرو ټو د قبيلې ښا خو نه او څا نګې‬

‫خروټي د نورو پښتني قبيلو په څير په لا ند نيو ښا خو نو او څا نګو با ندې ويشل شوي دي ‪:‬‬

‫زکو خيل‪،‬يا خيل‪ ،‬اد يخيل‪ ،‬امند خيل‪،‬شمو خيل‪ ،‬سليما نزي‪،‬الو خيل‪ ،‬ادو خيل‪،‬مششدو خيششل‪،‬سششندو‬
‫خيل‪ ،‬علي خيل‪،‬غوري خيل‪ ،‬علي زي‪ ،‬خدر خيل‪،‬باندزي‪ ،‬کنششداخيل‪ ،‬يحيششي خيششل‪ ،‬کششا کششل زي‪ ،‬جمششال‬
‫خيل‪،‬مالي خيل‪،‬للي خيل ‪ ،‬خر منځي‪ ،‬مششارزک‪،‬زوبشي خيششل‪،‬عبشاس خيششل‪ ،‬ششهباز خيشل‪ ،‬از غشر خيشل‪،‬بهشادر‬
‫خيل‪ ،‬نوروز خيل‪،‬اشرف خيل‪ ،‬عيسی خيل‪،‬سلطا نخيل‪ ،‬بهرام خيل‪،‬عصمت خيل او نور ‪٠٠٠‬‬

‫‪ 58.2‬دخر و ټو د قبيلي مشهور کسان‬

‫‪ .1‬دلوی احمد شاه با با په وخت کې د خر وټو د قبيلي لوی ملک او مشر ملک شمس ا لششدين‬
‫نو ميده چې ځيني و ختونه يې دوزيرو‪،‬ځد راڼو او پر مليششا نششو د قششبيلو سششره د مخششا لفتششو نششو پششه‬
‫وجه کو چنۍ لا نجې او شخړې هم را مينځ ته شوي دي‬

‫‪ .2‬د امير دو ست محمد خان په وخت کې د خرو ټو مشران ملششک ښششادي خششان او سششرور خششان‬
‫نو ميدل چششې د خششر وټششو د قششبيلي ټششولې لا نجششې او شششخړې د همششدوی لششه خششوا حششل او فصششل‬
‫کيدلې ‪٠‬‬

‫‪ .3‬د امير عبد الر حمن خان د واکمنۍ په وخت کې ملک نظر شاه‪ ،‬عمششر خششان‪ ،‬کششر يششم خششان‪،‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 170‬‬

‫احمد خان‪،‬سر ور خان‪ ،‬خو اجه ګی‪ ،‬ملا ګل خان‪ ،‬ملک سمندراو ملک روزي خان د خر‬
‫وټو د قبيلې ملکان او قو مي مشران وو چې ورو سته ملک سمندر د امير عبد الششر حمششن خششان‬
‫له خوا اعدام کړل شو ‪٠‬‬

‫‪ .4‬د اعليحضرت الغازي امير اما ن الله خان په وخت کې د خرو ټششو د قشبيلې يشو جيششد عشالم ملا‬
‫ګل خان خر وټی وچې د امير اما ن ا لله خان د سپا ر ښتني له مخې يې دکششا بششل د عبششدا لششر‬
‫حمن خان په سرای کې يوه دارا لو کا له هم لر لششه او مفششتي هششم و ‪٠‬چششې بيششا دده تششر مششړ ينششي‬
‫وروسته ده زوی عنا يت الله مفتي زاده خر وټي چې د کششا بشل پششو هنتشون د ششر عيشا تشو پششه پششو‬
‫هنځي کې يې زده کړې کړې وي د نو موړي د دار الو کالې چا رې پر مخ بيولې چې بيا نششو‬
‫موړی دروس د ګو ډا ګيا نو له خوا په شهادت ورسيد ‪٠‬‬

‫همداراز د اعليحضرت امير اما ن الله خان دو اکمنۍ په وخت کې د هغو خرو ټو غا ز يا نششو‬
‫نو مو نه چې د خپلو اکۍ په سپيڅلې جګړه کې د انګر يزي ښکيلاکګرو او بلو سګرو پششه وړ‬
‫اندې جنګيدلي دي دادي ‪:‬‬

‫‪ .1‬غازي اصحا بي خان امند خيل‬

‫‪ .2‬غازي ملک روزي خان امند خيل‬

‫‪ .3‬غازي ملک مشتاق با ندزی‬

‫‪ .4‬غازي ملک کند ا خيل‬

‫‪ .5‬غازي ملک شير محمد اديخيل‬

‫‪ .6‬غازي ملک امير خان يحيي خيل‬

‫‪ .7‬غازي ملک شير جان کا کل زی‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 171‬‬

‫همدا راز په معا صره دوره کې د خر وټو د قششبيلې د نششا متششو کسششانو‪،‬قششو مششي مشششر انششو او علمششي او فششر‬
‫هنګي شخصيتو نو او ديني عا لما نو نو مو نه چې ځينويې له دې فا ني نړۍ نه ستر ګي پټي کړي او ځيني‬
‫يې لا ژوندي دي په لاندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪ .1‬د غازي ملک روزي خان لمسی او دحششا جششي درانششي خششان زوی حششاجي صششفر محمششد خششادم‪،‬‬
‫لوی خان او مخور ملي شخصيت ‪٠‬‬

‫‪ .2‬د ملک نور محمد خان زامن ملک جلا لزی او ملک جما لزی‪.‬‬

‫‪ .3‬د ملا محمد انور زوی ملا عبد الحی مطمئن‬

‫‪ .4‬د قششر يشششي جششان خششان زوی حششا جششي وکيششل محمششد معصششو م خششان د قششوم مشششر او ټششو لنيششز‬
‫شخصيت‬

‫‪ .5‬دزابل په و لا يت کېد حا جي مراد خان زوی حا جششي عبششد الششر شششيد مشششهور پششه سششيد جلال‬
‫چې سيا سي او علمي شخصيت دی ‪٠‬‬

‫‪ .6‬د قره باغ په ولسوالۍ کې حا جي احمد خان‬

‫‪ .7‬د پکتيکا په اورګون کې ملک اغا محمد ما رزک‬

‫‪ .8‬د کند هار دولايت ملي سو داګرد حا جي عمر خان زوی حا جي محمد ايوب خان‬

‫‪ .9‬د پکتيکا ولا يت ديني عالم او ملي شخصيت د حا جششي محمششد اعظششم خششا ن زوی مششو لششوی‬
‫عبد الر حيم‬

‫پخوانی صد راعظم اود افغا نستان د اسلامي ګو ند مشرانجنير ګلبد ين حکمتيار‬ ‫‪.10‬‬

‫د هرات په ولايت کې ځوان مخور او ملي شخصيت نصير احمد خان با نزی‬ ‫‪.11‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 172‬‬

‫په کر اچۍ کې قو مي او ملي شخصيت نصر الله خان خر وټی‬ ‫‪.12‬‬

‫په کر اچۍ کې قو مي مشر حا جي امير ګل خر وټی‬ ‫‪.13‬‬

‫په کر اچۍ کې قو مي مشر حا جي جمعه خان خر وټی‬ ‫‪.14‬‬

‫د شهزاد خان امند خيل زوی قاري عطاالله‬ ‫‪.15‬‬

‫دمو لوي محمد رفيق خان زوی مو لوي محمد نور‬ ‫‪.16‬‬

‫د مو لوي محمد نور زوی فيض الله نوري‬ ‫‪.17‬‬

‫د ملا عبدالر حمن زوی ملا ګل باران‬ ‫‪.18‬‬

‫علمي او ټو لنيز شخصيت عبد الر حمن حميدي‬ ‫‪.19‬‬

‫سندرغاړې رحمان خروټي‬ ‫‪.20‬‬

‫د افغا نستان د خلک ديمو کر اتيشګ ګشو نشدعمو منششي او جمهشور رئيشس حفيشظ اللشه‬ ‫‪.21‬‬
‫امين چې درو سا نو له خوا ووژل شو‬

‫د اتحاد اسلا مي مشر استاد عبد الرب رسول سياف‬ ‫‪.22‬‬

‫مولوي ار سلا رحماني رو حا ني شخصيت‬ ‫‪.23‬‬

‫شير خان خرو ټی چې په لوی خان سر ه هم شهرت لري او داعليحضششرت محمششد ظششا‬ ‫‪.24‬‬
‫هر شاه د واکمنۍ په دوره کې دقطغن نا ئب الحکو مه و چې دشېر خان بندر د همده پششه نششا‬
‫مه دی‬

‫غلام سر ورنا شر چې په کندز کې دخرو ټو مشر او دسپين زر دفا بر يکې رئيس و ‪٠‬‬ ‫‪.25‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 173‬‬

‫د الحا ج غلام جيلاني نا شر زوی حا جي احمد جان‬ ‫‪.26‬‬

‫د الحاج مفتي ملا ګل خان خر وټي زوی حيا ت الله مفتي زاده خر وټی‬ ‫‪.27‬‬

‫د پکتيکا د ولايت نه سنا تور شهنواز خان‬ ‫‪.28‬‬

‫د غز ني ولا يت نه د پا رلمان و کيل خالد فا روقي‬ ‫‪.29‬‬

‫د خر وټي دقوم د سراسري شورا بنسششټ ا يښششودو نکششی او مششؤ سششس انجنيششر مطيششع اللششه‬ ‫‪.30‬‬
‫مطيع چې ليکوال هم دی ‪٠‬‬

‫د وانه د انګور هډې نه د حا جي محمد کر يم زوی حا جي درګی‬ ‫‪.31‬‬

‫د لغمان ولا يت نه قو مي مخور ملک سيد ملا خر وټی‬ ‫‪.32‬‬

‫انجنير نجيب الله راعي‬ ‫‪.33‬‬

‫څا ر نپوه محب الله خر وټی‬ ‫‪.34‬‬

‫پو هيالۍ نور ضيا د رابعه خر وټۍ د بنياد مشره‬ ‫‪.35‬‬

‫د افغا نستان د نړ يوالو څيړ نو او ستر ا تيژۍ د مر کز رئيس صد يق ا لله سا هل‬ ‫‪.36‬‬

‫د پکتيکا د سر رو ضې نه اکبر جان‬ ‫‪.37‬‬

‫ر ئيس محمد صد يق خان خروټی خورد کا بلی‬ ‫‪.38‬‬

‫د پروان د ولا يت نه الحاج غلام نبي خر وټی‬ ‫‪.39‬‬

‫د لغمان د ولا يت نه د کتور احمد الدين خروټی‬ ‫‪.40‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 174‬‬

‫د پکتيکا د ولا يت نه د سيد جان خان زوی الحاج محمدايوب خان خر وټی‬ ‫‪.41‬‬

‫پکتيکا د ولا يت نه د ملک اغا محمد زوی حا جي خا ګی‬ ‫‪.42‬‬

‫د پکتيکا د ولا يت نه دحا جي محمد غني خر وټی زوی ملا سپين‬ ‫‪.43‬‬

‫د کندز ولايت نه سيد محمود ها شمي‬ ‫‪.44‬‬

‫د کندز ولا يت نه د حا جي جمعه خان زوی رئيس محمد ګل‬ ‫‪.45‬‬

‫دکتور نسيم خر وټی‬ ‫‪.46‬‬

‫مو لوي عبد الر حمن‬ ‫‪.47‬‬

‫نا جيه سا حل خر وټي‬ ‫‪.48‬‬

‫انګيزه خر وټي‬ ‫‪.49‬‬

‫جنرال جسيم خان‬ ‫‪.50‬‬

‫پخوانی عد ليه وزير معراج الد ين خان خر وټی‬ ‫‪.51‬‬

‫الا هه خر وټي‬ ‫‪.52‬‬

‫مدير سيد رحمن‬ ‫‪.53‬‬

‫حا جي حارث خان‬ ‫‪.54‬‬

‫ماخوذ د ]‪ [110‬نه‬

‫‪ 110‬د خرو ټي قبيله‪ ،‬دانجنير مطيع الله خر وټي مقا له‪ ،‬دخا وران ويب پا ڼه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 175‬‬

‫‪ 59‬خليل‬
‫زه عا شق يم سروکار مې دی له عشقه‬
‫نه خليل‪ ،‬نه داؤدزی يم نه مو مند ) رحمن با با(‬

‫که چيرې د خليلو د قبيلې دنسب شجره په غور سره تر څيړ نې لا نششدې و نيسششو نششو جششو تششه بششه شششي‬
‫چې د غه قبيله د سړ بني پښتنو د ټو لنيز ګشروپ پششورې اړه لششري او د غششو ر يششا خيلششو لششه پښششته را وتلششې ده او‬
‫ددوی لوی نيکه غری يا غو ريا نو ميد ‪ ٠‬غوريا څلور زامن درلودل ‪ .‬لو مړی دولت يار چې د هغششه او لا ده‬
‫مو مند او داؤد زي دي‪ ،‬دويم خليل‪ ،‬دريم څمکنی او څلورم ز يړان چې ز يړ اني يې هم بو لي ‪٠‬‬

‫غو ر يا خيل په مجمو ع کې د خپلوپو ر تنيو ښا خو نو په ګډون په لو مړي سششر کششې دکنششد هششار پششه‬
‫شا او خوا کې مېشته وو ‪ ٠‬بيا ورو سته د ‪ ١٤٥٠‬ميلا دي کال په شا او خوا کې د غز ني لو يد يز تششه د تششر‬
‫نک سيند په خو ا کې يې ا ستو ګنه در لو ده ‪٠‬په هند کې د مغو لي و اکمنۍ بنسټ ا يښو دو نکي ظهيششر‬
‫الدين محمد با بر په خپل مشهور اثر توزک با بري کې په مجمو ع کې د غو ر يا خيلو د او سيدو ځای د‬
‫مشد او سمګا نه سيمو په شا او خو ا کې ښو دلی دی چې دا سيمې د غز ني په جنو بي بر خه کې پر تې‬
‫دي ‪٠‬‬

‫کله چې د غو ر يا خيلو په شمير کې ډير والی راغی نو دوی له غز ني نه کا بل او بيششا ننګششر هششار تششه‬
‫لا ړل او له ننګر هاره د خيبر د تا ريخي درې له لارې پيښور ته و ليږ ديدل ‪٠‬‬

‫د تا ريخ حيات ا فغا ني مؤ لف ډ پټي محمد حيات خان له نن نه ‪١٤٤‬کلو نشه و ړانشدې د خليلشو د‬
‫قبيلې په اړ وند داسي ليکلي دي ‪:‬‬

‫" ددغې قبيلې شمېر ‪ ٦٠٠٠‬کوره او د وسله والو کسا نو شمېر يې ‪ ١٢٠٠٠‬تنششه ښششودل شششوي ديش ‪٠‬‬
‫دوی د پيښور په ميد اني بر خه کې استو ګنه لري ‪ ٠‬ددغې قبيلې څوکوره د مو مندو د قبيلې او همششداراز د‬
‫برو درانيو له نورو څو کو رو نو سره يو ځای په کند هار کې او سيږي او دلته يششوازې دوی د بششرو در انيششا نششو‬
‫په نا مه يا دوي او غا لبا به دوی ددراني ا حمد شاه په و خت کې هلته ميشت شوي وي ‪ ٠‬د کند هار پششه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 176‬‬

‫ښار کې يوه بيله محله د برو در انيو له پاره مو جوده ده"‬

‫ار وا ښاد علا مه عبد ا لشکور ر شاد هم د حيات افغاني د کتاب د پښتو ژباړې په ‪ ٢٤٢‬مخ کې د‬
‫خليلو د قبيلې په لمن ليک کې د برو در انيو په باب ليکلي دي ‪ :‬د کند هار په احمد شا هي ښشار کشې يششو‬
‫با زار او يوه دروازه د برو په نا مه نو مو لې شوې ده چې برو د برو در انيو مخفف دی ‪٠‬‬

‫د پښتو نخوا مشهور ليکوال ارواښاد قا ضششي احششد جششان د پښششتو مجلششې) سششتړي مشششي( کششې چششې پششه‬
‫‪ ١٩٣٢‬ميلادي کال کې خپره شوېده د خليلو د قبيلې په اړوند داسي ليکلي دي ‪ :‬ددوی د سششيمې ځمکششې‬
‫د کا بل او باړې په سيند ونوخړو بيږي ‪ ٠‬ددې قبيلې معتبر خلک ا ر با با ن دي چې د مټا خيلششو پششه ښششا خ‬
‫پورې اړه لري ‪ ٠‬ويل کيږي چې دا خطاب شششا ه جهششان پششا چششادوی تششه ور کششړی دیش ‪ ٠‬دوی غښششتلي او پيششا‬
‫وړي خلک دي او زيا تششره پششه پششوځ او مليشششا کششې دنششدې تششر سششره کششوي‪ ،‬ځکششه چششې دوی د خپلششو پيششاوړو او‬
‫غښتلو اند ا مو نو له وجې د پو ځي چا رو له پا ره مو زون دي ‪ ٠‬ددې قبيلې زيا تره خلک د پيښور ښار او‬
‫چو ڼۍ ته نږدې او سيږي ‪٠‬‬

‫خليل په پيښور کې دداؤدزيو د قبيلې لو يديز او جنوب لششو يششد يشز تششه پشر اتششه ديش ‪ ٠‬ددوی سشيمه ششل‬
‫ميله او ږدوالی او لس ميله پلن والی لشري چشې بشر تهکشال‪،‬کشوز تهکشال‪ ،‬سشپينه وړۍ او لنشډی ددوی مششهور‬
‫کلي دي چې دباړې په ښۍ غاړه مؤ قعيت لري ‪٠‬‬

‫خليل زړور‪ ،‬جنګيالي‪ ،‬علم خو ښوونکي‪ ،‬ميلمه پا لششو نکششي او پششه پښششتو او پښششتو نششولۍ بششا نششدې ولاړ‬
‫خلک دي ‪٠‬‬

‫ددې قششبيلې ځينششې ښششا خششو نششه او څششا نګششې پششه لا نششدې ډول دي ‪ :‬مټششا خيششل‪،‬بششاروزي‪،‬ا سششحاکزي‪،‬‬
‫تلزرزي‪،‬سالارزي‪ ،‬افوزي‪ ،‬نورزي‪ ،‬متي زي اواکازي او لکه چې دمخه وويل شول د خليلو مشران د ار با با‬
‫نو په نا مه يا ديږي ‪٠‬‬

‫د خليلو په نا متو کسا نو کې يو هم د پښتو ژبې مشهور ليکوال ‪ ،‬محقق او شا عر ښششا غلششی هميششش‬
‫خليل دی چې د ډير شمير علمي اثارو خا وند دی ‪ ٠‬همد اراز ددې قبيلې يو بل تن ارباب فتح محمد خان‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 177‬‬

‫چې دپيښور يو نيو رسټۍ د تا ريخ د څا نګې مشر و ‪ ٠‬د پيښور په پو هنتون کې د ‪Area study center‬کې‬
‫غړی عبد الله جان خليل هم د يا دونې وړ علمي شخصيت دی ‪٠‬‬

‫د سيا ست په ډګر کې هم د خليلو قبيلې ځيني سيا سي شخصيتو نه د يا دونې وړدي چې په د غششو‬
‫نو مو نو کې د ښا غلی ار باب جها نګير خان خليل نو م يا دو لای شو چششې دپښششتو نخششوا د صششو بششې وزيششر‬
‫اعلی هم و ‪ ٠‬همداراز د خليلو د قبيلې بل شخصيت ارباب عا لمګير خان خليل و چې د مخا بششر اتوفششدرال‬
‫وزير دی ‪ ٠‬دخليلو د قبيلې د ځينې نور و هغو ار با بو نو په جمله کې چې ځينشو يشې دو لشتي دنشدې هشم در‬
‫لو دلي دي د لا ند نيو کسانو نو مو نه د يا دونې وړ دي ‪:‬‬

‫ارباب ولي محمد خان‪ ،‬ار باب نور محمد خان‪،‬ار بششاب ظششا هششر خششان‪ ،‬اربششاب امششداد خششان‪ ،‬ار بششاب‬
‫محمد فر يد‪ ،‬ار با بزاده حبيب الله‪،‬ارباب هد ايت الله‪،‬ار باب سشيد احمششد‪ ،‬اربشاب اسشلا م زيشب خشان‪ ،‬ار‬
‫باب محمد صفدر حيات‪،‬اربا بزاده عطا ؤالله ‪ ،‬ارباب اسفند يار خان او ارباب احمد علي جان ‪٠‬‬

‫ماخوذ د ]‪ [112،111‬نه‬

‫‪ 60‬خوږياني‬
‫خوږيا ڼي دپښتنو يوه مشهوره قبېله ده چې دکرلاڼي پښتنو په ټو لنيز ګروپ کې شششا ملششه ده۔ دپښششتنو‬
‫دعنعنوي شجرو له مخې خوږياڼی دککي زوی او دکر لاڼ لمسی دی ‪٠‬دتاريخي رو ايتو نو له مخشې پشه پيشل‬
‫کې د خو ږيا ڼيو د قبيلې خلکو په خو ست کې استو ګنه در لوده ‪ ،‬چې دهندد مغو لي واکمششن نششو رالششدين‬
‫جها نګير ‪ ١٦٢٧-١٥٦٩‬ميلادي د واکمنۍ په وخت کې د زرمت دسېمې ځينو غلجيو قبيلو پر دوی يشر غشل‬
‫وکششړ او دوی لششه دغششې سششيمې نششه خپششل او سششني ټششا ټششو بششي تششه چششې پکششې مششې شششته دي وليششږ ديششدل ‪٠‬‬

‫خوږياڼي په عمو مي تو ګه دننګشر هششار ولايشت دخوږيششاڼيو‪ ،‬ششېرزاد او پچيششر او اګششام پششه ولسششواليو کشې‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/k/khalil.shtml 111‬‬

‫‪ 112‬پښتا نه د تا ريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهادر شاه ظفر کا کا خيل تا ليف‪ ،‬پېښور يو يو ر سټي بک ايجنسي‪ ١٣٢٥ ،‬مخ‪ ،‬د ‪ ١٩٦٢‬ميلادي کال چاپ۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 178‬‬

‫استو ګنه لري ‪ ٠‬د خو ږيا ڼيو دقبيلې لوېديز ته دحصا رک غلجي ولسوالي‪ ،‬جنوب ته يششې دکششورمې ايجنسششي‬
‫او د ډيورنډ کر ښه‪ ،‬ختېز ته يې دشينوارو قبېله او شمال ته دننګر هششار دسششره رود ولسششوالۍ سششره ګششډه پششو لششه‬
‫لري۔‬
‫دخوږيا ڼيو په ولسششوالۍ کشې ددوی ششمېر ‪ ١٤٧٠٠٠‬تنشه ښشودل شششوي ديش ‪ ٠‬پششه دغششې ولسششوالۍ کشې‬
‫ددوی مشهور ځا يونه وزېر‪ ،‬زاوه‪ ،‬کيلغو‪ ،‬ماما خيل او بيهار دي ‪ ٠‬په تېره بيا دوزېرو سېمه ډېره شششنه او ښششه‬
‫اب او هوالري ‪ ٠‬د خوږيا ڼيو په ولسوالۍ کې ډول ډول مېوې پيدا کيږي چې مشهورې مېوې يې انار‪ ،‬انځر‪،‬‬
‫تو تان‪ ،‬اوانګوردي۔‬
‫دننګر هار بله ولسوالي دشېرزادو ولسششوالي ده چششې پششه دغششې ولسششوالۍ کششې دخششوږ يششا ڼيششو دقششبيلې ټششول‬
‫شمېر ‪ ٦٦٣٩٢‬تنو ته رسيږي او اشپان پکې مشهوره سېمه ده۔‬
‫دننګر هار دريمه ولسوالي چې خوږياڼي پکې مېشششته دي هغششه دپچيششر او اګششام ولسششوالي ده چششې هلتششه‬
‫دخشوږ يشا ڼيشو ششمېر ‪ ٣٩٢٨٠‬تنشو تشه رسشيږي ‪ ٠‬دګيشري خيلشو او تشورې بشورې سشېمې هشم د پچيشر او اګشام پشه‬
‫ولسوالۍ کې پر تې دي ‪٠‬دشجرو له مخې خوږياڼي دوې مير منې درلششودې او زامششن يششې خششر بششون‪ ،‬شششېرزاد او‬
‫وزېر ول چې دشېرزاد او لاده دشمېر له مخې دنورو خو ږيا ڼيو په پر تله زيا ته ده ‪ ٠‬دخو ږيا ڼيشو دقشبيلې نشور‬
‫ښا خو نه په لاندې ډول دي ‪:‬خربوني‪ ،‬وزېر‪ ،‬شششېرزاد‪ ،‬پړبششه ‪،‬خششدر خيششل‪ ،‬پراخششي خيششل‪ ،‬احمششد خيششل‪،‬ذخششه‬
‫خيل‪ ،‬ابراهيم خيل‪،‬کودلي‪ ،‬مرکي خيل‪،‬لقمان خيل‪،‬شيرزاخيل‪ ،‬شششيخان‪ ،‬ګلششي خيششل‪ ،‬ملششي خيششل‪،‬مېششر ګششټ‬
‫خيششل‪ ،‬شششمن خيششل‪،‬پيرالششي خيششل‪،‬هلال خيششل‪،‬ښششادي خيششل‪،‬عيسششی خيششل‪ ،‬علششي خيششل‪،‬بششارک‪ ،‬عبششد الرحمششن‪،‬‬
‫مندوزي‪ ،‬ګير يخيل‪ ،‬يحيي خيل‪ ،‬سليما نخيل‪ ،‬لنډه خيل او با مه خي۔‬
‫ددغششې قشبيلې پششه اړ ونششد بيلا بيلششو مششؤ رخينشو ډېشر څششه ليکلشي دي چششې پششه دغوکتشا بشو نششو کشې دلا نشد‬
‫نيوتاريخي کتا بو نو نو مو نه يا دولای شو‪ :‬دډپټي محمد حيات خان تا ريخ حيات افغششا نششي چششې لشه نششن نه‬
‫‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې ليکل شوی دی ‪٠‬د زردار خان ناغر تا ريخ ‪,‬صو لت افغاني او تواريخ خور شششيد جهششان‬
‫د شير محمد خان ګنډاپور اثر ‪٠‬انګرېزي مؤرخ مونټ سټوارټ الفنسټن هم په خپل اثر دکا بل سلطنت بيان‬
‫‪ An Account of Kingdom Of Cabul‬او نورو ګڼ شششمېر افغششاني مششؤ رخينششو لکششه ارواښششاد علا مششه اسشتا د‬
‫حبيبي او استاداحمد علي کهزاد هم ددغې قبيلې ذکر او يادونه کړې ده ‪٠‬لکه څنګه چې دمخه وويل شششول‬
‫چې دخو ږيا ڼيو د قبيلې په اړوند ډېرې تا ريخي ليکنې شوي دي چې په دغو ليکنو کې چششې ددغششې قششبېلې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 179‬‬

‫په اړوند شوي دي يوه هم دډپټي محمد حيات خان ليکنششه دهش ‪ ٠‬دی پششه خپششل تششا ريخششي اثششر کششې چې ‪١٤٤‬‬
‫کلو نه يې وړاندې يې په اردو ژبه ليکلی او بيا د اردو نه په انګر يزي او وروسته دافغا نستان دعلو مو داکيششډ‬
‫يمي له خوا په پښتو هم ژباړل شوی دی دخو ږيا ڼيو دقبېلې په اړوند داسي ليکلي دي‪:‬‬
‫خوږياڼي دننګر هار په لو ېدېزاو دسپين غره په شمال کې استو ګنه لري چې په دوی کششې د شششېر زاد‬
‫داولادې شمېر زيا ت د ی ‪٠‬دهند دمغولي واکمن شاه جهان ‪ ١٦٦٦-١٥٩٢‬ميلادي دتخت کينا ستلو په لو‬
‫مړي کال د ښادي خيلو او دبارک داولادې لقمان تر مينځ يو لړ شخړې او لانجې را مينځ ته شوې چې پششه‬
‫دغو شخړو او لا نجو کې د لقمان ښاخ د خدر خيلو په مششر سششته ښششادي خيششل وځپششل چششې ښششادي خيلششو بيششا‬
‫دغلجيو پښتنو سيمو ته پناه يووړه او له هغوی نه يې مر سته وغو ښته ‪ ٠‬غلجيو ددوی مشر سشتې تشه ملا وتړلششه‬
‫او دکابل دمغو لي صو به دار سيد خان په ملګر تيا يې ددوی دمخا لفينو سره سختې جګړې وکړې چې په‬
‫دغو جګړو کې دبارک داولادې نه ‪ ٩٠٠٠‬زره تنه ووژل شول ‪٠‬‬
‫پاتې دې نه وي چې د خوږيا ڼيو دقبيلې ځينې ښا خو نه دخو ست په ولايت کې هم استو ګنه لري‬
‫چې په دغو قبيلو کې دپړ به او مندوزي قبيلو نو مو نه د ياد ونششې وړ دی‪ ،‬خشو اوس پششړ بشه او منششدوزي لششه پشا‬
‫تې خو ږيا ڼيو نه دو مره لېرې دي چې دوی پخپلششه هشم پششه دې نششه پشو هيشږي چششې د خوږيشا ڼيشو سشره کشومې‬
‫قبيلوي اړيکي لري که نه ‪ ٠‬يو شمېر خو ږيا ڼي دننګر هار دولايت په مر کز جلال اباد‪،‬کششا بشل اوکنششدز کشې‬
‫هم استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫خو ږ يا ڼي په عمو مي تو ګه دکششر نششې او مالششدارۍ پششه چششارو بششو خششت ديش ‪ ٠‬ددوی پششه ځمکششو کششې‬
‫غنم‪ ،‬جوار او دکر نې نور محصو لات تو ليد يږي ‪ ٠‬په دوبي کې يې هوا معتد له ‪،‬خو په ژمي کې سششړه او‬
‫واوره پکې اوري ‪ ٠‬د ميملې مشهور او تا ريخي بڼ هم د خششو ږ يششا ڼيششو پششه ولسششوالۍ کششې مششو قعيششت لريش ‪٠‬‬
‫خو ږيا ڼي زړور‪ ،‬غير تمن‪ ،‬جنګيالي‪،‬په هېواد مين او ميلمه پا لو نکي خلک ديش ‪ ٠‬د انګشر يشزي يشر غلګشرو‬
‫سره په درې ګو نو جګړو کې يې ډېرې توري وهلي او دروسي ير غلګششرو پششه وړانششدې هششم پششه نششره جنګيششدلي‬
‫دي او خپل هيوادنی رسالت يې په ښه تو ګه سر ته رسولی دی ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 180‬‬

‫‪ 60.1‬نامتو خلق‬
‫د خوږ يا ڼيو په مشهورو کسا نو کششې چششې د انګرېزانششوا و رو سششا نششو پششر خلاف جنګيششد لششي دي دغششه‬
‫کسان مشهور دي‪:‬‬
‫‪ .1‬ملک قيس چې د خپلواکۍ په جګړو کې دانګرېز انو سر ه جنګيدلی و ‪٠‬‬
‫‪ .2‬دروسي ير غلګرو په وړاندې د مبارزې يو مشهور مشر مولوي محمد يو نس خا لص‬
‫‪ .3‬قو ماندان زمان‬
‫د خو ږيا ڼيو مشهور پيژ ندل شوي سيا سي شخصيتونه‪ ،‬ليکوالان او شا عران دادي ‪:‬‬
‫‪ .1‬ارواښاد يو سف ميړنی دافغان ملت د ګو ندد رهبرۍ هيات غړی چې د روس دمششز دورانششو لششه‬
‫خوا شهيد شو ‪٠‬‬
‫‪ .2‬ښا غلی فاروق ميړنی په پا رلمان کې دخلکو استازی ‪٠‬‬
‫‪ .3‬ارواښاد والی حا جي محمد اصف خان چې دهېواد دپو هنې او معارف په بر خه کې يې هم‬
‫دقدر وړ خد متو نه تر سره کړي وو ‪٠‬‬
‫‪ .4‬ښا غلی عبد الرؤف قتيل خو ږيا ڼی مشهور ليکوال‪ ،‬ژور نا ليست او شا عر ‪٠‬‬
‫‪ .5‬ښا غلی استادغلام دستګير ړنګ چې دپو هنې په بر خه کششې يششې دقششدر وړ خششد متششو نششه کششړي‬
‫دي ‪٠‬‬
‫‪ .6‬ښا غلی عبد اللطيف منت بار خو ږياڼی د پښتو ژبې شا عر‬
‫‪ .7‬ښا غلی اقا محمد ګړ ندی شا عر او دپو هنې د ډګر يوتکړه خد متګار‬
‫‪ .8‬د پښتو ژبې شا عره او ليکواله کبرا مظهري‬
‫‪ .9‬د پښو ژبې شاعره او ليکواله بلقيس مکېز‬
‫ښا غلی متين خو ږياڼی شاعر او ليکوال‬ ‫‪.10‬‬
‫ښاغلی قتيلزوی‬ ‫‪.11‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 181‬‬

‫ښا غلی ارواښاد سنا تور محمد امين خو ږيا ڼی چې د هېواد تکړه ليکوال او محقق۔‬ ‫‪.12‬‬
‫د هېوادسيا سي شخصيت ښا غلی عبشد الصشمد حشا مششد چشې د محمششد ظشا هشر ششاه د‬ ‫‪.13‬‬
‫واکمنۍ په وخت کې دصدارت مر ستيال و۔‬
‫ماخوذ د )‪(117،116،115،114،113‬‬

‫‪ 61‬خوندي‬
‫ز موږ پښت پو هان او نسب پېژ ند ونکي خو ندي د غر غښتي پښتنو د ټو لنېز ګروپ پورې اړونششده‬
‫قبېله بولي او داسې ويل کيږي چې دوی د داوي قبېلې يوه وصلي څا نګه ده۔ د خششو نششدي پششه اړونششد داسششې‬
‫روايتونه هم شته چې دداني زوی داوي چې دغرغښت لمسششی و د يششوې سششيدې کششو نششډې سششره نکششاح وتړلششه‬
‫چې د خپل زوی او څلورو لمسيو سره يو ځای دخجند نه ملتشان تشه د خپلشې خشور د لېشدلو لشه پشاره پشه سشفر‬
‫راوتلې وه۔ دغې ښځې د خپل پخواني مېړه نه چې کوم زوی در لود د هغششه نششوم سششيد حسششين و‪ ،‬چششې سشيد‬
‫حسين بيا د بليل‪ ،‬سکندر‪ ،‬موسی او علي په نو مو نو څلور زامن در لودل چې دوی په وصلي ډول د داوي‬
‫په قبيله کې شا مل شول ‪ ٠‬ددې له پاره چې دغه ښځه ‪،‬زوی او لمسيان يې له دې سره يو ځششای د خجنششد‬
‫له سېمې نه را غلي ول نو پښتنو ورتششه خجنششد يششان ويششل چششې دوخششت پششه تېرېششدو سششره دوی د خجنششد نششوم پششه‬
‫خپلې ور ځنۍ محاوره کې په خو ندي بدل کړ ‪ ،‬نو ځکه يې خو ندي بولي ‪٠‬‬
‫خوندي تر يوې مودې پورې د داوي دقبېلې او نورو غر غښتيا نو سره په ګټه او تشا وان کشې ششر ېشک‬
‫ول‪ ،‬خو د شمېر د ډېر والي له کبله يوه جلا قبېله ترې جوړه شوه چې اوس يششې خششو نششدي بششولي ‪ ٠‬خونششدي‬

‫‪113‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬دمحمد حيات خان ليکنه‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ٣٥٢ ،‬مخ ‪،‬دپيښور چاپ‬

‫‪114‬پښتني قبېلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد اثر‪ ١٢٣-١٢١ ،‬مخونه‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫‪115‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهادر شاه ظفر کاکا خيا تاليف‪ ١٣٨٩ -١٣٨٨،‬مخونه‬

‫‪116‬معلومات مختصر در باره اقوام وقبا ئل ولا يات سر حدي کشور‪ ٣٩،‬مخ‬

‫‪117‬دپښتنو قبيلو شجرې او مېنې‪ ،‬د پو هنوال محمد عمر روند ميا خيل اثر‪ ٣٦١-٣٦٠،‬مخونه ‪،‬ميوند خپر ندويه ټو لنه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 182‬‬

‫زياتره د کند هار په شا او خوا سېمو کې استو ګنه لري‪ ،‬خو شمېر يې دو مره ډېر نه دې۔‬
‫ماخوذ ده )‪ (120،119،118‬نه۔‬

‫‪ 62‬خيسوري‬
‫خيسور په اصل کې متوزي پښتانه دي چې په غلجيو پښتنو ور ګششډيږي او ځششا نششو نششه دلششودي او لاده‬
‫ګڼي۔ تاريخ حيات افغاني او تواريخ خور شيد جهان د خيسورد قبيلې پششه اړونششد متفششق الرايششه دي او ګششډ ليششد‬
‫لري او وايې چې دخيسور قبېلې خلک ځا نششونه د لششودي د لمسششي پششړ انګششي او لاده بششو لششي۔ خيسششور د عمششر‬
‫خيلو په نا مه سره هم مشهور دي۔‬
‫د خيسور قبيلې سېمه د سند د درياب لو يدېز ته پر ته ده۔ ددوی د سيمې شمال تششه د عيسششی خېلششو‬
‫سېمه‪ ،‬لو ېدېز ته يې يو کو چنی غر چې پڼياله او يا پليا نه نو ميږي او دمر وتو سېمه پر تششه ده۔ د دې ځششای‬
‫دخلکو ونې ټېټې‪ ،‬غنم رنګه او ډنګر دي ‪ ٠‬دتا ريخ حيات افغاني چې له نن نه ‪ ١٤٤‬کلو نه وړانششدې ليکششل‬
‫شوی دی ددوی شمېر په هغه وخت کې د ‪ ٣٠٠‬کو رنيو په شا او خوا کې ښو دلی دی ‪ ٠‬ددوی پششه سششېمه‬
‫کې دخر ما ډېرې ونې شته ‪٠‬‬
‫ماخوذ ده )‪ (123،122،121‬نه۔‬

‫‪118‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان اثر‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ٤٥٣، ٣١٥،‬او ‪ ٤٥٤‬مخونه‪ ،‬ددانش چاپ‪ ،‬پيښور‪ ٢٠٠٧ ،‬ميلادي کال‬

‫‪119‬پښششششششتني قششششششبيلې‪ ،‬د دکتششششششور لطيششششششف يشششششاد تششششششا ليشششششف‪،‬دويششششششم چششششششاپ‪ ١٢٧ ،١٢٤،‬او ‪ ١٢٨‬مخششششششونه‪ ،‬دپيښششششششور ددانششششششش د مطبعششششششې چششششششاپ‬
‫‪ ٢٠٠٧‬ميلادي کال‬

‫‪120‬تواريخ خور شيد جهان‪ ،‬دشير محمد خان ګنډ ا پور ليکنه‪ ٢٢٩،‬مخ‪ ١٨٦٧،‬کال‪ ،‬لا هور‬

‫‪121‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬د ډپټي محمد حيات خان اثر‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ٤٥٣، ٣١٥،‬او ‪ ٤٥٤‬مخونه‪ ،‬ددانش چاپ‪ ،‬پيښور‪ ٢٠٠٧ ،‬ميلادي کال‬

‫‪122‬پښششششششتني قششششششبيلې‪ ،‬د دکتششششششور لطيششششششف يشششششاد تششششششا ليشششششف‪،‬دويششششششم چششششششاپ‪ ١٢٧ ،١٢٤،‬او ‪ ١٢٨‬مخششششششونه‪ ،‬دپيښششششششور ددانششششششش د مطبعششششششې چششششششاپ‬
‫‪ ٢٠٠٧‬ميلادي کال‬

‫‪123‬تواريخ خور شيد جهان‪ ،‬دشير محمد خان ګنډ ا پور ليکنه‪ ٢٢٩،‬مخ‪ ١٨٦٧،‬کال‪ ،‬لا هور‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 183‬‬

‫‪ 63‬خېشکي‬
‫خيشکي يا خويشکي پششه پښششتنو کششې يششوه مشششهوره قششبېله دهش ‪ ٠‬کششه چېششرې ددغششې قششبېلې د نسششب ونششه‬
‫)شجره( په غور سره وګورو‪ ،‬نو جو ته به شي چې دوی د پښتنو دسړبن په ټو لنېز ګششروپ او ډلششې پششورې اړه‬
‫لري او په همدې ټو لنېز ګروپ کې د ځمند اولا ده ده ‪٠‬‬
‫تاريخ حيات افغاني د خيشکو د قبيلې په اړ وند داسې ليکلي دي )‪:(124‬‬
‫"د ځمند قبيله په پيل کې دکندهار په شا او خوا ارغستان ته نږدې مېشته وه او د ‪ ٩٠٠-٨٠٠‬هجري‬
‫کلو نو تر مينځ د پښين يا پشين سشيمه چشې پششنګ هششم بلشل کيششدله د همشدې قشبېلې پششه لاس کششې وه‪ ،‬چششې‬
‫روسته بيا د پښتنو يوې بلې قبېلې ترین دغه سېمه په زور له دوی نه ونېششو لششه او دوی يششې لششه دغششې سششېمې نششه‬
‫بېواکه کړل ‪ ٠‬په دغه وخت کې دځمندو او لاده خيشکي هم چې دلته او سېدل کډوالۍ او مهاجرت ته اړ‬
‫ويستل شول ‪ ٠‬په دغه وخت کې د خېشکو د قبيلې يو شمېرخلک د پشين نه ملتششان تششه لاړل او هغششه ځششای‬
‫يې دخپلې استو ګنې له پاره غوره کړ‪ ،‬خو يو شمېر نور خيشکي غز ني او بيا پر هغې لار کا بششل تششه را غلششل‬
‫او له دغه ځا يه بيا د غو ر بند درې ته ولېږ دېدل او دغه سششېمه يششې د خپلششې اسششتو ګنششې لششه پششاره غششوره کششړه‬
‫چې تر اوسه پورې هم ډېر شمېر خيشکي د پروان ولايت دغو ربنششد د ولسششوالۍ پششه بېلا بېلا درو کششې مېشششته‬
‫دي۔"‬
‫هغه وخت چې د هند مغو لي واکمن ظهير الدين محمد با بر ‪ ٩٣٧ -٩٣٢‬هجري کا بششل ونېششو او تششر‬
‫څه مودې ورو سته يې پر هند با ندې د ير غل تکل وکړ‪ ،‬يو شمېر هغو خيشکو ته چې په غور بنششد کششې ور‬
‫ته او سېدل ګران ښکاره شول نو دخپل يو پير پششه لا رښششوونه د هندوسششتان خششواته رهششي شششول ‪ ٠‬دافسششا نششوي‬
‫روايتو نو له مخې ددوی پير دوی ته د او سپنې يو ميخ ور کړ او ورته يې وويل په هغه ځمکه کې چششې دغششه‬
‫ميخ ننوزي‪ ،‬نو هغه به ستا سو سېمه او ملک وي۔ کله چې زيا تره خيشکي او ځمند په ډله اېزه تششو ګششه لششه‬
‫کا بله پېښور او له هغه ځا يه هندو ستان ته روان شول ‪،‬نو په دغه وخت کې ددوی دقبيلې مشر سليم خان‬
‫ځمند نو ميد او په هغه وخت کې چې بابر دهندو ستان د لودي پښتني واکمنۍ د وروسششتي واکمششن سششلطان‬
‫ابر اهيم لودي سره په پا ني پت کې په جګړه بو خت و‪،‬نو دغو خيشششکو دسششليم خششان ځمنششد تششر مشششرۍ لا‬

‫‪124‬تاريخ حيا ت افغا ني ‪ ،‬پښتو ژباړه دمحقق ظر يفي او دکتور لطيف ياد‪ ،‬پيښور ‪،‬ددانش چاپ‪ ٢٤٦ -٢٤٥،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 184‬‬

‫ندې د بشابر پشه پلشوۍ جګشړه کشو لشه چشې ويشل کيشږي چشې پشه دغشو جګشړو کشې ددوی ‪ ٧٠٠‬تنشه ووژل ششول‬
‫‪،‬همداوجه وه چې بابر او دهغه زوی هما يون پر دوی ډېره لو رېېنه درلو دلهش ‪ ٠‬دوی بيششا پششه هغششه ځششای کششې‬
‫مېشته شول چې نن ورځ د قصور ښار پروت دی او دلا هور ختېزې بر خې ته مؤ قعيت لري او نن ورځ يې‬
‫د خلکو شمېر ‪ ٢٣٧٦٠٠٠‬تنو ته رسيږي چې زيا تره يې خيشکي پښتا نه دي ‪٠‬‬
‫د غه خيشکې چې په قصور کې او سيږي نو دوی ته افاغنه قصشوريان يشا دقصششور پټانشان وايشي چششې د‬
‫تششاريخي روايتونششو سششره سششم دوی د ‪ ١٥٢٦‬ميلادي کششال راهيسششي پششه دغششه سششېمه کششې او سششيږي چششې ددوی‬
‫دسېمې رقبه ‪ ١٨٩١‬کيلو متر مر بع ښودل شوې ده ‪ ٠‬دغو خيشکو يششا قصششوريه پټانششانو تششر ‪ ١٨٠٧‬ميلادي کششا‬
‫له پورې پر دغې سېمې واکمني او راج کاوه چې شهنواز خان خيشکی د مغو لو په پوځ کې ستر جنرال تېر‬
‫شوی دی ‪ ٠‬بيا وروسته کلششه چششې رنجيششت سششنګ د قصششور سششېمه ونيششوله نششودوی تششه وويششل شششول چششې دسششتلج‬
‫دسيند کېڼه بر خه پريږدي ‪٠‬‬
‫هغه وخت چې خيشکي او ځمند په قصور کې مېشته ول‪ ،‬نو دسپره پششه نششا مششه يششو تششن بلششوڅ د خپششل‬
‫قوم له يوې ډلې سره ددوی سېمې ته راته او ددوی په سېمه کې به يې لو ټمششاري کششو لششه‪ ،‬ددغششې لششو ټمششاريو‬
‫دمخنيوي له پاره ددوی ځينې څا نګششې او خيلششو نششه لکششه بټششک زي‪ ،‬ششها بششن زي‪ ،‬سششلماک او کشز لا نششي د‬
‫قصور دسېمې لو يدېز ته مېشته شول او دوی ددغه لو ټمار د برېدونو مخه ونېوله چششې ورو سشته يششې دوی تششه‬
‫د بر يا پور تني کلي استو ګن ويل ‪٠‬‬
‫خيشکي زړور‪ ،‬جنګيالي ‪،‬ميلمه پال او په علم او پو هې با ندې مين خلک دي ‪٠‬‬

‫‪ 63.1‬د خيشکو د استو ګنې سېمې‬

‫په او سني وخت کې خيشکي په لا ند نيو سيمو کې استو ګنه لري ‪:‬‬
‫‪ .1‬دافغا نستان د پروان ولايت دغوربند په ولسوالۍ کې‬
‫په دغه ولسوالۍ کې خيشکي د تيخان‪ ،‬يخدرې او سيدانو په درو کې استو ګنه لري چششې پششه‬
‫دغشه ولسشوالۍ کششې دخيششکو ششمېر د ‪ ۲۵۰۰۰‬تنششو پشه شششا او خشو اکشې ښشو دل ششوي ديش ‪٠‬‬
‫خلک يې اکثره د کر کيلې په چا رو بو خششت دی او د بششا دامششو‪ ،‬مڼششو‪ ،‬زرد الششو‪ ،‬توتششانو‪ ،‬ګيلا‬
‫سو او الو با لو با غو نه لري۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 185‬‬

‫‪ .2‬په غور بند کې دخيشکو ښا خو نه‪:‬‬

‫شا هي خيل‪ ،‬ملي خيل‪،‬علم خيل چې بيا علم خيل دبارخيل‪ ،‬سششليمان خيششل‪ ،‬خليششل خيششل او‬
‫يا روم خيل په څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬
‫‪ .3‬په کند هار او پښين کې‪:‬‬
‫که څه هم په نو موړو ځا يو نو کې ددوی شمېر زيا ت نه دی ‪ ،‬خو دوی هلته زيا تره د سو‬
‫داګرۍ په چا رو بو خت دي ‪ ٠‬د کند هار ولا يت دار غنششداب ولسششوالۍ پششه پششو رتنششۍ بششر خششه‬
‫کې د خيشکو په نا مه يو کلی شته چې د مشهور ستانه با با ولي صا حششب دمششزار نششه چششې د‬
‫خا صو و عا مو ز يا رتځی دی څلور کيلو متره واټن لري چې تقر يبا د لسششو کششو رنيششو پششه شششا‬
‫او خواکې خيشکي هلته مېشته دي ‪٠‬‬
‫‪ .4‬په پښتو نخوا کې ‪:‬‬
‫خيشکي د پښتو نخوا په لا ند نيو ځا يو نو کې استو ګنه لري‪:‬‬
‫‪ .1‬د پيښور په ګينټه ګهر کې چې هلته د خيشکو په نا مه يو ه محله شته ‪٠‬‬
‫‪ .2‬په چا رسده کې هم د خيشکو څو کو رنۍ شته ‪٠‬‬
‫‪ .3‬په هزاره کې هم د خيشکويو شمېر کو رنۍ مېشته دي ‪٠‬‬
‫‪ .4‬په خيشکي پايان او خيشکي بالا کې ‪٠‬‬
‫‪ .5‬د نوشهره کلان په شمال کې د لنډي دسيند پر غاړه د خيشکي په نا مه کلی شته ‪٠‬‬
‫‪ .6‬په اشنغر کې هم ددوی يو کلی شششته چششې دشششجا عششت خششان شششموزي لششه خششوا ابششاد شششوی‬
‫دي۔‬
‫‪ .7‬د کابل سيند شمال ته د مومندو په غر نيو سيمو کې هم يو شمېر خيشکي مېشته دي ‪٠‬‬
‫‪ .8‬د خيبر دتا ريخي درې په مينځ کې هم يو شمېر خيشکي استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫‪ .9‬په دېره اسما عيل خان کې ‪٠‬‬
‫په بنو کې ‪٠‬‬ ‫‪.10‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 186‬‬

‫په لکي مروت کې ‪٠‬‬ ‫‪.11‬‬

‫‪ .5‬په پنجاب کې‪:‬‬
‫‪ .1‬خيشکي د لا هور په قصور کې مېشته دي چې هلته ورته قصششوريه افغانششان يششا پټانششان وايششې‬
‫چې د پا کستان يو پخششوانی د بهشر نيششو چششارو وزيششر خشو رششيد احمششد خششان قصششوري هشم د‬
‫همدې قصوريه پټانانو ځيني يو پښتون دی چې د خيشکي په قبيلې پورې اړه لري ‪٠‬‬
‫‪ .2‬په ملتان کې ‪٠‬‬
‫‪ .3‬په هيرو وال کې ‪٠‬‬
‫‪ .4‬په تانده کې ‪٠‬‬
‫‪ .6‬په هندو ستان کې‬
‫يو شمير خيشکي هندو ستان کې هم ژوند کوي چې سيمې يې په لا ندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ .1‬په خو رجه کې چې دهند داترا پراديش په ايالت کې مو قعيت لري ‪٠‬‬

‫‪ 63.2‬د خيشکو مشهور نو ميا لي‬

‫جنرال محمودخان‪،‬جنششرال شششاه نظششر خششان او ششهنواز خششان خيشششکي د مغششو لشو پششه پششوځ کششې مشششهور‬
‫جنرالان تېر شوي دي۔ همدراز سليم خان ځمند هم دقصوري خيشکو مشر ؤو۔‬

‫‪ 63.3‬د خيشکوستر عارفان او صو فيان‬

‫عبد لله خيشکی قصوري چشتي چې عبدي تخلص يې کاوه او دزوکړې نېټه يششې ‪ ١٠٤٢‬لمريششز کششال‬
‫دی ‪ ٠‬دی د خپل وخت ستر عارف‪ ،‬صو في او ستا نه تير شوی دی ‪ ٠‬ده د ‪ ٧٠‬په شا او خوکې کتا بو نه‬
‫کښششلي وو ‪ ٠‬دده د مهمششو اثششارو نششه يششو هششم )اخبششار الا وليششا مششن لسششان الا صششفيا( نششو ميششږي چششې د ‪ ١٦٣‬تنششو‬
‫خيشکي صو فيا نو تذ کره ده ‪٠‬‬
‫د خيشکو نو ر صو فيشان دادي‪ :‬حشاجي ګګشن ششوريا نشی خيششکی‪ ،‬ششيخ يحيشی‪ ،‬مشو لا نشا احمشد‪،‬‬
‫خواجه اويس‪ ،‬شيخ محمد‪ ،‬عبد الله‪ ،‬شيخ نبو کی‪ ،‬حا جي ميا‪ ،‬ششيخ متششو‪ ،‬شششيخ درانششی‪ ،‬شششيخ اللششه داد‪،‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 187‬‬

‫شيخ با يزيد‪ ،‬ابر اهيم ‪ ،‬شيخ سدو‪ ،‬حاجي محمششد چششو لششي‪ ،‬ششيخ مبششارک‪ ،‬شششيخ پششا ينششده‪ ،‬ششير خششان‪ ،‬پيششر‬
‫رحمت‪ ،‬محمد خان‪ ،‬پير رحيمداد خان‪ ،‬پير ادم حسين‪ ،‬شيخ ملهي‪ ،‬شيخ حره‪ ،‬شيخ احمد اتوزی‪ ،‬شيخ‬
‫وتو خيشکی‪ ،‬نتمو‪ ،‬اخوند سعيد‪ ،‬ميان الحق‪ ،‬حا جششي رحيمششداد‪ ،‬عبششدالخالق‪ ،‬حششا جششي ميششر‪ ،‬شششيخ عششالم‪،‬‬
‫شيخ با بر‪ ،‬شيخ بشو چشه‪ ،‬ششيخ هنشاک‪ ،‬ششيخ صشا حشب‪ ،‬ششيخ رکشن الشدين‪ ،‬ششيخ يشو سشف‪ ،‬ششيخ ششمس‬
‫الدين‪ ،‬شيخ خالو‪ ،‬شيخ حسن‪ ،‬حا جي احمششد‪ ،‬شششيخ لا لششو‪ ،‬شششيخ عيسششی‪ ،‬شششيخ ضششحاک‪ ،‬معششري خششان‪،‬‬
‫شيخ حلو‪ ،‬محمد خان‪ ،‬شيخ با يزيد‪ ،‬شيخ ميرک‪ ،‬شيخ جهان‪ ،‬شيخ اسما عيل‪ ،‬شيخ سنګو‪ ،‬شيخ عمششر‪،‬‬
‫شيخ ابر اهيم‪ ،‬محمد خان‪ ،‬يششار محمششد‪ ،‬عششا لششم خششان‪ ،‬شششيخ مششردان‪ ،‬ششيخ جششا نششو‪ ،‬مششو لا نششا خششواجه شششيخ‬
‫محمد‪ ،‬شيخ داؤد‪ ،‬مو لا نا عبد الو احد او شيخ ډانګ مار ‪٠‬‬
‫د پښتو ژبي مشهور شا عر او صوفي او دديوان خا وند ارزاني چې د با يششز يششد انصششاري )پيششر روښششان(‬
‫همعصره و هم د خيشکو د عزيززي د څا نګې پورې يې اړه در لوده ‪٠‬‬
‫دکا بل پو هنتون د ژبو او اد بيا تو دپو هنځي د پښتو څا نګې استاد ښا غلی محمد صا بر خيشششکی‬
‫چې يو وخت دافغا نستان د علو مو اکا ډمی علمي غړی او دکا بل دمجلششې مسششئول مششدېرو هششم د غششور بنششد‬
‫دسېمې خيشکی دی چې پښتو ژبې‪ ،‬ادب ‪ ،‬ګر امر او ژبپو هنششې تششه يششې دقششدر وړ علمششي خششد متششو نششه کشړي‬
‫دي۔‬
‫ماخوذ د )‪ (131،130،129،128،127،126،125‬نه۔‬

‫‪125‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تا ليف‪ ،‬دپېښور چاپ‪ ١٢٦،١٢٧ ،١٢٤،١٢٥ ،‬او ‪ ١٢٨‬مخونه‬

‫‪126‬تواريخ خورشيد جهان‪ ،‬دشير محمد خان ګنډا پور ليکنه‪ ،‬دلا هور چاپ‬

‫‪127‬د غوربند دسيمې يو تن تکړه ژورناليست ښا غلی محمدالدين خيشکي نه تر لا سه شوي معلومات‬

‫‪khyber.org128‬‬

‫‪trekearth.com/gallery/Asia/Pakistan/West/North-West_Frontier/Kheshki_Payan/photo825542.htm129‬‬

‫‪130‬پښتانه دتا ريخ په رڼا کې‪ ١٣٢٦ -١٣٢٥ ،‬مخو نه‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Kasur_District131‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 188‬‬

‫‪ 64‬داؤد زي‬
‫زه عا شق يم سروکار مې دی له عشقه‬
‫نه خليل‪ ،‬نه داودزی يم‪ ،‬نه مو مند‬
‫)رحمان بابا(‬
‫زموږ پښت پو هان ) نسب پيژ ندونکي( داودزي د سړ بني پښتنود ټو لنيز ګششروپ پششورې يششوه اړ ونششده‬
‫قبيله ګڼي چې له اره غوريا خيل دي ‪ ٠‬د نسب د شجرې سششره سششم غوريششا څلششور زامششن درلششودل چششې دولششت‬
‫يار‪ ،‬خليل‪ ،‬څمکني او زيړ اني نو ميدل ‪ ٠‬دولت يار دوه زامن در لودل چې يو يې مو مند او بل يې داود نو‬
‫مېدل چې بيا د داود او لاده په داود زيشو سششره مشششهوره او تششر ننششه پششورې پششه همششدې نششا مششه سشره يششا ديږيش ‪٠‬‬
‫د پښتانه دتاريخ په رڼا کې د کتاب ښاغلی مؤلف سيد بهادرشاه ظفر کا کا خيل د داود زيو پښتنو په اړونششد‬
‫داسي ليکلي دي‪:‬‬
‫" داودزي هم سړ بني پښتانه دي او د غو ر يا خيلو پښتنو له ډلششې شششمېرل کيششږي ‪ ٠‬داودزي دپيښششور‬
‫په ميداني بر خه او دکابل سيند په سهيلي بر خه کې مېشته دي ‪ ٠‬شمال تششه يششې مهمنشزي او جنششوب لويششدېز‬
‫ته يې خليل پر اته دي ‪ ٠‬د غور يا خيلو دمها جرت په وخت کې ددوی کردار واضح نه دی ‪ ٠‬ويششل کيششږي‬
‫چې دوی دخان ګجو )‪ (132‬مر سته حا صله کړې وه او دهغه په بر کت د سېمې په علا قه کې د کلپا ڼششې‬
‫پر غاړه استو ګن شوي دي‪ ،‬خو په پای کې دوی دپېښور په قطبي علا قه کې دکا بل سششيند دښششا خونششو پششه‬

‫‪132‬کجو خان راڼيزی د پښتنو يو خورا نو ميالی مشروچې دعلم او پو هې څښتن و چې نا متو انګر ېزي خششتيز پېششژ نششدونکي راورټششي دده يششو کتششاب چششې د‬
‫پښتنو تا ريخ نو ميږي او په ‪ ١٤٩٤‬ميلادي ياپه ‪ ٩٠٠‬هجري کال کې ليکل شوی دی ليدلی و چې له بده مر غه اوس ورک دی او ښا يې چې دبرېتا‬
‫نيې په کوم ميو زيم کې به خو ندي وي ‪ ،‬ځکه دلوی استاد ارواښاد علا مه حبيبي په قول دراورټي ټول کړي کتا بو نه دده تر مړېنې ورو سته نششه دي‬
‫ضا يع شوي او زيا تره د لندن په ميو زيمو نو کې خو ندي دي ‪ ٠‬داسي ويل کيږي چې خان ګجو په خپل عصر کې تر ټو لو لششوی مقتششدر او غښششتلی‬
‫ملک و ‪ ٠‬تا رخ حيات افغا ني ګجو خان راڼيزی دهند دستر پښتون ټولواک سوري شير شاه معا صر بولي او هغشه جګشړه چشې پشه ششيخ ټپشور) زاړه نشو‬
‫ښار( کې پېښه شوې ده خان کجو يې قائد و ‪ ٠‬خان کجو دټو لو خښي‪ ،‬محمد زيو‪،‬اتمانخيلو‪،‬ګدون او تششر کلا ڼيششو قششبيلو مشششر و او د شششيخ ټپششور پششه‬
‫جګړه کې چې په کال ‪ ٩٥٧‬هجري کې وشوه د سلو زرو تنو ځوانا نو يو غښتلی پو ځ يې جوړ کړی و او دبا جوړ او ديو سفز يو اوسنۍ ټشو لششه سششېمه‬
‫يې نېولې او د دلا زاکو قبېله يې له دغو سېمو نه بې واکه کړې وه او دشيخ ملي قشو انيشن يشې دځمکششو پشه ويشش کششې جشاري کششړي وو۔ داسششتاد علامشه‬
‫حبيبي په قول )دپښتو اد بياتو تاريخ لو مړی او دويم ټوک ‪ ٦٣٩ -٦٣٨ -٦٣٧‬مخو نه دپېښور چاپ( د خشان ګجشو قشبر اوس هشم دسشوابۍ او مشردان تشر‬
‫مينځ پر يوې لو يې غو نډۍ با ندې دی چې خلک يې دد ګجو غو نډۍ بولي او دشا ه منصشور نشه ششپږ ميلشه واټشن لشري ‪ ٠‬دده او لاده تشر او سشه هشم‬
‫دکلا بټ په سېمه کې شته‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 189‬‬

‫مېنځ کې اباد شول چې ددوی دغه سېمه ډېره زر خېزه ده۔)‪(133‬‬

‫‪ 64.1‬د داود زيو د قبيلې ښا خو نه او څا نګې‬

‫دداود زيو قبيله په لو مړي سر کې په دريو ښا خو نو با ندې ويشلې شوې ده چې لو مړی يې مند يششا‬
‫مند کی‪ ،‬د ويم يې مامور او درېيم يې يو سف دي ‪ ٠‬د مند او لاده دبابوزي‪ ،‬حسين زي او نيکوزي په څششا‬
‫نګو ويشلې شوې ده ‪ ٠‬همداراز د ما مور او لاده د تا جو خيلو‪ ،‬محمد خېلو‪ ،‬سيد خيلو ‪ ،‬يو نس خېلو‪ ،‬با‬
‫زيد خيلو‪،‬علي زيو‪،‬بي بي زيواو پها ګلزيو په څا نګو وېشلې شوې ده ‪ ٠‬د يششو سششف اولاده هشم د منششدر‪ ،‬وفششا‬
‫خېلو او صفا زي په څا نګو وېشلې شوې ده ‪٠‬‬
‫تا ريخ حيات افغا ني دداود زيو په اړوند داسې ليکلي دي )‪: (134‬‬
‫"داسششي ر وايششت مششو جششود دی چششې د داود لششومړني زوی منششد دوې ميرمنششې درلششودلې چششې دلششو مړنششۍ‬
‫مېرمنې نه يې د حسين او له دويمې مېرمنې نه يې د نيکو او با بو په نا مه زامن درلودل او کله چششې منششد لششه‬
‫دې فا ني نړۍ نه ستر ګې پټې کړې‪ ،‬نو لومړني زوی حسين ته يې د پلار ميراث لاس ته ورغی‪ ،‬له همدې‬
‫کبله نېکو او با بو د خپل ورور حسين دو ژلو نيت وکړ‪ ،‬خو په خپل دې نيت کې بر يالي نه شششول چششې پششه‬
‫پای کې د نېکو او لاده په هندو ستان کې مېشته شوه او د با بو او لاده د تيششراه پششه شششااو خششواکې پششه خششواره‬
‫واره ډول ژوند کوي او دحسين او لاده په هغه سېمه کشې ځششای پششر ځششای پششا تششې ششوه چششې همششدا اوس هشم‬
‫پکې استو ګنه لري ‪"٠‬‬
‫داودزي زړور‪ ،‬مېلمه پا لونکي او په پښتو او پښتنو اله با ندې مين خلک دي ‪٠‬‬
‫يو شمېر داودزي د افغا نستان د ننګر هار ولا يت د چپر هار ولسششوالۍد داود زيششو پششه کلششي کششې چششې‬
‫دهغه ځای خلک ور ته داوزيي وايې مېشته دي ‪ ٠‬د کا بل ولا يت دقره با غ په ولسو الۍ کششې هششم يششو ډېششر‬
‫شمېر داودزي مېشته دي۔)‪(135‬‬

‫‪133‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪ ١٣٢٥ -١٣٢٤ ،‬مخو نه‬

‫‪134‬حيات افغا ني‪،‬پښتو ژباړه ‪ ٢٤٢ -٢٤١‬مخو نه‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫‪135‬پښتني قبېلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ١٣٠ -١٢٩ ،‬مخو نه ‪،‬دپېښور چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 190‬‬

‫د افغا نستان د ټو لواک اعليحضرت المتو کل علی الله محمد ظا هر شاه دواکمنۍ په وخت کششې د‬
‫افغا نستان د سترې محکمې غړی او دتميز دعالي دېوان رئېس ارواښاد مو لوي عبدالبصير خان چې د هېواد‬
‫يو جيششد عششالم اوپششاک نفسششه قششا ضششي وهششم داودزی پښششتون و چششې د دکابششل ولايششت دقششره بششاغ د ولسششوالۍ او‬
‫سيدونکی و ‪٠‬‬
‫حيات افغاني له نن نه ‪ ١٤٤‬کلو نه وړاندې په پښتو نخوا کشې دداودزيوششمېر د لشس زره کشو رنيشو پشه‬
‫شا او خو ا کې ښو دلي دي ‪٠‬‬

‫‪ 65‬داوي‬
‫زموږ پښت پو هان) تو کم پېژندونکي( داوي د غر غښتي پښتنو په ټو لنيز ګروپ پششورې اړونششده قششبېله‬
‫ګڼي ‪ ٠‬دوی په اصل کې دکا کړو پښتنو يوه پښه ګڼششل کيششږي چششې پششه کنششد هششار او دسشهيلي پښششتو نخششوا پششه‬
‫ژوب ‪ ،‬کوئيټه‪ ،‬چمن او دپشين د سيمې په اجيرم او کر بلا نو مي سېمو کې مېشته دي ‪ ٠‬همششداراز دپښششتو‬
‫نخوا دايا لت په ځينو سيمو لکه کتلانګ‪ ،‬دهېرې ليکپاني‪ ،‬با بو زايي‪ ،‬سوال دهير او مششردان کششې هششم اسششتو‬
‫ګنه لري ‪٠‬‬
‫د تا ريخي رو ايتونو له مخې دداوي پلار داني نو مېده او دداوي قبېله په درېو څا نګششو وېشششلې ششوې‬
‫ده چې دمړ‪ ،‬همړ او خوندي نششو ميششږي چششې خششو نششدي دداوي وصششلي زوی و ‪٠‬د خششو نششدي پششه اړونششد داسششې‬
‫روايتو نه هم شته چې دداني زوی داوي چې دغر غښت لمسی و د يوې سيدې کو نډې سره نکا ح وتړ له‬
‫چې د خپل زوی سره يو ځای دخجند نه ملتان ته د خپلې خور دلېد لششو لششه پششاره پششه سششفر راوتلششې وه ‪٠‬دغششې‬
‫ښځې د خپل پخواني مېړه نه چې کوم زوی در لود د هغه نوم سيد حسين و‪ ،‬چې نو موړی سيد حسين بيا‬
‫په وصلي ډول د داوي په قبيله کې شا مل شو ‪ ٠‬ددې له پاره چې دغه ښځه او زوی يې د خجند له سېمې‬
‫نه را غلي ول نو پښتنو ورته خجند يان ويل چې دوخت په تېرېدو سره دوی د خجند نوم په خپلې ور ځنششۍ‬
‫محاوره کې په خو ندي بشدل کشړ ‪ ،‬نشو ځکشه يشې خشو نشدي بشولي ‪ ٠‬خونششدي تشر يشوې مشودې پشورې د داوي‬
‫دقبېلې او نورو غر غښتيا نو سره په ګټه او تا وان کې شر ېک ول‪ ،‬خو د شمېر د ډېر والي له کبلششه يششوه جلا‬
‫قبېله ترې جوړه شوه چې اوس يې خو ندي بولي ‪ ٠‬خوندي زياتره د کند هار په شا او خوا سېمو کششې اسششتو‬
‫ګنه لري‪ ،‬خو شمېر يې دو مره ډېر نه دی ‪٠‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 191‬‬

‫همداراز تا ريخ حيات افغا ني دداوي دقبيلې په اړوند داسي ليکلي دي )‪: (136‬‬
‫د داوي قبېله په دريو څشا نګشو ويششلې ششوې ده چشې دهمشړ‪ ،‬دمشړ او خشو نشدي پشه نشا مشه يشا ديږيش ‪٠‬‬
‫دداوي دقبيلې دريم ښاخ چې خوندي نو ميږي دمخشزن افغششا نششي پشه روايشت دداوي لشه اصششلي نسشبه نشه دي‪،‬‬
‫بلکې هغه په دې ډول ورسره يو ځای شوي دی چې د داني زوی داوي دخپل پلار پششه ژونششدانه کششې د اسششو‬
‫نو دسوداګرۍ لپاره په سفر تللی و ‪ ٠‬په دغه سفر کې د داوي سره يوه ښکلې ښځه چې دسيد حسششن پششه نششا‬
‫مه يو زوی ورسره و يو ځای شوه ‪ ٠‬داوي له نوموړې ښځې نه د هغې داصلي ځاي ځايګي او ټا ټششو بششي پششه‬
‫اړوند پو ښتنه وکړه ‪ ٠‬هغې ښځې داوي ته په ځواب کې وويل چې له خجنده راغلششې ده او دا هلششک دسششيد‬
‫زوی دی ‪ ٠‬هغې همداراز وويل چې پشه خجنشد کشې کشا خشتي) قحطشي( راغلشې وه او زه غشواړم چشې دخپلشې‬
‫مشرې خور سره ملتان ته لاړه شم ‪ ٠‬داوي هغوی ملتان ته ورسول او نو موړې ښځې پششه ملتششان کشې دخپلشې‬
‫خور په سلا او مشوره دداوي سره نکاح وتړ له ‪ ٠‬داوي له نو موړې ښځې نه څلور زامن درلودل او څر نګه‬
‫چې حسن خجندي ورسره و نو پښتنو په خپلو ور ځنيو خبرو اتششرو کششې خجنششدي پششه خونششدي بششدل کششړ چششې‬
‫دی په خوندي سره مشهور شو ‪ ٠‬با يد ز يا ته کششړو چششې خونششدي دبليششل‪ ،‬سششکندر‪ ،‬موسششی او علششي پششه نششامه‬
‫څلور زامن درلودل ‪٠‬‬
‫داوي زياتره دسو داګرۍ په چارو بو خشت ديش ‪ ٠‬دوی ميلمششه پششالو نکششي او پشه پښشتو او پښششتونوالي بشا‬
‫ندې خورا ټينګ خلک دي ‪٠‬‬
‫دداوي دقبيلې نه سترعالمان او په پو هې مين شخصيتو نه را وتلي دي ‪ ٠‬په دغو شخصيتو نو کې يششو‬
‫هم ستر مشر وطه غو ښتو نکی‪ ،‬ليکوال او شاعر ارواښاد عبدالهادي داوي دی چې پر يشان تخلص يې هم‬
‫کاوه ‪ ٠‬نو موړی د ارواښاد عبدالاحد اخونزاده طبيب کند هششاری زوی دی چششې ‪١٢٧٤‬ش کششال کششې دکابششل‬
‫په باغ عليمردان کې يې نړۍ ته ستر ګې پر انيستلې دي ‪ ٠‬نو موړي د حبيبيې پششه لېسششه کششې د رشششد يششې تششر‬
‫درجې پورې زده کړې وکړې او دپښتو او دري ژبو شاعر او ليکوال و ‪ ٠‬په اردو‪ ،‬عربششي‪،‬تششر کششي او انګرېششزي‬
‫ژبو هم پو هېده ‪ ٠‬نو موړی دپريشان په تخلص سره په سراج الاخبار کې ډير ې ټششو لنېششزي‪ ،‬سياسششي او انتبششا‬
‫هي مقا لې او مضا مين وليکل او دمشر وطيت دغو رځنګ دنا متو مشر انو عبد الر حمششن لشو ديشن‪،‬مشو لشوی‬
‫غلام محي الدين افغان او مو لوي عبد الرب نششږدې ملګششری و ‪ ٠‬د افغششا نسششتان د خپلششواکۍ اتششل غششازي امششان‬

‫‪136‬تاريخ حيات افغاني ‪ ،‬دپيښور چاپ‪ ٢٦٠ -٢٥٩ ،‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 192‬‬

‫الله خششان او محمشود طشر زي نشو مشوړی لشه نشږدې پېژانشده لشه همشدې کبلشه و چشې نشو مشوړی تشه دامششان افغشان‬
‫دجرېدې مسئول مديريت هم ور سپارل شوی و ‪ ٠‬نو موړی په ‪ ١٩٢٠‬ع کال کې داماني دولت لخوا دهنششد‬
‫دميسوري په کنفر انس کې هم دافغاني هيئات غړ يتوب درلود ‪ ٠‬ده دسفير‪،‬مستشششار‪ ،‬مختششار وزيششر‪ ،‬دخلکششو‬
‫داستازي او دمشرا نو دجر ګې درئيس په تو ګه لوړې دندې سششر تششه رسششولي ديش ‪ ٠‬ده ‪ ١٣‬کلششونه زنششدانو نششه‬
‫هم ګاللي دي او په پای کې د ‪١٩٨٢‬زېږدېز کال کې چې د ‪ ١٣٦١‬لمرېز کال د زمري دميا شتې د ‪٢٧‬نېټششې‬
‫سششششششششره سششششششششمو ن خششششششششوري پششششششششه کابششششششششل کششششششششې د ‪٨٨‬کلششششششششو نششششششششو پششششششششه عمششششششششر وفششششششششات شششششششششو ‪٠‬‬
‫د ارواښاد عبدالها دي داوي پښتو اودري اثار دادي ‪ :‬زما رسول پاک‪،‬تجارت ما بششا روسششيه‪،‬غيششا صششه‪ ،‬لالششي‬
‫رېخته‪ ،‬نغمات‪،‬ګلخانه‪ ،‬رجال وطن او زيست نا مه۔ )‪(137‬‬
‫نور ماخوذونه د )‪ (139،138‬نه۔‬

‫‪ 66‬درمان‬
‫دوئي د افغا نستان د خوست په ولا يت کې استو ګنه لري و په کر لا ڼيو پښششتنو پششورې تششړ لششې قششبېله‬
‫ده۔ درمان د عبد الر حمن د قبيلې دنوم لنډه بڼه ده۔‬
‫د پښتنو د عنعنوي او دودېزې شجرې يا دنسب دونې سره سم درمان يا عبد الر حمن قبېله کر لاڼششي‬
‫پښتانه او د خوږياڼيو قبېلې چې يادونه يې دهمدې قبيلو دپېژ ند لو په لړ کې دمخه شوې ده يو ښاخ شمېرل‬
‫کيږي ‪٠‬‬
‫پښتانه د تاريخ په رڼا کې ددرمان د قبيلې په اړوند داسي ليکلي دي )‪:(140‬‬
‫د شجرې مطابق دوی کر لاڼي پښتانه او دخو ږيا ڼيو د قبېلې يو ښاخ شمېرل کيششږي او حششاجي خششان‬

‫‪137‬جنبش مشرو طيت در افغا نستان‪ ،‬دعلا مه عبد الحی حبيبي تاليف‪ ،‬دويم چاپ‪ ١٣٢-١٢٨ ،‬مخونه‪ ،‬کابل‪١٣٦٣،‬‬

‫‪138‬پښتني قبيلې‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ١٢٩-١٢٨ ،‬مخونه‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Davi_tribe139‬‬

‫‪140‬ظفر کاکا خيل‪ ،‬سيد بهادرشاه‪ ،‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪،‬پېښور يو نېور سټي بک ايجنسي‪ ١٣٨٩ ،‬مخ‪ ١٩٦٢،‬ع‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 193‬‬

‫خيل‪ ،‬سودي خيل‪ ،‬اصلي احمد خيل‪،‬مدي خيل‪،‬کو نډي او منګس يې ښا خو نه دي چې دغششو شششپږو ښششا‬
‫خونو ته مموزي هم وايي او د متون په نا مه سره هم شهرت لري۔‬
‫متون په اصل کې دخوست ولايت يوه ولسوالي ده چې دخوست ختيزې بر خې تششه پرتششه ده چششې پششه‬
‫لويدېزه خواکې دمندو زيو او دنادرشاه کوټ دو لسششواليو‪ ،‬پششه شششمال لويششدېز کششې د موسششی خېلششو دولسششو الششۍ‬
‫سره‪ ،‬شمال خواته دسبر يو دو لسوالۍ سره‪ ،‬په شمال خششتېز کششې دتيششري زيششو دولسششوالۍاو پششا کسششتان دهېششواد‬
‫سره او په جنوب لويدېز کې دګر بزو دو لسو اليو سره ګډې پو لې لري او پششه ‪ ٢٠٠٦‬زېششږ دېششز کششال کششې يششې‬
‫دټو لو وګړو شمېر ‪ ١٦٠٢١٤‬تنه ښودل شوی دی ‪(141) ٠‬‬
‫د تاريخ حيات افغا ني مؤ لف ډ پټي محمد حيات خان ‪ ١٤٥‬کلونه وړاندې ددرمان دقبېلې په اړوند‬
‫داسي ليکلي دي )‪: (142‬‬
‫متون په اصل کې دخوست ديوې سېمې نوم دی چې ددغه ځای او سيد ونکششو تششه متششون يششا متششو نششي‬
‫وايي ‪ ٠‬حيات افغاني په هغه وخت کې ددوی مجمو عي شمېر ‪ ١٠٠٠٠‬تنه ښشو دلشي ووچشې دکشر کيلشې پشه‬
‫چارو بو خت دي۔‬
‫متون زړور‪ ،‬ميلمه پالو نکي او په پښتو او پښتو نواله با ندې مين خلک دي ‪٠‬‬

‫‪ 67‬درې کوټي‬
‫دوئي د افغا نستان د خوست په ولا يت کې استو ګنه لري و په غلجيو پورې تړ لې قبېله ده۔‬
‫د تاريخ حيات افغاني د مؤلف دلېکنې پر بنسټ چې دپښتنو قبيلو په اړوند يې هر اړ خېز معلششو مششات‬
‫در لودل د درې کو ټي قبېلې وګړي هم د افغا نستان دخوست په ولا يت کې استو ګنه لري او پشه سشليمان‬
‫خيلو غلجيو ور ګډيږي ‪ ٠‬دهمدې مولف په روايت د سليمان دويم ورور علي نو ميشد چشې او لاده يشې علشي‬
‫خيل دي چې بيا د علي خيلو د مندوزي د ښشاخ يشوه څشا نګشه اسشما عيشل زي دي چشې دوې کشو چنشۍ څشا‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Khost_(Matun)_District141‬‬

‫‪142‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬دمحقق فر هاد ظر يفي او دکتور لطيف ياد ژباړه‪ ،‬دپېښور ددانش چاپ‪ ٣٥٥ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 194‬‬

‫نګې يې بدا خيل او چندن خيل دي چې ددرې کو ټي په نامه سره ياديږي۔ )‪(143‬‬
‫تاريخ حيات افغاني له نن نه ‪١٤٥‬کلو نه وړاندې ددوی شمېر ‪ ٤٠٠‬کشورنۍ ښشودلی دی چشې ښشا يشې‬
‫اوس به ددوی ټول شمېر تر دې هم لا ډېر زيات وي ‪٠‬‬

‫‪ 68‬دله زاک‬
‫د پښتنو دعنعنوي او دوديزې شجرې له مخې دلازاک دپښتنو دکرلاڼي پښتنو پششه ټششو لنېششزې ډلششې کششې‬
‫شمير ل کيږي‪ ،‬خو دتا ريخي پلوه دوی دساکي پښتنو يوه څششا نګشه ده چششې دسششليمان دغشرو نشو دلشړۍ نششه د‬
‫خپلې استو ګنې او سنۍ سېمې ته ليږ ديد لي دي ‪٠‬‬
‫د تاريخي رواياتو سره سم دلازاک لو مړني پښتانه دي چې دپېښور په وادۍ کې د ابششا سششين تششر غششاړو‬
‫پورې استو ګن شوي وو او داسي ويل کيږي ې دوی پر دغه سېمې با ندې دهندو شا ها نشو پشه وخشت کشې‬
‫قبضه کړې وه ‪٠‬دلازاک دغزنوي سلطان محمود ‪ ١٠٣٠-٩٩٧‬ع د واکمنۍ په وخت کششې دهغششه سششره دهنششد‬
‫په بر يدونو کې ملګري او دخپل يوه مشر ملک يحيي په مشر تششا بششه د سششو منششات پششه حملششه کششې يششې ګششډون‬
‫درلود ‪(144) ٠‬‬
‫داسي رو ايتو نه هم شته چې دلازاکو دلا هششور دراجششا دکمزورتيششا پششه وجششه دخيشبر دتششا ريخششي درې لشه‬
‫لارې پر پېښور باندې چې په هغه وخت کې بګرام ورته ويل کېششده )‪ (145‬يششر غششل وکششړ او دتششورې پششه زور يششې‬
‫دغه سيمه په خپله ولکه کې راوسته‪ ،‬ان چې دسند لويديزې بر خې يې هم تر ليششرې ليششرې ځششايو نششو کششې پششه‬
‫خپلې قبضې کې راوستې او خپل تسلط يې وربا ندې ټينګ کړ ‪٠‬‬
‫تاريخ حيات افغا ني چې له نن نه ‪ ١٤٥‬کلو نه وړانششدې ليکششل شششوی دی د دلازاکششو پښششتنو پششه اړونششد‬
‫داسي کښلي دي ‪:‬‬
‫ددغې قبيلې ځيني سپين ږيري دخپلو پلرو نو او نيکو نو په اړوند داسي روايت کوي کله چې پشه پيششل‬

‫‪143‬پښتني قبيلې‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ،‬ددانش چاپ‪ ،‬پېښور‪ ١٣٤ -١٣٣،‬مخونه‬
‫‪144‬پښتا نه دتاريخ په رڼا کې‪ ٣٧٥،‬مخ‬
‫‪145‬تاريخ حيات افغاني‪،‬ددانش چاپ‪،‬پېښور‪ ٣٢٣ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 195‬‬

‫کې د دلازاک قبيله د افغا نستان ختيځو بر خو ته داخله شوه‪ ،‬نو تر دې وړاندې په پېښور او دسششند دريششاب‬
‫په لو يدېزو او ختيزو غاړو کې سره کافر او سيدل او هغو خلکشو تشه يشې سشره کشا فشر ويشل چشې د ګشر يشک او‬
‫بکټرين له نسله وو ‪ ٠‬په پيل کې ديګان او داصلي سو اتيو نيکو نه هم د پيښششور ‪ ،‬راولپينششډۍ او دجلال ابششاد‬
‫تر حدودو مېشته وو چې بيا د دلا زاکو دقبيلې خلکو په تد ريجي تو ګه دغه خلک پر شششا وتمبششول او خپلششه‬
‫قبضه يې پرې ټېنګه کړه ‪ ٠‬لنډه دا چې دغه قبېله دکابل دواکمن مرزا الغ بيششګ تششر وختششه ډېششره مشششهوره وه‪،‬‬
‫خوکله چې دوی خپل زور او ځواک با ندې مغروره شول‪ ،‬نو لو مړی دخليلو او مو مندو له خوا چې پېښور‬
‫ته راتلل مات او دپېښور پرېښودلو ته اړ شول ‪ ٠‬ه په هغه وخت کې پېښور‪ ،‬دو ابه‪،‬با جوړ‪ ،‬ننګرهار‪،‬کلپا ڼه‬
‫او دهزاره تر سېمې پورې ټو لې سېمې ددلازاکو وي ‪ ٠‬په دغه وخششت کششې يششو سششفزي هششم پششه کششا بششل کششې د‬
‫مرزا الغ بيګ له خوا ټکول شوي وو او پيښور ته راغلي وو ‪(146) ٠‬‬
‫د يو سفز يو مشر ملک احمدد دلا زاکو نه د يو سفز يو لپاره د يوې سېمې غو ښتنه وکړه ‪ ،‬هما غشه‬
‫و چې دلا زاکو ديو سفز يو سېمه دوی ته ورکړه ‪ ٠‬ورو سته بيا يو سفز يو ددلازاکو نه دنورو سيمو غو ښششتنه‬
‫وکړه او ورته يې وويل چې يوازې دو ابه لږه ده په هغې سېمې مو ګو زاره نه کيږي‪ ،‬چې بيششا دلا زاکششو ورتششه‬
‫د دانشکول‪ ،‬عنبر او دبا جوړ سېمې هم ورکړي او دلا زاکو ته يې وويل چې اشنغر هم پششه دوابششه پششورې دی‬
‫که څه زور او قوت مو وشي اشنغر هم په خپله توره له شلما نيو نه واخلئ ‪(147).‬‬
‫وروسته بيا د يوسفزيو او دلازاکو تر مينځ دځمکو په نيولو سختې او خو نړۍ جګړې وشششوې چششې لششه‬
‫دواړو خواوو ډېر کسان ووژل شول ‪ ٠‬په پای کې ديو سفزو دمشششر ملششک احمششد او ددلا زاکششو دقششبيلې دمشششر‬
‫ملک محمد خان دلا زاک تر مينځ سو له وشوه ‪٠‬‬
‫د دلا زاکو يو شمېر کو رنۍ د مغو لي واکمن جهانګير دو اکمنۍ په وخششت کششې د هنششد بيلا بيلششو بششر‬
‫خو ته وليږل شوې چې زيات شمېر دلازاک لا تر او سه هم هلته مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪146‬نو موړی اثر ‪ ٣٢٣‬مخ‬

‫‪147‬تواريخ حا فظ رحمت خاني‪ ،‬دپير معظم شاه اثر‪ ،‬پېښور‪ ٣١-٣٠،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 196‬‬

‫‪ 68.1‬دلازاکو قبيلې ښاخونه‬

‫ددلا زاکو د قبيلې مشهور ښا خو نه دادي ‪ :‬لوري خيل‪ ،‬يعقوب خيل‪ ،‬احمد خيل‪ ،‬وتک زي‪،‬عمششر‬
‫خيل‪،‬يحيي زي‪ ،‬زکر يا خيل‪ ،‬سمرزي‪ ،‬شمشير خاني‪ ،‬نصرت خيل‪ ،‬عنا يت خيل او نور۔۔۔‬

‫‪ 68.2‬دلازاک په پښتو نخواکې‬

‫د لازاک دپښتو نخوا په چارسدې‪ ،‬مردان‪ ،‬سوات‪ ،‬او همداراز په حسن ابدال‪ ،‬ټکسيلا‪ ،‬راولپنډۍ‪،‬‬
‫هريپور‪ ،‬چچ ‪ ،‬هزاره‪ ،‬اټک او ايبټ اباد کې مېشته دي ‪٠‬‬
‫د هر يپور دسيمې دلازاک په لا ندنيو کليو او با نډو کې مېشته دي‪:‬‬
‫سرای صالح‪ ،‬شاه محمد‪ ،‬لبن با نشډې‪ ،‬مشراد ابشاد‪ ،‬مشونن‪ ،‬غيبشه‪ ،‬بګشرا‪ ،‬ششاه مقصشود‪ ،‬چشور‪ ،‬پورانشا‬
‫باکه‪ ،‬هرې‪ ،‬اخون با نډې‪ ،‬تېر‪ ،‬تالوکير‪ ،‬بهيرا‪ ،‬کو ليان‪ ،‬کلنوان او چمبه کې اوسيږي ‪٠‬‬
‫همداراز داټک دسيمې دلا زاک ددغې سېمې په لا نديو کليو او با نډو کې ژوند کوي‪:‬‬
‫د اټک په کلی‪ ،‬دوليا په کلششي‪ ،‬دفششور ملششي پششه کلششی‪ ،‬دحميششد پششه کلششي او غورغشششتي کلششي کششې ژونششد‬
‫کوي۔ )‪(148‬‬

‫‪ 68.3‬په هندوستان کې‬

‫د هندو ستان داتراپراديش دايالت د ميرټ د ولسوالۍ ) دسټر کټ(کششې هششم ډېششر شششمېر دلازاک پښششتا‬
‫نه او سيږي چې تر او سه پورې ددغې قبيلې ځيني خلک په پښتو ژبې خبرې کوي ‪٠‬‬
‫دشا هجهانپور دسيمي يو مشهور پښتون ليکوال چې ددلا زاک په قبيلې پششورې اړه لشري ښشا غلششی مشر‬
‫غوب احمد خان دی چې ددلا زاکو دقشبيلې پشه اړونشد يشې پشر اخشه څيشړ نشې کشړي دي چشې دسشرخ منشاري‪،‬‬
‫شيوګۍ‪ ،‬مصري خيلو‪،‬جلالپور‪،‬رسششولپو ر دسششيمو دلازاک يششې چششې د ميشرټ د دسشټر کشټ دشششاهجهانپور پششه‬
‫سيمې پورې اړه لري موږ ته را پيژ ندلي او همداراز يې په دغه سشيمه کششې ددلازاک دقششبېلې ځينششي تششا ريخششي‬
‫شخصيتو نه يې مو ږته رامعر في کړي دي چې په دغو کسانو کې يو هم محمد عباس خان دلازاک و چې‬

‫‪http://dilazak.blogspot.com148‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 197‬‬

‫دمغششولي واکمششن جهششا نګيششر پششه وخششت کششې د خپلششو پنځششه زره پششو ځششو نششو سششره هندوسششتان تششه راغلششی او‬
‫بيادشاهجهان دو اکمنۍ په وخت کې همد لته مېشته شوی و او د شا هجهان له خششواورته شششا هششي منصششب‬
‫هم ور کړل شوی و ‪٠‬‬
‫دوهم نا متو پښتو ن چې ددلازاک پشه قششبيلې پشورې يششې اړه درلشوده هغششه محمششدخان و چشې د مغششولي‬
‫واکمنۍ له خوا ورته داوړيسه دسيمې صو بداري ورکړل شوې وه ا و دهو ګلي‪ ،‬بنګا پور او دبيهار پر سششيمو‬
‫يې راج کاوه چې دده او لاده په هو ګلي کې استو ګنه لري ‪ ،‬خودده مزار دشا هجهانپور دسيمې په شششهيد‬
‫والا باغ کې دی او داسي ويل کيږي چې په کو مې جګړې کې شهيد شوی و ‪٠‬‬
‫همداراز بل نا متو پښتون چې دشاهجهانپور په سېمه کې مېشته شوی و دولت خان و چې ددلازاک‬
‫ه قبېلې پورې يې اړه درلوده دلازاک پښتون و چششې دده او لاده اوس هشم دشششاهجهانپور پششه سشيمه کششې اسششتو‬
‫ګنه لري ‪٠‬‬
‫جنيد خان بل پښتون دلازاک و چې درسولپور سيمې ته را ليږ ديدلی و او اوس دغششه ځششای د ننپششورپه‬
‫نا مه يا ديږي چې دا سېمه هم په شاهجهانپور پورې يوه تړ لې سېمه ده ‪٠‬‬
‫بششل پښششتون دلازاک دلاور خششان و چششې هغششه هششم دې سششېمې تششه راليششږ ديششدلی و او دشششاهجها نپششور پششه‬
‫دلازاک محله ياجلا لپور کې يې استو ګنه غوره کړې وه ‪٠‬‬
‫همداراز د او رنګزيب په وخت کې د دلا زاکو دقبيلې يو شمير مشهور شخصيتو نه چششې سششر کششاري‬
‫پو ځي منصبو نه يې درلودل په هغو کې مصري خان‪ ،‬عنا يت خان او نهر خان مشهور دي ‪(149) ٠‬‬
‫پا تي دې نه وي چې دهند په بنګشال‪ ،‬دانشدراپراديش پشه بشاري‪ ،‬د پنجشاب پشه جلنشدر‪ ،‬دراجسشتان پشه‬
‫دلازي او ځينو نورو سيمو کې هم دلازاک پښتانه استو ګنه لري ‪(150)٠‬‬
‫د دلا زاکو دقبيلې يوه مشهوره اتله شاه بورۍ نو ميده چې د عبد الر حمن عمر خيل دلازاک لور وه‬
‫چې دنو موړې د اتلوالۍ کا رنا مې د پښتو ژبې په کيسو کې شته ‪(151) ٠‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Dilazak149‬‬

‫‪http://www.freewebs.com/ishaat/detail.htm150‬‬

‫‪http://pukhtunwomen.org/node/308151‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 198‬‬

‫‪ 69‬دستو خېل‬
‫دستو خيل په اصل کې غلجي پښتانه دي او په سليما نخيلو پښتنو ورګډيږي ‪ ٠‬دوی پششه پخششوا وختششو‬
‫نو کې کو چياني ژوند درلود او دوزو‪ ،‬پسونو‪ ،‬ميږو او اوښانور مې او ګلې يې درلودلې‪،‬خود ډېرې مششودې را‬
‫پد ېخوايې کليو الي ژوند غوره کړی دیش ‪ ٠‬ددغششې قششبيلې زيششا تششره خلششک دننګششر هششار ولا يششت دسششره رود دو‬
‫لسوالۍ په پو رتنۍ بر خه کښکک او خير اباد کې ژوند کوي او هلته ډېرې ځمکششې او بششر جششورې کلاګششانې‬
‫هم لري ‪ ٠‬دسشره رود دولسششوالۍ نشه سشر بېشره دننګشر هششار ولايششت پشه مششر کشز جلال ابشاد ‪ ،‬پېښشور اودکابشل پشه‬
‫ششدرک او بينې حصار کې هم ډېر شمېر دستو خيل استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫د ستو خيل زيا تره د سو داګرۍ په چشا رو بششو خششت دي او دچششايو‪ ،‬ټششو کشر انشو‪ ،‬صشا بونشو‪ ،‬غوړيششو او‬
‫نورو ډول ډول شيا نو سو داګري کوي ‪ ٠‬دوی دځينو هيوادونششو لکششه جاپششان‪ ،‬چيششن‪،‬هنششدو سششتان‪ ،‬دوبششۍ‪ ،‬مششا‬
‫ليزيا‪ ،‬تا يوان‪ ،‬کوريا‪ ،‬تا يلينډ‪ ،‬انګلستان او ځينو نشورو هيوادونشو سشره دسشوداګرۍ اړيکشي لشري ‪ ٠‬ځينشي ځشو‬
‫انان يې په لندن کې هم ژوند کوي ‪٠‬‬
‫دستو خيل ميلمه پا لو نکي او په پښتو او پښتو نواله بششا نششدې ميششن خلششک ديش ‪ ٠‬دوی خپلششو پخوانيششو‬
‫دودونو او رواجو نو ته چې دپلرو نو او نېکو نو نه ورته په مېراث پا تي دي اوس هم ټينګ دي ‪٠‬‬
‫د دستو خيلو دقبيلې يو مشهور مشر ارواښاد حاجي الله نظر خان دستو خيل و چې د المتو کل علشی‬
‫الله محمد ظا هر شاه دواکمنۍ په دوره کې دولسي جر ګې په دو لسمه دوره کشې دننګشر هشار ولايشت دکشو‬
‫چيا نو وکيل او استازی و ‪ ٠‬دی خورا حليم‪ ،‬زړه سواند‪ ،‬ميلمه پال او په پښتو او پښتو نو الې با ندې ټينګ‬
‫پښتون او يو منلی مشر و چې د محمد داود خان دو اکمنۍ په وخت کششې سياسششي بنششدي و ‪ ٠‬ددسششتو خيلششو‬
‫دقبيلې ټولې لانجې او شخړې به دده له خوا حل کيدې او ديوه محترم قو مي مشر په تششو ګششه د ده پرېکششړې‬
‫او فيصلې ټولو خلکو ته منظورې وې ‪ ٠‬دغه مشري اوس دده په کو رنۍ کې دده زامنو خدای نظر او مششو لا‬
‫نظر ته پا تې ده ‪٠‬‬
‫ددسششتو خيلششو د قششبيلي دنششورو مشششهورو کسششانو نششه د حششاجي جششا نبششاز‪ ،‬حششا جششي اميششر زاده‪ ،‬حششا جششي‬
‫ګلزاده‪،‬حاجي چنار‪ ،‬حاجي انار او ځينو نورو نو مو نه يا دولای شو ‪٠‬‬
‫د يوې احصا ئيې له مخې ددستو خيلو دقبيلې دخلکو مجمو عي شمېر د ‪ ٥٠٠٠‬تنو په شا اوخششواکې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 199‬‬

‫اټکل شوی دی‬

‫ماخوذونه ده )‪ (154،153،152‬نه۔‬

‫‪ 70‬دوتاني‬
‫که چېرې د پښتنو دنسب عنعنوي او دودېزه شجره وګورو نو جو ته به شي چې دوتاڼي يا دفتا ڼششي د‬
‫متو زيوپښتنو په ټو لنېز ګروپ کې دلودي اولاده ده ‪ ٠‬ابراهيششم چششې پششه لششودي سششره يششې شششهرت در لششود درې‬
‫زامن درلودل چې سياڼی‪ ،‬نيازی او دوتا ڼي نو ميدل ‪ ٠‬ددوتاڼيو دقبېلې زياتره خلششک پوونششده يعنششي دمششالونو او‬
‫رمو څښتنان او کو چيان دي ‪ ٠‬ځيني خلک يشې دسشو داګرۍپشه چشارو بشو خشت دي او دوی پشه دې بشر خشه‬
‫کې ډېر زيار ګا لو نکي دي ‪ ٠‬په پخو انيو وختو نششو کشې بششه ددوی هغشه شششمېر خلششک چششې دسششو داګششرۍ پششه‬
‫چارو بو خت ول دسو داګرۍ له پاره تششر بخششارا پششورې تللش ‪ ٠‬همششدا وجششه وه چششې دوی دنششورو پوونششده وو تششر‬
‫مينځ ډېر شهرت درلود ‪٠‬‬

‫‪ 70.1‬د دوتا ڼيو دقبيلې ښا خو نه او څا نګي‬

‫ددوتشششششا ڼيشششششو دقشششششبيلې مششششششهور ښشششششا خشششششو نشششششه او څشششششا نګشششششې پشششششه لا نشششششدې ډول دي )‪:(155‬‬
‫حسن خيل‪،‬عمرزي‪،‬مډر خيل‪ ،‬سدو خيل‪،‬ابر اهيم خيل‪،‬بدين خيل‪ ،‬احمد زي‪ ،‬نسو خيل‪،‬سرکي زي‪ ،‬راټا‬
‫خيل‪،‬محمد خيل‪ ،‬بازار خيل او نور ‪٠٠٠‬‬
‫تاريخ حيات افغاني ‪ ١٤٥‬کلو نه دمخه ددوتا ڼيو د قبيلې په اړوند داسي ليکلي دي )‪: (156‬‬

‫‪152‬پښتني قبيلې‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ،‬ددانش چاپ‪ ،‬پېښور‪ ١٤٠ ،‬مخ‬

‫‪153‬معلو مات مختصر در باره اقوام وقبايل سر حدي کشور‪ ،‬دشير رحمن دوړ ليکنه ‪١٠٠ ،‬مخ‪ ،‬دقو مو نو او قبا يلو چارو وزارت‪ ١٣٦٣،‬کال‬

‫‪154‬د د ستو خيلو دقبيلې په اړوند زما) دمقالې دليکوال( شخصي معلو مات او يا دښتو نه‬

‫‪155‬د پښتنو قبيلو شجرې او مينې‪ ،‬دپو هنوال محمد عمر روندميا خيل تا ليف ‪ ٢٦٩ -٢٦٨‬مخو نه‬

‫‪156‬تا ريخ حيا ت افغاني‪ ،‬دپيښور چاپ ‪ ٣٠١‬او ‪ ٣١٥‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 200‬‬

‫"د دوتا ڼيو د استو ګنې اوليږد څر نګوالی دنورو پوونده وو په څېر دی‪ ،‬خو ځيني دو تا ڼي د واڼه په‬
‫سيمه کې مېشته دي ‪ ٠‬دغه سېمه دشېراڼيو دقبيلې دهريپال دڅا نګې شمال خواته ديوه ميدان لششه پششا سششه پششه‬
‫هغو غرو نو کې پرته ده چې دګو ملې خواته زوړ والی يا نشيب لشري ‪ ٠‬دواڼشه زيششاتره دوتشا ڼشي دکشر کيلشې او‬
‫کرنې په چارو بو خت دي ‪" ٠‬‬
‫حيات افغاني په هغه وخت کې پششه واڼششه کششې ددوی شششمېر اتيششا کششورنۍ ښششودلی دی او زيششا تششوي چششې‬
‫ددوی دشمېر دکموالي سره سره هم دوزيرو قبيله نه شي کولای چې دوی له دغه ځا يه بيواکه کړي ‪٠‬‬
‫خودتاريخي شو اهدو له مخې دنو لسمې سششدۍ پششه نيمشا يشې کششې دوی داحمششد زيشو وزيشرو لشه خششوا د‬
‫لانجو او شخړو له کبله په تشد ريشج سشره دېتشه اړ ايسشتل ششول چشې پوونشده ژونشد غشوره کړي ‪٠‬دوتشاڼي دوزيشر‬
‫ستان نه بر سېره په ديره جا تو‪ ،‬د ګو ملې په درې‪،‬غزني‪ ،‬پکتيکا‪ ،‬زابل‪ ،‬کند هار‪ ،‬هلمند‪ ،‬پکتيا اود کنششدز‬
‫ددشت ارچي په ولسوالۍ کې استو ګنه لري ‪ ٠‬يو شېر دوتاڼي پشه ايشران‪ ،‬پشا کسشتان او هنشدو سشتان کشې هشم‬
‫استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫دوتا ڼي زياتره دډيورنډ دکر ښې دواړو خواووته پششه تشګ او راتششګ کشې وي او خپلششې رمشې پيششايي ‪ ٠‬پشه‬
‫پخوا وختو نو کې به دوی خپلې رمې تر هزاره جا تو پورې بيولې چې هلته ددوی دما لششو نششو او رمششو لششه پششاره‬
‫ښې ور شو ګانې او څړ ځا يو نه وو ‪ ٠‬داسې ويل کيږي چې ځيني وختششو نششه دکششاکړو دقششبيلې شششپا نششه خپلششې‬
‫رمې او ګلې ددوی جنوبي او لو يديزوسيمو ته ورولشي خششو دوی د ميلمنششو پشه تشو ګششه دهغشو درنشاوی کشوي او‬
‫دڅړ ځا يو نو نه يې نه منعه کوي ‪٠‬‬
‫هغه دو تاڼي چې په پوونده يا د مششالو نششو او رمششو څښششتنان دي ددوی دود او دسششتور دنششورو پوونششده پششه‬
‫څېر دی‪ ،‬خو هغه دوتاڼي چې په واڼه کې ژوند کوي ددوی خوراک او پششو ښششاک دوزيشرو دقششبيلې خلکششو تششه‬
‫ورته دی ‪٠‬‬
‫داسي ويل کيږي چې کله نشا کلشه د دوتشا ڼيشو او سشليما نخيلشو پښشتنو تشر مينشځ ششخړې او لا نجشې را‬
‫مينځ ته شوي دي چې يوه ستره لا نجه چې ددوی او سليما نخيلو تر مينځ د شلمې پيړۍ پششه لششو مششړۍ نيمششا‬
‫يې کې را مينځ ته شوې وه بيا دپښتني دود او دستور سره سم ا واره شوه ‪،‬خو دوزيرو سره بيا ددوی کو مششه‬
‫لويه شخړه او لا نجه نه ده را مينځ ته شوې ‪٠‬‬
‫ددوتا ڼيو کو چيانو لوی خان خدايداد خان نو ميد چې اولاده يششې اوس هششم دهلمنششد پششه ولايششت کششې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 201‬‬

‫دلو يو جا يدادونو او شتمنيو خا وندان دي او ويششل کيششږي چششې دارواښششاد غلام شششاه خششان دو تششاڼي تششر مړينششي‬
‫وروسته دهغوې زامن په هغه ولايت کې ددوتا ڼيو د قبيلې د کو چيانو دمشرۍ پر ګدۍ ناست دي ‪٠‬‬
‫دوتا ڼي زړور‪ ،‬جنګيالي‪ ،‬ميلمه پا لو نکي او په پښششتني ننششګ او غيششرت ټينششګ خلششک ديش ‪ ٠‬دروسششي‬
‫ښکيلا کګرو په وړاندې يې د نورو پښتني قبيلو په څېر دوياړه ډ کې کار نا مې تر سره کړي دي چششې زمششوږ‬
‫دهېواد تا ريخ به يې هيڅکله هم له ياده ونه با سي ‪ ٠‬د دوتا ڼي دقبيلې په با تورو مبا رزينو کې د حا جي ا‬
‫هششل ا للشه خششان دوتششا ڼششي نشوم يششا دولای ششو چشې پشه حششاجي عبيششدي سشره مشششهور دیش ‪ ٠‬نششو مشوړي دروسشي‬
‫ښکيلاکګرو يو سر سخته دښمن او دلوړو زده کړو او پو هې خا وند دی چې دخپششل قششوم او قششبېلې پششه مينششځ‬
‫کې دښه نوم خا وند دی ‪ ٠‬همدراز دکندز ولايت ددشت ار چي په ولسو الۍ کې حا جششي وکيششل دوتششا ڼششی‬
‫چې د اعليحضرت محمد ظا هر شاه په وخت کې د ولسي جر ګې وکيل واو دهغششه کششورنۍ د دوتششا ڼيششو پششه‬
‫قبيله کې دښه نوم او عزت خا وندان دي ‪٠‬‬
‫د ‪ ١٩٧٨‬کال د يوې سروې له مخې په ټول افغا نستان او پښتو نخواکې ددوتا ڼيو مجمششو عششي شششمېر‬
‫‪ ١٢١٥‬کو رنۍ ښودل شوی و‪ ،‬چې ښا يې اوس به په دغه شمېر کې په زيا ته کچه زيا توالی را غلی وي۔‬
‫ماخوذونه ده )‪ (159،158،157‬نه۔‬

‫‪ 71‬دوړ‬
‫زموږ پښت پو هان او نسب پيژ ندونکي دوړ له اره کر لاڼي پښتانه ګڼي چې تر وزيرو ورو سته دشما‬
‫لي وز ير ستان دو يمه لو يه پښتني قبېله ده ‪ ٠‬دوړ دشمالي وزير ستان د تو چي سين په دواړو غششا ړو کششې د‬
‫غلمي نه نيولې د شينکي تر درې پورې اباد دي ‪ ٠‬تو چي ديوه وادي په څېر دلويديز نه ختيز لورې ته پششر تششه‬
‫ده چې د تو چي سين پکې بهيږي او دوړ د تو چي سين په دواړو غاړو په سترو او کو چنيو کليششو کشې اسشتو‬
‫ګنه لري او چار چا پيره څلور خواوو ته يششې دو زيششرو دقششبيلې خلششک مېشششته ديش ‪ ٠‬همششداراز دوړ دخششتيز نششه د‬

‫‪157‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ١٣٥-١٣٤ ،‬مخو نه‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/d/dotani.shtml158‬‬

‫‪http://www.scribd.com/doc/6192578/A-Dictionary-of-the-Pathan-Tribes159‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 202‬‬

‫خجوړي نه نيو لې په لو يدېز کشې تششر خششړ کمششر پششورې چششې څلششو يښششت مېلششه او ږدوالششی لشري پششه يششوه ششنه او‬
‫سمسوره سېمه کې پر اته دي او دکر نې ډيرې ښې حاصلخيزه ځمکې لري ‪٠‬‬
‫دوړ په دو بششر خششو ويشششل شششوي دي يعنششي ښششکتني دوړ او بششر دوړ ‪ ٠‬هغششه دوړ چششې د ټششل ددرې خششتيز‬
‫لورې ته دمير انشاه نه تر خجوړۍ پورې مېشششته دي هغششوی دښششکتنيو دوړو او هغششه دوړ چششې د دټششل درې لشو‬
‫يدېز لوري ته دميرانشاه او په لويديز کې تر خړ کمره پورې ا ستو ګنه لري دبرو دوړو په نا مه يا ديږي ش ‪ ٠‬پششه‬
‫دوی کې يو بل ډول قبيلوي وېش هم شته چې دتپي ذوت د تور ګوندي او مل ذوت د سپين ګو ندي په نا‬
‫مه سره يا ديږي ‪٠‬‬
‫ددوړو سېمه دتا ريخي پلوه هم ډېره مشهوره ده ‪ ٠‬ددوی په سېمه کې دپخوا نيو‪ ،‬زړو او ورانو دانيششو‬
‫دکنډوالو نښې نښا ې پا تې دي چې له هغو نشه داسشې اټکشل کيشدای ششي چشې دهنشد وانشو يشا يشو نشا نيشانو د‬
‫واکمنيو په وخت کې لويديز افغا نستان ته له دغه ځا يه يوه عا مه لاره تللې وه ‪ ٠‬همداراز هغه زړې سششکې‬
‫چې ددغې سېمې نه تر لا سه شوي دي دا ښيي چې دغه سېمه ډېره پخوانۍ او د پو ځي اهميششت نششه خششورا‬
‫بر خمنه وه ‪٠‬‬
‫تاريخ حيات افغا ني له نن نه ‪ ١٤٥‬کلو نه وړاندې ددوړو دقبيلې په اړوند داسي کښلي دي ‪:‬‬
‫" دوړ د ششيتک اولاده ده او لششه هغششه وختششه چششې دکيششوي او سششور اڼششي او لاده چششې پششه بنششو څيششو سششره‬
‫شهرت لري د شوال نه دبنو سيمې ته راغله‪ ،‬نو له هغې نه تقر يبا ‪ ٥٠٠‬کلو نه تېششر شششوي دي اوددوړو قششبيله‬
‫هم د تو چي دسين په دواړو غاړو کې مېشته شوه ‪ ،‬خو دزيا تو معلو ما تو سره سره هم دا حال څر ګند نه‬
‫شو چې په هغه ځای کې چې اوس د ددوړو دقبيلې دسيمې په نا مه يا ديږي دمخه څوک او سيدل ‪" ٠‬‬
‫په هغه وخت کې چششې مغششو لشي محششي الششد يششن عششا لمګيششر او رنګزيشب دهنششدو سششتان واکمششن و نششو پششه‬
‫‪١١١٢‬هجري کال چې د ‪ ١٦٩٦‬عيسوي کال سره سششمون خششوري د شششهزاده بهادرشششاه پششه مشششرۍ يششو پششو ځ‬
‫دبنو خواته وليږه او غو ښتل يې چې دپښتنو سيمې ا يل او لا ندې کړي‪ ،‬هما غه و چې څه مششوده يششې سششيد‬
‫حسين نو می ددوړو دسيمې دحاکم په تو ګه وټا که او ددوړو په سېمه يې هر کال دولس زره روپششۍ مششا ليششه‬
‫وټا کله ‪ ٠‬بيا ورو سته ددغې سيمې انتظام او امنيت مخ په خرابيدو شو او دوړ بېر ته ازاد او خپلواک شول۔‬
‫څه موده ورو سته ددراني واکمنا نو په وخت کې بېرته تابع او ايل شول ‪،‬ځکه دا سېمه دافغا نسششتان‬
‫پورې يوه تړلې سېمه وه اوددراني زمانشاه تر وخته پورې يې دراني دولت ته دولس زره رو پۍ مششا ليششه ور کششو‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 203‬‬

‫له‪ ،‬خو دراني دولت په دغه سېمه کې کوم ځا نګړی حاکم يا ولسوال يې نه درلود ‪٠‬تر يششوه يششا دوه کلششو نششو‬
‫وروسته به يو تن درانی افسر ديو شمېر پو ځو نو سره ددوی سېمې ته ورته او دولس زره رو پۍ ما ليه بششه يششې‬
‫ترې را ټو لو له ‪ ٠‬دبارکز يو او سدو زيو دشخړو په دوران کې دوی بيا دمشا ليشې نشه ځشان ازاد کشړ او هغشه دا‬
‫چې شاه زمان ديوه سيد پېر په غو ښتنه دوی ته کلنۍدولس زره روپۍ ما ليه ور وبخښله چې دهغې پششه بششدل‬
‫کې به په کال دوی خپلو ځمکو په سر يوه اندازه غله دانه ددغه سيد کو رنۍ ته ورکوله ‪٠‬‬
‫بايد ووايو چې ددوړو سېمه که څه هم د ‪ ١٨٩٣‬ميلادي کال پورې دافغا نستان دخاورې يوه بر خششه‬
‫وه چې د ډيورنډ د تورې او منحو سې معا هدې او تړون تر لا سليک ورو سته چشې داميشر عبشد الشر حمششن او‬
‫انګرېزانو تر مينځ وشوه ددوړو سېمه له افغا نستانه جلا شوه او د بريټش انششډيا تشر وا ک لا نششدې راغلششه او پششه‬
‫دې تو ګه د افغا نستان دخاورې دنورو بر خو په ګډون چې دډيو رنډ د پو لې ها خوا ته پر اته دي او زمششوږ‬
‫پښتانه وروڼه پکې او سي زموږ دغه دوړ پښتانه وروڼه هم زمو نږه جلا شول ‪،‬خو سره له دې هم دغه سششېمه‬
‫تر ‪ ١٨٩٥‬پورې د فغا نستان تر واکمنۍ لا ندې پا تې وه ‪٠‬‬
‫دوړ ډېر جنګيالي‪ ،‬ميلمه پا لو نکي او په پښتو او پښتنو الې با ندې مين خلک ديش ‪ ٠‬دوی دعلششم او‬
‫پو هې سره هم مېنه لري ‪،‬همدا سبب دی چې يوزيات شمېر خلک يې دولتي ملا زمتونه او دنششدې هششم سششر‬
‫ته رسوي ‪ ٠‬دوی په هر وخت کې دبلششو سششګرو او تششا ړاکګششرو پششه وړانششدې پششه مېړانششه جنګيششدلي دي ‪ ٠‬تاريششخ‬
‫حيات افغاني ‪ ١٤٥‬کلو نه وړاندې ددوړو دوسله والو ميړو نو او جنګياليو شمېر ‪ ١٢٠٠٠‬تنه ښو دلی دیش ‪٠‬‬
‫داسي ويل کيږي چې د تو رګو ندي دو سله والو شمېريې ‪ ٣٠٠٠‬تنه او دسپين ګو ندي دو سله والو کسانو‬
‫شمېر ‪ ٩٠٠٠‬تنه وو ‪٠‬‬
‫دوړ منځنی ونې لري او غنم رنګه دي چې زياتره دکر کيلې او سو داګرۍ په چششا رو بششو خششت دي ‪٠‬‬
‫ددوی دسيمې هشوا پشه دوبشي ې تشوده او پشه ژمشي ې سشړه ده ‪ ٠‬غنشم‪ ،‬جشوار ‪ ،‬ګنشي‪،‬تمشا کشو‪ ،‬کشور کمشن او‬
‫ادرک يې غوره حا صلات دي ‪ ٠‬د ميرانشششاه ښششار اود ميششر علششي بششا زار هششم ددوړو پششه سششيمه کششې مششو قعيششت‬
‫لري۔‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 204‬‬

‫‪ 71.1‬قبيلوي جوړ ښت‬

‫لکه چې دمخه وويل شول دوړ په دوو بر خو ويشل شوي دي چې يو ته يې ښکتني دوړ او بل ته يې‬
‫بر دوړ وايې ‪ ٠‬دبرو دوړو ښا خونه په لا ندې ډول دي ‪:‬‬
‫ملخ‪ ،‬همزاڼي‪ ،‬درپه خيل‪،‬نصرت خيل‪ ،‬لنډ‪ ،‬بو يه‪ ،‬طوايف خيل‪،‬زيراخيل‪،‬ابر اهيم خيل‪،‬مريم خيششل‪،‬‬
‫علي زای‪ ،‬ګر بزای ‪٠‬‬
‫د ښکتنيو دوړو ښا خو نه دادي ‪:‬‬
‫مبارک شي‪ ،‬عيدک‪ ،‬خدي‪،‬سو خيل‪ ،‬حيدرخيل‪ ،‬تپي‪ ،‬خدري‪،‬سليان ‪ ٠‬هر مز‪،‬حکيم خيل‪ ،‬پيران‪،‬‬
‫شششمل‪ ،‬بيبششا کششي‪ ،‬بششارقوم‪ ،‬ملکششان‪ ،‬ايسششوړي‪ ،‬زيړوکششي‪ ،‬نصشر خيششل‪ ،‬علششي خيششل‪ ،‬قيمششت خيششل‪ ،‬ايپششي‪ ،‬نششا نششه‬
‫خيل‪،‬زو خيل‪ ،‬توري يل‪،‬پلالي ‪٠‬‬
‫په مير انشاه کې ددوړو ځيني ښا خو نه دادي ‪:‬‬
‫اتمان‪ ،‬لقمان‪ ،‬کټي خيل ‪٠‬‬
‫د ‪ ١٩٦١‬کال داحصا ئيې له مخې ددوړو دقبيلې مجمو عي شمېر ‪ ٥٨١٤٤٨‬تنه ښودل شويدي ‪٠‬‬
‫ماخوذونه ده )‪ (165،164،163،162،161،160‬نه۔‬

‫‪160‬اضلاع‪ ،‬ايجنسيها وقبايل ايالت پښتو نستان ‪ ،‬د شير رحمن دوړ تا ليف‪ ١١٤ -١١٣،‬مخونه‬

‫‪161‬تاريخ حيات افغاني‪ ،‬دپيښور چاپ‪ ٤٣٢ -٤٢٨،‬مخو نه‬

‫‪162‬پښتا نه دتاريخ په رڼا کې‪ ،‬دسيد بهادرشاه ظفرکا کا خيل تاليف‪،‬دپيښور چاپ‪ ١٣٩٦-١٣٩٥ ،‬مخونه‬

‫‪163‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ،‬دپيښور چاپ‪ ١٤٠ -١٣٧ ،‬مخو نه‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/d/dawarh.shtml164‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/North_Waziristan165‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 205‬‬

‫‪ 72‬دولت خېل‬
‫زموږ پښت پو هان او نسب پيژندونکي دولت خيل د پښتنو دمتو زيودټو لنيششز ګششروپ پششورې يششوه تړلششي‬
‫قبيله بولي چې په لو ديو پښتنو ور ګډيږي ‪٠‬‬
‫تاريخ حيات افغا ني چې له نن نه ‪ ١٤٥‬کلو نه وړاندې کښل شوی دی ددولت خيلو پښتنو په اړوند‬
‫داسي کښلي دي ‪:‬‬
‫"دنسب دشجرې تر څيړ لو وروسته داسي جو تيږي چې دلواڼي يا نو حاني د زوی مماپه دريششو زامنششو‬
‫کې ديا سين داولادې نه ددولت خيلو قبيله را مينځ ته شوه ‪ ٠‬دمما دنورې او لادې په پششر تلششه ددولششت خيلششو‬
‫ښاخ دشمېر او واک له مخې دو مره پر مختګ وکړ چششې دممششا داولادې نششورې کشو چنششۍ څششا نګششې ددولشت‬
‫خيلو پورې ا ړوندې څا نګې ګڼلې کيږي ‪ ٠‬تر دولت وروسته چې ا ولاده يې ددولت خيلو په نا مه يا ديږي‬
‫په پنځم پښت کې کټي خان مينځ ته راغشی چشې او لاده يشې دکټشي خيلشو پشه نشامه سشره يشا ديږي ‪٠‬تشر دې د‬
‫مخه چې چې دلواڼي ښا خونه لکه کټي خيل‪ ،‬دولت خيل‪ ،‬ميا خيل‪ ،‬مروت‪ ،‬تتور او نور د ټانک په سششېمه‬
‫کې مېشته شي ټو لو په پوونده ډول ژوند کاوه او لږه اندازه سوداګري يششې هششم کششوله ‪ ٠‬کششه څششه هششم د دوی‬
‫زياتره شمېر خلک په کټواز کې اوسيدل‪ ،‬خو ددغې سېمې په سهيلي يا جنو بي برخه کې يو شمېر دکر نششې‬
‫وړ ځمکې يې هم درلودلې‪ ،‬خو دواڼه په غره او نورو سيمو کې چېر ته چې ډېر ښه څشړ ځششا يشو نشه مشو جشود‬
‫وو هلته دمالدارو لو اڼيو کيږدۍ وې او کله کله به دژمي دتير ولو لپاره د ټانششک سششېمې تششه هششم راتللش ‪ ٠‬کلششه‬
‫چې بيا دکټواز سېمه دسليمانخيلو له خوا دلواڼيو نه ونيو له شوه نو له هماغه وختششه پششه اوړي کششې پششه واڼششه او‬
‫په ژمي کې ددامان د سېمې ټا نک ته دهغوی تګ راتګ پيل شو ‪ ٠‬په دغه وخت کششې دلششو اڼيششو دقششبيلې هششر‬
‫يو ښاخ يو تن مشر درلود چې خان به ورته کيده اود دغو خا نا نو به دهششر خيششل اوزي ملکششان او مشششران تششر‬
‫لاس لاندې درلودل‪ ،‬چې ددغو خا نانو او ملکانو په لار ښوونه به داړونده ښاخونو او څانګو چششارې سششر تششه‬
‫رسېدې‪ ،‬و دلواڼي دقبېلې ټوله مشري يا خاني دکټي خيلو په کو رنۍ په لاس کې وه چې ددولت خيلششو يششوه‬
‫څا نګه شمير له کيد له ‪" ٠‬‬
‫داسي ويل کيږي چې ددولت خيلو دقبيلې او نششورو څششا نګششو وړانششدې دټانششک پششه سششېمه کششې پړانګيششان‬
‫چې دلودي قبيلې يو ښاخ دی استو ګنه درلوده او ددغه ځمکې او ملکيت ددوی پششه لاس کششې و‪ ،‬خششو څششر‬
‫نګه چې دلواڼي دقبيلې پوونده دژمي په مو سم کې دټانک سېمې ته راتلل نو زياتره به د هغششوی څششارويو دپشړ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 206‬‬

‫انګيانو دقبيلې دکرنې ځمکو ته زيششان رسشاوه‪ ،‬نشو همششدا وجششه وه چششې ددوی تششر مينشځ ششخړې او لا نجششې را‬
‫مينځ ته شوې څو په پای کې پړ انګيان او نور په هند کې دمغولي واکمن بابردغضششب وړ وګششر ځيششدل ‪ ٠‬پششه‬
‫دغه وخت کې دکټي خيلو دښاخ نه شهباز خان نومی چې دخانز مان لقب ورکششړل شششوی و دلششواڼي دښششاخ‬
‫ټولې څانګې يعنې دولت خيل‪ ،‬تتور‪ ،‬يا خيل‪ ،‬مروت او نور له ځا نششه سششره يششو کششړل او دپششړ انګيششا نششو نششه يششې‬
‫دټانک دسېمې دتر لا سه کولو نيت وکړ ‪ ٠‬نو مششوړي دټششول لششواڼي ښششاخ نششه لښششکرې راټششولې او همششدا راز لششه‬
‫هغو پوونده وو نه چې په تنګ شوي وو مر سته وغو ښتله او دټانک دسيمې پر او سيدونکو پړ انګيانو يې يششر‬
‫غل وکړ او تر څو جګړو ورو سته لو اڼيان دشهباز خان يا خانز مان په مشرۍ پر پړ انګيا نو با نششدې بششر يششالي‬
‫شول او دکر نې ټولې ځمکې يې داب سياه په ګډون په څلورو بر خو با ندې وويشلې په دې ډول چې يششوه‬
‫بر خه يې دولت خيلو‪ ،‬يوه بر خه يې تتور‪ ،‬يوه بر خه يې مر وتو او يوه بر خه يې هم ميا خيلو ته ور کششړه او‬
‫هغه وخت به چې کال پای ته ورسيد نو دمروتو او ميا خيلو خششا نششان بششه دولشت خيلششو دکټششي خيلششو دڅششانګې‬
‫مشر خانزمان حضور ته و رتلل اوهغه به په منا سبه اندازه د څلورمې بر خې له مخې هر يوه ته خپله بششر خششه‬
‫ور کوله او رخصتول به يې ‪٠‬‬
‫په پای کې مر وتو دڅلورمې بر خې په ويش با نشدې دخشانز مشان کټشي خيشل سشره شششخړې رامينششځ تششه‬
‫کړې او دخپلې بر خې دنيو لو له کبله يې پر ټانک باندې ير غل وکړ او په هغه جګړه کې چې ددواړو غاړو‬
‫تر مينځ پېښه شوه دولت خيلو ماتې وخوړه او هغوی يې له خپل مششر خانزمششان سشره دټانشک دسشېمې نششه بشې‬
‫واکه کړل او پخپله يې پر ټانک با ندې قبضه ټينګه کړه‪،‬خو دکټي خيلو مشر له جبيششل خششان نششه چششې دګنششډ‬
‫اپوريانومشر و او په هغه وخت کې يې دامان ته په پونده ډول تګ او راتګ کاوه مر سته وغو ښته‪ ،‬خششو څششر‬
‫نګه چې مر وتو له ده سره دمقششا بلششې تششوان نششه لاره نششو ځکششه يششې دټانششک سششېمه خوشششي کړهش ‪ ٠‬کششه څششه هششم‬
‫خانزمان دمروتو څلو رمه بر خشه پشر دوی بانششدې بنشده کشړه‪ ،‬و سشره لشه دې هششم دمشر وتشو کششوم خششان بشه چششې‬
‫خانزمان ته ورغی نو هغه به يې تش لاس بېر ته نه لېږه ‪٠‬‬
‫تر لږې مودې وروسته خانزمان دميا خيلو څلو ر مه بر خه هم پر هغوی باندې بنده کړه او دتتور دڅا‬
‫نګې دبر خې پر ته دټانک پورې ټولې سيمې ددولت خيلو لاس ته ورغلې چې اوس هم ددوی په لاس کششې‬
‫دي ‪ ٠‬نا متو انګر يزي مورخ په خپل مشهور اثر)‪ (an account of kingdom of caubul‬کې ددوی شششمېر‬
‫اتششه ز ره کششو رنششۍ ښششودلي دي ‪ ٠‬دنششو مششوړي مولششف پششه قششول دولششت خيلششو دقششبيلې يششو شششمېر وګششړي پششه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 207‬‬

‫کارنده‪،‬زيمه‪،‬کافر کلا او دکابل په شا اوخواکې هم استو ګنه لري ‪(166) ٠‬‬

‫د دولت خيلو دقبېلې ښا خو نه او مشهور کسان چې ددغې قبېلې ځيني څا نګې هغششو تششه منسششو بششې‬
‫دي ‪:‬‬
‫عيسششی خششان‪ ،‬موسششی زي‪ ،‬منششډوزي‪ ،‬پلنششګ‪ ،‬اسششماعيل‪ ،‬زکششو‪ ،‬لقمششان‪ ،‬تششاجي زي‪ ،‬بنششدرزي‪ ،‬جلال‬
‫خان‪ ،‬موسی خان‪ ،‬يحيی زي‪ ،‬کټشي خيششل‪ ،‬بهشدين‪ ،‬خشواجه خضشر‪ ،‬موسشی خششان‪ ،‬فيروزخششان‪ ،‬برمزيششدخان‪،‬‬
‫دولت خان‪ ،‬شهبازخان‪ ،‬غازيخان‪ ،‬حيات خششان‪ ،‬محمششد خششان‪ ،‬شششير خششان‪ ،‬دليششل خششان‪ ،‬سششليم خششان‪ ،‬قتششال‬
‫خششان‪ ،‬خمرېشز خشان‪،‬صشاحب خششان‪ ،‬اکشبر خشان‪ ،‬ششهباز خشان‪ ،‬هيبشت خشان‪ ،‬اللشه داد خشان‪ ،‬خششداداد خششان‪،‬‬
‫صاحبداد خان‪ ،‬سرور خان‪ ،‬نواب شهنوازخان او محمد اکبر خان ‪٠‬‬

‫‪ 72.1‬ددولت خيلو په قبېله کې دمشرۍ څر نګوالي‬

‫موږ دمخه وويل چې ددغې قبيلې مشري له پخوانه دکټي خيلو دکورنۍ په لاس کې وه‪ ،‬خو هششر يششوه‬
‫مشر دخپلې څا نګې يعنې ددولت خيلو سره ښه او دورور ګلوۍ چلند کششاوه‪ ،‬خششو کلششه چششې مشششري دسششليم‬
‫خان زوی قتال خان ته ورسيده‪ ،‬نو هغه په خپلې قبېلې با ندې سختي راوا خيسته او څر نګه چې نو مششوړی‬
‫يو تند مزاجه سړی و نو له دې کبله ددولت خيلو دقبيلې ‪،‬کټي خيلو سره سلا او مشوره وکړه او قتال خششان‬
‫او دهغه زوی اکبر خان يې ووژل او دقتال خان مشر زوی سششرور خششان لششه دې پېښششې نششه بششچ پششا تششې شششول او‬
‫دګل خان دورور ظفشر خشان پشه ملګشر تيشا د مشر وتشو سشېمې تشه راغشی او څشو زره رو پشۍ يشې دخپشل پلار ديشوه‬
‫ملګري نه يې پور کړې او په کابششل کششې دافغششا نسششتان واکمششن تششه پششه عششر ض ورغیش ‪ ٠‬د افغششا نسششتان واکمششن‬
‫دغلجي عبد الر حيم خان هو تک په مشرۍ دسرور خان مرستې ته څلور زره پوځ او څو تو پو نه يششې دهغششه‬
‫مر ستې ته وګو مارل ‪ ٠‬کله چې سرور خان دکابل دشا هي ځو اکو نو په مر سته دټا نششک سششېمې تششه نششږدې‬
‫شو نو ګل خان دسرور خان سره ددښمنۍ سره سره دو لت خيل و پو هول چې دسرور خان ملاتړ وکړي او‬
‫سرورخان هم سو ګند وکړ چې پخو انۍ خبرې به هيروي او چا ته به زيان نه رسوي ‪ ٠‬دولت خيلششو دسششرور‬
‫خان خا ني او مشري ومنله ‪ ،‬خو دسرور خان لوړې او سو ګند تر هغو پورې دوام وکړ تر څو چششې ددولششت‬
‫خيلو معتبران او ملکان دسرور خان حضور ته راغلل او په هغه وخت کې سرور خان هغششه اتلششس تنششه مشششران‬

‫‪166‬دکابل سلطنت بيان‪ ،‬دمونټسټوارټ الفنسټن اثر‪ ،‬دکابل چاپ‪ ٦٠ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 208‬‬

‫چې زيا تره يې دهغه دپلار قتا ل خان او ورور اکبر خان په وژلو کششې سششره سششلا او مشششوره کششړې وه و وژل‪،‬‬
‫خو ګل خان ونه وژل شو‪ ،‬خو سرور خان څه موده ورو سته هغششه وواژهش ‪ ٠‬کلششه چششې يششې دښششمنان لششه منځششه‬
‫ولاړل او دسرور خان خاني او مشري ټينګه او پياوړې شوه او بيا نو هيچا هم دهغه سششره دمقششا بلششې تششوان نششه‬
‫درلود ‪ ٠‬هغه دخپل پلار قا تلين په تدريجي تو ګه او کله به هم چې يو يو لاس ته ور تلشل وژل بشه يېش ‪ ٠‬نشو‬
‫موړي له ځا نه سره پنځه سوه سپا هيان وټاکل او دټانک په سېمه کې يې يوه کلا او با غ جوړ کړ ‪ ٠‬سششرور‬
‫خان به دملک په چارو کې دعدل او انصاف نه کار اخيست ‪ ٠‬که څه هم غريب او بيو زله رعيت لشه هغشه‬
‫ځيني خپه او نارا ضه ول‪ ،‬خو سره له دې هم هغه داسي بندو بست وکششړ چششې هيچششا هششم تششرې سششر نششه شششو‬
‫پورته کولای ‪ ٠‬دټا نک دسيمې هر ډول عايد دهغه شخصي مال ګڼل کيده ‪،‬خو هغه ددولت خيلو نه هيششڅ‬
‫ډول محصول او ما ليه نه اخيستله ‪ ٠‬سرور خان په سخاوت کې ډېر مشهورو ‪ ٠‬له چې دګنډاپور يانو او ميششا‬
‫خيلو په لښکرو بر لاسی شو نو ځواک يې لا پيا وړی او پخپلو سيا لا نو کې ډېر مشهور شو ‪٠‬‬
‫سرور خان په ‪ ١٨٩٢‬بکر ما جيتي کال کې چې د ‪ ١٨٣٥‬عيسوي کال سره سمون خوري مړ شو او‬
‫پر ځای يې زوی الله داد خان مشر وټا کل شو ‪ ٠‬په ‪ ١٨٩٣‬بکر ما جيششتي کششال کششې چششې د ‪ ١٨٣٦‬عيسششوي‬
‫کال سره سمون خور ي کنور نو نهال سنګه دسکهانود پو ځو نوسره ديره جشاتو او ددامششان سشېمې تشه راغشی‬
‫او بيا يې دټانک دسېمې خو اته پو ځو نه وليږل ‪ ٠‬کله چې الله داد خان دنو نها ل سنګ دراتلو نه خبر شو‬
‫او په دې متيقن شو چې خپلو سردارنو او ملا زما نو يې ورسره بيو فا يې کششړې ده نششو دخپلششو زامنششو او خپلششې‬
‫منقو له شتمنيو سره يې دمسيدو او وزيرو ملک ته پناه وروړه او په دې تو ګه د ټا نک سششېمه دسششکهانو لاس‬
‫ته ورغله ‪ ٠‬دی بيا ورو سته دافغا نستان امير دوست محمد خان ته ورغی او له هغه نه يې دمر ستې غوښتنه‬
‫وکړه ‪ ٠‬تر څو مودې ورو سته بېر ته د مسيدو اوو زېرو غرو ته را ستون شششو او څششر نګششه چششې کنششور نششو نهششال‬
‫سنګه دټانک سېمه دملتاني افغا نانو پا ينده خان خواجک زي‪ ،‬حيا ت الله خان سدوزي او عا شق محمششد‬
‫خان عليزي ته د جا ګېر په ډول ورکړې وه‪ ،‬نو الله داد خان تشر ډېشرې مشودې پشورې دسشکهانو او ملتشا نيشانو‬
‫سره وجنګيد او تل به يې دټا نک پر سېمې با ندې بريدونه کول چې نو موړي خپل ټول عمششر پششه جګششړو ې‬
‫تېر کړ تر څو په پای کې مړ شو ‪ ٠‬دالله داد خان تر مړ ينې ورو سته يې ددو تنو زا منو نه يو يې چې محمششد‬
‫شاه نوازخان نوميد دپلرني مشرۍ دبيا تر لا سه کو لو له پاره ډېرې هلې ځلې وکړې چې بياد انګر يزي سششر‬
‫کار په وخت کې دټانک موروثي مشري شاهنواز خان ته ور کړل شوه چې هلته نواب وټا کل شو ‪٠‬‬
‫بايد ويل شي چې دټا نک سېمه دپښتو نخوا په ايا لت کې مو قعيت لري ‪٠‬ټانک پخوا په دېره اسششما‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 209‬‬

‫عيل خان پورې اړوند ډيسټرکټ يا ولسوالي وه ‪٠‬‬

‫دولت خيل ميلمه پا لو نکي‪ ،‬جنګيالي او په پښتو او پښتو نششوالې بششا نششدې ميششن خلششک دي ‪ ٠‬دوی د‬
‫سکندر دتا ړاکونو‪ ،‬چنګيزيانو‪ ،‬مغولو‪ ،‬سيکهانو او انګرېزانو په وړاندې په ميړانه جنګيدلي دي ‪٠‬‬
‫ماخوذونه ده )‪ (171،170،169،168،167‬نه۔‬

‫‪ 73‬دولت زي‬
‫ددغې قبيلې خلک غلجي پښتا نه دي او ځا نو نششه پششه سششليمان خيلششو ور ګششډوي ‪ ٠‬دولششت زي دننګشر‬
‫هار ولا يت دچپر هار ولسوالۍد دولت زيو‪ ،‬بي بشي مهشرو او چينشې پشه کليشوا و دمشو منششد درې پشه ولسشوالۍ‪،‬‬
‫دپکتيا ولا يت د مرکز ګر ديز ښار ته نږدي ددولت زي په کلي او دزر مت په ولسوالۍ‪ ،‬دسمنګا نو ولايت‬
‫دمر کز دايبکو په ښار‪ ،‬دبغلان ولا يشت پششه مششر کشز‪ ،‬دبلششخ ولا يششت دبلششخ پششه ولسششوالۍ‪،‬دميششدان او وردګششو پششه‬
‫ولايت او دکا بل ښار دچهاردهي او بګر اميشو دو لسشوالۍ پششه ششينه او دده سشبز ولسششوالۍ پشه بختيششا رانشو کششې‬
‫استو ګنه لري ‪ ٠‬يو شمير دولتزي دکا بل او جلال اباد تر مينځ دکا بششل دسششيند پشه دواړو غشاړو کشې داليشا س‬
‫خيلو پښتنوسره په ګا ونډ کې ژوند کوي او دکر کيلي په چارو بو خت دي )‪٠(172‬‬
‫د ننګر هار ولا يت دچپر هار ولايت ددولتزو دکلي او سيدو نکشي دو لشتزي ددرويشش خيلشو ‪،‬اللشه داد‬
‫خيلششو او زاري خيلششو پششه څشا نګشو ويششل ششوي ديش ‪ ٠‬ددوی مشششران وايشي چششې ددوی نيکشو نششه ډېشر کلشو نششه‬
‫وړاندې دکند هار او غزني دسيمو له شا او خوا نه دې سيمې ته راليږ ديد لششي او دلتششه يششې ژونششد غششوره کشړی‬
‫دی ‪ ٠‬دننګر هار ولا يت ددولتزو‪ ،‬بي بي مهرو او چيني دکليو زيا تره دولتزي په کر کيلې اخته دي او دکششر‬
‫‪167‬تا ريخ حيا ت افغاني‪ ،‬پښتو ژباړه‪ ،‬دپېښور چاپ ‪ ٣١١ -٣٠٨‬مخونه‬

‫‪168‬پښتا نه دتا ريخ په رڼا کې‪ ١٣٤٩ ،‬مخ‬

‫‪169‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف يادتاليف‪،‬دپيښور چاپ‪ ١٤٣-١٤٠،‬مخو نه‬

‫‪http://www.khyber.org/pashtotribes/d/dolatkhel.shtml170‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Tank_Pakistan171‬‬

‫‪172‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ١٤٤ -١٤٣،‬مخونه‪ ،‬دپېښر چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 210‬‬

‫نې حا صلات يې جوار ‪،‬غنم او نور حبو بات دي‪ ،‬خو دوی دخپلو کر نيزو ځمکو لپاره ډېششرې او بششه نلششري‬
‫نو ځکه يې ډېر شمېر خلک پششه بيششو زلششۍ کشې شششپې او ورځششې تيشروي ‪ ٠‬پششه ا فغششا نسششتان بانششدې د روسشي يششر‬
‫غلګرو تر تيري وروسته دنورو پښتني قو مو نو او قبيلو د خلکو په څېر دو لتزي هم دخپل ټششا ټششو بششي او ځششای‬
‫ځا يګي نه کډوالۍ ته اړ ايستل شول او زيا تره يې پېښور ته مها جر شول چې هلته د کچه ګړ هۍ‪،‬اکششوړي‬
‫خټک‪ ،‬جلو زيو‪ ،‬هنګو‪ ،‬متنيو‪ ،‬کو هاټ‪ ،‬شين ډنډ او ما نسهره کې په کمپو نو کې او سيدل او زيا تشره پشه‬
‫مز دوريو او شا قه کارونو بو خت ول ‪ ٠‬د رو سا نو تر وتلو ورو سته دوی ډېر ې کورنۍ بېر تششه خپلششو اصششلي‬
‫ټا ټو بو ته را ستنې شوې ‪٠‬‬
‫د سمنګانو‪ ،‬بغلا ن او بلخ ولا يتو نو دو لتزي هم ز ياتره دکر کيلې او سو داګر يو په چارو بو خششت‬
‫دي‪ ،‬خو په هېواد کې د تنظيمي جګړو ورو سته دوی زيات شمېر مهشاجرت تشه اړ ايسشتل ششول اوپشه ششمال‬
‫کې دنورو پښتنو په څېر ددوی ځمکې او جا يدادونه‪ ،‬کششورونه او نششورې منقششولې او غيششر منقششولې ششتمنۍ ديششو‬
‫شمېر جنګسا لا رانو له خوا ونيول شوې چې تر او سه هم د هغوی په ولکه کې دي ‪٠‬‬
‫په پخوا وختو نو کې يو شمېر دو لتزيو کو چيا ني ژوند درلود او داوښششا نششو‪ ،‬پسششو نششو‪ ،‬وزو او غوايششانو‬
‫رمي او ګلې در لودلې ‪،‬خو دوخت په تېريدو سره دوی کليوالي ژوند غوره کړی دی‪،‬خويششو شششمېر يششې لا تششر‬
‫او سه پورې کو چيانی سر ګردانه ژوند تيروي ‪٠‬‬
‫دولت زي ميلمه پا لو نکي‪ ،‬په علم او پششو هششې ميششن‪ ،‬زړورا و پششه پښششتو او پښششتو نششولۍ بششا نششدې ټينششګ‬
‫خلک دي ‪ ٠‬دروسي ښکيلا کګرو په وړاندې په ميړا نه جنګيدلي او ډيرې قر با نۍ يې ور کړي دي ‪٠‬‬
‫د ‪ ١٣٦٠‬کال دسر شمير نې له مخششې دننګششر هششار ولايششت دچپششر هششار پششه ولسششوالۍ کششې ددوی شششمېرد‬
‫‪٤٦٥٩‬تنو پششه ششا او خششواکې او دمشو منششد درې پششه ولسشوالۍ کشې ددوی ششمېر د ‪١٤٠٣‬تنشو پششه ششا او خششواکې‬
‫ښودل شوی دی چې ښا يې دا شمېر به اوس تر دې لا زيات وي ‪ ٠‬د هيواد په پا تششې نششورو ولا يتششو نششو کششې‬
‫ددو لتز يو دقبيلې دژونداو شمېر په اړوند مې بشپړ او دقيق معلو مات تر لا سه نه شول کړای )‪٠(173‬‬

‫‪173‬دا هغه معلو مات دې چې ما پخپله دسا حوي ريسر چ په نتيجه کې تر لا سه کړي دي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 211‬‬

‫‪ 74‬دينار خېل‬
‫دينار خيششل لشه اره غلجشي پښششتا نششه دي او دسشليمانخيلو پښشتنو يششو ه څششا نګششه ګڼشل کيږيش ‪ ٠‬دکنشدهار‬
‫ولايت دارغنداب په ولسوالۍ او همداراز ددغه ولا يت په مر کز دکند هار پشه ښشار کشې هشم يشو ششمېر دينشار‬
‫خيل استو ګنه لري ‪ ٠‬د کند هار په ولايت کې د دينار خيلو دقبيلې مجمششو عششي شششمېر د ‪ ١٣٦٠‬کششال د سششر‬
‫شمېر نې له مخې ‪ ٣٣٨٨‬تنه ښودل شوي دي )‪ (174‬چې ښا يې په دغشه ششمېر کشې بششه اوس ډېشر زيششا تشو الششی‬
‫راغلی وي ‪٠‬‬
‫ددينار خيلو دقبيلې يو شمېر د پکتيکا ولايت په شر نه او يو شمېر هم دپکتيا ولايت دمشر کششز دګرديشز‬
‫ښار ته څېر مه د رباط په سېمه کې هم ژوند کوي ‪ ٠‬هغه دينار خيل چې په کند هار کې استو ګنه لري نششو‬
‫دودونه او رواجو نه يې کټ مټ دهغه ځای د خلکو په څېر دی ‪٠‬‬
‫دينار خيل‪ ،‬زړور‪ ،‬ميلمه پالو نکي ‪،‬په هېواد مين او په پښتو او پښتو نولۍ با ندې ټينګ خلک دي ‪٠‬‬

‫‪ 75‬رتن زي‬
‫که چيرې درتن زيو دقبيلې دنسب شجره په غور سره وڅيړو نو جو ته به شي چې دوی دبيټني قبيلې‬
‫يوه څانګه ده چې د جنو بي وزير ستان او دټانک په سېمو کې اسشتو ګنشه لريش ‪ ٠‬بيشټ نېکشه پشه پښشتنو کشې‬
‫ډېر مشهور نېکه تېر شوی دی او په پښتني عنعنه کې هم بيششټ نيکششه خششورا لششوی پښششتون‪ ،‬سششتانه ا و مشششهور‬
‫نېکه ګڼل کيږي ‪ ٠‬د ده نوم په تا ريخو نو کې بيټنی او بټن هم راغلی دی چې لششه خپلششو دوو وروڼششو سششړبن او‬
‫غر غښت نه په عمر کو چنی و‪ ،‬خو دخپل نيک خوی‪ ،‬زهد او تقوا په وجه يې ډېر شهرت تر لا سه کړ ‪٠‬‬
‫لوی استاد ارواښاد علا مه عبد الحی حبيبي رحمت الله عليه دپښتو اد بيا تو دتا ريخ په دوهم ټششوک‬
‫کې ليکلي دي‪:‬‬
‫" دبيټ نېکه احوال موږ ته نه د ی معلوم او نه دده ژوند مورخا نو تصششريح کششړی دی‪ ،‬يششوازې دپټششې‬
‫خزانې دليکنې پر بنسټ ښکاري چې اسما عيل دبيټ نېکه زوی د خششر ښششبون معششا صششر و او دغششه سششړی پششه‬
‫‪ ٤١١‬هجري کال کې مړ شوی دی ‪ ٠‬نو چې داسما عيل دژوند وخت د ‪ ٤٠٠‬هجششري پششه حششدودو کششې وي‬

‫‪174‬معلو مات مختصر درباره اقوام وقبايل سر حدي کشور‪ ٣٠-٢٩ ،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 212‬‬

‫ښا يې چې پلار او اکا يې هم د ‪٣٥٠‬هجري په حدودو کې ژوندي وي " )‪(175‬‬

‫دبيټني قبيلې يوه څا نګه رتن زي دي‪ ،‬خو ځيني بيټني داسې عقيده هم لري چې پششه بيټنيششو کششې دبششو‬
‫بک په نا مه ديوه تن زوی علي يو کو چنی ما شوم وموند او رتن نوم يې پرې کېښود او هغششه نسششل چششې ده‬
‫له پښته رامينځ ته شوی دی درتن زي په نا مشه سشره يششا ديږيش ‪ ٠‬درتشن زيشو ټششول دودو نششه او رواجشونه دبيټنيشو‬
‫دقبيلي نورو څانګو او ښا خو نو ته ورته دی ‪٠‬‬

‫‪ 76‬رځړ‬
‫رځړ په اصششل کششې سششړ بنششي پښششتانه او دمنششدړ او لاده ګڼششل کيششږي او دپښششتو نخششواپه صششوابۍ‪،‬مششردان او‬
‫سوات کې ژوند کوي ‪٠‬که چېرې ددغې قبېلې د نسب ونې يا شجرې ته وګورو نو مندړ درې زامن درلودل‬
‫چې منور ‪،‬خضرا و رځړ نو ميدل ‪ ٠‬ر ځړ په پنځو کو چنيو څا نګو ويشل شوي دي چې ملکزي‪ ،‬ما نيششزي‬
‫‪ ،‬اکوزي‪ ،‬خضر زي او محمود زي نو ميږي چې ملکزي په يار حسين‪ ،‬شير دره او يعقو بي کې‪ ،‬مششا نيششزي‬
‫په په ډاګي‪ ،‬ترلاندي ‪،‬بر مولي او اد ينه کې‪،‬اکوزي په دوبيانو‪ ،‬سړه چينه او اسما عليه کششې‪ ،‬خضششر زي پششه‬
‫شيوه‪ ،‬کا لو خان او شيره غونډ کې او محمودزي په نوي کلي ‪،‬شيخ جانا‪ ،‬اسو ټا او نشا رنجشي کشې مېششته‬
‫دي ‪(176) ٠‬‬

‫‪ 77‬زاخېل‬
‫زاخېل له اره سړ بنششي پښششتانه دي ا و پششه سشړ بنيششوکې غشوري يششا غششو ريششا خېششل دي چششې ېششر دولشت يششار‬
‫ورګډيږي او په دولت يار کې دمو مندو سترې قبيلې تششه منسششوب او دمششو منششدو ددويزيششو دښششاخ يششوه څششا نګششه‬
‫ګڼله کيږي ‪٠‬‬
‫غششوري يششا غششو ريششا خېششل هغششه پښششتا نششه دي چششې دچنګيششز)‪ ٦٣٤‬هجششري قمششري مششړ( پششه تششا ړاکششو نششو و‬
‫دچنګزيانو په نا تا رو نو کې له خپلششې اصششلي مېنششې غشور نششه ليششږد او مهششاجرت تششه اړ ششوي ديش ‪ ٠‬د غششو ريشو‬
‫پښتنو نوم د ستر خو شال) ‪١١٠٠-١٠٢٢‬هجري قمري( په دېوان کې داسې راغلی دی ‪:‬‬
‫‪175‬عبد الحی حبيبي‪ ،‬دپښتو اد بياتو تا ريخ‪ ،‬دويم ټوک‪ ١٠٦ ،‬مخ‪،‬د کابل چاپ‬
‫‪176‬پښتا نه دتا ريخ په رڼا کې‪ ١٣٢٢ ،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 213‬‬

‫هند ته يې روان کړ بدرګه مې مستجاب‬

‫هم ملک‪ ،‬هم خان‪ ،‬هم همه غوري ارباب‬
‫داورنګزېشب عشالمګېر )‪١١١٨ -١١٦٨‬هجشري قمششري( د زمششانې يششو بشل شششاعر حسشين پکلشي وال ويلششي‬
‫دي ‪:‬‬
‫د رقيب دنا کردو به مې خلا ص نه کا‬
‫که جنبه مې شي تمام غوري خښي‬
‫د پښتنو نازکخيال شا عر حميد ما شو خيل هم داسي وايې ‪:‬‬
‫چې دا ستا دنا مې بوی اخلي حميده!‬
‫څه به نه وي خوش دما غه غوري‪ ،‬خښي‬
‫ارواښاد علامه استاد عبد الشکور رشاد رحمته الله عليه در احت ياد په نا مه د مقالو په هغه ټششو لګششه‬
‫کې چې په ‪ ١٣٦٤‬لمرېزکال کې کې دکا بل پو هنتون دژبو او دبيا تو دپو هنځي له خوا خپششره شششوې ده پششه‬
‫خپلې يوې مقاله کې چې د راحت زاخيلي په اړوند يې کښششلې ده دزا خيلششو دقششبيلې پششه اړونششد داسششي ليکلششي‬
‫دي ‪:‬‬
‫"دويزي او خويزي دمو مندو دوې نامتو څا نګې دي چې دګنداو او کو ډا خيلو تر مينځ مېشته دي"‬
‫زاخيل زياتره کو چيان دي‪ ،‬ديشين )‪ (177‬ا و غر شين )‪ (178‬هم پکې شته ‪٠‬‬
‫دننګر هار ولايت دروداتو دولسوالۍ دکان او کتر غششي تششر مينششځ سششېمو کششې مېشششته ديش ‪ ٠‬دننګششر هششار‬
‫ولايت دکا مې ولسوالۍ او ثمر خيلو دکلي تر مينځ هم د زاخېلوڅو کلي شته دي ‪ ٠‬دډکې خششتيز تششه دکابششل‬
‫سيند پورې خو اته هم زاخېل پر اته دي ‪ ٠‬دننګر هار پر زا خېلو بر سېره د کندز په ولا يت کې هم زا خېل‬

‫‪177‬پښتا نه په مجمو عي تو ګه ديشين هغو خلکو ته وايې چې کو چيان نه وي او دما لو نو دروزنې پر ځای کښت او کر وکړي او په کليششو او ښششا رونششو‬
‫کې او سي‬

‫‪178‬غر شين هغه پښتا نه دي چې په غر ونو کې مېشته دي ‪ ٠‬دپښتنو يوه قبېله هم دغر شين په نا مه شته‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 214‬‬

‫مېشته دي )‪ (179‬او دکو رنيو شمېر يشې تقشر يبش َا دوو زرو تشه رسشيږي او مشششهور کلشي يششې پشه لانششدې ډول دي‬
‫)‪:(180‬‬
‫‪ .1‬زاخيل کلی‪ :‬دسپين زر شرکت شاته ‪٠‬‬
‫‪ .2‬خواندان کلی ‪ :‬دچاردرې دسيند پر غاړه ‪٠‬‬
‫‪ .3‬پا چا قلندر کلی ‪ :‬دزرخريد په سېمه کې‬
‫دکندز دو لايت په مر کز دکندز په ښار کې هم زاخېل شته ‪ ٠‬ددغې سېمې نا متو بډای حشا جشي نشا‬
‫زکمير خان زا خيل وچې دزاخيلو نا متو قبيلې ته منسوب و ‪٠‬‬
‫د افغا نستان نا متو ليکوال استاد عبد الرؤف بينواهم دپيښور په نو ښار کې د زاخېل پششه نششا مششه ديششو ه‬
‫کلي يا دونه کړې ده او زيا ته کړې يې ده چې دپښتو‪ ،‬فار سي‪ ،‬عربي او اردوژ بو ليکوال او شا عر راحششت‬
‫زاخيلی په دغه کلي کې زيږ يدلی دی )‪ (181‬خو پخپله ار واښاد را حت دپېښور دنو ښار په سششېمه کششې د زا‬
‫خيلو درې کلي ښو دلي دي ‪(182).‬‬
‫مشهور انګرېز محقق او ختيز پيژندونکی هينري جيورج راورټي دنو ښار د زاخېل کلی دازي خېششل پششه‬
‫نامه يادوي‪ ،‬خو دهندو ستان جيو ګرافيکل سو سائيټي ددغه کلي نوم زاخيل ليکلششی دیش ‪ ٠‬ارواښششاد راحششت‬
‫زاخېلی هم کښلي دي چې د نو ښار په سېمه کې د زاخششان بششا جششوړي درې زا منششو‪ ،‬دري کلششي ودان کشړي‬
‫دي چې درې واړه دزا خېلو په نا مه سره يا ديږي ‪ ٠‬دز اخېلو کلي د نششو ښششار پششه جنششوب لويششدېز کشې پششر اتششه‬
‫دي ‪ ٠‬د زا خېلو او نو ښار تر مينځ دپير پا يې کلی پروت دی ‪ ٠‬پېر پششا يششې لششه نششو ښششاره دوه نيششم کششروه واټششن‬
‫لري )‪ (183‬او زا خېل له پير پا يې نه يو نيم کروه لېرې دی ‪ ٠‬په دې حساب نو د نوښار او زا خېششل تششر مينششځ‬

‫‪ 179‬کندز دا فغا نستان د شما لي ولا يتو نو نه يو ولايت دی چې د امو سيند يې له تاجکستانه بيلوي‪ ،‬ختيز ته يې تخار‪ ،‬لوېدېز تششه يششې بلششخ او سششوېل تششه‬
‫يې دبغلان ولا يتو نه پر اته دي‬

‫‪180‬د پا چا قلندر زيارت او مرقد هم همدلته واقع دی‬

‫‪181‬وګورئ اوسني لېکوال ‪ ٤٢١-١‬دعبدالرؤف بېنوا تاليف‪ ،‬کابل‪ ،‬دو لتي مطبعه‪ ١٣٤٠ ،‬کال‬
‫‪182‬و ګورئ لغات افغا ني‪،‬دراحت زا خېلي تا ليف‪ ١٢٤ ،‬مخ‪ ،‬دلا هور چاپ‬
‫‪183‬وګورئ تواريخ خورشيد جهان په ‪ ١٩٨‬مخ کې چې ازي خيل دڅمکنيو يوه پښه ښودل شوې ده‪ ،‬څمکني هم غوري پښتانه دي‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 215‬‬

‫څلور کروه لاره ده ‪ ٠‬دپيښور او اټک تر مينځ پا چا هي لار د زاخېلو شمال ته تير يږي ‪ ٠‬دپېښششور ښششار او زا‬
‫خېلو تر مينځ يوولس کروه واټن دی ‪ ٠‬نو ښششار دزاخېلششو کلششی د پېښششور ښششار شششمال تششه لشږ مايششل خششتيز لششور تششه‬
‫پروت دی اود مشهور شاعر او لېکوال راحت زاخېلي د ټا ټو بي له کبله د پښتنو پششه ادبششي کششړ يششو کششې دځششا‬
‫نګړي شهرت نه بر خمن دی ‪ ٠‬ارواښاد راحت زا خېلي په څلورو ژبو) پښششتو‪ ،‬فارسششي‪ ،‬عربششي او اردو( کششې‬
‫دشپږ ويشتو تا ليفا تو او تر جمو څښتن دی ‪(184) ٠‬‬
‫د استاد راحت زاخېلي اوحاجي نازکمېرخان بر سېره د ښا غلی کرزي په او سنۍ کششا بېنششه کششې دافغششا‬
‫ستان د ماليې وزير ښشا غلشی عمشر زا خېلشوال اودپښشتو ژبشې د مششهور ششاعر او مشو سشيقي پشوه ارواښشاد اسشتاد‬
‫محمد دين زاخېل نو مو نه يا دولای شو چې دز اخېلو قبيلې ته منسوب خلک دي ‪(185) ٠‬‬

‫‪ 78‬زموخت‪ ،‬زمښت‪ ،‬زويمشت‬

‫زموخت چې دزمښت يا زويمشت په نا مه سره هششم يششا ديششږي دپښششتنو دکشر لا ڼششي ګششروپ پششورې يششوه‬
‫اړونده قبېله ده چې ددغې قبيلې خلک دپښتو نخوا ايالت داورکزيو ايجنسۍ پشه جنششوب کشې د کشو هششاټ پشو‬
‫لې ته څېر مه غر ونشو کشې دميشران زي ا و کششور مشې ددرې تشر مينشځ پشر اتششه ديش ‪ ٠‬خششتېز تششه يششې او رکشزي او‬
‫بنګښ‪ ،‬شمال ته يې ا ورکزي‪ ،‬لويدېز ته يې د توريو قبېله او جنوب خواته دبنګښو پښتنو سره پوله لري ‪٠‬‬
‫د قبيلوي وېش له مخې زموخت يا زمښت په دوو لو يو اصلي څا نګو وېشل شوي دي ‪:‬‬
‫‪ .1‬مموزي يا لويدېځ زمو خت۔‬
‫‪ .2‬خويداد خېل يا ختيځ زموخت۔‬
‫مموزي يا لويدېځ زموخت د منټوال‪ ،‬منډان‪ ،‬وټششي زي‪ ،‬دولششت زي او داود زي پششه څششا نګششو بششا نششدې‬
‫وېشل شوي دي ‪٠‬‬
‫خويداد خيل يا ختېځ زمو خت د حسين خيلو ‪،‬ببۍ خيلو‪ ،‬ټپۍ او خدو خيلوپه څا نګو ويشششل شششوي‬

‫‪184‬دکابل رود چې په پېښور کې يې لنډی بولي دنو ښار په مينځ کې تېر شوی دی‪ ،‬شمالي بر خه يې داشنغر په نو ښار شهرت لري او محمششد زي پښششتا‬
‫نه پکې اوسي‪ ،‬جنو بي بر خه يې دخا لصه نو ښار په نا مه يا ديږي ګډوله خلک پکې اوسي‬
‫‪185‬زاخېل‪ ،‬د راحت ټا ټوبی‪ ،‬دراحت ياد‪،‬دکابل پو هنتون فر هنګي شورا‪ ،‬کابل ‪,١٣٦٣‬کال‪ ٢٥٦-٢٥٤،‬مخونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 216‬‬

‫دي ‪٠‬‬
‫د زموخت دقبيلې دسېمې مجمو عي مسا حت ‪ ٤٠٠‬مربع مېله ده ‪ ٠‬دوی په په يوه غرنۍ سېمه کششې‬
‫استو ګنه لري چې تکه شنه او ډول ډول ونې لري ‪ ٠‬خلک يې دنګې دنګې ونشې او ډېشرې ښشا يسشته څېشرې‬
‫لري ‪ ٠‬زموخت زړور‪ ،‬مېلمه پا لو نکي‪ ،‬جنګيا لي او په پښتو او پښتو نولۍ با ندې مين خلک دي ‪٠‬‬
‫د انګرېزانو دراج او حکمر انۍ په وخت کې ددوی دجنګياليو ميړونو شمېر ‪ ٣٠٠٠‬تنو ته رسيده ‪٠‬‬
‫ددوی او سنی شمېر د ‪ ٦٠٠٠‬تنو پششه شششا او خششواکې ښششودل شششوی دیش ‪ ٠‬دوی سشني مششذ هبششه دي او‬
‫دسمل په ګوندۍ يا ګروپ پورې اړه لري‪ ،‬خو نن ورځ داورکزي قبيلې يوه بر خه ګڼله کيږي ‪٠‬‬
‫ماخوذونه ده )‪ (189،188،187،186‬نه۔‬

‫‪ 79‬زيرک‪ ،‬ځيرک‬
‫درانيان يا ابد اليان چې د پښتني قبيلو په لړ کې دمخه پرې بحث شوی دی دسړبن په ټو لنيز ګروپ‬
‫او ډلې پورې اړه لري او په دوو سترو ښا خو نو ويشل شوي دي چې يو يې زيرک )ځيشرک( او بشل يشې پنشج‬
‫پای نو ميږي ‪٠‬‬
‫د ابد اليا نو دقبيلې په مبحث کې مو ولو ستل چې داسلا مي دورې پششه تاريششخ کششې لششو مششړ نششی سششړی‬
‫چې د)ابدال= اودل( په نا مه ياد شوی دی دپښتني قبيلو يو مشهور نېکه و چې دخپل نششا متششو کهششو لششه سشره‬
‫دسليمان په غره کې او سيده ‪ ٠‬نوموړی دترين زوی‪ ،‬دشرخبون لمسششی او دسششړبن کششړ وسششی دی او دده نششوم‬
‫په پښتو اد بياتو او پخو انيو نسخو کې ) اودل( او دجمع منسوب پششه بڼششه ) اودلششی=ابششدالی( ضششبط دی چششې‬
‫د)‪ ٤٤٠‬هجري يا ‪ ١٠٤٨‬زيږدېز( کلو نو په شا او خوا کې يې پښتا نه قبا يل پر ځان راټششول کششړي ول او دده‬

‫‪186‬اضلاع‪ ،‬ايجنسي ها وقبا ئل ايالت پښتو نستان‪ ٩٠،‬مخ‬

‫‪187‬پښتني قبيلې‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ١٤٨ -١٤٧ ،‬مخو نه‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Zaimukhts188‬‬

‫‪http://www.reference.com/browse/wiki/Zaimukhts189‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 217‬‬

‫له تو کمه ملک سليمان دعيسی زوی چې پشه زېششرک سشره مشششهور و پښشتني قششبيلې يشې دسشليمان لشه غشره نشه‬
‫دکند هار سېمې ته بو تلې او هلته يې مېشته کړې او دخپل ژ وند پششه پششای کششې يششې ملششک بششارک پششه مشششرۍ‬
‫کښيناوه او تر بارک ورو سته دزيرک بل زوی ) ملک پششو پششل( دخپششل نفششوذ سششا حششه داوسششني بلششو چسششتان تششر‬
‫شال او ژوبه پورې وغز وله او تر ‪ ٦٥‬کلو نو تر مشر توب ورو سته د ‪ ٨٩‬کلو نو په عمر مړ شو ‪(190) ٠‬‬
‫ويل کيږي چې دابدال تر مړينې وروسته رځړ دخپلې کو رنۍ مشر شششو او دخپلششو زامنششو د ډلششې نششه يششې‬
‫خپل مشر زوی عيسی خپل ځای ناستی وټا که ‪(191) ٠‬‬
‫دعيسی په زامنو کې سليمان تر ټو لو پوه او هو ښيار و نو ځکه په ځيرک مشهور شو‪ ،‬چې تر او سه‬
‫پورې هم پښتانه په مجمو عي تو ګه هو ښيار سړي ته ځېرک وايې ‪ ٠‬که څه هشم عيسششی دميششرک پششه نششا مششه‬
‫مشر زوی درلود ‪ ،‬خو سليمان يې دهو ښيارۍ او ځير کتوب په وجه خپل ځششای ناسششتی وټششا کهش ‪ ٠‬دځيششرک‬
‫په څلورو زامنو کې يې مشر بارک نو ميده او پلار دی دکورنۍ مشر ټا کلی و ‪ ،‬خو تر څششه مششودې ورو سشته‬
‫مشري دمک پو پل لاس ته ورغله ‪٠‬‬
‫لنډه داچې ه په پای کې ستر غازي اعليحضرت احمد شاه با با عليه الر حمه چې دپو پلزيششو د ښششاخ‬
‫دسدو زيو دڅا نګې نه و د ‪ ١٧٤٧‬ميلادي کال نه ‪ ١٧٧٢‬ميلادي کاله پورې يوه لو يه امپراتوري جوړه کړه‬
‫)‪ (192‬چې په تاريخ کې ددرانيانو دامپراتورۍ په نامه ياديږي ‪٠‬‬
‫درانيان دځيرک او پنج پای په دوو لو يو ښا خو نو ويشل شوي دي ‪ ٠‬د ځيرک دښششاخ نششورې قششبيلې‬
‫په لاندې ډول دي ‪:‬‬
‫بارکزي‪ ،‬اڅکزي‪ ،‬پوپلزي‪،‬الکوزي‪ ،‬محمد زي او سدوزي ‪(193) ٠‬‬
‫دغه قبيلې بيا په ډېرو نورو څا نګو ويشل شوي دي ‪٠‬‬

‫‪190‬دافغا نستان نو ميالي‪ ،‬د استاد عبد الروف بېنوا تاليف‪ ،‬لو مړی ټوک‪ ٣٤ ،‬مخ‬

‫‪191‬تا ريخ حيات افغا ني‪ ،‬پښتو ژباړه‪١٤٣ ،‬مخ ‪،‬دپېښور چاپ‬
‫‪192‬پښتانه دتاريخ په رڼا کې‪ ١٢٨١ ،‬مخ‬
‫‪193‬پښتني قبيلې ‪ ،‬ددکتور لطيف ياد تاليف‪ ١٤٩ -١٤٨ ،‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 218‬‬

‫‪ 80‬زېرماني‬
‫زېر ماني په اصل کې غلجي پښتانه دي او زيات شمېر وګشړي يششې دتششو خشو پشه سشېمه کششې اسششتو ګنششه‬
‫لري ‪ ،‬خو دکا بله تر کند هاره پورې په ځينو کليو او بششا نششډو کششې يششو يششا دوه کششوره مېشششته ديش ‪ ٠‬زېششر مششاني‬
‫زياتره دکر کيلې په چارو بوخت دي ‪ ،‬خو ځينې يې سوداګري هم کوي )‪٠(194‬‬
‫ددوی دود او دستور زياتره د نورو غلجيو قبيلو په څېر دی ‪ ٠‬د ډېرو هلششو ځلششو پششه نششتيجه کششې مششې نششه‬
‫ددوی دشمېر په اړه کوم معلو ت تر لا سه کړل او نه يې هم دخيلو نو وېش راته څر ګند شو ‪٠‬‬
‫د زېر مان کلمه داو ستا يي عصر او دورې سر يمان را په زړه کوي چې د سليمان د کلمې سره يششې‬
‫رېښه يوه او د سليمان يعنې د) روه( دسېمې معنی يې لر له ‪٠‬‬

‫‪ 81‬زېړاني‬
‫زيړ اني په اصل کې سسړ بني پښتا نه دي او د غو ريا خيلو پښششتنو او لاده دهش ‪ ٠‬زيړانششي ځششا نششونه پششه‬
‫مو مندو هم ورګډوي ‪ ٠‬غوريا څلور زامن درلودل يعنې دولت يار‪ ،‬خليل‪ ،‬څمکني او څلورم زوی يې زيششړان‬
‫نو مېد چې او لاده يې د زيړ انيو په نا مه سره مشهوره ده او دننګر هار ولايت مر کز جلال اباد ته نششږدې د‬
‫زيړ انيو په کلي کې چې دسره رود دولسوالۍ په اداري واحد پورې اړه لري مېشته دي ‪٠‬‬
‫د پښششتنو دتششا ريششخ مؤلششف ارواښششاد قششا ضششي عطششاؤالله خششان ليکششي ‪:‬غششو ريششا خيششل تقششر يبششا د )‪( ١٤٥٠‬‬
‫ميلادي کال په شا او خوا کې دغزني لو يدېز ته دتر نششک دسششېمې پششه شششا و خششوا کششې او سششېدل ‪ ٠‬څششر نګششه‬
‫چې د دوی په شمېر کې زياتوالی راغی نو دوی دغزني نه کابششل او دکششابله دننګششر هششار خششو تششه وکششو چيششدل۔‬
‫)‪(195‬‬
‫دتاريخ حيات افغا ني ليکوال ډپټي محمدحيات خان ليکي ‪ :‬زيړاني دننګر هشار پشه ششا و خشواکې دتشا جکشو‬
‫سره يو ځای او سيږي او زياتره خلک چې ددوی دنسب دشجرې سره اشنا نه دي دوی تا جک بولي)‪(196‬‬

‫‪194‬پښتا نه دتاريخ په رڼا کې ‪،‬دسيد بهادرشاه ظفر کا کا خيل تاليف‪ ١٣٤٦ ،‬مخ‪ ،‬پېښور يونيورسټي بک ايجنسي‪ ١٩٦٢ ،‬ميلادي کال‬
‫‪195‬دپښتنو تاريخ‪ ،‬دقا ضي عطاؤالله خان تاليف‪ ،‬لومړی ټوک‪ ،‬کابل ‪ ١٣٥٦،‬لمرېزکا ل‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 219‬‬

‫لکه چې اخو ند دروېزه هم په خپل مشهور اثر تذ کر ۀ الابرار والا شرار کې ليکلي دي چې دزيړاني‬
‫ښاخ له خپلو نورو ورو ڼو نه بېل او دننګر هار دسېمې له تششا جکششا نشو سشره او سشيږي )‪ ٠ (197‬خششو بايششد وويشل‬
‫شي چې دوی سل په سلو کې پښتانه اود دوی په پښتو نولۍ کې هيڅ دشک ا و تر ديد ځای نشته ‪٠‬‬
‫دزيړانيو پښتنو دقبيلې ځينې څا نګې لکه پهاړ خيل‪ ،‬دولت خيل ‪ ،‬احمد خيششل او تششار خيششل دبششرو مششو‬
‫مندو سره په غم او ښادۍ کې شريک دي ‪ ٠‬همداراز ددغې قبيلې يو شمېر خلک د لغمششان ولايششت دالينګششار‬
‫او قر غيو په ولسو اليو کې هم استو ګنه لري ‪(198) ٠‬‬
‫زيړاني زياتره دکر کيلې په چارو بششو خششت دي ‪ ٠‬يششو ششمېر يشې پششه سشو داګرېشزو کششارونو او دوکانششداريو‬
‫باندې هم بو خت دي ‪ ٠‬زيړاني ميلمه پا لونکي او په علم و پو هې ميششن خلششک دي ‪٠‬پششه پخوانيششو وختششو نششو‬
‫کې ددوی ځمکې ډېرې اوبه نه درلودلې‪ ،‬خو کله چې په ‪ ١٣٤٥‬هجري کال د ملت دبا با خدای بخښلي‬
‫اعليحضرت محمد ظا هر شاه د واکمنۍ په وخت کې دننګر هار دکانال پروژه جوړه شوه نو ددوی دسېمې‬
‫کر وندې يې خړوبه کړې ‪ ٠‬اوس ددوی دکر نې ځمکې ډېرې حا صلخيزه دي ‪٠‬دننګر هار ولايت دزيړاينششو‬
‫دکلي يو دروند مشر خدای بخښلی ملک عطا و چې دښو کړو وړو او ښه چلند خاوند و ‪(199) ٠‬‬

‫‪ 82‬سافي‪ ،‬ساپي‬
‫سا پي يا سا پيان د پښتنو د غرغښشت پشه ټشو لنېشز ګشروپ کشې يشوه مهمشه او لشر غشو نشې قشبېله ده چشې‬
‫وګړي يې په کو نړ‪ ،‬لغمان ‪ ،‬کا پيسا‪ ،‬پروان ‪ ،‬ننګر هار‪،‬پکتيا‪ ،‬خوست‪ ،‬بادغيس ‪،‬بلخ ‪ ،‬فارياب ‪ ،‬کنششدز‪،‬‬
‫کابل ‪،‬دپښششتو نخشوا پششه مشو منشدو ايجنسشۍ ‪ ،‬دره خيشبر‪ ،‬دسشهيلي پښشتو نخشوا پششه مشر کشز کششو ئيټشه ‪ ،‬پښشين ‪،‬‬
‫ژوب ‪ ،‬سيبۍ او همداراز په اټک او دپا کستان د پنجاب ايا لت په فيصل اباد کې استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫د سا پيو قبېله دتاريخ په اوږدو او بېلا بېلو پړاوونو کې په مختلفو او بېلا بېلو نو مو نو سره ياده شششوې‬

‫‪196‬تاريخ حيا ت افغا ني دپېښور چاپ‪ ٢٤٤،‬مخ‬

‫‪197‬تذکرۀ الا برار والا شرار‪ ،‬دروېزه اخون ‪،‬پېښور‪ ،‬ادرۀ اشاعت سر حد‪٦٩،‬مخ‬

‫‪198‬پښتانه‪ ،‬لومړی ټوک‪ ١١٨٠ ،‬مخ‬

‫‪199‬ددکتور لطيف ياد شخصي يادداشتونه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 220‬‬

‫ده ‪ ،‬دبېلګې په تو ګشه‪ :‬سشاپي‪ ،‬صشافي‪ ،‬سششا پيشن‪ ،‬سشپين‪ ،‬سششا پيشس‪ ،‬سششا پيشت‪ ،‬سششا فيسشت ‪،‬سشا فيشت‪ ،‬سشا‬
‫پينګ‪ ،‬سا پيته‪ ،‬سا پيسته‪ ،‬اسا پنتيه‪ ،‬سپينته‪ ،‬سو پتا او نور )‪٠ (200‬‬
‫داسې روايتو نه شته چې سا پيان يوه لر غو نې اريا يې قبيله ده چې يو ناني کلا سششيکو مششؤ رخينششو پششه‬
‫خپلو تا ريخي کتا بو نو کې ددغشې قششبيلې يشا دونششه او ذکششر کشړی دی او پخپلشه مقشدوني اسششکندر دکشو نشړ او‬
‫لغمان په ځمکو کې ددغو خلکوسره مخا مخ شوی دی او ډېرې جګړې يې هششم ورسششره کششړي دي ‪ ٠‬ددې‬
‫خلکو څه برخه د مو مندو او باجوړ دسېمو په شا او خواکې هم د لوی اسکندر سره پششه جګششړو کششې ښششکيل‬
‫شوي دي )‪٠ (201‬‬
‫لغمان او کو نړ ته د سا پيانو دراتلو په اړه داسي ويل کيږي چې دميلاد نششه ‪٢٠٠٠‬کلششو نششه وړانششدې بششا‬
‫ختري ار يا ئيان دشمېر دزيا توالي او د ځای دتنګوالي له کبله په ليږد پيل وکړ چششې دپکهششت دقششبيلې نورښششا‬
‫خونه او دهغو په لړ کې سا پيان هم شا مل ول ‪ ٠‬کله چې سا پيششان د هنششدو کششش لششه درو نششه د کششا پيسششا پششه‬
‫حوزه کې ښکته شول او له دې ځا يه يې تقر ېبادسيندو نو طبيعي مجرا ګا نې پشه مخشه نېشولې چشې دهغشوی‬
‫نه يې يوې ډلې دکا بل سيند په مخه نېو لې اود نجراب‪ ،‬تګاب‪ ،‬سروبي او لغمان له لارې د کو نششړ دسششيند‬
‫حوزې ته ورسېدل ‪٠‬‬
‫په دې کې دهيڅ شک او تر ديد ځای نشته چې سا پيانو د ميلاد نه ‪ ٢٠٠٠‬کلو نه دمخه په ليششږد او‬
‫مها جر تو نو پيل کړی دی او اوس په کا پيسا‪ ،‬کو هستان‪ ،‬کوه سششاپي‪،‬پششروان‪ ،‬لغمششان‪ ،‬کششو نششړ ‪ ،‬جنششدول‪،‬‬
‫پشات‪ ،‬سوات او با جوړ کې مېشته دي )‪٠(202‬‬

‫‪200‬عبد المالک کو لکوال ساپی‪ ،‬سا پيان او دهغوی قبېلوي وېش‪ ،‬دجرګې مجله‪ ٣٥ ،‬مخ‪ ١٣٦٥ ،‬کال‪ ،‬کابل‬

‫‪201‬مطيع الله چمبيلی‪ ،‬بيا هم سا پيان وپېژنئ‪ ،‬دکابل مجله‪ ٤٤ ،‬ګڼه‪ ١٣٣٦ ،‬کال‬

‫‪202‬تاريخ حيات افغاني‪ ٢٣٦،‬مخ‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 221‬‬

‫‪ 82.1‬قبيلوي جوړښت‬
‫سا پيان په لو مړي سر کې په شپږومهمو ښا خو نو ويشل شوي دي چې ودير‪،‬ګششوربز‪ ،‬کنششد هششاري ‪،‬‬
‫مسود‪ ،‬ښا ديخيل اوګاګي زي نو ميږي )‪ ( 203‬چې بيا وروسته په نورو څا نګو وېشل شوي دي چې دغه څا‬
‫نګې په لاندې ډول دي ‪:‬‬
‫امري‪ ،‬شيخي‪،‬باړ ميزي‪،‬بيا نخيل‪ ،‬کټه سر‪ ،‬غيبي خيل‪ ،‬حبيب زي‪ ،‬کاکا زي‪ ،‬خا ديخيل‪ ،‬سليمان‬
‫زي‪ ،‬با دين زي‪ ،‬ادم زي‪ ،‬پا ينده خيل ‪ ،‬نو رخيل‪ ،‬خيرن زي‪ ،‬زکششوزي‪ ،‬مېششر علششي خيششل‪،‬الششو کششوزي‪ ،‬عطششا‬
‫خېل ‪،‬سين زي‪ ،‬بري زي‪،‬شمسو کور‪،‬مدور کور‪،‬غلجی کور ‪،‬ابه خېل‪ ،‬سيپان‪ ،‬مرزاخېل‪،‬کمششال خېشل‪ ،‬امشر‬
‫ويي‪،‬بدين زي‪،‬خادي خېل‪ ،‬رحيمداد خېل‪ ،‬حيدر خېل‪،‬شابول خېل ‪ ،‬سليمان خېل ‪٠‬مششولاتم کششور‪،‬ملايششان‪،‬‬
‫کاګي‪،‬شهزاده او ټنګه ګوربز ‪٠‬‬

‫‪ 82.2‬د سا پيانو داستو ګنې سېمې‬

‫‪ .1‬دکونړ په ولايت کې‬
‫د سا پيا نو دقبيلې زيات شمېر وګړي دکو نړ په ولايت کششې ا سششتو ګنششه لششري او پششه نششو مششوړي‬
‫ولايششت کششې دسششا پيششانو داسششتو ګنششې ځششا يششو نششه پششه لانششدې ډول دي‪ :‬اسششد ابششاد‪ ،‬نرنششګ‪ ،‬بششر‬
‫يکوټ‪،‬سر کا ڼي‪ ،‬دانګام‪ ،‬څو کۍ ‪،‬نورګل‪ ،‬پيچ‪ ،‬چپه دره‪ ،‬با ډيل‪ ،‬دېوه ګل‪ ،‬دمزار دره او‬
‫شو نکړۍ ‪ ٠‬د کو نړ په ولايت کې دسا پيا نو مجمو عي شمېر تقر يبا د ‪ ١٥٠٠٠٠‬تنو په شششا‬
‫وخواکې ښودل شوی دی ‪٠‬‬
‫‪ .2‬دلغمان په ولايت کې‬
‫د لغمان په ولايت کې سا پيان په عمر زيو‪ ،‬شکور اباد‪،‬علي خيلو‪،‬پا چا خيلو‪،‬احمد زيششو ‪،‬بششا‬
‫ړېزيو‪،‬سالاو‪ ،‬ګاګړ‪ ،‬کو ټالۍ‪ ،‬دروېش اباد‪ ،‬دولت شاه‪،‬اتوک‪ ،‬چکله او دوګل کشې ژونشد کشو‬
‫ي چې په نو مو ړي ولايت کې سا پيان د ‪ ٥٠٠٠٠‬زرو تنو په شا او خواکې اټکل شوي دي‬
‫د لغمان ولايت د عمر زيو سا پيا نو مشهور ښششا خششو نششه تششور خېششل‪ ،‬خېششرن زي‪ ،‬زکششوزي‪ ،‬مېششر‬

‫‪203‬معلومات مختصر درباره اقوام وقبا يل سرحدي کشور‪ ١٦٠،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 222‬‬

‫علي خيل‪ ،‬الو کوزي او عطا خيل دي ‪٠‬‬

‫‪ .3‬دکا پيسا په ولايت کې‬
‫سا پيان د کا پيسا په ولايت کې ددغه ولايت د تګاب او نجراب په ولسو اليو کې استو ګنششه‬
‫لري ‪٠‬‬
‫‪ .4‬د پر وان په ولايت کې‬
‫سا پيان د پروان ولايت په کوه سا پي‪ ،‬سيد خيلو‪ ،‬کو هششدامن او کششو هسششتان کششې اسششتو ګنششه‬
‫لري ‪ ٠‬د پروان ولايت سا پيا نوددې لپاره چششې دوی د تشا جکشو ورو نوسشره دډېشرو کلشو نششو پشه‬
‫اوږدو کې او سيدلي دي نو خپله ژ به پښتو يې له لاسه ورکړې ده ‪٠‬‬
‫‪ .5‬د ننګر هار په ولايت کې‬
‫دننګر هار ولايت دخېوې ولسو الۍ په دره نور کې هم ددوی يو کلی شته چې دبشو ډيشالۍ پشه‬
‫نا مه يا ديږي ‪ (204)٠‬دا هغه بوډيالۍ ده چې شا عر انوپه خپلو شعرونو او سندر غاړو پششه خپلششو‬
‫سندرو کې ترې يا دونه کړې ده او ويلي يې دي‪:‬‬
‫ادکې مورې ما ڼو له ځمه‬
‫دبو ډيالۍ تو تان ږلۍ وهلې دېنه ما ڼو له ځمه‬
‫‪ .6‬دبلخ په ولايت کې‬
‫ددغه ولايت په مرکز او دبلخ او دولت اباد په ولسو اليو کې هم سليمان خېششل سششا پيششان اسششتو‬
‫ګنه لري ‪٠‬‬
‫‪ .7‬دفارياب په ولايت کې‬
‫ددغه ولايت دقيصار په ولسوالۍ کې هم سليما ن خېل سا پيان استو ګنه لري ‪٠‬‬
‫‪ .8‬د بادغيس په ولايت کې‬
‫د غورماچ په ولسوالۍ کې هم سليما ن خېل سا پيان مېشته دي ‪٠‬‬

‫‪http://www.nps.edu/programs/ccs/Docs/Pakistan/Tribes/Safi.pdf204‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 223‬‬

‫‪ .9‬دپښتو نخوا په مو مندو ايجنسۍ کې‬

‫د پښتو نخوا دمو مندو په ايجنسشۍ کشې يشو زيشات ششمېر سشا پيشان چشې دکنشد هشاري‪ ،‬مسشود‪،‬‬
‫ګوربز او ودېر په ښا خو نو پورې اړه لري اسشتو ګنشه لشري او داسشې ويششل کيششږي چشې د ‪١٩٦١‬‬
‫زېږ دېز کال د سر شمېر نې له مخې ددوی شمېر ‪ ٥٣٠٠٠‬تنه ښششودل شششوي دي چششې ښششا يششې‬
‫دا شمېر به او س لا تر دې ډېر زيا ت وي ځکه چې ددغششې سششر شششمېر نششې نششه اوس پششوره ‪٤٩‬‬
‫کلو نه تېر شوي دي ‪٠‬‬
‫کند هاري سا پيان دمو مندوا يجنسۍ په ويدانشا‪ ،‬کرېل‪،‬چينه ګۍ‪،‬کندو کو هي‪ ،‬امرو يششي او‬
‫چناري کې استو ګنه لري چې په مجمو عي تو ګه ددوی سېمه دسره کمر پششه نششا مششه سششره يششا‬
‫ديږي ‪ ٠‬دسوات اخوند صاحب ملا عبدا لغفور هم کند هاری ساپی و ‪٠‬‬
‫ګوربز سا پيان په تره کي تنګي‪،‬لکړۍ‪ ،‬کمر کلا او کټه سر کې مېشته دي ‪٠‬‬
‫مسود ساپيان په چينارۍ‪ ،‬زيارت‪ ،‬خزينه او کوږ پاڼ کې مېشته دي ‪٠‬‬
‫همشششداراز ودېشششر سشششاپيان د کشششونړ دسشششيند پشششه جنشششو بشششي بشششر خشششه کشششې اسشششتو ګنشششه لشششري )‪(205‬‬
‫بايد وويل شي چې د مومندو ايجنسۍ د ساپيانو کلتور کټ مټ مو مندو ته ورته دی ‪٠‬‬
‫په سهيلي پښتونخوا کې‬ ‫‪.10‬‬
‫يو شمېر سا پيان دسهيلي پښتو نخوا په سيوۍ‪ ،‬ژوب او کو ئيټه کې هم اسششتو ګنششه لششري چششې‬
‫مير زايي او کمال زي يې ښا خو نشه دي‪ ،‬خشو څشر ګنشده دې وي چشې دغشو سشا پيشا نشو پښشتو‬
‫هېره کړې ده او دسند يا نو کلتوري حا کميت يې پر ځان منلی دی )‪٠ (206‬‬
‫په پا کستان کې ‪:‬‬ ‫‪.11‬‬
‫د پا کستان د پنجاب په فيصل اباد کې هم يو شمېر سا پيان استو ګنه لري ‪٠‬‬

‫‪205‬ولي محمد خان سيال کاکړ‪،‬پښتو او پښتا نه په سهيلي پښتو نخوا کې‪ ٤٩،‬مخ‬
‫‪206‬ولي محمد خان سيال کاکړ‪،‬پښتو او پښتا نه په سهيلي پښتو نخوا کې‪ ٤٩،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 224‬‬

‫‪ 82.3‬دسا پيا نو دقبيلې اقتصادي جوړښت‬

‫د کونړ سا پيان له دې کبله چې دکرنې ځمکې يې لږې دي ‪،‬نو دهغششې تششر څنششګ غواګششانې‪،‬پسششونه‪،‬‬
‫ګډيان او مېښې هم روزي چې دغوښو‪ ،‬شيدو او نورو حا صلا تو نه يې ګټه اخلي ش ‪ ٠‬دوی دکرنششې ځمکششې‬
‫زيا تره للمي دي چې اوبه نه وررسيږي او يا داوبو رسيدل ورته ناشو ني دي ‪ ٠‬زيا تره بز ګران يې په بيششوزلۍ‬
‫کې ژ وند تيروي‪ ،‬په تېره بيا هغه بز ګران چې دبا دارنو) دځمکو دخا وند انو( ځمکششې کششري نششو مجبششور او‬
‫مکلف دي چې د تخم نه پر ته نورې ټو لې ستو نششزې لکششه غوايششان‪ ،‬دبزګششرۍ الات‪ ،‬دځمکششې وهششل‪،‬کششرل‪،‬‬
‫رېبل‪ ،‬را ټو لول او ميده کول پخپله غاړه واخلي ‪ ٠‬ان د ځمکې دخا وند کو رته د حششا صششلا تششو وړل هششم د‬
‫بزګر پر غاړه دي ‪ ٠‬بز ګر مجبور دی چې دې نورو کا رونو تر څنګ د خپل بادار‪ ،‬خره‪ ،‬غواګانې او مېښې‬
‫هم وسا تي ‪ ٠‬همداراز بز ګر خپل بادار تشه دغشره نشه وړيشا لشر ګشي راوړيش ‪ ٠‬دبشز ګشر مېشر مشن بايشده دي چشې‬
‫دځمکې دخا وند دمېر منې اوامرو ته غاړه کښيږدي ‪ ٠‬لنډه دا چې زياتره خلک يې بېوزله او نېستمن دي ‪٠‬‬

‫‪ 82.4‬خوراک‬
‫دوی په خوړو کې زياتره دجوارو‪ ،‬اوربشو‪ ،‬غنموا و ورېجو نه ګټه اخلي ‪٠‬څر نګه چې دوی دبزګرۍ‬
‫تر څنګ په مالدارۍ هم بو خت دي‪ ،‬نو زياتره يې دغواګانو او مېښو د شيدو نششه هششم ګټششه اخلششي ا و غششوړي‬
‫يې يا په شتمنو خلکو پلوري او يا يې د ننګر هار سېمې ته دپلورلو لپاره راوړي ‪٠‬‬

‫‪ 82.5‬جامې‬
‫دوی زيششاتره د وړيششو او وزو دوژ غنششو نششه ځششا نتششه مخصششو صششې جششا مششې جششوړوي چششې دريشششۍ تششه ورتششه‬
‫دي‪،‬خو تڼۍنلري ‪ ٠‬ښځې يې تور پړوني او اوږده کميسو نه لري ‪ ٠‬ددوی پر تو ګو نه چين داره وي ‪٠‬نششارينه‬
‫يې د خمتا له ټو کړ نه هم ځانته کالي جوړوي او اکثره يو ډول ټو پۍ چې پکو لونه يې هم بو لششي او دوړيششو‬
‫نه جوړ شوي وي په سروي ‪٠‬‬

‫‪ 82.6‬مېلمه پا لنه‬
‫د اقتصادي تنګسې او بې وسۍ سره سره سا پيان مېلمه پال خلک دي ‪ ٠‬دوی دمېلمنو لپاره حجرې‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 225‬‬

‫لري چې په دې کار کې يو لششه بلشه سشره سشيالي کششوي ‪ ٠‬پشه دوی کششې دمېلمنشو قششدر زيشات دیش ‪ ٠‬ددوی پشه‬
‫حجرو کې د مو سيقۍ الات لکه سيتار‪ ،‬رباب‪ ،‬منګی او نور شته ‪٠‬‬

‫‪ 82.7‬پښتني ننګ‬
‫سا پيان دقام پشه ننشګ کشې غيشر تمششن خلشک دي ‪ ٠‬دوی د خپشل هېشواد د ازادولشو لپشاره دانګرېشزي يشر‬
‫غلګرو په وړاندې‬
‫څو څو ځلې جنګيدلي او ډول ډول قر بانۍ يششې ورکششړي دي ‪٠‬همششدا راز دسششرو روسششي يششر غلګششرو پششه‬
‫وړاندې دوی داسي تورې وهلي دي چې زموږ دګران هيواد افغا نستان تا ريخ ددوی دمېړانې کا رنششا مششې نششه‬
‫شي هېرولای ‪ ٠‬همداسبب دی چې دکو نړ په ولسي ژوند کې دوسلو درلودل او سشاتل ډېشر اهميشت لشري او‬
‫دسا پيو په اړه وايې چې يوه ورځ د يوه سا پي په کور کې نا رېنه ما شوم وزېږېششد ‪ ٠‬څششر نګششه چششې پششه اکششثرو‬
‫پښتنو کې دا رواج شته چې دنارينه ما ششوم تشر زېږېششدو وروسشته د ټشو پششک ډزې کششوي ‪ ٠‬څششر نګشه چشې دغشه‬
‫سړي ټو پک نه درلود نو لاړ چې يو ټو پک پيدا کړي او دخپل زوی دپيدا کېدو په خوشششالۍډ زې وکششړي ‪،‬‬
‫خو چا خپل ټو پک ورنکړ ‪ ٠‬کوم وخت چې بېرته خپل کور ته راستون شو نو چا ورته ويل چششې راشششه زوی‬
‫دې وګوره که نه نو کبر به وشي ‪ ٠‬هغه په ځواب کې ورته وويل چې زما زوی د لششو مششړي ځششل لپششاره بششا يششد‬
‫زما مخ ونه ويني ځکه زه دومره نامرد يم چې دخدای په دې لويه دنيا کې يو ټو پک هم نلرم چششې دزوی د‬
‫زېږېدو اعلان پرې وکړم نو که غه زما مخ ګوري ښا يي چې د هغه نه بششه هششم زمششا غونششدې بششې همتششه سششړی‬
‫جوړ شي ‪ ٠‬نو ه به داوي چې ديوه نا رېنه او با همته سړي مخ وګوري ‪٠‬‬
‫ساپيان دغيرت او ننګ په ټکي سر او مال ور کوي ‪ ٠‬په دوی کې ښځو ته طلاق ورکول سخته بششې‬
‫ننګي ده ‪ ٠‬څوک چې دچا په ښځه تورن شي نو دهغه ژوند بيا په مرګ شمېرل کيږي ‪ ٠‬دچا پششه کششور کششې‬
‫چې څوک مړشي نو که نېستمن هم وي نو هغه مجبور او مکلف دی چې خيرات ورکړيش ‪ ٠‬پششه دوی کششې‬
‫دخيرات نه پرته د مړي ښخول شرم ګڼل کيږي ‪ ٠‬همداراز دوی ملا يانو او ميا ګا نو ته د خيرات‪ ،‬صد قشې‬
‫او سر سايې نه هيڅکله هم غاړه نه غړوي ‪ ٠‬دوی دعذر او ننواتې په وړاندې د ډېرې لشويې ګنشاه نشه هشم تيشر‬
‫يږي ‪ ٠‬لنډه دا چې دوی په پښتني ننګ کې ډ ېر ټينګ دي ‪(207)٠‬‬

‫‪207‬پښتني قبيلې‪ ،‬دکتور لطيف ياد‪ ١٥٥-١٥١،‬مخو نه‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 226‬‬

‫‪ 82.8‬مشهور شخصيتونه‬
‫په سا پيانو کې ډېر ستر مبا رزين‪،‬استادان‪ ،‬پو ځي منصششبداران‪ ،‬ليکششوالان او شششا عششران تېشر شششوي دي‬
‫چې ځيني يې په حق رسيدلي او ځيني يې اوس هم ژوندي دي دلته د هغوی يادونه ضروري ده ‪٠‬‬
‫‪ .1‬غازي محمدعثمان خان ساپی چې دتګاب و او دانګر ېزانو پر خلاف د ‪ ١٨٧٩‬ميلادي کششال‬
‫دسمبر دميا شتي دپا څون در هبرانو نه و ‪٠‬‬
‫‪ .2‬دخپلواکۍ دلارې ستر مبارز غازي ميرز مان خان کو نړی ‪٠‬‬
‫‪ .3‬ارواښاد غلام حسن خان ساپی‬
‫‪ .4‬ارواښادشهيد قا ضي عبيد الله ساپی‬
‫‪ .5‬ارواښاد شهيد امان الله سيلاب سا پی‬
‫‪ .6‬قا ضي مطيع الله چمبيلی‬
‫‪ .7‬دکتور ودېر ساپی‬
‫‪ .8‬سر محقق زلمی هېواد مل‬
‫‪ .9‬ارواښاد جنرال محمد اصف سا پی‬
‫د پښتو نخوا مشهور صحافي سليم سا پی‬ ‫‪.10‬‬
‫پو هاند دکتور ضمير سا پی‬ ‫‪.11‬‬
‫جنرال رحمت الله ساپی‬ ‫‪.12‬‬
‫مفتاح الدين ساپی‬ ‫‪.13‬‬
‫دکابل پو هنتون استاد لطف الله ساپی‬ ‫‪.14‬‬
‫ددانش د خپر ندويې ټو لنې مشر اسد دانش ساپی‬ ‫‪.15‬‬
‫دساپي دکتاب چاپولود مو سسې مشر امام الدين ساپی‬ ‫‪.16‬‬
‫عظم الدين عليمي‬ ‫‪.17‬‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 227‬‬

‫‪ 83‬سالار زي‬
‫که چېرې د سالارزيو دقبيلې دنسب شجره په غور سره وڅېړو نو څر ګنده به شي چششې سششالارزي لششه‬
‫اره سړبني پښتانه اودتر کا ڼيو) تر کلا ڼيو( د قبيلې د پنځوښا خونو نه يششو مشششهور ښششاخ ګڼششل کيششږي ‪ ٠‬د تششر‬
‫کا ڼيونورمشهور ښا خونه ما موند‪،‬ابر اهيم خيل‪ ،‬اسوزي او شمل زي دي ‪٠‬سالارزي دباجوړ په لر امدک ‪،‬‬
‫بر امدک لر سدين‪ ،‬بر سدين‪ ،‬ښار‪ ،‬ناوه ګۍ‪ ،‬کوټکي‪ ،‬اليکي‪ ،‬چار منګ‪ ،‬بابوقره اورود کې مېشششته دي ‪٠‬‬
‫)‪ ( 208‬همداراز د پښتو نخوا دايالت دنوښار په بشره بششا نششډه کشې هششم يشو شششمېر سششالارزي اسشتو ګنشه لشري ‪ ٠‬پششه‬
‫سالار زيو کې دبرم اولاده برم خېل او دهلال اولاده هلال خېل د دانګام او اسششمار دتششا ريششخ سششره نششه شششليدو‬
‫نکي اړيکي لري ‪٠‬‬
‫دبا جوړ نه پر ته دافغا نستان د کونړ په ولايت کې هم زيات شمېر سالارزي استو ګنه لري او ددوی‬
‫داستو ګنې خا يو نه په لاندې ډول دي ‪:‬‬
‫دانګام‪ ،‬شونکړۍ‪ ،‬اغذ بششاغ‪،‬اسششمار‪ ،‬سششاو‪ ،‬سششاوخوړ‪ ،‬نششاړۍ‪ ،‬څششوکۍ‪ ،‬بارګششام‪ ،‬ازېششر ګششل‪،‬بريکششوټ ‪،‬‬
‫ډمبرو‪ ،‬حساره‪،‬کر هاله‪ ،‬دم کلی‪ ،‬نرنګ‪ ،‬کنجګل‪،‬دونايي او ټا نګو دره ‪(209) ٠‬‬
‫په سالارزو کې دقبيلې مشري دابراهيم ځېلو) برم خېلو( په لاس کې ده ‪ ٠‬داسې روايت هم شته چې‬
‫په يوه وخت کې د سالارزو دلر امدک په غو نډۍ نو مي کلي کې د کا مران په نا مششه يششو سششړی اوسششېده ‪٠‬‬
‫په دې کلی کې د ده ديوې مېر منې نه دوه زامن د هلال او ابر اهېم )برم( په نششا مششه وزېږېششدل ‪ .‬د زلميتششوب‬
‫په وخت کې دوی دخپل پلار سره بز ګري کوله او دپلار تر مړېنې ورو سته هم دبز ګرۍ په کششارونو بششوخت‬
‫ول ‪ ٠‬يوه ورخ برم په پټي کې يوې کو له او يو ملنګ چې پر اس سپور و دپټي تر څنګ ودرېد ‪ ٠‬ملنګ برم‬
‫ته وويل ‪ ":‬لاړ ششه اوګشره راتشه راوړه') پشه ششړومبو کشې پخشې وريجشي چشې يشو ځشای ششي او ګشره ورتشه ويلشه‬
‫کيږي(‪ ٠‬برم لاړ او له کورنه يې اوګره ورته راوړه ‪ ٠‬ملنګ داوګرې کونډۍ ) دلرګششي کششا سششه( پششه لاس کششې‬
‫ونيو له اوا و ګره يې پر ځمکه توی کړه ‪ ٠‬برم له کوره درې ځلششې اوګشره راوړه او ملنشګ درې ځلششې او ګشره‬
‫پر ځمکې تویه کړه‪ ،‬خو برم هيڅ ډول عکس العمل ونه ښود ‪ ٠‬ملنشګ سشر را پشورته کشړ او پشه دعشا کشې يشې‬

‫‪208‬پښتني قبيلې ‪ ١٥٦ ،‬مخ ‪ ،‬دپېښور چاپ‬

‫‪209‬معلو مات مختصر درباره اقوام وقبا يل ولا يات سر حدي کشور‪ ١٦،‬مخ‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 228‬‬

‫وويل‪ ":‬بر مه! خدای دې دټو لو سالا زيو خان کړه !" له دعا نه ورو سته ملنششګ لاړ او بششرم پششه خپلششې يششوې‬
‫بو خت شو ‪ ٠‬ديوې کولو په وخت کې برم دسرو زرو خزانه وموندله ‪ ٠‬هلال چې ته راغی نوبرم ورته ټو لششه‬
‫کېسه وکړه ‪ ٠‬هلال په ملنګ پسي وزغا ستل ‪ ٠‬ملنګ ورته وويل ‪ :‬دسالارزو خاني مې برم تششه ورکششړه‪ ،‬سششتا‬
‫په خو له دې خدای بر کت کړي ‪ ٠‬ولسي جر ګې دې ستا په خشو لشه فيصشله کيشږي او پشه کشو مشه جشر ګشه‬
‫کې چې ستا اولاده نه وي هغه دې نه فيصله کيږي و په کو مه جر ګه کې چې ستا اولاده نه وي هغه دې‬
‫نه جو ړيږي ‪(210)٠‬‬
‫همداسبب دی چې اوس دده اولاده هلال خېل پشه سششالارزيو کشې ولسششي ششخړې او لا نجشې حشل او‬
‫فصل او اواروي ‪٠‬‬
‫د سالار زيو يو بل ښاخ د سدين او امدک په دوو لو يو څا نګو ېشل شوي دي ‪٠‬‬
‫دسدين څا نګې دادي‪:‬‬
‫سين خېل‪ ،‬کټکي ځېل‪ ،‬عالي خېل‪ ،‬قلندر خېل‪ ،‬خير خان خېل‪ ،‬کندريان ‪٠‬‬
‫دامدک څانګې دادي ‪:‬‬
‫ابراهيم خېل) برم خېل( ‪ ،‬هلال خېل‪،‬مېر داد خېل‪،‬شومه خېل‪ ،‬اکا خېل‪،‬محمششود خېششل‪ ،‬بششدل زي ‪،‬‬
‫ګبري‪،‬فتح ځان خېل ‪،‬حيدر ځېل‪ ،‬تور خېل‪،‬څر ګند خېل اوتاراڼ ‪٠‬‬
‫د ‪ ١٩٦١‬زېږدېزکال دسر شمېر نې له مخې په با جوړ کې د سالار زيو مجمو عي شششمېر ‪ ٧٠٥٠٠‬تنششه‬
‫او دافغا نستان د کو نړ په ولايت کې ددوی شمېر ‪ ٣٩٩٨٢‬تنه ښودل شوی و ‪ ٠‬اوس چې ددغې سششر شششمېر‬
‫نې نه پوره پنځوس کلو نه تېر شوي دي ښا يې ددوی په شمېر کې به ډ ېر شمېر زيا توالی راغلی وي ‪٠‬‬
‫د ډيورنډ دناولې کر ښې تر لا سليک کېدو يعنې د ‪ ١٨٩٣‬زېدېزنه دمخه دبا جوړ سېمه دافغششا نسششتان‬
‫دخاورې يوه بر خه وه ‪٠‬‬
‫سالارزي په پښتني ننګ او غيرت ا و پښتو نوالې باندې ټينګ خلک دي ‪ ٠‬دوی ميلمه پششا لششو نکششي‪،‬‬
‫په علم او پو هشې بشا نشدې ميشن اوجنګيشالي ځلشک ديش ‪ ٠‬دویش ‪ ٠‬دېشرې او حجشرې تشل دميلمنشو پشر وړانشدې‬
‫خلاصې وي ‪ ٠‬د هند په نېمه وچه باندې د انګريزي ير غلګششرو پششه وړانششدې يششې دانګرېزانششو پششر خلاف ډېششرې‬

‫‪210‬د پښتنو ټولنېز‪ -‬اقتصادي جو ړښت‪ ،‬دپښتو څېړ نو بين ا لمللي مر کز ‪ ٢٢٠ -٢١٩‬مخو نه‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 229‬‬

‫توري وهلي دي او همداراز د پا کستا ني ديکتا تششوري حکششو متششو نششو پششه وړانششدې يششې ډېشرې دقششدر وړ مبششازې‬
‫کړي دي چې د همدې مبارزو په پا يله کې ددوی سېمې څو څو ځلې بمبار شششوي دي او ډېششر تششاوانونه يششې‬
‫ګا للي دي‪ ،‬ځکه چې ددوی په خټه کې دخپلو اکۍ غو ښتنې روحيه ډ ېره پياوړې ده ‪٠‬‬
‫د سا لارز يو دقبيلې يو شمېر ليکوال او مشهور علمي شخصيتو نه په لاندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ .1‬دافغا نستان دعلو مو اکيډيمۍ دژبو او ادبيا تو د انستيتيوت پخوانی غړ ی سر محقق ښا غلششی‬
‫محمد نعيم سالارزی چې دپښتو اد بيا تو دپياوړ تيا او دپښتو قا مو سششو نششو پششه ليکلششو کششې يششې‬
‫دقدر وړ خدمتو نه کړي دي ‪٠‬‬
‫‪ .2‬په کا بل کې ديو ناما ددفتر وياندښا غلی نظيف الله سالارزی‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬

 ‫۞ ‪۞ 230‬‬

‫پای‬

‫۞ خېبر ويب پاڼه ۞ ‪۞ khyber.org‬‬