Dzieje i religia

starożytnego Izraela
dr Monika Kubiaczyk

{
FENICJANIE
Fenicjanie
 Fenicjanie zamieszkiwali od początku III tys. p.n.e. wschodnie wybrzeże Morza
Śródziemnego. Żyli w miastach-państwach. Do najważniejszych należały: Tyr,
Byblos, Ugarit. Na czele każdego z nich stał król, który najczęściej piastował
jednocześnie funkcję najwyższego kapłana. Tranzytowy charakter miast
fenickich gwarantował im względną niezależność, ale często musieli za nią płacić
silniejszym sąsiadom (Egipt, Asyria) dorocznymi daninami.
 Podstawą dobrobytu Fenicjan był handel oraz rzemiosło, a zwłaszcza produkcja
tkaniny barwionej purpurą oraz szkutnictwo. Fenicja największy rozkwit
przeżywała w XI-VIII w. p.n.e. Zakładała wtedy liczne kolonie i faktorie  u
wybrzeży Morza Śródziemnego, a zwłaszcza w zachodniej jego części. Pełniły
one funkcje zarówno stacji etapowych na szlakach morskich, jak i portów
przeładunkowych. Do najważniejszych należała Kartagina.
 Wierzenia Fenicjan miały charakter politeistyczny. Każde miast miało własnych
bogów. W Byblos najważniejszymi bogami byli El, Baal i Adonis. Bóstwem
opiekuńczym Tyru był Melkart. Kult religijny rozwijał się w górach, w pobliżu
uważanych za święte kamieni, drzew i źródeł. Czasem wznosili święte okręgi z
ołtarzami na których składano ofiary z ludzi (najczęściej z dzieci).
 Fenicjanie na ogół nie wznosili swoim bogom
monumentalnych świątyń. Skromnie prezentowały się
grobowce – zmarłych grzebano w wykutych w skale
komorach. Specjalnością Fenicjan były wykonywane z kości
słoniowej małe formy rzeźbiarskie. Fenicjanom przypisuje się
również wynalezienie technologii wyrobu i barwienia szkła.
 W dziedzinie kultury największym osiągnięciem Fenicjan
był wynalazek pisma alfabetycznego, który składał się z 22
liter oznaczających spółgłoski.
  
 IZRAEL
I. Hebrajczycy (Żydzi) – koczowniczy
lud semicki.

1. Tradycja biblijna:
a. Potomkowie Izraela – syna Jakuba.
b. Wyjście z Egiptu pod
przywództwem Mojżesza (ok. XIII w.
p.n.e.)
2. Podbój Kanaanu – walki z Filistynami i
Ammonitami.
Izraelici byli koczowniczym plemieniem
w Mezopotamii.
Abraham - przywódca plemienia,
który wyprowadził Izraelitów
z Mezopotamii do Palestyny
MEZOPOTAMIA
ABRAHAM

PALESTYNA
ZWANA ZIEMIĄ KANAAN
PALESTYNA

EGIPT (niewola egipska)

PALESTYNA
Około 13 wieku p.n.e.
Izraelici pod wodzą
Mojżesza opuścili Egipt
i powrócili do Palestyny.
II. Powstanie Królestwa Izraela.
1. Czynniki integrujące:
a. odrębność religijna
b. zagrożenie zewnętrzne
2. Zjednoczenie plemion żydowskich
przez Saula – pierwszego króla Izraela – ok 1020
r. p.n.e.
3. Rządy Dawida (ok. 1000-960 p.n.e.)
4. Panowanie Salomona (960-932 p.n.e.) –
budowa I świątyni jerozolimskiej [ świątynia
Salomona]
Saul
Okres świetności państwa
Izraelitów – panowanie
króla Dawida i króla
Salomona
Król Dawid
Król Salomon
Zburzyli ją Babilończycy
5. Podział państwa:
a. Izrael – na północy
b. Judea – na południu (stolicą Jerozolima -
rekonstrukcja )
c. podbój Izraela przez Asyrię – 722 r. p.n.e.
d. podbój Judei przez Babilonię – 586 r. p.n.e.
– zburzenie świątyni jerozolimskiej po nieudanym
powstaniu antybabilońskim w Judei - powstanie
Sedecjasza 
– przesiedlenie części mieszkańców
do Babilonii – niewola babilońska (586–538 p.n.e.)
W VI w. p.n.e.
Babilończycy zdobyli
Jerozolimę i uprowadzili
Izraelitów (okres tzw.
niewoli babilońskiej
e. powrót do Judei
– za zgodą zdobywcy Babilonii – króla
perskiego Cyrusa II Wielkiego
– budowa „drugiej świątyni” 
f. panowanie rzymskie od 63 roku p.n.e.
– rozbudowa świątyni przez Heroda 
– pierwsze powstanie przeciw Rzymowi (66-70
n.e.) –- Rzymianie burzą drugą świątynię
Jerozolimską
– drugie powstanie przeciw Rzymowi (132-135 n.e.) ,
Bar-Kochby, zburzenie Jerozolimy i
wygnanie Żydów
– powstanie diaspory
 Przez dwa tysiące lat Żydzi nie mieli
swojego państwa.
 Dopiero w 1948 roku na terenie

Palestyny powstało niepodległe państwo

Izrael. Między mieszkającymi tam
Arabami a Żydami wciąż trwa konflikt.
 Jerozolima – miasto święte dla

wyznawców judaizmu, chrześcijaństwa

oraz islamu.
III. Judaizm
1. religia monoteistyczna – wiara w jedynego Boga – Jahwe.
2. prawa Dziesięciu Przykazań – przechowywane w Arce
Przymierza 
3. Biblia – najważniejsza część to Pięcioksiąg – tzw. Tora
4. Synagoga – żydowski dom modlitwy
5. znaczenie świątyni w Jerozolimie
Pojęcia

• judaizm – religia Żydów

• monoteizm – wiara w jednego boga
• Jahwe – Bóg Izraelitów
• Tora – pierwsze pięć ksiąg Starego
Testamentu
• dekalog – dziesięć przykazań
 Mesjasz – prorok na którego wciąż
czekają wyznawcy judaizmu

 Ściana Płaczu – jedyna pozostałość po

Drugiej Świątyni Jerozolimskiej
 menora – siedmioramienny świecznik,
symbol judaizmu
gwiazda Dawida
https://www.youtube.com
/watch?v=OAbnjhegtzI
6 minut
 Upamiętnia dzień, w którym Stwórca odpoczął po
stworzeniu świata. Ma również przypominać
Żydom wyzwolenie z niewoli egipskiej. Nakaz
przestrzegania szabatu został zapisany w Dekalogu:
„Pamiętaj stale o dniu Szabatu, aby go uświęcać”
(Szemot/Wyjścia 20:8). Do najważniejszych wymogów
należy powstrzymanie się od pracy oraz uczestniczenie w
uczcie szabatowej. Szabat trwa od piątku wieczorem do
soboty wieczorem, a dokładniej od zachodu do zachodu
słońca, dlatego jego godziny są ruchome i zależą od pory
roku i szerokości geograficznej

SZABAT
 wieczorem w trakcie kolacji Żydzi śpiewają pieśni
żegnające szabat. Następuje obrzęd pożegnania, czyli
hawdala (z hebr. oddzielenie). W ramach hawdali
odmawia się błogosławieństwo nad światłem, winem i
wonnymi ziołami, oraz zapala dwie splecione świece,
które symbolizują świętość i powszedniość.
 Prawo żydowskie wymienia 39 prac zabronionych w
czasie szabatu. Większość z nich to zajęcia związane z
rolnictwem i pasterstwem, ale również pisanie czy
rozpalanie ognia. Aby nieumyślnie nie naruszyć zakazu
pracy, Żydzi nie wykonują czynności podobnych do
zajęć zabronionych, np. nie rysują, nie zapalają ani nie
gaszą światła elektrycznego (m.in. wykręcają żarówkę z
lodówki). Zakazem objęte jest również podróżowanie
oraz przenoszenie rzeczy – nie można nosić nawet
kluczy, komórki itd. Wolny czas powinno poświęcać się
na studiowanie Tory oraz na modlitwę.
 Pesach (inaczej: Pascha, Święto Przaśników, Święto Przejścia) –
obchody rozpoczynają się 15-go dnia miesiąca nisan (w
kalendarzu gregoriańskim: marzec-kwiecień) i trwają 7 dni w
Izraelu bądź 8 dni w diasporze. Święto upamiętnia wyjście ludu
Izraela z niewoli egipskiej. Pierwszego wieczoru Pesach każda
rodzina zasiada do uczty zwanej seder (porządek), podczas której
czyta się hagadę opowiadającą o wyjściu z Egiptu. Utwór ten
składa się z fragmentów biblijnych, komentarzy i modlitw. Mięso
podane podczas kolacji symbolizuje ofiarę z baranka
paschalnego, którą składano w czasach istnienia świątyni. W
czasie święta obowiązuje zakaz spożywania  (a nawet posiadania
w domu) chleba na zakwasie. Zamiast niego Żydzi jedzą macę. W
pierwszy i ostatni dzień Paschy zakazana jest praca.

PESAH
 Szawuot (Święto Tygodni, Święto Żniw, Pięćdziesiątnica)
– obchodzone jest 6-tego dnia miesiąca siwan (maj-
czerwiec), 50 dni po święcie Paschy; w diasporze trwa 2
dni. Jest upamiętnieniem nadania Tory Mojżeszowi na
Synaju. Podczas nabożeństw w synagogach,
przystrojonych z okazji święta zielonymi gałęziami
drzew, odczytuje się w tym dniu dziesięć przykazań. W
Izraelu obchody Szawout zachowały swój pierwotny
charakter rolniczy i są nadal ściśle powiązane ze
świętowaniem zbiorów.

SZAWUOT
 Sukkot (Święto Namiotów) –  rozpoczyna się 15-go dnia
miesiąca tiszri (wrzesień-październik) i trwa 7
dni. Upamiętnia 40-letnią wędrówkę Żydów z Egiptu do
Kanaanupodczas której mieszkali w namiotach.
Ortodoksyjni Żydzi przez 7 dni mieszkają w specjalnie
zbudowanych szałasach,

ŚWIĘTO NAMIOTÓW
 Rosz ha-Szana (Święto Nowego Roku, Święto
Trąbek) – obchodzone jest 1-go i 2-go dnia miesiąca
tiszri (wrzesień-październik). Upamiętnia
stworzenie świata i przypomina o sądzie Bożym. W
Rosz ha-Szana w niebie otwierane są księgi i każdy
człowiek jest oceniany, dlatego Żydzi modlą się o
wybaczenie grzechów. Tego dnia dmie się w róg
barani szofar, symbolizujący trąbę, która zabrzmi na
końcu czasów w Dniu Sądu. Rosz ha-Szana
rozpoczyna okres pokuty, kończący się 10 dni
później, w święto Jom Kipur (Dzień Pojedniania).

Rosz ha-Szana 
 Jom Kipur (Dzień Pojednania) – święto obchodzone jest 10-ego dnia
miesiąca tiszri (wrzesień-październik); ma charakter pokutny. W Jom
Kippur zabronione są wszystkie czynności, które są zakazane w szabat.
Dodatkowo całkowity post wymaga zrezygnowania z jedzenia
jakichkolwiek pokarmów i picia. Nie wolno płukać ust, myć  ciała,
używać kosmetyków, nosić obuwia ze skóry. Zakazane jest także
współżycie seksualne. W Wigilię Jim Kippur człowiek musi udać się do
każdego, komu w ubiegłym roku wyrządził krzywdę, i prosić go o
przebaczenie. Zwyczaj ten wynika z wiary, że Bóg nie wybacza win
wobec ludzi, jeżeli nie przebaczy ich sam pokrzywdzony. W Jom Kipur
nabożeństwa w synagodze trwają przez cały dzień z krótkimi przerwami.
Najważniejszą ich część stanowi wyznanie grzechów — Vidui, litania —
Avinu malkenu i modlitwa o przebaczenie — slichot. Jest to dzień, w
którym Bóg wybacza grzechy tym, którzy za nie żałują. Pobożni Żydzi
zakładają na siebie biały kitel jako wyraz poddania się woli Bożej. Jedyną
dozwoloną ozdobą tego odzienia są srebrne guziki.

Jom Kippur
 Purim (Losy) – obchodzone jest 14-tego dnia miesiąca adar (luty-
marzec). Upamiętnia uratowanie od zagłady Żydów w Persji, opisane
w Księdze Estery. Jest to święto o charakterze radosnym. Żydzi w tym
dniu obdarowują się prezentami entami; są organizowane zabawy,
maskarady i uczty. W synagodze czytana jest Księga Estery. Za każdym
razem, gdy pada imię Hamana (ministra, który według Księgi Estery
chciał skazać Żydów na zagładę), zebrani hałasują, tupią, grzechoczą
kołatkami. Obowiązkiem w Purim jest spożycie alkoholu w takiej
ilości aż nie można będzie rozróżnić wznoszonych okrzyków: „Niech
będzie błogosławiony Mordechaj” i „Niech będzie przeklęty
Haman”. Święto ma charakter karnawałowy i jest jednym z
najradośniejszych świąt żydowskich. Nie zostało nakazane w Torze; nie
jest obchodzone z polecenia Boga. Wszystkie związane z nim zwyczaje
wywodzą się z historii, w której nawet nie wymienia się imienia Jehowy.
W czasie Purim każdy Żyd musi także ofiarować pieniądze przynajmniej
dwóm mieszkającym w pobliżu ubogim.

Purim
trwa osiem dni, poczynając od 25 dnia miesiąca kislew
(listopad-grudzień). Upamiętnia wyparcie z Jerozolimy
wojsk syryjskich podczas powstania Machabeuszy i
oczyszczenie Świątyni w 164 r. p.n.e. Chanuka ma charakter
radosny. Najważniejszym rytuałem święta jest zapalanie
świateł na dziewięcioramiennym świeczniku żydowskim
zwanym chanukija. Każdego kolejnego świątecznego dnia
zapala się o jedną lampkę więcej. W czasie święta nie wolno
pościć ani wspominać zmarłych. Tradycyjnymi potrawami
spożywanymi w okresie Chanuki są pączki oraz latkes, czyli
placki ziemniaczane. Dzieci każdego świątecznego wieczoru
dostają prezenty.

Chanuka (Święto Świateł)