UKRAINY ZACHODNIEY

Ccze badania nie w ypłacaią długu O byw a-

tellkiego? należy prace i fiły poświęcać
dobru O yczyzny. . . ; •
Tjiv&oa^6N
Biblioteka Narodowa
Warszawa

30001004945178
 P t z e i f t y czucieńl potrzeby u obfzerniertia
oświaty o Ziemi Mafżey, ale mniey zaufany
W włafitych filach, (ledżiłeirt dzieła obce­
go, które by miało ów zamiar w przedmio­
c ie , gdy odczytuiąc podróż iv Pólfce, P*
Hamrńardi uyrźałerft w riiey kart kilka
włafciw.ych Ukfdiiriifft
Nić żańiebhałerit ich badania* fwiadomy
Rraiu: mogłeńi albowiem fądzić o rżecży-
Wiftośći pisma. Zdało mi fig godnyiń przed-1
bawienia W rodowitym igźyku: wflcazało
atoli potrzebę odmiań i Uwag iakie w ciągu
j’Ogo dómieśćiłem.
Jeft przeto tylko w ćźgśći dziełem rnoim.
Hammard odbywał podróże iak cudzo­
ziemiec , i Wńióft uprzedzenia hielpirawiedlj
Sire / ale był ©fwieconymj fądżił ezfftokroó
dobrze * ryfy iego fą fzacoWne...
Jżati nie* żgłębił doftatećżnio niektórych
przedmiotów , należy prżypifać prżyfczynie*
i e rożumował wigcey niżeli badał że iego^
pifmo ieft raczey zwieśćią upominków ńl*
£eli obrazem.
 Odrzucaiąc z a ty m nazwiflco po dró ży , p rzy ­
b ra łe m Ik rom nie yfz e r y j u . Rozw odził fię nad
fczego łam i m n iey ciekaw em i w m ie y f c u , i
iuz obcemi dzifieyfzym o k o lic z n o ś ć ió m , t e
n a le ż a ło w ypuścić.
— K iedy m ó w i ob fzernie o rz e z i Humań-
f k e y , z daw ało m i fig rzeczą n ie p o trz e b n ą
w z n a w ia ć upominki bolesne,*
— T a k o ż : kiedy fzydzi z z w y c z a i ó w , bo
z w y c z a ie fą fladem o b y c z a ió w , k tó re za*
w fz e fzanow ać n a l e ż y , gdy nie maią n i e n a ­
gan neg o,
~ J kiedy lekkom yślności N a ro d u p rz y -
p ifuie w ad y o r g a n ic z n e , bo pow innością pif-
m odawcy w y ty k a ć błędy i w lk a z y w a ć ic h
popraw ę , nie w y św ie c a ć płonnie.
O ż y w a ł lie nadto do cu dzoziem ców ^ a w i-
ftnych i n ie p rz y c h y ln y c h . ( * ) N i e Ikaziłó a-
to li podchlebftwo iego p i ó r a , poznaw ał i nie
t a i ł korzyści g r u n to w n e ,
M n iem am tg dzieło u ż y te c z n y m , gdyż mo-

( * ) D z ie ło P. H am m ard na p i f and iejl w

ję z y k u N iem ieckim . <:
źe p r z y w ie ś ć do u w a g i za c h ę cić w ud zia ła -
«iu popraw*
G dyby kry ty ką lub cczym było o p i f e m ,
p a trz a łb y m na nie obo ię tn ie
M ó w iłe m z u c z u c i e m , iak przyftoi oby­
w a te lo w i, może nie ieden p o c z y ta u w a g i
moie i wniolki p r z e f a d n e m i; n ie c h z w a ż y
źe droga praw ideł d ł u g a , źe ie y ukraca do­
św ia d c z e n ie
Kto kocha Oyczyzng, czułym ieft o iey
d o b r o , atoli być w in ie n za w fz e fgdzią n ie
p o ftro n n y m .

D o ty c z ę fig te n rys K ra ju przed-

ty m należnego do Pollki.
Kiedy uż y w a m w y r a z u U k ra in a nie p r z y ­
jęte g o od K ra io p ilo w a u p o w fzechn io ne go
z w y c z a iem , mam w celu P o w ia ty m iedzy
N ie p r e m od wfchodu, N ie f tr e m od zacho­
d u , T e t e r o w i e m od północy, k tó r e fkładały
n ie g d y ś W o je w ó d z tw o B racław ikie i połu­
dniow ą część K ijow lkiego.
 (g^* N ależało rozróżnić włafne uwagi
naznaczyłem ie w ciągu pifmą tym zna­
kiem. 5ł » Q*
 « H 4 fl|0 6 6 @ 0 0 6 0 6 9 © @ 6 6 0 0 6 9 ^p H P * *

WSTĘP *0

jV J ię d z y części ziemi Łackey zaffu-

guiace z włafności znakomitych na
pil ne zaftanowienie, mieści fię w rzę­
dzie niepoślednim Ukraina.
„ Co innym Kraióm udzieliło przy­
rodzenie darów fczególnych, groma­
dziło tam fczodrze na iednym pozio­
mie.
,, Jżąli nie naznamione iey dzieła
ryfem olbrzymim właściwym górom ,
niof^ atoli cechę wielkości i potęgi.
Płodność płonki doftatek przedmiot
t§\v będących rękoymi^ obfitości i by­
tu fczęśliwego, wyniefione fa tam d®
jprzemiaru.
 Plemie ludzke iedynie, acz nieupo*
śledzone w darach, ograniczone było
w rozkrzewieniu zakrefem niezgodnym
z rozległością ziemi i pomyślnością
iak^t zapowiada,
Miefzkanięc zatym, na którego u«
filowąniach i pracy zafadzona kwitosd
darów przyrodzonych, powinien być*
tu ta y pierwfzyin przedmiotem badania,

I,
Im blizey wfbhodu, tym wy<*
daźnieyfze ślady Ą zyatyckiego plonu.
Uważany z bodowy, przechował U-
krainiec w Ikładzie mężnym i filnym
Wfpaniałą i boiow^ poftawę przodków,
Położenie fiedlilk. od groźnych
liadów, długie woyny k tó re w ći^gu
kilku wieków wĄ:rz^fały Pollk%, po­
duczona wolność i Ikład rzi|du gmino-
władnego iakich do czafu Zygm unta
%, używ ał, Tame nakoniec uftaw y na>-
dane od pierwfzych i poźnieyfzych
Panów, zm ierzały do utrzym ania w ninj
ducha wojowniczego.
Jak narody zdobywcze furowym był
i nieufpołec2nionym; K fztałcony na
woynach prZeciw ordóra dzikiem, po-;
kazywał fię okrutnym przy wygra*
ney, u p a tr u je korzyść potyczki W
liczbie trupów i um ieiętność wojowa*
nia* w znifzczeniu naiechanego K raiu.
Okropna chuć zernfty, była mu nie
raz bodźcem do wypraw iakie zawfze
(kaziła.
»» W ypadki polityczue które b y t te ­
go Narodu zm ieniły, m iały w pły\f
ważny nad iego harakterem m oralnym ,
iu ż przetw orzonym nieiako:
Oddany od wieku fpoczynkow i, po*
święcił fię U krainiec rolni&wu: życie
 SO -er«©9*e&-*?

fpokoyne za tru d n ie n ia g o fp o d arfk ie,

n ie z a ta rły w n im iednak zn pełnie
pierw i^ft^ow ego ry fu .
W ykazał fię okropnie kiedy tłu fz -
cze Gonty, zalały k rw ią U k rain ę.
., Rozfzerzać Ąę nad ową fm u tn ą e-
poką nie m oże być zam iarem p ifa rz a |
A lbow iem i dzieie p d rzn cą ią z k a r t
(w *ięh, k tą re by p lam iła,

v Jżali p rzy rozbiorze w ielkiego o*

b rązu , w ytknąć ry fy fzpecace obow iąz-
kem badacza, nie m niey ufilnie odfzu-
kiw ać w in ien ozdoby,
,, O dwaga ieft cn o tą N aro d ó w :-^
C hlubi lie z n iey U krainiec.
W ychow any z kolebki m ięd zy dzi-
kiem i końm i, p rzy u czo n y do b roni i
za g rz an y pow ieścią dziadów , w ziew a
z młodości ducha zuchwałego, co go
ś]epi nad niebefpieczeńftwem.
. Poiętnośę, łatwość naśladowczy,
zręczność, udzielone ma w wymiarze,
za którym daleko zoffcawipny wieśniak
ipnych. okolic Polfki. „ Widzieć i dzia*
łać fttutkem iemu iednego (kinienia*
wyuczony równał hy znakomitfzym
kunfztnikam .,,
, Miłośnik okazałości, łyczy iy z o-
cbędoftwem i z ftarannościy ofob\fty *•
ile może z wygody.
Wierności dowodem, fzacunek iaki
ma Ukraińlki fluga w Roffyi.
Zwrócony dowcip iego ku fztukótn
śmiałość ku woienney umieiętności
duch fzlachetny ku zasadom moralno­
ści i filantrofyi, wyniofty by i pofta-
wiły ów naród, w fzyku tych z któ­
rych chlubi fię ludzkość.
 la *—uy»x>i—-
W y rzu c an e U k raińcow i od niektó*
r y c h pifarzy p r z y w a ry , pija&wa, pró%
źniaćtwa, chciwości, nie w ywodzą fię
ź h a r a k te r u narodowego, ale w iążą z
u ftaw ą ich pierw iaftkow ą i f$ ponie*
kąd wfpólne tow arzyftw óm nio fącym
oręż.
* W n am ieiftn o ściach w m iłoftkach
wiedziony U krainiec duchem wojen­
n y m ,, śladem czucia niepodległo, ,,
T a duma zachodząca aż w m a łżeń -
lkie w ęzły p rzeftw arz a go famowład-
ca w domowym pożyciu. Mało iednak
poróżnionych rodzeńftw, „ gdy tam
powaga naczelnika, fzanow ana ia k W
pierw iaftkow ym fpołeczeńftwie* „

Co bliżey iefzcze k u zgodności do-

mowey zm ierza, luba układność i p r z y ­
w iązan ie kobiet do mężów.
 cxpocOv

,, P łci piękna iefteś rękoym i^ fęzję-

ścia: moc tw a fięga uciśnionego nie*
dolę i w yuzdanego z u c h w a lc a ,.............
niefie m iłość i fto d y cz „
M aię u k ra in k i w udziele piękność
ro d u zn ak o m ita.
Co in n i u p atry w ali pow abu w ich u*
biorze nie u zn aie.
W arkoce z w łofów zaplecione w
K oronę nie zdobią lica; dw ie fz tu k i
u tk a n e zgrubey w ełn y zaw iefzonę n a
pafie lub pow rozie, nie okryw aśa p rzy -
zw oicie; ko żu ch ieft odziezę zim ow y.
,, S tró y m ęlki no ft cechę pow inno-
w aćtwa z A z y a ty c k im . j ż tak n iew y-
. - l *, ’ ' ■*/ y , ' • •*
godny p rz y b ra ły wfzyffckie N arody
ieżdcze i w ojow nicze na w fchodzie ,
n ie zdoła w y tłu m aczy ć badanie. W y -
„.. .
k a z u ie ato li ikład p y fzn y i p rz y ­
je m n y .
 Odofobniorie dzieWki od fpółeczeń-
ffcwa męfzćzyzh małą włalhe gry i za­
bawy. Taniec ł^ tz y płci obie; w yka-
zUie rzefkośc, żywość* fiłę. ,, Pieśni
U kraińców tiiaią także z&letnć wła*
sności; dumy ich i furm y nticohe na
kraiowey cytrze* nie bez powabtt.
ZwyCzaife przy obchodach folenńych
Si mianowicie przy Ślubach, fczególnC
ią i właściwe. Łączą fię z prżefąda-
m i lak ti NaroddW ciem nych a prze-
chowuią od czafu niepam iętnego. «
JPoznanie ich ciekawe wzywa badacza.**
Jaki naród ofiadł k ray niezm ierny,
W poWaby, W płody korzy ftne W wfzel3*
kie dobrodzieyftwa obfity, przydatny
io handlu, optecaiący hoynie prace
przem yflu.
,, jż udarzotiy odwagą duchem czyń*
nym rzadka roztropnością i łatw ym
 *— «©9 « 1$

poięciem miefzkaniec, nie udżiałał hic

fta te y ziemi, tłum aćzę w wiekach daw-
rtieyfzych Woyrty k tó re G eniurz naro*
dowy odwracały kii boiórfi. Lecz k ie­
dy tę ufpiertie fięga bzalu gdźie fpo-*
koyność i Ikład polityczny w ezwały
Wfzyftkich do rolnictw a, dochodzi fia
przyczyn tym fzkódliwfżyćh, iż u k r y -
w a i| fie w cienie nie wiadomości: nie-
bawnę ich zagładę zapowiada św iatła
zmierzai$ce w tę k raie krokem olbrzym
mim* o
2.
W ftę p na błonia U krainy EWifc
ffcuia ogromne niw y nie obięte okem,
til i owdzie upraw ne, osiarte gaiam i
krzeWiów, Uflane kw iećiftym grzędewi
ktorert wykaziiie badaczowi łorto Za­
możne w ciekaWę i użyteczno przed*
mioty*
 i6

K rzew y % pawinnowaeone.z w ierzby

jniefczą fię nań 2 wielojącj; rodzajów W
pierw fzytp rzędzie. Z aym ui^ ąlbowiem
więcey niż dwanaście ftopni w obio­
rze roślinnym : drug^ illość znakomi­
ty Ikładaiy drzewa pwpcowe, m iędzy
którem i góruie czereśnia a mayqbfieisy.
w yratta grufzka; K rzaki lalkowe, bzo­
we i dereniane, umaiaiy pagórki: po«
rzyęzka czarna, m aliny, niefpliki drze*
wo podobne pigwie, okrzewiaiy ia ry .
Zbiór zwierzęcy nie mniey tu obft*
ty . Szybuiy powietrze złociftym Ikrzy-
dłem liczne gromady motylów. Pła­
wią ftrumienie i bagna ranoftwo iftot
okropnego Ikladu: uważana bowiem ih
brzydkie iftoty ca zaradzai§. fi§ nil
Ziemi, s’wiezo dobytey zpodwody. ....
Jllość gadów i fzkadUwego roba&wa
wielka na tym poziomie, który wydajl
za na- ,
za nafzycb czafów, w Połozach, ft wo­
ry , iakie iuż na ladzie E uropeyfkim
nie iftna, iakie naw et mniemano ba-
iecznemi.
s.

,, Pokazany taki Połoz w Pu 1789

nad Koderną, m iał do i i łokci długo­
ści a do 3 i pół grubości. Uczynił du­
żo fzkody iv bydle mianowicie w ow­
cach. Niewiadomo z kąd fię wyległy był
albowiem iednym fw ego plemia. O/oby
od których mam tę wiadomość, nie u*
m iały Jłanowić rodzaiu do iakiego qu9
potwór należał.,,

Robak zwany W a rra pokryty łujkg w *fl-

wiafy, ufzkadza mocno xafaewom\ Ssę
inne owady, gatunku Gąsienic i Chrzą-
fczow , które pozerait\ ziarno blijkie
doyrżenia.

,, Wiadomo iz fię wylęga Szarańcza na

flepach Bań/kich ościennych Ukrainie. 19
 Wfzyft.kie rodzaie ptaków drapież­
nych gofczę na Ukrainie; Sokoł zaś
biały tamecznym ziemianinem.
Ptaki iadłe gnieżdżę, nie mniey na
ftep ach , kędy znalazły fiedlifko bef-
pieczne i ftrawę obfita.
Rzeki i ftawy nakoniec napełnione
rybę: lafy zwierzynę.
,, Takowe włafności nie fę bogac­
twem ale tylko ozdobę przyrodzenia.
Gdzie iego dary iftotne i bezcenne* o-
to w płoncę wprzedmiotach ; pożyw-
ćżych.
Buyna trawa k tó tę zaraftaię niwy
Ukrainy* tuczy niezliczone ftada by­
dła. Łatwość w ich hodowaniu prze­
tw orzyła pierwfzych miefzkańców fte-
pu na fkotopafów. Święcę mu wiele
ftarania dzifieyfi, ale i w owym wy­
dziale przemyfłu dalekemi fę dolkona-
łości; prócz wywodu zgonów nie zna-
 — eO»»3o— I

ią korzyści iakie wnofz*£ bydła u lu­

dów pafterfkich.
Ród wołów Ukraińfkich równa fi<£
naypięknieyfzym obcym, acz odmien­
ny w budowie i z poftawy. ChOw u-
mieiętnieyfzy zapowiada wydolkonale-
nie rodzaiu.
,, Będzie tego czyn obyWatellki,
kto da przykład pilności i trolkiiwo-
ści w tym przedmiocie, dotykaiacym
z blilka pomyślności kraiowey.
Rod koni nie mniey zaftuguie nau*
Wagg gdy iuż Ikłada obfzernego han*
dlu iftote; Jle tprzedmiotów udziela
przyrodzenie, zylkuie z kolebki, ale
niedbałość umarza ie i nifzczy. Wypu~*
Czczony na pafzę, ftepow^ pod ftrellj
niedogodna, traci Ikłady wyłomuie fię
z pierwiaftkowego toku; nachylony w
fzukaniu traw y wyciąga fzyie i pro-
ftuie ozdobny załom karku ; fciera
fzersć gładka, zarafta zaś kofmat^ i
zdziczały nieznaydui^c w traw ie fo­
ków karm nych opada na fiła c h , za
wczafn^ prac^ na koniec zw ątlony ieft
w zarodzie życia.
Jllość owiec w U krainie nie ftofuie
fię do obfzerności wypafowj Stoi zaś
ów rodzay dobytku na ftopniu nik­
czemnym*, roftrz^fanie przyczyn nie
w lkazuie dowodu w niedbałości, albo*,
wiem wiele w łaścicieli św ięciło mu
bezlkutecznie nakłady i prace, ale ra-
czey w ftrefie i w gruncie.

,, Przytoczę z tad wniofek zafadzo-

ny na wybadaniu m ieyfcow ych wła*
fności.
,, Składa U kraina poziom pół koli-
fty, wyniekony na śrzedniku a zniżo-
ny gwałtownie ku przecięciu, co wy­
twarza górę, nie obiętf. atoli okem dla
ogromu.
,, Strony północne i wfchodnie o-
wego pół koła, ufunione od promie­
ni flonecznych aw yftawione na z fep
ogromnych śniegów, nale ż^ do ftrefy
zimney: ich płody nios^ cechę groź­
nego nieba, umorzone w zarodzie i
nikczemne w wzroście.
,, Sczyt zaś omiatai^ w ia tr y , k tó ­
re nabywfzy na przeftrzeni ftepów nie
wymierzonego pędu, oń uderzai^ po-
dobnip falóm rozhukanym : Na ty m
fczycie nieuftanna zmienność ftrefy,
naftępuie nagłe zimno po nagłym cie­
ple, zdaie fię zoftawać przyrodzenie w
ftanie po odmętowym, kiedy acz zło­
żone, nie miały atoli iefzcze żywioły
ftofunków ftałych między fob‘4.
„ Strony południowe i zachodnie od-
 22

bieraiące wyziewy ciepłe wiatru mor.

/kiego, ofłonione górami Multan i Po­
dola, udarzone fy ftrefy umiarkowany
i ftały. Przedmioty rodzayne napoione
fokami ziemi obfitey, krzepkie tąm i
mocne,
,, Oddział w różnicy trefy po tey
i po owey ftronie bardzo wyraźny,
,, jz rodzay, iż iftota krzewiów do-
/konaU fię ftofownie do włafności pa-?
ro-krygu i poziomu, nie należy dowo^
dzić. Ze więc chow owiec potrzebny
ciepła na którym zależy ciękośc web*
ny i zdrowie tego dobytku, które pło­
dzi krzewią foczyfte, a ofięwa pafte^
wniki wonnym i bogatym kwieciem,
Winien być zaprowadzony w owe ftrony
i tam utrzym yw an y, dowodzi ftan
rzeczy,
„ Okoliczności podobne zachodzy w

■
nafzych Pow iatach zachodnich. P ły t
rozłożony m iędzy góram i Lwowa, T o-
mafzowa i Kazim ierza, w ypafa ftadła
owiec zaletnych z w ełny przen oiz^cey
nad w fzyftkie w Polfce; za ty m zaś
kęfem w yradza fię podła.
„ A le nie dość ieft na darach p rzy -
rodnichj pow inny być w fp a rtę u m i e ­
jętnością. W zięte owce z Kraiów cie­
płych popraw ią plemie, ftaranność po-
itaw i ie na ftopniu dofkonałości.
,, W łaściciele nie fkromcie tu nakła­
dów: wynadgrodzrj. im fowicie Iku tk i.

— *Cn o©* c<2o *£/■ *Qn — — ————

., Prócz dogodnośći iakie ftawia ów

południowy poziom U k rin y ku chowu
dobytków , zapowiada wiele in ny ch
korzyśći.
Sady morwowe i iedwabnice fczę-
 *4 O o *0)

śliwie nań płodzą: należy ie rozmno­

żyć i upowfzeehnić.
Brzofkwinowe drzewo którego owoc
tuczy trzody, wydaie gorzałkę wy­
borny fok nader korzyftny dla chorych,
ntrzym uie lię tam bez ofłony na (lepie.
A kacia luby^ drobiu pokarm miey-
fco-płodem.
Pfczoły z a r a b ia j miód wyborny, zu­
pełnie biały bez zapachu i fmaku ob­
cego ftodyczy, który krapi fię i zafycha,
a w mieyfcu cukru u ż y ty być może.
,, Obchód z pafiekami powinien nie
mniey iak chów dobytku zwrócić ba­
czność gofpodarza: dzifieyfze prawidła
zdai$ fię mieć albowiem w celu, raczey
znifczenie niżeli wywód tyle ważnego
przedmiotu.
Ow nakoniec poziom oflały grzędy
Melonow i Arbuzów, dar drogi przy
gorącu iakie czafam i doświadcza.

3-
f> R y s poprzedniczy przedftawił W
obieciu ogólnym włafnośći poziom u
przyrodnie. T e zaś dary k tó re fa celem
pracy rolnika, a z a fa d ą Krajowego bo-
gaćtwa, ftanowi^ w ażn y oddział w zy-
waiacy fczególnego w ykładu.
,, Rozległe obfzary zaliane Zytem»
zaym uia niemal cały poziom U k ra in y .
,, B uyn a Płonka m noży nań ziarno
W progrefiyi od i s f t u do 60, bez pomocy
obcych foków i za lekkim wzrufzeHiem
fkorupy. ,, N ie zna albowiem tam e­
c zn y rolnik pługów ciężkich iak iem i
głębokie fkiby ry ie Niemiecki i nie w y­
dziela zagonów iak w innych ftronach.
„ W y m ia r m iędzy zafiewami ż y ta a
F fzenicy w ftofunku if z e y części. —
Hreczki i owfa wyżfzy, ięczmienia fezu?
pleyfzy.
,, Praca rolnika doflateczna ieft w
ftofunku z potrzeby; atoli korzyści
wiekfze zapowiada, w fltutku zanied­
banego rozkładu gruntów i zafiewów.
,, Niżfza Ukraina lubo mniey ofiadła
zt^d w obfzernieyfze role zamożna, gó-
ruie nad tamta, w użytkowaniu z miey-
fcowych włafnośći. Starowność pofie-
dzicieli rozmnożyła tam gatunki zboż
obcych: A rnau t, Zyto lare, Hałak,
Profo kitę, Papufzoia czyli Mais, i li­
czne rodzaie grochu i bobu, ftały fię
pnieyfcowym płodem, — Uprawie Ha-
nyżu, Chmielu, T y tu n iu , Krokofu,
nawet i Szafranu, fprzyia g run t i ftrefa*

„ Ofady tey części f^ nowe,* wolny

ich miefzkaniec od obowiązków cięż-
kich względem d z ie d z ic a , oddaie fię
w łafnem u gofpodarftwu; a ono tam t y l ­
ko kw itnie gdzie korzyść olobifta celem
pracy.
„ Nie Kupił fię tam eczny rolnik W
fądzihy: rozfiane fiedlilka z b l i ż a j go
roli; nierozerwane dalekim chodem pra-^
c e , zw raca k u Z iem i, k u dobytkowi,
K tó ry ch zarów no w ypilnić zdoła.
,, Staw ią tę fu to ry odofobione luby
widok, porządne ich zabudowanie i
wygodne fiedliflto; umaione fa Sadami,
a wykazuirj w fzyftkie fczegóły icze-
fpego gofpodarftwa zakreślone w ied-
n y m prom ieniu,
,, Tam ofadnik ieft czynnym i prze­
m y śln y m ; u fun io ny od miaft i pożer-
czego Ż ydów plemia, u ż y tk u ie z wła*
fney pracy, niezną p r z y w a r i nędzy,
 •C © 9 S 0 O "

,, D ru g im p rze d m io te m K ra io w eg o
g o fp o d a rftw a fą Jafy.
,, W fc z u p ły m w y m ia rz e u d z ie liło
ic h p rz y ro d z e n ie U k ra in ie : gdy zaś po­
trze bę drzew a m noży fpofób budowa­
n ia , fta ły fię nader k o fz to w n e m i. S p rz y -
ia a to li P łonka ic h w y w o d z e n iu , k ie d y
w ię c d ofta te k p ó l o d ło żn ych podaie ła ­
tw ość do ro zm n o żen ia , w in ie n p rze m y ft
W yręczyć n a tu rę . — Upośledzone K ra ie
W la fy , z a p ro w a d z iły ie fz tu k ą ; zafiane
na ftepach H a ń fikich podobnych z if t o t y
U k ra in ie , K rz e w ią fię obficie. Czem uż
n ie naśladować u ż y te c z n y c h p rz y k ła ­
dów?

,, L a sy iftną ce d z ifia y zaw iadyw ane

fą niedbale: w rę b y wczefne w y p le n ia ią
m łodzież, fianożęcie i p a fte w n ik i n ifz -
 i# » —— 39

czą krzewią; a tak gin^ plony w rozfa-

dzane utw orzyły by łacwo bory.
„ D |b , Brzoza i Grab ziem ianiny
nafze, nabędą niewątpliw ie fiły i wzro-
ftu na płonce zamożney w foki. Pod ich
zaftona przy ftrefie um iarkowaney wy-
niofę. fię tę dzike Brzofkwiny i Mor­
wy dziś poziome, które napotyka gęfto
przechodzień na całey przeftrzeni fte-
pów.
,, Padoły ftopnioławe utw orzone za
odlaniem fię wód z tey Ziem i, przed-
ftaw iai^ dogodne leże winnicom.
,, Działań^ doświadczenia, zamiarem
zaprowadzenia drzew południow ych,
były by ciekawe, a dziełem rę k i oby*
w atellkiey.
,, Gdzie zaś dogodności nie fczędziłą
N atura w utw orze Konopi i Lnu, la-
kich płód acz przy flabey uprawie wy-
borny, należy mieć lćzególniey na ba­
czeniu.
,, Kmin którym zaraftaia pola od-*
łoźne, mógł by być u ż y ty w gorzel*
niach, i zaft^pić czafem zboze.

4
C eln ieylzern i fabrykami
c e m i d zi ś w Uk r ai n ie g orz el ni e.
,t Lubo upowf2echnione w iilośći
niezgodney poniekąd z p o trzeby daleką
iednak dolkonałosći: nagradzały atoli
nakładom, nie korzyścią ale odbytem.
Za ich bowiem pomocy fpienigźaiy fig
zbiory zbożowe, których wyprzedaż
trudna; ziednały zatym ftaranność wła*
ścicieli*
„ Błądzi atoli kto mniema ie użyte*-
fcZrtemi; ftanowia dochody, ale nie wno-
ffcy bogaćtwai co zaś niezmierża do do*-
b ra pow fzechnego, nie m oże być do­
brem*
— N ie fą iak rękodzielnie frzod-
kiem w yżyw ień iat
— W iodą lud do nałogu co zagładza
Wrodzone p rzy m io ty , co u tw ie rd z a W
ciem nocie i w niedbałośćit
= Trawią nakoniec zapasy przezn a­
czone ifto tn ey k o rzy ści. ,. .
,, N ie w aham fię w przepow iedzeniu
u ż y tk u dogodnieylzego z ty ch F ab ry k ,
kiedy m iafto w y rab ian ia wódki proftey*
co znayduie iedynie odbyt w e w n ą tr z ,
lu tro w ać będą gorzałki, zaydzie ich w y­
wóz do kraiów północnych w ow przed­
m iot niedoftatnich; zaftąpią m ielca li*
kw orów A m ery k ań lk ich kofztow nych
i nie zdrow ych. Z y lk i ofobifte nieupa-

dną, ale upow fzechnią fię.

' ,, Pow tórem i przedmiotami ręko-
 3® e<5tcOc---- -

dzielni iak ie łatw o ,a. zap ro w ad zić,

być mogę Potaże, w y rab iaię z fłomy
nie m niey od drzewa dogodney: z tra w y
ftepow ey k tó rę co rocznie p ło n ią; na­
le ży ty lk o zbierać, popioły.
•b. ,, Pekefleyfz z m ięfa odchodzą­
cego od sałhanów k tó re ginie n ay czę-
ściey bez u ż y tk u .
.c. ,, Mydło nieum iarkow anie drogę
w k ra iu , a łatw e w zby ciu .
.i. ,, S k ó ry : g arb arn ie prow adzone
u m ie ię tn ie ftanow ić będę w ażn y han*r
del.
•e. ,, Przędza w ełny, gdzie m ach in y
zaftęp u ię w y ro b n ik a: k tó re y p rzew ó z
ftanie lie łatw iey fzy m : k tó rę c h ę tn ie
nabyw ać bedę rękodzielnie obce, a u -
żyć m oga k o rzy ftn ie kraiow e.
./. ,, P rzędza lin o k ręto w y ch , gdyż
w yrób konopi na p rzed m io ty k ofzto-
w niey-
 — -ono* — * 53

wnieyfze, w ym aga czafu uinieiętności

i nakładu.
.g. ,, Tabaka i T y t u ń .
,, Takowe płody p otrzebu ją odbytu
W k raie obce, gdy nie mog^ być w
m ieyfcu z u ż y te . A ta l i srzodki do w y­
wozu lodowego Wykazui^ trudnością
niedoftatek dróg w ygodnych ftaw ia
głow nieyfze. U darzyło natomiafb p r z y ­
rodzenie ów k ray w rzeki, k tó ry c h od­
lew W Morze Czarne, naznacza w t a ­
m ecznych portach frzednicza leżę o-
fadniczych płodów U k ra in y .
,, S tro n y łey południowe gdzie mo-
gg. być w yrab iane P otaże, gdzie bite
łałhany, gdzie chów owiec i bydła po-
w fzechny, leża niżey porohow na Dnie­
prze, i wedle żeglużego łoża N ieftru
odk^d obie rzeki fpławne.
T ę zaś rekodzielnie k tó ry c h pomysł-
3 *
 34 ---•0oa6»—*
nosć zafadza fię na użytkow aniu miey*
lcow ym płodów, nie wydofkonal^ %
pok^d miefzkaniec opatryw ać fię bę­
dzie ofobiscie w potrzeby. ,, Przyczy­
niać ich zachęceniem do nieznanych,
nieprzyczynilo by może do fczęścia.,,

<
m Jż w rniare przepychu zradzai^-
cego potrzeby rozkrzew ia i dolkona-
ii łię przem ysł, fprawdzaię kraie za­
możne w rękodzielnie: cierpi zas* od
zbytku Naród, co nie daie' zamiany,
ale opłaca płód obcey pracy.
,, Ow ftofunek do okoliczności miey-
fcowych, wfkazuie porę do nadm ienie­
nia o dzifieyfzym handlu U krainy.
Nieodpowiada obfitości ziem i ni do­
godności położenia.
Przyrów nanie odbytu towarów kra-
iowych z wniofitem zagranicznych, wy-
 aCoaC 55

każe mierność wlewku mimo ograni­

czonego użytku*
Jftotę odchodzących płodów ikładaią:
*i. Konie*
*s. Woły*
*5* Gorzałka w fczupłey illości,
*4* Łóy*
*5* Skóry furowe*
•6, Wełna, len i konopie.
.7* Miód i Wołk.
Owe fczegóły fkupuią Zydy i wy-
przedaią nawzaiem; ,, Zylk iftotny co
niezna nakładu a zafadza fię na prze­
myśle, zalega w ręku tych poprzed­
ników.,,
,, Zawiaduią równie ^handlem h ur­
towym i fczególnym wchodzących
przedmiotów.
Jch iftotą nayważnieyfzą ieft fól z
Bań Kołomyilkich i z Multan;
Wino; S*»
D aley w yrobione żelazo i miedź, ko*
rżenie, M uśliny, K arto ny, P łutna, bie­
lizna ftołowa, S ukna, B ław aty, Baka-
lia, Safiany i Szkło.
,, Trudność przew ozu i czafowe o-
koliczności ftanowia w cenie foli ró ż ­
nicę czeftokroć uci^żliw ę, k tó r e y znać
nie powinien przedm iot pierw fzey po­
trze b y . Zaprow adzenie wyłączonego
handlu ( monopole ) co niepodlega ła n
tw o zmianom, co z zapałów obfityci
doftarcza wedle iednoftayney m ia ry
ceny, zdaie fię tu bydź nieodzownym.
,, Pofkromienie nawozu W in i Su­
kien, mogło by zachęcić do założenia
w innic, i ftarownieyfzego chodowa-
nia owiec.
,, Cła Prowincyonalne nie cię­
żarem dla m iefzkańca, gdy mai^. w ce­
lu przedm io ty zbytkow e^,
 57
......... tQ c -jQ * t/Q n —

,, Co nam ieniłem o rękodziclniach

i o handlu ieft wniolkem k tó r y przed-
ftawić byłem winien, iako lczegół r y -
fu ogólnego. Nie na płodach w yrobnych
atoli zafadza fię bogaćtwo N arodu rol­
niczego, lubo ich nie ma zaniedbywać
ieżeli zm ierza do pierw fzeńftwa.
,, D ary ziemi będa zawfze w ażniey-
fzym przedm iotem handlu U k rain y :
kto zw rócił uw agę na odbyt produk­
tów morzem czarny m , u p a tru ie w n ie y
tę zamożnę fpichrzę, gdzie czerpac bę­
dę narody południowe. W inien więc
miefzkaniec święcić dużo rolnićtw u 5
upraw a pfzenicy ma nadew fzyftko le-
dnać ftarania. Możeby w yrobienie na
fu ch ary , nie było bez korzyści.
„ T rudność wywozu w m iarę k to-
re y podnofi się cena zboża i co urna*
 rza nieiako handel, zniknie, kiedy że*
gluga odbytowych kanałów zoftanie u-.
łatwion^, W pierwfzym ich rzędzie
Ąaie Nieftr, z przyległości ku części
nayobfUfzey, i nayznaczniey zaludnio­
ny.
Między korzyści iakie fpławność
te y rzfeki zapowiada Ukrainie, mieści
% fczególniey odbyt płodów ofadni-
ęzych dp Cąipgrodu a zboża do Por
tów A dryatyckich. Naprowadzenie po
dobnego handlp Dunaiem miafto w za«
piiarze Tpwarzyftwa Tureckie w
dynie: układy tym końcem zawiązane
2 Dworem Wiedeńikim nie wzi^wfzy
Ikutku, zwrócili Anglicy uwagę na
J^ieftr. Zeftane z ich reki ofoby zwie­
dzieli kiikokrotnie tę rzekę, uznali i^
fpławna i do prowadzenia handlu fpo-
fobn$ $ iż więc zaniechany , należy
 —-cO**Ć>—- 59
przypifać przy cz y n ie obcey dogodno­
ści.
Spławności N ieftru aż w głębi Gal -
hcyi p rzy wodzie wyfokey, dowodzą
lodzie folne , wielkości ftatków na O-
drzę wedle W rocławia.
Z uw ag p rzy k ilk o k ro tn y ch p rze­
praw ach przekonałem fię, iź oderwa­
ne od brzegów b r y ły k tó re iey łoże
tu i owdzie zało ży ły, znieść łatw o;
pow tore lubo fp ły w a i^ re z gor potoki
nadaię Nieftrow i ipadek filny, nigdy
iego ftrom w fzparkości ni w byftro-
ści Dunaiowi nie rów na. Z m ierzone
loże pod Zw ańcem przedftaw iło poł
c z w a rta le żn ia głębi; w takow ey w y -
fokości u tr z y m u ie fię zw y kle woda do
końca Czerwca: od t^d opada ta k zna­
cznie, że w w ielu m ieyfcach p o k a z u j
fię Brody; w P aźd ziern iku zas p rz y ­
biera; p o ra do fpławności trw a przeto
 miefięcy kilką: mniey niebefpieczna z
przyczyny wydarzaiacych fję fz tu r­
nio w iąko f^fiedztwa pobrzeżąn Mql-
dawyi,'
■^ał^czony rys zrzutu pod Jampołem
wyftawia wyfokośc fpadku i wody w
rożnych porach Roku,
Ponieważ zaś Nieftr nie płynie przy-
kro. ni kretem* odwrotami, gdy nie
ieft zarzncony drzewiem ni przefypa
n y ławicami piafcu iak Wifta i inn
rzeki,, gdy ma fpadek dość wolny, gdy
na koniec zrzut Jampollki nie wynofi
nad dwadzieścia flop Reńlkich, a za-,
ty m łatwo, może być wyżłobiony, że­
gluga z wodę i pod wodę nie powin­
na doznawać trudności,
Spławność Nieftru będzie rękoymię
odwrotu handlu miaft Bałtyckich ku
wfchodowi.
 — 4i

Podobne korzyści zaręcza żegluga

na Nieprze połnocney Ukrainie. Z a­
czyna ta rzeka hyc fpławna od Smo-
ieńika;-^ widziałem w Szkłowie od­
chodzące n i | ftatki do Cherfonu.

5 *

Składa poziom Ukrainy przeftwor-

n n Mafsa G ranitw , całolita i prawie
! ulka, która ieft oftatnim odramie-
niem ku południowi, granitowego
p iytu co, obiegł przeftrzeń od Nieftru
do Karełyi, kędy przypiera o pafmo gor
Ofrynłkich rozfadowione w głębi poł-»
nocy.
Przyrównane do tuteyfzego ułom y
tamecznych Granitów, w y k a z u j zu­
pełne podobieńftwo; łkała co ieft pod-
ftawg; pof^gu Piotra I, w Petersburgu,
i kamień którym obłożone przyftanie
i ad N e w |, iednego z nim gatunku.
 Takie łoże zaftała tu gruba w ar-
.ffcwa płonki, naybuynieyfzey może w
Europie; a nader rzadko u k ryły gniaz­
da fkorupiaftych tworow lub osepowe-
go ru m u ,, które nie mogłfzy fię u tło­
czyć. na Jeży gładkey i z pochowey lu~
neły w głębie morfkich otchłań, i tam
utw orzyły kray pobrzeżny, zamiefzka-
ny od Tataiow Budziackich.,,
W przerwach które ^ałożyły tu ta y
M ałże , przeiftoczył się mocno ich
fkład pierwiaftkowy; nader rzadko i
ty lk o w południowey części znachodz^
fłę fitorupy, refzta zmieniona w Mar-
giel, w Wapno i w Kredę. ,, Bywai^
ich buły przefypane bolami żelezione-
mi, i fnrczone W apieniem.,,
,, Mog$ wykryć badania, obfzerniey-
fze włafności w wzgórkach Pobrzeża,
gdzie obfitfzym ieft przyrodzenie w
przedmioty mineralne, gdzie znacho-
d z | się ślady G alm anu, M anganczu,
Jfkryk u, i zrzodła T erm aln e .,, W oko­
licach Berdyczowa rzecze Scalic z n a y -
dui^ fię Opale , N ie rzadkim ieft Qcu-
lus mundu 0 mile od Maohnowki p rz y
wsi Kafperowka, cały ftaw ma za g r u n t
fame K ry fztały . W ielke zdaie mi fię
podobieńftwo że bogata U kraina, k tó ­
ra w ży w ien iu fwego M iefzkańca ta k
eft obfita, nie rów nie w iego ogrze-
v an iu ftałaby fię fczodrą , gdyby u -
m iał fzukać w w nętrznościach iey zie-
sni węgla.-r-.
,, Rzadko k ie d y , rozw iodły wody
fcuteyfzy G ra n it ścifly w bryle fwo-
iey; p rzew yżfzaiaca w nim nad inne
illość k w a rc o w a , nadaie mu wielką
tw ardość i połyfk; nie k tó re u ło m y
zaw ieraia piękny Feld-Spat, co go zhli-i
• i barw^, poniekąd do Porfiru.
 44 r—CO* COS—
,, Wniofek iż łoże G ranitow e p rz y ­
czynia fię do żyzności tu tey fzey Płon­
ki, nie left; bez zafady; faletra k t o r |
upfadza owa płonka mogła by ftano-
wić w ażny przedm iot w handlu, a być
fie zdaie przyczyn y krzew kości roślin
i fmaku w tu c zn ey pafzy,

6.
P rz y ro d z e n ie w obfitość i doftat-
ki, fczodre na tey ziem i, odmowiło iey
zupełnie włafności k tó re d z i a ł a j wiel-
ke w rażenie. S zerzy fię od wftepu Step
nieograniczony, upośledzony w wfzel-
kie widoki; tam ieft przechodzień iak
n a p rzeftrzeni Morza , gdzie tylko z
ocza dwa przedm ioty.
Jedne brzegi rzek ftawiaia ia ry
głęboke kędy powfzechnie oliadły wio-
Iki:— ,, na ftoczyftości łam anych ich
wyźłobow* rozlegai:| fię fiediiika wło­
ścian między ladami.,,
,, Uważano iż rys zachowany W bu­
dowie ma ftofunki z h arakterem Na­
rodów.
Dzilieylza A rc h ite k tu ra Europey-
ika może fię dzielić w t r z y znakomit-
fze oddziały, na Angiellka przyięt^ W
całym zachodzie, Szwedzką upowfze-
ctniion^ na połnocy, co wykazuie śla­
dy Imaku Gockiego, Sławacho-Greckij
k tó ra użyczyła Ikładow u Oryental-
ney--— Przedftawiaią iey rysy w U-
krainie świątynie i gmachy więkfze:
gdyby miefzkaniec ftawił obfzerniey-
fze fiediiika, niofty by niewątpliwie iey
cechę.
„ Przy by tki na całey Rufi, wynie-
fione fi£ W trz y kopuły których ogrom-
nieyfza frzednia: otoczone krużgankem
w fztachety gdzie fię lud zgromadza
 Ą.6 ------ <K?5 4 0 S *

p rz y uroczyftościaeh: weyście ich o -

ftre ieft u gory, światelniki w ośmio-
kyt lub w gwiazdę wyrabane. Na fezy-
cie kopuł zatykają Krzyże Jerozolim-
fkie, u których podftawy przybity Kfię-
życ. Przyczyny owego znaku nie u-
mie tłumaczyć ziemianin; można wno-
fić, ie kiedy Muzułmanie uftypili z Po­
dola i przeftali zagrazać ościennym
Powiatom, zatknięty zoftał ow upo­
minek zwycięftwa.

,* Jak kolwiek fy nikczemne miefz-

kania Ukraińikie, lepfze i wygodniey-
fże atoli od innych w Pol fee.— Przy­
czyny niedolkonałości budowy ieft zwy­
kle m atefyał.—- Niedoftatek lafoW i
obfitość kamienia, powinny zachęcić
miefzkańca do zaniechania drzewa, a
 c<5*ćOó 4?
u ż y cia tych przedmiotów które famo
przyrod zenie podało ku potrzebie.
** Kiedy zważa fię na nietrwałość
budynków* nieuftanney poprawy po*
trzeb nych, na pożary których p rzy ­
czyny niedoftatek Kominow, wykazu-
ie fię kofzt wyżfzy nad chwilne n a ­
kłady na murowane domy* co trwało­
ścią* befpieczeńftwem i wygoda nagra­
dzają im fowicie. Gdy zaś nie móże
ich pcdiąć rolnik w doftatkach up o ­
śledzony* gdy zbytecznemi nawet dla
właśćiciela należy w ryfie proftym i
umiarkowanym fzukać frzodków.
„ Strych opatrzony w fciel flużyć
może w mieyfcu komór,* fciygle ftrze-
chy przykrywać obory i chlewy; ia-
my wyśćielone fłomy iakich zażywaiy
dziś miafto fpichrzów dogodne fa i od
ognia befpieczne.
,* Mur Prufki i Ceglany były by tam
zbyt kofztowne; wypada więc ftawiać
z kamienia. Jżaii ów materyał zwykł
przechowywać wilgoć fzkodliwa, zni­
knie ta przywara w Kraiu uftawnie o-
wianym; Mieyfcowy zwyczay oftania-
nia fcian kobiercami uczyni takie mie-
fżkania ciepłemi i zdrowymi.
: ' * - - r r a ssis+fr

,, W naygorfzym fs| ftanie drogii

torowane wplonce tłuftey w yrzynaia
fię koleieł defcz rozwodzi i wytłacza ka­
łuże; utwarzai% grudę pofucha i mróz.
Podięte prace ku ich poprawie, będa
bez korzyśći, pok^d nie urządzą fię Ha­
ki brukowane. .
,, Nie należy wywodzić ich u ż y te ­
czności, ale raczey wikazae lrzodki do
udziałania.
M Jarm arki i targi licznieyfze w UV
krainie niż gdziekolwiek fci^gai^ pe-
ryodycznie
 49
ryodycznie do m iaft w łościana: niech
każdy p rzy b y w aiący w niefie ieden k a­
m ień lub kupkę ru m u , utwOrzg. fię p rę­
dko Ikłady do udziałiii W iele rhiaft w y­
brukow ano za pomocy takow ego frzo-
dkaj fzdrW afki dziś uftdnoW ióne dofta-
tecźnem i b ę d | do u ło ż en ia drogi* gdy*
miartowicie* K ray ieft Ciągły ró w niny,
gdzie prace póprżedrticze Około ró w n a­
nia i U tw ierdzenia g ru n tu n ie p o trz e ­
bne* N adto kafrhień tw ard y i w p ły ty
lu p k i nie należy układać rżęderri dw oi-
ftym ; doftatek ziem i dozw ala nadania
ebfzerny wymiar flakom; ich hermy n ie
będ^ głęboko* a p rz y cżafie fuchym u -
ży ć m ożna pobrzeżriey drogi*
** D zieło to nie w ym aga nakładów ,
przychód ż Ć ełł dostateczny będzie n a
iego u trz y m a n ie ; uw olnionym zo ftan ie
pohrzężan od fząrw ark ó w , a ófi^gniony
 go —-c<?5aC*>—»
w ażny zawód łatw ośći wywosfti, w
K raiu, gdzie pomyślność rolni&wa na
odbycie płodów zafadzona.
:'t -|t £ <1 =.‘< £ f t <1 <: ■— —

,, Niedogodność i częfto niedoftatek

gośćienców, czynią podróż nie m niey
przykra.
* ,, N ależy w okolicach ludnieyfzych
poprawić i przym nożyć A ufterye, w fte-
pach zaś w ygodziły by wielce Kara-
wanfaraie na w'zór wfchodnich; tu bo­
wiem u p a tru ie fię z miey fca podrożny
w zapafy, i raczey p rz y tu łk u niżeli
wygody potrzebny.
„ W K raiach północnych fkandyne-
Wyi, k tóre zowi^. dzikiem i, gdzie lud­
ność fczupley fza niżeli w Police, gdzie
mało podróżnych i niemafz praw ie
handlu, urządzone w mięyfcach fta-
łych zaiazdy w izbę uftronn^ i ogrza*
 - —C6» 51

r ^, i w łóżka opatrzone, gdzie odhi.era

przechodzień gościnność w imieniu
Xiążęęia. —r Drogi tam brukowane i fta-
rownie utrzymane, przeiazd w Zimie na­
wet ułatwiony, za pomocy machiny, któ­
ra po fpadnieniu fniegu drogę toruia.

,, Jle ieft nikczemne i ubogie mie-

fzkanie * rolnika, ile fkromne uftronie
włościana, tyle wzaiem wfpaniałe i
pyfzne fiedlilka możnych.
,, Co. inne Kraie nabyły długim
przemyflem, Ckupia ich właśćiciel nie­
zmiernym nakładem. Wykazuig. fię Pa­
łace połylkui^ce złotęm i przybrane W
Marmury,
m O iak by był flodfzy widok pomy­
ślności wyrażony na wfzyftkich przed­
miotach obrazu!
4 *»
 ,, Między w ielkemi dziełami fz tu k i
celnie tu Sofiowka.
( * ) Jżąli w yobrażenie pięknośći mieć
może zakref$t ftąie ta m lako W mecie;
Ę ii p ło c h y cq były Kplebks| f?tuk ,
pi A ng lia gdzie lie dofkanaljł fm ą k ,
ąiie przedftąwiais| wedle wyznania po.-?,
drożnyęh* okazalizęgo m orum en tu .

tt w m iarę hąndlu i p r z e m y t u n ik -
c?emnemi miaftą U k rain y . „ Nie po4
w in n y ofady K rąiu nowego wykazy-*
wać ozdpb, lecz mog$ być porządne. „
R odzay budowy i niedbałość rniefzkań-
fców przeciw ią flę tu^ay |ęh dofkonale-
n iu . Częfte p o żary dowiodły niedogod*

CO Blijko Hnmanią, należy do f a ­

m ily i Gołfckich,
 t ęn cOt-*** W
ńość ftaw iania z drzew a. „ ów wypadelę
k tó rem u p o d le g a j peryodyęznie m ó g |
by być pochopern 4q użycia p ra w ić
p rzy zw o itszy ch .
, t Gdzie ząphą4*.| w ielk ą pd m ian y
działania, f | tyiko, Ogólne; ale g ro n to -
Wną pod ft ąwa fp rz y ia dobroci d zieła.
W rzędzie p o trzeb nieodbitych, 1$
Jkładki zapm nicze i Towarzyjlwa ognio­
w e. — D ąley S zp itale, gdzie u lg ę ludz­
kość cier p ią c a , a zatru d n ien ie znalesć
Winna KlafTą^ żeb rak o w t nadto upo-
Wfzęchnioua»

t* W yw odzenie d alfzy ch fczego-

Jow było by nad zam iar tego pisma*
Ccze badania n ie w yp łacała dłu g u ob y -
w atellkiego: należy fiły i pracę pośw ię­
cać dobru O yczy zn y . Ow cel nada te -
 84 ——&9®*O®""?*
mu dziełu zalety iakiey fiebie pozylltać
nie udolne. — Kto w nim upatrzy du-r
cha dobrego, będzie fprawiedliwym: —*
a iżali me wnioflti mai^. być fnem , zoy
ftawi mi upom inki, gdyż fzląch etn y.,,. „
 ■• V

■V. : '

■J W * ■
. / V (-

•' •' .

I
Biblioteka Narodowa
Warszawa

30001004945178