TASNİF DIŞI

KONU BİLGİ SAYFASI

1. DERSİN ADI : SEYİR

2. KONUNUN ADI : Dünya Koordinat Sistemi

3. KONU REFERANS NO : 1.2.2

4. GİZLİLİK DERECESİ : Tasnif Dışı

5. TOPLAM SÜRE : 10 D/S

TAKDİM : 8 D/S
UYGULAMA : 2 D/S

6. EĞİTİM HEDEFLERİ :

2.0 Dünya koordinat sistemini açıklamak.

3.0 Seyir elemanlarını açıklamak.

7. EĞİTİM ALT HEDEFLERİ :

2.1 Dünya koordinat sistemi ile ilgili tanımları açıklar.

2.2 Enlem farkı hesabını yapar.
2.3 Boylam farkı hesabını yapar.
3.1 Mevkinin tanımını yapar.
3.2 Mevki belirtme metotlarını açıklar / uygular.
3.3 İstikamet (yön) tanımını yapar.
3.4 Ana yönleri sayarak / açıklar.
3.5 Ara yönleri sayarak / açıklar.
3.6 Kertenin tanımını yapar.
3.7 Rüzgar yönlerini ve isimlerini sayarak / açıklar.
3.8 Hakiki kerterizi nispi kerterize, nispi kerterizi, hakiki kerterize çevirir/ uygular.
3.9 Rotanın tanımını yapar.
3.10 Mesafenin tanımını yapar.
3.11 Denizde kullanılan mesafe birimlerini birbirine çevirir / uygular.

8. REFERANSLAR :

a. Dutton’s Navigation and Piloting

b. BOWDITCH American Practical Navigator

9. EĞİTİM YARDIMCILARI :

a. Yansı
b. Yansı perdesi
c. Yansı makinesi
ç. Data Projeksiyon Cihazı
d. Bilgisayar

1.2.2-1
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

( BU SAYFA BOŞ BIRAKILMIŞTIR )

1.2.2-2
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

KONU : DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ

BİLGİ KAĞIDI : 1.2.2

GİRİŞ :

Bu bilgi kağıdı, Dünya Koordinat Sistemi konusunda, sınıfta verilen bilgilerin

pekiştirilmesi maksadıyla hazırlanmış olup, referanslar bölümünde belirtilen dokümanlar ile
birlikte kullanılacaktır.

REFERANSLAR :
a. Dutton’s Navigation and Piloting
b. BOWDITCH American Practical Navigator

BİLGİ :

1. Dünyanın Şekli :

Dünya yuvarlak olmakla beraber bir küre ( belirli bir noktadan eşit uzaklıktaki
noktaların oluşturduğu geometrik şekil ) şeklinde değildir. Deniz seviyesine göre en yüksek
yeri Everest Tepesi (8889 m) ve en derin yeri Carolina Adaları yakınındaki Chalenger
Çukurudur (10915 m).

Dünyanın, 8/11’ini kaplayan deniz seviyesinden ( karaların bulunduğu yerler dahil )

çizildiğinde oluşan şekli Jeoit (Geoid) olarak adlandırılır. Jeoit incelendiğinde ise yine tam
bir küre olmadığı , dönüş ekseninin geçtiği noktalar olan kutuplarından basık olduğu ve
dönüşü gözlendiğinde elips şeklini veren üç boyutlu bir şekil olduğu görülmektedir. Bu
şekle küçük ekseni etrafında dönen ELİPSOİT denilmektedir.

Elipsoit büyük ekseni ve basıklık oranına göre

Dönüş ekseni

Dönüş yönü
tanımlanır.
a-b
Basıklık = dır.
a
W E
1866 yılında Astronomi bilginlerinden CLARKA
tarafından tayin edilen kıymetlere göre ;

Ekvator Çapı (a) : 6887.91 Deniz Mili.

Kutup Çapı (b) : 6864.57 Deniz Mili
Şekil 2 -1 Fark : 23.34 Deniz Mili

Basıklık : 23.34 / 6887.91 = 1/294.98  1 / 300’dür

Seyir hesaplarında yerin bir küre olduğu kabul edilir. Fakat haritaların yapılışında yerin
basıklığı hesaba katılır.

1.2.2-3
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

2. Dünya Koordinat Sistemi İle İlgili Temel Kavramlar :

a. Büyük Daire : Yer küresinin .

merkezinden geçen düzlemin, yer yüzeyinde
meydana getirdiği dairedir. Başka bir deyişle ,
merkezi aynı zamanda dünyanın merkezi olan ve
yer küresini iki eşit parçaya bölen dairedir. (Şekil
2-2)

Şekil 2 - 2 Büyük Daire

b. Küçük Daire : Büyük daire olmayan

bütün daireler olarak basitçe tarif edilebilir. Küçük
daire düzlemi yer küresinin merkezinden geçmez
ve hiç bir zaman yer küreyi iki eşit parçaya bölmez.
(Şekil 2-3)

Şekil 2 - 3 Küçük Daire

Pn
c. Kutuplar : Yer küresinin dönüş
Dönüş ekseni

ekseninin yer yüzeyini deldiği noktalardır. Yer

küre üzerinde, yüzünü dünyanın dönüş yönüne
çeviren bir kişinin sol kolu Kuzeyi (North)
(K veya N) , sağ kolu Güneyi (South) (G veya S),
yüzü Doğuyu (East) (D veya E) ve sırtı da Batıyı D
(West) (B veya W) gösterir. Buna göre kutup B
noktaları da Kuzey kutup noktası ve Güney kutup
noktası olarak adlandırılır. (Şekil 2-4) DÖNÜŞ YÖNÜ

Ps

Şekil 2 - 4 Kutuplar

ç. Ekvator : Düzlemi, dönüş eksenine dik olan ve kutuplardan eşit uzaklıkta

bulunan en büyük büyük dairedir. Yer küreyi, Kuzey ve Güney yarım küre olmak üzere iki

1.2.2-4
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
eşit parçaya böler. Ekvator üzerinde bulunan bütün noktalar her iki kutup dan eşit ve 90 o
derece uzaklıktadır.

d. Enlem veya Paralel (Latitude) :

Ekvator düzlemine paralel düzlemlerin
yer yüzeyi üzerindeki kesitlerinden meydana
gelen küçük dairelere enlem veya paralel denir.
Ekvatordan referans (başlangıç) enlemi olup 00
enlemidir. Kutuplar 900 enlemlerindeki birer
noktadır. (Şekil 2-5).

Enlemler Lat veya L kısaltmaları ile gösterilir.

Kuzey veya Güney yarım küreleri belirtmek üzere
sonuna N veya S işaretleri getirilir.

Bir mevkinin enlemi; O mevkinin ekvatordan

Kuzey veya Güneye olan açısal mesafesi veya
o mevkiden geçen enlem ile ekvator arasında
kalan boylam (meridyen) yayının açısal değeridir. Şekil 2 - 5 Enlem

Bir mevkinin enlemi 0oile 90o derece arasında değişen açısal değer olarak Derece ( 0 ),
Dakika ( ’ ) ve Saniye ( ” ) yi takiben N-S harfleri ile belirtilir.

10 = 60’ = 3600” ve 1’ = 60” dir.

Örnek: 400 36‘ 30” N.

Enlem ve Paralel eş anlamlı kelimeler değildir. Paralel hayali bir çizgidir.

Enlem ise açısal mesafe ölçüsüdür.

e. Enlem Farkı (Difference Of Latitude) :

İki mevki arasında söz konusu olup, o mevkilerden geçen enlem paralelleri
arasındaki meridyen yayının açısal boyudur. “D.L” veya “d. Lat” kısaltmasıyla gösterilir.
Mevkilerin enlemleri aynı işaretli ise mutlak değeri büyük olandan mutlak değeri küçük olan
çıkartılır ve gidiş yönü dikkate alınarak d.Lat işareti (N / S) verilir. Eğer iki mevki farklı
yarım kürelerde ise yani mevkilerin enlemleri aykırı işaretli ise enlem değerleri toplanarak
gidiş yönüne göre d.Lat işareti (N / S) verilir

Örnek : 1 - A mevki enlemi (Lat 1) = 62o 16.4’ N

B mevki enlemi (Lat 2) = 28 o 14.1’ N
Enlem Farkı (D. L ) = 34 o 02.3’S

Örnek : 2 - A mevki enlemi (Lat 1) = 20o 46.7’ S

B mevki enlemi (Lat 2) = 45 o 33.2’ N
Enlem Farkı (d. Lat ) = 66 o 19.9’N

1.2.2-5
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

f. Meridyen (Meridian) ve Boylam (Longitude) :

Meridyen, dünyanın dönüş ekseni ile

çakışan başka bir deyişle kutuplardan ve dünyanın
merkezinden geçen düzlemlerin yer küresi üzerinde
meydana getirdiği büyük dairelere denir. Meridyen
düzlemleri ile ekvator düzlemi birbirlerine diktir
(Şekil 2-6).

Bir meridyenin herhangi bir mevkiden geçen ve

kutuplar arasında kalan yarısına ÜST MERİDYEN
denir. Dünya ekseninin karşı tarafında kalan diğer
yarısına ise ALT MERİDYEN denir.

Bundan sonraki anlatılan konularda boylam

deyimi üst meridyen anlamında kullanılmıştır.

Boylamlar için referans (başlangıç) 00 boylamı

olan ve Greenwich - İngiltere’deki rasathaneden
geçen boylamdır. Boylamlar Greenwich’den doğuya
doğru 00 – 1800 arasında ölçülerek sonuna E
işaretini alır, batıya doğru 00 – 1800 arasında
ölçülerek sonuna W işaretini alır. Şekil 2 - 6 Meridyen

Bir mevkinin boylamı; O mevkiden geçen

boylam ile başlangıç boylamı arasındaki ekvator
yayının açısal değeri veya bu iki meridyen
arasındaki kutup noktasında oluşan açı olup Long
veya λ ile gösterilir (Şekil 2-7).

Meridyen ve boylam eş anlamlı kelimeler

değildir. Meridyen hayali bir çizgidir, Boylam ise
açısal mesafe ölçüsüdür.

g. Boylam Farkı (Difference Of Longitude) :

İki mevki arasındaki boylam farkı

o mevkilerden geçen meridyenler arasındaki en kısa Şekil 2 - 7 Boylam
ekvator yayı veya kutup noktasında meridyenler
arasında oluşan açıdır. “d.Long” veya “λ “ işareti ile
gösterilir.

Mevkilerin boylamları aynı işaretli ise mutlak değeri büyük olandan mutlak değeri
küçük olan çıkartılır, sonuna gidiş yönüne göre (E / W) işareti verilir. Mevkilerin boylamları
farklı işaretli ise mutlak değerler toplanır ve gidiş yönüne göre sonuna (E / W) işareti verilir.
Çıkan sonuç 1800 dereceden büyük olur ise 3600 dereceden farkı alınarak gidiş yönüne

1.2.2-6
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
göre verilmesi gereken işaretin tersi verilir.

Örnek : 1 - A mevki Boylamı (Long 1) : 0880 30’ 15” W

B mevki Boylamı (Long 2) : 0650 30’ 45” W
Boylam Farkı (d. long) : 0220 59’ 30” E

Örnek : 2 A mevki Boylamı (Long 1) : 0260 36.2’ E

B mevki Boylamı (Long 2) : 0400 12.3’ W
Boylam Farkı (d. long) : 066048.5’ W

Örnek : 3 - A mevki Boylamı (Long 1) : 1510 13’ 15 “ E

B mevki Boylamı (Long 2) : 1570 52’ 35” W
Boylam Farkı (d. long) : 3090 05’ 50” W

Çıkan sonuç 1800’den büyük olduğundan 3590 60’ – 3090 05’ = 0500 55’ E olarak bulunur.

3. YÖN ( İstikamet) : Bilindiği gibi yön, uzayda bir noktanın başka bir noktaya göre
aralarındaki mesafe dikkate alınmaksızın, olan konumudur. Bir doğrunun yönü ise,
doğrunun boylam ile kesişim noktasında, kuzeyden itibaren saat yönünde ölçülen açısal
değeridir.

Üç haneli nümerik sistemde, yatay

KUZEY
düzlem 3600 bölünmüştür. Kuzeyde 0000 0000
den başlayıp doğu, güney, batı yönlerini
saat yönünde takip ederek 3600 tekrar
0400
kuzeyde olacak şekilde ifade edilir.

Nümerik sistemde yön 3 haneli

olarak ifade edilir. Bu nedenle 40 olan
BOYLAM

yön “0040 “ olarak yazılır ve “ sıfır sıfır

dört derece” diye okunur.
BATI DOĞU
2700 0900
Yön konusunda dikkat edilmesi
gereken, boylam ile kesişen doğruyu
oluşturan iki noktadan hangisinin
başlangıç noktası yani “nereden“,
hangisinin bitiş noktası yani “nereye”
olduğunun iyi belirlenmesidir. Doğrunun
A ucundan B’ye doğru olan yönü B’den
A’ya doğru olan yönünün “Tersi” yani 3000
 1800 dir (Şekil 2-9).

GÜNEY
1800

1.2.2-7
Şekil 2-8 Nümerik Sistemde Hakiki
TASNİF
YönDIŞI
 TASNİF DIŞI

Şekil 2-9

Seyirde yön bilgisi birçok şekilde ve farklı anlamlarda ifade edilmektedir. Bu nedenle
yön bilgisine ait bu tanımların iyi anlaşılması gereklidir. Bu tanımlar müteakip maddelerde
açıklanmıştır.

a. Ana Yönler (Cardinal Points) ve Ara (Intercardinal points) Yönler :

Kuzeyden itibaren ölçülen ve aralarında 900 lik açısal fark bulunan Kuzey (0000),
Doğu (0900), Güney (1800), Batı (2700) Ana Yönler dir.

İki ana yön arasında kalan ve bu yönlerden 450 açısal farklılıkta bulunan yönlere Ara
Yönler denir.

Eski dönemlerde Ara Yönlerin arasındaki yönleri de belirtmek üzere daha küçük açısal
değerlerin belirtilme ihtiyacını karşılamak üzere 360 0lik açısal değer (Pusula Gülü) eşit
aralıklarla bölünmüştür. Pusula gülünün 1/32 lik değeri olan 11.25 0 lik açısal değere Kerte
denir. Başka bir deyişle Pusula Gülü 32 kerteden oluşur.

Kerte yine de oldukça büyük bir açıdır. Gemiyi rotada tutmada kesinlik gerektiren
durumlarda uygulanması aksaklıklar doğurur. Bu yüzden kertenin daha küçük değerleri
üretilmiştir. Kertenin yarısı yarı - kerte olarak adlandırılır. Yarı – Kerte pusula kartını 64 eşit
parçaya böler ve değeri 50 37’ 30” dir. Kertenin dörtte biri de Çeyrek – Kerte’dir.
Günümüzde Kerte, yön belirtirken yeterli hassasiyetteki ölçümü ifade edememesinden
dolayı kullanılmamaktadır. Ancak denizcilikteki birçok açısal değer, işaret ve sembol
kertenin açısal değerinden esinlenerek belirlenmiştir. Subay rütbesindeki kros, Astsubay
şapka kokartında çıpa etrafındaki daire 32 kertedir. Diğer değerler konu içerisinde yeri
geldikçe belirtilmiştir.

Ana ve Ara Yönler , bu yönlerden esen rüzgarlara göre de adlandırılırlar. Ancak dikkat
edilmesi gereken husus; yönler merkezden dışarıya doğru, rüzgarlar ise dışarıdan

1.2.2-8
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
merkeze doğru esişine göre ölçülür. Ana ve ara yönler, bu yönlerden esen rüzgârlar ve
kısaltmaları Şekil 2 -10‘da gösterilmiştir.

Yıldız Kerte Günbatısı 3480 45’ Yıldız Kerte Gündoğusu 0110 15’
YILDIZ
Yıldız Karayel 3370 30’ 0000 Yıldız Poyraz 0220 30’
Karayel Kerte Yıldız 326 15’
0
Poyraz Kerte Yıldız 0330 45’

3150 KARAYEL . POYRAZ 0450

Poyraz Kerte Gündoğusu
0560 15’
Karayel Kerte Günbatısı
3030 45’
Gündoğusu Poyraz
0670 30’
Günbatısı Karayel
2920 30’
Gündoğusu Kerte Yıldız
Günbatısı Kerte Yıldız 0780 45’
2810 15’

GÜNBATISI GÜNDOĞUSU
2700 0900
G.doğusu Kerte Kıble
Günbatısı Kerte Kıble 1010 15’
2580 45’
G.doğusu Keşişleme
1120 30’
Günbatısı Lodos
2470 30’
Lodos Kerte Günbatısı Keşişleme Kerte Gündoğusu
2360 15’ 1230 45’

2250 LODOS . KEŞİŞLEME 1350

Lodos Kerte Kıble 2130 45’ Keşişleme Kerte Kıble 1460 15’

Kıble Lodos 2020 30’ Kıble Keşişleme 1570 30’

KIBLE
Kıble Kerte Günbatısı 1910 15’ 1800 Kıble Kerte Gündoğusu 1680 45’

Şekil 2-10 Pusula / Rüzgar Gülü

b. Pruva İstikameti (Ship’s Heading) (SH) : Gemiyi, boyuna simetrik olarak

ikiye bölen omurga hattının geminin üzerinden geçtiğini düşündüğümüz boylam ile
kuzeyden itibaren saat yönünde yaptığı açıdır. Pruva İstikameti, hakiki boylam, manyetik
boylam, pusula boylamı gibi bazı değişik referanslara göre 000 0 den 3600 ye kadar saat
yönü istikametinde ölçülür.

c. Rota (Coarse) ( C ) : Geminin ilerlemesini istediğimiz yöne rota denir . Rota

değeri, hakiki boylam, manyetik boylam, pusula boylamı gibi bazı değişik referanslara göre
0000 den 3600 ye kadar saat yönü istikametinde ölçülür. Gemi zaman zaman rotadan
sapmış olabilir ama Pruva İstikametinden sapamaz .

d. Rota Bacağı : Gemi rotasının, kuzey referans alınarak harita üzerinde

gösterildiği (çizildiği ) hattıdır.

1.2.2-9
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

e. Kerteriz (Bearing) : Yatay eksende bir noktadan diğerine olan yöne kerteriz
denir. Ölçülen açısal değerin başlangıç referansına göre “Hakiki Kerteriz” veya “Nispi
Kerteriz “ olarak adlandırılır.

(1) Hakiki Kerteriz : Ölçüm yapılan noktadan geçen boylam ve hakiki kuzey
referans alınarak saat yönünde 0000 den 3600 ye kadar ölçülen yöne Hakiki Kerteriz (True
Bearing) denir.

(2) Nispi Kerteriz : Geminin omurga hattı ve Pruva istikameti referans

alınarak ölçülen yöne Nispi Kerteriz (Relative Bearing) denir. Nispi kerteriz pruvadan
itibaren saat yönünde 0000 den 3600 ye kadar ölçülebildiği gibi pruvadan itibaren gemideki
mevki isimlerine göre de ifade edilebilir (Şekil 2-11). Geminin pruvasından itibaren 180 0
sancak tarafa, 1800 iskele tarafa ölçülür ki bu durumlarda taraf belirtmek gerekir ( Nispi
Sancak 1340 veya Nispi İskele 1700 gibi).
OMURGA HATTI

İSKELE SANCAK
BAŞ BAŞ
OMUZLUK B OMUZLUK
A
Ş

İSKELE: SANCAK:
V
Omurga hattında durup Omurga hattında durup
A
pruvaya bakıldığında pruvaya bakıldığında
S
sol tarafta kalan kısımdır. sağ tarafta kalan kısımdır.
A
T

İSKELE KIÇ SANCAK

KIÇ
KIÇ
OMUZLUK
OMUZLUK

Şekil 2-11 a Gemide Mevkiler

PRUVA
Gemi omurga hattında baş tarafından ileriye doğru olan yöndür. Nispi 000 dir

BAŞOMUZLUK
Pruvadan itibaren sancağa ve iskeleye
doğru 45 lik yöndür.

BORDA:
Sancak ve iskele taraflarındaki omurgaya
dik olan yöndür. Nispi sancak ve İskele 90
olarak ifade edilir.

KIÇOMUZLUK Pruvadan
itibaren sancağa ve iskeleye
doğru 135 lik yöndür

PUPA:
1.2.2-10
Gemi omurga hattında kıç tarafından geriye doğru olan yöndür. Nispi 180 dir
TASNİF DIŞI
Şekil 2-11 b Gemide Yönler
Şekil 2-12 b Gemide Yönler
 TASNİF DIŞI

Yukarıda verilen bilgiler ışığında Hakiki Kerteriz – Nispi Kerteriz – Rota arasında
aşağıdaki bağıntının olduğu kolayca anlaşılabilir.

HAKİKİ KERTERİZ = PRUVA İSTİKAMETİ + NİSPİ KERTERİZ

(TB) = ROTA + (RB )

Örnek : 070o Rotasına ilerleyen bir geminin nispi 085o de görmüş olduğu temasın,
hakiki kerterizi ne olur ?

Çözüm : Hakiki kerteriz = Rota + Nispi kerteriz

Hakiki kerteriz = 070o + 085 o = 155 o

0 70°
C=

0700

Nİ
SP
İ
08 155°
5° C
NK
HK

Şekil 2-12 Hakiki Kerteriz – Nispi Kerteriz – Rota arasındaki bağıntı

Bağıntı kolay olmasına karşın nispi kerterizin birimi (değeri) zaman zaman
karıştırılmasına neden olmaktadır. Matematiksel olarak bir denklemdeki bütün değerlerin
birimlerinin eşit olması yada istenilen birim olarak ifade edilmesi gerekir. Bu denklemde de
Hakiki kerteriz ve rotanın birimi, üç haneli nümerik sistemde ifade edildiği şekildedir. Oysa
nispi kerteriz hem üç haneli nümerik sistemde ifade edilebilmekte hem iskele/sancak --- 0
olarak hem de iskele başomuzluk gibi özel olarak ifade edilebilmektedir
( Örnek : Nispi 3150 = Nispi İskele 450 = Nispi İskele başomuzluk ). Denklemi
çözerken nispi kerterizin değerinin pruvadan itibaren saat yönünde ölçülerek üç haneli
ifade ediliş şekline çevrilmesi gerekmektedir.

Örnek : 110o Rotasına ilerleyen bir gemi sahildeki bir feneri nispi iskele baş
omuzluğunda kerteriz ettiğine göre;
a. Fenerin gemiden hakiki kerterizi kaç derecedir ?
1.2.2-11
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
b. Geminin fenerden hakiki kerterizi kaç derecedir ?

Çözüm : Rota : 1100

Fenerin Nispi Kerterizi : İskele Baş omuzluk
Hakiki Kerteriz Gemiden Fener: ?
Hakiki Kerteriz Fenerden Gemi: ?

a. Hakiki Kerteriz Gemiden Fener = Rota + Nispi kerteriz

= 1100 + İskele Baş omuzluk
= 1100 + (3600 - 450)
= 4250 (360 den büyük olduğu için 3600 çıkartılır.)
0

= 0650

HK: 0650

NK :İskele Başomuzluk

Rota : 1100

NK : 3150

Şekil 2-13 Hakiki Kerteriz – Nispi Kerteriz – Rota arasındaki bağıntı

b. Hakiki Kerteriz Fenerden Gemi = Hakiki Kerteriz Gemiden Fener  1800

0650 = HKGF  1800
0650  1800 = HKGF
2450 = HKGF

0650

HKGF: 0650

HKFG : 2450

NK :İskele Başomuzluk

Rota : 1100

NK : 3150
1.2.2-12
Şekil 2-14 Hakiki Kerteriz – Nispi Kerteriz – Rota arasındaki bağıntı
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi , bir çok kez mukabil yön/kerteriz ( Örn: gemiden
fenerin kerterizi edildiği anda fenerden geminin kerterizi ) bilinmesi gerekiyor. Mukabil
kerterizin pratik olarak bulunabilmesi için aşağıdaki yöntem kullanılabilir :

 Yön / Kerteriz 0000-1800 arasında ise mukabilini bulmak için, 20 çıkar 200
ekle,

Kerteriz < 1800 Mukabil kerteriz = kerteriz – 20 + 200

 Yön / Kerteriz 0800-3600 arasında ise mukabilini bulmak için, 20 ekle 200
çıkar.

Kerteriz > 1800 Mukabil kerteriz = kerteriz + 20 – 200

f. Kerte Hattı : Bütün meridyenlerle eşit açı yapan çizgiye KERTE HATTI denir.
Kerte hattı ile meridyen arasındaki açı 090 o veya 2700 olduğunda bir paralel, 0000 veya
1800 olduğunda ise bir meridyen olur. Kerte hattı bu özel açılar dışında kutuplara ulaşan
SPİRAL şeklinde görülür (Şekil 2-15).

Yer küresi üzerinde iki nokta arasındaki büyük daire yayı parçasının uzunluğu kerte
hattından daha kısadır. Ancak aradaki fark; kısa mesafelerde ihmal edilebilecek kadar
azdır veya iki nokta ekvator yada meridyen üzerinde ise yok kabul edilebilir.

Şekil 2- 15 Kerte Hattı

4. MESAFE (DISTANCE) : Mesafe (distance) (d) iki mevkiyi birleştiren çizginin

uzunluğu demektir. Bir düzlemde iki nokta arasındaki en kısa mesafe iki noktayı birleştiren

1.2.2-13
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
doğrunun uzunluğudur. Ancak küre üzerindeki iki noktayı birleştiren en kısa mesafe ise bu
iki noktadan geçen büyük dairenin iki nokta arasındaki küçük yay parçasının uzunluğudur.
Başka bir değişle kerte hattının uzunluğuna mesafe denir.

Denizcilikte uzunluk birimi olarak İngiliz, Amerikan uzunluk ölçü birimleri

kullanılmaktadır. Bunlar incelendiğinde ;

a. Parmak ( Inch = pus ) : Ortalama bir insan eli baş parmağının ikinci
boğumunun uzunluğuna denk gelir ve metrik olarak değeri 2.54 cm.dir .

b. Ayak / Kadem (Feet) (ft) : Ortalama bir insan ayağının topuk - parmak ucu
mesafesine denk gelir ve metrik olarak değeri 30.48 cm.

c. Adım veya Yarda (Yard)(Yd) : Ortalama bir insan adımında arka ayağının
topuğu ile öndeki ayağının parmak ucu arasındaki mesafeye denk gelir ve metrik olarak
değeri 91.44 cm.

d. Deniz Mili (Nautical Mile )(NM) : Seyirde çok yaygın olarak kullanılan
uzunluk birimi ise Deniz Mili (Nautical Mile ) olup “NM” kısaltması ile gösterilir. Mil (ing.
okunuşu “mayl” ) kelimesi Latince “1000 Romalı asker adımı ” anlamındaki “mille” (bin)
kelimesinden türetilmiştir.

Bir çok ülke bir deniz mili için farklı uzunluk değerleri kullanmıştır. Karışıklıkların
ortadan kaldırılması maksadıyla bir dakikalık meridyen yayının boyuna bir deniz mili
denmiştir. Ancak dünyanın basıklığı nedeni ile meridyenlerin tam bir daire yerine elips
şeklinde bulunması sonucu bu tanımlamada olduğu gibi 1 dakikalık meridyen yayının boyu
ekvator ile kutuplarda farklılık gösterir. Bu fark ekvatordan kutuplara 61,4 ( Ft ) Kademe
ulaşır. Ekvatorda 6046.4 (Ft) olan 1 dakikalık meridyen yayının boyu kutuplarda 6107.8 Ft
olur. Tespit edilen bu fark, deniz milini mesafe birimi olarak kullanmakta güçlükler
yaratacağı nedeni ile 1 Temmuz 1959 yılında ortalama bir değer olan 48 0 enlemindeki bir
dakikalık meridyen yayının boyu olan 6080 Ft ( 1852 m. ) bir deniz mili değeri olarak kabul
edilmiştir. Seyirde kullanılan mesafe birimleri ve birbirlerine çevrimleri aşağıda
gösterilmiştir;

1 Inch(Pus) = 2.54 cm .

1 Feet (Kadem) = 30.48 cm. , 12 Pus

1 Yarda = 91.44 cm. , 36 Pus , 3 Feet(Kadem) ,

1 Kulaç(Fathom)= 183 cm. , 72 Pus , 6 Feet(Kadem) , 2 Yarda.,

1 Gomina = 185.2 Metre ,608 Feet(Kadem), 202 Yarda, 100 Kulaç,

1 Deniz mili = 1852 Metre, 6080 Feet(Kadem) , 2027 Yarda, 1000 Kulaç, 10 Gomina

Bir deniz mili 2027 Yarda olmasına rağmen, hesaplamalarda kolaylık olması
1.2.2-14
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
maksadıyla %1.3 ‘lük bir düzeltme ile 2000 Yarda olarak kullanılmaktadır.

Gomina , onda bir (1/10) demektir ve bir deniz milinin onda biri anlamında
kullanılmaktadır.

d. Pratik olarak Metre - Yarda Birimlerinin Çevrilme İşlemi (% 10 METODU) :

Her hangi bir mesafenin ; metre olarak verilen değerinin yarda cinsinden, yarda
olarak verilen değerinin metre cinsinden yaklaşık değerinin kolay bulunabilmesi
maksadıyla %10 metodu kullanılır. :

1 m. = 100 cm. Yarda cinsinden verilen mesafenin

1Yd . = 91.44 cm %10 eksiği metre cinsinden,
1m. ≈ 1.1 yd.
Metre cinsinden verilen mesafenin
100 - 91.44 = 8.56 cm. 1yd. ≈ 0.9
%10 fazlası yarda cinsinden
m.
8.56 / 91.44 = 0.93 ≈ %10 değeridir. Örn. :1000 Yd. = 900 m.
900 m. = 990Yd.

5. SÜRAT : Bir noktadan diğer bir noktaya giderken kat edilen mesafenin zamana
oranına bilindiği gibi Sürat ( S ) denilmektedir. Seyirde süratin birimi olarak KNOT ( Kt )
kullanılmaktadır. Knot; saatte kat edilen Deniz Mili (NM) cinsinden mesafedir
( Knot = NM / Sa ).

Denizcilikte , sürat-mesafe-zaman hesabı sürekli yapılan bir işlemdir. Bu nedenle bazı

kolay hesaplama metotları kullanılmaktadır. En çok kullanılanları 3 Dakika ve 1 Saniye
metotlarıdır.

a. ÜÇ DAKİKA METODU : Üç Dakika metodunda ; KNOT olarak verilen

gemi sürati değerinin sonuna iki sıfır eklenilerek üç dakikada kat edilen mesafe YARDA
olarak bulunur. Üç dakikada YARDA olarak kat edilen mesafe değeri yüze bölünerek gemi
sürati KNOT cinsinden bulunur.

Yol 1 Mil 2000 Yd 2000 Yd

Sürat = ----------- 1 Knot = ---------- = ------------ = -------------- = 100

Zaman 1 Saat 60 dk. 20 x 3 dk.

Örnek : S = 15 Knot = 15 x 100 = 1500 yd / 3 dk

b. BİR SANİYE METODU : Bir Saniye metodunda ; KNOT olarak verilen

gemi süratinin değeri ikiye bölünerek bir saniyede kat edilen mesafe METRE olarak

1.2.2-15
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
bulunur. Bir Saniyede METRE olarak kat edilen mesafe değeri iki ile çarpılarak gemi sürati
KNOT cinsinden bulunur.

Yol 1 Mil 1852 m 1852 m

Sürat = ----------- 1 Knot = ---------- = ------------ = -------------- = ½

Zaman 1 Saat 3600 sn. 3600 sn.

Örnek : S = 10 Knot = 10/2 = 5 m / sn

6. MEVKİ (POSITION) : Bir geminin seyir kurallarını uygulamak suretiyle

gösterilen dünya üzerindeki yerine MEVKİ denir. Mevki belirtme metotları şu şekilde
sıralanır:

a. ENLEM-BOYLAM OLARAK : Dünya koordinat sistemindeki enlem ve boylamlar

kullanılarak belirtilir.

ÖRNEK: 40o34'30"N 027o30'30"E

b. KERTERİZ MESAFE OLARAK : Dünya üzerindeki herhangi bir mevki, belirli

başka bir mevkiden kerteriz ve mesafesi ile tanımlanabilir. Belirtme metodu şu şekildedir ;

Referans Mevkiden Olan Hakiki Kerteriz – Referans Mevki – Mesafe (Mil cinsinden )

ÖRNEK: 2150 Yelkenkaya Feneri 4

(Yelkenkaya fenerinden 2150 kerterizindeki ve 4 mil mesafedeki bir mevki belirtilmektedir.)

1.2.2-16
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

KONU : DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ

İŞ KAĞIDI : 1.2.2

UYGULAMA NO-1 :

Hareket edilen mevki (A) koordinatları 24o 15’ 30” N ve 022o 20’ 00” E dir. Seyirde
izlenecek rota 000o , gidilecek mesafe 75 deniz mili olduğuna göre; varılacak mevkinin (B)
koordinatlarını bulunuz .

ÇÖZÜM :

LAT A : 240 15’ 30” N LONGA : 0220 20’ 00” E

LAT B : ? LONGB : ?
C : 0000
d : 75 Mil

Bulunulan mevkiden 0000 rotasına yani tam kuzeye doğru ilerlediğimize göre aynı
boylam üzerinde hareket ediyoruz demektir. Böylece varılacak mevkinin boylamı hareket
edilen mevkinin boylamı ile aynıdır. Rota kuzey olduğundan gidilen mesafe Enlem farkı
( d.Lat )’na eşit olur.

LONGB = LONGA = 0220 20’ 00” E

Enlem değerinin bulunulabilmesi için öncelikle eldeki bilgilerin birim değeri istenen
sonucun birim değerine çevrilmelidir. 75 Mil dereceye çevrilerek d.Lat bulunur.
1 Mil 1 dakika meridyen yayının boyuna eşit olduğundan 75 mil 75 dakikalık meridyen yayı
demektir.

d.LAT = 75 Mil kuzeye doğru = 75’ N = 10 15’ N

Bulunan değer Hareket edilen mevki (A) enlemine (LAT A : 240 15’ 30” N ) ilave edilir.

LAT A : 240 15’ 30” N

d.Lat : 010 15’ 00” N
+

LAT B : 250 30’ 30” N LONGB : 0220 20’ 00” E

UYGULAMA NO-2 :

TCG BARBAROS’ta 0650 Rotasına 15 Kts ile ilerlemektesiniz. Saat 1700’da

Osmancık Fenerini Sancak Baş omuzluğunuzda , Altın Yunus adlı gemiyi ise nispi iskele
kıç omuzluğunuzda kerteriz etmektesiniz. Osmancık Fenerinden Saat 1700’da mesafeniz
5 mildir. Altın Yunus gemisi ile telsizde konuştunuz ve sizi nispi 210 0’sinde kerteriz ettiğini
söyledi. Verilen bu bilgilere göre ;
a. Saat 1700’daki mevkinizi bildiriniz.
b. Altın Yunus gemisinin Rotası nedir ?
c. Bulduğunuz çözümleri şekil üzerinde de gösteriniz.
1.2.2-17
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

ÇÖZÜM :

C BAR = 0650
S BAR = 15 Kts
d BAR = 5 Mil
NK BAR – O.F. = Sancak Baş Omuzluk
NK BAR - A.Y. = İskele Kıç Omuzluk
NKA.Y.- BAR = Nispi 2100
Mevki BAR = ?
CA.Y. = ?

a. Eldeki bilgiler ile mevkimizi “bilinen bir mevkiden kerteriz – mesafe olarak” ifade
edebiliriz. Bu metotta, bilinen cisimden olan hakiki kerterizimizin bulunması gereklidir.

Hakiki Kerteriz = Rota + Nispi Kerteriz

0
HK BAR – O.F. = C BAR(065 ) + NK BAR – O.F. (Sancak Baş Omuzluk)
= 0650 + 0450
= 1100

HK O.F.- BAR = HK BAR – O.F.  1800

HK O.F.- BAR = 1100  1800 = 2900

Mevki BAR = 2900 Osmancık Feneri 5

b. Hakiki Kerteriz = Rota + Nispi Kerteriz

HKBAR – A.Y. = C BAR(0650 ) + NK BAR – A.Y. (İskele Kıç Omuzluk)
= 0650 - 1350
= - 0700 + 3600
= 2900

HKA.Y.- BAR = HKBAR – A.Y.  1800

= 2900  1800
= 1100

HK A.Y.-BAR = C A.Y + NK A.Y.-BAR (Nispi 2100)

1100 = C A.Y + 2100
C A.Y = 1100 - 2100
C A.Y = - 1000
C A.Y = - 1000 + 3600
C A.Y = 2600

1.2.2-18
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

c.
HK BAR – O.F :1100

C BAR :0650

NK BAR – O.F

Osmancık Feneri

5 Mil

HK O.F -BAR:2900

Mevki BAR = 2900 Osmancık Feneri 5 Mil

NK A.Y.- BAR : 2100

C BAR :0650
HK A.Y.- BAR 1100 NK BAR –A.Y.

C A.Y : 2600

HK BAR - A.Y. :2900

Bu tür problemlerde, şekil ile çözüm yapmak eğitim alanların ilk baş vurduğu
yöntemdir. Ancak matematiksel olarak çözmek hem daha kolay hem de daha az zaman
gerektirir. Şekil ile çözüm yönteminin, Nispi-Hakiki Kerteriz arasındaki formüller iyice
öğrenilip hayal olarak canlandırabilme yeteneğinin kazanılmasından sonra denenmesi
öğrenim kolaylığı yönünden tavsiye edilir.

1.2.2-19
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
KONU : DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ

ÖDEV KAĞIDI : 1.2.2

GİRİŞ :

Bu ödev kağıdı Dünya Koordinat Sistemi konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek
maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda
sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.

ÇALIŞMA ÖDEVİ :

Bilgi kağıdı 1.2.2'yi çalışarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. Cevapları bu ders ile
ilgili tuttuğunuz deftere yazınız.

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Kuzey kutbunu tarif ediniz.

2. Dünya Koordinat Sisteminde Paraleli tarif ediniz.

3. Boylam ile Meridyen arasındaki fark nedir ?

4. A ile B noktaları arasındaki enlem veya boylam farklarını bulunuz

a. A L 490 12’ 36” N b. A L 170 06’.6 N c. A Long 1650 03’ 30”

E
B L 330 17’ 18” N B L 290 19’.1 S B Long 1710 24’ 20” W

5. Pusula Gülü ile Rüzgar Gülü arasında ne fark vardır ?

6. Ana ve ara yönler ile bu yönlerden esen rüzgarları yazınız.

7. Hakiki Kerterizi tarif ediniz

8. Nispi Kerterizi tarif ediniz

9. Hakiki Kerteriz ve Nispi Kerteriz ile ilgili aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri
doldurunuz.

a. Hakiki Kerteriz =.......................+..........................

b. Hakiki Kerteriz A = Hakiki Kerteriz B  .......0
c. Nispi Kerteriz ifade edilirken ; ya pruvadan itibaren saat yönünde
maksimum .......0’ye kadar yada sancak-iskele belirtilerek maksimum .......0’ye
kadar ifade edilir.

10. Gemi rotası 090o Nispi kerteriz 050o ise hakiki kerteriz kaç derecedir?

a. 090o b. 050o c. 040o d. 140o e..310o

11. Gemimiz ile 0750 rotasına seyretmektesiniz nispi iskele 1260 de bir temas kerteriz
1.2.2-20
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI
ediyorsunuz. Bu temasın hakiki kerterizi ne olur?

12. Seyirde hangi ölçü birimleri kullanılır ?

13. 1 Deniz Milini tarif ediniz.

14. Aşağıdaki büyük daire yay parçalarının açısal olarak verilen değerlerini deniz mili
cinsinden uzunluklarını yazınız.

a. 10 12’ b. 90 45’ c. 490 12’ d. 12’.5 e. 1490 24’

15. 2700 kaç kertedir ?

a. 32 kerte b. 30 kerte c. 27 kerte d. 24 kerte e. 12 kerte

16. 1 saat 20 dakikada , 26 deniz mili yol alan geminin sürati nedir ?

17. 15 Knot ile giden bir gemi , 6 dakikada kaç gomina gider ?

1.2.2-21
TASNİF DIŞI
 TASNİF DIŞI

( BU SAYFA BOŞ BIRAKILMIŞTIR )

1.2.2-22
TASNİF DIŞI