ARALIN 9: GAWAING PANGKABUHAYAN NG AKING BANSA

Gawaing pangkabuhayan - tumutukoy sa mga Gawain na umiiral sa bong bansa, maging sa ibang bansa
dahil ito ay nakakatlong sa pag unlad ng ekonomiya.

KAUGNAYAN NG KAPALIGIRAN SA URI NG PAMUMUHAY

Pagsasaka- ito ang mga natutong gawin ng mga naninirahan sa kapatagan. Nag tatanim sila ng mga
halaman na nagbibigay ng pagkain.

Pangingisda- ito ang ikinabubuhay ng mga taong naninirahan malapit sa tubig o dalampasigan.

Barter- pakikipagpalitan ng kalakal sa mga dayuhan.

Pagpapastol- ito ang ikinabubuhay ng mga taong naninirahan sa burol at matataas na lugar

Panahon ng Bagong Bato- ito ang panahon ng paghahalamanan

Paghahalamanan- ito ay tumtkoy sa kakayahan ng isang tao na magpaamo at mag-alaga ng mga hayop
at halaman.

Hagdan hagdang palayan- nagawa noong 1150 AD, mga IFUGAO ang gumawa nito

PITONG PANGUNAHING PANGKABUHAYAN ANG MGA PILIPINO

- Agrikultura-12% na GDP o gross domestic product ay nagmula dito

- Aerospace- paggawa ng mga bahagi ng eroplano isa sa pangnahing iniexport ng ating bansa
(Boeing at airbus- mga kompanyang gumagawa ng eroplano)naka base ito sa lungsod ng Baguio
- Shipbuilding and repair – mga pagawaan ng ng sasakyang pangdagat ito ay matatagpuan sa
Cagayan,misamis oriental, subic, cebu, general santos city at batangas
- Electronics- mga bahagi ng cellular phones, laptops at mga priners ay ginagawa sa Pilipinas
- Offshoring and outsourcing
- Automotive- ito ay tungkol sa pagawaan ng mga kotse na naka sentro sa Laguna. Halimbawa ng
mga kompanya ay Toyota, BMW, Volvo,Nissan,Mitsbishi at marami pang iba
- Mining and extraction

Export o pagpapalabas ng mga produkto sa ibang bansa – ito ang nagpapalakas ng ekonomiya ng bansa.

Geothermal- ito sagana sa ating bansa na yamang mineral na pinagkukunan ng yamang mineral

Call center- nagbibigay ng trabaho sa mga tao tulad ng cstor relations, travel services, technical
support, education, customer care, financial services and online business to customer support

HANAPBUHAY ATKABUHAYAN SA BAWAT REHIYON

CORDILLERA ADMINISTRATIVE REGION (CAR)

- Agrikultura ang pangunahing hanapbuhay na dindagdagan ng maliliit na indstriya

REHIYON I

- Agrikultura
- Mga produkto nito ay tabako, bigas at gulay
- Mayroong malawak na pangisdaan
- turismo

REHIYON II

- bigas(palay), mais, tubo, saging, niyog, at tabako

- - pagsasaka at pagtatanim
- 64% ay kagubatan
- Pakikipagkalakalan
- -mayroong daungan ng barko at paliparan

REHIYON III

- Agrikultural na rehiyon
- Palay, mais, saging at ibang prutas at gulay
- Maraming kabundukan na mayaman sa metallic at non metallic mineral

NATIONAL CAPITAL REGION (NCR)

- Komersyal at industriyal
- Tela, pagkain at inumin, gamut, kemikal, sasakyan, kagamitan sa konstruksiyon
- Maraming paaralan, pagamutan, embahada at hotel

REHIYON IV-A (CALABARZON)

- Pangangalakal, panghahayupan,pagsasaka at pagproseso ng pagkain

- Palay, niyog,prutas, gulay mais, halamang gubat
- Mayroong export processing zones
- CALBARZON ang ikalawa sa may pinaka malaking na ambag sa GDP
- Agricultural at industriyal

REHIYON IV-B (MIMAROPA)

- Pinakamabilis na umunlad na rehiyon sa pilipinas

- Agrikultura, panggubat, pangingisda
- Pagmimina at pag-quarry
- Kakikitaan rin ng natural gas

REHIYON V

- 50% sa agrikultura, 30% sa kagubatan, 20% sa tirahan, pang komersyal at imdustriyal

- Walang humpay na nag totroso
- Mineral na makukuha sa rehiyon ay ginto,silver, lead, zinc at iba pa
- Pangunahing pprodukto ng bicol ay niyog palay, cassava, mais at abaka
- Food preservation, paggawa ng muwebles, pag ukitt ng mga kahoy at iba pa
- Mga mauunlad na bayan sa bicol: Legaspi, Naga at Iriga
REHIYON VI

- Isa sa pinaka mayaman ang kanlurang visayas pagdating sa likas na yaman

- Ang mga katubigan sa paligid nito ay syang pinagkukunan ng mga isda
- Ang mga mineral na makukuha sa rehiyon ay copper, ginto,silver, clay, limestone, coal,
buhangin at iba pa
- 2000 km ang haba ng lanasangan ng Panay
- Sentro ng kalakalan ay ang Bacolod, cadiz, bago, la Carlota, san carlos at silay sa negros
occidental. Lungsod ng Iloilo, lungsod bg roxas sa capiz, san jose sa antique at kalibo sa aklan

REHIYON VII

- Limitadong pastolan at lupaing magagamit a agrikultura

- Asukal, niyog, palay, at mais, may ilang bahagi ng rehiyon na pinagkukunan ng torso
- Silver, manganese, copper, ginto, limestone, clay at silica at coal
- Wholesale at retail
- Minahan, planta ng patina sa lupa, pagawaan ng asukal, kiskisan ng mais at palay, at food
processing
- Sentrong pangkomersyo ay mga lungsod ng Cebu, Dumaguete, Bais sa Negros Oriental at
tagbilaran sa bohol

REHIYON VIII

- Agricultural na rehiyon
- Mais, saging, bigaas at niyog at tubo
- 2, 198, 171 ektaryang lupain ang sukat ng rehiyon
- Ang mga dagat ay mayaman sa ASIN, isdang tabang, at iba pang yamang dagat
- Nagluluwas ng isda sa buong bansa
- Chromite, nickel, clay, coal, limestone at pyrite
- Pagsasaka at pangingisda
- Kiskisan ng palay, mais, asukal platasyon ng pagkuha ng langis ng niyog, paggawa ng alak at
iba pang inumin
- Gumagawa rin sila ng sombrero at basket, metal craft, needle craft, paggawa ng palayok,
woodcraft, shellcraft at bamboocraft
- Tulay ng san juanico ay ang pinakamahabang tulay sa buong bansa at bumabagtas sa kipot ng
san juanico at nagdrgtong sa mga pulo ng samar at leyte
- Sentro ng edukston at kalakalan; lungsod ng Tacloban at ormoc sa Leyte at Catbalogan sa
Samar

REHIYON IX

- Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay dahil malapit sila sa dagat ng sulo

- Sila ang gumagawa ng mga de-latang sardinas
- Pagkuha ng kabibe ata agar-agar na syang pangnahing sangkap sa paggawa ng gelatin at
gulaman
- May malawak na taniman rin goma dahil maraming puno ng rubber
 - Kilala rin ang rehiyon sa paggawa ng muwebles at kagamitang pangbahay na gawa sa YANTOK
ito ay kahawig ng RATTAN
- Ang mga taga Zamboanga ay ay kilala sa paggawa ng bangkang Vinta ito ay isang uri ng
maliliit na sasakyang dagat na may makukulay na layag o sail

REHIYON X

- Pagsasaka, pagmimina, pagtotroso at paggawa ng mga produkto

- Palay, mais niyog, kape, tubo, cacao, goma, pinya, abaka at saging
- Chromite, manganese, ginto, bakal, luwad at apog
- Pagmimina
- Maraming Yantok sa kagubatan ng Lanao del Norte na ginagawang basket, bag

REHIYON XI

- Pagsasaka, pagluluwas ng saging mula sa lanao del norte

- Pinakamalaking tagapagluwas ng saging mula sa davao del norte
- Halamang ramie, goma, paminta, mga table ng kahoy, plywood at abaka, kape, kopra, kasoy
- BAYAN NG NIYUGAN ang Davao del Sur, dahil sa niyog Malaki ang naipapasok na kita sa
ekonomiya
- Sagana rin sa yamang dagat ang davao Oriental
- Pagmimina naman sa Davao del Norte
- Ang yamang gubat ay mayaman sa mga matitibay na mga kahoy

REHIYON XII

- Lalawigan ng Cotabato ang sentro ng kalakalan

- Tinaguriang ‘’Kamalig ng palay ng Mindanao’’ dahil sa malawak na lupain sa Cotabato
- Palay, mais,niyopg, kape, goma at bulak,goma at rattan
- Pagsasaka at deposito ng mineral
- Pangunahing pangingisdaan ang ng south cotabato ay ang mga look ng sarangani, dagat
Celebes at dagat sulu, ditto nahuhuli ang mga isdang iniluluwas sa ibang bansa

REHIYON XIII

- Ibat-iabng mga yamang mineral,produkto, industriya at hanapbuhay ang ibat-iabng lalawigan

Agusan del norte- ‘’timber city of the Philippines

Agusan del sur- palay, mais, tubo at bakal at ginto

Dinagat islands- ika 80 na lalawigan sa Pilipinas

Lanao del sur- ditto matatagpuan ang lawa ng lanao na ikalawa sa pinakamalaking lawa sa buong
bansa

Maguindanao- malapit sa Mt. Apo

Sulu- mayroong 2600 na pulo, pangingisda at paninisid ng perlas

Tawi-tawi- pangingisda ang pangunahing ikanabubuhay

 PANUKALANG SUPER REGION NG DATING PANGULONG GLORIA MACAPAGAL ARROYO

- Blg. 561 S. 2006, walang mababago sa kasalukuyang hangganan

- Development champion ang tawag sa mamumuno sa Super Region

North Luzon- Agribusiness Quadrangle

Metro Luzon- Urban Beltway

Central Philippines Region- Tourism Super Region

Agribusiness Mindanao Super Region

MGA PRODUKTO AT KALAKAL NG AKING BANSA

YAMANG LUPA

300,000 KM2 – kabuuang sukat ng Pilipinas

30,000,000 ektarya

Alluvial- matabang na lupa

Bansang agrikulturang ang Pilipinas

Niyog- puno ng buhay

mais- ito ang pangunahing pagkain ng visayas

saging at pinya- agusan, davao,lanao at compostela ang pangunahing produser ng pinya at saging

bigas- pangunahing produkto ng pilipinas

tubo- sa produktong ito makukuha ang produksiyon ng ethanol, molasses at bagasse

abaka- tinatawag na manila hemp sa kabikulan marami nito

tabako- pangunahing sangkap sa paggawa ng sigarilyo

YAMANG GUBAT

- Isa sa pinakamayamang kagubatan sa buong mundo ang Pilipinas

Mangrove o Bakawan- uling at kahoy na panggatong ang nakukuhang produkto ditto

Kagubatan sa mabuhanging lupa- o beach

Kagubatang dipterocarp- malalaking torso ang makukuha rito

Mossy o malulumot na kagubatan- puno ng pino o saleng o pine

Grassland- ditto makikita ang mga damong kogon,talahib, parang punaw at bilaw

Open forest- kagubatan na napuputungan ang 10%-30%

Closed forest- napuputungan ng higit 30%

Plantation- kagubatan na ginagamit ang mga puno para sa pangkabuhayan

Mangrove- uri ng kagubatan na matatagpuan sa dalampasigan

YAMNG TUBIG

- Sagana sa yamang tubig ang Pilipinas na may sukat na 18,000 km na baybayin

- Malaki ang ambag ng yamang tubig sa Pilipinas
- Ang ating bansa ay napapalibutan ng malawak na katubigan

Ito ang mga pook na pangisdaan

Visayas sea, moro golf, west sulu sea, south sulu sea, samar sea, bohol sea, leyte gulf, tayabas,
bay, lamon bay, east sulu sea

TUBBATAHA- nagmula sa salitang samal na ang ibig sabihin ay long reef exposed at low tide,
ipinagbabawala ag panghuhuli ng isda rito

PANGANGALAGA SA ATING MGA LIKAS NA YAMAN

- Paglikha ng ilang piling lugar bilang mga protected areas

- Pagbibigay ng suporta sa mga NGO o Non- Government Organizations
- Paghihigpit sa pagpapatupad ng mga batas na may kaugnayan sa kalikasan
- Pagsasagawa ng mga programang pangkalikasan
- Kampanya sa tulong ng wastong edukasyon

ARALIN 12 PAGKAKAKILANLANG KULTURAL NG AKING BANSA

Kultura- napapaloob ang mga tradisyon

Material na kultura- ito ang mga kultura na nakikita at nahahawakan

Batalanes- nagsisilbing kusina

Bahandin-sinaunang palamuti sa bahay

Kangan- damit na pang itaas ng mga kalalakihan

Bahag- kapirasong suot ng mga kalalakihan na pang ibaba

Putong- kapirasong tela na umiikot sa ulo ng mga lalaki

Saya – pang ibabang kasuotan ng mga taga bisaya

Pintado- ang tawag sa mga taong maraming tinta sa katawan na ngayon ay tinatawag na tatto

di-materyal na kultura- mga bagay na hindi nakikita o nahahawakan bagkus nasasalin ito sa mga salita

barangay- pamahalaan n gating mga ninuno

datu- tawag sa pinakamataas na pinuno sa barangay

konseho ng matatanda- sila ang mga kaagapay ng mga datu

maharlika- kaanak ng datu

timawa- taong Malaya na may karapatang mangalakal

alipin- may dalawang klase saguiguilid at namamahay

namamahay- nagkakaroon ng pribelihiyo tulad ng pagmamay-ari ng lupa

saguiguilid- kapos sa karapatan

torogan- tradisyonal na bahay na isang tanda ng mataas na katayuan sa lipunan

oyayi- awiting bayan na kinakanta sa tuwing nagpapatulog ng bata

binangi- tawag sa mga tradisyonal na tahanan ng mga igorot

menkayaw- paraan ng pagpatay sa mga hayop upang ialay

bangsal- ibaba ng hagdan na kung saan naghuhugas ng paa bago pumasok

planetario- alamanac na kinokunsulta ng mga magulang para malaan kung kalian ang masuwerteng
araw ng kasal

kayvayvanaan- kooperatibong mabilis na kumukumpunii kapag nasira ang bahay

kuritang- instrumenting pangmusika ng mga ibanag

buru- pagkain ng mga kapampangan

tubong- kaugalian sa pagbati sa mga kaibigan at bisita

bangkaw- o sibat, ginagamit sa pangangaso

pamiteun- paghihintay ng mga matatanda sa tribo sa tamang panahon ng pagtatanim batay sa mga
bbituin sa langit

bayok- tawag sa paraan ng pagpaparating ng mesahe