भौतिकशास्त्र ( Physics)

गिी आति प्रकार (Motion and Types)

➢ 1- गिी म्हिजे काय?

➢ २- गिीचे प्रमख
ु प्रकार
➢ ३- तिस्थापन आति अंिर
➢ ४- चाल आति िगे
➢ ५- त्िरि
➢ ६- गिीतिषय समीकरिे
➢ ७ – आतिश राशी आति सतिश राशी
 गिी ि प्रकार ( Motion & Types)

महत्त्िाची संज्ा

गिी गिी म्हिजे एखाद्या िस्िूने सभोििालच्या िािािरिाशी आपली तस्थिी

बिलिे
➢ जर एखािी िस्िु जागा बिलि असेल िर िी गतिमान आहे असे म्हििा येईल.
➢ जर िस्िु जागा बिलण्याच्या तस्थिीि नसेल िर त्या िस्िूला तस्थर िस्िु म्हििाि.
 गिी आति तिचे प्रमख
ु प्रकार

घि
ु णन गिी
(Rotational
स्थानांिररय गिी Motion ) िोलि गिी
( Translational
(Oscillatory
Motion )
Motion )
 गिीचे प्रमख
ु प्रकार
1. स्थानािं ररय गिी
(Translational Motion )
▪ गिी म्हिजे जागा बिलण्याचा गुिधमण
▪ जर एखािी िस्िु सरल रेषेि तकं िा थोडेफार िक्राकार स्िि:ची जागा बिलि िर त्या गिील “स्थानांिररय
गिी” म्हििाि.
▪ उिा :
▪ सरल मागण िक्राकार मागण
 गिीचे प्रमुख प्रकार

2. घिु णन गिी ( Rotational उिा :

Motion) 1 - पखं ा
- ज्यािेळी एखाद्या िस्िचू ी गिी ही
एक तितशष्ट आसभोििी असेल, िर
त्या गिीला घि
ु णन गिी म्हििाि. 2 – भोिरा
 गतिचे प्रमख
ु प्रकार
उिा :
3. िोलि गिी ( Oscillatory 1 िोलक
Motion )

- ज्या िस्िचू ी गिी पन्ु हा पन्ु हा एकाच 2 झोका

मागाणने होि असेल िर त्या गिीस “
िोलि गिी” असे म्हििाि
 तिस्थापन आति अंिर (Displacement & Distance )

तिस्थापन – ( उिा :- तबिं ु अ पासून तबिं ु ब पयण न्ि ि नंिर िेथून तबिं ु क पयण न्ि मागणक्रमि करि असेल िर ..
➢ िस्िु तस्थर झाल्यानंिर आरभं तबिं ु ि अंतिम तबंिु अंिर : आरभं तबिं ु िे अंतिम तबिं ु C
यांच्यािील कमीि कमी सरल रेषेिील अिं र : AB + BC
: 4मी + 3मी 5m
अंिर – : 7 मीटर हे अिं र होय
➢ गतिमान िस्िु मधील आरभं तबिं ू ि अतं िम तबिं ू तिस्थापन : आरभं तबिं ु ि अंतिम तबिं ुिील कमीि कमी अंिर
यांच्यािील प्रत्यक्ष मागणक्रमि
: AC A 4m B
: 5 मीटर हे तिस्थापन आहे.
 महत्त्िाचे मद्दु े

❑ म्हिजेच असे म्हिि येईल की जास्िीि जास्ि तिस्थापन म्हिजे =

अंिर होय .

❑ तिस्थापन हे अंिरपेक्षा जास्ि असू शकि नाही ,

परिं ु अंिर हे तिस्थापिापेक्षा जास्ि असू शकिे .
 चाल ि िेग

अ)चाल : (speed ) ब ) िेग : ( velocity )

❑ एखाद्या िस्िूने एकक काळाि कापलेल्या ❑ एखाद्या िस्िूने एकक काळाि तितशष्ट तिशेने
अंिरास “ चाल” म्हििाि. कापलेल्या अंिरास िेग म्हििाि.

❑ सूत्र : चाल = एकूि कापलेले अंिर / ❑ म्हिजेच िेग = चाल + तिशा

एकूि लागलेला िेळ
❑ िेग = तिस्थापन / काळ
 चाल ि िेगाशी संबंतधि महत्त्िाचे मुद्दे

➢ तक्रके टच्या सामन्याि गोलंिाजीचा िेग रडार प्रिालीििारे काढलला जािो.

➢ चाल ि िेग िोघांचे ही SI पद्धिील m/s ( मीटर प्रिी सेकंि ) हेच एकक आहे.
➢ CGS पद्धिीि cm/s हे एकक आहे.
➢ म्हिजे चाल ि िेग यांचे SI ि CGS पद्धिील एकक सारखेच आहे.
➢ चाल ही अंिराशी संबंतधि आहे िर िेग तिस्थापिाशी संबंतधि आहे.
➢ गिी सरल रेषेि असेल िर मग चाल ि िेग यांचे मूल्य सारखेच राहिे.
➢ अथिा चाल ही गिीपेक्षा अतधक मूल्य असिारी राशी आहे.
 चाल ि िेग यांच्यािर आधाररि गिीचे प्रमुख िोन प्रकार पडिाि.
1 एकरश
े ीय एकसमान गिी
➢ एकरेशीय एकसमान गिी :-
▪ िस्िु समान कालािधीि समान अंिर कापिे.
▪ उिा : एखािी िस्िु पतहल्या 50 सेकंिाि 150
मीटर अंिर कपाि असेल िर िी िुसऱ्या 50
सेकंिाि िेिढलेच अंिर पार पाडिे.
▪ म्हिजे एकसमान गिीमद्धे चाल तस्थर राहिे
े ीय नैकसमान गिी
2 एकरश
➢ एकरेशीय नैकसमान गिी :-
▪ िस्िु कालांिराने स्िि: ची चाल बिलिे ि समान
कालािधीि िेगिेगळे अंिर कापिे.
▪ उिा : एखािी िस्िु पतहल्या 50 सेकंिाि 150
मीटर अंिर कपाि असेल िर िी िुसऱ्या 50
सेकंिाि 150 मीटर पेक्षा जास्ि तकं िा कमी अंिर
कापिे.
 एकसमान ििणळ
ु ाकार गिी ( Uniform Circular Motion )

➢ जर एखािी िस्िु ििणळ ु ाकार मागाणने सारख्याच िेळेि सारखेच अंिर कपाि असेल िर मग त्यास “ एकसमान ििणळ
ु ाकार
गिी” असे म्हििाि
➢ या गिीि चाल सारखीच असिे . परिं ु िेग बिलि जािो कारि ििुणळाकार तफरिारी िस्िु प्रत्येक क्षिी तिशा बिलिे.
➢ िेग = अंिर / काळ = परीघ / काळ = 2 𝝅𝒓 / t
➢ 𝝅 = 3 .14 , 𝒓 = ििळ ुण ाची तत्रज्या, t = काळ
➢ ही िस्िु तफरिाना नेहमीच केंद्राकडे आकतषणि होऊन तफरि,े त्या आकषणि बलास “centripetal force” म्हििाि.
➢ उिा : पृथ्िीची सूयाणभोििी गिी
➢ : िळिाऱ्या रस्त्यािर िाहनाची गिी
➢ : इलेक्ट्रॉनची केंद्राकभोििी गिी
➢ : चंद्राची पृथ्िीभोििी गिी.
 त्िरि ( Acceleration)
- िेगच िर म्हिजे त्िरि होय.
- म्हिजेच एखाद्या िस्िूचा िेग ि काळ यांचा सबं ंध म्हिजे “त्िरि” होय.
- याला अजून िेग बािलाचा िर सुद्धा म्हििाि.
- सत्रू – त्िरि = v – u
- t
- िेग बिल / काळ
अंतिम िेग – आरभं िेग \
कालािधी

- a = त्िरि , v = अंतिम िेग, u = सुरिािीचा िेग

2
- SI पद्धिीि िािरिाचे एकक = m / s2 , सीजीएस पद्धिीि त्िरिाचे एकक cm / s
 ➢ त्िरितिषयी अजून काही महत्त्िाचे मद्दु े
लक्ष्याि घेिू.
➢ समान कालािधीि गिीमध्ये समान बिल होि असल े त्िरि एकसमान
राहि.े
➢ एखाद्या िस्िूची चाल ही तस्थर असल
े त्त्िरि शून्य असिे (एकसमान गिी)
➢ त्िरि ऋि , धन , शून्य असू शकि.े
➢ िेग िाढलला धन त्िरि ,
➢ िेग कमी झाला ऋि त्िरि / मिं न/ अित्िरि ,
➢ िगे ाि बिल नाही झाला मग शन्ू य त्िरि.
 गिीतिषयक समीकरिे (Equation of Motion )
अ) िेग – काळ संबंधीचे समीकरि ब) तस्थति काळ संबधं ीचे तस्थति – िगे सबं धं ाचे
(पतहले समीकरि ) समीकरि ( िस ु रे समीकरि) समीकरि ( तिसरे
समीकरि )
➢ V=u+at
➢ V = अंतिम िेग, u = सुरिािीचा िेग ➢ S = u t = + 1 a t2
, a = त्िरि ➢ 2 2 2
➢ िरील समीकरि कसे ियार झाले..?
➢ V=u+2as
➢ - S = अिं र , u = आरभ ं
➢ त्िरि (a) = v – u िेग v = अतं िम िेग ,t =
➢ t ,
काळ
at=v–u v=u+at
-
 आतिश ि सतिश राशी ( Scalar & Vector
Quantity)

अ) आतिश राशी
ब) सतिश राशी
▪ ही राशी फक्त परीमिाच्या
▪ ही राशी िारतशिण्यासाठी
साहहयाने ितशणििा येिे
पररिाम ि तिशा िोन्ही लागिाि.
▪ म्हिजे च या राशील तिशा
▪ ही राशी िारतशििान डोक्ट्यािर
नसिे.
बाि काढलिाि.
▪ उिा – त्िरि , िेग , तिस्थापन ,
▪ - उिा : अंिर , चाल , िस्िमु ान ,
बल इ.
आकार , घनिा , िेळ इ.