Professional Documents
Culture Documents
ฝายชะลอน้ำ
ฝายชะลอน้ำ
ศาสตร์พระราชา
โดย
คณะผู้จัดทำ
สารบัญ
บทที่ 1 .......................................................................................................................................................................5
บทนำ.........................................................................................................................................................................6
ความเป�นมาและความสำคัญของโครงงาน ........................................................................................................... 6
วัตถุประสงค์ของการศึกษา................................................................................................................................... 7
ขอบเขตของการศึกษา ......................................................................................................................................... 8
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ................................................................................................................................... 9
บทที่ 2 .................................................................................................................................................................... 10
1. ประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ ................................................................................................. 11
1. ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ................................................................................... 14
2. ด้านการจัดการพื้นที่ลุ่มน้ำแบบธรรมชาติ..................................................................................................... 14
3. ด้านการใช้ประโยชน์ทรัพยากรน้ำสูงสุด ....................................................................................................... 14
4. ด้านการป้องกันภัยจากธรรมชาติ ................................................................................................................. 15
5. ด้านระบบนิเวศน์ และเศรษฐกิจครัวเรือน .................................................................................................... 15
3. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ..................................................................................... 16
ประเภทที่ 1 เป�นฝายชะลอน้ำฯ ชั่วคราว ที่สร้างป�ดกั้นบริเวณร่องลำห้วยขนาดเล็กบริเวณต้นน้ำ ................... 16
ประเภทที่ 2 เป�นฝายชะลอน้ำฯ กึ่งถาวร ที่สร้างป�ดกั้นบริเวณลำห้วยสาขาบริเวณต้นน้ำ ................................ 16
ประเภทที่ 3 เป�นฝายชะลอน้ำฯ ถาวร ที่สร้างป�ดกั้นลำน้ำบริเวณลำห้วยหลักสร้างจากวัสดุในการก่อสร้างเป�น
หลัก .................................................................................................................................................................... 17
4. การเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ .............................................................. 19
5. การกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ................................................................... 21
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริประเภทที่ 1 ประเภทชั่วคราว......................................................... 21
ฝายไม้คอกหมู เป�นฝายลักษณะเดียวกันกับฝายไม้แนวเดียว .......................................................................... 23
ฝายหินเรียง ..................................................................................................................................................... 23
ฝายดิน ............................................................................................................................................................. 24
ฝายเรียงด้วยกระสอบบรรจุดิน/ทราย............................................................................................................... 26
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริประเภทที่ 2 ประเภทกึ่งถาวร ....................................................... 26
ฝายไม้แกนหินยาแนวหรือแกนดินเหนียว ......................................................................................................... 27
ฝายกล่องลวดตาข่ายบรรจุหิน ......................................................................................................................... 28
ฝายหินก่อหรือหินทิ้ง......................................................................................................................................... 29
ฝายคอนกรีตเสริมเหล็ก .................................................................................................................................... 30
การก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
........................................................................................................................................................................... 31
7. การซ่อมแซม ปรับปรุง ................................................................................................................................. 33
การบำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ มีข้อควรปฏิบัติ ดังนี้ .................................................. 34
สำหรับขั้นตอน วิธีการการซ่อมแซมฝายชะลอน้ำฯ ............................................................................................ 35
8. การเพิ่มประสิทธิภาพฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ................................................................ 36
การเพิ่มประสิทธิภาพของฝายชะลอน้ำฯ................................................................................................................ 37
ระบบคูส่งน้ำ .................................................................................................................................................... 37
ระบบท่อส่งน้ำ ................................................................................................................................................. 38
การประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ .............................................................. 48
ฝายชะลอน้ำวิธีประชารัฐ .................................................................................................................................. 48
ฝายชะลอน้ำแกนดินเหนียว ............................................................................................................................. 48
ฝายมีชีวิต......................................................................................................................................................... 49
ฝายชะลอน้ำประยุกต์กึ่งถาวร.......................................................................................................................... 49
ผลลัพธ์ฝายชะลอน้ำ ........................................................................................................................................ 51
บทที่ 3 .................................................................................................................................................................... 53
สรุปผล อภิปรายผลและข้อเสนอแนะ .................................................................................................................... 53
ความเป�นมาของโครงการ ................................................................................................................................... 53
วัตถุประสงค์ของการศึกษา................................................................................................................................. 55
ขอบเขตของการศึกษา ....................................................................................................................................... 55
ฝายชะลอน้ำหรือฝายแม้ว................................................................................................................................ 56
ช่วยลดการชะล้างพังทลายของดิน และลดความรุนแรงของกระแสน้ำในลาธาร ............................................. 56
ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ........................................................................................ 57
ข้อเสนอแนะสำหรับการนำผลการศึกษาไปใช้ ................................................................................................. 58
บทที่ 1
บทนำ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ทรงตระหนักถึงความสำคัญของการพัฒนาและฟ��นฟูป่าไม้ทรงแนะนำให้ใช้ฝายกั้นน้ำหรือฝายชะลอน้ำ
เป�นแนวทางหรือวิธีหนึ่งในการช่วยสร้างความชุ่มชื้นเพื่ออนุรักษ์และฟ��นฟูป่าไม้ต้นน้ำลำธาร คืนความอุดมสมบูรณ์
และทำให้เกิดความหลากหลายด้านชีวภาพแก่สังคมของพืชและสัตว์ ตลอดจนนำความชุ่มชื้นมาสู่แผ่นดิน
ฝายชะลอน้ำ คือสิ่งขวางกั้นทางเดินของน้ำ ใช้กับลำห้วย ลำธารขนาดเล็กในบริเวณทีเ่ ป�นต้นน้ำ
หรือพื้นที่ที่มีความลาดชันสูงทำให้เกิดความชุ่มชื้น พืช สัตว์ สามารถดำรงชีพอยู่ได้
และหากช่วงที่น้ำไหลแรงก็สามารถชะลอการไหลของน้ำให้ช้าลง และ กักเก็บ กรอง
ตะกอนไม่ให้ไหลลงไปในบริเวณลุ่มน้ำตอนล่าง เป�นวิธีการอนุรักษ์ดินและน้ำได้ดีมากวิธีการหนึ่ง
"...สำหรับต้นไม้ที่ขึ้นอยู่ในบริเวณสองข้างลำห้วย จำเป�นต้องรักษาไว้ให้ดีเพราะจะช่วยเก็บรักษาความชุ่มชื้นไว้
ส่วนตามร่องน้ำ
และบริเวณที่นำ้ ซับก็ควรสร้างฝายขนาดเล็กกั้นน้ำไว้ในลักษณะฝายชุ่มชื้นแม้จะมีจำนวนน้อยก็ตาม
สำหรับแหล่งน้ำที่มีปริมาณน้ำมากจึงสร้างฝายเพื่อผันน้ำลงมาใช้ในพื้นที่เพาะปลูก..."
"...ควรสร้างฝายในต้นน้ำลำธารตามร่องน้ำเพื่อช่วยชะลอกระแสน้ำและเก็บกักน้ำสร้างความชุ่มชื้นให้กับบริเวณต้น
น้ำ..."
ฝายชะลอน้ำ จัดเป�นสิ่งก่อสร้างที่สร้างขึ้นมาเพื่อป�ดกั้นทางน้ำที่อาจเป�นร่องน้ำกัดเซาะลำห้วยลำธารขนาดเล็ก
บริเวณป่าต้นน้ำของลุ่มน้ำต่างๆ โดยทำหน้าที่ควบคุมอัตราเร็วการไหลของน้ำให้ช้าลงในช่วงฤดูฝน
ช่วยให้การกัดเซาะ ชะล้างและพังทลายของดินสองฝ��งสายน้ำลดลง
ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำในฤดูแล้งกักเก็บตะกอนดินไม่ให้พัดพาสู่การตื้นเขินของแหล่งน้ำชั้นล่าง
นอกจากนั้นยังช่วยส่งเสริมการเก็บกักอินทรียวัตถุไว้ในแหล่งน้ำให้เพิ่มปริมาณมากขึ้น
รวมทั้งช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้กับดินของป่าต้นน้ำที่ทุกสายน้ำไหลผ่าน
1. เพื่อศึกษาประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
2. เพื่อศึกษาประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
3. เพื่อศึกษาประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
4. เพื่อศึกษาการเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
5. เพื่อศึกษาการกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
6.เพื่อศึกษาการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระ
ราชดำริ
7.เพื่อศึกษาการซ่อมแซมปรับปรุงบำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตาม
แนวพระราชดำริ
8. เพื่อศึกษาการประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
9. เพื่อศึกษาผลลัพธ์ของฝายชะลอน้ำ
1. ประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
2. ประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
3. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
4. การเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
5. การกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
6. การก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
7.การซ่อมแซมปรับปรุง
บำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
8. การประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
9. ผลลัพธ์ของฝายชะลอน้ำ
2. ได้ข้อมูลที่เกิดความรู้จากการศึกษาไปเผยแพร่ให้เกิดประโยชน์ต่อสาธารณะ
3. เป�นแนวทางในการถ่ายทอดเรื่องราวพระราชกรณียกิจด้าน โครงการฝายชะลอน้ำ
บทที่ 2
การศึกษาโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ “โครงการฝายชะลอน้ำ”
ผู้ศึกษาได้สรุปผลการศึกษาและข้อเสนอแนะดังนี้ ผู้ศึกษาได้ศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องเพื่อนำหลักการ
ทฤษฎี และแนวคิดที่สำคัญมาใช้ในการดำเนินการวิจัยดังนี้
1. ประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
2. ประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
3. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
4. การเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
5. การกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
6. การก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
7. การซ่อมแซม ปรับปรุง
บำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
8. การประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
9. ผลลัพธ์ของฝายชะลอน้ำ
1. ประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
ฝายชะลอน้ำหรือฝายแม้ว เป�นชื่อเรียก โครงการตามแนวพระราชดำริ เกี่ยวกับ วิศวกรรม แบบพื้นบ้าน
ฝายแม้วเป�นฝายชะลอน้ำกึ่งถาวรประเภทหนึ่ง ประเภทเดียวกับฝายคอกหมู โดยใช้วัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น
เช่นกิ่งไม้ ก้อนหิน เพื่อกั้นชะลอน้ำในลำธาร หรือทางน้ำเล็กๆ ให้ไหลช้าลง
และขังอยู่ในพืน้ ที่นานพอที่จะพื้นที่รอบๆจะได้ดูดซึมไปใช้
เป�นการฟ��นฟูพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมให้เกิดความชุ่มชื้นมากพอที่จะพัฒนาการเป�นป่าสมบูรณ์ขึ้นได้
ฝายแม้วยังอาจใช้เพื่อการทดน้ำ ให้มีระดับสูงพอที่จะดึงน้ำไปใช้ในคลองส่งน้ำได้ในฤดูแล้ง
โครงการตามแนวพระราชดำรินี้ได้มีการทดลองใช้ที่ โครงการห้วยฮ่องไคร้ จ.เชียงใหม่
และประสบผลสำเร็จจนเป�นตัวอย่างให้กับโครงการอื่นๆต่อมา
2.
ประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
เกิดประโยชน์ในหลายๆ ด้าน ดังนี้
1.
ปริมาณน้ำฝนในป�จจุบันมีปริมาณลดลง
และมีแนวโน้มลดลงจนทำให้เกิดสภาวการณ์ขาดแคลนน้ำเพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภคของมวลมนุษย์
การที่ปริมาณน้ำฝนลดลงเช่นนี้ ส่วนหนึ่งเป�นเพราะปริมาณไอน้ำจากการคายระเหยบนผืนแผ่นดินลดลง
ป่าไม้ถูกทำลายลงเป�นจำนวนมาก ซึ่งผืนป่าเป�นแหล่งใหญ่ในการเกิดคายน้ำเข้าสู่ชั้นบรรยากาศ
ปริมาณไอน้ำลดลงปริมาณน้ำฝนที่เกิดขึ้นก็มปี ริมาณลดลงตามด้วย
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริสามารถชะลอให้น้ำฝนตามธรรมชาติที่ตกลงมาอยู่บนผืนแผ่นดินยาวนา
นมากขึ้น
การทำฝายชะลอการไหลของน้ำจะเป�นส่วนช่วยสร้างความชุ่มชื้นในดินได้มากขึ้นสร้างความสมบูรณ์ของป่าต้นน้ำท
รัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่ดี ทำหน้าที่คืนความชุ่มชื้นเข้าสู่ระบบน้ำธรรมชาติ
ช่วยให้ปริมาณน้ำธรรมชาติมากขึ้น
2.
ลักษณะส่วนใหญ่ลุ่มน้ำตามธรรมชาติเป�นพื้นที่ภูเขาและมีร่องน้ำ ร่องห้วย ตั้งแต่ร่องน้ำขนาดเล็กๆ
ที่อยู่บนพื้นที่สงู ร่องน้ำขนาดเล็กๆ นีจ้ ะมีนำ้ ไหลน้อยเมื่อไหลมารวมกันหลายร่องน้ำก็จะมีขนาดที่ใหญ่เพิ่มมากขึ้น
และเมื่อมีการไหลมารวมกันหลายๆสายมากขึ้น ปริมาณน้ำก็จะมีมากขึ้น ขนาดร่องน้ำ
ร่องห้วยก็จะมีขนาดใหญ่มากขึ้นฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
จะทำหน้าที่ชะลอการไหลของน้ำจากแหล่งต้นน้ำลำธาร มิให้ไหลหลากอย่างรวดเร็ว
และทำหน้าที่ในการดักตะกอนหน้าดินมิให้ไหลปนไปกับกระแสน้ำจนทำให้น้ำมีความขุน่ ข้น
และไปทำให้แหล่งน้ำธรรมชาติที่อยู่ด้านล่างต้องตื้นเขิน ถือเป�นการจัดการพื้นทีล่ ุ่มน้ำแบบธรรมชาติ
3.
น้ำมีความสำคัญต่อวิถีการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตและพืช ทั้งการบริโภค อุปโภค การใช้น้ำเพื่อการเพาะปลูก
การอุตสาหกรรม
และนับวันมนุษย์ยิ่งมีความต้องการน้ำมากขึ้นมนุษย์มีวิวัฒนาการในการเรียนรู้เพื่อจัดการทรัพยากรน้ำเพื่อการใช้ป
ระโยชน์มาตั้งแต่อดีตฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ เป�นที่กักเก็บน้ำขนาดเล็ก ในลักษณะตุ่มน้ำเล็กๆ
กระจายทั่วพื้นที่ เพื่อกักเก็บน้ำเพื่อประโยชน์ทั้งการสร้างความชุ่มชื้น เพื่อการอนุรักษ์และพัฒนาระบบนิเวศน์
การเกษตร การใช้สอยอุปโภค บริโภค สร้างระบบวงจรน้ำแก่ป่า สิ่งมีชีวิต ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานแนวพระราชดำริว่า
"...ให้ดำเนินกาสำรวจหาทำเลสร้างฝายต้นน้ำลำธารในระดับที่สูงใกล้บริเวณยอดเขามากที่สุดเท่าที่จะเป�นไปได้
ลักษณะของฝายดังกล่าวจำเป�นต้องออกแบบใหม่
เพื่อให้สามารถกักเก็บน้ำไว้ได้ปริมาณน้ำหล่อเลี้ยงและประคับประคองกล้าไม้พันธ์ุที่แข็งแรงและโตเร็วที่ใช้ปลูกแซ
มในป่าแห้งแล้งอย่างสม่ำเสมอและต่อเนื่อง โดยการจ่ายน้ำออกไปรอบๆ ตัวฝายจนสามารถตั้งตัวได้..."
เป�นแนวคิดในการใช้ทรัพยากรน้ำให้เกิดประโยชน์สูงสุด
4.
มนุษย์ได้เผชิญกับภัยธรรมชาติอันเกิดขึ้นจากความรุนแรงของการไหลบ่าของน้ำส่งผลให้เกิดความเสียหายแก่ทรัพ
ย์สิน และพื้นทีป่ ระกอบการเพาะปลูก เช่น
ความรุนแรงของการไหลของน้ำทำให้บ้านเรือนสิ่งปลูกสร้างได้รับความเสียหาย พังทลาย
พื้นที่การเพาะปลูกเกิดการทับถมจากดิน ตะกอนที่ไหลมากับน้ำทำให้พื้นที่ทำกินขาดประสิทธิภาพ
การจัดทำฝายต้นน้ำ เพื่อการชะลอการไหลน้ำไว้เป�นระยะๆ จะช่วยทำให้น้ำไหลช้าลง
ทำให้ลดความรวดเร็วและความรุนแรงในการไหลของน้ำ
เป�นการลดและป้องกันการสูญเสียทรัพย์สนิ จากการไหลกระแทก เนื่องจากความแรงจากการไหลของน้ำ
นอกจากนี้ทำให้โอกาสการกัดเซาะดินลดน้อยลง เป�นการลดการสูญเสียดินให้ไหลไปทับถมแหล่งน้ำให้ตื้นเขิน เช่น
การตื้นเขินในลำห้วย การตื้นเขินของอ่างเก็บน้ำและเป�นตะกอนหินดินลงไปทับถมพื้นที่เกษตรกรรม
จนเกิดเป�นความเสียหายต่อแหล่งพื้นที่ทำกิน ในฤดูแล้งการเพิ่มความชุ่มชื้นให้ดิน
ป่าก็จะชุ่มชื้นเกิดเป�นร่องน้ำลำธาร กลายเป�นแนวกันไฟป่าได้ด้วย
5.
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ช่วยสร้างความชุ่มชื้นให้เกิดขึ้น สภาพป่าต้นไม้
พืชพรรณที่มีอยู่ในบริเวณนั้นจะได้รับการฟ��นฟูพัฒนาสภาพป่าต้นน้ำ ก่อให้เกิดความอุดมสมบูรณ์
สามารถเก็บกักซับน้ำเป�นแหล่งเพิ่มพูนความหลากหลายในระบบนิเวศน์ทำให้สภาพแวดล้อมของชุมชนมีความชุ่มชื้
นยิ่งขึ้นเป�นแหล่งเก็บกักน้ำเสมือนเป�นแอ่งเก็บน้ำขนาดเล็กที่กระจายอยู่ทั่วไปในพื้นที่ต้นน้ำ
อันเป�นประโยชน์ต่อชุมชนในการใช้ประโยชน์เพื่อการอุปโภคและบริโภค
เป�นการป้องกันความแห้งแล้งสภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์ และความหลากหลายของระบบนิเวศน์ที่เกิดขึ้น
ทำให้เกิดแหล่งอาหารตามธรรมชาติเพื่อการเก็บหาบริโภคและพึ่งพิงป่าได้
ทำให้ชุมชนมีแหล่งอาหารแหล่งเสริมสร้างอาชีพจากการอนุรักษ์ป่า เช่น การเก็บหาผลิตผลจากป่า เห็ด หน่อไม้
เป�นการเสริมสร้างอาชีพเพิ่มพูนรายได้ ชุมชนเกิดความรักสามัคคี มีความสุขใจ
มีส่วนร่วมในการรักและหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติในชุมชน
เกิดระบบการบริหารจัดการป่าชุมชนให้มีความเข้มแข็งเป�นแหล่งเรียนรู้ แหล่งอาหาร
แหล่งสมุนไพรของคนในชุมชนและคนนอกชุมชนเกิดเครือข่ายการเรียนรู้
และขยายผลการสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับการอนุรักษ์การจัดการพื้นที่ลุ่มน้ำด้วยฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระ
ราชดำริ เรียนรู้การใช้ประโยชน์แบบพึ่งพิงป่าได้อย่างเกื้อกูล รวมทั้งเป�นแหล่งเรียนรู้ของเยาวชน
เป�นเส้นทางเดินธรรมชาติแก่ผู้มาศึกษาอนุรกั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม เพื่อการปลูกสร้างจิตสำนึก
3.
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ แบ่งออกเป�น 3 ประเภท ดังนี้
1
โดยใช้วัสดุธรรมชาติหาได้ง่ายในท้องถิ่นเป�นส่วนหลัก ได้แก่กิ่งไม้ ต้นไม้ ทราย ดิน หิน และกรวด เป�นต้น
สร้างสำหรับชะลอน้ำ และเพิ่มความชุ่มชื้นเท่านั้น
สามารถกักเก็บน้ำได้แต่มีการซึมของน้ำผ่านตัวฝายอยู่ตลอดเวลา
หรือน้ำอาจล้นข้ามฝายลงสู่ลำห้วยสาขาอยู่บริเวณด้านล่าง
เมื่อถึงฤดูน้ำหลากอาจเกิดความเสียหายทั้งหมดเพื่อไม่ให้มีผลกระทบต่อระบบนิเวศน์ และการวางไข่ของสัตว์น้ำ
ฝายชะลอน้ำฯ ชั่วคราวมีหลายรูปแบบ
ก่อสร้างเรียบง่ายตามภูมิป�ญญาดั้งเดิมแต่ละท้องถิ่นและสภาพความเหมาะสมของพื้นที่โดยชุมชนเองมีอายุการใช้ง
านประมาณ 1 - 2 ป�
2
สร้างจากวัสดุจากธรรมชาติ ร่วมกับวัสดุก่อสร้าง ได้แก่ ตะแกรงลวดเหล็กปูนซีเมนต์ หิน ทราย ไม้แปรรูป เป�นต้น
ก่อสร้างสำหรับชะลอ กัก เก็บน้ำ แต่ก็มีการซึมของน้ำผ่านตัวฝาย หรือซึมลอดใต้ตัวฝายได้
และน้ำสามารถล้นข้ามฝายลงสู่ลำห้วยที่อยู่บริเวณด้านล่าง
อาจมีช่องหรือท่อสำหรับการระบายตะกอนที่ตกทับถมบริเวณเหนือฝาย เพื่อรักษาระบบนิเวศน์ ฝายชะลอน้ำฯ
กึ่งถาวรมีหลายรูปแบบ ตามแต่ละท้องถิ่นหรือภูมิภาคและสภาพความเหมาะสมของพื้นที่ มีอายุการใช้งาน 2 - 5
ป�
3
ได้แก่ คอนกรีต ลวดเหล็ก
เหล็กเสริม หินใหญ่กรวดทราย เป�นต้น มีการออกแบบตามหลักวิชาการ มีความมั่นคง แข็งแรง
สามารถต้านทานแรงดันของน้ำ ทนทานต่อการกัดเซาะของน้ำได้ และต้องคำนึงถึงผลกระทบกับสภาพแวดล้อม
เช่น น้ำล้นตลิ่ง การกัดเซาะท้ายน้ำ และป้องกันผลระบบนิเวศน์อย่างถาวร ฝายชะลอน้ำฯถาวร
จึงมีอายุการใช้งานยืนยาว ถ้าได้รับการซ่อมปรับปรุงบำรุงรักษาอยู่เสมอจะใช้งานได้ตลอดไป
อายุการใช้งานมากกว่า 5 - 10 ป�ขึ้นไป
4.
การเลือกตำแหน่งที่ตั้ง ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
มีแนวทางและหลักเกณฑ์ในการพิจารณาพอสังเขป ดังนี้
1. ตำแหน่งทีต่ ั้งฝาย ควรเป�นร่องลำห้วย ลำห้วยสาขา หรือลำห้วยหลัก
ที่มีพื้นที่เหนือน้ำที่สามารถกักเก็บน้ำได้พอสมควร
2. สภาพตลิ่ง ณ ตำแหน่งที่ตั้งฝาย ด้านเหนือน้ำและด้านท้ายน้ำจะต้องมีความสูงพอที่จะไม่ทำให้น้ำล้นข้าม
หรือตลิ่งต้องมีความแข็งแรงเพียงพอต่อการกัดเซาะ
3. ในร่องลำห้วยที่มีความลาดชันสูง ต้องพิจารณาสร้างฝายชะลอน้ำฯ
ให้มีจำนวนฝายมากเพียงพอที่จะสามารถกัก กรองน้ำ
ดักตะกอนที่จะไหลลงสู่ลำห้วยสาขาและลำห้วยหลักอย่างเพียงพอ
4. สำรวจสภาพพื้นที่ วัสดุทจี่ ะใช้ในการก่อสร้าง สภาพลำน้ำ เพื่อเลือกประเภทที่เหมาะสมในการก่อสร้าง เช่น
พื้นที่ต้นน้ำในร่องลำห้วยควรเป�นฝายชั่วคราวเป�นต้น
5. ควรมีข้อมูล ระดับน้ำ ปริมาณฝนในแต่ละฤดูกาล
เพื่อต้องพิจารณารูปแบบในการก่อสร้างให้มีความแข็งแรงเพียงพอในการต้านทานแรงดันของน้ำในฤดูฝน
6. ในกรณีที่เป�นฝายประเภทกึ่งถาวร หรือฝายถาวร
ควรเลือกทำเลที่ตั้งที่สามารถจัดสร้างระบบส่งน้ำสร้างความชุ่มชื้นให้ป่า และพื้นที่การเพาะปลูกได้ด้วย
7. ควรเลือกตำแหน่งที่ตั้งที่มีความเหมาะสมควบคู่กับประโยชน์ที่จะได้รับสูงสุด
* การคิดค่าความลาดชันของพื้นที่ และปริมาณน้ำไหลผ่านสูงสุดในลำน้ำดูภาคผนวก
หรืออาจขอความร่วมมือจากนายช่างของโครงการชลประทานจังหวัด (ในพื้นที่)
5.
การกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
แบ่งตามวัสดุที่ใช้ในการก่อสร้างและอายุการใช้งาน ออกเป�น 3 ประเภท ดังนี้
1 ประกอบด้วย
1. ฝายไม้ เป�นฝายชั่วคราวขนาดเล็กที่ทำจากไม้เป�นหลัก ส่วนมากจะเป�นไม้ไผ่หรือไม้ที่มีในพื้นที่
ฝายไม้ที่นิยมสร้างมี 2 รูปแบบ ดังนี้
1.1 ฝายไม้แนวเดียว เป�นฝายขนาดเล็กชั่วคราว สร้างกั้นร่องห้วยที่มีความลึกไม่มากนัก ความลาดชันค่อนข้างสูง
สร้างโดยการป�กไม้เสาเป�นระยะๆ 0.30ถึง 0.50 เมตร แล้วนำไม้มาสอดเรียงในแนวนอนแล้วยึดติดกัน
ดังแสดงในรูปแล้วใช้วัสดุที่มนี ้ำหนักมาถมด้านหน้าตลอดแนวซึ่งอาจเป�นดินหรือหินก็ได้เพื่อให้เกิดความมั่นคง
1.2
แต่จะทำการป�กไม้เสาเป�นสองแนวห่างกันเท่ากับความสูงของฝาย พร้อมมีการยึดแถวหน้ากับแถวหลังเข้าด้วยกัน
ด้วยไม้ในแนวนอนที่ฝ�งปลายเข้าไปในตลิ่งทั้งสองด้านดังแสดงในรูป แล้วนำวัสดุใส่ระหว่างกลางจะเป�น หิน ดิน
หรือวัสดุอื่นๆ ในพื้นที่ฝายคอกหมูชั่วคราวอาจทำการตอกเสายึดเป�นแนวเอียงกันเท่ากับความสูงของฝายก็ได้
2 เป�นฝายชะลอน้ำฯ
ที่ทำจากวัสดุจากธรรมชาติร่วมกับวัสดุการก่อสร้าง แบ่งตามวัสดุและการก่อสร้างออกเป�น 3 ชนิด ดังนี้
1. เป�นฝายกึ่งถาวรสร้างกั้นลำน้ำสาขาที่มีความลึกไม่มากนัก
ความลาดชันปานกลาง สร้างโดยการป�กไม้เสาเป�นแนวป�ดกั้นลำน้ำจำนวน 2 แถว หรือมากกว่า
แล้วนำไม้มาสอดเรียงในแนวนอนแล้วยึดติดกันดังแสดงในรูป
ใช้หินเรียงยาแนวหรือดินเหนียวอาจทำลักษณะที่มีสันหลายระดับหรือเป�นแบบขั้นบันไดใส่ในช่องระหว่างแนวที่ป�ก
ไม้ เพื่อทำให้เกิดความมั่นคง
2. (Gabion) เป�นฝายกึง่ ถาวรสร้างกั้นลำน้ำสาขาที่มคี วามลึกไม่มากนัก
ความลาดชันน้อยถึงปานกลาง สร้างโดยการเรียงกล่องลวดตาข่ายที่บรรจุด้วยหินที่มีขนาดเท่าๆ กัน
รูปกล่องเป�นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าเพื่อสะดวกในการเรียงต่อเนื่องและเป�นชั้นๆ ตามความสูงของฝายฯ ที่ต้องการ
ดังแสดงในรูป
3. เป�นฝายกึ่งถาวรสร้างกั้นลำน้ำสาขาที่มีความลึกไม่มากนักความลาดชันปานกลาง
สร้างโดยการก่อหินปะกบแกนคอนกรีต หรือแกนไม้ใช้หินก่อหรือหินทิ้ง
อาจทำลักษณะที่มีสันหลายระดับหรือแบบขั้นบันได เพื่อทำให้เกิดความมั่นคงดังแสดงในรูป
ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริประเภทที่ 3 ประเภทถาวร
เป�นฝายที่สร้างป�ดกั้นลำน้ำบริเวณลำห้วยหลักสร้างจากวัสดุในการก่อสร้างเป�นหลัก ได้แก่ คอนกรีต ลวดเหล็ก
เหล็กเสริม หินใหญ่ กรวด ทราย เป�นต้น มีการออกแบบตามหลักวิชาการ มีความมั่นคง แข็งแรง
สามารถต้านทานแรงดันของน้ำ ทนทานต่อการกัดเซาะของน้ำได้ พอแบ่งตามวัสดุและการก่อสร้างออกเป�น 3
ชนิด ดังนี้
1. ฝายหินเรียงยาแนวเป�นฝายถาวรสร้างกั้นลำน้ำที่มีความลึกค่อนข้างมากแต่มีความลาดชันของท้องลำน้ำน้อย
สร้างโดยการเรียงหินที่มีขนาดเท่าๆ
กันหรือคละกันโดยเรียงหินที่มีขนาดใหญ่อยู่ด้านล่างเพื่อเป�นฐานฝายเรียงหินให้ชดิ เป�นแนวตามแนวราบ
และเรียงเป�นชั้นๆ ตามความสูงเป�นรูปสี่เหลี่ยมคางหมู
เพื่อสะดวกในการเรียงต่อเนื่องเป�นชั้นๆตามความสูงของฝายฯ ที่ต้องการ
และใช้ปูนซีเมนต์ยาแนวตรงร่องของรอยต่อทั้งในแนวราบและแนวความสูงหรือแบ่งเป�นช่องๆ ก็ได้ ดังแสดงในรูป
3.
เป�นฝายที่มีการก่อสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็กจะมีความคงทนถาวรมากกว่าฝายคอนกรีตล้วน รูปร่าง ขนาด
ต้องมีการคำนวณออกแบบตามหลักวิชาการมีการพิจารณารายละเอียดมากกว่าฝายประเภทอื่น
ฐานฝายมีลักษณะเป�นฐานคอนกรีตเสริมเหล็กตั้งอยู่บนพื้นแข็งแรงตลอดความกว้างของลำน้ำตัวฝาย
มีขนาดที่เหมาะสมทำด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก
สันฝายมักทำเป�นช่องให้น้ำไหลผ่านสามารถปรับระดับน้ำโดยใช้แผ่นไม้กระดานเสียบป�ดไว้กักน้ำเมื่อต้องการยกระ
ดับน้ำให้สูงขึ้น
6.
มีขั้นตอนพอสังเขป ดังนี้
1. การสำรวจสภาพภูมิประเทศ หรือร่องลำน้ำที่เหมาะสมในการก่อสร้าง
- กำหนดตำแหน่ง พิกัด ที่เหมาะสมในการก่อสร้าง
- วัดขนาดร่องลำน้ำ ความลาดชันท้องลำน้ำ
- หาปริมาณน้ำไหลผ่าน ตลอดทั้งป� ช่วงฤดูกาล
- ตรวจสภาพตลิ่งและท้องน้ำ มีการกัดเซาะ
2. กำหนดประเภทและเลือกรูปแบบ สำหรับการก่อสร้างฝายชะลอน้ำฯ
- ชั่วคราว พื้นที่ลาดชันต้นน้ำ ร่องลำห้วย
- กึ่งถาวร พื้นที่ลาดชันปานกลาง ลำห้วยสาขา
- ถาวร พื้นทีล่ าดชันน้อย ลำห้วยหลัก
3. สเก็ตซ์รูปแบบ กำหนดขนาด สัดส่วน และกำหนดวัสดุที่ใช้ในการก่อสร้างให้เป�นไปตามข้อแนะนำในคู่มือ
ในกรณีที่เป�นฝายชะลอน้ำถาวรต้องมีการเขียนแบบและถอดแบบคำนวณหาปริมาณวัสดุที่ใช้ในการก่อสร้างโดยนา
ยช่างหรือวิศวกร
4. วางผังตำแหน่ง และการก่อสร้างฝายชะลอน้ำฯ
- วางแนวร่องแกนฝาย
- ขุดร่องแกนให้มีความลึกถึงชั้นดินแน่น
5. ขั้นตอนการก่อสร้างฐานฝายและตัวฝาย เป�นไปตามรูปแบบ ขนาด วัสดุ ตามที่กำหนดไว้
และต้องคำนึงถึงความมั่นคงแข็งแรงให้มากพอที่ฝายจะสามารถต้านทานกระแสน้ำ
และไม่เกิดผลกระทบกับระบบนิเวศน์ได้
7.
บำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
สร้างจากวัสดุจากธรรมชาติร่วมกับวัสดุก่อสร้าง ตามประเภทและวัตถุประสงค์ของการใช้งาน
จะมีอายุการใช้งานที่แตกต่างกันไปขึ้นกับวัสดุที่ใช้ สภาพของลำน้ำ ความรุนแรงของกระแสน้ำ
รวมถึงชั้นดินบริเวณที่ตั้งของฝาย ซึ่งป�จจัยต่างๆ อาจเป�นสาเหตุของการชำรุดของตัวฝายได้
วัสดุที่ใช้ก่อสร้างอาจเสื่อมสลาย ฉะนั้นควรมีการซ่อมแซม ปรับปรุง บำรุงรักษา
ให้อยู่ในสภาพที่สมบูรณ์กจ็ ะสามารถใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
การบำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ มีขอ้ ควรปฏิบัติ ดังนี้
1. ฤดูน้ำหลากต้องเฝ้าระวังเศษกิ่งไม้
ท่อนไม้ขนาดใหญ่ที่ไหลมากับน้ำปะทะตัวฝายอาจเป�นสาเหตุทำให้ฝายชำรุดเสียหายได้
2. ตรวจสอบตัวฝายฯ ทุกๆ หลังฤดูน้ำหลาก หากมีความชำรุดเสียหาย ในกรณีที่เป�นฝายประเภทกึ่งถาวร
หรือฝายถาวร ต้องทำการซ่อมแซม ปรับปรุง โดยใช้วัสดุที่เหมาะสมให้คงสภาพเดิม
3. ตรวจสอบการตะกอนด้านหน้าฝายหากมีปริมาณตะกอนมาก อาจขุดลอกออกบางส่วนเพื่อไม่ให้เกิดการตื้นเขิน
หรือเป�นสาเหตุทำให้กลายเป�นป�จจัยทำให้ตัวฝายชำรุดเสียหายได้
ในกรณีทฝี่ ายมีช่องหรือท่อระบายตะกอนให้ตรวจสอบว่ามีการอุดตันหรือไม่
4. ฝายชะลอน้ำฯ ที่พังเสียหายบ่อยๆ อาจต้องพิจารณาเปลี่ยนรูปแบบหรือประเภทเช่น
เปลี่ยนรูปแบบจากฝายไม้แนวเดียวเปลี่ยนมาเป�นฝายคอกหมูชั่วคราว เป�นต้น
5. ตรวจสอบสภาพแวดล้อมของฝายชะลอน้ำฯ ประกอบด้วย
5.1
ตลิ่งตำแหน่งป�กฝายทั้งสองด้านว่ามีการกัดเซาะของน้ำเกิดการกัดเซาะพังทลายอาจเป�นสาเหตุให้ฝายพังเสียหาย
5.2
ตลิ่งของลำน้ำด้านเหนือน้ำทั้งสองด้านมีการพังทลายจากสาเหตุจากน้ำล้นข้ามเนื่องจากสันฝายอาจจะมีความสูงมา
กเกินไป หรือมีเศษกิ่งไม้ใบไม้สะสมทับถมบนสันฝายมากเกินไป
5.3 ร่องน้ำด้านท้ายฝายมีการกัดเซาะของดินท้องน้ำเกิดเป�นหลุม เป�นบ่อ หรือตลิ่งด้านท้ายน้ำ
ที่เป�นผลกระทบการไหลของน้ำที่ผ่านจากตัวฝาย หรือสภาพดินท้องน้ำ
6. ในกรณีทฝี่ ายมีระบบส่งน้ำ (ระบบท่อส่งน้ำ และหรือคูส่งน้ำ) เพื่อการอุปโภคบริโภค หรือเกษตรกรรม
ต้องมีการตรวจสอบคุณภาพมีคุณภาพสะอาดไม่เน่าเสียเนื่องจากเศษใบไม้กิ่งไม้ทับถม
และต้องมีปริมาณเพียงพอต่อความต้องการใช้ในภารกิจต่างๆในแต่ละช่วงอย่างสมบูรณ์
7. สำหรับฝายชะลอน้ำฯ ชั่วคราวที่มีการดูแลเป�นอย่างดีก็จะสามารถเพิ่มความชุ่มชื้นให้กับป่าต้นน้ำ
ควรมีการปลูกต้นไม้เพิ่มเติมโดยรอบบริเวณที่สร้างฝายเพื่อฟ��นฟูระบบนิเวศน์ของป่าต้นน้ำลำธาร
และเป�นการรักษาสภาพน้ำที่จะไหลลงลำน้ำ หรือไหลลงอ่างเก็บน้ำด้านท้ายน้ำต่อไป
โดยเฉพาะฝายชะลอน้ำฯ ประเภทถาวร เริ่มจากการสำรวจ
ประเมินเบื้องต้นของสภาพทั่วไปของฝาย ประกอบด้วย
1. จุดที่ตั้งฝาย
- ชื่อฝาย (ป�ทสี่ ร้าง) ประชาอาสา (2554) เป�นต้น
- ระบุลำน้ำ ร่องลำห้วย ลำห้วยสาขา ลำห้วยหลัก ลำน้ำ ฯลฯ
- ตำแหน่งที่ตั้ง พิกัดตำแหน่ง หมู่บ้าน หมูท่ ี่ ตำบล อำเภอ จังหวัด
- เขตพื้นที่ อุทยานแห่งชาติ ป่าสงวนฯ ที่สาธารณะประโยชน์ อื่นๆ
2. เป�นฝายแกนดินเหนียวใต้พื้นทราย เป�นการพัฒนาแหล่งน้ำเชิงอนุรักษ์
โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อชะลอและกักเก็บน้ำให้ขังใต้พื้นทรายในลำห้วย หรือคลองธรรมชาติ
ที่มีชั้นทรายลึกและชั้นถัดไปเป�นดินดานหรือชั้นหินเหมาะกับสภาพภูมิประเทศที่มีปญ
� หาไม่มีน้ำไหลในช่วงฤดูแล้ง
รูปแบบ และวิธีการก่อสร้างสามารถประสานขอรับข้อมูลได้โดยตรงจาก โครงการชลประทานตาก จังหวัดตาก
โทร. 055-893594
ฝายชะลอน้ำบ้านบึงหล่ม
เป�นการประยุกต์โดยใช้อิฐบล็อกนำมาก่อเป�นเป�นกล่องแล้วน้ำดินมาใส่บดอัดให้แน่นเสร็จแล้วเททับด้วยคอนกรีต
สำหรับช่องกลางฝายนั้น
ทำเป�นช่องเป�ดสามารถใส่แผ่นไม้เพื่อทดน้ำให้ไหลปริมาณมากน้อยตามต้องการฝายชะลอน้ำบ้านทรายขาว
อ.วังสะพุง จ.เลย
ฝายชะลอน้ำบ้านทรายขาว เป�นการประยุกต์ใช้ยางรถยนต์ที่ไม่ใช้แล้วน้ำมาเรียงซ้อนกันเป�นชั้นๆ
โดยเติมดินลงในช่องว่างของยางรถยนต์แล้วใช้ท่อนไม้มาเสียบยึดลงเพื่อไม่ให้ยางรถยนต์เลื่อนไปตามน้ำ
เมื่อน้ำไหลผ่านตัวฝายแล้วกัดเซาะผิวหน้าดินที่อัดในล้อยาง
9.
ฝายชะลอน้ำ
ภายใต้กรอบคิดการแบ่งป�นน้ำให้สรรพสิ่งไม่เพียงมีเป้าหมายเพื่อการใช้ประโยชน์สำหรับมนุษย์เท่านั้น
แต่ยังแบ่งป�นน้ำให้กับป่าไม้ แบ่งป�นน้ำให้กับน้ำใต้ดิน แบ่งป�นน้ำให้กับสรรพชีวิตบริเวณที่สร้างฝาย
และแบ่งป�นน้ำสู่บริเวณกลางน้ำและปลายน้ำ ภายใต้กรอบคิดเช่นว่านี้ช่วยให้สรรพชีวิตทั้งสังคมมนุษย์ สังคมสัตว์
สังคมพืช และสังคมจุลินทรีย์
ต่างได้รับการแบ่งป�นน้ำอย่างพอเหมาะพอประมาณการสร้างฝายภายใต้กรอบคิดใหม่นี้
จึงไม่ใช่เพื่อมุ่งกักเก็บน้ำไว้หลังฝายเหมือนการสร้างฝายทั่วไป
เพียงแต่เป�นเครื่องมือสำหรับใช้ทำหน้าที่ขัดขวางการไหลของน้ำ ทั้งนี้เพื่อชะลอการไหลของน้ำให้ช้าลง
เพื่อให้สายน้ำได้แบ่งป�นน้ำรวมทั้งทำหน้าทีล่ ำเลียงสรรพสิง่ จากต้นน้ำสู่ปลายน้ำได้ตามที่ธรรมชาติได้ออกแบบมา
นอกจากนั้นยังช่วยพัฒนาแอ่งน้ำขนาดเล็กๆ ด้านหน้าฝาย
ให้เป�นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำและสัตว์ป่าได้ใช้ประโยชน์ดื่มกินในฤดูแล้งอีกด้วย
ผลลัพธ์ของการสร้างฝายชะลอน้ำไหล
พบว่ามีส่วนช่วยให้เกิดความหลากหลายของแพลงก์ตอนพืชในลำห้วยมากกว่าไม่มีการสร้างฝาย
เพราะว่าลำห้วยเป�นแหล่งน้ำที่มีการเคลื่อนตัวของมวลน้ำอยู่ตลอดเวลา
แต่ด้วยแพลงก์ตอนพืชเป�นชีวิตที่อาศัยน้ำพยุงเพื่อลอยตัวอยู่ในน้ำ
แพลงก์ตอนพืชจำนวนมากจึงถูกกระแสน้ำพัดพาจากต้นน้ำสู่ปลายน้ำอย่างต่อเนื่องตลอดไป
แต่เมื่อใดที่กระแสน้ำไหลริน
ความเร็วของการไหลจะต่ำมากแพลงก์ตอนพืชจำนวนหนึ่งจะจมตัวลงสู่พื้นท้องลำห้วยสร้างที่ยึดเกาะ (Stalk)
สำหรับเกาะติดกับตะกอนทรายของพื้นน้ำท้องลำห้วย หรือใช้หนาม (Spine)
เกาะเกี่ยวกันเพื่อเพิ่มน้ำหนักทิ้งตัวลงสู่พื้นท้องลำห้วย
ห้วงเวลานี้จึงเป�นห้วงเวลาของการทำหน้าที่สังเคราะห์แสงสร้างสารอินทรีย์
เพื่อการเจริญเติบโตและแบ่งเซลล์เพิ่มจำนวนประชากรอย่างเร่งรีบ ก่อนที่กระแสน้ำจะแปรเปลี่ยนเป�นไหลแรง
จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่เรามักพบว่าบริเวณลำห้วยมีประชากรของแพลงก์ตอนพืชค่อนข้างน้อย
เพราะแพลงก์ตอนพืชจำนวนมากจะถูกกระแสน้ำพัดพา เหลือเพียงไม่กี่ชนิดที่สามารถปรับตัวสร้างที่ยึดเกาะได้
ในการตรวจวัดน้ำทางชีวภาพ นอกจากจะให้ความสำคัญกับการตรวจสอบคุณภาพน้ำ
โดยใช้แพลงก์ตอนพืชเป�นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำแล้วผู้ดำเนินการโครงการยังให้ความสำคัญกับ
การตรวจวัดความหลากหลายทางชีวภาพของสรรพชีวิตที่อาศัยอยู่ในลำห้วยทั้งสองอีกด้วยเนื่องจากสังคมชีวิตในแ
หล่งน้ำจะเกิดความยั่งยืนได้ก็ต่อเมื่อสังคมชีวิตนั้นๆ ต้องมีความแข็งแรง
และความแข็งแรงของสังคมชีวิตจะเกิดขึ้นได้ ก็ต่อเมื่อมีความหลากหลายของสรรพชีวิตภายในสังคม
เพราะหากสังคมชีวิตมีความหลากหลาย
ก็จะมีสิ่งมีชีวิตจำนวนมากมายช่วยกันทำหน้าที่ในการอยู่ร่วมกันเพื่อจะได้อยู่รอดกันทั้งระบบ
สังคมชีวิตแบบนี้จึงเกิดความซับซ้อนในการช่วยกันทำหน้าที่
แม้ว่าจะเกิดป�ญหาวิกฤติอันเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงสภาวะแวดล้อมรุนแรงเพียงใดก็ตามทุกชีวิตก็จะร่วมด้วย
ช่วยกันทำหน้าที่อย่างเข้มแข็ง เพื่อฝ่าวิกฤติไปด้วยกันให้ได้ ต่างกับสังคมชีวิตที่มีความหลากหลายน้อย
สังคมชีวิตแบบนี้จะเปราะบางจึงง่ายต่อการล่มสลาย
เมื่อประสบกับป�ญหาการเปลี่ยนแปลงของสภาวะแวดล้อมการสร้างฝายชะลอน้ำไหล
นอกจากช่วยให้เกิดความหลากหลายของแพลงก์ตอนพืชในลำห้วยแล้ว
ยังช่วยให้เกิดความหลากหลายของสัตว์น้ำจำพวกปลาอีกด้วย จากการสุ่มจับปลาในลำห้วย พบปลา 2 ประเภท
คือปลาผิวน้ำและปลาพื้นท้องน้ำปลาที่อาศัยอยู่บริเวณผิวน้ำเป�นปลาที่ว่ายน้ำได้รวดเร็วและว่องไวมีลำตัวเพรียวแ
บน ปลาพวกนี้ต้องการออกซิเจนมาก หากแหล่งน้ำมีปริมาณออกซิเจนลดต่ำลงจะเกิดป�ญหา
ปลาผิวน้ำจะมีความหลากหลายมากกว่าปลาพื้นท้องน้ำ ตัวอย่างปลาพวกนี้ได้แก่ ปลาซิวควายแถบดำ(Rasbora
paviei) ปลาซิวใบไผ่ ปลาไส้ตันตาแดง ปลาไส้ตันตาขาว ปลาเสือข้างลาย และปลาแก้มช้ำ
ส่วนปลาพื้นท้องน้ำเป�นปลาที่สามารถอยู่ในที่อยู่อาศัยที่มีปริมาณออกซิเจนละลายน้ำค่อนข้างต่ำได้ เช่น
ปลาแขยงหางช้ำ
ส่วนปลาพื้นท้องน้ำเป�นปลาที่สามารถอยู่ในทีอ่ ยู่อาศัยที่มีปริมาณออกซิเจนละลายน้ำค่อนข้างต่ำได้ เช่น
ปลาแขยงหางจุด
การสร้างฝายชะลอน้ำช่วยให้เกิดแอ่งน้ำขนาดเล็กบริเวณหน้าฝาย บริเวณแอ่งน้ำนี้
นอกจากมีน้ำตลอดทั้งป�ให้สัตว์น้ำได้อยู่อาศัยแล้ว ยังเป�นแหล่งสะสมเศษซากใบไม้
กิ่งไม้และผลไม้ที่เกิดจากการตัดแต่งตัวเองของพืชนานาชนิด
เศษซากดังกล่าวจึงกลายเป�นต้นทุนให้จุลินทรีย์โดยเฉพาะแบคทีเรียและเชื้อรา ได้ใช้เป�นแหล่งอาหาร
โดยเชื้อราจะหลั่งน้ำย่อยเซลลูเลสออกมาย่อยสลายเซลลูโลสที่เป�นโครงสร้างผนังเซลล์ให้เปลี่ยนเป�นน้ำตาลกลูโคส
แล้วดูดซับน้ำตาลกลูโคสเข้าสูเ่ ซลล์สำหรับใช้ในการเจริญเติบโตและแบ่งป�นน้ำตาลส่วนเกินให้สรรพชีวิตอื่นหลังจา
กผนังเซลล์ถูกทำลายลงไปแล้วกลุ่มของแบคทีเรียก็จะเข้าทำหน้าที่ย่อยสลายสารอินทรีย์ภายในเซลล์ต่อไป แอ่งน้ำ
บริเวณหน้าฝายจึงกลายเป�นที่อยู่อาศัยของจุลินทรีย์หลากชนิด
ซึ่งจะแปรเปลีย่ นไปตามสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลง
บทที่ 3
สรุปผล อภิปรายผลและข้อเสนอแนะ
ารศึกษาโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ “โครงการฝายชะลอน้ำ”
ผู้ศึกษาได้สรุปผลการศึกษาและข้อเสนอแนะดังนี้
1. ความเป�นมาของโครงการ
2. วัตถุประสงค์ของการศึกษา
3. ขอบเขตของการศึกษา
4. เครื่องมือทีใ่ ช้ในการศึกษา
5. วิธีดำเนินการศึกษา
6. สรุปผลการศึกษา
7. อภิปรายผลการศึกษา
8. ข้อเสนอแนะ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ทรงตระหนักถึงความสำคัญของการพัฒนาและฟ��นฟูป่าไม้ทรงแนะนำให้ใช้ฝายกั้นน้ำหรือฝายชะลอน้ำ
เป�นแนวทางหรือวิธีหนึ่งในการช่วยสร้างความชุ่มชื้นเพื่ออนุรักษ์และฟ��นฟูป่าไม้ต้นน้ำลำธาร คืนความอุดมสมบูรณ์
และทำให้เกิดความหลากหลายด้านชีวภาพแก่สังคมของพืชและสัตว์ ตลอดจนนำความชุ่มชื้นมาสู่แผ่นดิน
ฝายชะลอน้ำ คือสิ่งขวางกั้นทางเดินของน้ำ ใช้กับลำห้วย ลำธารขนาดเล็กในบริเวณทีเ่ ป�นต้นน้ำ
หรือพื้นที่ที่มีความลาดชันสูงทำให้เกิดความชุ่มชื้น พืช สัตว์ สามารถดำรงชีพอยู่ได้
และหากช่วงที่น้ำไหลแรงก็สามารถชะลอการไหลของน้ำให้ช้าลง และ กักเก็บ กรอง
ตะกอนไม่ให้ไหลลงไปในบริเวณลุ่มน้ำตอนล่าง เป�นวิธีการอนุรักษ์ดินและน้ำได้ดีมากวิธีการหนึ่ง
"...สำหรับต้นไม้ที่ขึ้นอยู่ในบริเวณสองข้างลำห้วย จำเป�นต้องรักษาไว้ให้ดีเพราะจะช่วยเก็บรักษาความชุ่มชื้นไว้
ส่วนตามร่องน้ำ
และบริเวณที่นำ้ ซับก็ควรสร้างฝายขนาดเล็กกั้นน้ำไว้ในลักษณะฝายชุ่มชื้นแม้จะมีจำนวนน้อยก็ตาม
สำหรับแหล่งน้ำที่มีปริมาณน้ำมากจึงสร้างฝายเพื่อผันน้ำลงมาใช้ในพื้นที่เพาะปลูก..."
พระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 1 มีนาคม 2521 ณ อำเภอแม่ลาน้อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน
ในส่วนของรูปแบบและลักษณะฝายชะลอน้ำ ได้มีพระราชดำรัสว่า
"...ให้พิจารณาดำเนินการสร้างฝายราคาประหยัด โดยใช้วัสดุราคาถูกและหาง่ายในท้องถิ่น เช่น
แบบทิ้งหินคลุมด้วยตาข่ายป�ดกั้นร่องน้ำกับลำธารเล็กเป�นระยะๆ
เพื่อใช้เก็บกักน้ำและตะกอนดินไว้บางส่วนโดยน้ำที่เก็บกักไว้จะซึมเข้าไปในดิน
ทำให้ความชุ่มชื้นแผ่ขยายออกไปทั้งสองข้างต่อไปจะสามารถปลูกพันธ์ุไม้ป้องกันไฟ
พันธ์ุไม้โตเร็วและพันธ์ุไม้ไม่ทงิ้ ใบเพื่อฟ��นฟูต้นน้ำลำธารให้มีสภาพเขียวชอุ่มขึ้นเป�นลำดับ..."
ทรงแยกประเภทของฝายชะลอน้ำเป�น 2 ประเภท ดังพระราชดำรัสคือ
"...ฝายชะลอน้ำมี 2 อย่าง
ชนิดหนึ่งสำหรับให้มีความชุ่มชื้นรักษาความชุ่มชื้นอีกอย่างสำหรับป้องกันมิให้ทรายลงในอ่างใหญ่..."
"...ควรสร้างฝายในต้นน้ำลำธารตามร่องน้ำเพื่อช่วยชะลอกระแสน้ำและเก็บกักน้ำสร้างความชุ่มชื้นให้กับบริเวณต้น
น้ำ..."
พระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2532 ณ ดอยอ่างขาง อำเภอฝาง
จังหวัดเชียงใหม่
ฝายชะลอน้ำ จัดเป�นสิ่งก่อสร้างที่สร้างขึ้นมาเพื่อป�ดกั้นทางน้ำที่อาจเป�นร่องน้ำกัดเซาะลำห้วยลำธารขนาดเล็ก
บริเวณป่าต้นน้ำของลุ่มน้ำต่างๆ โดยทำหน้าที่ควบคุมอัตราเร็วการไหลของน้ำให้ช้าลงในช่วงฤดูฝน
ช่วยให้การกัดเซาะ ชะล้างและพังทลายของดินสองฝ��งสายน้ำลดลง
ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำในฤดูแล้งกักเก็บตะกอนดินไม่ให้พัดพาสู่การตื้นเขินของแหล่งน้ำชั้นล่าง
นอกจากนั้นยังช่วยส่งเสริมการเก็บกักอินทรียวัตถุไว้ในแหล่งน้ำให้เพิ่มปริมาณมากขึ้น
รวมทั้งช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้กับดินของป่าต้นน้ำที่ทุกสายน้ำไหลผ่าน
1. เพื่อศึกษาประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
2. เพื่อศึกษาประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
3. เพื่อศึกษาประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
4. เพื่อศึกษาการเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
5. เพื่อศึกษาการกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
6.
เพื่อศึกษาการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระรา
ชดำริ
7. เพื่อศึกษาการซ่อมแซม ปรับปรุง
บำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
8. เพื่อศึกษาการประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
9. เพื่อศึกษาผลลัพธ์ของฝายชะลอน้ำ
1. ประวัติความเป�นมาของโครงการฝายชะลอน้ำ
2. ประโยชน์ของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
3. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
4. การเลือกตำแหน่งที่ตั้งฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
5. การกำหนดรูปแบบฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
6. การก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริการก่อสร้างฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
7. การซ่อมแซม ปรับปรุง
บำรุงรักษาฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
8. การประยุกต์รูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ
9. เพื่อศึกษาผลลัพธ์ของฝายชะลอน้ำ
เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษา
เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาค้นคว้าครั้งนี้ ได้แก่
ศึกษาจากเว็บไซต์ https://myharuthai.blogspot.com/2017/02/1_25.html
สรุปผลการศึกษา
การศึกษาโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ “โครงการฝายชะลอน้ำ” ผลการศึกษาปรากฏผลดังนี้
1. คือ สิ่งก่อสร้างขวางหรือกั้นทางน้ำ
ซึ่งปกติมักจะกั้นลำห้วยลำธารขนาดเล็กในบริเวณที่เป�นต้นน้ำหรือพื้นที่ที่มีความลาดชันสูงให้สามารถกักตะกอนอยู่
ได้และหากช่วงที่น้ำไหลแรงก็สามารถชะลอการไหลของน้ำให้ช้าลงและกักเก็บตะกอนไม่ให้ไหลลงไปทับถมลำน้ำต
อนล่าง ซึ่งเป�นวิธีการอนุรักษ์ดินและน้ำได้ดีมากวิธีการหนึ่ง
ป�จจุบันแรงผลักดันจากภาครัฐและเอกชนได้มีส่วนเกื้อหนุนในการสร้างฝายผ่านรูปแบบการสนับสนุนงบประมาณแ
ละมีส่วนร่วมดำเนินการก่อสร้างฝายโดยตรง รวมถึงการดำเนินโครงการร่วมกันของหลายหน่วยงาน นอกจากนี้
ยังสร้างการตระหนักถึงความสำคัญของฝายให้แก่ประชาชน อาทิ สร้างความชุ่มชื้น
คืนความอุดมสมบูรณ์ให้แก่ผนื ป่า
ลดความรุนแรงของกระแสน้ำหลากเป�นแนวป้องกันไฟป่าและสร้างความยั่งยืนให้แก่วถิ ีชีวิตโดยรอบ ทั้งคน สัตว์
และทรัพยากรธรรมชาติ
2.
ทำให้ระยะเวลาการไหลของน้ำเพิ่มมากขึ้นความชุ่มชื้นเพิ่มขึ้น
และแผ่ขยายกระจายความชุ่มชื้นออกไปเป�นวงกว้างในพื้นที่ทั้งสองฝ��งของลำห้วย นอกจากนี้
ยังช่วยเพิ่มปริมาณน้ำใต้ดินบางส่วนด้วย ช่วยกักเก็บตะกอนและวัสดุต่างๆ
ที่ไหลลงมากับน้ำในลำห้วยได้ดีเป�นการช่วยยืดอายุแหล่งน้ำตอนล่างให้ตื้นเขินช้าลง
คุณภาพของน้ำมีตะกอนปะปนน้อยลงช่วยเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ
และการทดแทนของสังคมพืชให้แก่พื้นที่โดยรอบทำให้เป�นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำและใช้เป�นแหล่งน้ำเพื่อการ
อุปโภคบริโภคของมนุษย์และสัตว์ป่าต่างๆ
ตลอดจนนาไปใช้ในการเกษตรได้อีกด้วยช่วยลดความรุนแรงของการเกิดไฟป่าในฤดูแล้ง
3. แบ่งได้ 3 ประเภท (1) เป�นฝายชะลอน้ำฯ ชั่วคราว
สามารถดักตะกอนชะลอการไหลของน้ำ และเพิ่มความชุ่มชื้นบริเวณรอบฝายได้เป�นอย่างดี
วิธีการนี้สิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายน้อยมาก หรืออาจไม่มีค่าใช้จา่ ยเลย (2) เป�นฝายชะลอน้ำฯ แบบกึ่งถาวร
สามารถดักตะกอนและเก็บกักน้ำในช่วงฤดูแล้งได้บางส่วน (3) เป�นฝายชะลอน้ำฯ
แบบถาวรสามารถดักตะกอนและเก็บกักน้ำในฤดูแล้งได้ดี
4. ตำแหน่งทีต่ ั้งฝาย ควรเป�นร่องลำห้วย ที่มีพนื้ ที่เหนือน้ำ สภาพตลิ่ง ณ ตำแหน่งที่ตั้งฝาย
ด้านเหนือน้ำและด้านท้ายน้ำจะต้องมีความสูงพอที่จะไม่ทำให้น้ำล้นข้าม ในร่องลำห้วยที่มีความลาดชันสูง
สามารถกัก กรองน้ำ ดักตะกอนที่จะไหลลงสู่ลำห้วยสาขาและลำห้วยหลักอย่างเพียงพอ สำรวจสภาพพื้นที่
วัสดุที่จะใช้ในการก่อสร้าง สภาพลำน้ำ ควรมีข้อมูล ระดับน้ำ ปริมาณฝนในแต่ละฤดูกาล
ควรเลือกตำแหน่งที่ตั้งที่มีความเหมาะสมควบคู่กับประโยชน์ที่จะได้รับสูงสุด
5. การกำหนดรูปแบบประเภทชั่วคราว ประกอบด้วย ฝายไม้ ฝายหิน ฝายดิน ประเภทกึ่งถาวร
ฝายไม้แกนหินยาแนวหรือแกนดินเหนียว ฝายกล่องลวดตาข่ายบรรจุหิน ฝายหินก่อหรือหินทิ้ง ประเภทถาวร
ฝายหินเรียงยาแนว ฝายคอนกรีต ฝายคอนกรีตเสริมเหล็ก
6. การก่อสร้างฝายชะลอน้ำ ควรสำรวจสภาพภูมิประเทศ
หรือร่องลำน้ำที่เหมาะสมในการก่อสร้างกำหนดประเภทและเลือกรูปแบบ สำหรับการก่อสร้างฝายชะลอน้ำ
สเก็ตซ์รูปแบบ กำหนดขนาด สัดส่วน และกำหนดวัสดุที่ใช้ในการก่อสร้างวางผังตำแหน่ง
และการก่อสร้างฝายชะลอน้ำฯขั้นตอนการก่อสร้างฐานฝายและตัวฝาย เป�นไปตามรูปแบบ ขนาด วัสดุ
ตามที่กำหนดไว้
7. ฤดูน้ำหลากต้องเฝ้าระวังเศษกิ่งไม้ ตรวจสอบตัวฝายฯ ทุกๆ หลังฤดูน้ำหลาก หากมีความชำรุดเสียหาย
ในกรณีที่เป�นฝายประเภทกึ่งถาวร หรือฝายถาวร ต้องทำการซ่อมแซม ปรับปรุง
โดยใช้วัสดุที่เหมาะสมให้คงสภาพเดิม ตรวจสอบการตะกอนด้านหน้าฝายหากมีปริมาณตะกอนมาก
อาจขุดลอกออกบางส่วนเพื่อไม่ให้เกิดการตื้นเขิน ต้องมีการตรวจสอบคุณภาพมีคุณภาพสะอาดไม่เน่าเสีย
และต้องมีปริมาณเพียงพอต่อความต้องการใช้ในภารกิจต่างๆในแต่ละช่วงอย่างสมบูรณ์สำหรับฝายชะลอน้ำชั่วครา
วที่มีการดูแลเป�นอย่างดีก็จะสามารถเพิ่มความชุ่มชื้นให้กับป่าต้นน้ำ
ควรมีการปลูกต้นไม้เพิ่มเติมโดยรอบบริเวณที่สร้างฝายเพื่อฟ��นฟูระบบนิเวศน์ของป่าต้นน้ำลำธาร
8. การประยุกต์ฝายชะลอน้ำได้แก่ ฝายชะลอน้ำวิธีประชารัฐ ศูนย์บรรเทาภัยแล้ง
โครงการก่อสร้างสำนักงานชลประทานที่ 6 กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จำนวน 7 แบบ
ฝายชะลอน้ำแกนดินเหนียว ฝายมีชีวิต และฝายชะลอน้ำประยุกต์กึ่งถาวร
9. ผลลัพธ์ของการสร้างฝายชะลอน้ำไหล
พบว่ามีส่วนช่วยให้เกิดความหลากหลายของแพลงก์ตอนพืชในลำห้วยมากกว่าไม่มีการสร้างฝาย
นอกจากจะให้ความสำคัญกับการตรวจสอบคุณภาพน้ำ
โดยใช้แพลงก์ตอนพืชเป�นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำแล้วผู้ดำเนินการโครงการยังให้ความสำคัญกับ
การตรวจวัดความหลากหลายทางชีวภาพของสรรพชีวิตที่อาศัยอยู่ในลำห้วยทั้งสองอีกด้วยเนื่องจากสังคมชีวิตในแ
หล่งน้ำจะเกิดความยั่งยืนได้ก็ต่อเมื่อสังคมชีวิตนั้นๆ ต้องมีความแข็งแรง
และความแข็งแรงของสังคมชีวิตจะเกิดขึ้นได้ ก็ต่อเมื่อมีความหลากหลายของสรรพชีวิตภายในสังคม
เพราะหากสังคมชีวิตมีความหลากหลาย
ก็จะมีสิ่งมีชีวิตจำนวนมากมายช่วยกันทำหน้าที่ในการอยู่ร่วมกันเพื่อจะได้อยู่รอดกันทั้งระบบ
นอกจากนั้นยังช่วยพัฒนาแอ่งน้ำขนาดเล็กๆ ด้านหน้าฝาย
ให้เป�นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำและสัตว์ป่าได้ใช้ประโยชน์ดื่มกินในฤดูแล้งอีกด้วย
ข้อเสนอแนะ
ผลการศึกษาการศึกษาโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โครงการฝายชะลอน้ำ
ก่อให้เกิดประโยชน์และอาจเป�นแนวทางในการค้นคว้าต่อไป ผู้วิจัยศึกษามีข้อเสนอแนะดังนี้
1.
1.1 สามารถความรู้การสร้างฝายไปใช้ในชีวิตประจำวันได้
1.2 เป�นการอนุรักษ์ระบบนิเวศน์
1.3 สามารถเพิ่มพันธุ์สัตว์น้ำไว้บริโภค
2. ข้อเสนอแนะสำหรับการศึกษาค้นคว้าด้วยตนเองในครั้งต่อไป
2.1 ส่งเสริมและพัฒนาการสร้างฝายชะลอน้ำ
2.2 การใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำให้มากขึน้