7.

საეჽთაშოჽისო ოჽგანიზაიები
საერთაშორისო ინსტიტუციები ............................................................................................... 364
საერთაშორისო ინსტიტუციების ქსელი ......................................................................................... 364
საერთაშორისო კონფერენცია ......................................................................................................... 364
განსხვავებული დასახელებები ....................................................................................................... 365
საერთაშორისო კონფერენციების ფორმები.................................................................................. 365
საერთაშორისო კონფერენციის მოწვევა ........................................................................................ 365
საერთაშორისო ორგანიზაცია.......................................................................................................... 365
გადაწყვეტილების მიღების პროცესი ............................................................................................. 366
საერთაშორისო ორგანიზაციები – ისტორიული ფონი................................................................. 367
გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია .................................................................................. 368
გაეროს შექმნა ........................................................................................................................ 369
გაეროს დაფუძნება ............................................................................................................................ 369
ცვლილებები წესდებაში ................................................................................................................... 369
დამფუძნებლების მიზნები .............................................................................................................. 370
გაეროში გაწევრება ............................................................................................................................ 372
გაერო და საქართველო .................................................................................................................... 373
გენერალური ასამბლეა ......................................................................................................... 375
გენერალური ასამბლეა, როგორც რეკომენდაციების გამცემი ორგანო ..................................... 375
უფლებამოსილება............................................................................................................................. 375
მორიგი ყოველწლიური სესიები ...................................................................................................... 376
სპეციალური სესიები ......................................................................................................................... 376
საგანგებო სპეციალური სესიები ...................................................................................................... 376
გენერალური ასამბლეის თავმჯდომარე და კომიტეტები............................................................ 377
რეზოლუციები და დადგენილებები................................................................................................ 378
რეზოლუციებისა და დადგენილებების მიღება ............................................................................ 379
გენერალური ასამბლეის ძირითადი მისია .................................................................................... 379
უშიშროების საბჭო ................................................................................................................ 380
უშიშროების საბჭოს შემადგენლობა............................................................................................... 380
უშიშროების საბჭოს ძირითადი უფლებამოსილებები ................................................................. 381
უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებების სავალდებულო ძალა ............................................... 381
უშიშროების საბჭოს რეზოლუციები, დადგენილებები და თავმჯდომარის განცხადებები..... 381
გადაწყვეტილების მიღების პროცესი ............................................................................................. 381
ძირითადი ფუნქციები ....................................................................................................................... 382
ძირითადი მისია ................................................................................................................................ 382
ეკონომიკური და სოციალური საბჭო ................................................................................... 383
ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს შემადგენლობა................................................................. 383
ფუნქციები .......................................................................................................................................... 383
ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს როლი გაეროს სპეციალიზებულ
დაწესებულებებთან დაკავშირებით ............................................................................................... 383
გადაწყვეტილების მიღება................................................................................................................ 384
ძირითადი მისია ................................................................................................................................ 384
სამეურვეო საბჭო.................................................................................................................... 385
სამეურვეო საბჭოს დაარსება ........................................................................................................... 385
სამეურვეო საბჭოს მიზნები .............................................................................................................. 385
ძირითადი მისია ................................................................................................................................ 386
საქმეების ამჟამინდელი მდგომარეობა ......................................................................................... 386
სამდივნო ................................................................................................................................ 387
სამდივნოს ფუნქციები ...................................................................................................................... 387
პერსონალი ......................................................................................................................................... 387
გენერალური მდივანი ....................................................................................................................... 387

360
 გაეროს სამდივნოს თანამშრომლებისა და გენერალური მდივნის პასუხისმგებლობის
საერთაშორისო ხასიათი ..................................................................................................................388
ძირითადი მისია ................................................................................................................................388
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო .......................................................... 389
ძირითადი მისია ................................................................................................................................389
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს ადგილმდებარეობა ...............................389
სასამართლოს როლი........................................................................................................................389
სხვა საკითხები ...................................................................................................................................389
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო და საქართველო ......................................390
რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ საერთაშორისო კონვენციის
გამოყენების საქმე (საქართველო რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ) ......................................390
გაეროს სპეციალიზებული დაწესებულებები და გაეროსთან დაკავშირებული
ორგანიზაციები .......................................................................................................................... 393
დივერსიფიკაცია ................................................................................................................................393
სპეციალიზებული დაწესებულებები, როგორც დამოუკიდებელი ორგანიზაციები ..................393
სპეციალიზებული დაწესებულებების საქმიანობა........................................................................393
კავშირი/ურთიერთობა გაეროსთან.................................................................................................393
სპეციალიზებული დაწესებულებების (სააგენტოების) საილუსტრაციო სია .............................394
გაეროსთან „დაკავშირებული ორგანიზაციები“ ............................................................................396
მთავარ აღმასრულებელთა საკოორდინაციო საბჭო ....................................................................397
ევროგაერთიანებები და ევროკავშირი ................................................................................... 398
ეკონომიკურიდან პოლიტიკურ კავშირამდე........................................................................ 399
გაერთიანებული ევროპის იდეა .......................................................................................................399
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ........................................................................................................400
ევროგაერთიანებები და ევროკავშირი – გადამწყვეტი მოვლენებისა და ხელშეკრულებების
ქრონოლოგია .....................................................................................................................................401
ევროკავშირი და საქართველო ........................................................................................................403
ევროკავშირის სამი სვეტის კონცეფციიდან კომპეტენციების განაწილების სისტემამდე
.................................................................................................................................................. 407
სამი სვეტი...........................................................................................................................................407
ლისაბონის ხელშეკრულება.............................................................................................................407
კომპეტენციების განაწილება ...........................................................................................................408
ევროკავშირის სტრუქტურა ................................................................................................... 409
ევროკავშირის გადაწყვეტილების მიმღები მთავარი ორგანოები ..............................................409
ევროკავშირის უნიკალური ინსტიტუციური სტრუქტურა .............................................................410
ევროპარლამენტი .............................................................................................................................. 411
ევროპული საბჭო ...............................................................................................................................411
საბჭო ...................................................................................................................................................412
კომისია ...............................................................................................................................................412
ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო .......................................................................413
ევროპის ცენტრალური ბანკი ...........................................................................................................415
ევროპის აუდიტორთა სასამართლო ...............................................................................................416
ევროკავშირის სამართლებრივი აქტები ........................................................................................416
საკანონმდებლო პროცედურა ..........................................................................................................416
ევროკავშირის სამართლებრივი ბუნება ............................................................................. 420
სამი შესაძლო ვარიანტი ...................................................................................................................420
ევროკავშირი, როგორც საერთაშორისო ორგანიზაცია ................................................................420
ევროკავშირი, როგორც ფედერალური ტიპის სტრუქტურა ..........................................................421
ევროკავშირი, როგორც უნიკალური საერთაშორისო სტატუსის მქონე სუბიექტი ....................421
ევროკავშირის სამართალი ................................................................................................... 423
მთავარი კითხვები ............................................................................................................................. 423
ევროკავშირის სამართლის შემადგენლობა ..................................................................................423
ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპები ..........................................................................425
ევროკავშირის სამართალი, როგორც საერთაშორისო სამართალი ...........................................427

361
ევროპის საბჭო ........................................................................................................................... 430
ადამიანის უფლებათა დაცვის წამყვანი ორგანიზაცია ................................................................ 430
დაარსება და განვითარება ............................................................................................................... 430
ევროპის საბჭოს შიდა ორგანოები................................................................................................... 431
ძირითადი მიზნები ........................................................................................................................... 432
სხვა ინსტიტუციები ........................................................................................................................... 432
ევროსაბჭო და საქართველო ............................................................................................................ 433
ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია .................................................... 434
ძირითადი მისია ................................................................................................................................ 434
ფუძემდებლური ხელშეკრულება .................................................................................................... 434
ერთი ყველასთვის და ყველა ერთისთვის – ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების
მე-5 მუხლი.......................................................................................................................................... 435
ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-4 და მე-5 მუხლების შეფარდება ....................... 436
ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-6 მუხლი ................................................................ 436
თანასწორთა ალიანსი ...................................................................................................................... 437
წევრობა............................................................................................................................................... 437
სტრუქტურა ........................................................................................................................................ 437
პოლიტიკური ორგანოები ................................................................................................................. 437
სამხედრო ორგანოები ...................................................................................................................... 438
საერთაშორისო პერსონალი ............................................................................................................ 439
ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში საქართველოს ინტეგრაცია......................... 439
ნატო და საქართველო ...................................................................................................................... 440
საქართველო, როგორც ევროატლანტიკური უშიშროების მნიშვნელოვანი
კონტრიბუტორი სახელმწიფო ......................................................................................................... 440
პრობლემები ნატოში საქართველოს გაწევრების გზაზე ............................................................. 441
ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია .............................................. 442
კონფერენციიდან ორგანიზაციამდე ............................................................................................... 442
ეუთოს ძირითადი მისია ................................................................................................................... 443
წევრთა თანასწორობა ...................................................................................................................... 443
ეუთოს მთავარი ორგანოები............................................................................................................. 443
მიმდინარე გამოწვევები ................................................................................................................... 444
ეუთო და საქართველო ..................................................................................................................... 444
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია ................................................................................ 446
პანამერიკული კავშირიდან ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციამდე ................................. 446
თანამედროვე ვითარება................................................................................................................... 447
ორგანიზაციის დამფუძნებელი პრინციპები .................................................................................. 447
წესდების წვლილი საერთაშორისო სამართლის განვითარებაში .............................................. 448
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის შიდაორგანიზაციული სტრუქტურა ........................ 448
აფრიკის კავშირი ....................................................................................................................... 450
აფრიკის ერთობის ორგანიზაციის დაფუძნება.............................................................................. 450
ძირითადი მიზნები ........................................................................................................................... 450
აფრიკის კავშირი ............................................................................................................................... 450
ახალი ხედვა – უფრო დიდი ერთობის მისაღწევად ...................................................................... 450
აფრიკის კავშირის შიდა ორგანოები ............................................................................................... 451
ამჟამინდელი მდგომარეობა ........................................................................................................... 453
არაბულ სახელმწიფოთა ლიგა ............................................................................................... 454
დაფუძნება .......................................................................................................................................... 454
ლიგის ძირითადი მიზნები ............................................................................................................... 454
ლიგის ძირითადი ორგანოები ......................................................................................................... 455
სპეციალიზებული ინსტიტუციები ................................................................................................... 456
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაცია ............................................................ 457
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაციის შექმნა ...................................................... 457
დამატებითი ხელშეკრულებები ...................................................................................................... 457
ასეანის გაერთიანება ........................................................................................................................ 457

362
ასეანის გაერთიანების კომპონენტები............................................................................................ 458
ასეანის ქარტია ..................................................................................................................................458
ასეანის ქარტიის პრინციპები ...........................................................................................................458
შიდაორგანიზაციული სტრუქტურა ................................................................................................. 459
სხვა ინსტიტუციები ...........................................................................................................................460

363
საერთაშორისო ინსტიტუციები

საერთაშორისო კონფერენციები
საერთაშორისო ორგანიზაციები
სამშვიდობო კონფერენციები
პოლიტიკური ან ეკონომიკური კონფერენციები
დიპლომატიური კონფერენციები
გადაწყვეტილების მიღების პროცედურული მექანიზმი
ერთხმივობა
კონსენსუსი
კონსენსუსი მინუს ერთი ან ორი
ხმათა უმრავლესობა
საერთაშორისო სატელეკომუნიკაციო კავშირი
უნივერსალური საფოსტო კავშირი
მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო
ერთა ლიგა
ვერსალის ხელშეკრულება
შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია

საერთაშორისო ინსტიტუციების ქსელი

საერთაშორისო სამართლის სუბიექტებს შორის ურთიერთობებში შექმნილია საერთაშო-

რისო თანამშრომლობის მრავალი ინსტიტუციური ჩარჩო, რომელთაგან ქვემოთ განხილუ-
ლია საერთაშორისო კონფერენციები და საერთაშორისო ორგანიზაციები. თითოეული
მათგანი ასრულებს უნიკალურ როლს სახელმწიფოთაშორის სისტემაში.

საერთაშორისო კონფერენცია

საერთაშორისო კონფერენცია არის ორი ან მეტი სახელმწიფოს (და ზოგჯერ საერთაშორისო

სამართლის სხვა სუბიექტების) წარმომადგენლების ფორუმი, შეკრებილი ნებისმიერი
პოლიტიკური, ეკონომიკური, იურიდიული და სხვა საკითხების განხილვისა და სათანადო
გადაწყვეტილებების შეთანხმების მიზნით.
საერთაშორისო კონფერენცია არის ინსტიტუცია, რომლის ფორმატში სუბიექტები იკრი-
ბებიან:
1. გარკვეული ვადით;
2. კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით;
3. მინიმალური შიდაორგანიზაციული სტრუქტურით.
საერთაშორისო კონფერენცია თავის საქმიანობას ასრულებს, როგორც წესი, საერთაშო-
რისო ხელშეკრულების ან დასკვნითი დოკუმენტის (აქტის) ხელმოწერით.

364
განსხვავებული დასახელებები

საერთაშორისო კონფერენციას შეიძლება ასევე ერქვას: „კონგრესი“ (მაგალითად, 1815

წლის ვენის კონგრესი), „თათბირი“ (მაგალითად, 1871 წლის ბერლინის შეკრება/თათბირი
[ინგლ. gathering]), ან შეიძლება ჰქონდეს სხვა დასახელება, მაგრამ ტერმინი „კონფერენცია“
მაინც ყველაზე უფრო გავრცელებული სახელია.

საერთაშორისო კონფერენციების ფორმები

საერთაშორისო კონფერენციების ძირითადი ფორმებია სამშვიდობო კონფერენციები,

პოლიტიკური ან ეკონომიკური კონფერენციები და დიპლომატიური კონფერენციები
(დიპლომატიურ კონფერენციებში გულისხმობენ ფორუმებს, რომლებიც საერთაშორისო
სამართლის კოდიფიკაციის მიზანს ემსახურება).

საერთაშორისო კონფერენციის მოწვევა

საერთაშორისო კონფერენციებს იწვევენ სახელმწიფოები ან საერთაშორისო ორგანიზა-

ციები. როგორც წესი, მომწვევი მხარის წარმომადგენელი ან მასპინძელი სუბიექტი ხსნის
კონფერენციას. კონფერენციის პირველი სესია, ძირითადად, ეძღვნება ხოლმე შიდა
სტრუქტურების ფორმირებას (მაგალითად: სამანდატო, სარედაქციო ორგანოები და ა.შ.).
ამასთან, ამ საკითხების ან ზოგიერთი მათგანის მოგვარება ზოგჯერ წინასწარ ხდება დიპ-
ლომატიური არხებით. კონფერენციის საქმიანობა მიმდინარეობს პლენარულ სესიებსა და
კომიტეტებში (კომისიებში). პლენარული სხდომები, როგორც წესი, არის საჯარო, კომი-
ტეტების სხდომები კი ხშირად დახურულია.

საერთაშორისო ორგანიზაცია

საერთაშორისო ორგანიზაცია არის დაწესებულება, რომელიც:

1. განასახიერებს როგორც უვადოდ შექმნილი, ასევე უფრო იშვიათად, დროებითი
ინსტიტუციური თანამშრომლობის სტრუქტურას;
2. დაარსებულია საერთაშორისო ხელშეკრულებით ან სხვა საერთაშორისოსამარ-
თლებრივი ინსტრუმენტით (მაგალითად, საერთაშორისო ორგანიზაციის ან კონფე-
რენციის ფორმატებში მიღებული გადაწყვეტილებების საფუძველზე);
3. ფლობს კომპეტენციას, განსაზღვრულს და შეზღუდულს სადამფუძნებლო ხელ-
შეკრულებით ან სხვა ინსტრუმენტით;
4. შექმნილია კონკრეტული საკითხის/საკითხების მოსაგვარებლად. შესაბამისად,
საერთაშორისო ორგანიზაციები, ჩვეულებრივ, განიხილება როგორც ფუნქციური
უფლებამოსილების მფლობელი პირები;
5. ძირითადად, შედგება რთული შიდაორგანიზაციული სტრუქტურისგან; იშვიათ შემ-
თხვევებში, მას შეიძლება, ჰქონდეს მარტივი შიდაორგანიზაციული სტრუქტურა,

365
 როგორც, მაგალითად, დუნაის კომისიის შემთხვევაში, რომელიც არის საერთა-
შორისო სამთავრობათაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც შექმნილია ბელგრადის
1948 წლის დუნაიზე ნავიგაციის რეჟიმის შესახებ კონვენციით;
6. შედგება უმაღლესი (გენერალური ასამბლეა, კონფერენცია, და ა.შ.), აღმასრუ-
ლებელი (აღმასრულებელი საბჭო, აღმასრულებელი კომიტეტი ან პრეზიდიუმი, და
ა.შ.) ორგანოებისა და მუდმივმოქმედი სამდივნოსგან, რომელსაც ხელმძღვანე-
ლობს ხოლმე გენერალური მდივანი ან დირექტორი. გარდა ამისა, საერთაშორისო
ორგანიზაციების ფარგლებში, როგორც წესი, ასევე იქმნება დამხმარე საკონსულ-
ტაციო ორგანოები (კომისიები, კომიტეტები, სამუშაო ჯგუფები და ა.შ.);
7. არის საერთაშორისო სამართლის დამოუკიდებელი სუბიექტი, რომელსაც აქვს
[სამართლის სუბიექტისთვის აუცილებელი] დამოუკიდებელი ნება.

7.1 საერთაშორისო ორგანიზაციის ნიშნები

საერთაშორისო ორგანიზაცია

დაარსებული, ძირითადად,
საერთაშორისო ხელშეკრულებით

სპეციალური, შეზღუდული
კომპეტენცია

შექმნილი კონკრეტული
საკითხების მოსაგვარებლად

ძირითადად, რთული
შოდაორგანიზაციული სტრუქტურა

საერთაშორისო სამართლის
სუბიექტი

გადაწყვეტილების მიღების პროცესი

საერთაშორისო ინსტიტუციებში (და მათ შიდა ორგანოებში) გადაწყვეტილების მიღების

რამდენიმე პროცედურული მექანიზმი არსებობს. აქ გადაწყვეტილებებს იღებენ ერთ-
სულოვნად/ერთხმივობით (ყველა მონაწილემ უნდა მისცეს დადებითი ხმა), კონსენსუსით
(თუ არცერთი მონაწილე არაა წინააღმდეგი), კონსენსუსით მინუს ერთი ან ორი (თუ,
შესაბამისად, მხოლოდ ერთი ან ორი მონაწილეა წინააღმდეგი), ან ხმათა უმრავლესობით,
რომელიც შეიძლება იყოს უბრალო ან კვალიფიციური უმრავლესობა (კვალიფიციური
უმრავლესობა – ხმების სამი მეოთხედი, ორი მესამედი და ა.შ.).

366
საერთაშორისო ორგანიზაციები – ისტორიული ფონი

მნიშვნელოვან საკითხებზე სახელმწიფოთა სტრუქტურირებული თანამშრომლობა თანა-

მედროვე საერთაშორისო ორგანიზაციების მნიშვნელობით არის მე-19 საუკუნის პირმშო.
გლობალური მასშტაბის პირველი სრულფასოვანი საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომ-
ლებსაც გადაეცათ სპეციალურ სფეროებში კომპეტენცია, იყო საერთაშორისო სატელეკო-
მუნიკაციო კავშირი (დაარსდა 1865 წელს, საერთაშორისო სატელეგრაფო კავშირის სახით)
და უნივერსალური საფოსტო კავშირი (შეიქმნა 1874 წელს, საყოველთაო საფოსტო
კავშირის სახით). მოგვიანებით ორივე ეს ორგანიზაცია გახდა გაეროს სპეციალიზებული
დაწესებულება.
ჰააგის სამშვიდობო კონფერენციისა (1899 წ.) და საერთაშორისო დავების მშვიდობიანი
მოგვარების კონვენციის მიღების შედეგად შეიქმნა მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასა-
მართლო – საერთაშორისო დავების მოგვარებისათვის პირველი მუდმივი სამთავრობა-
თაშორისო ორგანიზაცია/ფორუმი, რომელიც საქმიანობას შეუდგა 1902 წელს.
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წინამორბედი იყო ერთა ლიგა, რომელიც იყო
მსოფლიოში პირველი საერთაშორისო ორგანიზაცია ზოგადი (მრავლისმომცველი) კომპე-
ტენციით. ის დაარსდა 1919 წლის ვერსალის ხელშეკრულებით, „საერთაშორისო თანამ-
შრომლობის ხელშესაწყობად და მშვიდობისა და უშიშროების მისაღწევად“. ერთა ლიგის
ასამბლეის საბოლოო სესია გაიმართა ჟენევაში 1946 წელს, რომელზეც იმავე წლის 18
აპრილს მიღებულ იქნა რეზოლუცია ერთა ლიგის არსებობის შეწყვეტის თაობაზე.
გარდა ამისა, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია ასევე შეიქმნა ვერსალის ხელ-
შეკრულების თანახმად (როგორც ერთა ლიგის აფილირებული სააგენტო), რომელიც ერთ-
ერთი პირველი ყინულმჭრელი იყო საერთაშორისო დონეზე სოციალური სამართლიანობის
პოპულარიზაციის საქმეში (განსაკუთრებით, შრომის სტანდარტების შემუშავების თვალ-
საზრისით).

367
გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია

 „კაცობრიობამ უნდა დაასრულოს ომი ან ომი დაასრულებს კაცობრიო-

ბას.“ – ჯონ კენედი (1917–1963); 505

 „ახლა, როგორც არასდროს კაცობრიობის ისტორიაში, ჩვენ ვიზიარებთ

საერთო ბედს. ჩვენ შეგვიძლია, თავი გავართვათ ამას მხოლოდ იმ შემ-
თხვევაში, თუ ერთად დავდგებით.“ – კოფი ანანი (1938–2018).506

7.2 გაეროს შტაბ-ბინა, ნიუ-იორკი

505
Speech to United Nations General Assembly, 25 September 1961. The Oxford Dictionary of Quotations
(სქოლიო 19) 11.21.
506
“Secretary-General Emphasizes Important Role of United Nations for New Millennium”, Press Release
SG/SM/7262, 15 December 1999, available on the official website of the UN <www.un.org/press/en/-
1999/19991215.sgsm7262.doc.html> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

368
გაეროს შექმნა
გაეროს წესდება
გაეროს დამფუძნებელი წევრი სახელმწიფო
გაერთიანებული ერების დღე
საერთაშორისოსამართლებრივი წესრიგი
კოლექტიური ზომები
ეფექტიანობა
რაციონალურობა
თანამშრომლობა
უფლებათა დაცვა
დიფერენცირებული და ინტეგრირებული მიდგომა
გაეროს მთავარი ორგანოები

გაეროს დაფუძნება

სახელწოდების – „გაერთიანებული ერების“507 – დამკვიდრებას, როგორც წესი, აკავშირებენ

შეერთებული შტატების პრეზიდენტ ფრანკლინ რუზველტთან, რომელიც მეორე მსოფლიო
ომში მოკავშირეების აღსანიშნავად სწორედ ამ ფორმულირების გავრცელების ერთ-ერთი
მთავარი მომხრე იყო. ასეთ კონტექსტში ფორმულირება „გაერთიანებული ერები“ პირვე-
ლად გამოყენებულ იქნა ჯერ კიდევ მეორე მსოფლიო ომის მიმდინარეობის დროს, 1942
წლის „გაერთიანებული ერების დეკლარაციაში“.
საბოლოოდ, 1945 წლის 26 ივნისს 50 ქვეყნის წარმომადგენლის მიერ მოეწერა ხელი
გაეროს წესდებას. მოგვიანებით პოლონეთმაც მოაწერა ხელი მას და გახდა გაეროს 51-ე
დამფუძნებელი წევრი სახელმწიფო.
გაერო ოფიციალურად ამოქმედდა 1945 წლის 24 ოქტომბერს, მას შემდეგ, რაც წესდების
რატიფიცირება მოახდინეს უშიშროების საბჭოს მუდმივმა წევრებმა და სხვა დამფუძნებელი
წევრი სახელმწიფოების უმრავლესობამ. სწორედ ამიტომ ყოველწლიურად 24 ოქტომბერს
აღინიშნება გაერთიანებული ერების დღე.

ცვლილებები წესდებაში

წესდება ხუთჯერ შეიცვალა.508 1965 წელს ძალაში შევიდა 23-ე მუხლში ცვლილება, რათა
გაზრდილიყო უშიშროების საბჭო 11-იდან 15 წევრამდე. იმავდროულად, შეიცვალა 27-ე

507
ქართულად, უკვე ტრადიციულად, ამ ორგანიზაციას ვუწოდებთ გაერთიანებული ერების ორგა-
ნიზაციას. თუმცა ინგლისური დასახელების უფრო ზუსტი თარგმანი და საკუთრივ ორგანიზაციის
შინაარსის უკეთესი გამომხატველი იქნებოდა „გაერთიანებული სახელმწიფოების ორგანიზაცია“.
508
იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებგვერდზე: “Can the UN Charter be amended, and how many times has been
this?” <https://ask.un.org/faq/140440> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
ასევე იხ. იმავე ვებგვერზე: “Amendments to Articles 23, 27 and 61 of the Charter were adopted by the General
Assembly on 17 December 1963 and came into force on 31 August 1965. A further amendment to Article 61
was adopted by the General Assembly on 20 December 1971, and came into force on 24 September 1973. An
amendment to Article 109, adopted by the General Assembly on 20 December 1965, came into force on 12 June
1968.” “United Nations Charter: Amendments to Articles 23, 27, 61, 109” <https://www.un.org/en/about-
us/un-charter/amendments> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

369
მუხლი და უშიშროების საბჭოში გადაწყვეტილების მიმღები ხმების რაოდენობა 7-იდან 9-
ამდე გაიზარდა. შეიცვალა ასევე 61-ე მუხლი ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს წევრთა
ოდენობის გასაზრდელად 18-იდან 27 წევრამდე.
1968 წელს ძალაში შევიდა ცვლილება 109-ე მუხლში წესდების გადასინჯვის მიზნით
წევრი სახელმწიფოების გენერალური კონფერენციის მოწვევის წესში [ადრე უშიშროების
საბჭოსთან დაკავშირებული უკვე ძალაში შესული ცვლილებებიდან გამომდინარე]. დად-
გინდა, რომ კონფერენცია შეიძლება ჩატარდეს იმ თარიღში და ადგილზე, რომელიც გა-
ნისაზღვრება გენერალური ასამბლეის წევრების ხმების ორი მესამედით და უშიშროების
საბჭოს ნებისმიერი ცხრა წევრის უმრავლესობით (ადრე იყო შვიდი). სხვა მხრივ, წესდების
ცვლილების წესი უცვლელი დარჩა:
წინამდებარე წესდების ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც რეკომენდებული იქნე-
ბა კონფერენციის მონაწილეთა ხმების ორი მესამედით, ძალაში შედის რატიფი-
კაციის შემდეგ, მათი საკონსტიტუციო პროცედურის შესაბამისად, ორგანიზაციის
წევრთა ორი მესამედის მიერ, უშიშროების საჭოს ყველა მუდმივი წევრის ჩათ-
ვლით. (წესდების 109-ე მუხლის მეორე პუნქტი)
1973 წელს ძალაში შევიდა ცვლილება 61-ე მუხლში და ეკონომიკური და სოციალური
საბჭოს შემდგომი გაფართოება მოხდა 27-იდან 54 წევრამდე.

დამფუძნებლების მიზნები

გაეროს ძირითად მისიად თავიდანვე იგულისხმებოდა მესამე მსოფლიო ომის (ან ნებისმიერი
მასშტაბური ომის, რომელიც საფრთხეს უქმნის სიცოცხლის არსებობას დედამიწაზე) თა-
ვიდან აცილება. ამასობაში, დამფუძნებლებმა გაითვალისწინეს ერთა ლიგის ძალზე ნეგა-
ტიური გამოცდილება, რომელიც საერთაშორისო მშვიდობის შენარჩუნების იმედებით შეიქმ-
ნა, თუმცა მოლოდინი ვერ გაამართლა. ამიტომ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის, რო-
გორც უნივერსალური საერთაშორისო ორგანიზაციის, ახალი კონცეფცია, რა თქმა უნდა, ასა-
ხავდა მანამდე არსებულ ნეგატიურ გამოცდილებასაც და ისტორიის იმ პერიოდის უნიკალურ
გამოწვევებსაც პასუხობდა. საბოლოოდ, ამ კონცეფციის გადამწყვეტი სიახლე იყო დახვეწილი
მიდგომის განხორციელება მესამე მსოფლიო ომის (ან ნებისმიერი მასშტაბური ომის, რო-
მელიც საფრთხის წინაშე აყენებს სიცოცხლის არსებობას დედამიწაზე) ასაცილებლად.
წესდებაში განსაზღვრულია გაეროს ძირითადი მიზანი, რომელიც საერთაშორისო მშვი-
დობისა და უშიშროების დაცვასა და შენარჩუნებაში მდგომარეობს. ამ მიზნის შესასრულებ-
ლად შემუშავდა კომპლექსური მიდგომა (როგორც ერთადერთი გზა), რომელიც მრავალ
მახასიათებელს აერთიანებდა:
1. საერთაშორისოსამართლებრივი წესრიგი – რომელიც უნდა შექმნილიყო ნათლად
და არაორაზროვნად ფორმულირებული სავალდებულო სამართლებრივი ნორ-
მებით (სავალდებულო იურიდიული ჩარჩო). ეს ჩარჩო უნდა განსახიერებულიყო
საერთაშორისო სამართალში, რომელსაც უნდა ჰქონოდა მკაფიოდ განსაზღვრული
წყაროები. შედეგად, ეს წყაროები განისაზღვრა კიდეც მართლმსაჯულების საერთა-
შორისო სასამართლოს სტატუტში;
2. საერთაშორისო მშვიდობისათვის საფრთხეების პრევენციისა და აღმოფხვრის კო-
ლექტიური ზომები – რომელიც მოიცავდა კოლექტიური უშიშროების ახალ კონცეფ-
ციას და საერთაშორისო მშვიდობის შენარჩუნების მრავალფეროვან ზომებს;

370
 3. ეფექტიანობა – რომლის მიზანიც იყო „ეფექტიანი კოლექტიური ზომების“ განხორ-
ციელება „მშვიდობის წინააღმდეგ მიმართული საფრთხის თავიდან ასაცილებლად
და აღსაკვეთად, აგრესიის აქტების ან მშვიდობის სხვა დარღვევების ჩასახშო-
ბად“.509
4. რაციონალურობა – ამასობაში, ეფექტიანობის მისაღწევად ნებისმიერი სისტემა
უნდა იყოს რეალისტური. იმ მომენტში მსოფლიოში არსებობდნენ სახელმწიფო-
ები, რომლებიც განიხილებოდნენ ზესახელმწიფოებად, და, შესაბამისად, რომლებ-
საც უფრო მაღალი პასუხისმგებლობა ეკისრებოდათ საერთაშორისო მშვიდობის
შენარჩუნებისთვის. ამიტომ კოლექტიური უშიშროების სისტემაში უნიკალური
როლი ენიჭებოდა ამ ზესახელმწიფოებს. გარდა ამისა, ამ სახელმწიფოების მიმართ
კოლექტიური უშიშროების სისტემა ძალიან ფრთხილი (შეზღუდული) უნდა ყოფი-
ლიყო, რადგან კოლექტიური მოქმედებები, როდესაც ეს ზესახელმწიფოები პირ-
დაპირ ეწინააღმდეგებოდნენ მათ და, რა თქმა უნდა, ამ ზესახელმწიფოების წინააღ-
მდეგ ძალის გამოყენებაც, არა საერთაშორისო მშვიდობის დაცვას შეუწყობდა
ხელს, არამედ პირიქით, ახალი მსოფლიო ომის გაჩაღების საფრთხეს გააძლიერებ-
და. შესაბამისად, ამ შემთხვევებში ამ ზესახელმწიფოებს უნდა ჰქონოდათ ვეტოს
უფლება, რაც, საბოლოო ჯამში, დადგინდა კიდეც გაეროს უშიშროების საბჭოს
ფორმატში;
5. თანამშრომლობა – რომელიც განიხილებოდა როგორც ფართო კომპლექსური მიდ-
გომის მნიშვნელოვანი სამშენებლო ბლოკი საერთაშორისო მშვიდობის შენარჩუ-
ნებისათვის და მოიცავდა სახელმწიფოთა შორის თანამშრომლობის განვითარებას
ყველა არსებით სფეროში; კერძოდ, საერთაშორისო თანამშრომლობის ახალ დონე-
ზე ასაყვანად პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული ან ჰუმანიტა-
რული ხასიათის საერთაშორისო პრობლემების გადასაჭრელად. ამრიგად, თანამ-
შრომლობა სხვადასხვა სფეროში და ამისათვის სახელმწიფოების ურთიერთგადა-
ჯაჭვული ქსელის მოქსოვა თავისთავად ითვლებოდა საერთაშორისო მშვიდობის
შენარჩუნების ერთ-ერთ მთავარ მექანიზმად;
6. უფლებათა დაცვა – რაც ასევე აუცილებელი წინაპირობაა მშვიდობის შენარ-
ჩუნებისა და ფართომასშტაბიანი ომების თავიდან ასაცილებლად. იგი მოიცავს (ა)
სახელმწიფოთა უფლებების დაცვას, (ბ) ხალხთა თანასწორუფლებიანობისა და
თვითგამორკვევის უფლების უზრუნველყოფას,510 და (გ) ადამიანის უფლებებისა და
ძირითადი თავისუფლებების პატივისცემას.511
7. დიფერენცირებული და ინტეგრირებული მიდგომა – მრავალი მიზნის იდენ-
ტიფიცირება, რომელთათვის ძირითადი ფოკუსია საერთაშორისო მშვიდობისა და
უშიშროებისათვის ხელშეწყობა, რაც, როგორც ასეთი, არის გაეროს წესდებაში
დიფერენცირებული (დივერსიფიცირებული) და, ამავე დროს, ინტეგრირებული
მიდგომის განსახიერება; მეორე მხრივ, ეს მიდგომა ასევე აისახა გაეროს სტრუქ-
ტურაში, სადაც გაეროს მთავარ ორგანოებს შორის აშკარა ფორმალური იერარქია
არ არსებობს და თითოეული მათგანი წარმოადგენს საკუთარი ძირითადი მისიის
განმახორციელებელ ავტონომიურ საყრდენს. მთლიანობაში, გაერთიანებული

509
წესდების 1-ელი მუხლი.
510
წესდების 1-ელი მუხლი.
511
წესდების 1-ელი მუხლი.

371
 ერების სისტემა მოიცავს საკუთრივ გაეროს ექვს მთავარ ორგანოს, შიდა სტრუქ-
ტურის უამრავ ერთეულს, მაგრამ ასევე მოიცავს სპეციალიზებულ დაწესებულებებს,
პროგრამებს, ფონდებსა და გაეროსთან დაკავშირებულ ორგანიზაციებს, რომლებიც
ინარჩუნებენ ურთიერთობებს გაეროსთან დამოუკიდებლობის განსხვავებული
დონის პირობებში.

გაეროში გაწევრება

გაეროს წესდების მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციაში გაწევრება შეუძლია ყველა „მშვიდობისმოყვარე სახელმწიფოს“, რომლე-
ბიც „თავის თავზე აიღებენ ამ წესდებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს და რომ-
ლებსაც, ორგანიზაციის შეფასებით, შეუძლიათ და სურთ ამ ვალდებულებების შესრულება.“
გაეროში გაწევრება ხდება უშიშროების საბჭოს რეკომენდაციითა და გენერალური
ასამბლეის გადაწყვეტილებით. ჯერ აუცილებელია უშიშროების საბჭოს ცხრა წევრის
მხრიდან დადებითი ხმის მიცემა, იმ პირობით, რომ მისი ხუთი მუდმივი წევრიდან არცერთი
არ ეწინააღმდეგება გაწევრებას. შემდეგ კი, ხმათა ორი მესამედით, გენერალურმა ასამ-
ბლეამ მხარი უნდა დაუჭიროს ახალი წევრის მიღებას.

372
7.3 გაეროს სისტემა

დამხმარე ფონდები და სხვა

ორგანოები პროგრამები ორგანოები

დამხმარე გენერალური დაკავშირებული

ორგანოები ასამბლეა ორგანიზაციები

უშიშროების სამეურვეო
საბჭო საბჭო
გაეროს
მთავარი
მართლმსაჯულების ორგანოები
საერთაშორისო სამდივნო
სასამართლო

ეკოსოსი დეპარტამენტები
ფუნქციური და ოფისები
კომისიები

სპეციალიზებული
რეგიონული სხვა
დაწესებულებები
კომისიები ორგანოები

გაერო და საქართველო

საქართველო გაეროს წევრი გახდა 1992 წლის 31 ივლისს. ის გაეროს 179-ე წევრია. გაერთია-
ნებული ერების ორგანიზაციასთან საქართველოს მუდმივი წარმომადგენლობა საქმიანობს
იმავე წლიდან.512 გაეროს ოფიციალური წარმომადგენლობა საქართველოში გაიხსნა 1993
წელს.
გაწევრების შემდეგ გაეროსა და საქართველოს შორის განვითარდა მრავალმხრივი და
კომპლექსური ურთიერთობები, რომლებიც მოიცავს მრავალ სფეროს.
გაერო მხარს უჭერს საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას და საზღვრების
ურღვევობას, აგრეთვე იძულებით გადაადგილებულ პირთა და ლტოლვილთა უფლებების
დაცვას.
ამ მხრივ, ბოლოდროინდელ აქტივობებს შორის განსაკუთრებით აღსანიშნავია გაეროს
გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები სახელწოდებით – „აფხაზეთიდან, საქართველო,

512
იხ. წარმომადგენლობის ვებგვერდი: <h p://un.mfa.gov.ge/default.aspx?sec_id=2137&lang=1> ხელ-
მისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

373
და ცხინვალის რეგიონიდან/სამხრეთ ოსეთიდან, საქართველო, იძულებით გადაადგილე-
ბულ პირთა და ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ“. ეს რეზოლუციები ყოველწლიურად მიი-
ღება და წლიდან წლამდე, უმეტესწილად, გაეროს უფრო და უფრო მეტი წევრის მხარდაჭე-
რას იმსახურებს. საკუთრივ, რეზოლუციები „აღიარებს ყველა იძულებით გადაადგილებული
პირისა და ლტოლვილის და მათი შთამომავლების, ეთნიკური წარმომავლობის მიუხე-
დავად, თავიანთ სახლებში დაბრუნების უფლებას მთელი საქართველოს მასშტაბით, მათ
შორის აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში/სამხრეთ ოსეთში“, „ხაზს უსვამს ყველა იძუ-
ლებით გადაადგილებული პირისა და ლტოლვილის საკუთრების უფლების პატივისცემის
აუცილებლობას“, ადასტურებს იძულებით გამოწვეული „დემოგრაფიული ცვლილებების
მიუღებლობას“, აღნიშნავს „გრაფიკის შემუშავების აუცილებლობას, რათა უზრუნველ-
ყოფილ იქნეს კონფლიქტით დაზარალებული ყველა იძულებით გადაადგილებული პირისა
და ლტოლვილის ნებაყოფლობითი, უსაფრთხო, ღირსეული და შეუფერხებელი დაბრუნება
საკუთარ სახლებში“. რეზოლუციები ასევე მოიცავს გენერალური ასამბლეის სხვა მიდგო-
მებსაც, რომლებიც, ძირითადად, ნაკარნახევია ჰუმანიტარული მოტივებით და საქართვე-
ლოს ტერიტორიული მთლიანობის განუხრელი მხარდაჭერით. გარდა ამისა, ამავე რეზო-
ლუციებით, გენერალური ასამბლეა ყოველწლიურად მიმართავს გაეროს გენერალურ მდი-
ვანს, რათა ამ უკანასკნელმა წარუდგინოს მას „რეზოლუციის განხორციელების შესახებ
ყოვლისმომცველი ანგარიში“.513
საქართველოს მიმართ მხარდამჭერი გადაწყვეტილებები წლების განმავლობაში ასევე
მიიღებოდა უშიშროების საბჭოს ფორმატში. თუმცა იმის გამო, რომ რუსეთი ხშირად
წინააღმდეგობას უწევს ოფიციალური გადაწყვეტილებების მიღებას, უშიშროების საბჭოს
წევრები ასევე იყენებენ ხოლმე დამატებით ფორმატებსაც საკუთარი პოზიციის გამოსაც-
ხადებლად. ასე მაგალითად, 2021 წლის 4 აგვისტოს გავრცელდა გაეროს უშიშროების სა-
ბჭოს წევრების (ესტონეთი, საფრანგეთი, ირლანდია, ნორვეგია, გაერთიანებული სამეფო,
შეერთებული შტატები და ალბანეთი) ერთობლივი განცხადება (ინგლ. Joint Statement by UN
Security Council Members Following an AOB on Georgia), რომლითაც ეს ქვეყნები კიდევ ერთხელ
ადასტურებენ მათ „ურყევ მხარდაჭერას საქართველოს დამოუკიდებლობის, სუვერენიტე-
ტისა და ტერიტორიული მთლიანობისადმი მის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებ-
ში“, კიდევ ერთხელ მოუწოდებენ რუსეთის ფედერაციას, „დაუყოვნებლივ გაიყვანოს საქარ-
თველოდან თავისი სამხედრო და უშიშროების ძალები და გაიწვიოს საქართველოს ტე-
რიტორიების – აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის ეგრეთ წოდებული
დამოუკიდებლობის ცნობა და არ შეაფერხოს უშიშროების საერთაშორისო მექანიზმის
შექმნა.“514

513
ციტირებულია 2020 წლის 3 სექტემბრის 74/300 რეზოლუციიდან.
514
განცხადება იხილეთ გაეროში აშშ-ის მისიის ოფიციალურ ვებგვერდზე: <h ps://usun.usmiss-
ion.gov/joint-statement-by-un-security-council-members-following-an-aob-on-georgia-2/> ხელმისაწვდომია
2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

374
გენერალური ასამბლეა
რეზოლუციები
დადგენილებები
არ გააჩნიათ იურიდიულად სავალდებულო ძალა
რბილი სამართალი
მორიგი ყოველწლიური სესიები
სპეციალური სესიები
საგანგებო სპეციალური სესიები
ექვსი მთავარი კომიტეტი
პრეამბულა
მატერიალური ნაწილი
მნიშვნელოვანი საკითხები
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ხმა

გენერალური ასამბლეა, როგორც რეკომენდაციების გამცემი

ორგანო

გენერალური ასამბლეა გაეროს მთავარი რეკომენდაციების მიმღები/სათათბირო ორგანოა,

რომელიც ყოველწლიურად იკრიბება ნიუ-იორკში. გენერალური ასამბლეის სესიებზე წევრი
სახელმწიფოები განიხილავენ არსებულ საერთაშორისო გამოწვევებს და იღებენ რეზოლუ-
ციებსა და დადგენილებებს515 დღის წესრიგში შეტანილ საკითხებზე, რომელთა უმეტესობა,
როგორც წესი, უკვე შეჯერებულია ხოლმე გენერალური ასამბლეის სხვადასხვა დამხმარე
ორგანოში.
გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს არ გააჩნიათ იურიდიუ-
ლად სავალდებულო ძალა (გარდა ცალკეული გადაწყვეტილებებისა, რომლებიც, მაგა-
ლითად, ეხება საბიუჯეტო გადახდებს, ან გარკვეული ორგანოების წევრთა არჩევას, და ა.შ.).
ამასთან, რადგან მათ მიღებას წევრების ხმათა უმრავლესობა სჭირდება, ისინი განასა-
ხიერებს საერთაშორისო საზოგადოების უმრავლესობის ნებას და, ზოგადად, განიხილება
როგორც რბილი სამართლის ფორმა.

უფლებამოსილება

გენერალურ ასამბლეას შეუძლია, განიხილოს საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში ნების-

მიერი საკითხი ნებისმიერი სფეროდან, მათ შორის, წესდებით შექმნილი ნებისმიერი ორგა-
ნოს კომპეტენციასა თუ ფუნქციებთან დაკავშირებით, ან მისცეს რეკომენდაციები მისი უფ-
ლებამოსილების ფარგლებში გაეროს წევრებს თუ წესდების შესაბამისად შექმნილ
ნებისმიერ ორგანოს, მათ შორის, უშიშროების საბჭოსაც, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც
უშიშროების საბჭო ასრულებს რაიმე დავასთან ან სიტუაციასთან დაკავშირებით მისთვის
ექსკლუზიურად მინიჭებულ ფუნქციებს.516 ამასთან ერთად, გენერალური ასამბლეა იხილავს
უშიშროების საბჭოსა და სხვა ორგანოების ანგარიშებს.

515
ზუსტი თარგმანი არის „გადაწყვეტილებები“, მაგრამ ამ წიგნში ვიყენებთ ტერმინს – „დადგენილე-
ბები“. სიტყვით – „გადაწყვეტილება“ – აღვნიშნავთ გადაწყვეტილების ყველა ფორმას, მათ შორის,
რეზოლუციებსაც.
516
წესდების მე-10 და მე-12 მუხლები.

375
 გენერალური ასამბლეა იკრიბება მორიგ ყოველწლიურ სესიებზე, რიგგარეშე სპეცია-
ლურ სესიებსა და საგანგებო სპეციალურ სესიებზე. სესიები იმართება ფორმალური და
არაფორმალური შეხვედრების ფორმატში.

მორიგი ყოველწლიური სესიები

ყოველი მორიგი ყოველწლიური სესია იწყება სექტემბრის მესამე კვირის სამშაბათს და

გრძელდება ერთი წლის განმავლობაში. 44-ე სესიიდან (1989–1990) გენერალური ასამბლეა
ოფიციალურად განიხილება როგორც მთელი წლით სესიაში მყოფი.
სესიის პირველ ნაწილს, როგორც წესი, უწოდებენ „სესიის მთავარ ნაწილს“, რომელიც
მოიცავს გენერალურ დებატებს და გენერალური ასამბლეის მთავარი კომიტეტების სამუ-
შაოს უდიდეს ნაწილს. იანვრიდან სექტემბრამდე პერიოდს ეწოდება „სესიის დასკვნითი
ნაწილი“.

სპეციალური სესიები

გაეროს წესდება სპეციალურ სესიებად განიხილავს ისეთ სხდომებს, „რომელთა მოწვევაც

გარემოებამ შეიძლება მოითხოვოს“. სპეციალური სესიები მოიწვევა „გენერალური მდივნის
მიერ უშიშროების საბჭოს ან ორგანიზაციის წევრთა უმრავლესობის მოთხოვნით.“517
ზოგადად, სპეციალური სესია განიხილავს ერთ საკითხს, აქვს ძალიან მოკლე დღის წეს-
რიგი და გრძელდება ერთიდან რამდენიმე დღემდე. საბოლოოდ, სპეციალურ სესიაზე,
ჩვეულებრივ, მიიღება ერთი ან ორი დოკუმენტი.

საგანგებო სპეციალური სესიები

1950 წელს გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო მისი კარგად ცნობილი და წინააღმდეგობრივი

რეზოლუცია „გაერთიანება მშვიდობისათვის“, რომელიც ეხებოდა უშიშროების საბჭოს
აღიარებულ პრეროგატივას საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების საფრთხეებთან
დაკავშირებით. როგორც ამ წიგნში ადრე უკვე აღვნიშნეთ, გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო
გადაწყვეტილება, რომ თუ უშიშროების საბჭო ვერ ასრულებს თავის პირველად (ძირითად)
პასუხისმგებლობას (ინგლ. primary responsibility) საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშრო-
ების დაცვის თვალსაზრისით მისი „მუდმივი წევრების ერთსულოვნების არარსებობის
გამო“, გენერალურ ასამბლეას შეუძლია საგანგებო სპეციალური სესიის ჩატარება 24 საათის
განმავლობაში იმავე საკითხის განსახილველად.

517
წესდების მე-20 მუხლი.

376
 ამ დროიდან მოყოლებული, გაეროს გენერალური ასამბლეის თერთმეტი საგანგებო
სპეციალური სესია ჩატარდა.518 უკრაინაში რუსეთის აგრესიის საპასუხოდ 2022 წლის 28
თებერვალს და 2022 წლის 1-2 მარტს შედგა მეთერთმეტე საგანგებო სპეციალური სესია.
გაეროს 141-მა წევრმა ქვეყანამ (მათ შორის, საქართველომ) მხარი დაუჭირა რეზოლუციას
(„აგრესია უკრაინის წინააღმდეგ“), რომელმაც კიდევ ერთხელ დაადასტურა უკრაინის
სუვერენიტეტი, დამოუკიდებლობა და ტერიტორიული მთლიანობა, „მკაცრად დაგმო“
„რუსეთის ფედერაციის მიერ წესდების მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევით, უკრაინის
წინააღმდეგ აგრესია“ და მოსთხოვა რუსეთს, „დაუყოვნებლივ, სრულად და უპირობოდ
გაიყვანოს მთელი თავისი სამხედრო ძალები უკრაინის ტერიტორიიდან მის საერთაშო-
რისოდ აღიარებულ საზღვრებში“.519
საგანგებო სპეციალური სესია, ჩვეულებრივ, მოიწვევა ხოლმე იმავე წესით, როგორც
სპეციალური სესია.

7.4 გენერალური ასამბლეის სესიები

მორიგი გენერალური სპეციალური

ყოველწლიური ასამბლეა სესია
სესია

საგანგებო
სპეციალური
სესია

გენერალური ასამბლეის თავმჯდომარე და კომიტეტები

ყოველი მორიგი ყოველწლიური სესიისთვის გენერალური ასამბლეა უბრალო უმრავლესო-

ბით ირჩევს თავის თავმჯდომარეს და მის მოადგილეებს ერთი წლის არაგანახლებადი ვა-
დით, სულ მცირე, სამი თვით ადრე სხდომის გახსნამდე, რომელსაც ისინი უძღვებიან.520 თავ-
მჯდომარის ძირითადი ფუნქციებია გენერალური ასამბლეის რეგლამენტის მკაცრი დაცვის
უზრუნველყოფა, სესიის პლენარული სხდომის გახსნა და დახურვა, პლენარულ სხდომაზე
დისკუსიების გაძღოლა და, ზოგადად, გენერალური ასამბლეის მუშაობის ხელშეწყობა.
სპეციალურ სესიასაც უძღვება მისი თავმჯდომარე, რომლის ფუნქციებსაც, ჩვეულებრივ, იმ
მომენტისთვის გახსნილი მორიგის სესიის თავმჯდომარე ითავსებს ხოლმე.

518
საგანგებო სპეციალური სესიების ჩატარებისათვის არ არსებობს განსაზღვრული დროის ლიმიტი.
მაგალითად, “The tenth Emergency Special Session on “Illegal Israeli actions in occupied East Jerusalem and
the rest of the Occupied Palestinian Territory” opened in 1997 and has never been formally closed. Member
States decided to “temporarily adjourn” and to authorize the PGA to resume the session upon request from a
Member State. As of September 2017 the tenth Emergency Special Session has been resumed fourteen times.”
The GA Handbook: A practical guide to the United Nations General Assembly, Johann Aeschlimann and Mary
Regan (eds) (Permanent Mission of Switzerland to the United Nations 2017) 1.2. საგანგებო სპეციალური
სესიების სრული ჩამონათვალი მოცემულია გაეროს ოფიციალურ ვებგვერდზე: <www.un.org/en/ga/ses-
sions/emergency.shtml> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
519
2022 წლის 2 მარტის რეზოლუცია A/RES/ES-11/1.
520
გენერალური ასამბლეის პროცედურული წესების 30-ე წესი.

377
 გარდა ამისა, გენერალური ასამბლეის მუშაობის ხელშეწყობისათვის იქმნება სხვადა-
სხვა დამხმარე ორგანო, მაგალითად: კომისიები, კომიტეტები, საბჭოები, კოლეგიები, სამუ-
შაო ჯგუფები და ა.შ.
გენერალურ ასამბლეას აქვს ექვსი მთავარი კომიტეტი, რომლებიც ჩვეულებრივ მოიხ-
სენიება როგორც „სრული შემადგენლობის კომიტეტები“, ვინაიდან მათ მუშაობაში გაეროს
ყველა წევრი ქვეყანა მონაწილეობს. ეს მთავარი კომიტეტებია:
1. განიარაღებისა და საერთაშორისო უშიშროების კომიტეტი (პირველი კომიტეტი);
2. ეკონომიკური და ფინანსური კომიტეტი (მეორე კომიტეტი);
3. სოციალური, ჰუმანიტარული და კულტურული კომიტეტი (მესამე კომიტეტი);
4. სპეციალური პოლიტიკური და დეკოლონიზაციის კომიტეტი (მეოთხე კომიტეტი);
5. ადმინისტრაციული და საბიუჯეტო კომიტეტი (მეხუთე კომიტეტი);
6. იურიდიული კომიტეტი (მეექვსე კომიტეტი).
გენერალური ასამბლეის სესიების პროცედურული და ორგანიზაციული საკითხების
მოსამზადებლად იქმნება გენერალური კომიტეტი, რომელიც შედგება გენერალური ასამბ-
ლეის თავმჯდომარის, 21 ვიცე-თავმჯდომარისა და ექვსი მთავარი კომიტეტის ხელმძღვანე-
ლებისგან. ყოველი მორიგი სესიის დასაწყისში ასევე ყალიბდება რწმუნებათა შემოწმების
კომიტეტი. ის ფორმირდება გენერალური ასამბლეის მიერ თავმჯდომარის მიერ წარ-
დგენილი კანდიდატებისგან და შედგება ცხრა წევრისგან.

რეზოლუციები და დადგენილებები

გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები და დადგენილებები არ განსხვავდებიან იური-

დიული ძალის თვალსაზრისით. ამასთან, გაეროს სისტემაში იმავე დასახელების დოკუმენ-
ტებს სხვა შიდა ორგანოებიც იღებენ. ამიტომ ყურადღებაა მისაქცევი, როცა გაეროს ფარ-
გლებში გამოცემულ რეზოლუციებსა და დადგენილებებს ვციტირებთ.
როგორც წესი, რეზოლუციები მიიღება მატერიალურ საკითხებზე (მაგალითად, გენე-
რალური ასამბლეის რეზოლუციები გამოხატავს წევრი ქვეყნების მიდგომებს, შეიმუშავებს
პოლიტიკურ რეკომენდაციებს, განსაზღვრავს გაეროს სამდივნოს და გენერალური ასამ-
ბლეის დამხმარე ორგანოების დამატებით უფლებამოსილებებს და წყვეტს გაეროს ბიუ-
ჯეტთან დაკავშირებულ საკითხებს), დადგენილებები უფრო პროცედურულ საკითხებზე
მიიღება და ჩვეულებრივ იყოფა „არჩევნებად“ და „სხვა გადაწყვეტილებებად“ (მაგალითად,
გენერალური ასამბლეა ირჩევს გაეროს უშიშროების საბჭოს არამუდმივ წევრებს; ეკონო-
მიკური და სოციალური საბჭოს წევრებს; საკუთარი დამხმარე ორგანოების წევრებს; უშიშ-
როების საბჭოსთან ერთად, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს წევრებს;
თავის თავმჯდომარესა და ვიცე-თავმჯდომარეებს და უშიშროების საბჭოს წარდგინებით,
გენერალურ მდივანს521).

521
მაგალითად, პროცედურული წესების 141-ე წესის თანახმად: “When the Security Council has submitted
its recommendation on the appointment of the Secretary-General, the General Assembly shall consider the
recommendation and vote upon it by secret ballot in private meeting.” წესი 142-ე – “The General Assembly
shall each year, in the course of its regular session, elect five non-permanent members of the Security Council
for a term of two years.” წესი 145-ე – “The General Assembly shall each year, in the course of its regular session,
elect eighteen members of the Economic and Social Council for a term of three years,” წესი 30-ე – “Unless the
General Assembly decides otherwise, the General Assembly shall elect a President and twenty-one Vice-
Presidents at 9 least three months before the opening of the session over which they are to preside. The
President and the Vice-Presidents so elected will assume their functions only at the beginning of the session for
which they are elected and shall hold office until the close of that session.”

378
 გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები მიიღება ღია კენჭისყრით. არჩევნები ტარდება
ფარული კენჭისყრით. სხვა დადგენილებები, როგორც უკვე ვთქვით, ჩვეულებრივ, მიიღება
პროცედურულ საკითხებთან დაკავშირებით და, ხშირად, ლაკონიურობით ხასიათდება. უფრო
მეტიც, მარტივ პროცედურულ საკითხებზე შეიძლება მიღებულ იქნეს ზეპირი გადაწყვეტი-
ლებებიც, რომლებიც, როგორც წესი, მიიღება კენჭისყრის გარეშე, კონსენსუსის საფუძველზე.
გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები, ისევე როგორც გაეროს სხვა შიდა ორგანოების
რეზოლუციები, ზოგადად, ორი ნაწილისგან შედგება – პრეამბულისა და მატერიალური
(ძირითადი) ნაწილისგან. პრეამბულა ასახავს რეზოლუციის მიღების მოტივებსა და მიზ-
ნებს. მატერიალურ ნაწილში მოცემულია ორგანოს პოზიცია ან განსახორციელებელი
ქმედებები. ის, როგორც წესი, გადანომრილია პუნქტების ფორმით. ზოგჯერ რეზოლუციებს
თან ერთვის დანართები, მაგალითად, რომელიმე კონვენციის ტექსტი.

რეზოლუციებისა და დადგენილებების მიღება

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალურ ასამბლეაში თითოეული წევრი მონა-

წილეობს არაუმეტეს ხუთი წარმომადგენლით. ამასთან, გენერალური ასამბლეის სხდომაზე
თითოეულ წევრს აქვს მხოლოდ ერთი ხმა. დღეს გაეროს წევრი არის 193 სუვერენული
სახელმწიფო.
გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები/დადგენილებები მიიღება ან კონსენსუსის
საფუძველზე (კენჭისყრის გარეშე), ან კენჭისყრით.
კონსენსუსი მიიღწევა მაშინ, როცა არცერთი წევრი სახელმწიფო არ ითხოვს კენჭისყრის
ჩატარებას (გადაწყვეტილებათა დიდი უმრავლესობა [დაახლოებით 80 %] სწორედ კონ-
სენსუსის წესით მიიღება).
კენჭისყრის შემთხვევაში, გადაწყვეტილებები მიიღება დამსწრეთა და კენჭისყრაში
მონაწილეთა უბრალო უმრავლესობით ან ორი მესამედით. გენერალური ასამბლეის პროცე-
დურული წესების მიხედვით, ფრაზა „დამსწრე და კენჭისყრაში მონაწილე წევრები“ მოიცავს
მხოლოდ დადებითი და უარყოფითი ხმების მიმცემ წევრებს. თუ წევრი თავს იკავებს ხმის
მიცემისგან, მიიჩნევა, რომ ის არ მონაწილეობს კენჭისყრაში.
მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ გადაწყვეტილებები (როგორებიცაა: რეკომენდა-
ციები საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების შენარჩუნებასთან დაკავშირებით, უშიშ-
როების საბჭოს არამუდმივი წევრების არჩევა, ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს და
სამეურვეო საბჭოს წევრების არჩევა, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში ახალი
წევრების მიღება, წევრობის შეჩერება, წევრების გარიცხვა, სამეურვეო სისტემის მუშაო-
ბასთან დაკავშირებული საკითხები და საბიუჯეტო საკითხები) მიიღება ხმების ორი მესა-
მედის უმრავლესობით. ამავე დროს, გენერალურმა ასამბლეამ შეიძლება უბრალო უმრავ-
ლესობით გადაწყვიტოს დამატებითი საკითხების შეტანა „მნიშვნელოვან საკითხებში“.
ამასობაში, ზოგჯერ, გენერალური ასამბლეა იყენებს აბსოლუტური უმრავლესობის
წესსაც (ყველა წევრი ქვეყნის უმრავლესობა, რომელიც ამჟამად 97-ს შეადგენს); მაგალითად,
საერთაშორისო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა საბჭოს წევრების არჩევისთვის.

გენერალური ასამბლეის ძირითადი მისია

მთლიანობაში, ჩვენ შეიძლება მეტაფორულად ვუწოდოთ გენერალურ ასამბლეას გაერთია-

ნებული ერების ორგანიზაციის ხმა ყველა სფეროში.

379
უშიშროების საბჭო
უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრები
პირველადი პასუხისმგებლობა საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების
მხარდასაჭერად
სავალდებულო სამართლებრივი ძალის მქონე რეზოლუციები
დადგენილებები
თავმჯდომარის განცხადებები
პროცედურული საკითხები
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მოქმედება

უშიშროების საბჭოს შემადგენლობა

უშიშროების საბჭო შედგება გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის თხუთმეტი წევრისგან.

ამერიკის შეერთებული შტატები, დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერ-
თიანებული სამეფო, რუსეთი, საფრანგეთი და ჩინეთი უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევ-
რები არიან. გენერალური ასამბლეა ორი წლის ვადით ირჩევს გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის ათ სხვა წევრს უშიშროების საბჭოს არამუდმივ წევრებად. ამ დროს „სათა-
ნადო ყურადღებას აქცევს, პირველ ყოვლისა, ორგანიზაციის წევრების მონაწილეობის ხა-
რისხს საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების ხელშეწყობასა და ორგანიზაციის სხვა
მიზნების მიღწევაში, აგრეთვე სამართლიან გეოგრაფიულ განაწილებას.“522

7.5 უშიშროების საბჭოს წევრები

მუდმივი უშიშროების არამუდმივი

წევრები საბჭო წევრები

აშშ
გაეროს სხვა
ათი წევრი
გაერთიანებული სამეფო

რუსეთი

საფრანგეთი

ჩინეთი

522
წესდების 23-ე მუხლი.

380
უშიშროების საბჭოს ძირითადი უფლებამოსილებები

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრები „აკისრებენ უშიშროების საბჭოს პირველად

პასუხისმგებლობას საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების მხარდასაჭერად და
თანხმდებიან იმაზე, რომ ამ პასუხისმგებლობიდან გამომდინარე მისი ვალდებულებების
შესრულებისას უშიშროების საბჭო მათი სახელით მოქმედებს.“523 ამ პასუხისმგებლობის
შესასრულებლად უშიშროების საბჭოსთვის მინიჭებული კონკრეტული უფლებამოსილე-
ბები მოცემულია წესდების VI (დავების მშვიდობიანი მოგვარება), VII (მოქმედებანი მშვი-
დობისათვის დამუქრების, მშვიდობის დარღვევისა და აგრესიის აქტების მიმართ), VIII
(რეგიონული შეთანხმებანი) და XII (მეურვეობის საერთაშორისო სისტემა) თავებში.

უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებების სავალდებულო ძალა

მეორე მხრივ, წესდების შესაბამისად გაეროს წევრებმა თანხმობა განაცხადეს მიიღონ და

შეასრულონ „უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებები“,524 რაც ნიშნავს, რომ უშიშროების საბ-
ჭო არის გაეროს ის მთავარი ორგანო, რომელსაც შეუძლია, მიიღოს სავალდებულო სამართ-
ლებრივი ძალის მქონე რეზოლუციები. უშიშროების საბჭო ასევე გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის ერთადერთი ორგანოა, რომელსაც შეუძლია, ნება დართოს ძალის გამო-
ყენებას და ამით ფიზიკურად განახორციელოს მისი რეზოლუციების აღსრულება. რეზოლუ-
ციების გარდა, უშიშროების საბჭო ასევე გამოსცემს თავის დადგენილებებსა და თავმჯდო-
მარის განცხადებებს.

უშიშროების საბჭოს რეზოლუციები, დადგენილებები და

თავმჯდომარის განცხადებები

როგორც გენერალური ასამბლეის შემთხვევაში, უშიშროების საბჭოს „დადგენილებები“,

ჩვეულებრივ, პროცედურულ საკითხებზე მიიღება, მაგრამ ისინი უნომროა და მათთვის
მინიჭებული არ არის დოკუმენტების სერიის სიმბოლო.
თავმჯდომარის განცხადებები გამოიცემა კონსულტაციების შემდეგ, ხმის მიცემის
გარეშე.
უშიშროების საბჭოს რეზოლუციები წარმოადგენს დოკუმენტებს, რომლებიც 1946 წლის
შემდეგ თანამიმდევრულად ინომრება.

გადაწყვეტილების მიღების პროცესი

უშიშროების საბჭოს თითოეულ წევრს აქვს ერთი ხმა. უშიშროების საბჭოს ცხრა წევრის
დადებითი ხმა საკმარისია პროცედურულ საკითხებზე გადაწყვეტილების მისაღებად. ყვე-
ლა სხვა საკითხზე გადაწყვეტილებები მიიღება ასევე ცხრა წევრის დადებითი ხმის სა-
ფუძველზე, ოღონდ მათ შორის უნდა იყოს მუდმივი წევრების თანმხლები ხმებიც (პრაქ-
ტიკაში „თანმხლები ხმების“ მნიშვნელობა ინტერპრეტირებულია ისე, რომ მათში ითვლება

523
წესდების 24-ე მუხლი.
524
წესდების 25-ე მუხლი.

381
თავშეკავებებიც. ანუ, თუ რომელიმე მუდმივი წევრი ვეტოს არ დაადებს გადაწყვეტილებას,
ის მიღებულად ჩაითვლება).
თუ მუდმივი წევრი დავის მხარეა, წესდების 27-ე მუხლის მე -3 პუნქტის თანახმად, ამ
სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება, თავი შეიკავოს ხმის მიცემისგან VI თავის (დავების
მშვიდობიანი მოგვარება) და VIII თავის (რეგიონული შეთანხმებანი) 52-ე მუხლის მე-3
პუნქტის („უშიშროების საბჭომ უნდა წაახალისოს ადგილობრივი დავების მშვიდობიანი
მოგვარება ამგვარი რეგიონული შეთანხმებების ან ორგანიზაციების მეშვეობით, დაინტე-
რესებული სახელმწიფოების ან საკუთარი ინიციატივით“) შესაბამისად. ამრიგად, ეს წესი არ
ვრცელდება VII თავზე, როდესაც უშიშროების საბჭო ახდენს ფიზიკური ზომების (მოქმე-
დებების) ავტორიზებას.
მთლიანობაში, 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, თავშეკავება სავალდებულოა
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოქმედებს შემდეგი ყველა პირობა:
 გადაწყვეტილება ეხება VI თავს ან 52-ე (3) მუხლს;
 საკითხი განიხილება როგორც დავა;
 უშიშროების საბჭოს წევრი განიხილება როგორც დავის მხარე;
 გადაწყვეტილება არ არის პროცედურული ხასიათის.525
იმავდროულად, ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც არ არის გაეროს უშიშროების
საბჭოს ან გაეროს წევრი, თუ იგი არის დავის მხარე, რომელსაც განიხილავს უშიშროების
საბჭო, უნდა მოწვეულ იქნეს დავასთან დაკავშირებულ დისკუსიებში მონაწილეობის მისა-
ღებად, კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლების გარეშე.

ძირითადი ფუნქციები

უშიშროების საბჭო:
 განსაზღვრავს მშვიდობისათვის საფრთხის, მშვიდობის დარღვევის ან აგრესიის
აქტის შემთხვევებს;
 მოუწოდებს დავის მხარეებს, მოაგვარონ კონფლიქტი მშვიდობიანი გზით;
 რჩევას აძლევს მხარეებს დავის მოგვარების მეთოდების ან მოწესრიგების პირო-
ბების თაობაზე;
 ზოგიერთ შემთხვევაში შეუძლია, მიმართოს სანქციებს, ან, უკიდურეს შემთხვევაში,
ნება დართოს ძალის გამოყენებას საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების
შენარჩუნების ან აღდგენის მიზნით;
 წარუდგენს ყოველწლიურ და, საჭიროების შემთხვევაში, სპეციალურ ანგარიშებს
გენერალურ ასამბლეას განსახილველად.

ძირითადი მისია

შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია, უშიშროების საბჭო მოვიაზროთ როგორც გაერთიანებული

ერების ორგანიზაციის მოქმედება ომისა და მშვიდობის საკითხებში.

525
პრაქტიკაში დაფიქსირდა 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე თავშეკავების 10-ზე მეტი
შემთხვევა, ასევე რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც თავშეკავების საკითხი ან წამოიჭრა ან განიხილეს
წარუმატებლად. მაგალითად, 1948 წელს, ჩეხოსლოვაკიის საკითხის განხილვისას, რეზოლუციის
პროექტი ვერ იქნა მიღებული სსრკ-ის ვეტოს გამო. ჩილემ ვეტოს უწოდა „უფლების ბოროტად
გამოყენება“ და 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მითითებით აღნიშნა, რომ ეს მუხლი მიზნად ისახავს „საბ-
ჭოს წევრის მიერ არბიტრის როლის შესრულებას და მის წინააღმდეგ მისაღებ გადაწყვეტილებებში
მონაწილეობის არმიღებას.“ ამის მიუხედავად, ეს იყო წარუმატებელი მცდელობა.

382
ეკონომიკური და სოციალური საბჭო
საერთაშორისო ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურის, განათლების, ჯანდაცვის სფეროები და
მსგავსი საკითხები
რეკომენდაციები
ადამიანის უფლებები და ძირითადი თავისუფლებები
გაეროს სპეციალიზებული დაწესებულებები
მორიგი მოხსენებები
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კოორდინატორი თანამშრომლობის, განვითარების და
ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხებში

ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს შემადგენლობა

ეკონომიკური და სოციალური საბჭო (ეკოსოსი) შედგება გაერთიანებული ერების ორგანი-

ზაციის ორმოცდათოთხმეტი წევრისგან, რომლებიც არჩეულია გენერალური ასამბლეის
მიერ. ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს თვრამეტი წევრი (მესამედი) აირჩევა ყოველ-
წლიურად სამი წლის ვადით. ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს თითოეულ წევრს ჰყავს
ერთი წარმომადგენელი.

ფუნქციები

1. ეკონომიკური და სოციალური საბჭო უფლებამოსილია, აწარმოოს გამოკ-

ვლევები და შეადგინოს მოხსენებები საერთაშორისო ეკონომიკურ, სო-
ციალურ, კულტურის, განათლების, ჯანდაცვის სფეროებში და მსგავს
საკითხებზე ან წააქეზოს სხვები ამისათვის, აგრეთვე გაუწიოს რეკომენ-
დაციები ნებისმიერ ამ საკითხზე გენერალურ ასამბლეას, ორგანიზაციის
წევრებს და დაინტერესებულ სპეციალიზებულ დაწესებულებებს.
2. საბჭო უფლებამოსილია, გააკეთოს რეკომენდაციები ადამიანის პატივის-
ცემისა და მისი უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების ყველასა-
თვის დაცვის წაქეზების მიზნით.
3. საბჭო უფლებამოსილია, მოამზადოს გენერალურ ასამბლეაში წარსად-
გენად კონვენციების პროექტები მის კომპეტენციაში შემავალ საკითხებზე.
4. საბჭო უფლებამოსილია, ორგანიზაციის მიერ დადგენილი წესების შესაბა-
მისად მოიწვიოს საერთაშორისო კონფერენციები მის კომპეტენციაში შე-
მავალ საკითხებზე.526

ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს როლი გაეროს

სპეციალიზებულ დაწესებულებებთან დაკავშირებით

ეკონომიკური და სოციალური საბჭო კოორდინირებას უწევს გაეროს სპეციალიზებული

დაწესებულებების (დამოუკიდებელი საერთაშორისო ორგანიზაციების) მუშაობას. იგი

526
წესდების 62-ე მუხლი.

383
აფორმებს ხელშეკრულებებს ამ დაწესებულებებთან. აღნიშნული ხელშეკრულებებით გან-
საზღვრულია დაწესებულებებსა და გაეროს შორის ურთიერთობები. ეკოსოსი იღებს სპე-
ციალიზებული დაწესებულებების მორიგ მოხსენებებს. მთლიანობაში, ეკოსოსი განიხი-
ლავს სპეციალიზებულ სფეროებში აღნიშნული დაწესებულებების მუშაობას და სთავაზობს
მათ საქმიანობის განვითარების გზებს.

გადაწყვეტილების მიღება

ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს გადაწყვეტილებები მიიღება დამსწრე და კენჭისყრაში

მონაწილე წევრების უმრავლესობით. ისევე, როგორც გენერალური ასამბლეის შემთხვევაში,
ეკოსოსის პროცედურული წესების მიხედვით, ფრაზა „დამსწრე და კენჭისყრაში მონაწილე
წევრები“ მოიცავს მხოლოდ დადებითი და უარყოფითი ხმების მიმცემ წევრებს. თუ წევრი
თავს იკავებს ხმის მიცემისგან, მიიჩნევა, რომ ის არ მონაწილეობს კენჭისყრაში.527

ძირითადი მისია

მთლიანობაში, ჩვენ შეგვიძლია, ეკონომიკური და სოციალური საბჭო წარმოვაჩინოთ გაერ-

თიანებული ერების ორგანიზაციის კოორდინატორად თანამშრომლობის, განვითარების
და ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხებში.

527
ეკოსოსის პროცედურული წესების მე-60 (2) წესი.

384
სამეურვეო საბჭო
ადმინისტრირების განმახორციელებლები
თერთმეტი სამეურვეო ტერიტორია
თვითმართვადობა
თვითგამორკვევა
დეკოლონიზაციის პროცესი
მნიშვნელოვანი წვლილის შემტანი დეკოლონიზაციის პროცესში

სამეურვეო საბჭოს დაარსება

სამეურვეო საბჭო შეიქმნა 1945 წელს.

გაეროს წესდების XIII თავის თანახმად, სამეურვეო საბჭო დაკომპლექტდა გაეროს იმ
წევრების მიერ, რომლებიც მართავდნენ სამეურვეო (მეურვეობის ქვეშ მყოფ) ტერიტორიებს
(ადმინისტრირების განმახორციელებლები), უშიშროების საბჭოს ხუთი მუდმივი წევრის-
გან და „გენერალური ასამბლეის მიერ სამი წლის ვადით არჩეული ორგანიზაციის წევრების
იმ რაოდენობისაგან, რომელიც შეიძლება აუცილებელი აღმოჩნდეს იმისათვის, რათა სა-
მეურვეო საბჭოს წევრთა საერთო რაოდენობა თანაბრად განაწილდეს ორგანიზაციის იმ წევ-
რებს შორის, რომლებიც მართავენ და არ მართავენ მეურვეობის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებს.“
(86-ე მუხლი).
სამეურვეო საბჭოს თითოეულ წევრს საბჭოში წარმოადგენდა ერთი [ამ ფუნქციის შესას-
რულებლად სპეციალურად განსაზღვრული] პირი. ამავე დროს, საბჭოს თითოეულ წევრს
ჰქონდა ერთი ხმა. საბჭოს გადაწყვეტილებები მიიღებოდა დამსწრე და კენჭისყრაში მონა-
წილე წევრების უმრავლესობით.

სამეურვეო საბჭოს მიზნები

გაეროს ადრეულ წლებში სამეურვეო საბჭოს დაევალა, საერთაშორისო ზედამხედველობა

გაეწია თერთმეტი სამეურვეო ტერიტორიისთვის (შვიდი აფრიკაში და ოთხი ოკეანეთში),
რომლებიც გაეროს შვიდი წევრის ადმინისტრირების ქვეშ მოექცნენ. სამეურვეო საბჭომ
გამოიყენა თავისი კომპეტენცია იმის უზრუნველსაყოფად, რათა გადადგმულიყო ადეკვა-
ტური ნაბიჯები ამ ტერიტორიებზე მყოფი ხალხების თვითმართვადობისა და თვითგამორ-
კვევის მოსამზადებლად.
იგი იხილავდა ადმინისტრირების განმახორციელებლების მიერ წარდგენილ მოხსენე-
ბებს, იღებდა პეტიციებს და შეისწავლიდა მათ ადმინისტრირების განმახორციელებელთან
კონსულტაციით. გათვალისწინებული იყო პერიოდული ვიზიტები შესაბამის სამეურვეო
ტერიტორიებზე. აგრეთვე, სამეურვეო საბჭო ახორციელებდა სხვა უფლებამოსილებებს
სამეურვეო ხელშეკრულებების პირობების შესაბამისად.528

528
წესდების 87-ე მუხლი.

385
ძირითადი მისია

დროთა განმავლობაში სამეურვეო საბჭომ ისტორიული როლი შეასრულა დეკოლონი-

ზაციის პროცესში, რადგან სამეურვეო სისტემაში მოქცეულმა ყველა ხალხმა, თანდათან-
ობით, განახორციელა საკუთარი თავისუფალი ნება და ან დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ
ჩამოყალიბდა, ან კი შეუერთდა (ამა თუ იმ სტატუსში) რომელიმე სხვა სახელმწიფოს.529
შესაბამისად, სამეურვეო საბჭოს შემადგენლობაც დროთა განმავლობაში მცირდებოდა,
რადგან საბჭო შედგებოდა სამეურვეო ტერიტორიების ადმინისტრირების განმახორციელე-
ბელი და არამმართველი სახელმწიფოების თანაბარი რაოდენობისგან და გაეროს უშიშ-
როების საბჭოს მუდმივი წევრებისგან. შედეგად, რადგანაც დღეისათვის უკვე აღარაა სახეზე
არც სამეურვეო ტერიტორიები და არც მათი ადმინისტრირების განმახორციელებლები,
საბოლოოდ, სამეურვეო საბჭო მხოლოდ უშიშროების საბჭოს ხუთი მუდმივი წევრისგან
შედგება.
ამდენად, სამეურვეო საბჭო შეიძლება წარმოვსახოთ როგორც მნიშვნელოვანი წვლი-
ლის შემტანი დეკოლონიზაციის პროცესში.

საქმეების ამჟამინდელი მდგომარეობა

სამეურვეო საბჭომ საქმიანობა შეაჩერა 1994 წლის 1 ნოემბერს. მისი 1994 წელს მიღებული
რეზოლუციის თანახმად, საბჭომ შეცვალა საკუთარი პროცედურული წესები და მორიგი
შეკრების ნაცვლად, მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში შეკრების წესი მიიღო. ასეთი შეკ-
რების მოწვევის უფლებამოსილება აქვს თავად საბჭოს და მის თავმჯდომარეს, ან ის მოიწ-
ვევა სამეურვეო საბჭოს წევრთა უმრავლესობის, გენერალური ასამბლეის ან უშიშროების
საბჭოს მოთხოვნის საფუძველზე.
დღეს გაერო და მისი წევრი სახელმწიფოები გაეროს სისტემაში სამეურვეო საბჭოს სწორი
პოზიციისა და ფუნქციების ძიების პროცესში არიან. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საბჭოს ლიკ-
ვიდაციის საკითხი დღის წესრიგში რეალურად დადგება.

529
როგორც ადრე უკვე აღვნიშნეთ ამ წიგნში, ბოლო ასეთი ტერიტორია იყო პალაუ, რომელიც გაეროს
წევრი გახდა 1994 წელს.

386
სამდივნო
ადმინისტრაციული და არსებითი მხარდაჭერა
გაეროს გენერალური მდივანი
მთავარი ადმინისტრაციული პირი
პასუხისმგებლობის მხოლოდ საერთაშორისო ხასიათი
საერთაშორისო სამოქალაქო მოხელეები
გაეროს ნერვული სისტემა

სამდივნოს ფუნქციები

როგორც გაეროს ერთ-ერთი მთავარი ორგანო, სამდივნო უზრუნველყოფს ორგანიზაციის

ადმინისტრაციულ და არსებით მხარდაჭერას გაეროს ყველა საქმიანობაში, დაწყებული
მთარგმნელობითი მომსახურებიდან და დამთავრებული ორგანიზაციისთვის საინტერესო
თემებზე კვლევების მომზადებით.

პერსონალი

სამდივნო აერთიანებს გაეროს გენერალურ მდივანს და გაეროს საერთაშორისო პერსო-

ნალის წევრებს (ათიათასობით თანამშრომელს), რომლებიც უზრუნველყოფენ გაეროს
ყოველდღიურ მუშაობას წესდებისა და საკუთარი უფლებამოსილებების შესაბამისად, რო-
მელსაც ანიჭებს გენერალური ასამბლეა და ორგანიზაციის სხვა მთავარი ორგანოები.

გენერალური მდივანი

სამდივნოს ხელმძღვანელობს გენერალური მდივანი, რომელსაც ნიშნავს გენერალური

ასამბლეა უშიშროების საბჭოს წარდგინებით.
გენერალური მდივანი არის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მთავარი ადმინის-
ტრაციული პირი, ის წარმოადგენს ორგანიზაციას მესამე პირებთან ურთიერთობებში, მათ
შორის, გენერალური ასამბლეის, უშიშროების საბჭოს, ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს
სხდომებზე.
გენერალური მდივანი ყოველწლიურად წარუდგენს გენერალურ ასამბლეას ორგანი-
ზაციის მუშაობის შესახებ მოხსენებას. ამასობაში, გენერალურმა მდივანმა შეიძლება მოი-
თხოვოს უშიშროების საბჭოსგან ყურადღების გამახვილება ნებისმიერ საკითხზე, რომელიც,
გენერალური მდივნის მოსაზრებით, შეიძლება საფრთხეს უქმნიდეს საერთაშორისო მშვი-
დობასა და უშიშროებას.530
გაეროს დაარსებიდან მისი არჩეული გენერალური მდივნები იყვნენ:
1. ტრიუგვე ლი (ნორვეგია), 1946–1952
2. დაგ ჰამარშელდი (შვედეთი), 1953–1961
3. უ ტანი (ბირმა, ახლანდელი მიანმარი), 1961–1971

530
წესდების 98-ე და 99-ე მუხლები.

387
 4. კურტ ვალდჰაიმი (ავსტრია), 1972–1981
5. ხავიერ პერეს დე კუელიარი (პერუ), 1982–1991
6. ბუტროს ბუტროს გალი (ეგვიპტე), 1992–1996
7. კოფი ანანი (განა), 1997–2006
8. ბან კი მუნი (კორეის რესპუბლიკა), 2007–2016
9. ანტონიო გუტიერეში (პორტუგალია), 2017 წლიდან დღემდე531

გაეროს სამდივნოს თანამშრომლებისა და გენერალური მდივნის

პასუხისმგებლობის საერთაშორისო ხასიათი

სამდივნოს თანამშრომლები არ უნდა ექვემდებარებოდნენ მითითებებს ნებისმიერი

სახელმწიფოსგან, ან სხვა გარეშე ორგანიზაციისა თუ ორგანოსგან. ისინი თავს უნდა იკავებ-
დნენ ნებისმიერი ქმედებისგან, რამაც შესაძლოა ზიანი მიაყენოს [გაეროს] საერთაშორისო
მოხელეების მაღალ მდგომარეობას, ვინაიდან ისინი მხოლოდ გაეროს წინაშე უნდა იყვნენ
პასუხისმგებელნი. შესაბამისად, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის თითოეული წევრი
ვალდებულია პატივი სცეს გენერალური მდივნისა და სამდივნოს პერსონალის პასუხის-
მგებლობის მხოლოდ საერთაშორისო ხასიათს.532
ასე რომ, სამდივნოში მომუშავე პირები არიან საერთაშორისო სამოქალაქო მოხე-
ლეები, რაც ნიშნავს, რომ სამდივნოში ისინი არ წარმოადგენენ თავიანთ ქვეყნებს. ამის
ნაცვლად, მათი საქმიანობა უნდა დაეთმოს ორგანიზაციის მიზნებისა და მისიის განხორ-
ციელებას.

ძირითადი მისია

ამიტომ სამდივნო შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც გაეროს ნერვული სისტემა, რომელიც

პასუხისმგებელია ორგანიზაციის მთელი სხეულის მოძრაობაზე.

531
სახელთა და გვართა ქართული ტრანსკრიფცია, ძირითადად, აღებულია: სამოქალაქო განათლების
ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა <h p://www.nplg.gov.ge/gwdict/in-
dex.php?a=term&d=6&t=3201> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით. ციტი-
რებულია: ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი: ლექსიკონი-ცნობარი, ავტ.: ლ. ალექსიძე
(რედ.), ლ. გიორგაძე, მ. კვაჭაძე და სხვ. (თბ. 2005).
532
წესდების მე-100 მუხლი.

388
მართლმსაჯულების საერთაშორისო
სასამართლო
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სასამართლო ორგანო
ჰააგის მშვიდობის სასახლე
სადავო საქმეები
საკონსულტაციო დასკვნები
რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ საერთაშორისო
კონვენციის გამოყენების საქმე (საქართველო რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ)

ძირითადი მისია

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო არის გაერთიანებული ერების ორგანი-

ზაციის სასამართლო ორგანო.

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს

ადგილმდებარეობა

ის არის ერთადერთი გაეროს ექვსი მთავარი ორგანოდან, რომელიც არ მდებარეობს ნიუ-

იორკში (ამერიკის შეერთებული შტატები). ის განთავსებულია ჰააგის მშვიდობის სასახ-
ლეში (ნიდერლანდები).

სასამართლოს როლი

სასამართლოს როლი არის, საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად მოაგვაროს მხოლოდ

სახელმწიფოთა მიერ წარდგენილი სამართლებრივი დავები (სადავო საქმეები) და მოამ-
ზადოს საკონსულტაციო დასკვნები იურიდიულ საკითხებზე, რომელთა მოთხოვნის უფ-
ლება აქვს გაეროს გენერალურ ასამბლეას ან უშიშროების საბჭოს, აგრეთვე სხვა საერ-
თაშორისო ორგანიზაციებსა და ორგანოებს, რომლებიც, ამ მხრივ, ავტორიზებულია გაეროს
გენერალური ასამბლეის მიერ.

სხვა საკითხები

სასამართლოს შემადგენლობის, ფუნქციებისა და საქმიანობის უფრო დეტალური აღწერა

მოცემულია ზემოთ ამ წიგნში.533

533
თავი – საერთაშორისო სასამართლოები.

389
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო და
საქართველო

საქართველომ აღიარა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს სავალდებულო

იურისდიქცია შემდეგი დეკლარაციით:
მაქვს პატივი საქართველოს რესპუბლიკის სახელით განვაცხადო, რომ
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის 36-ე მუხ-
ლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს რესპუბლიკა აღიარებს სასა-
მართლოს იურისდიქციას ipso facto და სპეციალური შეთანხმების გარეშე
ნებისმიერი სხვა სახელმწიფოს მიმართ, რომელიც იღებს იმავე ვალდე-
ბულებას, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის
36-ე მუხლის მე-2 პუნქტში მითითებულ ყველა იურიდიულ დავაში. [თბი-
ლისი, 1995 წლის 16 ივნისი. (ხელმოწერილია) ალექსანდრე ჩიკვაიძე,
საქართველოს რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა მინისტრი.]534

რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ

საერთაშორისო კონვენციის გამოყენების საქმე (საქართველო
რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ)

2008 წლის 12 აგვისტოს საქართველომ წარადგინა სარჩელი რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ,

რომელიც ეხებოდა რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ 1965
წლის საერთაშორისო კონვენციის დარღვევებს საქართველოს ტერიტორიაზე და მის გარშემო.
საქართველომ განაცხადა, რომ რუსეთის ფედერაცია თავისი სახელმწიფო ორგანოების,
სახელმწიფოს წარმომადგენლებისა და სხვა პირების სახით, რომლებიც ახორციელებდნენ
სახელისუფლებო უფლებამოსილებას, ასევე სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის სეპარა-
ტისტული ძალებისა და სხვა წარმომადგენელთა მეშვეობით, რომლებიც მოქმედებდნენ რუსე-
თის ფედერაციის მითითებებით, ხელმძღვანელობითა და კონტროლით, პასუხისმგებელია
რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის საერთაშორისო კონვენციით
გათვალისწინებული მისი ფუნდამენტური ვალდებულებების სერიოზულ დარღვევებზე, მათ
შორის, მე-2, მე-3, მე-4, მე-5 და მე-6 მუხლებში მოცემული ვალდებულებების დარღვევებზე.
საქართველოს განცხადებით, რუსეთის ფედერაციის მხრიდან აღნიშნული სერიოზული
დარღვევები განხორციელდა საქართველოში ინტერვენციის სამი ფაზის განმავლობაში,
რომლის პირველი ფაზა დაიწყო 1990 წელს, ხოლო ბოლო, მესამე ფაზა – 2008 წლის აგვის-
ტოში.535

534
ყველა სათანადო დეკლარაცია გამოქვეყნეულია სასამართლოს ოფიციალურ ვებგვერდზე:
<www.icj-cij.org/en/declarations> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
535
“6. In the first phase between 1990 and 1994, the Russian Federation provided essential support to South
Ossetian and Abkhaz separatists in their attacks against, and massexpulsion of, virtually the entire ethnic
Georgian population of South Ossetia and Abkhazia.” “8. The second phase of the Russian Federation’s
intervention commenced in South Ossetia with the 24 June 1992 Agreement on the Principles of the Settlement
of the Georgian-Ossetian Conflict signed by Georgia, the South Ossetian separatist forces, and the Russian
Federation (the “Sochi Agreement”). In Abkhazia, the second phase of Russian intervention began with the 14
May 1994 Moscow Agreement on a Ceasefire and Separation of Forces signed by Georgia, the Abkhaz separatist
forces and the Russian Federation (the “Moscow Agreement”).” “16. The third phase of the Russian Federation’s
intervention in South Ossetia and Abkhazia began on 8 August 2008, when Russian forces invaded Georgian
territory.” Application instituting proceedings, filed in the Registry of the Court on 12 August 2008.

390
 სასამართლოს იურისდიქციის საფუძვლად საქართველო მიუთითებდა რასობრივი დის-
კრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენციის 22-ე მუხლს. საქართველოს
განცხადებას თან ახლდა მოთხოვნა დროებითი (უზრუნველყოფის) ღონისძიებების გამო-
ყენებაზე. 2008 წლის 15 აგვისტოს, სიტუაციის სიმძიმის გათვალისწინებით, სასამართლოს
თავმჯდომარემ სასწრაფოდ მოუწოდა მხარეებს, „იმოქმედონ ისე, რომ შესაძლებელი
გახადონ ნებისმიერი დროებითი ღონისძიებების გამოყენება“.
2008 წლის 8-იდან 10 ოქტომბრამდე ჩატარებული საჯარო განხილვების შემდეგ, სა-
სამართლომ გამოსცა განჩინება დროებითი ღონისძიებების გამოყენების თაობაზე. სასა-
მართლომ დაადგინა, რომ მას ჰქონდა prima facie იურისდიქცია კონვენციის ზემოაღნიშ-
ნული მუხლის საფუძველზე და მან დაავალა მხარეებს:
სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში და საქართველოს მიმდებარე რაიონებში,
თავი შეიკავონ ადამიანთა, პირთა ჯგუფების ან დაწესებულებების მიმართ
რასობრივი დისკრიმინაციის ნებისმიერი ქმედებისგან; ... რასობრივი დის-
კრიმინაციის სპონსორობის ან მხარდაჭერისგან; [რომ] გააკეთონ ყველა-
ფერი თავიანთი ძალით, რათა უზრუნველყონ ეროვნული ან ეთნიკური
წარმოშობის მიუხედავად (i) პირთა უსაფრთხოება; (ii) სახელმწიფოს საზღ-
ვრებში გადაადგილებისა და საცხოვრისის თავისუფლება; (iii) დევნილთა
და ლტოლვილთა ქონების დაცვა; ... ყველაფერი გააკეთონ იმისათვის,
რათა მათი კონტროლის ან ზეგავლენის ქვეშ მყოფი საჯარო ორგანოები და
დაწესებულებები არ ჩაერთონ რასობრივი დისკრიმინაციის აქტებში
პირთა, პირთა ჯგუფების ან ინსტიტუციების მიმართ.
სასამართლომ დამატებით დაადგინა, რომ მხარეებმა თავი უნდა შეიკავონ ყოველგვარი
ქმედებისგან, რომელიც ზიანს მიაყენებს მეორე მხარის უფლებებს ნებისმიერ გადაწყვე-
ტილებასთან დაკავშირებით, რაც სასამართლომ შეიძლება გამოიტანოს ამ საქმეში, ან
რომელმაც შეიძლება გაამწვავოს ან გაართულოს დავა სასამართლოში.
2009 წლის 1 დეკემბერს რუსეთის ფედერაციამ შეიტანა იურისდიქციასთან დაკავში-
რებით ოთხი წინასწარი შეპასუხება.
2011 წლის 1 აპრილის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ ჯერ განიხილა რუსეთის
ფედერაციის პირველი წინასწარი შეპასუხება, რომლის მიხედვითაც მხარეებს შორის არ
ყოფილა დავა კონვენციის ინტერპრეტაციასთან ან გამოყენებასთან დაკავშირებით იმ
მომენტამდე, სანამ საქართველომ შეიტანა სარჩელი. საბოლოოდ, სასამართლომ 2008
წლის აგვისტოში განვითარებული ზოგიერთი მოვლენის ანალიზის საფუძველზე დაასკვნა,
რომ იმ დღისათვის, როდესაც საქართველომ განაცხადი შეიტანა, საქართველოსა და
რუსეთის ფედერაციას შორის არსებობდა დავა ამ უკანასკნელის მიერ კონვენციით ნაკისრი
ვალდებულებების შესრულების შესახებ. შესაბამისად, რუსეთის ფედერაციის პირველი
წინასწარი შეპასუხება უარყოფილ იქნა.
მეორე წინასწარი შეპასუხებით რუსეთის ფედერაცია ამტკიცებდა, რომ კონვენციის 22-ე
მუხლის საპროცესო მოთხოვნები სასამართლოში გასაჩივრებისათვის არ იყო შესრულე-
ბული. სახელდობრ, აღნიშნული მუხლის თანახმად, „ორ ან მეტ მონაწილე სახელმწიფოს
შორის წინამდებარე კონვენციის ინტერპრეტაციაზე ან გამოყენებაზე დავა, თუ ის არ წყდება
მოლაპარაკებით ან ამ კონვენციით პირდაპირ გათვალისწინებული პროცედურებით, ნების-
მიერი მხარის მოთხოვნით გადაეცემა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს

391
გადაწყვეტილების მისაღებად, თუ მოდავეები არ შეთანხმდებიან მორიგების სხვა მეთოდ-
ზე.“
სასამართლოს აღნიშვნით, საქართველოს არ განუცხადებია, რომ სასამართლოში პრო-
ცესის ინიციირებამდე მან გამოიყენა ან სცადა გამოეყენებინა კონვენციით პირდაპირ გათვა-
ლისწინებული პროცედურები.
ამრიგად, სასამართლო შემოიფარგლა კონვენციის 22-ე მუხლის მეორე წინაპირობის შე-
მოწმებით, სახელდობრ, შესრულდა თუ არა მოლაპარაკებების წინაპირობა. მოლაპარაკე-
ბების ცნების განმარტებისას სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოლაპარაკებები განსხვავდება
უბრალო პროტესტისა და დებატებისგან (mere protests or disputations). სასამართლომ, მარ-
თალია, შენიშნა, რომ საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას შორის მოლაპარაკებები
მიმდინარეობდა ამ დავის დაწყებამდეც, მაგრამ მისი შეფასებით, არ შეიძლება ითქვას, რომ
სარჩელის შეტანამდე ეს მოლაპარაკებები ეხებოდა რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა
ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენციის ინტერპრეტაციის ან გამოყენების საკითხებს.536
შესაბამისად, სასამართლოს პოზიციით, არ იყო დაკმაყოფილებული მართლმსაჯულე-
ბის საერთაშორისო სასამართლოსთვის მიმართვის, კონვენციის 22-ე მუხლში მოცემული
არცერთი წინაპირობა (მოლაპარაკება ან ამ კონვენციით პირდაპირ გათვალისწინებული
პროცედურები). შედეგად, სასამართლოს შეფასებით, მოცემული მუხლი ვერ გახდებოდა
მისი იურისდიქციის განმაპირობებელი და, ამრიგად, რუსეთის ფედერაციის მეორე წინას-
წარი შეპასუხება დაკმაყოფილდა.
ამის შემდეგ სასამართლომ დაასკვნა, რომ მას აღარ მოეთხოვებოდა იურისდიქციის
თაობაზე რუსეთის სხვა შეპასუხებების განხილვა და საქმე არ უნდა გაგრძელებულიყო
არსებითი განხილვის ეტაპზე. შესაბამისად, დროებითი ღონისძიებების შესახებ 2008 წლის
15 ოქტომბრის განჩინებამაც შეწყვიტა მოქმედება.

536
„The Court concludes that the facts in the record show that, between 9 August and 12 August 2008, Georgia
did not attempt to negotiate CERD‑related matters with the Russian Federation, and that, consequently, Georgia
and the Russian Federation did not engage in negotiations with respect to the latter’s compliance with its
substantive obligations under CERD.“ Application of the International Convention on the Elimination of All Forms
of Racial Discrimination (Georgia v. Russian Federation), Preliminary Objections, Judgment, ICJ Reports 2011,
Paragraph 182.

392
გაეროს სპეციალიზებული
დაწესებულებები და გაეროსთან
დაკავშირებული ორგანიზაციები
გაეროს დეცენტრალიზებული სისტემა
დივერსიფიკაცია
სპეციალიზებული დაწესებულებები, როგორც დამოუკიდებელი ორგანიზაციები
გაეროსთან დაკავშირებული ორგანიზაციები
მთავარ აღმასრულებელთა საკოორდინაციო საბჭო

დივერსიფიკაცია

გაეროს დეცენტრალიზებული სისტემის არსებობა, ძირითადად, სათავეს იღებს გაეროს

დამფუძნებელ კონცეფციაში, სადაც დივერსიფიკაცია წარმოადგენს საერთაშორისო მშვი-
დობის მშენებლობის მნიშვნელოვან წინაპირობას. შედეგად, ფუნქციებისა და პასუხისმგებ-
ლობების განაწილება სახეზეა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შიდა სტრუქტურაში,
ისევე როგორც გაეროს მთლიან სისტემაში.

სპეციალიზებული დაწესებულებები, როგორც დამოუკიდებელი

ორგანიზაციები

მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ სპეციალიზებული დაწესებულებები გაეროს მთლიანი

სისტემის მნიშვნელოვანი ნაწილია, ისინი, ამავე დროს, სარგებლობენ დამოუკიდებელი
საერთაშორისო ორგანიზაციების, საერთაშორისო სამართლის ავტონომიური სუბიექტების
სტატუსით (სპეციალიზებული დაწესებულებები, როგორც დამოუკიდებელი ორგანი-
ზაციები).

სპეციალიზებული დაწესებულებების საქმიანობა

სპეციალიზებული დაწესებულებები ახორციელებენ თავიანთ საქმიანობას „ეკონომიკურ,

სოციალურ, კულტურულ, საგანმანათლებლო, ჯანდაცვისა და სხვა დაკავშირებულ სფე-
როებში“, როგორც ეს განსაზღვრულია გაეროს წესდების 57-ე მუხლის პირველი პუნქტით და
აქვთ საკუთარი უმაღლესი და აღმასრულებელი ორგანოები, სამდივნოები და ბიუჯეტები.

კავშირი/ურთიერთობა გაეროსთან

გაეროს წესდების 63-ე მუხლის თანახმად, გარკვეულ დაწესებულებებს შეუძლიათ, გაეროს-

თან შეთანხმებებით გახდნენ მისი სპეციალიზებული დაწესებულებები. აღნიშნული ხელ-

393
შეკრულების გაფორმება ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს პრეროგატივაა. ის უფლება-
მოსილია, ნებისმიერ ასეთ დაწესებულებასთან „დადოს ხელშეკრულებები, რომლებიც
განსაზღვრავენ პირობებს, რომლებითაც შესაბამისი ორგანიზაციები დაამყარებენ კავშირს
ორგანიზაციასთან.“
ასეთი ხელშეკრულებები ექვემდებარება გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ დამტკი-
ცებას. გარდა ამისა, გაეროს წესდების მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად:
გენერალური ასამბლეა განიხილავს და ამტკიცებს ნებისმიერ საფინანსო
და საბიუჯეტო შეთანხმებას ... ნახსენებ სპეციალიზებულ დაწესებულებებ-
თან და ამოწმებს ასეთი სპეციალიზებული დაწესებულებების ადმინისტრა-
ციულ ბიუჯეტებს იმ მიზნით, რათა რეკომენდაციები გაუკეთოს დაინტერე-
სებულ დაწესებულებებს.
თითოეული სპეციალიზებული დაწესებულება მოლაპარაკებას აწარმოებს ეკოსოსთან
და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იდება სპეციფიკური ხელშეკრულება, რისი შედეგიცაა
ძალიან კომპლექსური ურთიერთობების სისტემის ფორმირება, რომელშიც სხვადასხვა
ორგანიზაცია სხვადასხვა სახისა და მასშტაბის ურთიერთობაშია გაეროსთან. ამრიგად, მხო-
ლოდ ისეთი საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომლებიც წესდების 57-ე და 63-ე მუხლების
თანახმადაა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან სამართლებრივ ურთიერთობებში
შესული, შეიძლება მოხსენიებულ იქნეს როგორც სპეციალიზებული დაწესებულებები.
მაგალითად, გაერომ დაასრულა ზემოთ ხსენებული ხელშეკრულების გაფორმების
პროცესი მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციასთან 2003 წლის გენერალური ასამბლეის
რეზოლუციით.537

სპეციალიზებული დაწესებულებების (სააგენტოების)

საილუსტრაციო სია

დღეისათვის [გაეროს] შემდეგი სპეციალიზებული დაწესებულებები არსებობს:

 შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია (ILO) – მისი ძირითადი მიზნებია: მუშაობის
უფლების ხელშეწყობა, ღირსეული დასაქმების შესაძლებლობების წახალისება და
სოციალური დაცვის გაღრმავება და დიალოგის გაძლიერება შრომისსამართლებ-
რივ საკითხებზე. ის წარმოადგენს სამმხრივი ინტერესების დამაკავშირებელ
სტრუქტურას, რომელიც აერთიანებს მთავრობებს, დამსაქმებლებსა და მუშაკთა
წარმომადგენლებს წევრი ქვეყნებიდან;
 გაეროს სასურსათო და სასოფლო-სამეურნეო ორგანიზაცია (FAO) – მისი სამი
ძირითადი მიზანია: შიმშილის აღმოფხვრა და საკვების უსაფრთხოების ხელშეწ-
ყობა; სიღარიბის აღმოფხვრა და ყველასათვის ეკონომიკური და სოციალური

537
A/RES/58/232 of 23 December 2003. იმავდროულად, გენერალურმა ასამბლეამ დაამტკიცა ხელშეკ-
რულება მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციასთან, რომლის მიხედვითაც: „The United Na ons recognizes
the World Tourism Organization as a specialized agency of the United Nations responsible for taking such action
as may be appropriate under its Statutes for the accomplishment of the objectives set forth therein. … The
United Nations recognizes the decisive and central role of the World Tourism Organization, as an
intergovernmental organization, in world tourism, as enshrined in its Statutes.“ მუხლი 1, იხ. ხელშეკრულება:
<https://digitallibrary.un.org/record/509663?ln=en#record-files-collapse-header> ხელმისაწვდომია 2022
წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

394
 პროგრესის განხორციელება; და ბუნებრივი რესურსების მდგრადი მართვა და
გამოყენება;
 გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია (UNESCO) –
იუნესკოს პასუხისმგებლობაა საერთაშორისო თანამშრომლობის კოორდინაცია
განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და კომუნიკაციების სფეროებში;
 სამოქალაქო ავიაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია (ICAO) – ის შექმნილია
საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის კონვენციის (ჩიკაგოს კონვენცია) ადმინის-
ტრირებისა და შესრულებაზე ზედამხედველობის მიზნით;
 ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) – მისი ძირითადი როლი არის საერ-
თაშორისო დონეზე ჯანმრთელობის დაცვასთან დაკავშირებული საკითხების
კოორდინაცია. ორგანიზაციის მიზანი, როგორც ეს განსაზღვრულია ჯანმოს კონსტი-
ტუციაში, არის „ყველა ხალხის მიერ ჯანმრთელობის შესაძლებლობის ფარგლებში
მაღალი დონის მიღწევა“. ამავე დროს, კონსტიტუციის თანახმად, ჯანმრთელობა
არის „სრული ფიზიკური, ფსიქიკური და სოციალური სიჯანსაღის მდგომარეობა და
არა მხოლოდ დაავადების ან უძლურების არარსებობა“;
 რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი (IBRD), საერთაშორისო
საფინანსო კორპორაცია (IFC) და საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია (IDA) –
დღეს მსოფლიო ბანკის ჯგუფი (WBG) მოიცავს იურიდიულად განცალკევებული,
მაგრამ, ამავე დროს, ურთიერთდაკავშირებული ორგანიზაციების ჯგუფს, როგორე-
ბიცაა: რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი, საერთაშორისო
საფინანსო კორპორაცია, საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია, მრავალმხრივი
ინვესტიციების გარანტიის სააგენტო (MIGA) და საინვესტიციო დავების მოგვარების
საერთაშორისო ცენტრი (ICSID). მთლიანობაში, მსოფლიო ბანკის ჯგუფის ინსტიტუ-
ტები მოწოდებულია სესხების გაცემისათვის, ტექნიკური დახმარებისათვის, სათა-
ნადო პროფესიული და დარგობრივი რეკომენდაციებით მხარდაჭერისათვის, რათა
ხელი შეუწყოს მსოფლიოში საერთაშორისო სამართლის სუბიექტების მდგრად
ეკონომიკურ განვითარებას. მსოფლიო ბანკის ჯგუფის სამი ორგანიზაცია, კერძოდ,
IBRD, IFC და IDA გაეროს სპეციალიზებული დაწესებულებებია.
 საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (IMF) – ის მუშაობს გლობალური მონეტარული
თანამშრომლობისა და ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად, საერთა-
შორისო ვაჭრობის ხელშესაწყობად, მაღალი დასაქმებისა და სტაბილური ეკონო-
მიკური ზრდის ხელშესაწყობად და სიღარიბის შესამცირებლად მთელს მსოფ-
ლიოში;
 უნივერსალური საფოსტო კავშირი (UPU) – ის არის საფოსტო სექტორის მოთამა-
შეებს შორის თანამშრომლობის ძირითადი ფორუმი და ხელს უწყობს თანამედროვე
პროდუქტებისა და მომსახურებების ჭეშმარიტად უნივერსალური ქსელის უზ-
რუნველყოფას;
 საერთაშორისო სატელეკომუნიკაციო კავშირი (ITU) – მისი ძირითადი მიზანია სა-
ტელეკომუნიკაციო ქსელებისა და მომსახურებების კოორდინაცია და განვითარების
ხელშეწყობა მთელს მსოფლიოში;
 მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაცია (WMO) – მისი მთავარი მიზანია საერ-
თაშორისო თანამშრომლობის გაღრმავება გლობალური მასშტაბით მეტეოროლო-
გიის, კლიმატოლოგიისა და ოპერატიული ჰიდროლოგიის განვითარებისათვის, აგ-
რეთვე მათი გამოყენების შედეგად მიღებული სარგებლის მიღება;

395
  საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაცია (IMO) – მისი მთავარი მიზანია უსაფრთხო
ნაოსნობისა და ზღვის გარემოს დაცვის მარეგულირებელი ნორმების შექმნა, რომ-
ლებიც იქნება სამართლიანი და ეფექტიანი, საყოველთაოდ მიღებული და განხორ-
ციელებული;
 ინტელექტუალური საკუთრების მსოფლიო ორგანიზაცია (WIPO) – მისი მისიაა,
დაეხმაროს ინტელექტუალური საკუთრების დაბალანსებული და ეფექტიანი საერ-
თაშორისო სისტემის სრულყოფას, რაც ხელს შეუწყობს ინოვაციებსა და კრეატიუ-
ლობის განვითარებას;
 სოფლის მეურნეობის განვითარების საერთაშორისო ფონდი (IFAD) – ის, ძირითა-
დად, დაკავებულია სოფლად სიღარიბის აღმოფხვრით განვითარებად ქვეყნებში;
 გაეროს ინდუსტრიული განვითარების ორგანიზაცია (UNIDO) – მისი მისიაა წევრ
ქვეყნებში ინკლუზიური და სტაბილური ინდუსტრიული განვითარების ხელშეწყობა
და დაჩქარება;
 მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაცია (UNWTO) – ის ხელს უწყობს ტურიზმს, როგორც
ეკონომიკური ზრდისა და ინკლუზიური განვითარების მნიშვნელოვან წინაპირობას,
და სთავაზობს კოორდინაციასა და მხარდაჭერას სექტორში ცოდნის გავრცელებისა
და ტურიზმის პოლიტიკის განვითარების საქმეში.

გაეროსთან „დაკავშირებული ორგანიზაციები“

გარდა ამისა, გლობალური სახელმწიფოთაშორისი ინსტიტუციური თანამშრომლობის

მნიშვნელოვანი მონაწილეები არიან ეგრეთ წოდებული გაეროსთან დაკავშირებული ორ-
განიზაციები, რომლებსაც გაფორმებული აქვთ სპეციალური შეთანხმებები (ხელშეკრულე-
ბა ურთიერთობის შესახებ) გაეროსთან, მაგრამ არ გააჩნიათ სპეციალიზებული დაწესებუ-
ლების სტატუსი. ეს ორგანიზაციებია: ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო (IAEA),
მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია (WTO) და მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია
(IOM).538
გაეროსთან „დაკავშირებული ორგანიზაციების“ სტატუსი ძლიერ ჰგავს სპეციალიზებუ-
ლი დაწესებულებების სტატუსს. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან „ურთიერთო-
ბის შესახებ ხელშეკრულებებსაც“ ბევრი საერთო აქვს სათანადო ხელშეკრულებებთან სპე-
ციალიზებულ დაწესებულებებთან, თუმცა ამ უკანასკნელებისგან განსხვავებით, დაკავშირე-
ბულ ორგანიზაციებზე არ ვრცელდება გაეროს წესდების 57-ე და 63-ე მუხლები და იქ
ფორმულირებული ნორმები.539

538
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასა და მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციას შორის
ურთიერთობის შესახებ ხელშეკრულების თანახმად: “The United Nations recognizes the International
Organization for Migration as an essential contributor in the field of human mobility, in the protection of
migrants, in operational activities related to migrants, displaced people and migration-affected communities,
including in the areas of resettlement and returns, and in mainstreaming migration in development plans.” რაც
შეეხება მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის სტატუსს ხელშეკრულებაში წერია, რომ
ორგანიზაცია “by virtue of its Constitution, shall function as an independent, autonomous and non-normative
international organization in the working relationship with the United Nations established by this Agreement”,
A/RES/70/296 of 25 July 2016.
539
იხ. Vincent Chetail, International Migration Law (1st edn, Oxford University Press 2019) 366.

396
მთავარ აღმასრულებელთა საკოორდინაციო საბჭო

მთავარ აღმასრულებელთა საკოორდინაციო საბჭო (CEB) არის გაეროს უმაღლესი სა-

კოორდინაციო ფორუმი, რომლის მიზანია გაეროს სისტემის 30-ზე მეტი წევრის საქმიანობის
ურთიერთშეჯერება. საბჭოს წევრები, თავად გაეროს გარდა, ასევე არიან სპეციალიზებული
დაწესებულებები, გაეროსთან დაკავშირებული ორგანიზაციები და გაეროს გენერალური
ასამბლეის მიერ შექმნილი ფონდები და პროგრამები.
საკოორდინაციო საბჭო წელიწადში ორჯერ იკრიბება გაეროს გენერალური მდივნის
თავმჯდომარეობით და სათანადო ანგარიშს უგზავნის გაეროს ეკონომიკურ და სოციალურ
საბჭოსა და გენერალურ ასამბლეას.

397
ევროგაერთიანებები და ევროკავშირი

 „მსოფლიო მშვიდობის დაცვა შეუძლებელია მისი საფრთხეების წინააღ-

მდეგ პროპორციული შემოქმედებითი ძალისხმევის გარეშე.“ – რობერტ
შუმანი (1886–1963); 540

 „ცხოვრება ევროპის ამოძახილით – აღარასოდეს ომი – არის ჩვენი მარა-

დიული მოვალეობა, ჩვენი მუდმივი პასუხისმგებლობა. ჩვენ ყველანი
უნდა ვიყოთ ფხიზლად.“ – ჟან-კლოდ იუნკერი (1954–).541

540
“Luxembourgian-born French prime minister … Declaration, 9 May 1950. This declaration on behalf of the
French government, which laid the foundation for the European Union, was drafted by Jean Monnet.” The Yale
book of quotations (სქოლიო 190) 673.
541
“State of the Union 2018, Annual State of the EU address by President Juncker at the European Parliament”
<https://ec.europa.eu/commission/priorities/state-union-speeches/state-union-2018_en> ხელმისაწვდომია
2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

398
ეკონომიკურიდან პოლიტიკურ კავშირამდე
ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის გაერთიანება
ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანება
ევროპის ეკონომიკური გაერთიანება
შერწყმის ხელშეკრულება
ამსტერდამის ხელშეკრულება
ერთიანი ინსტიტუციური სტრუქტურა
ევროპის გაერთიანებები
ევროპარლამენტი
შენგენის ხელშეკრულება
ერთიანი ევროპული აქტი
მაასტრიხტის ხელშეკრულება
ევროკავშირი
ევროპის გაერთიანება
ამსტერდამისა და ნიცის ხელშეკრულებები
ლისაბონის ხელშეკრულება
პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმება
საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობის ინსტიტუტები
ევროპული სამეზობლო პოლიტიკა
ევროკავშირის მონიტორინგის მისია
აღმოსავლეთ პარტნიორობა
საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმება
ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის კომპონენტი
უვიზოდ მიმოსვლის რეჟიმი
ასოცირების დღის წესრიგი

გაერთიანებული ევროპის იდეა

გაერთიანებული ევროპის იდეა სათავეს იღებს დასავლური აზროვნების მემკვიდრეობაში.

ამ მხრივ, ყველაზე გამორჩეული ფილოსოფოსი არის იმანუელ კანტი, რომელიც თავის
ცნობილ ნაწარმოებში – „მარადიული მშვიდობისათვის: ფილოსოფიური პროექტი“ – ასა-
ხავდა თავისუფალ სახელმწიფოთა ფედერაციის კონცეფციას (საერთაშორისო სამართლის
გადააზრების მოდელზე დაყრდნობით) როგორც მარადიული მშვიდობის გადამწყვეტ
წინაპირობას.542

542
იხ. პატარაია (სქოლიო 52) 286-287.

399
7.6 იმანუელ კანტი

მეოცე საუკუნეში, კერძოდ 1923 წელს, ევროპულ სახელმწიფოთა ინტეგრაციის პირველი

კონკრეტული წინადადებები დააყენა რიხარდ ფონ კუდენჰოვე-კალერგიმ (1894–1972)543 და
ამ იდეების გავრცელებას ხელს უწყობდა მის მიერ დაარსებული კერძო ორგანიზაცია –
პანევროპული კავშირი (ინგლ. Pan European Union).

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ახალი ევროპული სახელმწიფოთაშორისი არქიტექტურა

განაპირობა შემდეგი მოვლენების კომბინაციამ:
1. მრავალმხრივი და კომპლექსური ეკონომიკური და პოლიტიკური თანამშრომლობა
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის;
2. დემოკრატიის, სამართლის უზენაესობის და ა.შ. ფასეულობების ჰარმონიზაციის
პროცესი;
3. ევროატლანტიკური კონსოლიდაციის აუცილებლობა საბჭოთა კავშირის მხრიდან
საფრთხის წინააღმდეგ.

543
მისი ნაშრომი პანევროპა გამოქვეყნდა 1923 წელს.

400
 პირველი მიმართულება ინსტიტუციონალიზდა ევროპის გაერთიანებების მეშვეობით და
დასრულდა ევროკავშირის შექმნით, მეორე – ევროსაბჭოს დაარსებით და მესამე – ნატოს
(ნაწილობრივ, ასევე დასავლეთ ევროპის კავშირის [WEU] 544) მეშვეობით.

ევროგაერთიანებები და ევროკავშირი – გადამწყვეტი

მოვლენებისა და ხელშეკრულებების ქრონოლოგია

 1951 წ. – ხელი მოეწერა პარიზის ხელშეკრულებას ევროპის ქვანახშირისა და ფო-

ლადის გაერთიანების (ECSC) შექმნის შესახებ, დამფუძნებელი წევრები იყვნენ ბელ-
გია, დასავლეთ გერმანია, საფრანგეთი, ლუქსემბურგი, იტალია და ნიდერლანდები.
ხელშეკრულება ძალაში შევიდა 1952 წელს და მოქმედება შეწყვიტა 2002 წელს.
 1957 წ. – ხელი მოეწერა რომის ხელშეკრულებებს – 1. ევროპის ატომური ენერგიის
გაერთიანების (EURATOM) და 2. ევროპის ეკონომიკური გაერთიანების (EEC) და-
ფუძნების შესახებ. ხელშეკრულებები ძალაში შევიდა 1958 წელს.
 1967 წ. – შერწყმის ხელშეკრულება (ხელი მოეწერა 1965 წელს და გაუქმდა ამ-
სტერდამის ხელშეკრულებით, რომელსაც ხელი მოეწერა 1997 წელს), რომლითაც
გაერთიანდა ევროპის გაერთიანებათა აღმასრულებელი ორგანოები ერთიან ინ-
სტიტუციურ სტრუქტურაში (ერთი საბჭო და ერთი კომისია). მიუხედავად იმისა,
რომ თითოეული გაერთიანება იურიდიულად დამოუკიდებელი რჩებოდა, მათ საერ-
თო ინსტიტუტები ჰქონდათ (ამ ხელშეკრულებამდე ისინი უკვე იზიარებდნენ სა-
პარლამენტო ასამბლეასა და მართლმსაჯულების სასამართლოს) და ისინი ერთად
მოიხსენებოდნენ ევროპის გაერთიანებებად.
 1973 წ. – მოხდა პირველი გაფართოება (გაერთიანებული სამეფო, ირლანდია და
დანია).
 1979 წ. – შეიქმნა ევროპული მონეტარული სისტემა (EMS), გაცვლითი კურსის
მექანიზმის ჩათვლით.
 1979 წ. – შეიქმნა ევროპარლამენტი.
 1981 წ. – მოხდა მეორე გაფართოება (საბერძნეთი).
 1985 წ. – ხელი მოეწერა შენგენის ხელშეკრულებას, რის საფუძველზე შეიქმნა
„შენგენის ზონა“. შენგენის შეთანხმებები და მის საფუძველზე მიღებული წესები
მოქმედებდნენ ევროკავშირისგან დამოუკიდებლად. მაგრამ 1999 წელს ისინი ევრო-
კავშირის სამართლებრივი ჩარჩოს ნაწილად იქცა ამსტერდამის ხელშეკრულების
თანახმად. ევროკავშირის მხოლოდ ორი წევრი ქვეყანა დარჩნენ შენგენის ზონის
გარეთ: ირლანდია და გაერთიანებული სამეფო.
 1986 წ. – მოხდა მესამე გაფართოება (ესპანეთი, პორტუგალია).
 1986 წ. – ხელი მოეწერა ერთიან ევროპულ აქტს, რომელიც მიზნად უსახავდა ევროგა-
ერთიანებებს ერთიანი ბაზრის შექმნას 1992 წლის 31 დეკემბრისათვის და ევროპული
პოლიტიკური თანამშრომლობის კოდიფიცირებას. აქტი ძალაში შევიდა 1987 წელს.

544
“In 1954, the Western European Union (WEU) was created to strengthen security policy cooperation
between the countries of Europe… The WEU marked the beginnings of a security and defence policy in Europe
in 1954. However, its role has not developed further, since the majority of its powers have been transferred to
other international institutions, notably NATO, the Council of Europe and the EU.” Klaus-Dieter Borchardt, The
ABC of European Union law (Luxembourg: Publications Office of the European Union 2010) 010.

401
  1990 წ. – აღმოსავლეთ გერმანია (გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა) მიუ-
ერთდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას, რამაც გამოიწვია აღმოსავლეთ
გერმანიის ინტეგრაცია ევროპულ ინსტიტუციურ სისტემაში.
 1992 წ. – ხელი მოეწერა მაასტრიხტის ხელშეკრულებას (ხელშეკრულება ევრო-
კავშირის შესახებ) და ძალაში შევიდა 1993 წელს. ხელშეკრულების თანახმად, შეიქ-
მნა ევროკავშირი. „კავშირი დაფუძნდება ევროპულ გაერთიანებებზე, რასაც დაემა-
ტება ამ ხელშეკრულებით დადგენილი სტრატეგიები (ინგლ. policies) და თანამშ-
რომლობის ფორმები.“545 ამავე დროს, მაასტრიხტის ხელშეკრულების საშუალე-
ბით, სიტყვა „ეკონომიკური“ ამოღებულ იქნა ევროპის ეკონომიკური გაერთიანების
დასახელებიდან და იგი გახდა უბრალოდ ევროპის გაერთიანება (EC). ამასთან,
მაასტრიხტის ხელშეკრულება იყო პირველი ნაბიჯი ევროკავშირის თანამედროვე
ინსტიტუციური სისტემისკენ მიმავალ გზაზე. შემდგომი განვითარება მოხდა ამ-
სტერდამისა და ნიცის ხელშეკრულებების სახით, რომლებიც ძალაში შევიდა 1999
და 2003 წლებში.
 1995 წ. – მოხდა მეოთხე გაფართოება (ავსტრია, ფინეთი, შვედეთი).
 1999 წ. – შემოვიდა ერთიანი ვალუტა – ევრო (2002 წლიდან ევრომ შეცვალა ეროვ-
ნული ვალუტა წევრი ქვეყნების უმეტესობისთვის).
 2002 წ. – ქვანახშირისა და ფოლადის ევროპის გაერთიანება საბოლოოდ იქნა ინტეგ-
რირებული ევროპულ გაერთიანებაში.
 2004 წ. – მეხუთე გაფართოება (ჩეხეთი, უნგრეთი, პოლონეთი, სლოვაკეთი, სლო-
ვენია, ესტონეთი, ლატვია, ლიტვა, კვიპროსი, მალტა).
 2007 წ. – ხელი მოეწერა ლისაბონის ხელშეკრულებას, რომელიც თავდაპირველად
რეფორმის ხელშეკრულების სახელით იყო ცნობილი. ამ ხელშეკრულების თანახ-
მად, ევროკავშირს მიენიჭა ერთიანი კონსოლიდირებული იურიდიული სუბიექტობა.
ადრე ევროპულ გაერთიანებას და ევროკავშირს განსხვავებული სტატუსი ჰქონდათ.
ლისაბონის ხელშეკრულებით დასრულდა ეს ორმაგი სისტემა. სიტყვა „გაერთია-
ნება“ ჩანაცვლდა სიტყვით – „კავშირი“. „კავშირი იქმნება წინამდებარე ხელშეკრუ-
ლებით და ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულებით.546 ამ ორ
ხელშეკრულებას უნდა ჰქონდეს თანაბარი იურიდიული ძალა. კავშირი ჩაანაცვლებს
და გააგრძელებს ევროპის გაერთიანებას.“547 განსხვავებით ევროპის ეკონომიკური
გაერთიანების ხელშეკრულებისაგან, შესაბამისი მოდიფიცირება ჯერ არ განხორ-
ციელებულა ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანების ხელშეკრულებაში, რომე-
ლიც ძალაში რჩება. შედეგად, ჯერ არ მომხდარა ევრატომის ინტეგრირება ევრო-
კავშირში და, შესაბამისად, ის ინარჩუნებს დამოუკიდებელ საერთაშორისო სუბიექ-
ტობას, თუმცა მას ევროკავშირის იდენტური წევრები ჰყავს.
 2007 წ. – მეხუთე გაფართოების მეორე ტალღა (ბულგარეთი, რუმინეთი).
 2013 წ. – მეექვსე გაფართოება (ხორვატია).

545
მაასტრიხტის ხელშეკრულების მუხლი A (Title I) (Common Provisions).
546
ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულება (Treaty on the Func oning of the European
Union (TFEU)) თავიდან იყო ევროპული ეკონომიკური გაერთიანების დამფუძნებელი ხელშეკრულება
(treaty establishing the European Economic Community (the EEC treaty)).
547
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების (TEU) 1-ელი მუხლი (ლისაბონის ხელშეკრულებით
შეტანილი ცვლილებებით).

402
  2016 წ. – გაერთიანებულ სამეფოში ჩატარდა რეფერენდუმი წევრობასთან დაკავში-
რებით და მოსახლეობის უმრავლესობამ ხმა მისცა ევროკავშირის დატოვებას.
 2020 წ. – გაერთიანებული სამეფო 2020 წლის 31 იანვარს გავიდა ევროკავშირიდან.548

ევროკავშირი და საქართველო

საქართველოსა და ევროგაერთიანებებს შორის ურთიერთობები 1992 წლიდან დაიწყო, მას

შემდეგ, რაც 1991 წლის 21 დეკემბერს საბჭოთა კავშირმა შეწყვიტა არსებობა და საქარ-
თველო საერთაშორისო სამართლის დამოუკიდებელი სუბიექტი გახდა. უშუალოდ ევრო-
კავშირთან თანამშრომლობას ჩაეყარა საფუძველი უფრო მოგვიანებით, როცა 1992 წლის 7
თებერვლის მაასტრიხტის ხელშეკრულება 1993 წლის 1 ნოემბერს შევიდა ძალაში და
ოფიციალურად დაფუძნდა ევროკავშირი. ქვემოთ მოცემული მასალა, ძირითადად, ციტი-
რებულია საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ვებგვერდიდან.549
 „1995 წლიდან საქართველო სარგებლობს ევროკავშირის სავაჭრო პრეფერენციათა
განზოგადებული სისტემით (GSP). 2005 წელს საქართველოს მიენიჭა ევროკავშირის
პრეფერენციების განახლებული გენერალიზებული სისტემის (GSP+) შეღავათები
მდგრადი განვითარებისა და ეფექტიანი მმართველობისათვის. 2014 წლის იანვარ-
ში ძალაში შევიდა განახლებული GSP+, რომელიც საქართველოზეც გავრცელდა.“
 „1999 წლიდან, პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმების
(PCA) ძალაში შესვლის შემდეგ, შეიქმნა საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომ-
ლობის ინსტიტუტები, რომელთა მიზანია PCA-ს განხორციელების ხელშეწყობა და
ორმხრივი ურთიერთობებისა და პოლიტიკური დიალოგის გაღრმავება. ეს ინსტი-
ტუტებია:
o საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობის საბჭო;
o საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობის კომიტეტი;
o საქართველო-ევროკავშირის საპარლამენტო თანამშრომლობის კომიტეტი;
o საქართველო-ევროკავშირის თანამშრომლობის ქვეკომიტეტები.

548
“When the United Kingdom leaves the European Union on 31 January 2020, after full ratification of the
Withdrawal Agreement, we will enter into the transition period. This time-limited period was agreed as part of
the Withdrawal Agreement and will last until at least 31 December 2020. … The transition period is a time-
limited period, starting on 1 February 2020. The exact terms of the transition period are set out in Part Four of
the Withdrawal Agreement. It is currently foreseen that the transition period ends on 31 December 2020. It can
be extended once by up to one to two years. Such a decision must be taken jointly by the EU and United Kingdom
before 1 July 2020. … The United Kingdom will no longer be a Member State of the European Union and of the
European Atomic Energy Community as of 1 February 2020. As a third country, it will no longer participate in
the EU's decision-making processes.” “However, all institutions, bodies, offices and agencies of the European
Union continue to hold the powers conferred upon them by EU law in relation to the United Kingdom and to
natural and legal persons residing or established in the United Kingdom throughout the transition period. The
Court of Justice of the European Union continues to have jurisdiction over the United Kingdom during the
transition period. This also applies to the interpretation and implementation of the Withdrawal Agreement.”
იხ. ევროკავშირის ოფიციალურ ვებგვერდზე: <https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en-
/QANDA_20_104> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
549
უფრო სრულფასოვანი ინფორმაცია იხ. „საქართველო-ევროკავშირის ურთიერთობების მნიშვნე-
ლოვანი მოვლენების ქრონოლოგია“ <https://tinyurl.com/3n7jp2ha> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19
სექტემბრის მდგომარეობით.

403
 o აღნიშნული სხდომები იმართება წელიწადში ერთხელ, ასევე, მინიმუმ წე-
ლიწადში ერთხელ იმართება შეხვედრა ევროკავშირის საბჭოს პოლიტიკისა
და უსაფრთხოების კომიტეტის (PSC) „ტროიკას“ ფორმატით.“
 „2003 წლის 7 ივლისს ევროკავშირის საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება სამხრეთ
კავკასიაში ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის დანიშვნის შესახებ (EU
Special Representative for the South Caucasus). ... 2011 წლის 25 აგვისტოს, ევროკავში-
რის საბჭოს გადაწყვეტილებით, გაერთიანდა სამხრეთ კავკასიაში ევროკავშირის
სპეციალური წარმომადგენლისა და საქართველოში კრიზისისთვის ევროკავშირის
სპეციალური წარმომადგენლის თანამდებობები.“
 „2004 წლის 14 ივნისს ევროკავშირის საბჭოს გადაწყვეტილების საფუძველზე საქ-
ართველო ჩაერთო ევროპულ სამეზობლო პოლიტიკაში.
 2006 წლის 14 ნოემბერს მიღებული იქნა საქართველო-ევროკავშირის ევროპული
სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმა.“
 „რუსეთ-საქართველოს 2008 წლის აგვისტოს ომის პასუხად, 2008 წლის 1 სექტემ-
ბერს გაიმართა ევროპული საბჭოს საგანგებო სხდომა; 2008 წლის 15 სექტემბრის
ევროკავშირის საბჭოს გადაწყვეტილებით შეიქმნა ევროკავშირის მონიტორინგის
მისია (EUMM), რომელიც საქართველოში მოვლენილ იქნა 2008 წლის 1 ოქტომ-
ბრიდან; 2008 წლის 25 სექტემბრის ევროკავშირის საბჭოს გადაწყვეტილებით შეიქ-
მნა საქართველოში კრიზისისთვის ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის
პოსტი, რომელიც 2011 წლამდე ეკავა პიერ მორელის.“
 2009 წლის 7 მაისს ქ. პრაღაში გაიმართა პირველი აღმოსავლეთ პარტნიორობის
სამიტი“.
 „2009 წელს საქართველო ჩაერთო „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ ინიციატივაში,
რომელსაც ფორმალურად საფუძველი 2009 წლის 7 მაისს პრაღის სამიტზე ჩაეყარა.
საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს ინიციატივის როგორც ორმხრივი, ასევე
მრავალმხრივი ურთიერთობის ფორმატში. „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ მნიშ-
ვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს სამოქალაქო საზოგადოების ფორუმი.“
 2010 წელს ხელი მოეწერა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ვიზების გაცემის
პროცედურების გამარტივების შესახებ შეთანხმებას და იმავე წელს დაიწყო მო-
ლაპარაკებები საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთანხმებაზე,
(AA) რომლის ნაწილიცაა ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შე-
სახებ შეთანხმებაც (DC FTA). ხოლო 2012 წელს გაიხსნა საქართველო-ევროკავშირის
დიალოგი უვიზო მიმოსვლის შესახებ.
 2013 წლის 28-29 ნოემბერს ქ. ვილნიუსში შედგა „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“
რიგით მესამე სამიტი. ვილნიუსის სამიტის ფარგლებში 29 ნოემბერს მოხდა სა-
ქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმების პარაფირება, ღრმა
და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის კომპონენტის ჩათვლით. შეთანხ-
მების სრული დასახელებაა „ასოცირების შესახებ შეთანხმება ერთის მხრივ,
საქართველოსა და მეორეს მხრივ, ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის
გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის“. ის მნიშვნელოვანი გზამკვლე-
ვია საქართველოს ევროპული არჩევანის განხორციელების გზაზე. თავად შეთან-
ხმების პრეამბულაში მხარეები „ცნობენ ... საქართველოს ევროპულ მისწრაფებებსა
და ევროპულ არჩევანს“. შეთანხმების ძირითადი მიზანია:

404
 ხელი შეუწყოს მხარეებს შორის პოლიტიკურ ასოცირებასა და
ეკონომიკურ ინტეგრაციას, რომელიც დაფუძნებული იქნება საერთო
ღირებულებებსა და მჭიდრო კავშირებზე, მათ შორის, ევროკავშირის
პოლიტიკაში, პროგრამებსა და სააგენტოებში საქართველოს მონაწი-
ლოების გაზრდის გზით.550
ასოცირების შესახებ შეთანხმება „ამბიციური და ინოვაციური, ეგრეთ წოდებული
„ახალი თაობის” შეთანხმებაა, რამდენადაც, მანამდე გაფორმებული მსგავსი შე-
თანხმებებისგან განსხვავებით, მოიცავს ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი
ვაჭრობის სივრცის კომპონენტს (Deep and Comprehensive Free Trade Area - DC FTA) და
ითვალისწინებს ევროკავშირთან დაახლოების მნიშვნელოვან კონკრეტულ მექა-
ნიზმებს.“
29 ნოემბერს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ვილნიუსის სამიტზე ასევე ხელი მოე-
წერა „ევროკავშირის ეგიდით მიმდინარე კრიზისის მართვის ოპერაციებში მონა-
წილეობის შესახებ ჩარჩო შეთანხმებას“.
 „2014 წლის 20 თებერვალს ოფიციალურად გაიხსნა მოლაპარაკებები საქართველოს
ევროპის ენერგეტიკულ გაერთიანებაში გაწევრიანების თაობაზე.“
 „2014 წლის 27 ივნისს ხელი მოეწერა საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების
შეთანხმებას, ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის სივრცის (DC FTA)
ჩათვლით.“
 „2016 წლის 9 მარტს, ევროკომისიის მიერ გამოქვეყნებული საბოლოო მეოთხე
ანგარიშის საფუძველზე, ევროკომისიის მიერ ინიცირებულ იქნა საკანონმდებლო
პროცედურები და ევროპარლამენტსა და ევროკავშირის საბჭოს ოფიციალურად
წარუდგინა საკანონმდებლო წინადადება 539/2001 რეგულაციაში ცვლილების
შეტანის შესახებ, რომელიც ითვალისწინებს საქართველოს მოქალაქეებისთვის
შენგენის სივრცეში მოკლევადიანი უვიზო მიმოსვლის რეჟიმის შემოღებას.“
 „2016 წლის 23 ივნისს ქ. ბრიუსელში, ხელი მოეწერა საქართველოსა და ევრო-
კავშირს შორის საიდუმლო ინფორმაციის ურთიერთგაცვლის შესახებ შეთან-
ხმებას.“
 „2016 წლის 1 ივლისს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთან-
ხმება ძალაში შევიდა.“
 „2017 წლის 28 მარტს საქართველოს მოქალაქეებისთვის ევროკავშირის/შენგენის
ზონაში უვიზოდ მიმოსვლის რეჟიმი ამოქმედდა.“
 „2017 წლის 1 ივლისიდან საქართველო ოფიციალურად გახდა ენერგეტიკული
გაერთიანების სრულუფლებიანი წევრი (2016 წლის 14 ოქტომბერს ხელი მოეწერა
ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელ ხელშეკრულებასთან საქართველოს
მიერთების შესახებ ოქმს, რომელიც ძალაში შევიდა 2017 წლის ივლისში).“
 „2017 წლის 20 ნოემბერს საქართველომ და ევროკავშირმა ასოცირების განახლე-
ბული დღის წესრიგი 2017-2020 წლებისათვის დაამტკიცეს.“
 „2021 წლის 17 მაისს ქ. კიევში საქართველოს ვიცე-პრემიერმა, საგარეო საქმეთა
მინისტრმა დავით ზალკალიანმა, უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა დმიტრო
კულებამ, მოლდოვის რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა მინისტრმა აურელიუ კიკომ

550
ასოცირების შესახებ შეთანხმების 1-ელი მუხლი.

405
 ხელი მოაწერეს ევროკავშირის სამი ასოცირებული ქვეყნის – საქართველოს, უკრაი-
ნისა და მოლდოვას – საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის ურთიერთგაგების
მემორანდუმს „ასოცირებული ტრიოს“ დაფუძნების თაობაზე.“
 2022 წლის 3 მარტს უკრაინის კვალდაკვალ საქართველომ და მოლდოვამ ევრო-
კავშირს მიმართეს ოფიციალური განაცხადით გაწევრების თაობაზე.
 2022 წლის 23 ივნისს ევროპულმა საბჭომ საბოლოოდ დაადასტურა ევროკომისიისა
და ევროპარლამენტის გადაწყვეტილებები და უკრაინასა და მოლდოვას მიანიჭა
კანდიდატის სტატუსი, ხოლო საქართველოს სტატუსის მინიჭება გადაუვადა ევრო-
კომისიის მიერ განსაზღვრული პირობების შესრულებამდე. იმავდროულად, ევრო-
პულმა საბჭომ აღიარა უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს ევროპული პერ-
სპექტივა და ცალსახად აღნიშნა, რომ „ამ ქვეყნების და მათი მოქალაქეების მო-
მავალი ევროკავშირშია.“551

551
საქართველოს კანდიდატობასთან დაკავშირებით დოკუმენტში ვკითხულობთ: “13. The European
Council is ready to grant the status of candidate country to Georgia once the priorities specified in the Com-
mission’s opinion on Georgia’s membership application have been addressed.” European Council conclusions
on Ukraine, the membership applications of Ukraine, the Republic of Moldova and Georgia, Western Balkans
and external relations, 23 June 2022

406
ევროკავშირის სამი სვეტის კონცეფციიდან
კომპეტენციების განაწილების სისტემამდე
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულება
ერთიანი ბაზრისა და ევროპის გაერთიანებების სვეტი
საერთო საგარეო და უშიშროების პოლიტიკის სვეტი
პოლიციისა და კრიმინალურ საკითხებში სასამართლო თანამშრომლობის სვეტი
ზენაციონალურობა
ლისაბონის ხელშეკრულება
ერთიანი საერთაშორისოსამართლებრივი სუბიექტობა
ევროკავშირის განსაკუთრებული კომპეტენცია
საერთო კომპეტენცია
დამხმარე კომპეტენცია
სპეციალური კომპეტენცია

სამი სვეტი

თავდაპირველად, მაასტრიხტის ხელშეკრულებით (ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრუ-

ლება), ევროკავშირის მშენებლობა დაეფუძნა შემდეგ სამ სვეტს (საყრდენს):
1. ერთიანი ბაზრისა და ევროპის გაერთიანებების სვეტი (ინგლ. Single Market and the
European Communities Policies pillar) ეხებოდა ეკონომიკურ, სოციალურ და გარემოს-
დაცვით პოლიტიკას. იგი მოიცავდა ევროპის გაერთიანებას (EC), ევროპის ქვანახში-
რისა და ფოლადის გაერთიანებას (ECSC, 2002 წლამდე, მისი საქმიანობის შეწყვე-
ტამდე) და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას (EURATOM);
2. საერთო საგარეო და უშიშროების პოლიტიკის სვეტი (ინგლ. Common Foreign and
Security Policy pillar) მოიცავდა ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკასა და თავდაცვის
საკითხებს;
3. პოლიციისა და კრიმინალურ საკითხებში სასამართლო თანამშრომლობის სვეტი
(ინგლ. Police and Judicial Cooperation in Criminal Matters pillar) აერთიანებდა დანაშაუ-
ლის წინააღმდეგ ბრძოლაში თანამშრომლობას.
ამასობაში, ზენაციონალურობა, ძირითადად, ასოცირდება პირველ სვეტთან და არსე-
ბითად უკავშირდებოდა ევროპის სამ გაერთიანებას, რომელთა შიდა ორგანოები გაერ-
თიანდა ჯერ კიდევ 1967 წელს. მეორე და მესამე სვეტებთან დაკავშირებით კი ევროპული
ორგანოების უფლებამოსილებები მნიშვნელოვნად შეზღუდული იყო.

ლისაბონის ხელშეკრულება

ლისაბონის ხელშეკრულების ძალაში შესვლის შემდეგ უარი ითქვა ევროკავშირის „სამი

სვეტის“ კონცეფციაზე. დამყარდა ევროკავშირის ახალი არქიტექტურა, რამაც გაამარტივა
ევროკავშირის მშენებლობა. საბოლოოდ, ლისაბონის ხელშეკრულებამ შეცვალა სამი სვე-
ტის კონცეფცია ევროკავშირის ერთიანი საერთაშორისოსამართლებრივი სუბიექტობით
და შემოიღო ინსტიტუციური ჩარჩო, რომელშიც კომპეტენციები იყო განაწილებული პოლი-
ტიკის სხვადასხვა სფეროებში წევრ სახელმწიფოებსა და ევროკავშირს შორის.

407
კომპეტენციების განაწილება

დადგენილია ევროკავშირის განსაკუთრებული კომპეტენციის შემდეგი სფეროები: საბაჟო

კავშირი; კონკურენციის წესები ერთიანი ბაზრისთვის; ევროზონის ქვეყნების მონეტარული
პოლიტიკა; საზღვაო ბიოლოგიური რესურსების კონსერვაცია თევზჭერის საერთო პოლი-
ტიკის შესაბამისად; და კონკრეტულ გარემოებებში საერთაშორისო ხელშეკრულებები.552
[წევრ სახელმწიფოებთან] საერთო კომპეტენციის სფეროებია: ერთიანი ბაზარი; და-
საქმება და სოციალური საკითხები; ეკონომიკური, სოციალური და ტერიტორიული შეკავ-
შირებულობა; სოფლის მეურნეობა და თევზჭერა (საზღვაო ბიოლოგიური რესურსების
შენარჩუნების გარდა); გარემოს დაცვა; მომხმარებელთა დაცვა; ტრანსპორტი; ტრანსევ-
როპული ქსელები; ენერგეტიკა; თავისუფლების, უშიშროებისა და მართლმსაჯულების
სივრცე; და ა.შ.
ამავე დროს, არსებობს ევროკავშირის ეგრეთ წოდებული დამხმარე კომპეტენციები
ისეთ სფეროებში, სადაც ევროკავშირს შეუძლია მხოლოდ წევრ სახელმწიფოთა საქმია-
ნობის კოორდინაცია ან შევსება. აღსანიშნავია, რომ ასეთ სფეროებში შედის: მრეწველობა,
კულტურა, ტურიზმი და ა.შ.
გარდა ამისა, ევროკავშირს შეიძლება ჰქონდეს სპეციალური კომპეტენციები კონკრე-
ტულ სფეროებში, მაგალითად, „მოქნილობის წესის“ საფუძველზე, რომელიც მართალია
მკაცრად შეზღუდულ ფარგლებში, მაგრამ ევროკავშირს მაინც აძლევს საშუალებას იმოქ-
მედოს თავისი ტიპური კომპეტენციის სფეროების გარეთაც.

552
“The Union shall also have exclusive competence for the conclusion of an international agreement when its
conclusion is provided for in a legislative act of the Union or is necessary to enable the Union to exercise its
internal competence, or in so far as its conclusion may affect common rules or alter their scope.” Article 3 (2) of
the Treaty on the Functioning of the European Union (the consolidated version of 01/03/2020).

408
ევროკავშირის სტრუქტურა
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულება
ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულება
ევროპარლამენტი
ევროპული საბჭო
საბჭო
ევროკომისია
ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო
ევროპის ცენტრალური ბანკი
აუდიტორთა სასამართლო
ევროკავშირის მოქალაქეების ხმა
ევროკავშირის წევრი ქვეყნების საერთო სტრატეგიულ პოლიტიკური მიდგომა
ეროვნული ინტერესების დაცვისა და კონსოლიდაციის პლატფორმა
ევროკავშირის ხმა
საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება
კანონმდებელი
საკანონმდებლო აქტების მიღების ჩვეულებრივი პროცედურა
საკანონმდებლო აქტების მიღების სპეციალური პროცედურა
ევროპის საინვესტიციო ბანკი

ევროკავშირის გადაწყვეტილების მიმღები მთავარი ორგანოები

ევროკავშირის თანამედროვე სტრუქტურა ემყარება ორ დამფუძნებელ ხელშეკრულებას –

ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულებას (TEU) და ევროკავშირის ფუნქციონირების შე-
სახებ ხელშეკრულებას (TFEU).553 ევროკავშირის „ინსტიტუციები“554 გადაწყვეტილების მიმ-
ღები შემდეგი შვიდი მთავარი ორგანოა:

1. ევროპარლამენტი;
2. ევროპული საბჭო;
3. [მინისტრთა] საბჭო;
4. ევროკომისია;
5. ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო;
6. ევროპის ცენტრალური ბანკი;
7. აუდიტორთა სასამართლო.

553
დამფუძნებელი ხელშეკრულებების კონსოლიდირებული ვერსიები ხელმისაწვდომია <h ps://eur-
lex.europa.eu>. ამ და შემდგომ ქვეთავებში გამოყენებულია 01.03.2020-ის კონსოლიდირებული ვერსია.
554
აქ სიტყვა „ინსტიტუციას“ ვიყენებთ მთავარ ორგანოებთან მიმართებით, რადგანაც ეს
გავრცელებული პრაქტიკაა თავად ევროკავშირის ფარგლებში. ევროკავშირის ნებისმიერი ორგანოს
აღსანიშნავად ვიყენებთ ტერმინს – „ორგანო“.

409
7.7 ევროკავშირის მთავარი ორგანოები

ამომრჩევლები
ეროვნული ინტერესები +
ევროკავშირის ინტერესები

ევროპარლამენტი

ევროპული
საბჭო
ევროკავშირი
ევროკომისია
საბჭო

ევროპის
წევრი ქვეყნების ევროკავშირის
მთავრობები
ცენტრალური თვალსაწიერი
ბანკი

ევროკავშირის
მართლმსაჯულების
სასამართლო მართლმსაჯულება და
გადამხდელთა
ინტერესები
აუდიტორთა
სასამართლო

ევროკავშირის უნიკალური ინსტიტუციური სტრუქტურა

 ევროპული საბჭო ადგენს ევროკავშირის ფართო პრიორიტეტებს. ის აერთიანებს

ეროვნულ და ევროკავშირის დონის ლიდერებსა და ინტერესებს (ეროვნული ინტე-
რესები + ევროკავშირის ინტერესები);
 ევროპარლამენტის წევრები, რომლებიც პირდაპირ აირჩევიან, წარმოადგენენ
ევროკავშირის მოქალაქეებს (მოქალაქეების საერთო ინტერესები). ევროკავშირის
თითოეული ქვეყნის მოქალაქე ავტომატურად არის ევროკავშირის მოქალაქე, რაც
მას გარკვეულ მნიშვნელოვან დამატებით უფლებებსა და მოვალეობებს ანიჭებს
(როგორებიცაა, მაგალითად: წევრი ქვეყნების ტერიტორიაზე თავისუფლად და დის-
კრიმინაციის გარეშე გადაადგილებისა და ცხოვრების უფლება; ერთიან ევროპულ
არჩევნებში, აგრეთვე გარკვეულ ადგილობრივ (მუნიციპალურ) არჩევნებში [რომელ-
თა ჩამონათვალიც მოცემულია საბჭოს 1994 წლის 19 დეკემბრის 94/80/EC დირექ-
ტივის დანართში] აქტიური და პასიური საარჩევნო უფლება, უზრუნველყოფილი
ევროკავშირის ნებისმიერ ქვეყანაში იმავე პირობებში, როგორც ამ სახელმწიფოს სა-

410
 კუთარ მოქალაქეებს აქვთ; მიუკერძოებლად, სამართლიანად და გონივრულ ვა-
დებში მათი საქმეების განხილვის უფლება ევროკავშირის ინსტიტუციების, ორ-
განოების, ოფისებისა და სააგენტოების მხრიდან [კარგი ადმინისტრაციის უფლება]
და ა.შ.);
 ევროკომისია, რომელიც გამოხატავს ევროკავშირის ერთიან ინტერესებს (ევრო-
კავშირის ინტერესები);
 მთავრობები იცავენ თავიანთ ეროვნულ ინტერესებს ევროკავშირის [მინისტრთა]
საბჭოში (ეროვნული ინტერესები). ეს მთავარი ორგანო შემოკლებულად მოიხსე-
ნიება როგორც საბჭო.

ევროპარლამენტი

ევროპარლამენტი, [მინისტრთა] საბჭოსთან ერთად, ახორციელებს საკანონმდებლო და

საბიუჯეტო ფუნქციებს. იგი ასევე ახორციელებს პოლიტიკური კონტროლისა და კონსულ-
ტაციების ფუნქციებს და პასუხისმგებელია ევროკომისიის პრეზიდენტის არჩევაზე.
ევროპარლამენტი შედგება კავშირის მოქალაქეთა წარმომადგენლებისგან, რომლებიც
აირჩევიან ხუთი წლის ვადით პირდაპირი საყოველთაო საარჩევნო უფლების საფუძველზე,
თავისუფალი და ფარული კენჭისყრით. მათი რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 705-ს (704
წევრი და თავმჯდომარე). ეს შემცირებული რაოდენობა დადგინდა ევროკავშირიდან
გაერთიანებული სამეფოს გასვლის შემდეგ (ადრე იყო 751).
ყველა წევრი ქვეყნის მოქალაქეთა წარმომადგენლობა უნდა იყოს რეგრესიულად
პროპორციული (ინგლ. degressively proportional). ამასთან, მინიმალური ბარიერია 6 წევრი
თითოეული წევრი ქვეყნიდან. დამატებით, არცერთ წევრ სახელმწიფოს არ შეიძლება ჰქონ-
დეს 96-ზე მეტი ადგილი. ამასობაში, ევროპული საბჭო ერთხმად იღებს (ევროპარლამენტის
ინიციატივით და მისი თანხმობით) სახელმწიფოებს შორის ევროპარლამენტის შემადგენ-
ლობის გადანაწილების შესახებ გადაწყვეტილებას.
მთლიანობაში, მეტაფორულად, ევროპარლამენტს შესაძლოა ვუწოდოთ ევროკავშირის
მოქალაქეების ხმა.

ევროპული საბჭო

ევროპული საბჭო განსაზღვრავს „სტრატეგიულ პოლიტიკურ მიმართულებებს“ და პრიო-

რიტეტებს. იგი არ ახორციელებს ნორმაშემოქმედებით ფუნქციას.
ევროპული საბჭო შედგება წევრი ქვეყნების სახელმწიფოთა ან მთავრობათა მეთაურე-
ბისგან, საკუთარი პრეზიდენტისა და ევროკომისიის პრეზიდენტისგან. ევროპული საბჭო,
როგორც წესი, ყოველ ექვს თვეში ორჯერ იკრიბება.
ევროპული საბჭოს გადაწყვეტილებები მიიღება კონსენსუსის საფუძველზე, გარდა იმ
შემთხვევებისა, როდესაც ევროკავშირის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებები სხვაგვარად
ითვალისწინებს. კენჭისყრის შემთხვევაში, მხოლოდ საბჭოს წევრი სახელმწიფოები მონაწი-
ლეობენ (ექს ოფიციო წევრი თანამდებობის პირები არ მონაწილეობენ).
შესაბამისად, ევროპული საბჭო მიმართულებას აძლევს ევროკავშირის წევრი ქვეყნების
საერთო სტრატეგიულ პოლიტიკურ მიდგომას.

411
საბჭო

საბჭო (აგრეთვე მოიხსენიება როგორც მინისტრთა საბჭო ან ევროკავშირის საბჭო), ევრო-

პარლამენტთან ერთად ახორციელებს საკანონმდებლო და საბიუჯეტო ფუნქციებს. იგი
ასევე ასრულებს პოლიტიკის შემუშავებისა და კოორდინაციის ფუნქციებს.
საბჭო შედგება მინისტრების დონეზე თითოეული წევრი ქვეყნის წარმომადგენლისგან.
იგი სხვადასხვა კონფიგურაციით იკრიბება: საერთო საქმეთა საბჭო, საგარეო საქმეთა საბჭო
და ა.შ. საბჭოს სხდომები საჯაროა, როდესაც იგი ეწევა ნორმაშემოქმედებას.
საბჭო გადაწყვეტილებებს იღებს კვალიფიციური უმრავლესობით, გარდა იმ შემთხვე-
ვებისა, როდესაც ევროკავშირის დამფუძნებელ ხელშეკრულებებში სხვა რამ არის დადგე-
ნილი (მაგალითად, უბრალო უმრავლესობა, რომელსაც სჭირდება 14 წევრის დადებითი
ხმა). ამჟამად, კვალიფიციური უმრავლესობა განისაზღვრება როგორც „საბჭოს წევრთა
არანაკლებ 55%, რომელიც მოიცავს, სულ მცირე, თხუთმეტ მათგანს და წარმოადგენს წევრ
სახელმწიფოებს, რომლებიც მოიცავს კავშირის მოსახლეობის არანაკლებ 65%-ს“.555 ამავე
დროს, გადაწვეტილების მიღების დაბლოკვისათვის უმცირესობა უნდა შეიცავდეს საბჭოს
მინიმუმ ოთხ წევრს, რომლებიც ევროკავშირის მოსახლეობის 35%-ზე მეტს წარმოადგენს.
სხვა შემთხვევაში კვალიფიციური უმრავლესობა მიღწეულად ითვლება.
ამდენად, საბჭო წარმოადგენს წევრი ქვეყნების ეროვნული ინტერესების დაცვისა და
კონსოლიდაციის პლატფორმას.

კომისია

ევროკომისია შექმნილია „ევროკავშირის გენერალური ინტერესების დასაცავად“. ევროკავ-

შირის მართლმსაჯულების სასამართლოს კონტროლის ქვეშ, იგი ზედამხედველობს ევრო-
კავშირის სამართლის გამოყენებას; ახორციელებს ბიუჯეტს და მართავს პროგრამებს; ახორ-
ციელებს საკოორდინაციო, აღმასრულებელ და მმართველობით ფუნქციებს. გარდა საერთო
საგარეო და უშიშროების პოლიტიკისა (რომელთან დაკავშირებითაც კომპეტენტური პირია
ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი, საგარეო საქმეთა და უშიშროების პოლიტიკის საკითხებში
კავშირის უმაღლესი წარმომადგენლის უფლებამოსილების შეუზღუდავად) და ხელშეკრუ-
ლებებით გათვალისწინებული სხვა შემთხვევებისა, იგი უზრუნველყოფს კავშირის საგარეო
წარმომადგენლობას.556
კომისია, როგორც ორგანო, პასუხისმგებელია ევროპარლამენტის წინაშე. ამასთან, იგი
უნდა იყოს სრულიად დამოუკიდებელი თავისი ფუნქციების განხორციელებაში, მათ შორის,
წევრი სახელმწიფოების ინტერესებისგან, მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელნი მონა-
წილეობენ წევრთა (ე. წ. კომისრების) ნომინირების პროცესში. ამიტომ კომისიის წევრები
აირჩევიან მათი ზოგადი კომპეტენციისა და ევროპული ღირებულებებისადმი ერთგულების
საფუძველზე იმ პირთაგან, რომელთა დამოუკიდებლობაც ეჭვს არ იწვევს.
ევროკავშირის დამფუძნებელი ხელშეკრულებების ბოლო რედაქციაში გათვალისწინებულ
იქნა კომისიის რეფორმირების გეგმა. ამ გეგმის თანახმად, მისი შემადგენლობა უნდა შემცი-
რებულიყო ევროკავშირის წევრთა ორი მესამედის ოდენობამდე, ამ შემთხვევაში უნდა

555
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-16 (4) მუხლი.
556
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-17 (1) მუხლი.

412
დანერგილიყო წევრ სახელმწიფოთა სამართლიანი და პროპორციული წარმომადგენლობის
პრინციპი, მაგრამ, „მცირე სახელმწიფოთა“ მოთხოვნის საფუძველზე, ევროპულმა საბჭომ
გამოიყენა თავისი კომპეტენცია და ერთხმად მიღებული გადაწყვეტილებით, ძველი წესი ყო-
ველი წევრი სახელმწიფოდან კომისიაში წარმომადგენლობის თაობაზე დღესაც შენარჩუ-
ნებულია.
ევროკომისია, გარკვეულწილად, აღიქმება ევროკავშირის მთავარ აღმასრულებელ ორგა-
ნოდ. ამიტომ მისი დაკომპლექტების წესსა და მუშაობის პრინციპებში მნიშვნელოვნად ასახუ-
ლია სახელმწიფოთა აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოთა დაკომპლექ-
ტების თაობაზე ეროვნულ დონეზე გავრცელებული კონსტიტუციური მიდგომები. მაგალი-
თად, კომისიის პრეზიდენტს დამოუკიდებლად, წინასწარ შეარჩევს ევროპული საბჭო და
ირჩევს პარლამენტი. შემდგომ ის წევრ სახელმწიფოებთან და პარლამენტთან თანამშრომ-
ლობით ყალიბდება კომისიის სხვა წევრების სიაზე (საგარეო საქმეთა და უშიშროების პოლი-
ტიკის საკითხებში კავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი ცალკე ინიშნება ევროპული საბჭოს
მიერ კომისიის პრეზიდენტთან შეთანხმებით), უკვე ფორმირებული კომისია კოლექტიური
პოლიტიკური პასუხისმგებლობის ორგანოა, და ა.შ. რაც შეეხება ფორმირების ბოლო სტა-
დიას, ევროკომისიის პრეზიდენტი, საგარეო საქმეთა და უშიშროების პოლიტიკის საკითხებში
კავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი და კომისიის სხვა წევრები, როგორც ერთიანი ორგანო
(კოლეგია), ჯერ იღებენ ევროპარლამენტიდან თანხმობას და შემდეგ ოფიციალურად ინიშ-
ნებიან ევროპული საბჭოს მიერ, რომელიც ამ გადაწყვეტილებების მიღებისას მოქმედებს კვა-
ლიფიციური უმრავლესობით.557 კომისიის უფლებამოსილების ვადა ხუთი წელია.
ევროპული საბჭოს 2019 წლის 28 ნოემბრის გადაწყვეტილების თანახმად, ამჟამინდელი
კომისია (კომისართა კოლეგია) წარმოადგენს 27 წევრისგან (რომელშიც შედის კომისიის
პრეზიდენტი და საგარეო საქმეთა და უშიშროების პოლიტიკის საკითხებში კავშირის უმაღ-
ლესი წარმომადგენელი) შემდგარ გუნდს. თითოეული კომისარი პასუხისმგებელია საკუთარ
პორტფელზე. შესაბამისად, ამჟამინდელი კომისია შედგება თითოეული წევრი ქვეყნის
თითო მოქალაქისაგან და მას აქვს უფლებამოსილების ვადა 2024 წლის 31 ოქტომბრამდე.558
კომისია, ჩვეულებრივ, ყოველკვირეულად იკრიბება. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მისი
გადაწყვეტილებები მიიღება კოლექტიური პასუხისმგებლობის პრინციპის საფუძველზე.
ამასთან, როგორც წესი, გადაწყვეტილებები მიიღება კონსენსუსის საფუძველზე, თუმცა
ზოგჯერ შეიძლება კენჭისყრაც ჩატარდეს. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, გადაწყვეტილებები
მიიღება უბრალო უმრავლესობით, რომელშიც თითოეულ კომისარს აქვს ერთი ხმა.
მთლიანობაში, მეტაფორულად შეგვიძლია განვიხილოთ კომისია როგორც ევროკავ-
შირის ხმა.

ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო

ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო (ჩვეულებრივ, მოიხსენიება როგორც

ევროკავშირის სასამართლო ან აბრევიატურის გამოყენებით – CJEU ან ECJ) მოიცავს მართლ-
მსაჯულების სასამართლოს, საერთო იურისდიქციის სასამართლოსა და სპეციალიზებულ
სასამართლოებს559 და მდებარეობს ლუქსემბურგში.

557
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-17 (7) მუხლი.
558
European Council Decision (EU) 2019/1989 of 28 November 2019 appointing the European Commission.
559
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-19 მუხლი.

413
 შესაბამისად, ევროკავშირის სასამართლო იყოფა 2 მუდმივმოქმედ სასამართლოდ,
ცალკე რეესტრებითა და პროცედურის წესებით. უფრო მეტიც, საერთო იურისდიქციის
სასამართლოს მიერ განხილული საქმეების იდენტიფიცირება ხდება ლათინური ასო „T“-ს
გამოყენებით (T -/-), ხოლო მართლმსაჯულების სასამართლოს საქმეების ციტირებისას
გამოიყენება ლათინური ასო „C“ (C -/-).
მართლმსაჯულების სასამართლო შედგება ერთი მოსამართლისგან თითოეული წევრი
ქვეყნიდან (27 მოსამართლე) და 11 გენერალური ვექილისგან. გენერალური ვექილები
პროცესის დროს ეხმარებიან სასამართლოს მათი ობიექტური მოსაზრების გაზიარებით იმ
საქმეებზე, რომლებიც მათზე განწესდება. მართლმსაჯულების სასამართლო, ძირითადად,
განიხილავს ეროვნული სასამართლოების მიერ გადმოცემულ მიმართვებს ევროკავშირის
სამართლის სწორი და ქვეყნებში ერთნაირი ინტერპრეტირების მიზნებისთვის, ევროკავ-
შირის სტრუქტურების მიერ მიღებული აქტების ანულირების (გაუქმების, ბათილობის)
ზოგიერთ შემთხვევებს (მაგალითად, წევრი სახელმწიფოს სარჩელი ევროპარლამენტის
მიმართ, ევროკავშირის ერთი ინსტიტუციის დავა მეორესთან), წევრი სახელმწიფოების
მიერ ევროკავშირის სამართლის შეუსრულებლობას (პრაქტიკაში ამ სარჩელების ძირითადი
ავტორია ევროკომისია) და საერთო იურისდიქციის სასამართლოს გადაწყვეტილებებსა და
ორდერებზე გარკვეულ აპელაციებს, რომლებიც შესაძლოა, გასაჩივრდეს მხოლოდ სამარ-
თლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით (ინგლ. appeals on points of law). თუ სააპელაციო
საჩივარი დასაშვები და დასაბუთებულია, მართლმსაჯულების სასამართლოს შეუძლია,
გააუქმოს საერთო იურისდიქციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. იმ შემთხვევაში, თუ
საქმიდან ასე გამომდინარეობს, სასამართლოს შეუძლია, თავად გადაწყვიტოს საქმე.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი აბრუნებს საქმეს საერთო იურისდიქციის სასამართლოში.
მართლმსაჯულების სასამართლოს მიერ სააპელაციო პროცესის ფარგლებში მიღებული
გადაწყვეტილები სავალდებულოა საერთო იურისდიქციის სასამართლოსთვის.
საერთო იურისდიქციის სასამართლო შედგება თითოეული წევრი ქვეყნიდან ორი მო-
სამართლისგან. მისი იურისდიქცია ვრცელდება ისეთ სფეროებსა და საკითხებზე, როგორე-
ბიცაა, მაგალითად: ფიზიკური ან იურიდიული პირების მიერ ევროკავშირის ორგანოების
სამართლებრივი აქტების ანულირების მოთხოვნა, კონკურენციის სამართალი, სახელ-
მწიფო დახმარება, ვაჭრობა, სოფლის მეურნეობა, სავაჭრო ნიშნები, გარემოსა და მომხმა-
რებელთა დაცვა.
მართლმსაჯულების სასამართლოს მოსამართლეები და გენერალური ვექილები, ისევე
როგორც საერთო იურისდიქციის სასამართლოს მოსამართლეები, აირჩევიან იმ პირთაგან,
რომელთა დამოუკიდებლობა ეჭვს არ იწვევს და აკმაყოფილებენ ევროკავშირის ფუნქციო-
ნირების შესახებ ხელშეკრულებით განსაზღვრულ პირობებს. ისინი ინიშნებიან წევრი ქვეყ-
ნების მთავრობების საერთო შეთანხმების საფუძველზე ექვსი წლის ვადით.
ამგვარად, ევროკავშირის სასამართლო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილებები:
 ევროკავშირის სამართლის ინტერპრეტაციის თაობაზე;
 წევრ სახელმწიფოებსა და ევროკავშირის ინსტიტუციებს შორის დავებზე;
 გარკვეულ შემთხვევებში ევროკავშირის ინსტიტუციების წინააღმდეგ ფიზიკური და
იურიდიული პირების სარჩელებზე, თუ ამ პირთა უფლებები იქნა დარღვეული;
 ევროკავშირის დამფუძნებელი ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულ სხვა შემ-
თხვევებში.
ევროკავშირის სასამართლოს წინაშე წარდგენილი საქმეების ყველაზე ტიპური სახეებია:

414
  ევროკავშირის სამართლის ინტერპრეტაცია – რომელიც ხორციელდება ევროკავ-
შირის სახელმწიფოებში სამართლებრივი ვალდებულებების ჰარმონიზებული
ინტერპრეტირებისთვის;
 ევროკავშირის სამართლის აღსრულება – რომელიც გამოიყენება იმ წევრი ქვეყნის
მიმართ, რომელიც არ ასრულებს ევროკავშირის სამართალს;
 ევროკავშირის სამართლებრივი აქტების გაუქმება – როდესაც სამართლებრივი აქ-
ტები არღვევს ევროკავშირის დამფუძნებელ ხელშეკრულებებს ან ადამიანის ფუნ-
დამენტურ უფლებებს;
 ევროკავშირის მხრიდან მოქმედების უზრუნველყოფა – როდესაც გარკვეული გა-
მონაკლისი შემთხვევების გარდა (რაც განსაზღვრულია დამფუძნებელ ხელშეკ-
რულებებში), ევროკავშირის პარლამენტმა, საბჭომ და კომისიამ უნდა მიიღონ კონკ-
რეტული გადაწყვეტილებები, მაგრამ ისინი ვერ ასრულებენ საკუთარ მოვალეობას.
ამ შემთხვევაში სარჩელი შეიძლება შეიტანონ წევრმა სახელმწიფოებმა, ევროკავ-
შირის ინსტიტუციებმა (ევროკავშირის სხვა ინსტიტუციის მიმართ) და ინდივი-
დუალურმა ფიზიკურმა და იურიდიულმა პირებმაც და იურისდიქცია იმავე სახითაა
განაწილებული მართლმსაჯულების სასამართლოსა და საერთო იურისდიქციის
სასამართლოს შორის, როგორც ეს ევროკავშირის სამართლებრივი აქტების ანუ-
ლირების საქმეებზე ხდება;
 ევროკავშირის ინსტიტუციების სანქციონირება (ზიანის ანაზღაურების სარჩელები)
– როცა ზიანი გამოწვეულია ევროკავშირის ან მისი პერსონალის მოქმედებებით ან
უმოქმედობით.560

ევროპის ცენტრალური ბანკი

ევროპის ცენტრალური ბანკი (ECB) მართავს ევროს და ახორციელებს ევროკავშირის

მონეტარულ პოლიტიკას. მისი მთავარი მიზანია ფასების სტაბილურობა, რითაც ხელს
უწყობს ეკონომიკურ ზრდას და სამუშაო ადგილების შექმნას.
ბანკს აქვს შემდეგი გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოები:
 მმართველი საბჭო – გადაწყვეტილების მიმღები მთავარი ორგანო, რომელიც
შედგება აღმასრულებელი საბჭოსგან და ევროზონის 19 ქვეყნის ეროვნული ცენტრა-
ლური ბანკების მმართველებისგან;
 აღმასრულებელი საბჭო – ახორციელებს ბანკის ყოველდღიურ მუშაობას. შედგება
ბანკის პრეზიდენტის, ვიცეპრეზიდენტისა და კიდევ ოთხი წევრისაგან, რომლებიც
დანიშნულია რვა წლის ვადით ევროპული საბჭოს მიერ (კვალიფიციური უმრავლე-
სობით). ბანკის წესების თანახმად, საბჭოს წევრები არ წარმოადგენენ კონკრეტულ ქვე-
ყანას. ისინი არიან პასუხისმგებელნი ევროზონის საერთო მონეტარულ პოლიტიკაზე;
 გენერალური საბჭო – უფრო მეტად აქვს საკონსულტაციო და საკოორდინაციო რო-
ლი. იგი შედგება ევროპის ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტის, ვიცე-პრეზიდენტისა
და ცენტრალური ბანკების მმართველებისგან ევროკავშირის 27 ქვეყნიდან;

560
იხ. საქმეების ყველაზე უფრო გავრცელებული სახეობები შემდეგ ვებმისამართზე: <https://eu-
ropa.eu/european-union/about-eu/institutions-bodies/court-justice_en> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19
სექტემბრის მდგომარეობით.

415
  საზედამხედველო საბჭო – იკრიბება სამ კვირაში ერთხელ, ბანკის საზედამხედ-
ველო ფუნქციების მოსამზადებლად და განსახორციელებლად. ის ამზადებს გადა-
წყვეტილებებს, რომლებსაც მმართველი საბჭო იღებს წინააღმდეგობის არარსებო-
ბის პროცედურის საფუძველზე; ანუ, თუ მმართველი საბჭო განსაზღვრულ ვადაში
არ იქნება წარდგენილი გადაწყვეტილების წინააღმდეგი, გადაწყვეტილება მიღებუ-
ლად ითვლება.

ევროპის აუდიტორთა სასამართლო

ევროპის აუდიტორთა სასამართლო (ECA) ზრუნავს ევროკავშირის წევრთა გადასახადების

გადამხდელთა ინტერესების დაცვაზე. იგი მუშაობს ევროკომისიის მიერ ევროკავშირის
ბიუჯეტის მართვის გაუმჯობესების მიმართულებით და, საერთოდ, ევროკავშირის საფი-
ნანსო ანგარიშგების გასაუმჯობესებლად.
ევროპის აუდიტორთა სასამართლო არის კოლეგიური ორგანო, რომელშიც შედის 27
წევრი – თითო წევრი ევროკავშირის თითოეული ქვეყნიდან. მის წევრებს ნიშნავს ევროკავ-
შირის [მინისტრთა] საბჭო, პარლამენტთან კონსულტაციის შემდეგ, ექვსწლიანი განახლე-
ბადი ვადით. ისინი საკუთარი შემადგენლობიდან ირჩევენ პრეზიდენტს 3 წლის განახლე-
ბადი ვადით.

ევროკავშირის სამართლებრივი აქტები

ევროკავშირის [მიერ მიღებული] სამართლებრივი აქტები შედგება ევროკავშირის ორგა-

ნოების მიერ მიღებული „საკანონმდებლო“ და „არასაკანონმდებლო“ აქტებისგან (ინგლ.
legislative and non-legislative acts). ევროკავშირის სამართლის ფარგლებში ტერმინს –
საკანონმდებლო აქტი – აქვს სპეციფიკური მნიშვნელობა და ის მოიცავს მხოლოდ იმ სამარ-
თლებრივ აქტებს, რომლებიც მიღებულია ევროკავშირის ინსტიტუციების მიერ „საკანონ-
მდებლო პროცედურის“ გამოყენებით (რეგულაციები, დირექტივები და დადგენილებები).
ზოგადად, ევროკავშირის სამართლებრივი აქტები შეიძლება შემოღებულ იქნეს იმ
სფეროებში, სადაც ევროკავშირს აქვს ან განსაკუთრებული კომპეტენცია, ან საერთო კომპე-
ტენცია, თუმცა, სუბსიდიარობის (დამატებითობის) პრინციპიდან გამომდინარე, ევრო-
კავშირს შეუძლია, შემოიღოს სამართლებრივი რეგულირება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ
მისი ეს ქმედება საჭიროა და მან ეფექტიანი შედეგები შესაძლოა მოიტანოს.

საკანონმდებლო პროცედურა

არსებობს კომპლექსური პროცედურა „საკანონმდებლო“ აქტების მისაღებად, რომელშიც

მონაწილეობენ ევროკავშირის მთავარი ინსტიტუციები და სხვა ორგანოები, ასევე მოქალა-
ქეები და წევრი სახელმწიფოები; მეორე მხრივ, „არასაკანონმდებლო“ აქტები უფრო
გამარტივებული წესით მიიღება.
 საკანონმდებლო აქტის ინიციირების უფლება (საკანონმდებლო ინიციატივის უფ-
ლება) – ზოგადად, საკანონმდებლო აქტების მიღება შეიძლება მხოლოდ კომისიის

416
 ინიციატივის საფუძველზე, როდესაც ევროკავშირის საკანონმდებლო აქტი მიიღება
ჩვეულებრივი ან სპეციალური პროცედურით (რომელთაც ქვემოთ განვიხილავთ),
გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ევროკავშირის სადამფუძნებლო ხელშეკრუ-
ლებები სხვაგვარ წესს ითვალისწინებს; მეორე მხრივ, კომისია ასევე მონაწილეობს
წინადადების მექანიზმის საშუალებით სხვა აქტების მიღების პროცესშიც, თუმცა
მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც სადამფუძნებლო ხელშეკრულებები ამას
პირდაპირ ითვალისწინებს.
ამავე დროს, კომისიას არ აქვს საკანონმდებლო აქტის ინიციატივის ექსკლუზიური
უფლება ყველა სფეროში, სადაც ევროკავშირს აქვს კომპეტენცია; მაგალითად,
საერთო საგარეო და უშიშროების პოლიტიკის სფეროში, რომელსაც კვლავ ეხება
„სამთავრობათაშორისო მეთოდი“ (სამთავრობათაშორისო გადაწყვეტილების მი-
ღების პროცედურა).
გარდა ამისა, ევროკავშირის მოქალაქეებს აქვთ უფლება, მოსთხოვონ ევრო-
კომისიას ინიციატივის დაყენება, თუ ევროკავშირის მინიმუმ ერთი მილიონი მოქა-
ლაქე, წევრი ქვეყნების არანაკლებ ერთი მეოთხედიდან პირდაპირ მიმართავს
კომისიას სათანადო მოთხოვნით. გარდა ამისა, ევროპარლამენტმა და საბჭომ ასევე
შეიძლება მოსთხოვონ კომისიას საკანონმდებლო აქტების ინიციატივის წარდგენის
თაობაზე. ამასთან, როგორც მოქალაქეთა ინიციატივის შემთხვევებში, ასევე ევრო-
პარლამენტისა და საბჭოს მოთხოვნასთან დაკავშირებით, კომისიას შეუძლია, მიი-
ღოს გადაწყვეტილება წინადადების წარუდგენლობის შესახებ.
 კანონმდებელი (ნორმაშემოქმედი) – იმისათვის, რათა ნებისმიერი ტიპის საკანონ-
მდებლო აქტი გახდეს იურიდიულად სავალდებულო, ის უნდა მიიღოს კანონმდე-
ბელმა. უმეტეს შემთხვევაში, კანონმდებელი ერთობლივად არის ევროპარლამენტი
და საბჭო (მინისტრთა საბჭო). ამ პროცედურას ეწოდება საკანონმდებლო აქტების
მიღების ჩვეულებრივი პროცედურა. ჩვეულებრივი პროცედურა ვრცელდება პო-
ლიტიკის ოთხმოცზე მეტ სფეროზე, რომლებიც მოიცავს ევროკავშირის კომპეტენ-
ციის სფეროების უმრავლესობას.
ამრიგად, საზოგადოდ, ჩვეულებრივ პროცედურაში სამი მთავარი ინსტიტუციაა
ჩართული: 1) ევროპარლამენტი, (2) საბჭო (მინისტრთა საბჭო) და (3) ევროკომისია.
კომისია ახალი საკანონმდებლო აქტების ინიცირებას ახდენს, პარლამენტი და
საბჭო კი მათ იღებენ. საკანონმდებლო აქტის მისაღებად თანაკანონმდებლებმა უნ-
და მიაღწიონ თანხმობას დოკუმენტის ტექსტზე და პროცედურულ საკითხებზეც.
შედეგად, ამ მიზნით ჩართულმა ორგანოებმა კომპლექსური ურთიერთთანამშრომ-
ლობის მოდელი უნდა განახორციელონ, რომელსაც უწოდებენ „ტრილოგიას“, რაც
არის არაფორმალური სამმხრივი შეხვედრები საკანონმდებლო აქტის თაობაზე
ევროპარლამენტის, საბჭოსა და კომისიის წარმომადგენლებს შორის.

417
7.8 ევროკავშირის ჩვეულებრივი საკანონმდებლო პროცედურა

კომისია

პარლამენტი საბჭო
თანაკანონმდებლები

ტრილოგია

ამასობაში, ზოგჯერ, კანონმდებელი შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთი თანაკანონ-

მდებელი, თუმცა მეორე ინსტიტუციის (პარლამენტის ან საბჭოს) მონაწილეობით.
„პოლიტიკის უფრო მგრძნობიარე, გარკვეულ სფეროებში“, რომლებიც გათვალისწი-
ნებულია სადამფუძნებლო ხელშეკრულებებით, საბჭოს მიერ რეგულაციის, დირექ-
ტივის ან დადგენილების მიღება ევროპარლამენტის მონაწილეობით, ან პირიქით,
წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტების მიღების სპეციალურ პროცედურას. ანუ,
თუ შევაჯამებთ, სპეციალური პროცედურა:
1. წარმოადგენს ჩვეულებრივი პროცედურიდან გადახვევას;
2. შეეფარდება მხოლოდ ისეთ გამონაკლის შემთხვევებს, როდესაც ევროკავშირის
სადამფუძნებლო ხელშეკრულებები აშკარად ითვალისწინებს ასეთ პროცედურას;
3. ხორციელდება ან საბჭოს, ან პარლამენტის მიერ (ერთადერთი კანონმდებლის
სტატუსით) კონსულტაციით ან თანხმობის მიღების შემდეგ მეორე თანაკანონ-
მდებლისაგან.
ევროკავშირის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებების თანახმად, უმეტეს შემთხვე-
ვაში, როგორც სპეციალური პროცედურის კანონმდებელი, განსაზღვრულია საბჭო.
ასეთ შემთხვევებში საბჭო, ძირითადად, მოქმედებს ერთხმად. ევროპარლამენტს
მოეთხოვება თანხმობა საკანონმდებლო აქტის წინადადებაზე ან სავალდებულოა
მასთან კონსულტაცია. ამრიგად, პრაქტიკაში ხორციელდება ორი სახის პროცედურა:
(ა) კონსულტაცია და (ბ) თანხმობა. კონსულტაციის დროს პარლამენტს შეუძლია:
დაამტკიცოს, უარყოს ან შესთავაზოს ცვლილებები საკანონმდებლო აქტის თაობაზე
წინადადებაში. საბჭო იურიდიულად არ არის ვალდებული, გაითვალისწინოს პარ-
ლამენტის პოზიცია, მაგრამ მას შეუძლია, მიიღოს გადაწყვეტილება მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც მიიღებს ამ მოსაზრებას. სავალდებულო თანხმობის შემთხვევაში კი პარ-
ლამენტს აქვს უფლებამოსილება, მიიღოს ან უარყოს წინადადება, მაგრამ მასში

418
 შესწორების შეტანა არ შეუძლია. ამ დროს საბჭომ უნდა გაითვალისწინოს პარ-
ლამენტის პოზიცია.
გარდა ამისა, ზოგადად, კომისიას აქვს ინიციატივის უფლება სპეციალური საკა-
ნონმდებლო პროცედურის დროსაც.
დამატებით, ცალკეულ შემთხვევებში, სადამფუძნებლო ხელშეკრულებების თა-
ნახმად, ევროკავშირის სხვა ინსტიტუციებთან ან ორგანოებთან სავალდებულო კონ-
სულტაციის მექანიზმია გათვალისწინებული სპეციალური საკანონმდებლო პრო-
ცედურის ფარგლებში.
 სხვა პროცედურა – გარდა ამისა, ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულ კონკრე-
ტულ შემთხვევებში, საკანონმდებლო აქტების მიღება შეიძლება წევრი სახელ-
მწიფოების ჯგუფის ან ევროპარლამენტის ინიციატივით, ევროპის ცენტრალური
ბანკის რეკომენდაციით ან მართლმსაჯულების სასამართლოს ან ევროპის საინ-
ვესტიციო ბანკის თხოვნით. ევროპის საინვესტიციო ბანკი არის ევროკავშირის საკ-
რედიტო ინსტიტუტი, რომელიც ფინანსური პროდუქტების ფართო სპექტრს
სთავაზობს საჯარო და კერძო სექტორებს.
 ევროკავშირის საკონსულტაციო ორგანოები – ევროპარლამენტს, საბჭოს და კომი-
სიას ეხმარებიან ეკონომიკური და სოციალური კომიტეტი და რეგიონების კომიტე-
ტი, რომლებიც ახორციელებენ საკონსულტაციო ფუნქციებს. იქ, სადაც ევროკავ-
შირის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულია (როგორც წესი,
კომიტეტების შესაბამისი ინტერესების სფეროების პოლიტიკაში), ამ საკონსულტა-
ციო ორგანოებთან კონსულტაციები სავალდებულოდ უნდა გაიარონ ევროკავშირის
ინსტიტუციებმა, რომლებიც მონაწილეობენ საკანონმდებლო პროცედურაში. კომი-
ტეტებმა თავიანთი მოსაზრებები უნდა წარადგინონ ვადაში, რომელიც არ შეიძ-
ლება იყოს ერთ თვეზე ნაკლები.

419
ევროკავშირის სამართლებრივი ბუნება
ევროკავშირი – საერთაშორისო ორგანიზაცია
ევროკავშირი – ფედერალური ტიპის სტრუქტურა
ევროკავშირი – უნიკალური საერთაშორისო სტატუსი
სუი გენერის იურიდიული ჩარჩო

სამი შესაძლო ვარიანტი

ევროკავშირის იურიდიულ ბუნებაზე მსჯელობას მივყავართ სამ შესაძლო ვერსიამდე:

1. ევროკავშირი საერთაშორისო ორგანიზაციაა;
2. ევროკავშირი წარმოადგენს ფედერალური ტიპის სტრუქტურას;
3. ევროკავშირს აქვს უნიკალური საერთაშორისო სტატუსი.

7.9 ევროკავშირის სამართლებრივი ბუნება

საერთაშორისო
ორგანიზაცია
?
უნიკალური
საერთაშორისო
ევროკავშირი სუბიექტი
?
ფედერალური
ტიპის
სტრუქტურა
?

ევროკავშირი, როგორც საერთაშორისო ორგანიზაცია

პირველი დასკვნა შეიძლება გაკეთდეს გარკვეული მახასიათებლების საფუძველზე, რაც

ევროკავშირს საერთო აქვს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან:
 ევროკავშირი დაარსდა საერთაშორისო ხელშეკრულებებით;
 არსებობს წევრობის სისტემა. ნებისმიერმა ევროპულმა სახელმწიფომ, რომელიც
პატივს სცემს ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულებაში აღნიშნულ ღირებულე-
ბებს561 და ხელს უწყობს მათ პოპულარიზაციას, შეუძლია, გახდეს ევროკავშირის
წევრი;

561
“The Union is founded on the values of respect for human dignity, freedom, democracy, equality, the rule of
law and respect for human rights, including the rights of persons belonging to minorities. These values are
common to the Member States in a society in which pluralism, non-discrimination, tolerance, justice, solidarity
and equality between women and men prevail.” ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-2 მუხლი.

420
  მას აქვს კომპლექსური შიდაორგანიზაციული სტრუქტურა (ნაწილობრივ საერთა-
შორისო ორგანიზაციების მსგავსი) შიდა ორგანოებს შორის მრავალმხრივი ურ-
თიერთობებით, მაგრამ ასევე წევრი სახელმწიფოების კონსტიტუციური ორგა-
ნოებისა და მოქალაქეების უნიკალური მონაწილეობით სტრუქტურაში;
 მას აქვს დამფუძნებელი საერთაშორისო ხელშეკრულებებით შეზღუდული ფუნ-
ქციური უფლებამოსილება.

ევროკავშირი, როგორც ფედერალური ტიპის სტრუქტურა

მეორე დასკვნის გაკეთება შესაძლებელია გარკვეული მახასიათებლების საფუძველზე, რომ-

ლებიც წარმოადგენს მმართველობითი სტრუქტურის ფედერალური ტიპის არსებით ატ-
რიბუტებს:
 საერთაშორისო ხელშეკრულებებმა განაპირობა კავშირის „სუვერენული“ უფლე-
ბებითა და პასუხისმგებლობებით აღჭურვა;
 წევრმა სახელმწიფოებმა თავიანთი სუვერენული უფლებების გარკვეული ნაწილი
დაუთმეს ევროკავშირს, ხოლო ევროკავშირისთვის მინიჭებული კომპეტენციები იმ-
დენად მასშტაბურია, რომ ძალიან განსხვავდება სხვა საერთაშორისო ორგანიზა-
ციებისგან;
 მას აქვს ყოვლისმომცველი შიდაორგანიზაციული მოწყობა, სადაც არსებითად
ჩართული არიან წევრი სახელმწიფოების კონსტიტუციური ორგანოები და მოქალა-
ქეები;
 ევროკავშირს აქვს საკუთარი, სუი გენერის იურიდიული ჩარჩო. ევროკავშირი არის
სტრუქტურა, რომელიც დაფუძნდა საერთაშორისო ხელშეკრულებებით (საერთაშო-
რისო სამართალი). ამასთან, ამ ხელშეკრულებებში ასევე გათვალისწინებულია
ევროკავშირის ავტონომიური კანონმდებლობის შექმნის მექანიზმები, რომელთაც
ევროკავშირის დამფუძნებელ და ქვემოთ მოცემულ სხვა სპეციალურ ხელშეკრუ-
ლებებთან, საერთაშორისო ჩვეულებით ნორმებთან და ევროკავშირის სამართლის
ზოგად პრინციპებთან ერთად, მთლიანობაში, უწოდებენ ევროკავშირის სამარ-
თალს;
 ევროკავშირის სამართლის პირდაპირი გამოყენება შესაძლებელია როგორც წევრი
სახელმწიფოების, ასევე მათი მოქალაქეების მიმართ; თანაც ის უპირატესი იური-
დიული ძალის მატარებელია წევრი ქვეყნების ეროვნული სამართლის ნორმებთან
მიმართებით;
 კავშირს აქვს ერთიანი მოქალაქეობის სპეციფიკური მოდელი, ერთიანი ბაზარი,
ერთიანი ვალუტა, საერთო საგარეო და უშიშროების პოლიტიკა და მართლმსა-
ჯულების სისტემა და ა.შ.

ევროკავშირი, როგორც უნიკალური საერთაშორისო სტატუსის

მქონე სუბიექტი

ამასთან, ფედერალური ტიპის სტრუქტურასთან მსგავსებების მიუხედავად, ევროკავშირი

და მისი ორგანოები:
 განსხვავდება ფედერალური ტიპის სტრუქტურების არსებითად ცენტრალიზებული
სისტემისგან;
 არ აქვს სუვერენული უფლებამოსილება, ფართო დისკრეციის ფარგლებში განსაზ-
ღვროს საკუთარი მიზნები, პოლიტიკა, როგორც ეს ფედერალური ტიპის სტრუქ-
ტურებში ხელისუფლებას შეუძლია;

421
  შესაბამისად, მხოლოდ სადამფუძნებლო საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გან-
საზღვრულ სფეროებში აქვს მკაცრად შეზღუდული უფლებამოსილება.
ამიტომ, მესამე ვერსია, რომელიც ევროკავშირს სპეციფიკური ბუნების სუბიექტად წარ-
მოსახავს, უფრო დასაბუთებულად ჩანს, თუ ერთად გავიაზრებთ ყველა ზემოჩამოთვლილ
მახასიათებელს და იმასაც შევამჩნევთ, თუ რაოდენ განსხვავებულია ევროკავშირი როგორც
ტრადიციული საერთაშორისო ორგანიზაციებისგან, ასევე ფედერალური ტიპის სტრუქ-
ტურებისგან.
შესაბამისად, ევროკავშირის ბუნების შეფასებისას ყველაზე გავრცელებულია შემდეგი
შეფასებები: „ზესახელმწიფოებრივი ორგანიზაცია“ („ზენაციონალური ორგანიზაცია“) ან
„sui generis ორგანიზაცია“. შედეგად, ამ კონტექსტში ეს ტერმინები ნიშნავს, რომ ევრო-
კავშირს აქვს უნიკალური საერთაშორისო სტატუსი, რომელიც აერთიანებს საერთაშორისო
ორგანიზაციებისა და ფედერალური ტიპის სტრუქტურების მახასიათებლებს.
თუმცა ეს დასკვნა მართებულია მხოლოდ მოცემულ მომენტში, ვინაიდან ევროკავშირი
და მისი სტრუქტურა დინამიკაშია და მისი ინსტიტუციები და სხვა ორგანოები განაგრძობენ
განვითარებას.

422
ევროკავშირის სამართალი

პირველადი და მეორეული სამართლებრივი აქტები

ევროკავშირის დამფუძნებელი საერთაშორისო ხელშეკრულებები
ევროკავშირის საერთაშორისო ხელშეკრულებები
სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისოსამართლებრივი ჩვეულებები
ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპები
რეგულაციები
დირექტივები
დადგენილებები
რეკომენდაციები
მოსაზრებები
სამართლის უზენაესობა
კანონიერების პრინციპი
განჭვრეტადობის პრინციპი
ლეგიტიმური მოლოდინების დაცვის პრინციპი

მთავარი კითხვები

ევროკავშირს აქვს „საკუთარი სამართლებრივი ჩარჩო“, სახელწოდებით ევროკავშირის

სამართალი. ამასთან, არსებობს უთანხმოება ამ ჩარჩოს ბუნებასთან დაკავშირებით. ევრო-
კავშირის სამართლის ხასიათთან დაკავშირებით შესაძლოა, მხოლოდ სამი პასუხი იყოს:
1. ის არის საერთაშორისო სამართლის ნაწილი;
2. ის არის ეროვნული სამართლებრივი სისტემის ნაირსახეობა;
3. ის არის დამოუკიდებელი სამართლებრივი სისტემა.
როგორც ამ წიგნის დასაწყისში იქნა განხილული, გაბატონებული მიდგომის თანახმად,
არსებობს მხოლოდ ორი სამართლებრივი სისტემა – საერთაშორისო სამართალი და ეროვ-
ნული სამართალი. ამ მიდგომის მიხედვით, ყველა სამართლებრივი ნორმა უნდა განლაგ-
დეს საერთაშორისო სამართლის ან ეროვნული სამართლის სისტემებში. ევროკავშირის
სამართლის დამოუკიდებელ სამართლებრივ ჩარჩოდ აღიარებას მივყავართ იმ დასკვ-
ნამდე, რომ იგი წარმოადგენს სამართლის სპეციფიკურ მოდელს, რომელიც, შესაბამისად,
არ შეიძლება მოექცეს არცერთი არსებული სამართლებრივი სისტემის ფარგლებში.

ევროკავშირის სამართლის შემადგენლობა

ევროკავშირის სამართალი შედგება პირველადი და მეორეული სამართლებრივი აქ-

ტებისგან. პირველადი წყაროები იერარქიის სათავეშია მოქცეული. ასევე ევროკავშირის
სამართლის წყაროებია საერთაშორისო სამართლის სხვა ნორმები, რომლებიც ინტეგრირ-
დებიან ევროკავშირის სამართალში და ევროკავშირის სამართლის მეორეული წყაროები,
რომლებიც წარმოიშობა პირველადი წყაროებიდან და მოიცავს ყველა სხვადასხვა სახის
სამართლებრივ აქტს, რომელთა შემოღებაც ევროკავშირის ორგანოების კომპეტენციაა.

423
 უპირველეს ყოვლისა, ევროკავშირის სამართლის პირველადი წყაროებია ევროკავშირის
დამფუძნებელი საერთაშორისო ხელშეკრულებები (ევროკავშირის შესახებ ხელშეკ-
რულება, ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულება), ევრატომის სექტო-
რული ხელშეკრულება და ძირითადი უფლებების ევროკავშირის ქარტია.
ევროკავშირის სამართლის სხვა წყაროებია:
1. ევროკავშირის საერთაშორისო ხელშეკრულებები – მაგალითად, ასოცირების
ხელშეკრულებები არაწევრ ქვეყნებთან;
2. სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისოსამართლებრივი ჩვე-
ულებები – წევრ სახელმწიფოებს შორის ძალაში მყოფი, რომლებიც ემატება ან
ცვლის ევროკავშირის პირველად ან მეორეულ სამართლებრივ აქტებს;
3. ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპები – რომლებიც გამომდინარეობს
ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში ჩამოყალიბებული საერთო სამართლებრივი პრინ-
ციპებიდან ან საერთაშორისო სამართლის [უნივერსალური] თუ ევროკავშირის
სამართლის ზოგადი პრინციპებიდან.
რაც შეეხება ევროკავშირის მეორეულ სამართლებრივ აქტებს, ან სხვა სიტყვებით რომ
ვთქვათ, სამართლებრივ აქტებს, მიღებულს საკუთრივ ევროკავშირის ორგანოების მიერ, ამ
უკანასკნელებს შეუძლიათ, მიიღონ ხუთი სახის აქტები:562
1. იურიდიულად სავალდებულო აქტები (ეგრეთ წოდებული საკანონმდებლო აქტები):
a. რეგულაციები (ინგლ. Regulations) – მიმართულია ყველა წევრ სახელმწი-
ფოზე. ყოველი მათგანი მთლიანად სავალდებულოა და ავტომატურად
ხდება ეროვნული სამართლის ნაწილი თითოეულ წევრ ქვეყანაში, შესა-
ბამისად, ეროვნულ სამართლად ტრანსფორმაციის გარეშე ქმნის ეროვნულ
დონეზე პირდაპირ აღსრულებად უფლებებსა და ვალდებულებებს;563
b. დირექტივები (ინგლ. Directives) – მიმართულია ყველა ან კონკრეტულ წევრ
სახელმწიფოებზე. ისინი, ძირითადად, გამოიყენება იმისათვის, რათა წევრ-
მა სახელმწიფოებმა საკუთარი კანონმდებლობა შეუსაბამონ საერთო სტან-
დარტებს, სავალდებულოა იმ წევრი ქვეყნებისთვის, რომელთაც ისინი
მიმართავენ, თუმცა შესაბამისი ეროვნული ხელისუფლება თავისუფალია
მათი იმპლემენტაციის მეთოდების არჩევაში;564
c. დადგენილებები (ინგლ. Decisions) – სავალდებულოა მათთვის, ვისაც ისინი
მიმართავენ (წევრ სახელმწიფოებს, ფიზიკურ ან იურიდიულ პირებს) და

562
“To exercise the Union's competences, the institutions shall adopt regulations, directives, decisions,
recommendations and opinions. A regulation shall have general application. It shall be binding in its entirety
and directly applicable in all Member States. A directive shall be binding, as to the result to be achieved, upon
each Member State to which it is addressed, but shall leave to the national authorities the choice of form and
methods. A decision shall be binding in its entirety. A decision which specifies those to whom it is addressed
shall be binding only on them. Recommendations and opinions shall have no binding force.” ევროკავშირის
ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულების 288-ე მუხლი.
563
მაგალითად, Regulation (EU) 2019/1148 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2019 on
the marketing and use of explosives precursors, amending Regulation (EC) No 1907/2006 and repealing
Regulation (EU) No 98/2013 (Text with EEA relevance).
564
მაგალითად, Directive 2014/65/EU of the European Parliament and of the Council of 15 May 2014 on
markets in financial instruments and amending Directive 2002/92/EC and Directive 2011/61/EU Text with EEA
relevance.

424
 არეგულირებს ამ წევრ სახელმწიფოებთან ან პირებთან დაკავშირებით
სპეციფიკურ საკითხებს.565
2. არასავალდებულო აქტები, რომლებმაც შეიძლება უზრუნველყონ ევროკავშირის
სამართლის მართებული გაგება და ინტერპრეტაცია:
a. რეკომენდაციები (ინგლ. Recommendations) – მიმართულია ყველა ან კონ-
კრეტულ წევრ სახელმწიფოზე, ევროკავშირის ორგანოებსა და ინდივი-
დებზე. ისინი საშუალებას აძლევს ევროკავშირის ორგანოებს ჰარმონიზე-
ბულად განიმარტოს სამართლებრივი ვალდებულებები და წაახალისონ
აღსრულება იურიდიული ვალდებულებების დაკისრების გარეშე;566
b. მოსაზრებები (ინგლ. Opinions) – საშუალებას აძლევს ევროკავშირის ორგა-
ნოებს გაავრცელონ ოფიციალური პოზიცია/განცხადება, სამართლებრივი
ვალდებულების დაკისრების გარეშე. ასეთი მოსაზრებები (როგორც სამარ-
თლებრივი აქტები) შეიძლება გამოიცეს ევროკავშირის გადაწყვეტილების
მიმღები მთავარი ორგანოების ან რეგიონების კომიტეტისა და ევროპის
ეკონომიკური და სოციალური კომიტეტის მიერ.567
ამავე დროს, ევროკავშირის ორგანოებს შეუძლიათ, გამოსცენ არასაკანონმდებლო აქ-
ტები, როგორებიცაა, მაგალითად: „მარტივი იურიდიული ინსტრუმენტები“, დელეგირების
აქტები ან განმახორციელებელი (იმპლემენტირების) აქტები.

ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპები

სამართლის ზოგადი პრინციპები რამდენჯერმე არის ნახსენები კავშირის სადამფუძნებლო

ხელშეკრულებებში. ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულებაში გამოყენებულია ტერმინი
„კავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპები“.568 ფორმულირება „ზოგადი პრინციპები,
რომლებიც საერთოა წევრი სახელმწიფოების სამართლისთვის“ გამოიყენება ევროკავ-
შირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულებაში,569 ძირითადი უფლებების ევროკავ-
შირის ქარტიაში.570 თუმცა ქარტიაში ასევე ვხვდებით ფორმულირებას – „ზოგადი პრინცი-
პები, აღიარებული სახელმწიფოთა საზოგადოების მიერ“.
ამრიგად, ხელშეკრულებებში ვხვდებით სხვადასხვა ფორმულირებას, თან არაა მოცე-
მული ამ ტერმინების ზუსტი განმარტება, რამაც გამოიწვია დისკუსიები იმის შესახებ, (1)
არის თუ არა ყველა ეს ფორმულირება იდენტური შინაარსის გამომხატველი? და (2)

565
მაგალითად, Decision No 1080/2011/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011
granting an EU guarantee to the European Investment Bank against losses under loans and loan guarantees for
projects outside the Union and repealing Decision No 633/2009/EC.
566
მაგალითად, Council Recommendations “Promoting the use of and sharing of best practices on cross-
border videoconferencing in the area of justice in the Member States and at EU level”, 2015/C 250/01.
567
მაგალითად, Opinion of the Economic and Social Committee on the Proposal for a Council Regulation (EEC)
on the Statistical Classification of Economic Activities in the European Communities, 90/C 182/01.
568
ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-6 (3) მუხლი.
569
ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულების 340-ე მუხლი.
570
ძირითადი უფლებების ევროკავშირის ქარტიის 41-ე (3) (Right to good administration) და 49-ე (2)
მუხლები.

425
მიგვანიშნებს თუ არა ეს ტერმინები საერთაშორისო სამართლის წყაროზე – სამართლის
ზოგადი პრინციპები?
აშკარაა, რომ ფორმულირება – „ზოგადი პრინციპები, აღიარებული სახელმწიფოთა
საზოგადოების მიერ“ – უნდა აიხსნას როგორც საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინ-
ციპების ფორმულირების ოდნავ შეცვლილი ვარიანტი. რაც შეეხება სხვა ტერმინებს, „კავ-
შირის სამართლის ზოგადი პრინციპები“ (ან ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპე-
ბი) და „ზოგადი პრინციპები, რომლებიც საერთოა წევრი სახელმწიფოების სამართლის-
თვის“, ფორმალურად, მათ შორის შეიძლება დადგინდეს გარკვეული განსხვავება: პირველი
ტერმინი გამოხატავს მთლიანად, კავშირის სამართლის ერთიან პრინციპებს, მაშინ, როცა
მეორე ეხება წევრი ქვეყნების ეროვნული სამართლის საერთო პრინციპებს. თუმცა, მიუხე-
დავად აღნიშნულისა, ყველა ზემოთ ნახსენები ტერმინი, ერთმანეთთანაც და საერთაშო-
რისო სამართლის წყარო – სამართლის ზოგად პრინციპებთანაც ურთიერთდაკავშირე-
ბულია.571 მათ მსგავსი მახასიათებლები აქვთ:
 ზოგადი ბუნება;
 არ არიან მკაფიოდ და ამომწურავად ჩამოთვლილი;
 შედარებითი კვლევის ინდუქციური მეთოდით გამოიკვეთება;
 შესასწავლ მონაცემთა ბაზას წარმოადგენს გარკვეული იურიდიული ნორმების
ერთობლიობა.
სამართლის ზოგად პრინციპებს შორის საერთაშორისო სამართალში, პირველ რიგში,
გაგებულია მთელი მსოფლიოს უნივერსალური სამართლებრივი პრინციპები. მიუხედავად
ამისა, ისევე, როგორც საერთაშორისო სამართლის სხვა წყაროების შემთხვევაში, ასევე არ-
სებობს სამართლის ზოგადი პრინციპების რეგიონული მოდელის გააზრების შესაძლებ-
ლობაც. მაშინ ასეთი პრინციპების გამოკვეთა/აღმოჩენა მოხდება ერთი მოცემული რეგიო-
ნის სამართლებრივი ოჯახებისა და შესაბამისი ქვეყნების ეროვნული სამართლის შედარე-
ბითი გამოკვლევით. მაგალითად, ასეთი გააზრებით, ევროკავშირის სამართლის ზოგადი
პრინციპები შეიძლება ჩაითვალოს სამართლის ზოგადი პრინციპების (საერთაშორისო
სამართლის წყარო) რეგიონულ მოდელად.
ევროკავშირის სამართლის ზოგად პრინციპებს შეუფარდებენ ევროკავშირის სასამარ-
თლო და წევრი სახელმწიფოების ეროვნული სასამართლოები. მაგალითად, ასეთ პრინ-
ციპადაა აღიარებული სამართლის უზენაესობა. ის ევროპული ღირებულებების სისტემის
ნაწილია (სამართლის უზენაესობის ანგლოსაქსური ტრადიცია და მისი კონტინენტური კო-
ლეგა „სამართლებრივი სახელმწიფო“), რომლის კონცეპტუალური საფუძვლების აღმოჩენა
ანტიკურ პოლიტიკურ ფილოსოფიაშიც შეიძლება. მაგალითად, არისტოტელეს ფორმულა:
„კანონი უნდა მართავდეს“. ამასთან, სამართლის უზენაესობა არ უნდა აგვერიოს არსებული
კანონმდებლობის ფორმალისტურ დაცვაში,572 ვინაიდან სამართლის უზენაესობა თავად
კანონმდებლობის მიღების წესის ან, რაც მთავარია, შინაარსის თაობაზეც ზღუდავს ხელი-

571
“A comparison between general principles of EU law and general principles of law of article 38(1)(c) of the
Statute of the ICJ is often sketched, especially to underline the specificity of general principles of EU law.”
Emanuel Castellarin, “General Principles of EU Law and General International Law”, in: General Principles and
the Coherence of International Law, Mads Andenas, Malgosia Fitzmaurice, Attila Tanzi and Jan Wouters (eds),
series: Queen Mary Studies in International Law, Volume: 37 (Brill Nijhoff 2019) 133.
572
ეს თემა დეტალურადაა განხილული შემდეგ წიგნში: Pataraia (სქოლიო 9) 117-123.

426
სუფლებებს. მაგალითად, ევროკავშირის სამართლის კონტექსტში საუბარია, რომ ის აერ-
თიანებს ისეთ არსებით ნორმატიულ შინაარსებს (დაქვემდებარებულ პრინციპებს), როგო-
რებიცაა: ა) კანონიერების პრინციპი, რომლის თანახმად, ხელისუფლების ორგანოების
მიერ განხორციელებული ქმედებები უნდა ხდებოდეს კანონმდებლობის შესაბამისად და (ბ)
განჭვრეტადობის პრინციპი, რომელიც მოითხოვს სამართლებრივი წესების მკაფიო და
ზუსტ ფორმულირებას, და იმასაც, რომ დაუშვებელია მათთვის უკუძალის მინიჭება, გარდა
კანონიერად დასაბუთებული გარემოებებისა. გარდა ამისა, განჭვრეტადობის პრინციპის
თანახმად, სახელმწიფო ორგანოები უნდა ასრულებდნენ საკუთარ მოვალეობებს გონივ-
რულ ვადაში. კიდევ ერთი პრინციპია ლეგიტიმური მოლოდინების დაცვის პრინციპი,
რომელიც სამართლის უზენაესობის ქვეპრინციპად არის მიჩნეული და ნიშნავს, რომ ყველა
ადამიანი, ვინც ადმინისტრაციული ზომების საფუძველზე/შედეგად ფლობს რაღაც გონივ-
რულ მოლოდინს სავარაუდო ადმინისტრაციულ ქმედებასთან დაკავშირებით, შეიძლება
მოითხოვდეს მის შესრულებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა წარმოიშობა ამ მოლოდინის
შეუსრულებლობის მკაფიო საჯარო ინტერესი.
მეორე მხრივ, შესაძლოა, გამოიკვეთოს ევროკავშირის სამართლის ზოგადი პრინციპების
სხვადასხვა კატეგორია, ისევე როგორც ზემოთ ამ წიგნში ეს გავაკეთეთ სამართლის ზოგად
პრინციპებთან დაკავშირებით. მაგალითად, შესაძლოა, გავიაზროთ ეგრეთ წოდებული
სტრუქტურული პრინციპები, რომლებიც ევროკავშირის სამართლის საერთო სტრუქტურის
ნორმატიულ კარკასს ამყარებენ.

ევროკავშირის სამართალი, როგორც საერთაშორისო სამართალი

ევროკავშირის სამართლის არსთან დაკავშირებით გაბატონებული მოსაზრებაა, რომ იგი sui

generis ხასიათისაა, როგორც საერთაშორისო, ისე ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებთან
საერთო მახასიათებლების გაზიარებით. ამ კონტექსტში ევროკავშირის სასამართლოს ყვე-
ლაზე ციტირებული გადაწყვეტილებებია საქმეებზე: NV Algemene Transport- en Expeditie On-
derneming van Gend en Loos v Netherlands Inland Revenue Administration (საქმე 26-62) და Flaminio
Costa v E.N.E.L. (საქმე 6-64).
პირველ შემთხვევაში, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ევროპის ეკონომიკური გაერთიანება
წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის ახალ სამართლებრივ წესრიგს. ამრიგად, იგი
ხაზს უსვამს იმას, რომ გაერთიანება არის ახალი იურიდიული წესრიგის მქონე ორგანიზაცია,
თუმცა, ამავე დროს, ფორმულირება – „საერთაშორისო სამართალის“ – ლექსიკურად ნიშ-
ნავს, რომ ეს ახალი სამართლებრივი წესრიგი საერთაშორისო სამართლის ნაწილია.573
მეორე საქმეზე სასამართლომ განაცხადა, რომ „განსხვავებით ჩვეულებრივი საერთა-
შორისო ხელშეკრულებებისაგან, ევროპის ეკონომიკური გაერთიანების ხელშეკრულებამ
შექმნა საკუთარი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც ხელშეკრულების ძალაში შესვლის-
თანავე გახდა წევრ სახელმწიფოების სამართლებრივი სისტემების განუყოფელი ნაწილი

573
„The European Economic Community constitutes a new legal order of international law for the benefit of
which the states have limited their sovereign rights, albeit within limited fields, and the subjects of which
comprise not only the Member States but also their nationals.“ 1963 წლის 5 თებერვლის გადაწყვეტილება
– Case 26-62 NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos v Netherlands Inland Revenue
Administration [1963] EU:C:1963:1 <http://bit.ly/363NPIS> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის
მდგომარეობით.

427
და რომელთა სასამართლოები ვალდებული არიან გამოიყენონ ის.“ ამრიგად, ეს ფორმული-
რება ხაზს უსვამს ხელშეკრულების განსაკუთრებულ (არაორდინარულ) ხასიათს და „საკუ-
თარი სამართლებრივი სისტემის“ ჩამოყალიბებას.574
ევროკავშირის სასამართლოს განმარტებები ლოგიკურად იქნა შეფარდებული ევროკავ-
შირისა და ევროკავშირის სამართლის მიმართ. ამასთან, ზოგიერთმა შეაჯამა ეს ინტერ-
პრეტაციები, როგორც საერთაშორისო სამართლისგან ევროკავშირის სამართლის განცალ-
კევებული, დამოუკიდებელი არსებობის დასაბუთება, ზოგიერთი კი მხოლოდ ევროკავშირის
სამართლის სპეციფიკურობაზე მითითებას ხედავდა მათში. გარკვეულ შემთხვევებში,
ევროკავშირის ინსტიტუციები თავადაც ცდილობენ პირველი გაგების პოპულარიზაციას.
როგორც ევროპარლამენტის ოფიციალურ ვებგვერდზეა აღნიშნული: „ევროკავშირს აქვს
სამართალსუბიექტობა და, როგორც ასეთი, აქვს საკუთარი, საერთაშორისო სამართლისგან
განსხვავებული სამართლებრივი წესრიგი.“575
მთლიანობაში, ძირითადი არგუმენტი ევროკავშირის სამართლის დამოუკიდებელი
სტატუსის სასარგებლოდ, ძირითადად, გამომდინარეობს: (ა) ევროკავშირის უნიკალური
ზენაციონალური არქიტექტურიდან, (ბ) სამართლებრივი ნორმების პირდაპირი გამოყენე-
ბიდან ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებში და (გ) აღსრულების ბევრად უფრო ეფექტიანი
და განვითარებული მექანიზმის არსებობიდან. ამასობაში, რამდენად საკმარისია ეს
არგუმენტები იმის დასადგენად, რომ ევროკავშირის სამართალი შეიძლება განიხილებოდეს
როგორც დამოუკიდებელი (კიდევ ერთი) სამართლებრივი სისტემა? ყოვლისმომცველი
ანალიზის შედეგად უნდა დავასკვნათ, რომ არცერთი ზემოხსენებული არგუმენტი არ
გამორიცხავს ევროკავშირის სამართლის საერთაშორისო სამართლის ფარგლებში მო-
თავსების შესაძლებლობას.
მაგალითად, ევროკავშირის სამართალთან დაკავშირებით უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს
არის რთული სისტემა, რომლის ძირითადი წყაროებია საერთაშორისო ხელშეკრულებები
და საერთაშორისო სამართლის სხვა წყაროები. ასე რომ, ევროკავშირის სამართლის ეს
ფუძემდებლური ნორმები უდავოდ საერთაშორისო სამართლის ნაწილია.
რაც შეეხება ევროკავშირის მეორეულ წყაროებს, მათ, მართლაც, განსაკუთრებული
ხასიათი აქვს, ვინაიდან ზოგიერთი მათგანი პირდაპირი მოქმედების სამართლებრივი აქტე-
ბია, რომლებიც ავტომატურად განთავსდება წევრი ქვეყნების სამართლებრივ სისტემებში.
კერძოდ, რეგულაციები, დირექტივები და დადგენილებები განსხვავდება საერთაშორისო
ორგანიზაციების ჩვეულებრივი (რბილი სამართლის) გადაწყვეტილებებისგან მათი აბსო-
ლუტურად სავალდებულო ხასიათითა და პირდაპირი მოქმედებით.
ამასობაში ფაქტია, რომ საერთაშორისო ორგანიზაციების ზოგიერთი შიდა ორგანოს
უფლებამოსილი გადაწყვეტილებები საკმაოდ ახლოსაა ევროკავშირის მეორეულ წყაროებ-
თან; მაგალითად, გაეროს უშიშროების საბჭოს სავალდებულო რეზოლუციები, ვინაიდან
ასეთი რეზოლუციები წარმოადგენს ადრესატი წევრი სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო
სამართლის სხვა სუბიექტებისათვის სამართლებრივი ვალდებულებების წყაროს, ოღონდ,
როგორც წესი, ეროვნულ კანონმდებლობაში მათი ავტომატური ინკორპორირების გარეშე.

574
1964 წლის 15 ივლისის გადაწყვეტილება – Case 6-64 Flaminio Costa v E.N.E.L. [1964] EU:C:1964:66
<http://bit.ly/350P8bu> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
575
<www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/6/sources-and-scope-of-european-union-law>
ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

428
 უფრო მეტიც, საერთაშორისო ხელშეკრულებებიცა და საერთაშორისო ჩვეულებითი
ნორმებიც გარკვეულ შემთხვევებში შეიძლება ასევე ავტომატურად გახდეს ეროვნული
სამართლის ნაწილი, სახელდობრ, იმ ქვეყნებში, რომლებიც აღიარებენ საერთაშორისო
სამართლის ნორმების ინკორპორირების მეთოდს.
ამიტომ მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ევროკავშირის სამართალი სავალდებულო ხასიათისაა,
ან, რომ ავტომატურად ხდება წევრი ქვეყნების სამართლის ნაწილი, არ არის საკმარისი
ვამტკიცოთ, რომ ის სრულიად განსხვავდება საერთაშორისო სამართლისგან.
მთლიანობაში, უფრო მისაღებია ის დასკვნა, რომ ევროკავშირი არის sui generis ინსტი-
ტუცია, რომლის ფარგლებშიც არსებობს ევროკავშირის სამართალი და მისი შეფარდებით
დამყარებული „საერთაშორისო სამართლის ახალი [სპეციფიკური] სამართლებრივი წეს-
რიგი“. თავად ევროკავშირის სამართალი კი ფორმირებულია საერთაშორისო სამართლის
ტრადიციული ნორმებისა და საერთაშორისო სამართლის სპეციფიკური, რეგიონული [მეო-
რეული] სამართლებრივი აქტების კომბინირებით.

429
ევროპის საბჭო
ევროპის საბჭოს სტატუტი
მინისტრთა კომიტეტი
საპარლამენტო ასამბლეა
ადგილობრივ და რეგიონულ ხელისუფალთა კონგრესი
სამდივნო
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო
სპეციალიზებული შიდა ინსტიტუციები
ევროპული კომისია სამართლის მეშვეობით დემოკრატიისთვის
ვენეციის კომისია

ადამიანის უფლებათა დაცვის წამყვანი ორგანიზაცია

ევროპის საბჭო (ევროსაბჭო) არის კონტინენტის წამყვანი ორგანიზაცია ადამიანის უფ-

ლებების სფეროში. შესაბამისად, მას ხატოვნად ზოგჯერ უწოდებენ ხოლმე „ევროპის სინ-
დისს“.
ამავე დროს, ევროპის საბჭო არის კონტინენტის ერთ-ერთი უძველესი რეგიონული ორგა-
ნიზაცია, რომელიც დაარსდა 1949 წელს ევროპაში ადამიანის უფლებების, დემოკრატიისა
და სამართლის უზენაესობის ხელშესაწყობად.

დაარსება და განვითარება

ევროპის საბჭო დაფუძნდა ლონდონის ხელშეკრულებით. ლონდონის ხელშეკრულებას ანუ

ევროპის საბჭოს სტატუტს (წესდებას) ხელი მოაწერეს ათმა სახელმწიფომ: ბელგიამ,
გაერთიანებულმა სამეფომ, დანიამ, ირლანდიამ, იტალიამ, ლუქსემბურგმა, ნიდერლან-
დებმა, ნორვეგიამ, საფრანგეთმა და შვედეთმა.
დღეს ევროპის საბჭოს ჰყავს 46 წევრი576 და 6 დამკვირვებელი სუბიექტი: კანადა, ისრა-
ელი (საპარლამენტო ასამბლეის დამკვირვებელი), იაპონია, მექსიკა, შეერთებული შტატები
და წმინდა საყდარი. საქართველო ევროსაბჭოს წევრი გახდა 1999 წელს.
ევროპის საბჭოს შტაბ-ბინა მდებარეობს სტრასბურგში, საფრანგეთში.

576
რუსეთის ფედერაცია გახდა ევროპის საბჭოს 39-ე წევრი სახელმწიფო 1996 წლის 28 თებერვალს.
უკრაინის წინააღმდეგ განხორციელებული აგრესიის საპასუხოდ, 2022 წლის 25 თებერვალს ევროპის
საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა ჯერ მიიღო გადაწყვეტილება, შეეჩერებინა რუსეთის ფედერაციის
წარმომადგენლობითი უფლებები მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეაში, შემდეგ, 15
მარტს საპარლამენტო ასამბლეამ ერთხმად მიიღო მოსაზრება, რომლის თანახმადაც რუსეთის
ფედერაცია აღარ შეიძლება ყოფილიყო ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფო. იმავე დღეს რუსეთის
ფედერაციის მთავრობამ აცნობა გენერალურ მდივანს ევროპის საბჭოდან და ადამიანის უფლებათა
ევროპული კონვენციიდან გასვლის განზრახვის თაობაზე. ბოლოს, 16 მარტს, მინისტრთა კომიტეტმა
მიიღო გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც რუსეთის ფედერაციას შეუწყდა ევროსაბჭოს წევრობა.

430
ევროპის საბჭოს შიდა ორგანოები

ევროპის საბჭოს ძირითადი შიდა ორგანოებია:

 მინისტრთა კომიტეტი – შედგება ევროსაბჭოს ორმოცდაექვსივე წევრი ქვეყნის
საგარეო საქმეთა მინისტრების ან სტრასბურგში ამ სახელმწიფოთა მუდმივი დიპ-
ლომატიური წარმომადგენლებისგან. ის ორგანიზაციის გადაწყვეტილების მიმღები
მთავარი ორგანოა. „მინისტრთა კომიტეტი არის ორგანო, რომელიც მოქმედებს ევ-
როპის საბჭოს სახელით.“577 კომიტეტი იკრიბება მინისტრების დონეზე წელიწადში
ერთხელ და მოადგილეების (ევროპის საბჭოში მუდმივი წარმომადგენლების)
დონეზე ყოველკვირეულად. მინისტრთა კომიტეტში ხმის მიცემის ძალიან მრა-
ვალფეროვანი სისტემაა. საკითხის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მისი გა-
დაწყვეტილებები მიიღება ან (ა) წევრთა სრული შემადგენლობის უმრავლესობით,
(ბ) კენჭისყრაში მონაწილეთა ერთხმივობით და წევრთა სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით, (გ) წევრთა სრული შემადგენლობის ორი მესამედის უმრავლე-
სობით, (დ) კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედის უმრავლესობით და წევრთა
სრული შემადგენლობის უმრავლესობით.
 საპარლამენტო ასამბლეა – არის „ევროსაბჭოს სათათბირო ორგანო“,578 რომელიც
შედგება 306 წევრისგან (და იმავე რაოდენობის შემცვლელებისგან [ინგლ. Subs-
titutes]), რომლებიც წარგზავნილია 46 წევრი ქვეყნის ეროვნული პარლამენტების
მიერ (წევრი ქვეყნების მიხედვით წარმომადგენელთა რაოდენობა განსხვავდება, ის
მოცემულია თავად სტატუტში). ასამბლეა ირჩევს გენერალურ მდივანს, ადამიანის
უფლებათა კომისარს და მოსამართლეებს ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასა-
მართლოში. მას შეუძლია, განიხილოს და გააკეთოს რეკომენდაციები ნებისმიერ
საკითხზე ევროსაბჭოს მიზნებისა და უფლებამოსილების ფარგლებში.579
 ადგილობრივ და რეგიონულ ხელისუფალთა კონგრესი – პანევროპული პოლიტი-
კური ფორუმია, რომელიც შედგება: ადგილობრივ ხელისუფლებათა პალატისგან
(ინგლ. Chamber of Local Authorities), რეგიონთა პალატისგან (ინგლ. Chamber of
Regions) და სამი კომიტეტისგან. ის აერთიანებს 46 ევროპული ქვეყნიდან ადგილობ-
რივი და რეგიონული ხელისუფლების 130,000-ზე მეტი ორგანოდან 306 წარმომად-
გენელს და იმავე რაოდენობის შემცვლელებს [ინგლ. Representatives and Subst-
itutes].580 მისი დანიშნულებაა დემოკრატიის მხარდაჭერა ადგილობრივ და რე-
გიონულ დონეზე, ადგილობრივი და რეგიონული ორგანოების შესაძლებლობების
გაუმჯობესება და თვითმმართველობების სისტემების გაძლიერება. შესაბამისად,
ის ხელს უწყობს ხელისუფლების დეცენტრალიზაციის პროცესებს.
 სამდივნო – მას ხელმძღვანელობს გენერალური მდივანი, რომელსაც ნიშნავს სა-
პარლამენტო ასამბლეა მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციით 5 წლის ვადით.581
გენერალური მდივანი პასუხისმგებელია მინისტრთა კომიტეტის წინაშე სამდივნოს
მუშაობაზე. გენერალური მდივანი წარმოადგენს ორგანიზაციას.

577
ევროპის საბჭოს სტატუტის მე-13 მუხლი.
578
ევროპის საბჭოს სტატუტის 22-ე მუხლი.
579
ევროპის საბჭოს სტატუტის 23-ე მუხლი.
580
იხ. ევროსაბჭოს ოფიციალურ ვებგვერდზე: <h ps://www.coe.int/en/web/congress/overview> ხელ-
მისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
581
ევროპის საბჭოს სტატუტის 36-ე მუხლი.

431
  ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო – არის მუდმივმოქმედი სასა-
მართლო ორგანო, რომელიც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის დაცვის
საკვანძო მექანიზმია.582
ევროსაბჭოს სხვა მნიშვნელოვანი ორგანოებია: ადამიანის უფლებათა კომისარი და
ევროპის საბჭოს საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების კონფერენცია (წიგნის
დაწერის მომენტისათვის დაახლოებით 400 საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანი-
ზაციას აქვს მონაწილის სტატუსი).

ძირითადი მიზნები

ევროპის საბჭოს სტატუტის თანახმად:

ევროპის საბჭოს მიზანია, მიაღწიოს უფრო დიდ ერთობას თავის წევრებს
შორის იმ იდეალებისა და მიზნების დაცვისა და განხორციელების მიზნით,
რომლებიც წარმოადგენენ მათ საერთო მემკვიდრეობას და ხელს უწყობენ
მათ ეკონომიკურ და სოციალურ პროგრესს.583
ევროპის საბჭო ხელს უწყობს ადამიანის უფლებების დაცვას მრავალ სფეროში, ესენია:
სიკვდილით დასჯის გაუქმება; დისკრიმინაციის აკრძალვა და რასიზმის წინააღმდეგ
ბრძოლა; გამოხატვის თავისუფლების დაცვა; გენდერული თანასწორობა; ბავშვთა უფლე-
ბების დაცვა; კულტურული მრავალფეროვნების დაცვა; და ა.შ.
რაც შეეხება სიკვდილით დასჯის გაუქმებას, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ
ევროსაბჭოს წევრი სახელმწიფოები აღარ იყენებენ სიკვდილით დასჯის სასჯელს.

სხვა ინსტიტუციები

ევროპის საბჭოს სტრუქტურაში ინტეგრირებულია სპეციალიზებული შიდა ინსტიტუციები,

რომლებიც სხვადასხვა დონის ავტონომიურობით არიან აღჭურვილი, თუმცა საბჭოს განუ-
ყოფელ ნაწილებს შეადგენენ.
ამ სპეციალიზებულ ინსტიტუციებს შორის ერთ-ერთია ევროპული კომისია სამართლის
მეშვეობით დემოკრატიისთვის (უფრო ცნობილია როგორც ვენეციის კომისია), რომელიც
დაარსდა 1990 წლის მაისში ევროპის საბჭოს 18 წევრი ქვეყნის მიერ. დღესდღეობით კომისია
ფორმირებულია 61 წევრი ქვეყნისგან – ევროპის საბჭოს ყველა წევრი ქვეყნისგან და საბჭოს
არაწევრი 15 სახელმწიფოსგან (მაგალითად, აშშ, კანადა, მექსიკა, ბრაზილია, ჩილე, პერუ,
ტუნისი, ისრაელი და ა.შ.).584 ის არის ევროსაბჭოს „დამოუკიდებელი საკონსულტაციო ორ-
განო“ კონსტიტუციურ საკითხებზე. მისი პლენარული სესიები ტარდება ვენეციაში, იტალი-
აში. ვენეციის კომისია შედგება ერთი წევრისა და ერთი შემცვლელისაგან თითოეული წევრი

582
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს უფრო დეტალური მიმოხილვა იხილეთ წიგნში:
David Pataraia, International Law: Text, Cases and Materials (1st ed, Routledge 2021), 8. The International Pro-
tection of Human Rights.
583
ევროპის საბჭოს სტატუტის 1-ელი მუხლი. ქართული თარგმანი იხილეთ: <h ps://matsne.gov.ge-
/ka/document/view/3751036?publication=0> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგო-
მარეობით.
584 კომისიის წევრთა ზუსტი ჩამონათვალი მოცემულია კომისიის ვებგვერდზე: <h ps://www.venice.-

coe.int/WebForms/members/countries.aspx?lang=EN> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის

მდგომარეობით.

432
ქვეყნიდან, რომელთაც წევრი სახელმწიფოები ნიშნავენ ოთხი წლის განახლებადი ვა-
დით.585
ვენეციის კომისიის დებულების პირველი მუხლის თანახმად (დებულება მინისტრთა
კომიტეტის მიერ მიღებულია 2002 წელს), მისი მიზნებია:
„– მონაწილე სახელმწიფოთა სამართლებრივი სისტემების გაგების გაძლიერება,
განსაკუთრებით ამ სისტემების დაახლოების მიზნით;
– სამართლის უზენაესობისა და დემოკრატიის ხელშეწყობა;
– დემოკრატიული ინსტიტუციების მუშაობის შედეგად წამოჭრილი პრობლემების
შესწავლა და ამ ინსტიტუციების გაძლიერება და განვითარება.“

ევროსაბჭო და საქართველო

„1996 წლის 14 ივლისს საქართველო ითხოვს ევროპის საბჭოში გაწევრიანებას.“586

1999 წლის 27 იანვარს ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ ერთხმად დაუჭირა მხარი
რეზოლუციის მიღებას, რომლითაც რეკომენდაცია მისცა მინისტრთა კომიტეტს, მიეწვია
საქართველო ევროპის საბჭოს სრულუფლებიან წევრად. ასამბლეას საქართველოს პარლა-
მენტის თავმჯდომარემ, ზურაბ ჟვანიამ მიმართა უკვე ისტორიული მნიშვნელობის სი-
ტყვებით:
ვართ ძალიან ბედნიერი და ამაყი, რომ ჩემს თაობას, ჩვენს თაობას აქვს პრი-
ვილეგია – თქვას ამ დარბაზში ძალიან მარტივი სიტყვები: მე ვარ ქართველი და
მაშასადამე – ვარ ევროპელი.
საბოლოოდ, 1999 წლის 27 აპრილს საქართველო ევროპის საბჭოს 41-ე წევრი ქვეყანა
გახდა. გაწევრების შემდეგ ორგანიზაცია მხარს უჭერს საქართველოს აღებული ვალდებუ-
ლებების შესრულებაში. ამ ვალდებულებების ძირითადი ნაწილი გამომდინარეობს
ევროსაბჭოს საწესდებო მიზნებიდან და ემსახურება ქვეყანაში დემოკრატიის, ადამიანის
უფლებებისა და სამართლის უზენაესობის განმტკიცებას.

585
ამ წიგნის დაწერის მომენტისათვის საქართველოდან კომისიის ინდივიდუალური წევრია ბატონი
მინდია უგრეხელიძე.
586
იხ. <https://mfa.gov.ge/MainNav/ForeignPolicy/MultilateralRelations/COE/Georgia-and-COE.aspx> ხელ-
მისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

433
ჩრდილოატლანტიკური
ხელშეკრულების ორგანიზაცია
ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულება
ერთი ყველასთვის და ყველა ერთისთვის
ნატოს პოლიტიკური და სამხედრო სტრუქტურები
საერთაშორისო პერსონალი
საქართველოს კონსტიტუცია
საქართველოს საგარეო პოლიტიკის შესახებ საქართველოს პარლამენტის რეზოლუცია
პარტნიორობა მშვიდობისათვის
ინტენსიური დიალოგი გაწევრების საკითხებზე
ბუქარესტის სამიტი
წლიური ეროვნული პროგრამა
არსებითი პაკეტი

ძირითადი მისია

ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის (ნატო) მისიაა, უზრუნველყოს

ყველა წევრი ქვეყნის დამოუკიდებლობა და უშიშროება როგორც პოლიტიკური, ისე სამხედ-
რო თვალსაზრისით.
ნატოს მუდმივ მზადყოფნაში ჰყავს შეიარაღებული ძალები, რომლებიც საჭიროების
შემთხვევაში მონაწილეობას მიიღებენ ალიანსის კოლექტიური თავდაცვის ღონისძიებებში
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების 51-ე მუხლით გათვალისწინებული ინდი-
ვიდუალური თუ კოლექტიური თავდაცვის უფლების საფუძველზე.

ფუძემდებლური ხელშეკრულება

ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულება (ასევე მოიხსენიება როგორც ვაშინგტონის ხელ-

შეკრულება) არის ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის (ნატოს) ფუძე-
მდებლური შეთანხმება. ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა ვაშინგტონში 1949 წელს.

434
 თავდაპირველად, ნატოს 12 წევრი ქვეყანა ჰყავდა. 1952 წელს მას შეუერთდნენ საბერ-
ძნეთი და თურქეთი, მოგვიანებით, 1955 წელს – გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა და
ა.შ. 2023 წელს ნატოს წევრთა რაოდენობა გაიზარდა და 31 სახელმწიფოს მიაღწია587 (ამ
წიგნის გამოცემის მომენტისთვის მიმდინარეობს შვედეთის გაწევრების პროცესი, რომლის
წარმატებით დასრულების შემთხვევაში ნატო 32 წევრი სახელმწიფოს ორგანიზაციად გარ-
დაიქმნება588). ნიშანდობლივია, რომ 1954 წელს სსრკ-მ ასევე გააკეთა განაცხადი წევრობის
შესახებ, რომელიც უარყოფილ იქნა.

ერთი ყველასთვის და ყველა ერთისთვის –

ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-5 მუხლი

კოლექტიური თავდაცვა ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ქვაკუთხედია და განი-

საზღვრება მე-5 მუხლში, რომელიც ცნობილია როგორც „ერთი ყველასთვის და ყველა
ერთისთვის“ დებულება:
მხარეები თანხმდებიან, რომ ევროპაში ან ჩრდილოეთ ამერიკაში ერთ ან
ერთზე მეტ მხარეზე განხორციელებული შეიარაღებული თავდასხმა აღიქ-
მება ყველას წინააღმდეგ თავდასხმად. არსებულ შემთხვევაში, გაერთიანე-
ბული ერების ორგანიზაციის წესდების 51-ე მუხლით გათვალისწინებული
ინდივიდუალური თუ კოლექტიური თავდაცვის უფლების საფუძველზე,
მხარეები დახმარებას გაუწევენ საფრთხის ქვეშ მყოფ მხარეს ან მხარეებს
და განახორციელებენ ყველა საჭირო ქმედებას, მათ შორის სამხედრო
ძალის გამოყენებას, ჩრდილოატლანტიკური რეგიონის უშიშროების აღ-
დგენისა და შენარჩუნების მიზნით.
ნებისმიერი მსგავსი შეიარაღებული თავდასხმისა და მის საპასუხოდ გან-
ხორციელებული ქმედებების შესახებ დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს უშიშ-
როების საბჭოს. შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება დასრულდება
უშიშროების საბჭოს მიერ საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების
აღდგენისა და შენარჩუნების მიზნით შესაბამისი ზომების მიღებისთანავე.

587
2023 წლის 4 აპრილს ფინეთის გაწევრებასთან დაკავშირებით ნატოს გენერალურმა მდივანმა, იენს
სტოლტენბერგმა შემდეგი კომენტარი გააკეთა: “On this very day, in 1949, the Washington Treaty, NATO’s
founding treaty, was signed in Washington and it is hard to imagine a better way of celebrating our anniversary
than to have Finland becoming a full member of the Alliance.”
<https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_213446.htm> ხელმისაწვდომია 2023 წლის 5 აპრილის
მდგომარეობით.
588 შვედეთმა და ფინეთმა განაცხადის გაკეთების წელსვე (2022 წელი) მიიღეს მიწვევა ჩრდილო-

ატლანტიკური ალიანსიდან. 2022 წლის 5 ივლისს გაიმართა ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს შეხვედრა

ნატოს შტაბ-ბინაში ბრიუსელში, სადაც ნატოს ყველა წევრმა ხელი მოაწერა შვედეთისა და ფინეთის
ალიანსთან შეერთების ოქმს. ეს საშუალებას აძლევდა ნატოს ყველა წევრს გაეგრძელებინა გაწევ-
რების პროცესი და მოეხდინა ოქმის რატიფიცირება შვედეთისა და ფინეთის გაწევრების შემდგომი
ეტაპის განსახორციელებლად. ამასობაში, თავად რატიფიცირების პროცესიც სწრაფი ტემპით
განვითარდა. შედეგად, ფინეთი გახდა ნატოს წევრი, ხოლო რაც შეეხება შვედეთს, ამ წიგნის გამოცემის
მომენტისთვის მხოლოდ ორი წევრის (უნგრეთისა და თურქეთის) მხრიდან რატიფიკაციაა დარჩე-
ნილი. იხ. <h ps://www.nato-pa.int/content/finland-sweden-accession> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 5
აპრილის მდგომარეობით.

435
ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-4 და მე-5 მუხლების
შეფარდება

მე-4 მუხლი (რომელიც განსაზღვრავს საერთო კონსულტაციების ჩატარების მოვალეობას იმ

შემთხვევებში, როდესაც რომელიმე მხარის ტერიტორიული მთლიანობა, პოლიტიკური
დამოუკიდებლობა ან უშიშროება საფრთხის ქვეშ დადგება) და მე-5 მუხლი შეიძლება
შეფარდებულ იქნეს მხოლოდ ნატოს წევრის მოთხოვნით. ამასობაში, მე-5 მუხლი მხოლოდ
ერთხელ იქნა გამოყენებული – 2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ შეერთებული შტატებზე
ცნობილი ტერაქტების განხორციელების შედეგად.

ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-6 მუხლი

იმ ტერიტორიების ჩამონათვალი, რომლებზეც ვრცელდება ჩრდილოატლანტიკური ხელ-

შეკრულების მე-5 მუხლი გადახედილ იქნა 1951 წლის 22 ოქტომბერს საბერძნეთისა და
თურქეთის გაწევრების შესახებ ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ოქმის მე-2
მუხლით და 1963 წლის 16 იანვარს ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს განცხადებით, რომ ხელ-
შეკრულების ის პუნქტები, რომლებიც ეხებოდა საფრანგეთის ყოფილ ალჟირის დეპარ-
ტამენტებს, გახდა არარელევანტური 1962 წლის 3 ივლისიდან. შედეგად მე-6 მუხლის საბო-
ლოო რედაქციის თანახმად:
ხელშეკრულების მე-5 მუხლის მიზნებისთვის, მხარეზე ან მხარეებზე განხორ-
ციელებული შეიარაღებული თავდასხმა ჩაითვლება ასეთად, თუ იგი განხორ-
ციელდა:
1. ხელშეკრულების მონაწილე მხარის ტერიტორიაზე ევროპაში ან ჩრდი-
ლოეთ ამერიკაში, თურქეთის ტერიტორიაზე, ან მონაწილე მხარის იურის-
დიქციის ქვეშ არსებულ კუნძულებზე, რომლებიც არიან ჩრდილოატლანტიკუ-
რი სივრცის კირჩხიბის ტროპიკის ჩრდილოეთით.
2. ხელშეკრულებაში მონაწილე მხარის შეიარაღებულ ძალებზე, გემებსა და
ავიაციაზე, რომლებიც განლაგებულია ხსენებულ ტერიტორიებზე ან ევროპის
ნებისმიერ სხვა ნაწილში, სადაც ხელშეკრულების ძალაში შესვლის დღეს
რომელიმე მხარის საოკუპაციო ძალები იმყოფებოდნენ, ან ხმელთაშუა ზღვის,
ან ჩრდილოატლანტიკურ რეგიონში კირჩხიბის ტროპიკის ჩრდილოეთით ტე-
რიტორიებზე.
ამასობაში, მე-5 მუხლის ფორმულირება „ევროპაში ან ჩრდილოეთ ამერიკაში“ და ჩრდი-
ლოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-6 მუხლის დებულებები პრაქტიკაში ზოგჯერ გან-
სხვავებულ აღქმებს განაპირობებდა. თუმცა ფაქტია, რომ ამ მუხლების გამოყენება არ შეიძ-
ლებოდა 1964 წელს ტონკინის ყურის ინციდენტისთვის, 1968 წლის პუებლოს ინციდენ-
ტისთვის ან 1982 წლის ფოლკლენდის ომისთვის, რადგან ეს შემთხვევები არ მომხდარა არც
„ევროპაში“, არც „ჩრდილოეთ ამერიკაში“ და არც ზემოაღნიშნული მუხლის სპეციალური
დებულებებით იყო დაფარული.

436
თანასწორთა ალიანსი

ალიანსი იღებს ყველა გადაწყვეტილებას საერთო შეთანხმებით, ამიტომ ყველა წევრი უნდა
შეთანხმდეს, სანამ რაიმე გადაწყვეტილებას მიიღებენ.

წევრობა

ალიანსში გაწევრების ძირითად სამართლებრივ კრიტერიუმებს განსაზღვრავს ჩრდილოატ-

ლანტიკური ხელშეკრულების მე-10 მუხლი, რომელშიც ვკითხულობთ:
მხარეებს კონსენსუსის გზით შეუძლიათ, მოიწვიონ ალიანსში ევროპის
ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელსაც შესწევს უნარი, ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული ამოცანების განხორციელებას შეუწყოს ხელი და შეი-
ტანოს წვლილი ჩრდილოატლანტიკური სივრცის უშიშროების უზრუნველ-
ყოფაში. მოწვეული ქვეყანა შეიძლება გახდეს ხელშეკრულების მხარე
ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობისთვის მიერთების შესახებ დო-
კუმენტის გადაცემით. ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობა აღნიშ-
ნულის შესახებ აცნობებს ხელშეკრულების მონაწილე თითოეულ მხარეს.

სტრუქტურა

ნატოს სტრუქტურა მრავალმხრივია, რაც პირობითად შეიძლება დაიყოს ნატოს პოლიტი-

კურ და სამხედრო სტრუქტურებად და საერთაშორისო პერსონალად.

პოლიტიკური ორგანოები

 ჩრდილოატლანტიკური საბჭო (NAC) – მთავარი გადაწყვეტილების მიმღები ორგა-

ნო. ის ზედამხედველობს პოლიტიკურ და სამხედრო პროცესებს, რომლებიც გავლე-
ნას ახდენს ალიანსის მთლიან ინტერესებზე. თითოეულ წევრ ქვეყანას აქვს ადგილი
ჩრდილოატლანტიკურ საბჭოში. იგი იკრიბება სხვადასხვა დონეზე – მუდმივი წარ-
მომადგენლების („ელჩების“) დონეზე, საგარეო და თავდაცვის მინისტრების დო-
ნეზე და სახელმწიფოთა და მთავრობათა მეთაურთა დონეზე. მუდმივი წარმომად-
გენლების დონეზე შეხვედრა ხორციელდება კვირაში ერთხელ მაინც (და ზოგჯერ
უფრო ხშირადაც). ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტი-
ლებებს იგივე სტატუსი და ძალმოსილება აქვთ, მიუხედავად იმისა, თუ რა დონეზე
იქნა იგი მიღებული. ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს შეხვედრებს უძღვება ნატოს გე-
ნერალური მდივანი, ხოლო გადაწყვეტილებები მიიღება მხოლოდ ერთსულოვ-
ნებისა და საერთო შეთანხმების საფუძველზე (ინგლ. unanimity and common accord).

437
  ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფი (NPG) – მაშინ როცა ჩრდილოატლანტიკური საბჭო
არის ნატოს უმაღლესი ორგანო, ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფი არის ბირთვულ სა-
კითხებზე ალიანსის საკვანძო გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო. ის იკრიბება
საჭიროების შემთხვევაში ელჩების დონეზე; და წელიწადში ერთხელ, თავდაცვის
მინისტრების დონეზე (საფრანგეთის გარდა, რომელმაც მიიღო გადაწყვეტილება,
მონაწილეობა არ მიიღოს ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფის ფორმატში).
 დაქვემდებარებული კომიტეტები – ჩარჩო, რომლის ფარგლებშიც წევრ ქვეყნებს
შეუძლიათ, გაცვალონ ინფორმაცია დღის წესრიგში არსებულ სხვადასხვა თემაზე,
პოლიტიკურიდან უფრო ტექნიკური ხასიათის საკითხებამდე. არსებობს მთელი
რიგი კომიტეტებისა, რომლებიც უშუალოდ ექვემდებარებიან ჩრდილოატლან-
ტიკურ საბჭოს; მაგალითად, პოლიტიკური კომიტეტი, რომლის ფარგლებშიც ხდება
მოკავშირეებისთვის საინტერესო პოლიტიკური და რეგიონული მოვლენების
შესახებ ინფორმაციის გაცვლა და შეფასებების განხილვა.
 ნატოში დელეგაციები – თითოეულ წევრ ქვეყანას მუდმივი დელეგაცია ჰყავს
ბრიუსელში, ნატოს პოლიტიკურ შტაბ-ბინაში. თითოეულ დელეგაციას ხელმძღვა-
ნელობს მუდმივი წარმომადგენელი (რომელსაც ასევე უწოდებენ „ელჩს“), რომე-
ლიც წარმოადგენს საკუთარ მთავრობას ალიანსის ფარგლებში კონსულტაციებისა
და გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში.

სამხედრო ორგანოები

 სამხედრო კომიტეტი (MC) – ნატოს მთავარი სამხედრო ორგანო, რომელიც ჩრდი-

ლოატლანტიკური საბჭოს პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ექვემდებარება. ის აფა-
სებს საფრთხეებს და, საზოგადოდ, პასუხისმგებელია ალიანსის სამხედრო საქმია-
ნობაზე. საომარი მდგომარეობის, კრიზისული სიტუაციების ან ალიანსის სამშვი-
დობო თუ სამხედრო ოპერაციების დროს მას ევალება მოხსენებებისა და სამხედრო
პოლიტიკისა და სტრატეგიის საკითხებზე რეკომენდაციების წარდგენა ჩრდილო-
ატლანტიკური საბჭოსა და ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფისთვის, აგრეთვე დირექ-
ტივების მომზადება ნატოს სამხედრო სარდლობებისათვის. სამხედრო კომიტეტი
უფრო ხშირად იკრიბება ქვეყნების მუდმივ სამხედრო წარმომადგენელთა დონეზე
(ისლანდიას წარმოადგენს სამოქალაქო პირი, ვინაიდან მას არ ჰყავს საკუთარი
შეიარაღებული ძალები) და წელიწადში სამჯერ – შეიარაღებული ძალების გენერა-
ლური შტაბის უფროსების (ინგლ. Chiefs of Defence) დონეზე (უმაღლეს დონეზე).
 საერთაშორისო სამხედრო შტაბი (IMS) – სამხედრო კომიტეტის აღმასრულებელი
ორგანო, რომელიც შედგება დაახლოებით 500 პირისგან და ფორმირებულია ნატოს
წევრი ქვეყნების სამხედრო და სამოქალაქო პერსონალისგან.589
 სამხედრო წარმომადგენლები – თითოეული წევრი ქვეყანა წარმოდგენილია ნატოს
სამხედრო სტრუქტურაში.

589
“International Military Staff” <www.nato.int/cps/en/natohq/topics_64557.htm?> ხელმისაწვდომია 2022
წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

438
საერთაშორისო პერსონალი

გენერალური მდივანი და საერთაშორისო პერსონალი – გენერალური მდივანი ალიანსის

უმაღლესი სამოქალაქო თანამდებობის მქონე პირი და მთავარი სპიკერია. გენერალური
მდივანი თავმჯდომარეობს მთავარი პოლიტიკური ორგანოების – ჩრდილოატლანტიკური
საბჭოსა და ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფის – სხდომებს. ის პასუხისმგებელია ალიანსში
კონსულტაციებისა და გადაწყვეტილების მიღებისა და უზრუნველყოფის პროცესის ხელ-
შეწყობაზე. გენერალური მდივანი ხელმძღვანელობს ორგანიზაციის საერთაშორისო პერ-
სონალს, რომელიც ორგანიზაციის ადმინისტრაციულ-ტექნიკურ უზრუნველყოფას ახდენს.
გენერალური მდივანი ინიშნება წევრი მთავრობების კონსენსუსის საფუძველზე ოთხი წლის
ვადით, რომელიც შეიძლება გაგრძელდეს ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე.

ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში საქართველოს

ინტეგრაცია

„ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაცია“ საქართველოსთვის საგა-

რეო და უშიშროების პოლიტიკის ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად ჩამოყალიბდა. ეს პრიო-
რიტეტი ასახულია საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლშიც, რომელშიც ვკითხუ-
ლობთ:
კონსტიტუციურმა ორგანოებმა თავიანთი უფლებამოსილების ფარგლებში მიი-
ღონ ყველა ზომა ევროპის კავშირსა და ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების
ორგანიზაციაში საქართველოს სრული ინტეგრაციის უზრუნველსაყოფად.
საქართველოს საგარეო პოლიტიკის შესახებ საქართველოს პარლამენტის რეზოლუ-
ციაში (რომელიც მიღებულ იქნა 2020 წლის 29 დეკემბერს) ვკითხულობთ:
2) საქართველოს საგარეო პოლიტიკის უალტერნატივო პრიორიტეტია ევროკავ-
შირში გაწევრება. ქვეყნის ხელისუფლება გააგრძელებს ევროკავშირსა და საქარ-
თველოს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების დროულ და ქმედით განხორ-
ციელებას და ევროკავშირთან საქართველოს თანმიმდევრულ საკანონმდებლო
და ინსტიტუციურ დაახლოებას, რათა 2024 წელს საქართველომ განაცხადი შეი-
ტანოს ევროკავშირის სრულფასოვან წევრობაზე.
3) საქართველოს საგარეო პოლიტიკის უალტერნატივო პრიორიტეტია ჩრდი-
ლოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში (ნატო) გაწევრება. ტრანსატ-
ლანტიკური ერთობა მსოფლიო უსაფრთხოების განმტკიცების უმნიშვნელოვა-
ნესი პირობაა.590
იმავე პოლიტიკური ნების გამოხატულებას ვპოულობთ სხვა მნიშვნელოვან დოკუმენ-
ტებშიც. მათ შორის, ერთ-ერთი უახლესი პოლიტიკური დოკუმენტია საქართველოს პარლა-
მენტში წარმოდგენილი პოლიტიკური პარტიების 2021 წლის 8 ივნისის ერთობლივი გან-
ცხადება საქართველოს ნატოში ინტეგრაციის მხარდაჭერის შესახებ, რომელშიც აღნიშ-
ნულია შემდეგი:

590
იხ. < h ps:// nyurl.com/fnxkeu3h> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

439
 ერთხმად ვადასტურებთ, რომ ნატოს წევრობა არის საქართველოს ეროვნული
უსაფრთხოების უმთავრესი ინტერესი და ეფუძნება ერთსულოვან, ფართო
პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ მხარდაჭერას.591

ნატო და საქართველო

ნატო-საქართველოს ურთიერთობები საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის პირ-

ველივე წლებიდან იწყება. 1994 წელს საქართველო ნატოს „პარტნიორობა მშვიდობისა-
თვის“ (ინგლ. PfP – Parntnership for Peace) პროგრამის თანამონაწილე გახდა. ხოლო 2002 წელს
ნატოს პრაღის სამიტზე საქართველომ გააკეთა ოფიციალური განაცხადი ალიანსში გაწევრე-
ბასთან დაკავშირებით. 2006 წელს ალიანსის გადაწყვეტილებით საქართველოსთან მოხდა
პროგრამის „ინტენსიური დიალოგი გაწევრების საკითხებზე“ (ინგლ. ID – Intensified Dialogue
on Membership Issues) ინიცირება. შედეგად, „საქართველო ფორმალურად გადავიდა პარტნიო-
რობის ფორმატიდან ალიანსის წევრობის კანდიდატობის – ასპირანტის ფორმატზე.“592
განსაკუთრებით აღსანიშნავია 2008 წლის 3 აპრილს, ბუქარესტის სამიტზე ალიანსის
მიერ მიღებული დეკლარაცია (ინგლ. Bucharest Summit Declaration), რომელშიც ვკითხუ-
ლობთ: „საქართველო გახდება ნატოს წევრი ქვეყანა“. ეს პოლიტიკური გადაწყვეტილება
მრავალჯერ იყო დადასტურებული შემდგომშიც ნატოს მხრიდან სხვადასხვა ფორმატში.
ნატოში გაწევრების ფორმალურ გზაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა საქართვე-
ლოსთან წლიური ეროვნული პროგრამის ფარგლებში თანამშრომლობის დაწყებით 2008
წელსვე (რომელიც არის გაწევრების სამოქმედო გეგმის (MAP) ფაზაზე მყოფი ქვეყნების
პრაქტიკული თანამშრომლობის ინსტრუმენტი) და 2014 წლის ნატოს უელსის სამიტზე
საქართველოსთვის „არსებითი პაკეტის“ შემუშავებით (რომლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია
საქართველოს მომზადება გაწევრებისთვის). უელსის სამიტის დეკლარაციამ დაადასტურა
ისიც, რომ ნატოსა და საქართველოს უკვე ხელთ აქვთ ურთიერთქმედების საჭირო
მექანიზმები, რომლებიც ქვეყანას მიიყვანს საბოლოო მიზანთან – ალიანსის წევრობასთან.
ნატოში საქართველოს ინტეგრაციას ხელს უწყობს ნატოს სხვა სამიტებზეც მიღებული
გადაწყვეტილებები (ხაზგასასმელია ნატოს 2016 წლის ვარშავისა და 2018 წლის ბრიუსელის
სამიტები), მინისტერიალები, ნატო-საქართველოს კომისია და სხვა ფორმატებში თანამ-
შრომლობა.

საქართველო, როგორც ევროატლანტიკური უშიშროების

მნიშვნელოვანი კონტრიბუტორი სახელმწიფო

წლების განმავლობაში საქართველო აქტიურად იყო ჩართული ნატოს ეგიდით წარმოებულ

სამშვიდობო ოპერაციებში. ქართული სამხედრო ქვედანაყოფები მონაწილეობდნენ კოსო-
ვოში მიმდინარე სამშვიდობო ოპერაციაში, ხმელთაშუა ზღვაზე მიმდინარე ანტიტე-
რორისტულ ოპერაცია „აქტიურ ძალისხმევა“-ში, ავღანეთში საერთაშორისო უშიშროების
მხარდამჭერი ძალების ოპერაციაში (სადაც შეიარაღებული ძალების ორი ცალკეული ქვეითი

591
იხ. <https://tinyurl.com/4x8drzsv> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
592
იხ. <h ps:// nyurl.com/yzfcs6cn> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

440
ბატალიონით მონაწილეობით საქართველოს პირველი ადგილი ეკავა ოპერაციის მონა-
წილე, არაწევრ ქვეყნებს შორის კონტინგენტის რიცხოვნობის თვალსაზრისით), და ასევე
ავღანეთში ნატოს „მტკიცე მხარდაჭერის“ მისიაში (სადაც საქართველო მისიაში მონაწილე
ქვეყნებს შორის ერთ სულ მოსახლეზე რიგით პირველი კონტრიბუტორი იყო).593

პრობლემები ნატოში საქართველოს გაწევრების გზაზე

ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების მე-10 მუხლი, აგრეთვე დროთა განმავლობაში

გაწევრებისთვის ჩამოყალიბებული მიდგომები, მთლიანობაში, საქართველოს ორგანიზა-
ციაში გაწევრებას შესაძლებელს ხდის.
მე-10 მუხლის ანალიზის შედეგად უნდა დავასახელოთ რამდენიმე წინაპირობა:
 აუცილებელი კონსენსუსი წევრ ქვეყნებს შორის – პოლიტიკური გადაწყვეტილების
მიღება;
 გეოგრაფიული საზღვრები – ევროპული სახელმწიფო;
 ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ამოცანების განხორციელებისთვის ხელშეწ-
ყობა და ჩრდილოატლანტიკური ზონის უშიშროების უზრუნველყოფაში თანამონა-
წილეობა.
საერთო შეფასებით, ამ კრიტერიუმთაგან არცერთია დამაბრკოლებელი გარემოება სა-
ქართველოსთვის. ამასობაში, პრაქტიკაში, აღნიშნული წინაპირობების გარდა, მსურველ
სახელმწიფოებს აგრეთვე მოეთხოვებათ გარკვეული პოლიტიკური, სამხედრო და ღირე-
ბულებითი მზაობის დადასტურება, რაც საბოლოოდ, უნდა უზრუნველყოფდეს იმ ღირებუ-
ლებათა ერთგულებას, რომელსაც ნატოს წევრი ქვეყნები იზიარებენ და რომლის დასაცავად
თავად ეს წევრი ქვეყნები იქნებიან მზად. მიუხედავად იმისა, რომ, ამ მხრივ, პერიოდულად
გამოითქმება ხოლმე შენიშვნები ჩვენი ქვეყნის მიმართ, მთლიანობაში, ამ თვალსაზ-
რისითაც საქართველო მნიშვნელოვნად მიახლოებულია საჭირო სტანდარტებთან.
კიდევ ერთ წინაღობად სახელდება ხოლმე ოკუპირებული ტერიტორიების არსებობა.
თუმცა ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის პრაქტიკაც და საკვანძო ოფიციალური განცხადე-
ბებიც, ძირითადად, ადასტურებს იმას, რომ ეს ფაქტი ვერ გამოდგება საქართველოს გაწევ-
რებისათვის სამართლებრივად „დამბლოკველ“ გარემოებად. მეტიც, იურიდიული თვალ-
საზრისით, ოკუპირებული ტერიტორიებით ნატოში გაწევრება არც კოლექტიური თავდაცვის
თაობაზე გაეროს წესდების 51-ე მუხლის ავტომატურ ამოქმედებას იწვევს (გაყინული
კონფლიქტის დროს ამ მუხლის დანაწესის შეფარდება, უმრავლესობის შეფასებით, არ უნდა
მოხდეს). არადა, სწორედ ამ მუხლს მიმართავს ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების
მე-5 მუხლი. მიუხედავად ასეთი საერთაშორისოსამართლებრივი მოცემულობისა, გაწევ-
რების საწინააღმდეგო პოლიტიკური განცხადებების მნიშვნელოვანი ნაწილი მაინც რუსეთ-
საქართველოს კონფლიქტზე და მასში ნატოს წევრთა ჩართვის საფრთხეზე აპელირებას
ახდენს ხოლმე (სამართლებრივად დაუსაბუთებელი მტკიცების ტირაჟირებით – ნატოს
წევრი ქვეყნები ავტომატურად ჩაერთვებიან რუსეთთან ომში).
ბოლოს, ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსში ახალი წევრის გაწევრებისთვის საკვანძოა თავად
ამ მსურველი სახელმწიფოს ნება, რაც როგორც საქართველოს მოსახლეობამ, ასევე წლების
განმავლობაში ხელისუფლებებმა ურყევად დაადასტურეს. თუმცა ეს განგრძობადი პროცესია
და საჭიროებს ნების მუდმივ გაცხადებას/დადასტურებას საერთაშორისო არენაზე.

593
იხ. იქვე.

441
ევროპის უშიშროებისა და
თანამშრომლობის ორგანიზაცია
თათბირი
პირდაპირი გამყოფი და შეჯახების ხაზები
ჰელსინკის დასკვნითი აქტი
ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენცია
პარიზის ქარტია ახალი ევროპისთვის

კონფერენციიდან ორგანიზაციამდე

ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციას (ეუთო) არ აქვს დამფუძნებელი

წესდება, რომელიც განსაზღვრავდა წევრობის კრიტერიუმებს, მიზანს, სტრუქტურას და ა.შ.
ადრე აღწერილი ორგანიზაციებისაგან განსხვავებით, იგი დაიწყო როგორც კონფერენცია
(თათბირი), რომელშიც თავიდან გაერთიანდნენ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ბლო-
კების წევრი სახელმწიფოები, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები (სულ 35 სახელმწიფო). ეს
სახელმწიფოები „განლაგებულია ვანკუვერიდან ვლადივოსტოკამდე გადაჭიმულ გეოგრა-
ფიულ სივრცეზე.“594 ამ სახელმწიფოთა მიზანი იყო აღმოსავლეთ-დასავლეთის დაპირის-
პირების შერბილება და შესაბამისად, ცივი ომის გამოწვევებისათვის გამკლავება, განსა-
კუთრებით, პირდაპირი გამყოფი და შეჯახების ხაზების გასწვრივ, რომლებიც, ძირი-
თადად, სწორედ ევროპაში იმყოფებოდა. თათბირის მოსამზადებელი სამუშაოების ძალზე
პოზიტიური შედეგი იყო 1975 წელს ჰელსინკის დასკვნითი აქტის ხელმოწერა.
შესაბამისად, თავდაპირველად, თანამშრომლობის სტრუქტურა ჩამოყალიბდა და გან-
ვითარდა ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენციის (თათბირის) (CSCE)
ფორმატში. შემდეგ, შემდგომი თათბირები ჩატარდა 1970–1980-იან წლებში ბელგრადში,
მადრიდსა და ვენაში.
კომუნისტური სისტემის ქვეყნების ბლოკის (აღმოსავლეთის ღერძის – ან ვარშავის ხელ-
შეკრულების ბლოკის) დასასრულთან ერთად, გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს და
90-იანი წლების დასაწყისში, ერთიანი გერმანიის ფორმირებით 1990 წელს, ვარშავის
ხელშეკრულების ორგანიზაციის დაშლით (რომელიც აღმოსავლეთის ბლოკის სამხედრო
სტრუქტურას წარმოადგენდა და 1991 წელს ოფიციალურად შეწყვიტა არსებობა) და
საბჭოთა კავშირის დაშლით 1991 წლის დეკემბერში ბიპოლარული საერთაშორისო წესრიგი
დასრულდა.
მსოფლიოში და ყველაზე მკვეთრად ევროპაში პოლიტიკური ლანდშაფტის მასშტაბურმა
ტრანსფორმაციამ დღის წესრიგში დააყენა კონფერენციის მისიისა და ფორმის რეფორ-
მირების საჭიროება. შედეგად, მონაწილე სუბიექტებმა პარიზში სპეციალური სამიტი მოი-
წვიეს 1990 წელს (რომლის შედეგიც იყო პარიზის ქარტია ახალი ევროპისთვის – საერთო

594
სამოქალაქო განათლების ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა
<http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=4157> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19
სექტემბრის მდგომარეობით. ციტირებულია: ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი:
ლექსიკონი-ცნობარი, ავტ.: ლ. ალექსიძე (რედ.), ლ. გიორგაძე, მ. კვაჭაძე და სხვ. (თბ. 2005).

442
ღირებულებების ყოვლისმომცველი დოკუმენტი), რასაც მოჰყვა სხვა სამიტები და საბო-
ლოოდ, კონფერენციის ინსტიტუციური განვითარება სრულმასშტაბიან საერთაშორისო
ორგანიზაციად. 1994 წელს ბუდაპეშტის სამიტზე მონაწილეებმა მიიღეს აშშ-ის წინადადება
ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის შექმნის შესახებ. ეს გადა-
წყვეტილება ძალაში შევიდა 1995 წლის 1 იანვარს.

ეუთოს ძირითადი მისია

ეუთოს ყურადღების ცენტრშია ქვეყნებს შორის თანამშრომლობა რეგიონში კოლექტიური

უშიშროების სისტემის განვითარების გზით. ჯამში, ეუთო ინარჩუნებს ყოვლისმომცველ
მიდგომას საერთაშორისო უშიშროების მიმართ, რომელიც მოიცავს პოლიტიკურ-სამხედრო,
ეკონომიკურ, გარემოსდაცვით და ადამიანურ ასპექტებს. ამიტომ იგი ეხება უშიშროებასთან
დაკავშირებულ ფართო სპექტრს, როგორიცაა: იარაღის კონტროლი, უშიშროების
მშენებლობის ზომები, ადამიანის უფლებები, ეროვნული უმცირესობები, ეკონომიკური და
გარემოსდაცვითი საქმიანობა და ა.შ.

წევრთა თანასწორობა

57-ივე მონაწილეს (წმინდა საყდრის ჩათვლით) აქვს თანაბარი სტატუსი და გადაწყვეტი-

ლებები მიიღება კონსენსუსის საფუძველზე. ეს გადაწყვეტილებები, დაწყებული ჰელსინკის
დასკვნითი აქტიდან, პოლიტიკური ვალდებულებების წყაროს წარმოადგენს და, პირდაპირი
გაგებით, არ არის იურიდიულად სავალდებულო.

ეუთოს მთავარი ორგანოები

 სამიტი – ეუთოს ქვეყნებისა და მთავრობათა მეთაურთა პერიოდული შეხვედრა, რო-

მელიც გადაწყვეტილების მიღების უმაღლესი ორგანოა. სამიტის გადაწყვეტი-
ლებები მიიღება კონსენსუსის საფუძველზე.
 მინისტრების საბჭო – მონაწილეების საგარეო საქმეთა მინისტრების ყოველწლი-
ური შეხვედრა (გარდა სამიტის წლებისა). სამიტებს შორის ის არის ეუთოს გადა-
წყვეტილების მიმღები და მმართველი ცენტრალური ორგანო.
 მუდმივი საბჭო – პოლიტიკური კონსულტაციისა და გადაწყვეტილების მიღების
მუდმივმოქმედი ორგანო (იკრიბება ყოველკვირეულად ვენაში). იგი შედგება მონა-
წილე სახელმწიფოებისა და წმინდა საყდრის მუდმივი წარმომადგენლებისგან.
 უშიშროების სფეროში თანამშრომლობის ფორუმი – შეიარაღების კონტროლის
რეგულარული ორგანო (იკრიბება ყოველკვირეულად ვენაში).
 მოქმედი თავმჯდომარე – თავმჯდომარე წევრი – ორგანიზაციის ერთი მონაწილე
კალენდარული წლის განმავლობაში, რომელსაც სამიტი განსაზღვრავს. მისი ფუნ-
ქციებია: სამიტების, მინისტრების საბჭოს, მუდმივი საბჭოსა და დამხმარე ორგა-
ნოების სხდომების თავმჯდომარეობა; ეუთოს მიმდინარე საქმიანობის კოორდი-
ნაცია და კონსულტაციების წარმოება, და ა.შ. მოქმედ თავმჯდომარეს ეხმარებიან

443
 წინამორბედი და მომავალი თავმჯდომარე სუბიექტები და ისინი ერთად ქმნიან
ეუთოს „ტროიკას“ (სამეულს).
 გენერალური მდივანი და სამდივნო – მდებარეობს ვენაში, ასევე პრაღაში აქვს
ოფისი დოკუმენტებისთვის.
 სპეციალიზებული ორგანოები – დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის
უფლებათა ოფისი, ეროვნული უმცირესობების უმაღლესი კომისარი, ეუთოს წარმო-
მადგენელი მედიის თავისუფლების საკითხებში და ა.შ.
 ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეა (მისი საერთაშორისო სამდივნო მდებარეობს კო-
პენჰაგენში) – შედგება 300-ზე მეტი პარლამენტარისაგან ეუთოს 56 მონაწილე
სახელმწიფოდან. მისი მიზანია, ხელი შეუწყოს საპარლამენტო ჩართულობას
ეუთოს საქმიანობაში და ხელი შეუწყოს საპარლამენტო დიალოგსა და თანამ-
შრომლობას ეუთოს მიზნებთან დაკავშირებულ საკითხებზე.

მიმდინარე გამოწვევები

ამასთან, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ ცივი ომის შემდგომ პერიოდში ეუთო კვლავ
ეძებს თავის მისიას, ისევე როგორც ეფექტიან პოლიტიკურ და უშიშროების მექანიზმებს
მშფოთვარე რეგიონში, რომელიც კვლავ რეგიონული, სამხედრო და გეოპოლიტიკური
მეტოქეობის არეალს წარმოადგენს.

ეუთო და საქართველო

საქართველომ ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენციასთან თანამ-

შრომლობა 30 წლის წინ, 1992 წელს (როგორც საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთმა სამარ-
თალმემკვიდრემ) დაიწყო და ეუთოს ფორმირებისთანავე ამ საერთაშორისო ორგანიზაციის
აქტიური წევრი გახდა.
ეუთოსთან საქართველოს თანამშრომლობა მოიცავს ქვეყანაში დემოკრატიული ინს-
ტიტუტების გაძლიერებასა და დემოკრატიული არჩევნების ჩატარების ხელშეწყობას (მათ
შორის, საარჩევნო სადამკვირვებლო მისიების მონაწილეობით).
განსაკუთრებით აღსანიშნავია ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენ-
ციის, და შემდგომ უკვე ეუთოს აქტიური ჩართულობა საქართველოს კონფლიქტურ რეგიო-
ნებში (2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომამდე), მათ შორის, საველე მისიით. ამ მხრივ,
პოზიტიური როლი შეასრულა მისიამ ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში. მისიამ საქმი-
ანობა დაიწყო უკვე 1992 წელს.595 ეუთოს მისია ასევე ჩართული იყო საქართველოში სხვა

595
მაგალითად, იხ. 1992 წლის გადაწყვეტილება: „1. Mandates the Personal Representative of the
Chairman-in-Office to Georgia, to be assisted by a staff of two diplomatic advisers and a military team of four
officers, headed by a senior military officer, and requests the Mission to - begin discussions immediately with
all parties to the Georgian-Ossetian conflict to identify and seek to eliminate sources of tension with the aim of
extending civil order and political reconciliation beyond the immediate cease-fire zone to the surrounding towns
and countryside; - initiate a visible CSCE presence in the region and establish contact with local authorities and
representatives of the population;“ 17-CSO/Journal No. 2 Annex 2 <http://www.iccn.ge/files/osce_mis-
sion_to_georgia_mandate_1992_.pdf> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

444
კონფლიქტური სიტუაციების მოგვარების პროცესშიც. მაგალითად, საქართველოს მთავრო-
ბის მოთხოვნითა და ეუთოს მუდმივი საბჭოს 1999 წლის გადაწყვეტილებით, საქართველოსა
და რუსეთის ფედერაციის ჩეჩნეთის რესპუბლიკის საზღვრის მონაკვეთზე გადაადგილებაზე
დაკვირვების მიზნით გაფართოვდა საქართველოში ეუთოს მისიის მანდატი საზღვრის ამ
მონაკვეთის მონიტორინგის თვალსაზრისით.596
ეუთოს ფორმატმა შეუწყო ხელი საქართველოდან რუსული ჯარების გაყვანის პროცესს,
რაც მნიშვნელოვანწილად განაპირობა 1999 წელს სტამბოლში ეუთოს მონაწილე სახელ-
მწიფოების მიერ ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებებისა და შეიარაღებული ძალების
შემცირების შესახებ ხელშეკრულების გადასინჯული ვარიანტის ხელმოწერამ.597 აღსა-
ნიშნავია, რომ რუსეთის მიერ სტამბოლის სამიტზე საქართველოდან ჯარების გაყვანასთან
დაკავშირებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება მხოლოდ 2007 წელს დასრულდა,
„ისიც არასრულად“.598 ვინაიდან დაიხურა მხოლოდ ვაზიანის, ბათუმისა და ახალქალაქის
სამხედრო ბაზები, ხოლო გუდაუთის ბაზის დახურვა მხოლოდ ფორმალურად განხორციელ-
და. მეტიც, 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ რუსეთმა ხელახლა შემოიყვანა
შეიარაღებული შენაერთები საქართველოს ოკუპირებულ რეგიონებში.
ამასთან ერთად, „ეუთოს მხარდაჭერით, 2002 წლიდან, არაერთი მნიშვნელოვანი დე-
მილიტარიზაციის პროექტი განხორციელდა საქართველოში, რომელიც ითვალისწინებდა
ვადაგასული, გამოუსადეგარი და სიცოცხლისათვის სახიფათო საბჭოთადროინდელი საბრ-
ძოლო მასალის განადგურებას.“599

596
PC.DEC/334 15 დეკემბერი 1999 წ., Organization for Security and Co-operation in Europe, Permanent
Council <http://www.iccn.ge/files/osce_mission_mandate_expand_1999.pdf> ხელმისაწვდომია 2022 წლის
19 სექტემბრის მდგომარეობით.
597
იხ. სამოქალაქო განათლების ლექსიკონი (სქოლიო 594).
598
იხ. ლევან ალექსიძე, თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი (გამომცემლობა „იურისტების
სამყარო“ 2015) 406.
599
იხ. <h ps://mod.gov.ge/ge/page/108/saertashoriso-organizaciebi> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19
სექტემბრის მდგომარეობით.

445
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია

პანამერიკული კავშირი
ინტერამერიკული სისტემა
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდება
მშვიდობისა და სამართლიანი წესრიგის მისაღწევად

პანამერიკული კავშირიდან ამერიკის სახელმწიფოთა

ორგანიზაციამდე

საერთაშორისო ორგანიზაციის იდეა, რომელიც ხელს შეუწყობს მშვიდობისა და თანამ-

შრომლობის განხორციელებას კონკრეტული რეგიონის ქვეყნებს შორის, პრაქტიკულად
პირველად შედგა ამერიკის კონტინენტებზე, პანამერიკული კავშირის (ამერიკის რესპუბ-
ლიკების საერთაშორისო კავშირი) დაარსებით 1890 წელს. ის იყო ინტერამერიკული
სისტემის600 ფორმირებისათვის ათვლის წერტილი. მოგვიანებით 1948 წელს, იგი გახდა
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია (OAS), მას შემდეგ, რაც ორგანიზაციის წესდებას
მოეწერა ხელი ბოგოტაში, კოლუმბიაში (ძალაში შევიდა 1951 წელს).
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდების თანახმად:
ამერიკის სახელმწიფოები ამ წესდებით ქმნიან საერთაშორისო ორგანი-
ზაციას, რომელიც მათ შექმნეს მშვიდობისა და სამართლიანი წესრიგის
მისაღწევად, მათი სოლიდარობის განმტკიცების, თანამშრომლობის გაძ-
ლიერებისა და სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და დამოუ-
კიდებლობის დასაცავად.
წესდებაში აღნიშნულია ისიც, რომ ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია წარმოადგენს
რეგიონულ ორგანიზაციას, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების თვალსაზ-
რისით.601

თანამედროვე ვითარება

დღესდღეობით, ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის ჩარჩო აერთიანებს ჩრდილო და

სამხრეთ ამერიკის 35-ივე სახელმწიფოს და ამ ნახევარსფეროში ქმნის მთავარ ფორუმს
დღის წესრიგში არსებულ პოლიტიკურ, იურიდიულ და სოციალურ გამოწვევებზე. ამავე
დროს, ორგანიზაციაში მუდმივი დამკვირვებლის სტატუსი აქვს მინიჭებული 69 სახელმწი-
ფოს, ისევე როგორც ევროკავშირს (EU). ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის შტაბ-ბინა
მდებარეობს ვაშინგტონში, აშშ-ში.

600
სწორედ იმ დროს შეიქმნა სხვადასხვა ინსტიტუცია, რომლებიც უნდა ჩაითვალოს ინტერამერიკული
სისტემის საშენ მასალად, მაგალითად: პანამერიკული ჯანმრთელობის ორგანიზაცია (1902); ინტერ-
ამერიკული იურიდიული კომიტეტი (1906); ბავშვთა ინტერამერიკული ინსტიტუტი (1927); ქალთა
ინტერამერიკული კომისია (1928); გეოგრაფიისა და ისტორიის პანამერიკული ინსტიტუტი (1928) და
ა.შ.
601
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდების 1-ელი მუხლი.

446
ორგანიზაციის დამფუძნებელი პრინციპები

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დავუთმოთ წესდებით გათვალისწინებულ ფუნდამენ-

ტურ პრინციპებს,602 რომელთა შესრულებაც სავალდებულოა ორგანიზაციის წევრების მიერ.
კერძოდ, წესდებაში ფორმულირებულია 14 პრინციპი. მათ შორის, მოცემულია შემდეგი
უნივერსალური პრინციპები:
 საერთაშორისო სამართალი არის სახელმწიფოების ქცევის სტანდარტი მათ შორის
ურთიერთობებში;
 საერთაშორისო წესრიგი არსებითად მოიცავს სახელმწიფოების სუბიექტობის,
სუვერენიტეტისა და დამოუკიდებლობის პატივისცემას და ხელშეკრულებებიდან
და საერთაშორისო სამართლის სხვა წყაროებიდან გამომდინარე ვალდებულებე-
ბის ზედმიწევნით შესრულებას;
 ვალდებულებათა კეთილსინდისიერი შესრულება არეგულირებს სახელმწიფოთა-
შორის ურთიერთობებს;
 ყოველ სახელმწიფოს აქვს უფლება, გარე ჩარევის გარეშე, აირჩიოს თავისი პო-
ლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური სისტემა;
 და ა.შ.
ამავე დროს, ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია არის რეგიონული ორგანიზაცია,
რომელიც ორიენტირებულია რეგიონის სახელმწიფოების სპეციფიკური ინტერესების დაც-
ვაზე. ამ მხრივ, წესდება ხაზს უსვამს შემდეგ პრინციპებს:
 ამერიკის სახელმწიფოთა სოლიდარობა, რომელიც ემყარება წარმომადგენლო-
ბითი დემოკრატიის ეფექტიან განხორციელებას;
 ნახევარსფეროს დაცვა, რაც ნიშნავს, რომ აგრესიის აქტი ერთი ამერიკული სახელ-
მწიფოს წინააღმდეგ არის აგრესიის აქტი ამერიკის ყველა სხვა სახელმწიფოს მი-
მართ;
 ეკონომიკური თანამშრომლობა, რომელიც აუცილებელია ნახევარსფეროს ხალხთა
საერთო კეთილდღეობისათვის;
 უკიდურესი სიღარიბის აღმოფხვრა;
 და ა.შ.

წესდების წვლილი საერთაშორისო სამართლის განვითარებაში

საერთოდ, ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდება წარმოადგენს ხელშეკრულე-

ბას, რომელიც ასახავს, ან ზოგიერთ შემთხვევაში ავითარებს კიდეც საერთაშორისო სამარ-
თლის ფუნდამენტურ ნორმებს სახელმწიფოთა ძირითად უფლებებსა და მოვალეობებზე,
საერთაშორისო დავების მშვიდობიან მოგვარებაზე, კოლექტიურ უშიშროებაზე და ა.შ.
ზოგიერთი მათგანი გამომდინარეობს გაეროს წესდებიდან (მაგალითად, ზემოაღნიშნულ
სახელმწიფოებს შორის მეგობრული ურთიერთობებისა და თანამშრომლობის შესახებ
საერთაშორისო სამართლის პრინციპები), ზოგი – რეგიონული საერთაშორისო სამართ-
ლიდან. ამ უკანასკნელის თვალსაჩინო მაგალითია ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზა-
ციის წესდების შემდეგი დებულება:

602
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდების მე-3 მუხლი.

447
 სახელმწიფოს პოლიტიკური არსებობა დამოუკიდებელია სხვა სახელმწი-
ფოების მხრიდან ცნობისგან. აღიარებამდეც კი სახელმწიფოს აქვს უფლე-
ბა, დაიცვას თავისი მთლიანობა და დამოუკიდებლობა, უზრუნველყოს მისი
დაცვა და კეთილდღეობა და, შესაბამისად, თვითორგანიზდეს ისე, როგორც
ამას საჭიროდ თვლის, აწარმოოს საკანონმდებლო საქმიანობა მისი ინტე-
რესების შესაბამისად, განახორციელოს მმართველობა და განსაზღვროს
მისი სასამართლოების იურისდიქცია და კომპეტენცია. ამ უფლებების
განხორციელება შეზღუდულია მხოლოდ სხვა სახელმწიფოების უფლე-
ბების განხორციელებით საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად.603
ეს დებულება 1933 წლის სახელმწიფოთა უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ მონ-
ტევიდეოს კონვენციის მე-3 მუხლის იდენტურია (ძალიან მცირე სტილისტური ცვლი-
ლებებით).

ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის შიდაორგანიზაციული

სტრუქტურა

 გენერალური ასამბლეა – ორგანიზაციის უმაღლესი ორგანო. ის მოიცავს ყველა

წევრი ქვეყნის დელეგაციებს და განსაზღვრავს ორგანიზაციის მექანიზმებს, პოლი-
ტიკას, მოქმედებებსა და მანდატებს.
 საგარეო საქმეთა მინისტრების საკონსულტაციო შეხვედრები – იმართება წევრი
ქვეყნების გადაუდებელი ხასიათისა და საერთო ინტერესის მქონე პრობლემების
განხილვის მიზნით. როდესაც ერთი ან რამდენიმე წევრი სახელმწიფო, რომლებსაც
რატიფიცირებული აქვთ ურთიერთდახმარების შესახებ ინტერამერიკული ხელშეკ-
რულება (რიოს ხელშეკრულება),604 ითხოვს საკონსულტაციო სხდომის მოწვევას ამ
ხელშეკრულების შესაბამისად, მუდმივმოქმედი საბჭო გადაწყვეტს, რატიფიკაციის
განმახორციელებელი ქვეყნების აბსოლუტური უმრავლესობით უნდა ჩატარდეს თუ
არა ასეთი შეხვედრა.605
 საბჭოები – მოიცავს მუდმივმოქმედ საბჭოსა და ყოველმხრივი განვითარების
ინტერამერიკულ საბჭოს, რომლებიც ანგარიშვალდებული არიან უშუალოდ გენერა-
ლური ასამბლეის წინაშე.
 ინტერამერიკული იურიდიული კომიტეტი – წარმოადგენს ორგანიზაციის საკონ-
სულტაციო ორგანოს იურიდიულ საკითხებში, ხელს უწყობს საერთაშორისო სამარ-
თლის პროგრესულ განვითარებასა და კოდიფიკაციას.
 ადამიანის უფლებათა ამერიკული კომისია (IACHR) – შეიქმნა 1960 წელს. ადამიანის
უფლებათა ამერიკული მექანიზმი შედგება ორი სუბიექტისგან – კომისია და ადა-
მიანის უფლებათა ამერიკული სასამართლო.

603
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდების მე-13 მუხლი.
604
რიოს ხელშეკრულება არის 1947 წელს რიო-დე-ჟანეიროში ხელმოწერილი შეთანხმება ამერიკის
ქვეყნებს შორის. მისი ცენტრალური პრინციპია, რომ ერთის წინააღმდეგ შეტევა ჩაითვლება ყველაზე
თავდასხმად (ცნობილია როგორც „ნახევარსფეროს თავდაცვის დოქტრინა“).
605
ურთიერთდახმარების შესახებ ინტერამერიკული ხელშეკრულების მე-13 მუხლი.

448
  გენერალური სამდივნო – „ორგანიზაციის ცენტრალური და მუდმივმოქმედი ორ-
განო“,606 რომელიც ახორციელებს ადმინისტრაციულ ფუნქციებს და ასრულებს
ინტერამერიკული ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების დეპოზიტარის როლს.
ორგანიზაციის გენერალურ მდივანს ირჩევს გენერალური ასამბლეა 5 წლის ვადით
და მისი ხელახალი არჩევა არ შეიძლება ერთზე მეტჯერ. ამასთან, ამ ვადის გასვლის
შემდეგ აკრძალულია იმავე მოქალაქეობის მქონე პირის არჩევა.
 სპეციალიზებული კონფერენციები – მთავრობათაშორისი შეხვედრები კონკრე-
ტული ტექნიკური საკითხების მოსაგვარებლად ან ამერიკული თანამშრომლობის
კონკრეტული ასპექტების შემუშავების მიზნით, როდესაც გენერალური ასამბლეა ან
საგარეო საქმეთა მინისტრების საკონსულტაციო შეხვედრა გადაწყვეტს ამას.
 სპეციალიზებული ორგანიზაციები – რეგიონული სამთავრობათაშორისო ორგა-
ნიზაციები, რომლებიც დაფუძნებულია მრავალმხრივი ხელშეკრულებებით. ისინი
ასრულებენ სპეციფიკურ ფუნქციებს ამერიკული სახელმწიფოების საერთო ინტე-
რესის მქონე ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით. ეს ორგანიზაციებია: პანამე-
რიკული ჯანდაცვის ორგანიზაცია, ბავშვთა ინტერამერიკული ინსტიტუტი, სოფლის
მეურნეობის სფეროში თანამშრომლობის ინტერამერიკული ინსტიტუტი და ა.შ.

606
ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდების 107-ე მუხლი.

449
აფრიკის კავშირი
აფრიკის ერთობის ორგანიზაცია
პანაფრიკული ორგანიზაცია
აფრიკის კავშირის კონსტიტუციური აქტი
ერთიანი აფრიკის ახალი ხედვა

აფრიკის ერთობის ორგანიზაციის დაფუძნება

აფრიკის ერთობის ორგანიზაცია (OAU) დაარსდა 1963 წელს 32 ხელმომწერი მთავრობის

მიერ აფრიკის კონტინენტიდან. აფრიკის ქვეყნებმა მონაწილეობა მიიღეს ეთიოპიის დედა-
ქალაქში გამართულ კონფერენციაში და შექმნეს პირველად ისტორიაში პანაფრიკული
ორგანიზაცია.

ძირითადი მიზნები

თავდაპირველად, ორგანიზაციის ძირითადი მიზანი იყო კოლონიალიზმის აღმოფხვრა და

რასობრივი დისკრიმინაციის დაძლევა. შესაბამისად, მისი პირველი რეზოლუციები იყო
აპარტეიდის წინააღმდეგ და მხარს უჭერდა განმათავისუფლებელ მოძრაობებს.
შექმნის დღიდან აფრიკის ერთობის ორგანიზაცია მონაწილეობდა აფრიკაში კონფლიქ-
ტების მშვიდობიანი გზით მოგვარების პროცესში. ამ მიზნით შეიქმნა შუამავლობის, მორი-
გებისა და საარბიტრაჟო კომისია.

აფრიკის კავშირი

2002 წელს აფრიკის ერთობის ორგანიზაცია ჩაანაცვლა აფრიკის კავშირმა (AU). აფრიკის
კავშირის კონსტიტუციური აქტის თანახმად, დადგინდა, რომ „ამ აქტმა უნდა შეცვალოს
აფრიკის ერთობის ორგანიზაციის წესდება.“607 დღესდღეობით, კავშირი 55 წევრი სახელ-
მწიფოს ორგანიზაციაა, რომელიც აფრიკის კონტინენტის ყველა აღიარებულ სახელმწიფოს
აერთიანებს. მისი შტაბ-ბინა მდებარეობს ადის-აბებაში, ეთიოპიაში.

ახალი ხედვა – უფრო დიდი ერთობის მისაღწევად

ახალი კავშირის შექმნა განაპირობა იმ დროის ახალმა ხედვამ, რომლის მიზანიც იყო „უფრო
მეტი ერთიანობისა და სოლიდარობის მიღწევა აფრიკის ქვეყნებსა და აფრიკის ხალხებს
შორის“.608 ახალი ხედვა ასევე მოიცავდა უფრო მეტი ინტეგრაციისა და შეჯერებული
მიდგომების მიღწევას ისეთ პრიორიტეტულ მიმართულებებში, როგორებიცაა: მშვიდობა

607
აფრიკის კავშირის კონსტიტუციური აქტის 33-ე მუხლი.
608
იქვე მე-3 (a) მუხლი.

450
და კონტინენტის რეგიონული უშიშროება; აფრიკის ეკონომიკის განვითარება; ადამიანების,
საქონლისა და კაპიტალის თავისუფალი გადაადგილება; სურსათის უსაფრთხოება; სიღა-
რიბის წინააღმდეგ ბრძოლა; გარემოს დაცვა; ჯანდაცვა; და ა.შ.

აფრიკის კავშირის შიდა ორგანოები

 კავშირის ასამბლეა – უმაღლესი ორგანოა და წარმოადგენს ყველა წევრი ქვეყნის

სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურების შეკრებებს. ის განსაზღვრავს კავში-
რის პოლიტიკას, ადგენს მის პრიორიტეტებს, იღებს მის ყოველწლიურ პროგრამებს
და ზედამხედველობს მისი გადაწყვეტილებების შესრულებას.
 აღმასრულებელი საბჭო – შედგება წევრი ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრე-
ბისგან ან ისეთი სხვა მინისტრებისგან ან თანამდებობის პირებისგან, რომლებიც
დანიშნულია წევრი სახელმწიფოების მთავრობების მიერ. ის იკრიბება რეგულა-
რულ სესიებზე წელიწადში ორჯერ მაინც, ასევე შეიძლება შეიკრიბოს რიგგარეშე
სესიაზე. აღმასრულებელ საბჭოს უფლება აქვს: კოორდინაცია გაუწიოს და მიიღოს
გადაწყვეტილებები პოლიტიკის თაობაზე წევრი ქვეყნების საერთო ინტერესის
სფეროებში; განიხილოს საკითხები, რომლებიც მის წინაშე დაისმება; აწარმოოს
მონიტორინგი ასამბლეის პოლიტიკის განხორციელების თვალსაზრისით.
 პანაფრიკული პარლამენტი – ერთ-ერთია იმ ცხრა ორგანოთაგან, რომლებიც 1991
წელს დაარსდა აფრიკის ეკონომიკური გაერთიანების დაფუძნების ხელშეკრუ-
ლებით (აბუჯის ხელშეკრულება). ის ამჟამად ახორციელებს საკონსულტაციო
უფლებამოსილებას. პარლამენტი შედგება იმ სახელმწიფოთა დელეგაციებისგან,
რომლებმაც პარლამენტის დამფუძნებელი ოქმის სავალდებულოობაზე თანხმობა
განაცხადეს (ხუთი წევრი თითო წევრ სახელმწიფოზე).
 მართლმსაჯულებისა და ადამიანის უფლებათა ინსტიტუციები:
o ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული კომისია (ACHPR) შეიქმნა
1987 წელს ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკის ქარტიის განხორ-
ციელებაზე ზედამხედველობისა და მისი დებულებების ინტერპრეტაციის
მიზნით (ასევე ცნობილია როგორც ბანჯულის ქარტია).
o ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული სასამართლოს დაფუძ-
ნების თაობაზე გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა 1998 წელს. სასამართლოს
უნდა გაეძლიერებინა ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული
კომისია და, საერთოდ, ადამიანის უფლებათა აფრიკული სისტემა სავალ-
დებულო გადაწყვეტილებებით (სასამართლომ ოფიციალურად დაიწყო
მუშაობა 2006 წლიდან, როდესაც არჩეულ იქნა პირველი მოსამართლეები).
სასამართლო შედგება 11 მოსამართლისგან, რომლებიც კავშირის ასამბ-
ლეამ აირჩია აფრიკელი იურისტებისგან. მოსამართლეები ნომინირე-
ბულია იმ სახელმწიფოების მიერ, რომლებიც არიან სასამართლოს შექმნის
თაობაზე ოქმის მონაწილეები. ოქმის თანახმად, სასამართლოს შეუძლია,
კომისიაში დამკვირვებლის სტატუსის მქონე არასამთავრობო ორგანიზა-
ციებისა და ფიზიკური პირებისგან პირდაპირ მიიღოს საჩივრები.609 თუმცა

609
ოქმის მე-5 (3) მუხლი (Protocol to the African Charter on Human and Peoples' Rights on the Establishment
of an African Court on Human and Peoples’ Rights).

451
 სასამართლოს ეს უფლებამოსილება აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევებში, რო-
დესაც მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ გაკეთებულია განცხადება სასამარ-
თლოს ამ კომპეტენციის აღიარების თაობაზე.
2008 წელს აფრიკის კავშირის ასამბლეამ მიიღო გადაწყვეტილება
აფრიკის მართლმსაჯულების სასამართლოსა (რომელიც რეალურად არა-
სოდეს შექმნილა) და ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული სა-
სამართლოს ერთიან აფრიკულ სასამართლოდ გაერთიანების შესახებ
(ახალი ერთიანი სასამართლო ჯერ არ მოქმედებს610).
 კომისია – ასრულებს აფრიკის კავშირის სამდივნოს ფუნქციას. კომისია შედგება
თავმჯდომარის, მისი მოადგილის ან მოადგილეებისა და კომისრებისგან.
 მუდმივ წარმომადგენელთა კომიტეტი – ის შედგება აფრიკის კავშირში სახელ-
მწიფოთა მუდმივი წარმომადგენლებისგან და წევრი ქვეყნების სხვა სრულუფ-
ლებიანი წარმომადგენლებისგან. კომიტეტი ასამბლეისა და აღმასრულებელი საბ-
ჭოს სახელით ახორციელებს კავშირის ყოველდღიურ საქმიანობას.
 სპეციალიზებული ტექნიკური კომიტეტები – შიდა ორგანოების ერთობლიობა,
რომელთა მიზანიცაა მჭიდრო თანამშრომლობა კომისიის დეპარტამენტებთან
აფრიკის კავშირის პროექტებისა და პროგრამების ჰარმონიზაციის უზრუნველ-
საყოფად.
 მშვიდობისა და უშიშროების საბჭო – არის „გადაწყვეტილების მიმღები მუდმივმოქ-
მედი ორგანო კონფლიქტების პრევენციის, მართვისა და მოგვარებისთვის“.611 ის
შედგება 15 წევრისგან. ყველას ირჩევს კავშირის აღმასრულებელი საბჭო და
ამტკიცებს ასამბლეა შემდეგ სხდომაზე. წევრების არჩევა ხდება სამართლიანი რე-
გიონული წარმომადგენლობისა და სახელმწიფოებს შორის როტაციის პრინცი-
პებით. ის გადაწყვეტილებებს იღებს კონსენსუსით. მაგრამ მაშინ, როცა კონსენსუსი
შეუძლებელია, პროცედურულ საკითხებზე გადაწყვეტილებები მიიღება უბრალო
უმრავლესობით, ხოლო არსებით საკითხებზე – ორი მესამედით. მისი დამფუძ-
ნებელი ოქმის თანახმად: „წევრი სახელმწიფოები თანხმდებიან, რომ აღიარებენ
და განახორციელებენ მშვიდობისა და უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებებს
კონსტიტუციური აქტის შესაბამისად.“612
 ფინანსური ინსტიტუციები – აფრიკის კავშირის კონსტიტუციური აქტი ითვალის-
წინებს სამი ფინანსური ორგანოს შექმნას, რომლებიცაა: აფრიკის ცენტრალური
ბანკი, აფრიკის საინვესტიციო ბანკი და აფრიკის სავალუტო ფონდი.613 ამ ინსტი-
ტუციების მისიაა ეკონომიკური ინტეგრაციის პროექტების განხორციელება, რო-
გორც ეს ხაზგასმულია აფრიკის ეკონომიკური გაერთიანების დაფუძნების ხელ-
შეკრულებაში (აბუჯის ხელშეკრულება).

610
იხ. სათანადო ოქმის (Protocol on the Statute of the African Court of Jus ce and Human Rights of 2008)
სტატუსი შემდეგ ვებმისამართზე <h ps://au.int/en/trea es> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემ-
ბრის მდგომარეობით.
611
ოქმის (Protocol Relating to the Establishment of the Peace and Security Council of the African Union of
2002) მე-2 (1) მუხლი.
612
ოქმის (Protocol Rela ng to the Establishment of the Peace and Security Council of the African Union of
2002) მე-7 (3) მუხლი.
613
აფრიკის კავშირის კონსტიტუციური აქტის მე-19 მუხლი.

452
  ეკონომიკური, სოციალური და კულტურის საბჭო – შეიქმნა 2004 წელს როგორც
კავშირის საკონსულტაციო ორგანო, შემდგარი სამოქალაქო საზოგადოების ორგა-
ნიზაციებისგან.
 იურიდიული ორგანოები – კავშირის საერთაშორისო სამართლის კომისია შეიქმნა
2009 წელს როგორც დამოუკიდებელი საკონსულტაციო ორგანო; ანტიკორუფციული
მრჩეველთა საბჭო შეიქმნა კორუფციის პრევენციისა და მასთან ბრძოლის შესახებ
აფრიკის კავშირის კონვენციის ფარგლებში, რომელიც ძალაში შევიდა 2006 წლის
აგვისტოში.

ამჟამინდელი მდგომარეობა

დაბოლოს, აღსანიშნავია, რომ აფრიკის კავშირის ინსტიტუციური არქიტექტურა ჯერ კიდევ

განვითარების პროცესშია. მიუხედავად იმისა, რომ აფრიკის ხალხებს აქვთ ნაყოფიერი
გამოცდილება აფრიკული ერთობის ორგანიზაციის ფორმატში ინსტიტუციური თანამშრომ-
ლობის მხრივ, ერთიანი აფრიკის ახალი ხედვა ჯერ კიდევ საჭიროებს ეტაპობრივ განხორ-
ციელებას.

453
არაბულ სახელმწიფოთა ლიგა
არაბული ლიგა
არაბულ სახელმწიფოთა ლიგის პაქტი
არაბული სამყარო
არაბული სახელმწიფოების მიდგომების კოორდინირება

დაფუძნება

არაბულ სახელმწიფოთა ლიგა (ასევე მოიხსენიება როგორც არაბული ლიგა) არის

ორგანიზაცია, რომელიც შედგება არაბული სახელმწიფოებისგან, რომლებიც, ძირითადად,
განლაგებულია არაბეთის ნახევარკუნძულზე, აზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში. დამფუძნე-
ბელი 7 წევრი ქვეყნის – სირიის,614 ტრანსიორდანიის (დღეს იორდანია), ერაყის, საუდის არა-
ბეთის, ლიბანის, ეგვიპტისა და იემენის – წარმომადგენლებმა 1945 წელს დადეს არაბულ
სახელმწიფოთა ლიგის პაქტი (ასევე უწოდებენ არაბულ სახელმწიფოთა ლიგის წესდებას).
მოგვიანებით ორგანიზაციას შეუერთდა დანარჩენი 15 ქვეყანა. არაბული ლიგის შტაბ-ბინა
მდებარეობს ქაიროში, ეგვიპტეში.

ლიგის ძირითადი მიზნები

თავიდანვე ლიგის ძირითადი მიზანი იყო ინსტიტუციური ჩარჩოს შექმნა, რათა არაბული
სამყაროს ქვეყნებს შეენარჩუნებინათ თავიანთი საერთო კულტურული და სულიერი
მემკვიდრეობა, ისევე, როგორც განეხორციელებინათ საკუთარი უშიშროების, პოლიტიკური
და ეკონომიკური ინტერესების დაცვა. შესაბამისად, საერთაშორისო ურთიერთობებში ლიგა
გამოიყენებოდა: არაბული სახელმწიფოების მიდგომების კოორდინირებისთვის, საერთო
პრობლემების განხილვისთვის, წევრ სახელმწიფოებს შორის დავების მოსაგვარებლად და
რეგიონში კონფლიქტების ალბათობის შესამცირებლად.
საკუთარი უშიშროების გამოწვევების გადასაჭრელად 1950 წლის ერთობლივი თავ-
დაცვისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის ხელშეკრულების თანახმად შეიქმნა გაერთია-
ნებული თავდაცვის საბჭო არაბული ლიგის წევრი ქვეყნების ერთობლივი თავდაცვის კოორ-
დინაციის მიზნით. ხელშეკრულებით დადგენილია, რომ საბჭო „შედგება ხელშემკვრელი
სახელმწიფოების საგარეო საქმეთა მინისტრებისა და თავდაცვის მინისტრებისგან ან მათი
წარმომადგენლებისგან. ორი მესამედით მიღებული გადაწყვეტილებები სავალდებულოა

614
სირიას არაბულ სახელმწიფოთა ლიგის წევრობა შეუჩერდა 2011 წლის ნოემბერში, ქვეყანაში
სამოქალაქო დაპირისპირებისა და შემდგომ უკვე ომის დაწყების კვალდაკვალ. ეს განაპირობა სირიის
მთავრობის მიერ ანტისამთავრობო საპროტესტო აქციების სასტიკმა დასჯამ და სამოქალაქო ომმა,
რამაც საბოლოოდ, გამოიწვია უამრავი ადამიანის დაღუპვა და მილიონობით მოქალაქის დევნილად
ქცევა. ბოლო წლებში გააქტიურდა დისკუსია სირიისთვის ორგანიზაციაში წევრის უფლებამოსილებე-
ბის აღდგენის თაობაზე, თუმცა ამ წიგნის დაწერის მომენტისთვის ლიგა გამორიცხავს ორგანიზაციის
სრულუფლებიან წევრთა შორის სირიის დაბრუნებას მანამ, სანამ ამ თემაზე სრული კონსენსუსი არ
იქნება მიღწეული მის წევრთა შორის.

454
ყველა ხელშემკვრელი სახელმწიფოსთვის.“615 დროთა განმავლობაში ლიგის უშიშროების
არქიტექტურა გლობალური გეოპოლიტიკური და რეგიონული გამოწვევების წინაშე აღმოჩნ-
და. ამასთან, ვინაიდან ძველი მექანიზმები არცთუ ისე ეფექტიანი იყო, დროდადრო დღის
წესრიგში დგებოდა წინადადებები სისტემის განვითარების შესახებ, და ეს პროცესი დღესაც
გრძელდება.
ჯამში, ლიგა ინარჩუნებს მნიშვნელოვან სიმბოლურ დატვირთვას როგორც არაბული
ერთიანობისა და კოორდინაციისკენ საერთო მისწრაფების ფორუმი.

ლიგის ძირითადი ორგანოები

 საბჭო – შედგება წევრი ქვეყნების წარმომადგენლებისგან. თითოეულ სახელმწი-

ფოს აქვს ერთი ხმა. საბჭოს ევალება ლიგის მიზნების რეალიზებისა და წევრ სა-
ხელმწიფოებს შორის დადებული ხელშეკრულებების შესრულების ზედამხედვე-
ლობის ფუნქცია.616 იგი იკრიბება რეგულარულ სხდომებზე სხვადასხვა დონეზე –
სამიტის დონეზე, მინისტრების დონეზე (საგარეო საქმეთა მინისტრების დონეზე)
და მუდმივი წარმომადგენლების დონეზე. გარდა ამისა, იგი ასევე იკრიბება რიგ-
გარეშე სესიებზე, როდესაც ამის საჭიროება დადგება. თავდაპირველი პაქტი ითვა-
ლისწინებდა, რომ საბჭოს გადაწყვეტილებები, რომლებიც მიიღება ერთსულოვნად,
სავალდებულო იყო ლიგის ყველა წევრი ქვეყნისთვის, ხოლო ხმათა უმრავლე-
სობით მიღებული გადაწყვეტილებები ავალდებულებდა მხოლოდ დადებითი ხმის
მიმცემებს. მაგრამ „ეს შეიცვალა 2005 წელს და დადგინდა, რომ, თუ ერთსულოვნე-
ბის მიღწევა შეუძლებელია, შემდეგი პროცედურა უნდა შესრულდეს: • გადაწყვე-
ტილება გადაიდება შემდეგ სესიაზე; • თუ საკითხი გადაუდებელია, სპეციალური
სესია ტარდება ერთი თვის განმავლობაში; • თუ შეუძლებელია ერთსულოვნების
მიღწევა შემდეგ სესიაზე, არსებითი საკითხების გადასაწყვეტად საჭიროა დამსწრე
სახელმწიფოთა ორი მესამედი, ხოლო უბრალო უმრავლესობა გამოიყენება სხვა
საკითხებზე კენჭისყრისთვის. ცვლილებით გაუქმდა ის დებულება, რომ გადაწყვე-
ტილებები სავალდებულოა მხოლოდ მათთვის, ვინც მათ ხმა მისცა.“617
 საბჭოს აქვს განსხვავებული უფლებამოსილება სხვადასხვა კონფიგურაციით. მაგა-
ლითად, მაშინ, როცა სამიტი არაბული სახელმწიფოების ლიგაში გადაწყვეტი-
ლების მიმღები უმაღლესი ორგანოა, საგარეო საქმეთა მინისტრების საბჭო გადა-
წყვეტილების მიღების მეორე დონეა. ეს უკანასკნელი განიხილავს საკითხებს და
ამზადებს მათ სამიტის გადაწყვეტილებების მისაღებად და ასევე თავადაც იღებს
მნიშვნელოვან საკითხებზე გადაწყვეტილებებს.

615
ხელშეკრულების მე-6 მუხლი. ამ წიგნში გამოყენებულია ზემოაღნიშნული პაქტისა და ხელ-
შეკრულების თარგმანი, განთავსებული ავალონის პროექტის ვებგვერდზე: Avalon Project at the Yale Law
School: Documents in Law, History and Diplomacy, Lillian Goldman Law Library <https://avalon.law.yale.-
edu/20th_century/arableag.asp> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.
616
პაქტის მე-3 მუხლი.
617
Mervat Rishmawi, The League of Arab States Human Rights Standards and Mechanisms, Open Society Foun-
dations and Cairo Institute for Human Rights Studies, 61 <www.opensocietyfoundations.org/newsroom/enga-
ging-arab-league-promoting-human-rights> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომარეობით.

455
  მინისტრთა სპეციალიზებული საბჭოები – იქმნება სექტორების მიხედვით არაბული
ერთობლივი ქმედებების მხარდასაჭერად. ასეთი საბჭოებია, მაგალითად: არაბული
ქვეყნების შინაგან საქმეთა მინისტრების საბჭო, არაბული ქვეყნების ჯანდაცვის
მინისტრების საბჭო, არაბული ქვეყნების ინფორმაციის მინისტრების საბჭო, და
ა.შ.618
 სპეციალური კომიტეტები – იქმნება საერთო ინტერესისა და თანამშრომლობის
სფეროების შესახებ წინადადებების შესასწავლად და შემუშავების მიზნით. ასეთ
კომიტეტებს მიეკუთვნება: არაბული ადამიანის უფლებათა მუდმივი კომიტეტი, ფი-
ნანსური, ადმინისტრაციული, ინფორმაციული და იურიდიული საკითხების
კომიტეტები.
 ეკონომიკური და სოციალური საბჭო (აგრეთვე მოიხსენიება როგორც არაბული
ECOSOC) – შეიქმნა ერთობლივი თავდაცვისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის
ხელშეკრულებით და შედგება ყველა ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ეკონომიკური
და ფინანსური სფეროების მინისტრებისგან ან მათი წარმომადგენლებისგან. იგი
მონაწილეობს არაბულ სახელმწიფოთა ლიგის წესდების ეკონომიკური და სო-
ციალური დებულებების განხორციელებაში, აგრეთვე ამ მიმართულებით პოლი-
ტიკის შემუშავებაში. საბჭო მონაწილეობს არაბული ეკონომიკური და სოციალური
განვითარების სამიტების მოსამზადებელ შეხვედრებში. გარდა ამისა, იგი ამ-
ტკიცებს არაბული ლიგის ნებისმიერი სპეციალიზებული ორგანიზაციის/ინსტი-
ტუციის შექმნას.
 არაბული პარლამენტი – შეიქმნა 2005 წელს (2012 წლიდან სრულმასშტაბიანად საქ-
მიანობს) და შედგება არაბული ლიგის თითოეული წევრი ქვეყნის ოთხი წარ-
მომადგენლისგან, რომლებიც შეირჩევიან მათი ეროვნული პარლამენტებიდან ან
ეროვნული ასამბლეებიდან. 2014 წელს ლიგის სამიტმა კიდევ ერთხელ დაადას-
ტურა „არაბული პარლამენტის საკონსულტაციო ხასიათი ამ ეტაპისთვის“.619
 გენერალური სამდივნო – აწარმოებს ყოველდღიურ საქმიანობას და შედგება გე-
ნერალური მდივნისა და სხვა თანამდებობის პირებისგან. არაბული ლიგის გენე-
რალური სამდივნო წარმოადგენს ორგანიზაციის ადმინისტრაციულ ორგანოს, აგ-
რეთვე საბჭოს და მინისტრთა სპეციალიზებული საბჭოების აღმასრულებელ ორ-
განოს. საბჭო [საგარეო საქმეთა მინისტრების დონეზე] ნიშნავს გენერალურ მდი-
ვანს ხუთი წლის ვადით.

სპეციალიზებული ინსტიტუციები

გარდა ამისა, ლიგა გახდა ქოლგა ორგანიზაცია, რომელიც, მთლიანობაში, პასუხისმგებე-

ლია არაბული ქვეყნების ინტერესების ხელშესაწყობად შექმნილ მრავალრიცხოვან სპეცია-
ლიზებულ ორგანიზაციებზე. ასეთი სპეციალიზებული ინსტიტუციებია: არაბული ლიგის
განათლების, კულტურისა და მეცნიერების ორგანიზაცია, არაბული შრომის ორგანიზაცია,
არაბული სოფლის მეურნეობის განვითარების ორგანიზაცია, არაბული ადმინისტრაციული
განვითარების ორგანიზაცია, არაბული სახელმწიფოების სამაუწყებლო კავშირი, და ა.შ.

618
იხ. ბაჰრეინის სამეფოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალურ ვებგვერდზე: <www.mofa.gov.-
bh/Default.aspx?tabid=119&language=en-US> ხელმისაწვდომია 2022 წლის 19 სექტემბრის მდგომა-
რეობით.
619
Rishmawi (სქოლიო 617) 49.

456
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის
ქვეყნების ასოციაცია
ასეანის დეკლარაცია
მეგობრობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება
ასეანის თანხმობის დეკლარაცია
მუდმივმოქმედი სამდივნოს შექმნის შესახებ შეთანხმება
ახალი ხედვა 2020
ასეანის გაერთიანება
ასეანის პოლიტიკური-უშიშროების გაერთიანება
ასეანის ეკონომიკური გაერთიანება
ასეანის სოციალურ-კულტურული გაერთიანება

სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაციის შექმნა

სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაცია (ASEAN) შეიქმნა 1967 წელს როგორც

ასეანის დეკლარაციის (ბანგკოკის დეკლარაციის) ხელმომწერ სამხრეთ-აღმოსავლეთ
აზიის ქვეყნებს შორის ინტეგრაციისა და თანამშრომლობის გაღრმავების პლატფორმა.
კერძოდ, ასოციაციის დამფუძნებელი ქვეყნები იყვნენ: ინდონეზია, მალაიზია, ფილიპინები,
სინგაპური და ტაილანდი. მოგვიანებით რეგიონის ხუთი სხვა სახელმწიფოც შეუერთდა ორ-
განიზაციას. შედეგად ასოციაციის წევრთა ოდენობა ათამდე გაიზარდა.

დამატებითი ხელშეკრულებები

1976 წელს ხელი მოეწერა სამ შეთანხმებას: მეგობრობისა და თანამშრომლობის ხელ-

შეკრულებას, რომელიც ხაზს უსვამდა რეგიონში თანამშრომლობის ფუნდამენტურ პრინ-
ციპებს, ადასტურებდა გაეროს წესდების პრინციპებს და ამატებდა წევრ სახელმწიფოებს
შორის ეფექტიანი თანამშრომლობის რეგიონულ პრინციპს; ასეანის თანხმობის დეკლა-
რაცია, რომელიც მიზნად ისახავდა პოლიტიკური და ეკონომიკური კოორდინაციისა და
თანამშრომლობის გაზრდას; და მუდმივმოქმედი სამდივნოს შექმნის შესახებ შეთანხმე-
ბა, რომლის ამოცანაც იყო 1967 წლის ასეანის დამფუძნებელი დეკლარაციით ფორმირე-
ბული ეროვნული სამდივნოების ჰარმონიზაცია.

ასეანის გაერთიანება

ასეანი მხარს უჭერდა ინტეგრაციულ პროცესებს მის წევრ ქვეყნებს შორის. შედეგად, ბოლო-
დროინდელმა გლობალურმა და რეგიონულმა მოვლენებმა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის
ქვეყნები მიიყვანა გაერთიანების შექმნისკენ.

457
 ასეანის 30 წლის იუბილეზე მიიღეს ახალი ხედვა 2020 – ასეანი როგორც სამხრეთ-
აღმოსავლეთ აზიის სახელმწიფოების ერთობა (ინგლ. a concert of Southeast Asian nations).
2003 წელს ასეანის ქვეყნებმა მიიღეს გადაწყვეტილება გაერთიანების ფორმირების თაო-
ბაზე. 2007 წელს ლიდერებმა დაადასტურეს თავიანთი მტკიცე მზაობა 2015 წლისათვის
ასეანის გაერთიანებისათვის ინტეგრაციული პროცესების დაჩქარების თაობაზე და ხელი
მოაწერეს სებუს დეკლარაციას.

ასეანის გაერთიანების კომპონენტები

ასეანის გაერთიანება შედგება სამი სვეტისაგან:

 ასეანის პოლიტიკური-უშიშროების გაერთიანება;
 ასეანის ეკონომიკური გაერთიანება;
 ასეანის სოციალურ-კულტურული გაერთიანება.620

ასეანის ქარტია

გაერთიანებისთვის იურიდიული საფუძველი შექმნა ასეანის ქარტიამ, რომელიც ძალაში

შევიდა 2008 წელს. ეს ქარტია წინ გადადგმული ნაბიჯია ახალი იურიდიული წესრიგის ფორ-
მირებისა და მთელი რიგი ახალი ორგანოების შექმნის გზაზე.
შედეგად, ისევე როგორც სხვა რეგიონული საერთაშორისო ორგანიზაციების შემთხვე-
ვაში, რომელთაც მსგავსი მისია აქვთ, ასეანიც ასევე წარმოადგენს რეგიონული ინტეგრაციის
ტენდენციის კიდევ ერთ გამოხატულებას.

ასეანის ქარტიის პრინციპები

ასეანი დამყარებულია მის დამფუძნებელ სამართლებრივ აქტებში ჩამოყალიბებულ პრინ-

ციპებზე, მაგრამ მათ შორის არსებობს პრინციპები, რომლებიც ხაზს უსვამს რეგიონისა და
თავად ასოციაციის განვითარების გზის სპეციფიკას. ამ პრინციპების მაგალითებია შემდეგი:
 ასეანის ხალხთა სხვადასხვა კულტურის, ენებისა და რელიგიების პატივისცემა,
თუმცა მათი საერთო ღირებულებების ხაზგასმა მრავალფეროვანთა ერთიანობის
სულისკვეთებით;
 ასეანის ცენტრალური მნიშვნელობა რეგიონის სახელმწიფოების საგარეო პოლი-
ტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ ურთიერთობებში;
 მრავალმხრივი ვაჭრობის საერთაშორისო წესებისა და ასეანის რეგიონულ წესებზე
დაფუძნებული რეჟიმების დაცვა (საერთაშორისო ეკონომიკური ვალდებულებების
განხორციელებისა და რეგიონული ეკონომიკური ინტეგრაციის ხელშესაწყობად
ვაჭრობისთვის ბარიერების შესამცირებლად).621

620
ასეანის ინტეგრაციის ინიციატივის (IAI) სტრატეგიულ გარემოსთან და სამუშაო გეგმის მეორე
ფაზასთან ერთად, ისინი ქმნიან ასეანის გაერთიანების საგზაო რუკას. “the ASEAN Political-Security
Community Blueprint, the ASEAN Economic Community Blueprint, the ASEAN Socio-Cultural Community
Blueprint and the IAI Work Plan 2 (2009-2015), as annexed, shall constitute the Roadmap for an ASEAN
Community (2009-2015), and each ASEAN Member State shall ensure its timely implementation”. Roadmap for
an ASEAN Community 2009-2015, Association of Southeast Asian Nations (ASEAN Secretariat 2009) 2.
621
ქარტიის მე-2 მუხლი.

458
შიდაორგანიზაციული სტრუქტურა

 ასეანის სამიტი – არის ასოციაციის უმაღლესი პოლიტიკური ორგანო. ის ნიშნავს

ასოციაციის გენერალურ მდივანს და იღებს გადაწყვეტილებებს ასეანის მიზნების
რეალიზაციასთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან საკითხებზე, ასევე ასეანის სა-
კოორდინაციო საბჭოს, გაერთიანების საბჭოებისა და მინისტრთა სექტორული ორ-
განოების მიერ მისთვის გადაცემულ სხვა საკითხებზე.622
 ასეანის საკოორდინაციო საბჭო – შედგება ასოციაციის საგარეო საქმეთა მინის-
ტრებისგან და იკრიბება წელიწადში ორჯერ მაინც. იგი კოორდინაციას უწევს სა-
მიტის გადაწყვეტილებების შესრულებას და გენერალური მდივნის წარდგინებით
ამტკიცებს გენერალური მდივნის მოადგილეებს.
 ასეანის გაერთიანების საბჭოები – მოიცავს ასეანის პოლიტიკური-უშიშროების
გაერთიანების საბჭოს, ასეანის ეკონომიკური გაერთიანების საბჭოს და ასეანის სო-
ციალურ-კულტურული გაერთიანების საბჭოს. თითოეულ საბჭოს „საკუთარი მე-
თვალყურეობის ქვეშ“ აქვს ასეანის შესაბამისი მინისტრთა სექტორული ორგანო-
ები. ასეანის საბჭოები იკრიბება არანაკლებ წელიწადში ორჯერ და მას უძღვება შე-
საბამისი მინისტრი ქვეყნიდან, რომელიც მოცემულ მომენტში თავმჯდომარეობს
ასოციაციას.623
 ასეანის მინისტრთა სექტორული ორგანოები – შეიქმნა სხვადასხვა სექტორში თა-
ნამშრომლობის განმტკიცების მიზნით ასოციაციის წევრთა ინტეგრაციისა და გაერ-
თიანების მშენებლობის ხელშესაწყობად.
 ასეანის სამდივნო და გენერალური მდივანი – გენერალური მდივანი ასრულებს
ასოციაციის მთავარი ადმინისტრაციული თანამდებობის პირის მოვალეობებს და
ინიშნება 5 წლით (განახლების უფლების გარეშე) და შეირჩევა წევრი სახელმწიფოე-
ბის მოქალაქეებიდან ანბანური როტაციის პრინციპით ქვეყნების დასახელებიდან
გამომდინარე.
 ასეანში მუდმივი წარმომადგენლების კომიტეტი – თითოეული წევრი ქვეყანა ნიშ-
ნავს ასოციაციაში ელჩის რანგის მუდმივ წარმომადგენელს (განთავსების ადგილით
ჯაკარტაში, ინდონეზიაში, სადაც ორგანიზაციის შტაბ-ბინა მდებარეობს). ისინი ერ-
თობლივად ქმნიან მუდმივ წარმომადგენელთა კომიტეტს.
 ასეანის ეროვნული სამდივნოები – დაარსებულია ყველა წევრ ქვეყანაში.
 ასეანის ადამიანის უფლებათა ორგანო – ემსახურება ადამიანის უფლებათა და
ძირითად თავისუფლებათა პოპულარიზაციისა და დაცვის ჩარჩოს.
 ასეანის ფონდი – მხარს უჭერს გენერალურ მდივანს და თანამშრომლობს შიდა
სტრუქტურის შესაბამის ორგანოებთან, ასევე გარე აქტორებთან ასეანის გაერთია-
ნების მშენებლობის მხარდასაჭერად.624

622
ქარტიის მე-7 (2) მუხლი.
623
ქარტიის მე-9 (5) მუხლი.
624
ქარტიის მე-15 (1) მუხლი.

459
სხვა ინსტიტუციები

გარდა ამისა, ქარტია ითვალისწინებს დებულებას ინტეგრაციის პროცესში საერთაშორისო

რეგიონული ინსტიტუციების ჩართვის შესახებ. ამ ინსტიტუციებს უწოდებენ „ასეანთან ასო-
ცირებულ სუბიექტებს“. ამჟამად ამ სტატუსში რეგისტრირებულია მრავალი სუბიექტი, მაგა-
ლითად: ასეანის საპარლამენტთაშორისო ასამბლეა, ასეანის ქიმიური მრეწველობის საბჭო,
ასეანის მშვიდობისა და მორიგების ინსტიტუტი, ასეანის ჭადრაკის კონფედერაცია და ა.შ.

460