‫إﻳﺴﺎ ﻏﻮﺟﻲ‬

‫ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬

‫أﺛﻴﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻟﻤﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﻟﻤﻔﻀﻞ ﺍﻟأﺑﻬﺮﻱ ﺍﻟﺴﻤﺮﻗﻨﺪﻱ‬

‫ﺍﻟﻤﺘﻮﻓﻰ ﺳﻨﺔ ‪٦٦۳‬‬

‫ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠّﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ‬

‫ﻓﻬﺬﺍ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﻤﺘﻦ ﺍﻟﻤﻨﻄﻖ ﻭ ﺟﺪﺍﻭﻟﻪ‬

 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ‬‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬ ‫ّ رب ا‬ ‫ا‬
‫ه‬ ‫ذ‬ ‫و‬ ‫ا و‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ة وا‬ ‫وا‬

‫ي‬ ‫ا ٔ يا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪ :‬أ ا‬ ‫ا‬

‫ة‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ثو‬ ‫ا‬

‫ت‬ ‫ّة‬ ‫توا‬ ‫وا‬ ‫ل‬ ‫و إ‬ ‫‪-‬‬ ‫اّ‬ ‫ن‪-‬ر‬

‫* ا ٕ رات‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ٌ‬ ‫*‬
‫* ز ةا‬
‫إ‬ ‫* ر‬
‫ا ا‬ ‫*‬
‫إ َ ُ ِ‬ ‫ا‬ ‫تا‬ ‫* ا‬

‫ا‬ ‫ئ‬ ‫نا‬ ‫أ‬ ‫ا‬

‫‪:‬‬

‫َ َ ْ َ ا ُه‪,‬‬
‫إِ ُ ُ ِ ُ ا ْ ْ ِ َوا ِد‬
‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬
‫ا ْ َ ُ ا َ ٔ ِ َ ‪َ ْ ُ ,‬و ُة ا ُ َ َ ِء ا ا ِ ِ َ ا ِ ُ ا ِ ا َ ْ َ ِي‪ َ َ ,‬ا ُ َ َ ا ُه‪َ ,‬و َ َ ا‬ ‫لَ ا ْ ُ ا ٕ َ ُم ا‬
‫َ ْ َ ُ ا ّ َ َ َ َ َ َ َ ْ ِ ِ ِ ‪َ ,‬و َ ْ ُ ُ َ َا َ َ َ ِ ِ ِ ‪َ ,‬و ُ َ َ َ َ ِ َ ُ َ ٍ َو ِ ْ َ ِ ِ ا ْ َ ِ َ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ٍء ِ َ ا ْ ُ ُ ِم ‪ِ ً ِ َ ْ ُ ,‬‬ ‫ا َ ْ ِ ِ ‪ ,‬ا ْو َر ْد َ ِ َ َ َ ِ ُ ا ْ ِ ْ َ ُر ِ َ ْ َ ْ َ ِ ئُ ِ‬ ‫ا َ ْ ُ‪ِ ِ َ :‬ه ر َ َ ٌ‬

‫تا‬ ‫رات < ا‬ ‫دئ ا‬

‫ٕ ْ اِ‬ ‫ِ َ ِ إ ِْن َ ْن َ ُ ْ ءٌ < َو َ َ َ ُ َ ز ُ ُ ِف ا ْ ِ‬ ‫ُ ْ ِِ‬ ‫ِ َ ل ‪ِ َ َ َ :‬م َ ُو ِ َ َ ُ ِ َ َ ِ < َو َ َ‬ ‫ا ْ ُ ا ال‬
‫ِ < َو َ َ َ ِ ِ ا ِ َو ِ َ ِ ا ِ َ ِ ْ َ ا ِم‬ ‫ٕ ْ َ ِن‪ُ َ ُ ِٕ َ :‬ل َ َ ا َ َ َ ِان ا ِ ِ ِ ُ َ َ َ ِ < َو َ َ ا َ َ ِ َ ِ‬

‫ُ ْ ِء َ ْ َ ُه َ ٕ ْ َ ِن < وإ ُ َ ٌ ‪َ :‬و ُ َ ا ي َ َ ُ ُن َ ِ ‪ َ .‬ا ِ ا ِ َ َر ِة‬ ‫ْ ِء ِ ْ ُ ِد َ َ ٌ َ َ‬ ‫ُ ا ْ ُ إِ ُ ْ َ ٌد‪َ :‬و ُ َ ا ِ ي َ ُ َ ا ُد ِ‬

‫و ِع ذ ِ َ َ َ ْ ٍ‬ ‫ِن وإ ُ ْ ‪ :‬و ُ َ ا ِ ي َْ َ ُ َ ْ ُ َ ِر َ ْ ُ ِ ِ‬ ‫َوا ْ َ ُد‪ :‬إِ ُ ‪َ :‬و ُ َ ا ِ ي َ ْ َ ُ َ ْ ُ َ َ ِر َ ْ ُ ِ ِ ْ ُو ُ ِع ا ِ َ ِ َ ِ ْ‬

‫ِ َ ِ إِ َ ا ٕ َ ِن‬ ‫س وإ َ َ ِ ‪َ :‬و ُ َ ا ِ ي ُ َ ِ ُ ُ َ ِ‬ ‫ِن َوا ْ َ ِ‬ ‫َ ِ َ ِ ُ ْ ِ ِ ِ َ َ َ ِان ِ ْ َ ِ إِ َ ا ٕ ْ َ‬ ‫وا ْ ُ ‪ :‬إِ َذا ‪َ :‬و ُ َ ا ي َ ْ ُ ُ‬

‫اب َ ُ َ ِ َ َ ِ ا ِ َ ِ ا َ ْ َ ِ َ َ َ ِان ِ ْ َ ِ إِ َ ا ٕ ْ َ ِن َوا ْ َ َ ِ‬

‫س < َو ُ َ ا ْ ْ ُ‬ ‫ََ ِ‬ ‫َوا ا ِ إِ َ ُ ٌل‬
‫اب َ ُ َ‬ ‫َو ُ ْ َ ُ )ا ُ ( ‪ٌ ُ َ ُ ُ ِ :‬ل َ َ َ ِ ِ َ ُ ْ َ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َ َ ِ‬

‫ٍ < َو ُ َ ا ْ ُع‬ ‫اب َ ُ َ ِ َ َ ِ ا ِ َ ِ َوا ُ ِ ِ َ ً َ ٕ َ ِن ِ ْ َ ِ إِ َ ز ٍ و‬ ‫َوإِ َ ُ ٌل ِ َ َ ِ‬

‫اب َ ُ َ‬‫ون ا ِ َ ِ ِ َ َ ِ‬ ‫َو ُ ْ َ ُ )ا ُع( ‪ٌ َ ُ : ُ َ :‬ل َ َ َ ِ ِ َ ُ ْ َ ِ ِ َ ِ ْ َ َ ِد ُد َ‬

‫ِ ِ ِ ْ َ ِ إِ َ ا ٕ ْ َ ِن < َو ُ َ ا ْ َ ْ ُ‬ ‫ُ َ ِر ُ ُ ِ ا ْ ْ ِ َ‬ ‫اب اي َ ْ ٍء ُ َ ِ ذَا ِ ِ َو ُ َ ا ِ ي ُ ُ ا ْ َء َ‬

‫ََ ِ‬ ‫وإِ َ ْ ُ َ ُ ٍل ِ َ ِ‬
‫اب َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ ٌل‬
‫اب اي َ ْ ٍء ُ َ ِ ذَا ِ ِ‬ ‫َو ُ ْ َ ُ )ا ُ ( ‪ٌ َ ُ : ُ ِ :‬ل َ َ ا ْ ِء ِ َ َ ِ‬

‫ض ا ُ َ ر ُِق‬ ‫ِ < َو ُ َ ا ْ َ ُ‬
‫ض ا زِ ُم ْاو َ َ َ َ < َو ُ َ ا َ َ ُ‬ ‫ُُ َ ا‬ ‫‪ْ ِٕ َ :‬ان َ َ َ إ ْ ِ‬ ‫َوا ا ْ َ َ‬

‫ِ ْ ُ ِة َوا ْ ِ ْ ِ ِ ٕ ْ َ ِن‬ ‫ِ‬ ‫ُ َ‬ ‫َو ُ َوا ٍ ِ ْ ُ َ ‪ :‬إِ أن َ َ ِ َ ِ َ ٍ َوا ِ ٍة < َو ُ َ ا‬

‫َ َ َ ِ َ ٍ َوا ِ َ ٍة َ َ ْ َ ْ ً َ َ ِ ّ ً‬ ‫ُ( ‪ َ ُ ٌ ُ َ ٔ ِ :‬لُ َ َ‬ ‫َو ُ ْ َ ُ )ا‬

‫َ ِ ِ ْ ٕ َ ِن َو َ ْ ِ ِه ِ َ ا َ ا َ ِت‬ ‫ض ا ْ َ م َ َ َ ِ ِ ْ ِة َو ا ْ ِ ْ ِ ِ‬ ‫َوإِ ْان َ ُ َ َ ِ َ َ ْ قَ َوا ِ َة < َو ُ َ ا ْ َ َ ُ‬

‫ُ َ لُ َ َ َ َ َ َ َ ِ َ ُ ْ َ ِ َ ٍ ْ ً َ َ ِ ّ ً‬ ‫َو ُ ْ َ ُ )ا م( ‪: ُ ّ ٔ ِ :‬‬
 MUTLAK DELALET
GAYR-İ LAFZİ
LAFZİ

TEB’İ AKLİ VAZ’İ

TEB’İ AKLİ VAZ’İ Yüz kızarması Menemen,Sütlaç Trafik işaretleri
Hasta kişinin Duvarın ardından (Maşukunu görünce (Eserin, müessire
‫األنسان‬ delalet etmesi)
“Ah, Ah!” sesi gelen “‫ ” ديز‬sesi aşığın yüz ifadesi)

‫اإلنسان‬

BİL MUTABİKİ BİL MUTABİKİ BİL MUTABİKİ

‫ ما يدل على ما يالزمه "ما هو له" في الذهن‬:‫هو‬ ‫ ما يدل على جزء "ما هو له" في الذهن‬:‫هو‬ ‫ ما يدل على تمام "ما هو له" في الذهن‬:‫هو‬

‫* على القابل العلم‬ ‫* حيوان‬ ‫* الحيوان الناطق‬

‫* صنعة الكتابة‬ ‫* ناطق‬
‫* ضاحك‬ Bir lafız, murad mananın
)Haricine delalet ederse...( Tamamına delalet ederse…
(Cüzüne delalet ederse...(

* Mantık ilmi bu tabloda sadece; DELALET - LAFZİ - VAZ’İ kısmıyla ilgilenir.

 ‫ال َمنطق‬
‫آلةٌ قانونيةٌ تعصم مراعاتها الذهن عن الخطأ في الفكر‬

‫التصورات‬
ّ ‫التصديقات‬
Müfredi bilmek, Hüküm içermeyen bilgi Cümleyi bilmek, Hüküm içeren bilgi
(insan,ağaç,masa,defter vb.) (Allah birdir. Günei sıcaktır.)

‫المبادئ‬ ‫المقاصد‬ ‫المبادئ‬ ‫المقاصد‬

1 2 3 4
KÜLLİYAT-I HAMSE KAVLÜŞ-ŞARİH KAZAYA ve AHKÂMÛHA KAZAYA ve AHKÂMÛHA
Tarif

CİNS: %100 HADDİ TAM: ‫الحيوان الناطق‬  HAMLİYYE  İstidlali Mübaşir

‫حيوان‬
%75 HADDİ NAKIS: ‫الجسم الناطق‬ 1-) Mahsusa:
NEVİ: ‫اإلنسان‬ TENAKUZ
2-) Mahsura:
AKS
FASIL: ‫ناطق‬ 3-) Muhmele:
%50 RESMİ TAM: ‫الحيوان‬  İ. ğayrı Mübaşir
 ŞARTİYYE
ARAZI AMM: ‫متنفس‬ ‫الضاحك‬
%25 RESMİ NAKIS: 1-) Muttasıle: KIYAS
ARAZI HASS: ‫ضاحك‬ ‫ماش على قدميه‬
ٍ
2-) Munfasıle:
 * CİNS - NEVİ - FASIL - ARAZI AMM - ARAZI HASS
*

Zihinde ortaklığı men etmeyen

Zihinde ortaklığı men eden
(İnsan,masa,kalem,defter vb.)
(Zeyd,Amr,Kasva,Zeynep vb.)

‫ﻱ ﺷﻲٍء ﻫﺔ ﻓﻲ ﺫﺍﺗﻪ ؟‬
‫ﺃ ﱡ‬
 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬

‫رات < ا َ ْ لُ ا رِ ُح‬ ‫ِ ُا‬ ‫َ‬

‫َ ِ إِ َ ا ٕ ْ َ ِن‬ ‫َ َ ِان ا ِ ِ ِ‬ ‫ا م ‪ٌ ْ َ :‬ل َدال َ َ َ ِ ِ ا ْ ِء َو ُ َ ا ي َ َ َ ُ ِ ْ ِ ْ ِ ا ْ ِء َو َ ْ ِ ِ ا ْ َ ِ َ ْ < َ‬ ‫ا‬

‫ْ ِ ا ِ ِ ِ ْ َ ِ إِ َ ا ٕ ْ َ ِن‬ ‫ِء َو َ ِ ِ ا ْ َ ِ ِ < َ‬ ‫ْ ِ ْ ِ اَْ ِ ِ‬ ‫ا ِ ُ ‪َ :‬و ْ َ ا ِ ي َ َ َ ُ‬ ‫َوا‬

‫َ ْ ِ ِ ا ٕ ْ َ ِن‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ِان ا‬ ‫ِء َو َ ا ِ ا ِز َ ِ < َ‬ ‫ْ ِ ْ ِ اْ َ ِ ِ‬ ‫َوا ْ ُ ا َ م ‪َ :‬و ُ َ ا ِ ي َ َ َ ُ‬

‫ُ ْ َ ُ َ ِ َ َ َ ٍ َوا ِ َ ٍة < َ َ ْ ِ َ ِ َ ْ ِ ِ ا ٕ ْ َ ِن‬ ‫ْ َ َ ِ ٍت َ ْ َ‬ ‫َوا ْ ُ ا ِ ُ ‪َ :‬و ُ َ ا ِ َي َ َ َ ُ‬

‫ش َ َ َ َ ْ < َ ِ ُ ا ٔ ْ َ ِر < َ ِدي ا ْ َ َ َ ِة < ُ ْ َ ِ ُ ا ْ َ َ ِ < َ ٌك ِ َ ْ ِ‬
‫إ ُ )ا ٕ ْ َ ِن( ‪ٍ َ :‬‬
 ‫ﺻُﺩ ﺍﻟﺗ ﱠﺻﱡﻭﺭﺍﺕ‬
ِ ‫َﻣﻘﺎ‬

‫ﺣﻳﻭﺍﻥ ﺍﻟﻧﺎﻁﻖ‬

Cinsi Karib ve
* Faslı
* oluşankarib'ten
kavildir.

"RESİM" diyebilmemiz için ARAZ tarafı mevcut olacak. "HAD" diyebilmemiz için FASIL tarafı KARİB olacak.

Önemli NOT: Mantık ilminde içinde Araz bulunan tüm tariflere "RESİM" denir.
 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬
‫ت<ا َ‬ ‫َ دئ ا‬
‫ا ْ َ ِ ‪ٌ ْ َ :‬ل َ ِ ان ُ َ لَ ِ َ ِ ِ ِ إِ ُ َ ِدقٌ ِ ا ْو َ ِذ ٌب‬
‫َ ْ ِ ّ ٌ < َ َ ْ َ َز ْ ٌ َ ِ ٌ‬ ‫َ ‪ِٕ :‬ا‬ ‫َو ِ‬

‫َ ْ ِ ّ ٌ ُ ْ َ ِ َ ٌ < َ َ ْ َ ا ْ َ َ ُد إ ا ْن َ ُ َن َز ْو ً ا ْو َ ْ داً‬ ‫ُ َ ٌ < َ َ ْ ِ َ إ ِْن َ َ ا ْ ُ َ ِ َ ً ‪ُ َ ,‬ر َ ْ ُ ٌد َو ِٕا‬ ‫َْ ِ ٌ‬ ‫و ٕا‬

‫َوا ِ < َ ْ ُ ً‬ ‫َا ْ َُ < َ ُ ً‬ ‫َوا ْ ُء ا ٔولُ‬
‫َوا ِ < َ ً‬ ‫< ُ ً‬ ‫ِ ا ِّْ ِ َُ‬ ‫َوا ُء ا ٔولُ‬

‫َ ِ َ ٌ < َ َ ْ َ َز ْ ٌ َ ْ َ ِ َ ِ ٍ‬ ‫َوإِ‬ ‫َ ٌ < َ َ ْ ِ َ َز ْ ٌ َ ِ ٌ‬ ‫َوا ْ َ ِ ّ ُ ‪ :‬إِ ُ‬

‫(‬ ‫َو ُ َوا ِ َ ٍة ْ ُ َ ‪ :‬إِ َ ْ ُ َ ٌ َ َ َذ َ ْ َ <) َ َ َ ز ٌ‬

‫ٍ‬ ‫َ ْ َء ِ َ ا ٕ ْ َ ِن ِ‬ ‫َو‬ ‫ُ إِ ْ َ ٍن َ ِ ٌ‬ ‫ُ َ َر ٌة < َ َ َ‬ ‫ُ ٌّ‬ ‫‪ :‬ا ِٕ‬ ‫ر ٌة و‬ ‫َوإِ‬

‫ُ ا ٕ ْ َ ِن َ ْ َ ِ َ ِ ٍ‬ ‫َ ْ ُ ا ٕ ْ َ ِن ِ ٌ َو َ ْ‬ ‫ُ َ َر ٌة < َ َ ْ َ‬ ‫ُ ِ ٌ‬ ‫رةٌ( ‪ :‬إِ‬ ‫َو )‬
‫وا ٕ ْ َ ُن َ ْ َ ِ َ ِ ٍ‬ ‫< َ ْ َ ا ٕ ْ َ ُن َ ِ ٌ‬ ‫ُْ ًََ‬ ‫َ ِ َُ‬ ‫رةٌ( ‪ :‬إِ ا ْن َ ُ َن‬ ‫َو )‬

‫َ ُر َ ْ ُ د َوإِ ا َ َ ِ ّ ٌ < َ َ ْ َ إِن َ َن ا ٕ ْ َ ُن َ ِ ً َ ْ ِ َ ُر ِ ٌ‬ ‫ِ َ ‪ :‬إِ ُ ُ و ِ ّ ٌ < َ َ َ ِ إ ِْن َ َ ِ ا ْ ُ َ ِ َ ً‬ ‫وا َْ ِ ا‬

‫ْ ِ َوا ْ ُ َ ً‬ ‫َو ا َ ْ ِ ا ُ ْ َ ِ َ ُ ‪ :‬إِ َ ِ ِ ٌ < َ َ ْ ِ َ ا ْ َ َ ُد إِ َز ْو ٌج وإ َ ْ ٌد َو ِ َ َ ِ َ ا‬

‫َو إ َ ِ َ ُ ا ِ ْ ِ َ ْ < َ َ ْ ِ َ َ ا ا ْ ُء إِ َ َ ٌ ْاو َ َ ٌ‬
‫ٍ َ َ ْ ِ َ <ا ْ َ َ ُد إِ َزا ِ ٌ ْاو َ ِ ٌ ْاو ُ َ ٍو‬ ‫َو َ ْ َ ُ ُن ا ُ ْ ِ ُت َذ َوات أ ْ َ ا ٍء‬ ‫َوإِ َ َ ُ ا ُ َ ْ < َ َ ْ ِ َ ز ْ ٌ إِ ْان َ ُ َن ِ ا َ ِ وإ ْان َ َ ْ قَ‬
(Cümle-i Haberiyye)
‫ﻗﻭﻝ ﻳﺻﺢ ﺃﻥ ﻳﻘﺎﻝ ﻟﻘﺎﺋﻠﻪ ﺍﻧﻪ ﺻﺎﺩﻕ ﺍﻭ ﻛﺎﺫﺏ ﻓﻳﻪ‬
Söyleyen için, "sözünde sadıktır veya yalancıdır" denilebilen kavildir.
 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬
‫ت < ا َ ُ ُ‬ ‫ُا‬ ‫َ‬
‫لُ ا ُ ِ (‬ ‫)ا ٕ‬

‫ٌ ‪َ ,‬ز ْ ٌ َ ْ َ ِ َ ٍ‬ ‫ُ َ ا ْ ِ َ ُف ا َ َ ْ ‪ِ ٕ ِ :‬ب َوا ْ ِ ِ َ ْ ُ َ ْ َ ِ ِ َ ا ِ ِ ا ْن َ ُ َن إِ ْ َا ُ َ َ ِد َ ً َوا ْ َ ى ِذ ً < َ َ ْ ِ َ َز ْ ٌ َ ِ‬

‫ِط‬ ‫ِل وا َ ِن َوا َ ِن َوا ٕ َ َ ِ َوا ِة وِا ْ ِ ْ ِ َوا ْ ِء َوا ُ َوا‬ ‫َو َ َ َ َ ُ ذ ِ إ ّ َ ْ َ ا َ ِ ِ َ ِ ا ْ ُ ِع َوا‬

‫َ َ َ ٍان‬ ‫َ ِ‬ ‫َ َ َ ا ٌن‪َ ,‬و َ ْ ُ ا ٕ ْ َ ِن َ ْ‬ ‫َ َ ْ ِ َ ‪ ُ :‬إِ ْ َ ٍن‬ ‫ِ َ ا َُا ِْ ُ‬ ‫ُ ِ <> إِ‬ ‫َ َ اْ‬ ‫و َ ُ ا‬

‫ِن َ َ َ ا ٌن‬ ‫َْٕ‬ ‫ا ٕ ْ َ ِن ِ َ َ َ ٍان‪َ ,‬و َ ْ ُ ا‬ ‫َ َ ْ ِ َ ‪َ ْ َ َ :‬ء ِ َ‬ ‫ِ َ ا ََُا ْ ُ‬ ‫ُ ِ <> إِ‬ ‫َِ ِ اْ‬ ‫َو َ ِ ُ ا‬

‫َ ْ َ ا ْ ِ ِ َ ِ اْ ُ و ا ُ ِ‬ ‫َوا َ ُ َرات‪ ُ َ َ َ :‬ا ُ ُ َ َ ُ إِ ّ‬

‫َو َ َ ْ ِء ِ َ ا ٕ ْ َ ِن ِ َ ِ ٍ‬ ‫إِ ْ َ ٍن َ ِ ٌ ‪,‬‬ ‫ِ ّن ا ُ ْ ِ ‪ ِ َ :‬ن < َ َ ْ ِ َ ‪ُ :‬‬
‫ُ ا ٕ ْ َ ِن َ ِ ٌ ‪َ ,‬و َ ْ ُ ا ٕ ْ َ ِن َ ْ َ ِ َ ِ‬ ‫َو ا ُ ْ ِ َ ْ ِ ‪ِ َ ُ ْ َ ْ َ :‬ن < َ َ ْ ِ ‪ْ َ :‬‬

‫ُ‬ ‫ت< ا‬ ‫ُا‬ ‫َ‬

‫لُ ا ُ ِ (‬ ‫)ا ٕ‬

‫لُ َ ُ ً َ َ َ َ ِء ا ْ ِ َوا ٕ َ ِب ِ َ ِ ِ ‪َ ,‬وا ْ ِ ِ َوا ْ ِ ِ ِ َ ِ ِ‬ ‫وا‬ ‫ُ َ ا ْن ُ َ ‪ :‬ا ْ ُ ُع َ ْ ُ ً‬

‫<م ج(‬ ‫َ َ ُ ا ْ ُ ُ َ َ ْ َ ِ ُ ُ ً إِ ْذ َ ْ ُقُ َ ْ ُ َ ‪ ُ :‬إِ ْ َ ٍن َ ْ َ ا ٌن َو َ َ ْ ُقُ ‪ٍ َ َ َ ُ :‬ان إِ ْ َ ٌن َ ْ َ ْ َ ِ ُ ُ ْ ّ ً )م ك>‬ ‫َوا‬
‫إِذَا ُ ْ َ ‪ ُ :‬إِ ْ َ ٍن َ َ َ ا ٌن َ ْ ُقُ ُ َ ْ ُ ا َ َ ِان إِ ْ َ ٌن َ ِٕ َ ِ ُ َ ْ ً َ ْ ُ ً َ ٕ ْ َ ِن َوا َ َ ِان‪ُ ُ َ َ ,‬ن َ ْ ُ ا َ َ ِان إِ ْ َ ً‬ ‫ِٔ‬

‫<م ج(‬ ‫ُ ا ْ ً َ ْ َ ِ ُ ُ ْ ِ ً ِ ِ ِه ا ُ ِ ‪) .‬م ج>‬ ‫َُا‬ ‫َوا‬

‫ٌ َِ ْ ِ ِ‬ ‫<س ك( َوذ ِ‬ ‫َوا ِ َ ُ ا ْ ُ ُ َ ْ َ ِ ُ َ ِ َ ً ُ ً )س ك>‬

‫َ َقَ َ َ ْ َء ِ َ ا َ ِ ِ ِٕ ْ َ ٍن‬ ‫ٕ ُ إِذَا َ َقَ َ َ ْ َء ِ َ ا ٕ ْ َ ِن ِ َ ٍ‪,‬‬

‫َوا َ ِ َ ُ ا ُ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ و ً ِ ٔ ُ َ ْ ُقُ َ ْ ُ ا َ َ ِان َ ْ َ ِ ٕ ْ َ ٍن َو َ َ ْ ُقُ َ ُ‬

‫ﺍﻟﻣﻘﺎﺻﺩ ﺍﻟﺗﺻﺩﻳﻘﺎﺕ‬ Manaların Zıtlaşmasıdır. Lafızların Zıtlaşmasıdır.
Lafız Aynı. ‫ﺍﻟﻣﻘﺎﺻﺩ ﺍﻟﺗﺻﺩﻳﻘﺎﺕ‬
Mana Aynı.
 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬
‫ت<ا س‬ ‫ُا‬ ‫َ‬
‫ا ُ ِ (‬ ‫لُ‬ ‫)ا ٕ‬

‫ُ َ ْ َ ِ َم َ ْ َ ِ َ ا ِ َ ْ ٌل ا َ ُ‬ ‫و َ ‪ٌ ْ َ :‬ل ُ َ ٌ ِ ْ ا ْ َ ٍال َ َ‬
‫َث َ ُ‬
‫َث‪.‬‬‫َو ُ َ ‪:‬إِ ٕا ْ ِ َ ا ِ َ َ ْ َ ‪َ , ٌ َ ُ ٍ ِ ُ :‬و ُ ُ َ ٍ ُ ْ ٌ‬
‫ِ ْ ٍ ُ ْ ٌ‬
‫َ َ ْ َِ ٍَ‬ ‫ُ‬ ‫َِ ْ ُ ٍد َ‬ ‫ٌد ِ ا َ ر‬ ‫ُر‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ْ ِ َ ‪ :‬إ ِْن َ َ ِْ ا ْ ُ َ ِ َ ً َ ُ َ ُر َ ْ ٌد ِ ا‬ ‫إِ ٕا ْ ِ ْ َ ِ‬
‫ََ‪.‬‬ ‫و َ ْ ُ ُ ُ َ ‪ً ّ َ :‬ا ا‬ ‫َو ْ ُع ا َ ُ ِب ُ َ ‪ً ّ َ :‬ا ا ْ َ‬ ‫س َ َ ِ ًا ُ َ ‪ً ّ َ :‬ا ا ْو َ َ‬
‫َوا َ ُر َ ْ َ ُ َ َ َ ِ ا ِ َ ِ‬
‫‪.ًْ َ :‬‬ ‫ى َُ‬ ‫َو َ ْ َ ُ ا َ ٔ ِ ِ ا ى و ا ُ‬ ‫َوا ِ ِ َ ا َ ْ َ ُ ُ ‪ َ ْ ُ :‬ى‬ ‫َوا َ َ ُ ا ِ ِ َ ا ٔ ْ َ ُ ُ َ ‪ :‬ا ُ ْ َ ى‬

‫إ ِْن َن ْ ُ ً ا ْ َ ى و َ ْ ُ ً ِ ا ْ ُ ْ َ ى َ ُ َ ا ْ ا ٔولُ‬ ‫وا ٔ ْ َ لُ ا ْر َ َ ٌ; ِ ٔن ا ّ ا ٔ ْو َ َ ‪:‬‬

‫َوإ ِْن َ َن َ ْ ُ لً ِ ِ َ َ َ ا ِ ‪.‬‬ ‫وا ْٕن َ َن َ ْ ُ ً ِ ِ َ َ ُ َ ا ِ ُ ‪.‬‬ ‫َوإ ِْن َ َن ِ َ ْ ِ ُ َ ا ا ِ ُ ‪.‬‬

‫ا ا ٔ ّول‬ ‫ج ا رد ا‬ ‫ٌ‬ ‫ٌو ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫وا ى‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫ٌ ِا‬ ‫ُا ا ُ‬ ‫وا‬ ‫ا َ‬ ‫ر ُة‬ ‫لُ ا ٔر ُ ا‬ ‫ا ٔ‬ ‫ه‬
‫ِ و ا ٕ ِب‬ ‫ِف ُ َ َ َ ْ ِ‬ ‫إ‬ ‫و إ ُ ْ ُ ا‬
‫َ ى َو ُ ُ ا ْ ُ ْ َ ى َو ُ ُ و ُ ا ُ ْ ِ َ ُ ا ْر َ َ ٌ‬ ‫َوا َ ُ ا َ لُ ُ َ ا ِ ي ُ ِ ُ ِ ْ َ راً ِ ُ ُ ِم‪ِ ُ َ .‬ر ُد ُه ُ َ ِ ُ ْ َ َ ُد ْ ُ راً‪َ .‬و ُ ْ َ ْ َ َ ِ ْ ُ ا َ ُب‪َ .‬و َ ْ ُط إِ ْ َ ِ ِ ‪ :‬إِ َ ُب ا‬
‫َث‪.‬‬ ‫َ ُ ِ ْ ٍ ُ ْ ٌ‬ ‫َو ُ َ ٍ ُ ْ ٌ‬
‫َث‬ ‫ُ ِ ٍ َُ ٌ‪,‬‬ ‫ا ْ ب ا َ لُ ‪ِ :‬‬
‫َ َ ْ َء ِ َ ا ْ ْ ِ ِ َ ِ ‪.‬‬ ‫َو َ َ ْ َء ِ َ ا َ ِ ِ َ ِ‬ ‫ُ ِ ْ ٍ َُ ٌ‪,‬‬ ‫ِ‬ ‫ا ِ ‪:‬‬
‫َ َ ْ ُ ا ْ ْ ِ َ ِد ٌث‪.‬‬ ‫َ ْ ُ ا ْ ْ ِ ُ َ ٌ ‪َ ,‬و ُ ُ َ ٍ َ ِد ٌث‬ ‫ِ‬ ‫ا ِ ُ ‪:‬‬
‫ََ ْ ُ اْ ْ ِ َْ َ َِ ِ ‪.‬‬ ‫َ ْ ُ ا ْ ْ ِ ُ َ ٌ ‪َ ,‬و َ ْ َء ِ َ ا ِ ِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا اِ ُ ‪:‬‬

‫َوا ْ ِ َ ُ‬
‫س ا ٕ ْ ِ َا ِ ‪:‬‬
‫ََ َ‪.‬‬ ‫ْ ِ َْ ِ‬ ‫َ ٌ ِْ‬ ‫ا ِٕ‬
‫ض ُ ِ َ ٌ‪.‬‬ ‫ض ُ ِ َ ٌ‪ : ُ ْ ُ .‬إ ِْن َ َ ِ ا ْ ُ َ ِ َ ً ٔ ْر ُ‬ ‫ُ داً َ ْ ُ‬ ‫َ َن ا َ ُر َ‬ ‫ُ ٌد‪ .‬و ُ َ‬ ‫َ َ ْ ِ َ ‪ :‬إ ِْن َ َ ِ ا ْ ُ َ ِ َ ً َ َ َ ُر َ ْ‬ ‫ُ ِ ََ ْ‬ ‫و إ‬
‫ْو ِج ْاو َز ْو ُج ا ْ َ ِد‪ٍ َ َ ُ : ُ ْ ُ .‬د إِ َ ْ ٌد ْاو ْزو ُج ا ْو ِج او َز ْو ُج ا َ ْ ِد‪.‬‬ ‫َ ُ َ إِ َز ْو ُج ا‬
‫َو ُ َز ْو ٍج‬ ‫َ ْ ِ َ ِ‪ٍ َ َ ُ :‬د َ ُ َ إِ َز ْو ٌج و إِ َ ْ ٌد‪.‬‬ ‫َُ ٌ ِ َ َُْ ِ ََْ‬ ‫َوإِ‬
‫ٌ‬ ‫ن ا ا ُء إ ًن‬ ‫ُْ ُ‪ُ :‬‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ َ ٍان‬
‫َ َ َ ا ٌن َو ُ‬ ‫ن ا ا ُء إ ً‬ ‫َ ْ ِ َ ِ‪ُ :‬‬ ‫ٍ‬ ‫َ ِ ٍ‬ ‫َُ ٌ‬ ‫َوإِ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ ْ ُ ‪ َ َ ُ :‬د إِ َ ْ ٌد ْاو ُ َ ٌ ُ ِو َ ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫َز ْو ٍج ُ َ ٌ ُ ِو َ ْ ِ‬ ‫ِ َ ٍ َ ْ ِ َ ِ‪ٍ َ َ ُ :‬د إِ َز ْو ٌج و إِ َ ْ ٌد‪َ .‬و ُ‬ ‫َُْ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َُ ٌ َ َ‬ ‫َوإِ‬
‫ن ا ا ُء إ ًن إ أ ُ او أ ُد‬ ‫ُد ُ ْ ُ ‪ُ :‬‬ ‫إ أ ُ او أ‬ ‫َ َ َ ا ٌن‬ ‫ن ا ا ُء إ ً‬ ‫ِ َ ٍ َ ْ ِ َ ِ‪ُ :‬‬ ‫َُْ‬ ‫ٍ‬ ‫َُ ٌ‬ ‫َوإِ‬

‫‪:‬‬ ‫َوا ْ ِ َ ُ‬
‫سا ٕ‬
‫ُ ِ ً‬ ‫إن‬ ‫ُا‬
‫اً‬ ‫ن‬ ‫إ ٌن‬ ‫ا ٌن ‪.‬‬ ‫َ ْ ِ َ ِ‪ :‬إن ن ا إ ً‬ ‫ُْ ُ‪ ْ َ :‬ا ِ‬ ‫ِم‬ ‫ِا‬ ‫ُء‬ ‫ٕ‬
‫ٕ ٍن‬ ‫ٍان ُ ْ ُ أ‬ ‫ا ٌن‬ ‫َ ْ ِ َ ِ‪ :‬إن ن ا إ ً‬ ‫ِ ا ِم‬ ‫ُْ ُ‪:‬‬ ‫ِا‬ ‫ُء‬ ‫و ٕا‬
‫ً‬ ‫( إن‬ ‫ُا‬ ‫)‬
‫وج‬
‫ٍ‬ ‫ٌد‬ ‫َن زو ً ا أو ًدا‬ ‫‪ :‬ا ا ُد إ أن‬ ‫ُ ا َِ‬ ‫ُْ ُ‪:‬‬ ‫ُء ِ ٔا ِ ا ُ َ ْ ِ‬ ‫ٕ‬
‫ُْ ُ‪ َ ْ َ :‬ا َ ِ‬ ‫ِا ِ‬ ‫ُء‬ ‫و ٕا‬
Önemli NOT: Altı çizili kelimeleri çıkarttığınız zaman, 2 kazıyeden geri kalan Neticeyi verir.
 Önemli NOTLAR:

Kıyas-ı İstisna-i ler Mukaddimeden oluşur. 1.si: Muk Şartiyye 2.si: Muk İstisnaiyye

Kendisinde istisna edatı " ‫ " ﻟﻛﱠﻥ‬olduğu için bu ismi almıştır.

Kendisinde istisna edatı " ‫ " ﻟﻛﱠﻥ‬olan bu Mukaddime her zaman "Kazıyye-i Hamliyye" olur.

Kıyas-ı İstisna-i lerdeki 1. Mukaddimeye >>> KÜBRA 2. Mukaddimeye >>> SÜĞRA denir.

1. Mukaddimenin, Mukaddem veya Tâli si " ‫ " ﻟﻛﱠﻥ‬ile istisna edilir.

İstisna edilen bu Mukaddem veya Tâli nin durumuna göre Kıyas netice verir.
 ‫ﻏ ِ‬
‫ﻮﺟﻲ ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﻄﻖ‬ ‫إﻳﺴﺎ ُ‬
‫َ‬
‫ُ‬ ‫تا‬
‫ُ‬ ‫ا‬
‫ن‬ ‫ا‬
‫‪:‬‬ ‫و أ ا ْ َ ِ ِ ُت َ ِ ُ‬ ‫س ُ َ ٌ ِ ْ ُ َ َ ٍت َ ِ ٍ; ِ ٕ ْ َ ِج ا ْ َ ِ ِ‬ ‫و ُ َ‪ٌ َ ِ :‬‬
‫َ َ ْ ِ َ ‪ :‬ا َ ا ِ ُ ِ ْ ُ ا ٕ ْ َ ْ ِ ‪َ ,‬وا ُ أ َ ُ ِ َ ا ْ ِء‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬‫او ِ ٌ‬
‫َ َ ْ َ ‪ :‬ا ْ ُ ُ ْ ِ َ ٌ‪َ ,‬وا ُر ُ ِ َ ٌ‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫وُ َ َ َ ٌ‬
‫ات‬
‫َ َ ْ ِ َ ‪ُ ْ ُ :‬ب ا ُ ُ ْ َ ُ ِ ٌ ا ْ َ ا ِء‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬‫َو ُ َ َ ٌ‬
‫َ َ ِ َ ‪ُ ُ :‬ر ا ْ َ َ ِ ُ ْ َ َ ٌد ِ ا ْ ِ‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬‫َو َ ْ ِ ٌ‬
‫‪ َ َ ٌ َ ُ : َ ِ ْ َ َ :‬ا ُ َ ِ ِ و اد ا َة ‪ ,‬وأ َ َ َ ا ُ ِ َ ة َ َ َ ِ ِه‪.‬‬ ‫ات‬‫َو ُ َ َ ا ِ َ ٌ‬
‫َ َ َ ‪ َ ِ ْ َ َ :‬ا ٔ ْر َ َ ُ َز ْو ٌج ِ َ َ ِ َو َ ٍ َ ِ ٍ ِ ا ْ ِ َو ُ َ ا ٕ ْ ِ َ ُم ِ ُ َ َ ِو َ ْ ِ‬ ‫ّو َ َ َ ِ َ َ ُ‬

‫َ لُ‬ ‫َوا‬
‫س ُ َ ٌ ِ ْ ُ َ َ ٍت َ ْ ُ َر ٍة‬
‫َو ُ َ ِ َ ٌ‬

‫َ َُ‬ ‫َوا‬
‫ٍَ‪.‬‬ ‫س ُ َ ٌ ِ ْ ُ َ َ ٍت َ ْ ُ َ ٍ ْ َ ْ ٍ ُ ْ َ ٍ ِ ِ ا ْو َ‬
‫َو ِ َ ِ َ ٌ‬

‫َوا ْ ُ‬
‫س ُ َ ٌ ِ ْ ُ َ ٍت َ ْ َ ِ ُ ِ َ ا ْ ُ ا ْو ْ َ ِ ُ‬
‫َو ُ َ ِ َ ٌ‬

‫َوا ُ َ َ َ ُ‬
‫ْ ُ ِر او ِ ْ ُ َ َ ٍت َو ْ ِ ٍ َ ِذ ٍ‪.‬‬ ‫ا ْو ِ‬ ‫س ُ َ ٌ ِ ْ ُ َ َ ٍت َ ِذ ٍ َ ِ َ ٍ ِ‬
‫َو ِ َ ِ َ ٌ‬
‫ا َ‬ ‫ِ‬ ‫اا ََا‬ ‫َوا ْ ُ ْ َ ُة ُ َ ا ْ ُ ْ َ ُن و ْ َ ُ ْ‬
‫‪:‬‬
 Meşhur mukaddimelerden oluşan kıyaslardır. Bunu ise Burhanın inceliğini anlamayan avama kullanırlar.
CEDEL: Adalet güzel, Zulüm çirkindir. / Fakirlere iyilik erdemdir.

Kendilerine yakinen inanılan kişiler (Nebiler, Alimler, Veliler, Salihler)den südür eden kıyaslardır.
HATABET: Dünya leştir. (Kur'an-ı Kerim'de şu 3 delile rastlanmaktadır. 1-BURHAN 2-CEDEL 3-HATABET )

Nefsin hoşlandığı veya tiksindiği 1 takım Mukaddimeleriden oluşan Kıyaslardır.

ŞİİR: Nefsin hoşlandığı: "Şarap akıcı bir yakuttur." / Nefsin tiksindiği: "Bal acı bir kusmuktur." gibi kazıyeler.

Gerçeğe veya Meşhur mukaddimeye benzeyen veya yalan olan vehim ürünü mukaddimelerden oluışan Kıyastır.
MUĞALATA: Safsata: Yakîn kazıyelere benzeyen Muğalataya denir.
Müşahade: Meşhur kazıyelere benzeyen Muğalataya denir.

İlimlerde "ASIL" olan Burhandır.