Professional Documents
Culture Documents
11 Günde TYT Kimya A4 Birleştirilmiş Notlar - 64 Sayfa (32 Kağıt)
11 Günde TYT Kimya A4 Birleştirilmiş Notlar - 64 Sayfa (32 Kağıt)
TYT
KİMYA
ÜCRETSİZ
YOUTUBE VİDEO DERS NOTLARI
Sinan İHTİYAROĞLU
İçindekiler
1.Gün: Kimya Bilimi……………………………….…. 3
9.Gün: Karışımlar…………………………………...… 49
1
2
SİMYADAN KİMYAYA
❖ Eski çağ insanlarının deneme yanılma yoluyla yaptığı çalışmalara simya
(alşimi) denir. Bu işle uğraşanlara simyacı (alşimist) denir.
❖ Simya, deneme yanılmaya dayalı olduğu, teorik temelleri olmadığı ve sistematik
bilgi birikimi sağlamadığı için bilim değildir.
❖ Simya döneminde ki en önemli iki uğraş;
• Değersiz madenleri altına çevirmek,
• Ölümsüzlük iksirini bulmaktır.
/kimyadersleri
Simya Kimya
• Bir bilim dalı değildir. • Bir bilim dalıdır.
• Deneme ve yanılmaya dayalı • Deneysel çalışmalar yapar.
çalışmalar içerir. • Sistematik ve bilimsel yöntemler
• Çalışmalar teorik temellere kullanılarak çalışmalar yapar.
dayanmaz. • Sistematik bilgi birikimi oluşmuştur.
• Sistematik bilgi birikim oluşmamıştır.
3
KİMYA BİLİMİNE KATKI SAĞLAYAN BİLİM İNSANLARI
Empedokles Demokritos
• Bütün nesnelerin ateş, su, hava ve • Atom fikrini ortaya atan ilk
toprak olmak üzere dört temel simyacıdır.
maddeden oluştuğunu ileri • Maddelerin bölünemeyen en küçük
sürmüştür. parçacığına Yunanca bölünemeyen
• Sevgi ile maddelerin birbirini anlamına gelen atomos (atom)
çektiğine , nefret ile ittiğine adını vermiştir.
inanmıştır.
/kimyadersleri
Aristo (Aristoteles)
• Aristo’ya göre evren dört temel
Ateş
elementten oluşur. Bu elementler ateş,
Kuru Sıcak
su, hava ve topraktır.
• Aristo bu elementlerin farklı oranda
birleşmeleriyle farklı özellikte maddelerin Toprak Hava
4
Cabir Bin Hayyan Ebû Bekir er-Râzî
• İslam dünyasında kimya biliminin • Kroze, fırın gibi laboratuvar araç
temelini atan Câbir bin Hayyan gereçlerini geliştirmiştir.
atomun parçalanabileceğini • Kostik sodayı, gliserini keşfetmiş,
söylemiştir. alkolü antiseptik olarak tıpta
• Sitrik asit, asetik asit, tartarik asit, kullanmış, karıncalardan damıtma
arsenik tozunu keşfettiği düşünülen yolu ile formik asidi elde etmiştir.
Câbir bin Hayyan nitrik asit, hidrojen
klorür, sülfürik asit, kral suyunu elde
etmiştir.
• Damıtmada kullanılan imbiği
geliştirmiştir.
• İlk kimya laboratuvarını kurmuştur.
/kimyadersleri
5
KİMYANIN ALT DİSİPLİNLERİ
Organik Kimya Anorganik Kimya
• Temel olarak karbon atomunun • Organik olmayan bileşiklerin
oluşturduğu, karbon (C) atomuyla yapılarını, özelliklerini ve
hidrojen, oksijen, azot gibi atomları tepkimelerini inceleyen alt disiplindir.
da içeren bileşiklerin fiziksel ve • Organik bileşikler dışındaki tüm
kimyasal özelliklerini inceleyen alt bileşikleri inceler.
disiplindir.
/kimyadersleri
Fizikokimya Endüstriyel Kimya
• Kimyasal sistemlerde fiziksel • Kimyasal bileşik ve olayları
özellikleri ve enerji-iş dönüşümlerini kullanarak toplu üretimlerde ürünün
inceleyen alt disiplindir. verimini, kalitesini artırmak,
6
Başlıca Kimya Endüstrileri Kimya Alanı ile İlgili Başlıca
• İlaç Endüstrisi Meslekler
/kimyadersleri
KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ
ELEMENTLER BİLEŞİKLER
• Aynı proton sayısına sahip tek tür • En az iki farklı tür atomun bir araya
atomlar topluluğuna element denir. He, gelmesiyle oluşan maddelere bileşik
Ar, N2, O2, Cl2, O3, S8 denir. H2O, HCl, H2SO4, CaCO3
• Saf maddelerdir. • Saf maddelerdir.
• Homojendirler. (Hal değişimi hariç) • Homojendirler. (Hal değişimi hariç)
• Belirle erime noktası, kaynama noktası • Belirle erime noktası, kaynama noktası
gibi ayırt edici özellikleri vardır. gibi ayırt edici özellikleri vardır.
• Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle • Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar ,
ayrıştırılamazlar. kimyasal yöntemlerle ayrıştırılabilirler.
• Temel olarak metal, ametal, yarı metal • Bileşiği oluşturan elementler arasında
ve soygaz olarak sınıflandırılabilir. belirli bir oran vardır.
• Sembollerle gösterilirler. • Formüllerle gösterilirler.
7
Elementlerin Sembollerle Gösterimi – İlk 20 Element
/kimyadersleri
8
Sık kullanılan bazı bileşiklerin yaygın adları
/kimyadersleri
Radyoaktif
Patlayıcı Zehirli Çevreye
(Toksik) Zararlı
9
Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri
Na Ca Hg NO2
(Sodyum) (Kalsiyum) (Civa) (Azot dioksit)
K Mg Pb SO3
(Potasyum) (Magnezyum) (Kurşun) (Kükürt trioksit)
Fe H 2O Cl2
CO
(Demir) (Su) (Klor)
(Karbon
monoksit)
CO2
(Karbon dioksit)
/kimyadersleri
10
Atom Modellerinin Tarihsel Gelişimi
/kimyadersleri
11
Rutherford Atom Modeli
❖ Atomda pozitif yükler çekirdek denilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır.
❖ Atomun yapısı çoğunlukla boşluktan oluşur.
❖ Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını artı yükler (proton) oluşturur.
❖ Çekirdekteki pozitif yük kadar etrafında eksi yükler bulunur.
/kimyadersleri
12
Absorbsiyon
Emisyon
Hidrojen atomunun temel hali Hidrojen atomunun absorbsiyon ve emisyon hali
❖ Elektronun çekirdeğe en yakın en düşük enerjili hâline atomun temel hâli denir.
Temel hâlde atom kararlıdır ve ışın yaymaz.
❖ Elektronun dışarıdan enerji alarak daha yüksek enerji düzeyine geçmesine
(absorbsiyon) atomun uyarılmış hâli denir. Atom uyarılmış hâlde kararsızdır.
❖ Kararsız haldeki atom kararlı olmak için aldığı enerjiyi ısı ve ışık olarak yayarak
(emisyon) temel hale geri döner.
/kimyadersleri
Atomun Yapısı
Atomun Temel Tanecikleri
Atom Modelleri
13
A-Kütle Numarası İyon Yükü
Proton ve nötron Bir atom elektron
X
_
sayısının toplamıdır. A aldığında (-) yük,
+ elektron verdiğinde ise
Z-Atom Numarası n (+) yükle yüklenir. Bu
Atomun çekirdeğinde şekildeki taneciklere
bulunan proton iyon denir.
Z e- (-) yüklü iyonlara anyon
sayısıdır. Çekirdek
yükü de denir. (+) yüklü iyonlara katyon
denir.
/kimyadersleri
14
İzotop İzoton İzobar İzoelektronik
Proton sayıları Nötron sayıları aynı, Kütle numaraları Elektron sayıları
aynı, nötron proton sayıları farklı aynı, proton sayıları ve dağılımları
sayıları farklı atomlara izoton farklı atomlara aynı,
atomlara izotop atomlar denir. izobar atomlar denir. proton sayıları
atomlar denir. farklı atomlara
Aynı elementin izoelektronik
farklı kütleli atomlar denir.
atomlarıdır.
Kimyasal ve
Kimyasal ve fiziksel Kimyasal ve fiziksel
Kimyasal
özellikleri aynı, fiziksel özellikleri
özellikleri farklıdır. özellikleri farklıdır.
fiziksel özellikleri farklıdır.
farklıdır.
/kimyadersleri
Periyodik Cetvelin Tarihçesi
Mendeleyev Moseley
❖ Mendeleyev bilinen 63 tane elementi ❖ Moseley X ışınları ile yaptığı
artan atom kütlelerine göre deneylerde 13Al ile 79Au arasındaki 38
sıralamıştır. elementin atom numarasını bulmuştur.
❖ Elementlerin fiziksel ve kimyasal ❖ Elementlerin fiziksel ve kimyasal
özelliklerinin de periyodik olarak özelliklerinin atom numarasına (proton
tekrarlandığını bulmuştur. sayısına) bağlı olduğunu kanıtlamıştır.
❖ Elementleri sekiz grup ve on iki sıra ❖ Periyodik sistemi artan atom
olarak düzenlemiştir. numarasına göre düzenlemiştir.
❖ Keşfedilmemiş olan bazı elementlerin
özelliklerini tahmin ederek tabloda
yerlerini boş bırakmıştır.
❖ Yeni elementlerin bulunabileceğini
öngörmüştür.
15
Periyodik Sistem
1A Ametal 8A
H 2 3A 4A 5A 6A 7A
A
Toprak Alkali Metallar
B Grupları
Toprak Metallari
Alkali Metallar
Halojenler
Soygazlar
Geçiş Metalleri
İç Geçiş Metalleri
/kimyadersleri
1H : 6C : 11Na : 16S :
16
Elementlerin Sınıflandırılması
Metaller Ametaller Yarı metaller Soygazlar
Periyodik tabloda H,C,N,O,F,Cl,Br,I,P, B,Si,Ge,As,Sb,Te,P 8A grubu
elementlerin çoğu S,Se elementleri o,At elementleri yarı elmentleridir.
metaldir. ametaldir. metaldir. He,Ne,Ar,Kr,Xe,
Isı ve elektriği iyi Elektrik akımını Elektrik iletkenlikleri Rn.
iletirler. iletmezler (Grafit metallerden az, Kararlı
Tel ve levha hariç) ametallerden çoktur. yapıdadırlar.
haline Kırılgandırlar. Tel ve levha haline Tepkimeye
getirilebilirler. Mattırlar. getirilebilirler. girmezler.
Parlaktırlar. Oda sıcaklığında Parlak veya mat Özel koşullarda Kr
Oda sıcaklığında katı,sıvı veya gaz olabilirler. ve Xe’nun
civa hariç tüm halde bulunabilirler. Oda sıcaklığında bileşikleri
metaller katıdır. Genellikle moleküler tamamı katıdır. sentezlenmiştir.
Genellikle halde bulunurlar. Renksiz ve
bileşikleri halinde Fiziksel özellikleri kokusuzdurlar.
bulunurlar. metallere, kimyasal Oda sıcaklığında
özellikleri ametallere tamamı gazdır.
benzer. Tek atomlu
(atomik) halde
bulunurlar.
/kimyadersleri
17
3- İyonlaşma Enerjisi (İE) ❖ İyonlaşma enerjisi ile atom yarıçapı
❖ Gaz halindeki nötr bir atomdan bir genellikle ters orantılıdır.
❖ Aynı grupta yukarıdan aşağıya
elektron koparmak için gereken doğru gidildikçe atom yarıçapı
enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. artarken, 1. iyonlaşma enerjisi
azalır.
❖ Aynı periyotta soldan sağa doğru
X(g) + İE1 X1+(g) + e-
gidildikçe atom yarıçapı azalırken,
X1+(g) + İE2 X2+(g) + e- 1. iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
X2+(g) + İE3 X3+(g) + e-
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
İE1 < İE2 < İE3 < İE4 < ….. <İEn
/kimyadersleri
18
3Li, 7N ve 9F elementleriyle ilgili 12Mg ve 20Ca elementleriyle ilgili;
büyüktür. ve II
elektronegatifliğinden büyüktür.
/kimyadersleri
Kimyasal Tür
19
Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması
Bağlanan Türlere Göre Bağın Sağlamlığına Göre
1. Atomlar Arası Bağlar: Aynı veya 1. Güçlü Etkileşimler: Kimyasal türler
farklı tür atomlar arasındaki bağlar. birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve
çekirdekler arasında elektrostatik itme ve
çekme kuvvetleri meydana gelir.
H Cl Cl Cl O Çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden
büyükse güçlü etkileşimler yani
H H
kimyasal bağ oluşur.
Cu Cu He He
2. Zayıf Etkileşimler: Çekme-itme
2. Moleküller Arası Bağlar: Aynı veya kuvvetlerinin birbirine yakın olduğu
farklı tür moleküller arasındaki bağlar. durumlarda ise zayıf etkileşimler yani
fiziksel bağ oluşur.
H Cl
çekirdek elektron
+ -
O çekirdek çekirdek elektron
Cl Cl elektron
H H + + - -
Cl Cl
/kimyadersleri
20
Lewis Yapısı
1. Elementin katman elektron dizilimi yazılır.
2. Son katmandaki elektron sayısı bulunur.
3. Element sembolününün çevresine değerlik elektron sayısı kadar nokta konur.
4. Noktalar sembolün dört tarafına teker teker yerleştirilir. Dörtten fazlaysa ikili
olur.
5B : 12Mg : 12Mg
2+
:
6C : 13Al : 13Al
3+ :
3-
7N : 7N :
2-
8O : 8O :
-
2He : 9F :
/kimyadersleri
İyonik Bağ
❖ Metal ile ametal atomları arasında elektron alış-verişi ile oluşurken katyon ve
anyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri ile oluşan kimyasal bağa
iyonik bağ denir.
• 11Na metali ile 17Cl ametali arasında oluşan • 11Na metali ile 16S ametali arasında oluşan
NaCl iyonik bağlı bileşiğinin Lewis gösterimi Na2S bileşiğinin Lewis gösterimi
-
Na + Cl Na +
[Cl]
21
❖ İyonik bileşiklerde zıt yüklü iyonlar itme ve çekme kuvvetlerini dengeleyecek
şekilde bir araya gelerek düzenli bir kristal örgü yapı oluşturur. Bu yapıya iyonik
kristal denir.
❖ İyonik kristalde tekrarlayan yapısal birimlere birim hücre denir.
/kimyadersleri
22
İyonik Bileşiklerin Adlandırması
❖ İyonik bileşikler adlandırılırken önce katyon (metal veya kök) adı sonra anyon
(ametal veya kök) adı yazılır ve okunur.
❖ Değişken değerlikli metal varsa metalin adının yanına, o bileşikte aldığı iyon yükü
parantez içinde roma rakamıyla belirtilir.
/kimyadersleri
Bileşik Adı
Kökler
Değişken Değerlikli FeSO4
NH4+ Amonyum
Metaller Fe2(SO4)3
OH- Hidroksit
Cu +1 +2 Mg3N2
NO3- Nitrat
Hg +1 +2 Mg3(PO4)2
SO42- Sülfat
Fe +2 +3 NaBr
CO32- Karbonat
Sn +2 +4 Li2S
PO43- Fosfat
Pb +2 +4 CuCl
CN- Siyanür
CuCl2
CH3COO- Asetat
Amonyum nitrat
Potasyum sülfat
23
Kovalent Bağ
❖ Ametal-ametal atomları arasında iki veya daha fazla elektronunun ortaklaşa
kullanılması ile kovalent bağ oluşur.
❖ Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti
(ortaklanmış elektron çifti) , bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise
ortaklanmamış elektron çifti denir. Ortak kullanılan bir çift elektron, bir kovalent
bağ yapar ve (––) çizgi ile gösterilir.
H + H H H H + Cl H Cl
Bağlayıcı elektron çifti
Bağlayıcı elektron çifti H H H Cl
/kimyadersleri
24
Moleküllerin Lewis Yapısı, Polarlık ve Apolarlık
POLAR APOLAR
Simetrik değilse molekül polardır. Simetrikse molekül apolardır.
/kimyadersleri
25
Metalik Bağ
❖ Metal atomları bir araya geldiğinde değerlik elektronunu vermiş gibi davranan
metal katyonu ve ortamda serbest dolaşan değerlik elektronları bulunur.
❖ Serbest dolaşan elektronlar adeta bir elektron denizi
oluşturur. Elektronların oluşturduğu elektron denizi ile pozitif
metal iyonları arasındaki elektrostatik çekime
metalik bağ denir.
Metallerin özellikleri
• Isı ve elektriği iletirler.
• Yüzeyleri parlaktır.
• Tel ve levha hâline getirilebilirler.
• Esnektirler, dövülebilir ve
şekillendirilebilirler.
/kimyadersleri
26
Zayıf Etkileşimler
FON
a. Dipol – dipol etkileşim
b. İyon-dipol etkileşim
c. İndüklenmiş dipol etkileşimleri
I. Dipol-indüklenmiş dipol II. İyon-indüklenmiş dipol
III. İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol
(London Kuvvetleri)
/kimyadersleri
27
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Fiziksel Değişim: Maddenin kimlik Kimyasal Değişim: Maddenin kimlik
özelliği değişmeden boyutu, şekli, fiziksel özelliğinin değişmesidir. Kimyasal değişim
hâli (katı, sıvı, gaz) ve fiziksel özelliklerinin maddenin iç yapısının değişmesidir. Bu
değişmesidir. Fiziksel değişimde olaylar sırasında hem kimyasal hem de
maddenin kimyasal yapısı değişmediği fiziksel özellikler değiştiği için maddenin
için formülü de değişmez. kimyasal formülü de değişir.
• Yanma
• Parçalanma, kırılma, yırtılma olayları • Asit-baz tepkimeleri
• İyonların elektriği iletmesi
• Hâl değişim olayları (erime, donma…)
• Mayalanma olayları
• Tuzun, şekerin suda çözünmesi • Elektroliz
• Küflenme, çürüme, besinlerin
• Metallerin elektriği iletmesi
ekşimesi besinlerin pişirilmesi
• Gökkuşağı oluşumu • Fotosentez , sindirim
• Betonun donması (sertleşmesi)
• Sütten yağ eldesi
• Yağlı boyanın kuruması
/kimyadersleri
MADDENİN HALLERİ
Maddeler katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört halde bulunurlar.
28
Su Döngüsü
❖ Deniz ve göllerdeki sular sıcaklık yükseldiğinde
buharlaşarak atmosferde su buharını ve
bulutları oluşturur.
❖ Bulutlardaki su damlacıkları sıcaklığa göre
yağmur, kar ve dolu olarak yeryüzüne iner.
❖ Suyun hâl değiştirerek yeryüzü ve atmosfer
arasındaki çevrimine su döngüsü denir.
❖ Suyun katı hâlinin yoğunluğu sıvı hâlden küçük olduğu için donma olayı
yüzeyden başlayarak gerçekleşir ve buz suda yüzer. Bu durum göl ve deniz
canlıları için buz tabakanın altında kalan suyun fazla soğumasını önleyerek
doğal bir yalıtım sağlar.
/kimyadersleri
29
Havadan Azot ve Oksijen Gazı Eldesi
• Kuru hava hacimsel olarak yaklaşık %78 azot, %21 oksijen, %1 diğer gazları (argon,
karbon dioksit, su buharı vb) içerir.
• Havadan azot ve oksijenin elde edilmesi ayrımsal damıtma yöntemiyle gerçekleştirilir.
4. Kolona gelen sıvı karışımındaki azot, kaynama noktası daha düşük (-196 oC) olduğu için
kolonun üstünden gaz olarak çıkar. Azotun gaz olarak bulunduğu sıcaklıkta (-183 oC)
oksijen hâlâ sıvıdır. Sıvı olan oksijen kolonun alt kısmından ayrılır.
Yapılan işlem sonucunda havadan azot ve oksijen elde edilir.
/kimyadersleri
Katılar
Tanecikleri gelişigüzel
istiflenmiş belirli
İyonik Moleküler Kovalent Metalik
geometrik şekilleri Kristaller Kristaller Kristaller Kristaller
olmayan katılardır.
İyonik bağlı Molekülleri arasında Kovalent Metalik bağ
Sert ve sıkıştırılamazlar.
bileşiklerden oluşan zayıf Hidrojen bağı, bağlarla ağ ile birbirine
Cam, lastik, plastik,
katılardır. dipol-dipol etkileşim, yapısı oluşan bağlanmış
tereyağ..
Tuzlar iyonik London kuvveti katılardır. katılardır.
kristallerdir. bulunan katılardır. Elmas,Grafit, Çinko (Zn),
NaCl, CsCl, ZnS, I2(iyot), H2O(buz), Kuvars(SiO2), Ag, Cu, K,
MgO, CaF2 .. P4, S8, CO2, SiC, Si3N4 .. Na ..
C6H12O6 ..
30
Sıvılar
Viskozite
Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite adı verilir. Viskozitenin tersi
akıcılıktır.
Sıvı Viskozite(Pa.
Viskoziteyi etkileyen faktörler s)
Su 0,894
Zeytinyağı 81
Moleküller Arası Çekim
Sıcaklık
Kuvveti Gliserin 1200
/kimyadersleri
Buharlaşma – Yoğuşma
❖ Sıvının enerji alarak sıvı yüzeyindeki taneciklerin sıvı yüzeyinden ayrılmasına
buharlaşma denir.
❖ Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.
❖ Maddenin gaz veya buhar fazından ısı vererek (ekzotermik) sıvı fazına geçmesi
olayına yoğuşma denir. Yağmur, çiğ oluşumu, soğuk havalarda camlarda oluşan
buğu yoğuşmaya örnektir.
31
Denge Buhar Basıncı
Buharlaşma hızının yoğuşma hızına eşit olduğu durumda sıvı, buharıyla dengededir.
Sıvısıyla dengede olan buharın oluşturduğu basınca denge buhar basıncı denir.
/kimyadersleri
Kaynama ve Dış Basınç
Sıvının yüzeyinde oluşan buhar basıncının dış basıncına eşit olduğu sıcaklık noktasına
kaynama noktası denir.
Kaynama Noktası
• Dış basınç azaldıkça azalır. 255 mm Hg
K.N: 710C
• Sıvının cinsine bağlıdır.
• Sıvının saflığına bağlıdır.
Buharlaşma Kaynama
760 mm Hg
Her sıcaklıkta Belirli tek bir sıcaklıkta
K.N: 1000C gerçekleşir. gerçekleşir.
Sıvı yüzeyinde Sıvının her yerinde
gerçekleşir. gerçekleşir.
Yavaştır Hızlıdır
Kabarcıklar oluşmaz. Kabarcıklar oluşur.
Kaynama noktası;
ısıtıcının gücüne, sıvının miktarına ve kabın şekline bağlı değildir.
32
Atmosferdeki Su Buharı
/kimyadersleri
Gazlar
Basınç (P) Hacim (V) Sıcaklık (T) Miktar (n)
Atmosferin Hacim maddenin Sıcaklık termometre ile Atom ve
yeryüzüne boşlukta kapladığı ölçülür. moleküller çok
uyguladığı basınca alandır. Gazın Kelvin cinsinden küçük
atmosfer basıncı hacmi bulunduğu sıcaklığa mutlak taneciklerdir.
denir. Atmosfer kabın hacmine sıcaklık denir ve T ile
1 mol = 6,02.1023
basıncı barometre eşittir. gösterilir.
tane
ile ölçülür. Celsius (oC) cinsinden
N.K’da
sıcaklık ise t ile 1 mol atom ya da
1 atm = 760 mmHg 1 mol gaz = 22,4L
(litre) yer kaplar. gösterilir molekül içeren
bir gazın toplam
o
Kelvin (K) = Celcius ( C) + 273 kütlesi, mol
T (K) = t (oC) + 273 kütlesini (MA)
ifade eder.
33
Hal Değişim Grafikleri
Sıcaklık (oC) I, III ve V. Bölgelerde
• Sıcaklık artar.
buharlaşma GAZ • Kinetik enerji artar.
Kaynama
noktası • Potansiyel enerji
yoğuşma
erime değişmez.
Erime
noktası
SIVI
• Madde homojen
KATI donma
görünümlüdür.
Zaman
I.Bölge II.Bölge III.Bölge IV. Bölge
V.Bölge
II ve IV. Bölgelerde
• Sıcaklık sabittir.
• Kinetik enerji değişmez.
• Potansiyel enerji artar.
• Madde heterojen
görünümlüdür.
/kimyadersleri
Plazma
❖ Evrendeki en yaygın fiziksel hâl olan plazma maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri
dışındaki 4. hâlidir.
❖ Güneş sistemindeki en büyük plazma örneği güneştir.
❖ Gaz hâlde bulunan maddeye enerji verilirse bir kısım atomdan elektron koparak,
serbest elektronlar ve iyonlar oluşur. Bu durumda aynı ortamda
✓ Serbest elektronlar Özellikleri
✓ İyonlar • Belirli şekil ve hacimleri yoktur
• Yoğunlukları katı ve sıvılardan daha azdır.
✓ Atomlar • Elektriği iyi iletmesine rağmen nötral
yapıdadır.
✓ Moleküller bulunur, • Pozitif yük sayısı negatif yük sayısına
eşittir.
❖ Nötr atom, molekül, (+) ve (–) yüklü
• Yüksek sıcaklık ve basınçta oluşabilir.
taneciklerin ve serbest elektronların bir arada • Büyük bir enerji yoğunluğuna sahiptir.
• Gazlardan farklı olarak ısıyı iyi iletir, elektrik
bulunduğu fiziksel hâle plazma veya ve manyetik alandan etkilenir.
• Şimşek, yıldırım, mum, kibrit alevi, kutup
iyonize gaz denir. ışıkları, volkan lavları, Güneş ve yıldızlar,
floresan lamba, neon ışıkları, plazma topu,
plazma televizyon örnektir.
34
/kimyadersleri
35
/kimyadersleri
36
/kimyadersleri
37
/kimyadersleri
38
/kimyadersleri
39
ş ğ
ş ğ
ş ş
Buna göre, oluşan suyun kütlesi kaç
gramdır?
A)1,8 B)3 C)3,6 D)7,2 E)14,4
Buna göre C3H4’ün kütlesi x kaçtır?
A)3,6 B)4 C)4,4 D)4,8 E)40
/kimyadersleri
40
şğ
𝑚𝐶
ş ( )
𝑚𝑂
ş şğ
ş
𝑚𝐶
( )
𝑚𝐻
/kimyadersleri
şğ şğ ş
ş
41
Katlı oranları bulurken dikkat ş ğ ş
edilmesi gereken noktalar.
1. Bileşikler iki elementten oluşmalıdır.
2. Bileşikler aynı iki elementten
oluşmalıdır.
3. Bileşiklerin basit formülleri farklı
olmalıdır. Başka bir ifadeyle katlı oran 1
olamaz.
Bu şartlar yerine geldiğinde
elementlerden birinin miktarı eşitken
diğer elementin kütleleri arasındaki
oran katlı orandır.
/kimyadersleri
ş
ş
ş
ş
ş
ş
ş ş
ş ş
ş ğ
A) XY, XY2
şğ
B) X2Y, X2Y3
şğ
C) X2Y3, X3Y4
A)XY B)XY2 C)XY3 D)X4Y6 E)XY6
D) X2Y, XY2
E) X2Y, XY3
42
MOL KAVRAMI
❖ Mol: Atom, molekül gibi çok küçük türlerle ilgili hesaplamalar için geliştirilmiş
kavramdır.
2 tane = 1 çift
10 tane = 1 deste
12 tane = 1 düzine
6,02×1023 tane = 1 mol
/kimyadersleri
43
Bağıl atom kütlesi
❖ Atomların kütleleri çok küçük olduğu için atom kütlesinin doğrudan ölçülmesi de
mümkün değildir.
❖ Bir atom kütlesinin karbon kütlesine kıyaslanması ile bulunan sayıya bağıl atom kütlesi
(ağırlığı) denir. Bağıl atom kütlesi kıyaslama sonucunda bulunan bir oran olduğu için
birimi yoktur.
❖ Günümüzde bütün atomların kütleleri standart kabul edilen karbon-12 izotopunun
kütlesine göre belirlenir.
Bir tane karbon-12 atomunun kütlesinin on ikide birine 1 atomik kütle birimi (akb)
denir.
1 1
1akb = gram 1akb = gram
6,02×1023 NA
• Bir elementin 1 tane atomunun gram cinsinden kütlesine gerçek atom kütlesi, bir
bileşiğin 1 tane molekülünün gram cinsinden kütlesine gerçek molekül kütlesi denir.
/kimyadersleri
Galyumun izotoplarından 69Ga doğada %60 oranında, 71Ga ise doğada %40
oranında bulunur. Galyumun ortalama atom kütlesi kaçtır?
A) 41,4 B) 28,4 C) 69,8 D) 70,4 E) 71,4
44
Mol Hesaplamaları
Mol-kütle Mol-hacim Mol-tanecik
0,4 mol H2O kaç gramdır? Normal şartlar altında 6,02×1024 tane gümüş (Ag)
(H=1g/mol, O=16g/mol) 5,6 litre N2 gazı kaç atomu kaç moldür?
moldür?
/kimyadersleri
şğ
45
Tepkime Denkleştirme
• Eşitleme yapılırken katsayılar tam sayı veya kesirli sayı olabilir. Ancak Fe, Na, K, Mg
gibi tek atomlu elementlerin ve bileşiklerin önüne kesirli sayı yazılamaz. Moleküler
hâldeki elementlerin önüne kesirli sayılar yazılabilir (1/2O2, 3/2H2, 5/2Cl2 gibi).
/kimyadersleri
Kimyasal Tepkime Türleri
Yanma Analiz (Ayrışma) Asit-Baz
Yanıcı maddenin Bir bileşiğin daha küçük Asit ile bazın tepkimeye girerek tuz ve su
kimyasal türlere oluşturmasına nötralleşme tepkimesi denir.
oksijenle tepkimeye ayrışmasına analiz
(ayrışma) tepkimesi Asit + Baz Tuz + Su
girmesine yanma
denir
tepkimesi denir. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) Na2SO4(suda) + 2H2O(s)
MgCO3 MgO + CO2
4Fe + 3O2(g) 2Fe2O3 3HCl(suda)+ Al(OH)3(suda) AlCI3(suda) + 3H2O(s)
2KClO3 2KCl + 3O2
CH4 + 2O2(g) CO2 + 2H2O 2NH3 N2 + 3H2 Amonyağın asitlerle tepkimesi su oluşturmadığından
nötralleşme tepkimesi değildir, asit-baz tepkimesidir.
H2 + 1/2O2(g) H2O Sentez (Oluşum) NH3(g) + HCl(g) NH4Cl(k)
İki veya daha fazla türün Çözünme-Çökelme
Yanma olayı için; tepkimeye girerek bileşik
• yanıcı madde, oluşturmasına sentez İyonik maddeler suda iyonlarına ayrılır. Bu
(oluşum) tepkimesi denir. iyonların birbiri ile tepkimelerinden suda
• hava (oksijen),
çözünmeyen katı oluşturabilir. Bu tür tepkimelere
• tutuşma sıcaklığı
2K + Cl2 2KCl çözünme-çökelme tepkimeleri denir.
gerekir.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3 NaCl(suda) + AgNO3(suda) AgCl(k) + NaNO3(suda)
CaO +CO2 CaCO3 Oluşan katının denklemine net iyon denklemi denir.
46
Sınırlayıcı Bileşen Hesapları
❖ Artan maddesi olan tepkimeler giren maddelerden birisi bitinceye kadar devam eder.
Tepkimede tamamen biten maddeye sınırlayıcı bileşen denir.
/kimyadersleri
ş ş
47
Yüzde Verim Hesaplamaları
Teorik (kuramsal) verim: Kimyasal tepkimede denkleştirilmiş tepkimeye göre
hesaplanan, sınırlayıcı bileşenin tamamen kullanılmasıyla oluşabilen ürün miktarıdır.
Gerçek verim: Gerçekleşen tepkime sonunda oluşan ürün miktarıdır.
gerçek verim
% verim = x 100
teorik verim
ʼ ş
ş ş
/kimyadersleri
Ş ş ğ
48
Karışımlar
/kimyadersleri
Karışımlar
49
Tanecik Boyutuna Göre Karışımlar
/kimyadersleri
Çözünme Süreci
Bir maddenin başka bir madde içinde dağılarak homojen karışım oluşturmasına
çözünme denir. Oluşan karışıma ise çözelti denir.
Çözünme işlemi gerçekleşirken;
1) Çözücü maddenin tanecikleri birbirinden uzaklaşır.
2) Çözünen maddenin tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.
3) Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkileşimler oluşur.
1 2 Çözünen taneciklerinin
su tarafından
çözücü çözünen sarılmasına
3
hidratasyon, çözünen
taneciklerinin su dışında
başka bir çözücü ile
çözelti
sarılmasına
solvatasyon denir.
50
❖ Bu ilkeye göre, polar ve iyonik bağlı maddeler
çözer
indüklenmiş dipol).
❖ Bazı polar moleküller arasında dipol-dipol
etkileşimleri yanında hidrojen bağları da
bulunabilir.
❖ Apolar ve polar moleküller genellikle birbirleriyle
karışmaz.
/kimyadersleri
Derişim Birimleri
Kütlece yüzde derişim Hacimce yüzde derişim
100g çözeltide çözünen maddenin 100ml çözeltide çözünen maddenin
kütlesine denir. hacmine denir.
çözünen kütlesi çözünen hacmi
Kütlece yüzde derişim = x 100 Hacimce yüzde derişim = x 100
çözelti kütlesi çözelti hacmi
%40ʼlık 300 gram tuz çözeltisinde kaç 25 mL etil alkole hacmi 250 mL
gram tuz çözünmüştür? oluncaya kadar su ekleniyor. Oluşan
çözeltinin hacimce yüzde derişimini
kaçtır?
51
Derişim Birimleri
ppm (milyonda birlik kısım) seyreltik / derişik
seyreltik derişik
/kimyadersleri
Koligatif Özellikler
Kaynama Noktası Yükselmesi Donma Noktası Alçalması
❖ Saf su 100oC de kaynar. ❖ Saf su 0oC de donar.
❖ Saf suya tuz, şeker gibi maddeler ❖ Saf suya tuz, şeker gibi maddeler
atılırsa derişim arttıkça kaynama atılırsa derişim arttıkça donma noktası
noktası yükselir. düşer.
%20’lik %30’luk
1 mol 1 mol 1 mol NaCl NaCl
KCl sakkaroz CaCl2
Donma noktaları; T1 > T2
Sakkaroz moleküler çözünür KCl ve CaCl2
iyonik çözünür. KCl de 2 iyon CaCl2 de 3
❖ Kışın yollara tuz dökülmesi, arabalara
iyon vardır. Dolayısıyla kaynama noktaları;
antifriz konulması… donma noktasını
T3 > T1 > T2
düşürmek içindir.
52
Karışım Ayırma Teknikleri
Tanecik Boyutu Yoğunluk Farkı Kaynama Noktası Çözünürlük Farkı Mıknatıs İle
Farkı Farkı
Özütleme Mıknatıs
Eleme ile Ayırma Ayırma Hunisi ile
Basit Damıtma (Ekstraksiyon) Fe, Ni ve Co
Katı-katı heterojen Ayırma
(Destilasyon) Herhangi bir karışım metallerini
Kum – çakıl Sıvı-sıvı heterojen
Katı - sıvı homojen Çayın demlenmesi çeker.
Buğday – un Zeytinyağı-su
Tuzlu su Tuzlu peynirin su ile Demir - altın
mazot-su
tuzunun giderilmesi
Süzme ile Ayırma
Yüzdürme Ayrımsal
Katı–sıvı ve katı–
(Flotasyon) Damıtma Kristallendirme
gaz heterojen Erime
Katı - katı veya katı- Sıvı–sıvı Katı–sıvı homojen
Tebeşir tozu-su, Noktası
sıvı heterojen homojen Şekerli su Farkı
naftalin-su
Kum - talaş Etil alkol - su
Alaşımlar
Ayrımsal
talaş-su
Diyaliz ile Ayırma Kristallendirme
sülfür, bakır, kurşun
Katı - sıvı kolloid Katı-katı
ve çinko
Kan Tuz-şeker
cevherlerinin
ayrılmasında
/kimyadersleri
Asitler ve Bazlar
Asitlerin Genel Özellikleri Bazların Genel Özellikleri
❖ Suda çözündüklerinde H+ iyonu ❖ Suda çözündüklerinde OH- iyonu
oluştururlar. oluştururlar.
❖ Tatları ekşidir. ❖ Tatları acıdır.
❖ Sulu çözeltileri elektriği iletir.
❖ Sulu çözeltileri elektriği iletir.
❖ Mavi turnusol kağıdının rengini
❖ Kırmızı turnusol kağıdının rengini
kırmızıya çevirirler.
maviye çevirirler.
❖ Ciltle temas ettiklerinde yakıcı etki
❖ Cilde kayganlık hissi verirler.
gösterir.
❖ Tahriş edici ve korozif (aşındırıcı)
❖ Tahriş edici korozif (aşındırıcı)
özelliğe sahiptir. özellik gösterirler.
53
İndikatörler
❖ Bir maddenin asit ya da baz olduğunu belirlemek için kullanılan maddelere
indikatör (belirteç) denir. İndikatörler doğal ve yapay (sentetik) olmak üzere
ikiye ayrılır.
/kimyadersleri
pH Kavramı
❖ Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini ifade eden ölçü birimine pH (power
of hydrogen - hidrojenin gücü) denir.
❖ Bir H+ iyonunun bir su molekülü ile tepkimesinden oluşan iyona hidronyum
iyonu (H3O+) denir.
❖ pH ölçeğindeki değerler 0 -14 arasında değişir. pH < 7 Asit
pH = 7 Nötr
0-7 arası çözeltinin asit olduğunu gösterir.
pH > 7 Baz
7 nötr olduğunu, 7-14 arası ise baz olduğunu gösterir.
0 7 14
54
Moleküler Düzeyde Asitlik ve Bazlık
❖ Suya atıldığında H+ (H3O+ hidronyum) iyonu oluşturan maddeler asit.
❖ Suya atıldığında OH- (hidroksit) iyonu oluşturan maddeler ise bazdır.
/kimyadersleri
Asitler Bazlar
+ - + -
HCl(s) H (suda) + Cl (suda) NaOH(k) Suda
Na (suda) + OH (suda)
+ - Suda 2+ -
HCl(s) + H2O(s) H3O (suda) + Cl (suda) Mg(OH)2(k) Mg (suda) + 2OH (suda)
Suda + 2- Suda + -
H2SO4(s) 2H (suda) + SO4 (suda) NH3(g) NH4 (suda) + OH (suda)
Suda - +
CH3COOH(s) CH3COO (aq) + H (aq)
❑ CH3OH, C2H5OH, CH4, C2H6,
C2H2, C2H4, C6H12O6 gibi
maddeler nötr dür.
55
Oksitler
❖ Metallerin veya ametallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere oksit denir.
Ametal Metal
Oksitler Oksitler
/kimyadersleri
çünkü su oluşmaz.
56
ASİT-BAZ TEPKİMELERİ
+ - + -
H Cl Na OH
+ 2- + -
2H SO4 Na OH
İyonik bağlı bileşik formülleri yazılırken
yükler çaprazlanarak en sade halleri
yazılır.
Genellikle önce katyon sonra anyon
yazılır.
/kimyadersleri
nH+ = nOH-
1 mol HCl ile 1 mol KOH tepkimeye girerse tam nötralleşme olur.
2 mol HNO3 ile 1 mol Ca(OH)2 tepkimeye girerse tam nötralleşme olur.
1 mol H3PO4 ile 4 mol NaOH tepkimeye girerse kısmen nötralleşme olur.
57
Nötralleşme ve Mol Sayısı
❖ Asit ve baz çözeltileri H+ iyonlarının mol sayısı, OH- iyonlarının mol sayısına eşit
olacak şekilde karıştırılırsa tam nötrleşme gerçekleşir.
nH+ = nOH-
/kimyadersleri
/kimyadersleri
Bazların Metaller ile Tepkimeleri
Na HNO3
Al(k) + 3KOH(suda) K3AlO3(suda) + 3/2H2(g)
K H2O
Al KOH
Zn(k) + 2NaOH(aq) Na2ZnO2(aq) + H2(g)
Ag H2SO4
Pb NH3
Hg HNO3
59
Tuzlar
NaCl NH4Cl
Nötr Asidik
/kimyadersleri
Temizlik Maddeleri
Sabun Deterjan
C17H35COONa : Sodyum stearat (Beyaz sabun) Sodyum lauril benzen sülfonat
C17H35COOK : Potasyum stearat (Arap Sabunu)
60
Polimerler
H H H H
mer
n C=C C C
H Cl H Cl
n
monomer polimer
/kimyadersleri
JÖLE
61
Hazır Gıdalar Yağlar
kullanılır.
Renklendiriciler, tatlandırıcılar … Endüstriyel
Pastörizasyon: besinlerdeki mikrobik Yağlar
büyümeyi yavaşlatır fakat patojen
Sızma
mikroorganizmaları tamamen yok etmez.
Rafine
UHT işleminde ise sütün yapısındaki bütün
mikroorganizmalar öldürülür. Ürünün raf ömrü Riviera
/kimyadersleri
62