1. Scharakteryzuj i oceń zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej.

W pracy wykorzystaj
materiały źródłowe (s. 23–24).
link do arkusza: https://arkusze.pl/maturalne/historia-2021-czerwiec-matura-
rozszerzona.pdf?
fbclid=IwAR3vNmdCGZXrq_g9rCbtmfVtdlFyZhSGEbxhGjyehcoGADcIXK06l-oDzzM

Słowo demokracja pochodzi z języka greckiego i oznacza ,,władzę ludu’’. Podstawą ustroju
były dwie zasady: wolności i równości. Wolność rozumiano jako prawo do uczestniczenia w życiu
politycznym oraz prawo do dokonywania swobodnych decyzji w życiu prywatnym. Natomiast równość
rozumiano jako równość wobec prawa i równość szans w sprawowaniu władzy, bowiem większość
urzędów była losowana. Obywatele brali udział w obradach Zgromadzenia Ludowego, zwanego
Eklezją, gdzie każdy mógł wyrazić swoje zdanie na temat dyskutowanego zagadnienia lub zgłosić
propozycję uchwały. Postanowienia zapadały w wyniku głosowania, a głos każdego obywatela,
zarówno bogatego, jak i biednego, był tak samo ważny. Niestety głosować mogli tylko dorośli
mężczyźni, mający status obywatela, który w czasach Peryklesa przysługiwał tym, których obydwoje
rodziców byli Ateńczykami. Prawem głosu nie dysponowały kobiety, metojkowie, czyli cudzoziemcy
oraz niewolnicy.
Punktem zwrotnym w historii ustroju Aten było przeprowadzenie w 508/507 r. p.n.e. reform
Klejstenesa, które zapoczątkowały ustrój demokratyczny w polis. Podzielił Attykę na trzy wielkie
części: miasto, wnętrze kraju i wybrzeże, a każdą z nich na dziesięć trytii. Następnie sztucznie
podzielił społeczeństwo na dziesięć okręgów - fyli, z czego każda z nich składała się z trzech
niesąsiadujących ze sobą trytii, wybranych z każdej z trzech części Attyki. W ten sposób rozerwał
więzi rodowe, które były podstawą oligarchii. Powołał urząd 10 strategów, opracował system
ostracyzmu, czyli sądu skorupkowego, mającego zapobiec tyranii oraz utworzył Radę Pięciuset, w
której skład wchodziło po 50 przedstawicieli z każdej fyli. Ostateczny kształt demokracji ateńskiej
nadał w połowie V w. p.n.e. Perykles. Wprowadził diety, czyli wynagrodzenia za sprawowanie
niektórych urzędów oraz za pracę w sądach i udział w Zgromadzeniu Ludowym. Umożliwiło to
obejmowanie urzędów przez ludzi mniej zamożnych. Doprowadził do przyjęcia prawa, według którego
warunkiem uzyskania praw obywatelskich było urodzenie z rodziców, którzy byli Ateńczykami.
Ograniczył prawa Areopagu, zostawiając mu jedynie uprawnienia trybunału sądowego w sprawach
karnych i zwiększył uprawnienia Rady Pięciuset, która teraz sprawowała nadzór nad urzędnikami,
prowadziła sprawy o zdradę stanu, miała prawo doraźnego aresztowania lub nałożenia grzywny.
Zmiany wprowadzone przez Peryklesa zamknęły trwające ponad pół wieku procesy
kształtowania się podstaw systemu demokratycznego w Starożytnych Atenach. Był to ustrój
wyjątkowy, polis ateńskie było pierwszą i w czasach starożytności najważniejszą z demokracji.
Zgodnie ze źródłem C podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Według Peryklesa
najważniejszymi kwestiami były wolność i równość obywateli wobec prawa. Równość oznaczała, że
wszyscy obywatele byli równi w obliczu prawa oraz mieli takie same szanse na sprawowanie władzy,
bez względu na pochodzenie, czy majątek. Natomiast wolność w sferze prywatnej rozumiano jako
możliwość życia według własnego upodobania.
Demokracja ateńska była demokracją bezpośrednią, bowiem w obradach Zgromadzenia
Ludowego głos mógł zabrać każdy obywatel, dodatkowo zgromadzeni mężczyźni brali udział w
debatach i poprzez głosowania podejmowali istotne decyzje. W starożytności pojawiły się liczne
głosy, które jawnie krytykowały ustrój demokratyczny, nazywając go ochlokracją, czyli rządami
motłochu. W tekście źródłowym A. autor nie pochwala tego ustroju jako rządów ludu, czyli w dużej
mierze pospólstwa. Mimo tego uważa, że słuszne jest aby każdy obywatel, nawet najuboższy miał
prawo do posiadania głosu i dostępu do urzędów. Argumentuje to sytuacją jaka miała miejsce w
wojnach grecko-perskich, kiedy to załogi okrętów, które stanowili ludzie ubodzy, wniosły ogromny
wkład w pokonanie wroga. Pochwala to, że ludzie niższego stanu mogą zasiadać w radzie i mają
prawo do przemawiania, gdyż dzięki temu mogą współdziałać w życiu politycznym polis na równych
prawach z innymi obywatelami i walczyć o swój interes.
 Na straży demokracji stał ostracyzm, tzw. sąd skorupkowy. Ukazany na fotografii w źródle B
ostrakon był fragmentem naczynia ceramicznego na którym zapisywano imię osoby zagrażającej
ustrojowi ateńskiemu. Procedura ostracyzmu polegała na tym, że co roku zgromadzonych na Pnyksie
obywateli pytano, czy należy stosować ostracyzm. Jeżeli zdecydowano, że tak, to dwa miesiące
później na agorze odbywało się głosowanie. Człowiek wskazany przez większość przy kworum 6000
uczestników, musiał udać się na 10 lat na wygnanie, ale nie tracił obywatelstwa, ani majątku.
W mojej ocenie demokracja ateńska nie była idealnym ustrojem. W celu zrozumienia
poszczególnych wad i zalet należy najpierw zrozumieć kto był obywatelem Aten. Pełnoprawnymi
obywatelami tego polis byli mężczyźni, którzy ukończyli 18 lat i których obydwoje rodziców byli
Ateńczykami. Tylko oni posiadali prawa wyborcze i mogli uczestniczyć w życiu politycznym polis.
Ludzie zamieszkujący ateńskie miasto-państwo nawet przez kilkanaście lat, nie mogli zostać
obywatelami. Stąd też wynika dość duża wada demokracji ateńskiej, spowodowana ograniczoną
liczbą osób, które mogły decydować o sprawach polis. Prawem głosu nie dysponowały kobiety,
metojkowie, czyli cudzoziemcy oraz niewolnicy. Sprawę dodatkowo pogarszały surowe restrykcje
względem obywatelstwa, wprowadzone za panowania Peryklesa. Było też wiele zalet, do których
można zaliczyć prawo wszystkich obywateli do uczestniczenia w życiu politycznym, równość wobec
prawa i szans w sprawowaniu władzy, a także prawo każdego obywatela do przemawiania podczas
zgromadzeń. Warto również poruszyć kwestię niewolnictwa, gdzie prawo ateńskie zakazywało
maltretowania i zabijania niewolników. Gdy zachowanie właściciela cechowała szczególna brutalność,
ateński niewolnik miał prawo szukać azylu w świątyni Tezeusza lub przy ołtarzu eumenid na
Akropolu. Mógł tam zażądać, aby ktoś go odkupił od dotychczasowego pana. Co prawda los
niewolników zależał całkowicie od właścicieli, którzy mogli ich zastawić, wydzierżawić albo sprzedać,
jednak ich sytuacja była na pewno zdecydowania lepsza, niż na przykład niewolnych chłopów -
Helotów w Sparcie.