‫واﻗﻌﻪ ﻋﺎﺷﻮرا از زﺑﺎن ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‬

‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫واﻗﻌﻪ ﻋﺎﺷﻮرا از زﺑﺎن ﺗﺎرﯾﺦ‬

‫ﻃﺒﺮي‬
‫‪www.tarikhislam.com‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﯾﻨﺪه‪/‬ﻧﺮم اﻓﺰار ﻧﻮراﻟﺴﯿﺮه‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ و ﺣﻮادﺛﻰ ﮐﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺑﻮد‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ و آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪ در ﻣﮑﻪ ﭘﯿﺶ وى‬
‫رﻓﺘﻢ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻢ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﭘﯿﺶ ﺗﻮ آﻣﺪم ﮐﻪ ﭼﯿﺰى ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪرز ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮا ﻧﯿﮑﺨﻮاه ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ از ﮔﻔﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺪ ﻋﻘﯿﺪه و‬
‫دﻟﺒﺴﺘﻪ ﭼﯿﺰ و ﮐﺎر زﺷﺖ ﻧﻤﻰﭘﻨﺪارم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪهام ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﻋﺮاق روان ﺷﻮى‪ ،‬از اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺷﻬﺮى ﻣﻰروى ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻼن دارد و اﻣﯿﺮان ﮐﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﻒ دارﻧﺪ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2964:‬‬

‫ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ درﻫﻢ و دﯾﻨﺎرﻧﺪ ]‪ [1‬و ﺑﯿﻢ دارم ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ وﻋﺪه ﯾﺎرى ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺮا از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ از ﺳﺮ ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ‬
‫آﻣﺪهاى و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮدى‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ ،‬رأى ﺗﻮ را ﮐﺎر ﺑﻨﺪم ﯾﺎ ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺎورى و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺪرز ﮔﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ )او ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺰوﻣﻰ( رﻓﺘﻢ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ را‬
‫دﯾﺪى؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻢ و او ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﻨﮓ ﺳﭙﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻪاى‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ رأى درﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﯾﺮد ﯾﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﺑﺴﺎ ﻣﺸﻮرت ﺟﻮى ﮐﻪ دﻏﻠﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬

‫«و ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﺘﺪ »و اى ﺑﺴﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎن از ﻧﺎدﯾﺪه »ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻮﯾﻰ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ 383) (382 «.‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﻮد ﻋﺒﺪ اﷲ‪-‬‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬اﺑﻦ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﯿﻦ در ﺧﻼل ﺳﺨﻦ از راز ﺷﮑﺴﺖ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﻮﻓﯿﻖ روﺳﭙﻰزاده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻏﻢاﻧﮕﯿﺰ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﯾﺪ اﯾﻦ واﻗﻊ ﺗﻠﺦ از ﭘﺲ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات و ﺣﻮادث ﻣﻮج ﻣﻰزﻧﺪ و ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﻼ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺒﺎن در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎى ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺎﺧﺖ و ﺧﺮﯾﺪ ﮐﺴﺎن اﺷﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬م‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2965:‬‬

‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﮐﺮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ آن دارم ﮐﻪ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ دو روزه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا از اﯾﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ آﯾﺎ ﺳﻮى ﻗﻮﻣﻰ ﻣﻰروى ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن را ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ و وﻻﯾﺘﺸﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﺮف در آوردهاﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون راﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺎل وى ﺧﺮاج وﻻﯾﺖ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و زد و ﺧﻮرد دﻋﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺑﯿﻢ دارم ﻓﺮﯾﺒﺖ دﻫﻨﺪ و ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺣﺮﮐﺘﺸﺎن دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﮐﺲ در‬
‫ﮐﺎر دﺷﻤﻨﻰ ﺗﻮ ﺳﺨﺘﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺑﯿﻨﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﻮم را واﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪،‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﯿﻢ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﮐﻨﻰ؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دارم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روم ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن آﻧﺠﺎ و ﺳﺮان اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺮا آﻧﺠﺎ داﺷﺘﻢ از آن ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﯿﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺑﯿﻢ آﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در ﺣﺠﺎز ﺑﻤﺎﻧﻰ و اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰى ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻰ دﯾﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﭘﯿﺶ‬
‫وى ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﻧﯿﺎ را‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2966:‬‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺣﺠﺎز ﺳﻮى ﻋﺮاق روم ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﭼﯿﺰى از ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰرﺳﺪ و ﻣﺮدم او‬
‫را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوم ﮐﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺮاى وى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﻦ ﺻﺒﻮرى ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﯿﻢ دارم در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮى‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﻗﻮﻣﻰ ﺣﯿﻠﻪﮔﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺸﻮ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎن ﮐﻪ ﺳﺮور ﻣﺮدم ﺣﺠﺎزى‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﯾﺲ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺠﺰ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﯾﻤﻦ رو ‪ 384) (383‬ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و درهﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ ﭘﻬﻨﺎور اﺳﺖ و دراز‪ ،‬ﭘﺪرت آﻧﺠﺎ‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن دارد‪ ،‬و از ﮐﺴﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﻰ و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻰ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻰﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﻰ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﺸﻔﻘﻰ وﻟﻰ ﻣﻦ ﻣﺼﻤﻢ‬
‫ﺷﺪهام و آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ دارم‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰروى زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎﻧﺖ را ﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮى ﮐﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و زﻧﺎﻧﺶ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺸﻢ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ را روﺷﻦ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻰ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﺣﺠﺎز واﻣﻰﮔﺬارى و از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻰروى‪ ،‬اﻣﺮوز ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻮ‪ ،‬ﮐﺲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺪاﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺠﺰ او ﺧﺪاﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﮔﺮ ﻣﻮى ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺖ را ﺑﮕﯿﺮم ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﺑﻪ رأى ﻣﻦ ﮐﺎر ﻣﻰﮐﻨﻰ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﺮدم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«اى ﭘﺴﺮ زﺑﯿﺮ ﭼﺸﻤﺖ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2967:‬‬

‫«اى ﭘﺮﺳﺘﻮ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪاى »ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻠﻮت ﺷﺪ »ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار و ﭼﻬﭽﻪ ﺑﺰن »و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﻣﻰرود‪ ،‬ﺣﺠﺎز را ﻧﮕﻬﺪار‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ اﺳﺪى و ﻣﺬرى اﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬روز ﺗﺮوﯾﻪ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮ آﻣﺪن روز ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮏ رﻓﺘﯿﻢ و ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻤﺎن و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺎﻻرى‬
‫آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﮐﻌﺒﻪ را ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ آن ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎن و ﮐﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﯿﻨﻰ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻧﺒﯿﻨﻰ‪ 385) (384 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫آﻫﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪﯾﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ دﻋﺎى ﻣﺮدم را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺳﻮى‬
‫ﻣﻨﻰ روان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﮐﺮد و ﭼﯿﺰى از ﻣﻮى ﺧﻮد را ﺑﮑﻨﺪ و اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﺑﮕﺬاﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى‬
‫ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﻨﻰ رﻓﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﻋﻘﯿﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮑﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2968:‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﺎ« و ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮش ﺑﻪ او ﻓﺮا داد ﮐﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ روى ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﯿﺪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻓﺪاى ﺗﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﯾﮏ وﺟﺐ ﺑﯿﺮون از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ وﺟﺐ داﺧﻞ آن ﮐﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ در ﺳﻮراخ ﯾﮑﻰ از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﺑﯿﺮوﻧﻢ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺎر ﺧﻮدﺷﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺪى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﻬﻮدان ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﻌﺪى‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‪ -‬ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﯿﺪ راه او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻣﻰروى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد و روان ﺷﺪ و دو ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ‬
‫راه ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻰ‪ ،‬از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮى و ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﻣﺖ ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﻣﻰآورى؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﻞ وَ أَﻧَﺎ ﺑَﺮِي ٌء ﻣِﻤﱠﺎ َﺗﻌْﻤَﻠُﻮنَ ‪ «[1] 41 :10‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺧﺎص ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫«ﻟِﯽ ﻋَﻤَﻠِﯽ وَ ﻟَ ُﮑﻢْ ﻋَﻤَ ُﻠﮑُ ْﻢ أَﻧْﺘُﻢْ ﺑَﺮِﯾﺌُﻮنَ ﻣِﻤﱠﺎ أَﻋْﻤَ ُ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﺎص ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﺑﯿﺰارﯾﺪ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ از اﻋﻤﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﺰارم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻌﯿﻢ رﺳﯿﺪ و ﮐﺎرواﻧﻰ را آﻧﺠﺎ دﯾﺪ ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﻣﻰآﯾﺪ و ﺑﺤﯿﺮ ﺑﻦ رﯾﺴﺎن ﺣﻤﯿﺮى ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﯾﻤﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺎر ﮐﺎروان روﻧﺎس و ﺣﻠﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ 386) (385 ،‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﮐﺎروان را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،(10) ،‬آﯾﻪ ‪41‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2969:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﯾﺪ ﮐﺮاﯾﻪ او را ﻣﻰدﻫﯿﻢ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺶ را ﻧﮑﻮ ﻣﻰدارﯾﻢ و ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ و ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ از ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد ﮐﺮاﯾﻪ او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﻮده ﻣﻰدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از وى ﺟﺪا ﻣﻰﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻖ او را ﺑﺪادﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮﻓﺖ ﮐﺮاﯾﻪ‬
‫وى را ﺑﺪاد و ﺟﺎﻣﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎح رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮزدق ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻋﺮ را ﺑﺪﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ اﯾﺴﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ را ﺑﺪﻫﺪ و آرزوﯾﺖ را ﺑﺮآرد‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮدﻣﻰ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻄﻠﻊ ﭘﺮﺳﯿﺪى‪ ،‬دﻟﻬﺎى ﮐﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ‪ .‬ﺗﻘﺪﯾﺮ از آﺳﻤﺎن ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﺪا ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻫﺮ روزى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرى دﯾﮕﺮﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻣﻰدارﯾﻢ و ﺑﺮاى ﺷﮑﺮﮔﺰارى‬
‫ﮐﻤﮏ از او ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﭘﺎك و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎرى دارد اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﺮﮐﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ« و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدرم را ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮدم‪ ،‬در اﯾﺎم ﺣﺞ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ او را ﻣﻰراﻧﺪم وﻗﺘﻰ وارد ﺣﺮم ﺷﺪم‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺮون ﻣﻰﺷﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﯾﻦ ﻗﻄﺎر از ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ او رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2970:‬‬

‫ﺣﺞ ﻧﮑﺮده ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﻰروى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﻢ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬از ﮐﺠﺎﯾﻰ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺮدى‬
‫از ﻋﺮاﻗﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ ﮐﻨﺠﮑﺎوى ﻧﮑﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﺧﺒﺎر ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﻮى‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ‬
‫درﺑﺎره ﻧﺬور و ﻣﻨﺎﺳﮏ از او ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬اﻣﺎ از ﺑﯿﻤﺎرى ﺑﺮﺳﺎم ﮐﻪ در ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد زﺑﺎﻧﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 387) (386‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻢ و داﺧﻞ ﺣﺮم ﺳﺮا ﭘﺮدهاى دﯾﺪم ﮐﻪ وﺿﻌﻰ ﻧﮑﻮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮى آن رﻓﺘﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ از ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ از ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪهام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا ﺑﺎ وى ﻧﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻼح در وى و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻫﻨﮓ‬
‫آن ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ در دﻟﻢ اﺛﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﻤﺒﺮان و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم و‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺮا از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و از ﻋﺴﻔﺎن ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎن ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻢ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮐﺎرواﻧﻰ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از آﻣﺪن ﮐﺎروان ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺪارس ﮐﺎروان رﺳﯿﺪم ﺻﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻢ و ﺑﺎﻧﮓ زدم‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﮐﺮد؟« ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﮐﺮدم‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2971:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن زﻣﺎن از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ اﻧﺘﻈﺎر آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮑﻪ اﯾﻦ درﺧﺖ و اﯾﻦ ﻧﺨﻞ و اﯾﻦ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫رﻫﻂ را ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎز ﻣﺮا ﻟﻌﻦ ﮐﺮد‪ ،‬از اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى ﮐﺴﻰ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ زﺣﻤﺘﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪم و ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬رﻫﻂ‬
‫ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻄﺎﺋﻒ داﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ وى‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ در ذات ﻋﺮق ﻓﺮود آﻣﺪ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﮑﻪ در‬
‫آﻣﺪﯾﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻤﺮاه دو ﭘﺴﺮش ﻋﻮن و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫«اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را دﯾﺪى ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم »اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارى ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺗﻮ ﺷﻮد و ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ‪ .‬اﮔﺮ »اﮐﻨﻮن ﻫﻼك ﺷﻮى ﻧﻮر زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ دﻟﯿﻞ ﻫﺪاﯾﺘﺠﻮﯾﺎﻧﻰ و اﻣﯿﺪ »ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬در رﻓﺘﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ‬
‫‪ 388) (387‬ﮐﻪ ﻣﻦ از دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺲ و او را اﻣﺎن ﺑﺪه ﺑﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻰ و رﻋﺎﯾﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻦ و از او ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺷﺎﯾﺪ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎزآﯾﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻮﯾﺲ و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آر ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺑﺰﻧﻢ»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2972:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«ﻣﻬﺮ ﺑﺰن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪﯾﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬وى از ﺟﺎﻧﺐ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺤﯿﻰ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﮐﻪ ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﮐﺮدﯾﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬرﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﻰ دﯾﺪهام ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﻧﯿﺰ در آن ﺑﻮد و دﺳﺘﻮرى ﯾﺎﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﻮاب ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫«ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫«از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ »ﮐﻪ ﺗﺮا از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﺣﻤﺘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺖ »ﻣﻰﺷﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق روان ﺷﺪهاى‪ .‬ﺧﺪاﯾﺖ از »ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪور ﺑﺪارد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﯾﺤﯿﻰ »اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ را ﭘﯿﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن دارى‬
‫»و رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ و ادب ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ و ﺿﺎﻣﻦ و ﻣﺮاﻗﺐ »ﻣﻰﮔﯿﺮم‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫«اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و »ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼف ﺧﺪا و ﭘﯿﻤﺒﺮ او ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎن و ﻧﯿﮑﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2973:‬‬

‫«و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاى‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ »ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ از او ﻧﺘﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ »ﮐﻪ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن وى ﺷﻮد‪» 389) (388 .‬اﮔﺮ از‬
‫آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺼﺪ رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ ﻣﻦ داﺷﺘﻪاى ﺧﺪاﯾﺖ در دﻧﯿﺎ و »آﺧﺮت ﭘﺎداش دﻫﺪ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ‬
‫از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻪاى ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺠﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و‬
‫ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺳﻪ ﻣﯿﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺗﻤﯿﻤﻰ او را ﺑﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﮐﺠﺎ دارى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ آﻧﺠﺎ اﻣﯿﺪ ﺧﯿﺮ ﻧﺪارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫«ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﻧﻤﻰﮔﺮدﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاران ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺮﺑﻼ ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﻧﯿﺰار و ﺑﻮﺗﻪ زارى را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﯿﻤﻪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎران وى ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﭘﯿﺎده‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را وﻻﯾﺘﺪار رى ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻓﺮﻣﺎن وى را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎر اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دار»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2974:‬‬

‫اﻣﺎ از ﻣﻌﺎف داﺷﺘﻦ وى درﯾﻎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﻣﻬﻠﺘﻢ ده« و او ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد رﺿﺎﯾﺖ داد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻣﺪهام ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ روم‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﺳﻮم ﻣﺮزﻫﺎ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﯾﻦ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد اﻣﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﻫﻤﻪ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﺟﻮان از ﺧﺎﻧﺪان وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ وى ﺧﻮرد ﮐﻪ در داﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮن وى را ﭘﺎك ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫دﻋﻮﺗﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪﻣﺎن داورى ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﯿﺎﻫﻰ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻓﺖ ‪ 390) (389‬و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ او را ﮐﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮﯾﺪ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫«رﮐﺎﺑﻢ را از ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮐﻦ »ﮐﻪ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﮐﺸﺘﻪام »ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺘﻪام ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش »از ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺴﺎب »ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2975:‬‬

‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺮ را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن آن ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﺳﺮﻫﺎى ﻣﺮداﻧﻰ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ »ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ »اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺘﺮﻧﺪ »و ﺳﺘﻤﮕﺮﺗﺮ‪ «.‬اﺑﻮ ﺑﺮزه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮﺑﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎرﻫﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ دﻫﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻫﺎن وى ﺑﻮد و ﺑﻮﺳﻪ ﻣﻰزد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺠﺰ ﭘﺴﺮى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ اﻣﺎ زﯾﻨﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮ او اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ «.‬و ﻋﺒﯿﺪ اﷲ‬
‫رﻗﺖ آورد و رﻫﺎﯾﺶ ﮐﺮد و دﺳﺖ از او ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻟﻮازم داد و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﮐﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎوردﻧﺪﺷﺎن و ﺷﺎﻣﯿﺎن ﻓﯿﺮوزى او را ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدى ﺳﺮﺧﺮوى و ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻮد ﯾﮑﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺶ‪ «.‬زﯾﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ او را‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮون ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﺒﻮد‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻔﺖ و ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﯾﻦ درﮔﺬر»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2976:‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺸﺸﺎن ﺑﺮد و ﻟﻮازم داد و ﺳﻮى ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮى ﺧﻮﯾﺶ را آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و آﺳﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﭘﯿﺶ روى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و اﺷﻌﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫«ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ »ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮدﯾﺪ »از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و ﮐﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ »ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯿﺸﺎن اﺳﯿﺮان ﺷﺪﻧﺪ »و ﮐﺸﺘﮕﺎن آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن! »ﭘﺎداش ﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪» ،‬ﮐﻪ اﻧﺪرزﺗﺎن داده ﺑﻮدم ﮐﻪ از ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪى ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 391) (390 «.‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰار ﮐﺲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺮوه ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﯾﺎد از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫راوى ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﺮﻣﺘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟‬
‫ﻣﮕﺮ اﮐﺮاﻣﺖ ﻧﮑﺮدم؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدم؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش آن ﭼﯿﺴﺖ؟»‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2977:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮﺑﻰ را ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و او را‬
‫ﺑﺰد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﺪ ﮐﻪ اى ﺳﻮاران ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﮐﺲ ﺟﻮاب او را ﻧﺪاد‪.‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ !«.‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺼﺎر دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ در راه ﺑﻪ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﻣﻰﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻰ ﭼﻬﻞ ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫«ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ و ﺻﺪاى ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﮑﻨﺪﻧﺪ و در‬
‫ﺗﯿﺮﻫﺎى آن آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ« و ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺮ ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران وى ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﯾﮑﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺪو ﮐﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﯾﺪ و او را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آرﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن دو ﮐﺲ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2978:‬‬

‫وى آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و او ﺧﻮن از ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﯿﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ 392) (391 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ‬
‫ﻗﺮارى ﻧﻬﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﯿﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪ ،‬ﻫﻰ! اى ﭘﺴﺮ زن ول‪ -‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫اى ﭘﺴﺮ ﻓﻼن‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮى؟« آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد از واﻗﺼﻪ ﺗﺎ راه ﺷﺎم و ﺗﺎ راه ﺑﺼﺮه را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮐﺴﻰ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و از ﭼﯿﺰى ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪوﯾﺎن را دﯾﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ ﺟﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺧﻞ ﯾﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف راه ﺷﺎم روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﺮﺑﻼ ﺳﻮاران ﺑﻪ او‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻧﻤﯿﺮ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد ﮐﻪ او را ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫وى ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺣﻨﻈﻠﻰ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺸﻨﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻨﺎن را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﯾﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ «،‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮ ﺳﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮﯾﺶ را واروﻧﻪ‬

‫‪(382‬ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ و ﺣﻮادﺛﻰ ﮐﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺑﻮد‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ و آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪ در ﻣﮑﻪ ﭘﯿﺶ وى‬
‫رﻓﺘﻢ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻢ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﭘﯿﺶ ﺗﻮ آﻣﺪم ﮐﻪ ﭼﯿﺰى ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪرز ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮا ﻧﯿﮑﺨﻮاه ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ از ﮔﻔﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺪ ﻋﻘﯿﺪه و‬
‫دﻟﺒﺴﺘﻪ ﭼﯿﺰ و ﮐﺎر زﺷﺖ ﻧﻤﻰﭘﻨﺪارم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪهام ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﻋﺮاق روان ﺷﻮى‪ ،‬از اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺷﻬﺮى ﻣﻰروى ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻼن دارد و اﻣﯿﺮان ﮐﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﻒ دارﻧﺪ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2964:‬‬

‫ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ درﻫﻢ و دﯾﻨﺎرﻧﺪ ]‪ [1‬و ﺑﯿﻢ دارم ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ وﻋﺪه ﯾﺎرى ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺮا از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ از ﺳﺮ ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ‬
‫آﻣﺪهاى و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮدى‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ ،‬رأى ﺗﻮ را ﮐﺎر ﺑﻨﺪم ﯾﺎ ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺎورى و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺪرز ﮔﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ )او ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺰوﻣﻰ( رﻓﺘﻢ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ را‬
‫دﯾﺪى؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻢ و او ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﻨﮓ ﺳﭙﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻪاى‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ رأى درﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﯾﺮد ﯾﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﺑﺴﺎ ﻣﺸﻮرت ﺟﻮى ﮐﻪ دﻏﻠﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬

‫«و ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﺘﺪ »و اى ﺑﺴﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎن از ﻧﺎدﯾﺪه »ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻮﯾﻰ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ 383) (382 «.‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﻮد ﻋﺒﺪ اﷲ‪-‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬اﺑﻦ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﯿﻦ در ﺧﻼل ﺳﺨﻦ از راز ﺷﮑﺴﺖ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﻮﻓﯿﻖ روﺳﭙﻰزاده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻏﻢاﻧﮕﯿﺰ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﯾﺪ اﯾﻦ واﻗﻊ ﺗﻠﺦ از ﭘﺲ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات و ﺣﻮادث ﻣﻮج ﻣﻰزﻧﺪ و ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﻼ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺒﺎن در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎى ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺎﺧﺖ و ﺧﺮﯾﺪ ﮐﺴﺎن اﺷﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬م‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2965:‬‬

‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﮐﺮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ آن دارم ﮐﻪ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ دو روزه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا از اﯾﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ آﯾﺎ ﺳﻮى ﻗﻮﻣﻰ ﻣﻰروى ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن را ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ و وﻻﯾﺘﺸﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﺮف در آوردهاﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون راﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺎل وى ﺧﺮاج وﻻﯾﺖ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و زد و ﺧﻮرد دﻋﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﯿﻢ دارم ﻓﺮﯾﺒﺖ دﻫﻨﺪ و ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺣﺮﮐﺘﺸﺎن دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﮐﺲ در‬
‫ﮐﺎر دﺷﻤﻨﻰ ﺗﻮ ﺳﺨﺘﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺑﯿﻨﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﻮم را واﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪،‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﯿﻢ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﮐﻨﻰ؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دارم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روم ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن آﻧﺠﺎ و ﺳﺮان اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺮا آﻧﺠﺎ داﺷﺘﻢ از آن ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﯿﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺑﯿﻢ آﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در ﺣﺠﺎز ﺑﻤﺎﻧﻰ و اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰى ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻰ دﯾﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﭘﯿﺶ‬
‫وى ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﻧﯿﺎ را‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2966:‬‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺣﺠﺎز ﺳﻮى ﻋﺮاق روم ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﭼﯿﺰى از ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰرﺳﺪ و ﻣﺮدم او‬
‫را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوم ﮐﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺮاى وى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﻦ ﺻﺒﻮرى ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﯿﻢ دارم در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮى‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﻗﻮﻣﻰ ﺣﯿﻠﻪﮔﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺸﻮ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎن ﮐﻪ ﺳﺮور ﻣﺮدم ﺣﺠﺎزى‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﯾﺲ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺠﺰ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﯾﻤﻦ رو ‪ 384) (383‬ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و درهﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ ﭘﻬﻨﺎور اﺳﺖ و دراز‪ ،‬ﭘﺪرت آﻧﺠﺎ‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن دارد‪ ،‬و از ﮐﺴﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﻰ و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻰ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻰﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﻰ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﺸﻔﻘﻰ وﻟﻰ ﻣﻦ ﻣﺼﻤﻢ‬
‫ﺷﺪهام و آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ دارم‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰروى زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎﻧﺖ را ﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮى ﮐﻪ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و زﻧﺎﻧﺶ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺸﻢ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ را روﺷﻦ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻰ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﺣﺠﺎز واﻣﻰﮔﺬارى و از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻰروى‪ ،‬اﻣﺮوز ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻮ‪ ،‬ﮐﺲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺪاﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺠﺰ او ﺧﺪاﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﮔﺮ ﻣﻮى ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺖ را ﺑﮕﯿﺮم ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﺑﻪ رأى ﻣﻦ ﮐﺎر ﻣﻰﮐﻨﻰ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﺮدم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«اى ﭘﺴﺮ زﺑﯿﺮ ﭼﺸﻤﺖ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2967:‬‬

‫«اى ﭘﺮﺳﺘﻮ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪاى »ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻠﻮت ﺷﺪ »ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار و ﭼﻬﭽﻪ ﺑﺰن »و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﻣﻰرود‪ ،‬ﺣﺠﺎز را ﻧﮕﻬﺪار‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ اﺳﺪى و ﻣﺬرى اﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬روز ﺗﺮوﯾﻪ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮ آﻣﺪن روز ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮏ رﻓﺘﯿﻢ و ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻤﺎن و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺎﻻرى‬
‫آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﮐﻌﺒﻪ را ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ آن ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎن و ﮐﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﯿﻨﻰ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻧﺒﯿﻨﻰ‪ 385) (384 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫آﻫﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪﯾﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ دﻋﺎى ﻣﺮدم را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺳﻮى‬
‫ﻣﻨﻰ روان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﮐﺮد و ﭼﯿﺰى از ﻣﻮى ﺧﻮد را ﺑﮑﻨﺪ و اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﺑﮕﺬاﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى‬
‫ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﻨﻰ رﻓﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﻋﻘﯿﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮑﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2968:‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﺎ« و ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮش ﺑﻪ او ﻓﺮا داد ﮐﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ روى ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﯿﺪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻓﺪاى ﺗﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﯾﮏ وﺟﺐ ﺑﯿﺮون از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ وﺟﺐ داﺧﻞ آن ﮐﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ در ﺳﻮراخ ﯾﮑﻰ از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﺑﯿﺮوﻧﻢ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺎر ﺧﻮدﺷﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺪى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﻬﻮدان ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﻌﺪى‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‪ -‬ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺳﻌﯿﺪ راه او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻣﻰروى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد و روان ﺷﺪ و دو ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ‬
‫راه ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻰ‪ ،‬از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮى و ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﻣﺖ ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﻣﻰآورى؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﻞ وَ أَﻧَﺎ ﺑَﺮِي ٌء ﻣِﻤﱠﺎ َﺗﻌْﻤَﻠُﻮنَ ‪ «[1] 41 :10‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺧﺎص ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫«ﻟِﯽ ﻋَﻤَﻠِﯽ وَ ﻟَ ُﮑﻢْ ﻋَﻤَ ُﻠﮑُ ْﻢ أَﻧْﺘُﻢْ ﺑَﺮِﯾﺌُﻮنَ ﻣِﻤﱠﺎ أَﻋْﻤَ ُ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﺎص ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﺑﯿﺰارﯾﺪ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ از اﻋﻤﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﺰارم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻌﯿﻢ رﺳﯿﺪ و ﮐﺎرواﻧﻰ را آﻧﺠﺎ دﯾﺪ ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﻣﻰآﯾﺪ و ﺑﺤﯿﺮ ﺑﻦ رﯾﺴﺎن ﺣﻤﯿﺮى ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﯾﻤﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺎر ﮐﺎروان روﻧﺎس و ﺣﻠﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ 386) (385 ،‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﮐﺎروان را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،(10) ،‬آﯾﻪ ‪41‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2969:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﯾﺪ ﮐﺮاﯾﻪ او را ﻣﻰدﻫﯿﻢ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺶ را ﻧﮑﻮ ﻣﻰدارﯾﻢ و ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ و ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ از ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد ﮐﺮاﯾﻪ او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﻮده ﻣﻰدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از وى ﺟﺪا ﻣﻰﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻖ او را ﺑﺪادﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮﻓﺖ ﮐﺮاﯾﻪ‬
‫وى را ﺑﺪاد و ﺟﺎﻣﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎح رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮزدق ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻋﺮ را ﺑﺪﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ اﯾﺴﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ را ﺑﺪﻫﺪ و آرزوﯾﺖ را ﺑﺮآرد‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮدﻣﻰ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻄﻠﻊ ﭘﺮﺳﯿﺪى‪ ،‬دﻟﻬﺎى ﮐﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ‪ .‬ﺗﻘﺪﯾﺮ از آﺳﻤﺎن ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﺪا ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻫﺮ روزى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرى دﯾﮕﺮﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻣﻰدارﯾﻢ و ﺑﺮاى ﺷﮑﺮﮔﺰارى‬
‫ﮐﻤﮏ از او ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﭘﺎك و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎرى دارد اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﺮﮐﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ« و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدرم را ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮدم‪ ،‬در اﯾﺎم ﺣﺞ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ او را ﻣﻰراﻧﺪم وﻗﺘﻰ وارد ﺣﺮم ﺷﺪم‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺮون ﻣﻰﺷﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﯾﻦ ﻗﻄﺎر از ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ او رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2970:‬‬

‫ﺣﺞ ﻧﮑﺮده ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﻰروى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﻢ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬از ﮐﺠﺎﯾﻰ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺮدى‬
‫از ﻋﺮاﻗﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ ﮐﻨﺠﮑﺎوى ﻧﮑﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﺧﺒﺎر ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﻮى‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ‬
‫درﺑﺎره ﻧﺬور و ﻣﻨﺎﺳﮏ از او ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬اﻣﺎ از ﺑﯿﻤﺎرى ﺑﺮﺳﺎم ﮐﻪ در ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد زﺑﺎﻧﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 387) (386‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻢ و داﺧﻞ ﺣﺮم ﺳﺮا ﭘﺮدهاى دﯾﺪم ﮐﻪ وﺿﻌﻰ ﻧﮑﻮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮى آن رﻓﺘﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ از ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ از ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪهام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا ﺑﺎ وى ﻧﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻼح در وى و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻫﻨﮓ‬
‫آن ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ در دﻟﻢ اﺛﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﻤﺒﺮان و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم و‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺮا از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و از ﻋﺴﻔﺎن ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎن ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮐﺎرواﻧﻰ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از آﻣﺪن ﮐﺎروان ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺪارس ﮐﺎروان رﺳﯿﺪم ﺻﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻢ و ﺑﺎﻧﮓ زدم‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﮐﺮد؟« ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﮐﺮدم‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2971:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن زﻣﺎن از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ اﻧﺘﻈﺎر آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮑﻪ اﯾﻦ درﺧﺖ و اﯾﻦ ﻧﺨﻞ و اﯾﻦ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫رﻫﻂ را ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎز ﻣﺮا ﻟﻌﻦ ﮐﺮد‪ ،‬از اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى ﮐﺴﻰ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ زﺣﻤﺘﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪم و ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬رﻫﻂ‬
‫ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻄﺎﺋﻒ داﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ وى‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ در ذات ﻋﺮق ﻓﺮود آﻣﺪ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﮑﻪ در‬
‫آﻣﺪﯾﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻤﺮاه دو ﭘﺴﺮش ﻋﻮن و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫«اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را دﯾﺪى ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم »اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارى ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺗﻮ ﺷﻮد و ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ‪ .‬اﮔﺮ »اﮐﻨﻮن ﻫﻼك ﺷﻮى ﻧﻮر زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ دﻟﯿﻞ ﻫﺪاﯾﺘﺠﻮﯾﺎﻧﻰ و اﻣﯿﺪ »ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬در رﻓﺘﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ‬
‫‪ 388) (387‬ﮐﻪ ﻣﻦ از دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺲ و او را اﻣﺎن ﺑﺪه ﺑﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻰ و رﻋﺎﯾﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻦ و از او ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺷﺎﯾﺪ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎزآﯾﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻮﯾﺲ و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آر ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺑﺰﻧﻢ»‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2972:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«ﻣﻬﺮ ﺑﺰن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪﯾﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬وى از ﺟﺎﻧﺐ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺤﯿﻰ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﮐﻪ ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﮐﺮدﯾﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬرﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﻰ دﯾﺪهام ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﻧﯿﺰ در آن ﺑﻮد و دﺳﺘﻮرى ﯾﺎﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﻮاب ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬

‫«ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫«از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ »ﮐﻪ ﺗﺮا از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﺣﻤﺘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺖ »ﻣﻰﺷﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق روان ﺷﺪهاى‪ .‬ﺧﺪاﯾﺖ از »ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪور ﺑﺪارد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﯾﺤﯿﻰ »اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ را ﭘﯿﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن دارى‬
‫»و رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ و ادب ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ و ﺿﺎﻣﻦ و ﻣﺮاﻗﺐ »ﻣﻰﮔﯿﺮم‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫«اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و »ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼف ﺧﺪا و ﭘﯿﻤﺒﺮ او ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎن و ﻧﯿﮑﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2973:‬‬

‫«و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاى‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ »ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ از او ﻧﺘﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ »ﮐﻪ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن وى ﺷﻮد‪» 389) (388 .‬اﮔﺮ از‬
‫آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺼﺪ رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ ﻣﻦ داﺷﺘﻪاى ﺧﺪاﯾﺖ در دﻧﯿﺎ و »آﺧﺮت ﭘﺎداش دﻫﺪ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ‬
‫از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻪاى ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺠﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و‬
‫ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺳﻪ ﻣﯿﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺗﻤﯿﻤﻰ او را ﺑﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﮐﺠﺎ دارى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ آﻧﺠﺎ اﻣﯿﺪ ﺧﯿﺮ ﻧﺪارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫«ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﻧﻤﻰﮔﺮدﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاران ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺮﺑﻼ ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﻧﯿﺰار و ﺑﻮﺗﻪ زارى را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﯿﻤﻪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎران وى ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﭘﯿﺎده‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را وﻻﯾﺘﺪار رى ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻓﺮﻣﺎن وى را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎر اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دار»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2974:‬‬

‫اﻣﺎ از ﻣﻌﺎف داﺷﺘﻦ وى درﯾﻎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﻣﻬﻠﺘﻢ ده« و او ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد رﺿﺎﯾﺖ داد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻣﺪهام ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ روم‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﺳﻮم ﻣﺮزﻫﺎ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﯾﻦ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد اﻣﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﻫﻤﻪ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﺟﻮان از ﺧﺎﻧﺪان وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ وى ﺧﻮرد ﮐﻪ در داﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮن وى را ﭘﺎك ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫دﻋﻮﺗﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪﻣﺎن داورى ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﯿﺎﻫﻰ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻓﺖ ‪ 390) (389‬و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ او را ﮐﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮﯾﺪ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫«رﮐﺎﺑﻢ را از ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮐﻦ »ﮐﻪ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﮐﺸﺘﻪام »ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺘﻪام ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش »از ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺴﺎب »ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2975:‬‬

‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺮ را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن آن ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﺳﺮﻫﺎى ﻣﺮداﻧﻰ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ »ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ »اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺘﺮﻧﺪ »و ﺳﺘﻤﮕﺮﺗﺮ‪ «.‬اﺑﻮ ﺑﺮزه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮﺑﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎرﻫﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ دﻫﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻫﺎن وى ﺑﻮد و ﺑﻮﺳﻪ ﻣﻰزد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺠﺰ ﭘﺴﺮى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ اﻣﺎ زﯾﻨﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮ او اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ «.‬و ﻋﺒﯿﺪ اﷲ‬
‫رﻗﺖ آورد و رﻫﺎﯾﺶ ﮐﺮد و دﺳﺖ از او ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻟﻮازم داد و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﮐﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎوردﻧﺪﺷﺎن و ﺷﺎﻣﯿﺎن ﻓﯿﺮوزى او را ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدى ﺳﺮﺧﺮوى و ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻮد ﯾﮑﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺶ‪ «.‬زﯾﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ او را‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮون ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﺒﻮد‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻔﺖ و ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﯾﻦ درﮔﺬر»‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2976:‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺸﺸﺎن ﺑﺮد و ﻟﻮازم داد و ﺳﻮى ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮى ﺧﻮﯾﺶ را آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و آﺳﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﭘﯿﺶ روى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و اﺷﻌﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ »ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮدﯾﺪ »از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و ﮐﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ »ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯿﺸﺎن اﺳﯿﺮان ﺷﺪﻧﺪ »و ﮐﺸﺘﮕﺎن آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن! »ﭘﺎداش ﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪» ،‬ﮐﻪ اﻧﺪرزﺗﺎن داده ﺑﻮدم ﮐﻪ از ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪى ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 391) (390 «.‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰار ﮐﺲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺮوه ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﯾﺎد از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫راوى ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﺮﻣﺘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟‬
‫ﻣﮕﺮ اﮐﺮاﻣﺖ ﻧﮑﺮدم؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدم؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش آن ﭼﯿﺴﺖ؟»‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2977:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮﺑﻰ را ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و او را‬
‫ﺑﺰد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﺪ ﮐﻪ اى ﺳﻮاران ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﮐﺲ ﺟﻮاب او را ﻧﺪاد‪.‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ !«.‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺼﺎر دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ در راه ﺑﻪ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﻣﻰﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻰ ﭼﻬﻞ ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫«ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ و ﺻﺪاى ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﮑﻨﺪﻧﺪ و در‬
‫ﺗﯿﺮﻫﺎى آن آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ« و ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺮ ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران وى ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﯾﮑﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺪو ﮐﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﯾﺪ و او را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آرﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن دو ﮐﺲ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2978:‬‬

‫وى آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و او ﺧﻮن از ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﯿﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ 392) (391 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ‬
‫ﻗﺮارى ﻧﻬﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﯿﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪ ،‬ﻫﻰ! اى ﭘﺴﺮ زن ول‪ -‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫اى ﭘﺴﺮ ﻓﻼن‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮى؟« آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد از واﻗﺼﻪ ﺗﺎ راه ﺷﺎم و ﺗﺎ راه ﺑﺼﺮه را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮐﺴﻰ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و از ﭼﯿﺰى ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪوﯾﺎن را دﯾﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ ﺟﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺧﻞ ﯾﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف راه ﺷﺎم روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﺮﺑﻼ ﺳﻮاران ﺑﻪ او‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻧﻤﯿﺮ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد ﮐﻪ او را ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫وى ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺣﻨﻈﻠﻰ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺸﻨﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻨﺎن را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﯾﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ «،‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮ ﺳﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮﯾﺶ را واروﻧﻪ‬

‫‪(382‬ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ و ﺣﻮادﺛﻰ ﮐﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺑﻮد‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ و آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪ در ﻣﮑﻪ ﭘﯿﺶ وى‬
‫رﻓﺘﻢ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻢ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﭘﯿﺶ ﺗﻮ آﻣﺪم ﮐﻪ ﭼﯿﺰى ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪرز ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮا ﻧﯿﮑﺨﻮاه ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ از ﮔﻔﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺪ ﻋﻘﯿﺪه و‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫دﻟﺒﺴﺘﻪ ﭼﯿﺰ و ﮐﺎر زﺷﺖ ﻧﻤﻰﭘﻨﺪارم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪهام ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﻋﺮاق روان ﺷﻮى‪ ،‬از اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺷﻬﺮى ﻣﻰروى ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻼن دارد و اﻣﯿﺮان ﮐﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﻒ دارﻧﺪ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2964:‬‬

‫ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ درﻫﻢ و دﯾﻨﺎرﻧﺪ ]‪ [1‬و ﺑﯿﻢ دارم ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ وﻋﺪه ﯾﺎرى ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺮا از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ از ﺳﺮ ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ‬
‫آﻣﺪهاى و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮدى‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ ،‬رأى ﺗﻮ را ﮐﺎر ﺑﻨﺪم ﯾﺎ ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺎورى و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺪرز ﮔﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ )او ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺰوﻣﻰ( رﻓﺘﻢ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ را‬
‫دﯾﺪى؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻢ و او ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﻨﮓ ﺳﭙﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻪاى‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ رأى درﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﯾﺮد ﯾﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫«ﺑﺴﺎ ﻣﺸﻮرت ﺟﻮى ﮐﻪ دﻏﻠﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬

‫«و ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﺘﺪ »و اى ﺑﺴﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎن از ﻧﺎدﯾﺪه »ﮐﻪ اﻧﺪرز ﮔﻮﯾﻰ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ 383) (382 «.‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﻮد ﻋﺒﺪ اﷲ‪-‬‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬اﺑﻦ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﯿﻦ در ﺧﻼل ﺳﺨﻦ از راز ﺷﮑﺴﺖ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﻮﻓﯿﻖ روﺳﭙﻰزاده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻏﻢاﻧﮕﯿﺰ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﯾﺪ اﯾﻦ واﻗﻊ ﺗﻠﺦ از ﭘﺲ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات و ﺣﻮادث ﻣﻮج ﻣﻰزﻧﺪ و ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﻼ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺒﺎن در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎى ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺎﺧﺖ و ﺧﺮﯾﺪ ﮐﺴﺎن اﺷﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬م‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2965:‬‬

‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﮐﺮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ آن دارم ﮐﻪ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ دو روزه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا از اﯾﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ آﯾﺎ ﺳﻮى ﻗﻮﻣﻰ ﻣﻰروى ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن را ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ و وﻻﯾﺘﺸﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﺮف در آوردهاﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون راﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﺸﺎن آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺎل وى ﺧﺮاج وﻻﯾﺖ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و زد و ﺧﻮرد دﻋﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﯿﻢ دارم ﻓﺮﯾﺒﺖ دﻫﻨﺪ و ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺣﺮﮐﺘﺸﺎن دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﮐﺲ در‬
‫ﮐﺎر دﺷﻤﻨﻰ ﺗﻮ ﺳﺨﺘﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺑﯿﻨﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﻮم را واﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪،‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﯿﻢ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﮐﻨﻰ؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫دارم ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روم ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن آﻧﺠﺎ و ﺳﺮان اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و از ﺧﺪا ﺧﯿﺮ ﻣﻰﺟﻮﯾﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺮا آﻧﺠﺎ داﺷﺘﻢ از آن ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﯿﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺑﯿﻢ آﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در ﺣﺠﺎز ﺑﻤﺎﻧﻰ و اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰى ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻰ دﯾﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﭘﯿﺶ‬
‫وى ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﻧﯿﺎ را‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2966:‬‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺣﺠﺎز ﺳﻮى ﻋﺮاق روم ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﭼﯿﺰى از ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰرﺳﺪ و ﻣﺮدم او‬
‫را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوم ﮐﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺮاى وى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﻦ ﺻﺒﻮرى ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﯿﻢ دارم در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮى‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﻗﻮﻣﻰ ﺣﯿﻠﻪﮔﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺸﻮ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎن ﮐﻪ ﺳﺮور ﻣﺮدم ﺣﺠﺎزى‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﯾﺲ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺠﺰ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﯾﻤﻦ رو ‪ 384) (383‬ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و درهﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ ﭘﻬﻨﺎور اﺳﺖ و دراز‪ ،‬ﭘﺪرت آﻧﺠﺎ‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن دارد‪ ،‬و از ﮐﺴﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﻰ و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻰ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻰﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﻰ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﺸﻔﻘﻰ وﻟﻰ ﻣﻦ ﻣﺼﻤﻢ‬
‫ﺷﺪهام و آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ دارم‪ «.‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰروى زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎﻧﺖ را ﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮى ﮐﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و زﻧﺎﻧﺶ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺸﻢ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ را روﺷﻦ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻰ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﺣﺠﺎز واﻣﻰﮔﺬارى و از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻰروى‪ ،‬اﻣﺮوز ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻮ‪ ،‬ﮐﺲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺪاﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺠﺰ او ﺧﺪاﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﮔﺮ ﻣﻮى ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺖ را ﺑﮕﯿﺮم ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﺑﻪ رأى ﻣﻦ ﮐﺎر ﻣﻰﮐﻨﻰ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﺮدم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫«اى ﭘﺴﺮ زﺑﯿﺮ ﭼﺸﻤﺖ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2967:‬‬

‫«اى ﭘﺮﺳﺘﻮ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪاى »ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻠﻮت ﺷﺪ »ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار و ﭼﻬﭽﻪ ﺑﺰن »و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﻣﻰرود‪ ،‬ﺣﺠﺎز را ﻧﮕﻬﺪار‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ اﺳﺪى و ﻣﺬرى اﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬روز ﺗﺮوﯾﻪ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮ آﻣﺪن روز ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ و در اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮏ رﻓﺘﯿﻢ و ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻤﺎن و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ و ﯾﺎرﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺎﻻرى‬
‫آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﮐﻌﺒﻪ را ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ آن ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎن و ﮐﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﯿﻨﻰ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻧﺒﯿﻨﻰ‪ 385) (384 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫آﻫﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪﯾﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ دﻋﺎى ﻣﺮدم را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺳﻮى‬
‫ﻣﻨﻰ روان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﮐﺮد و ﭼﯿﺰى از ﻣﻮى ﺧﻮد را ﺑﮑﻨﺪ و اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﺑﮕﺬاﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى‬
‫ﮐﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﻨﻰ رﻓﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﻋﻘﯿﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮑﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2968:‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﺎ« و ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮش ﺑﻪ او ﻓﺮا داد ﮐﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ روى ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﯿﺪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻓﺪاى ﺗﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﯾﮏ وﺟﺐ ﺑﯿﺮون از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ وﺟﺐ داﺧﻞ آن ﮐﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ در ﺳﻮراخ ﯾﮑﻰ از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﺑﯿﺮوﻧﻢ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺎر ﺧﻮدﺷﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺪى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﻬﻮدان ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﻌﺪى‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‪ -‬ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﯿﺪ راه او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻣﻰروى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد و روان ﺷﺪ و دو ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ‬
‫راه ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻰ‪ ،‬از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮى و ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﻣﺖ ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﻣﻰآورى؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﻞ وَ أَﻧَﺎ ﺑَﺮِي ٌء ﻣِﻤﱠﺎ َﺗﻌْﻤَﻠُﻮنَ ‪ «[1] 41 :10‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺧﺎص ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫«ﻟِﯽ ﻋَﻤَﻠِﯽ وَ ﻟَ ُﮑﻢْ ﻋَﻤَ ُﻠﮑُ ْﻢ أَﻧْﺘُﻢْ ﺑَﺮِﯾﺌُﻮنَ ﻣِﻤﱠﺎ أَﻋْﻤَ ُ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﺎص ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﺑﯿﺰارﯾﺪ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ از اﻋﻤﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﺰارم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻌﯿﻢ رﺳﯿﺪ و ﮐﺎرواﻧﻰ را آﻧﺠﺎ دﯾﺪ ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﻣﻰآﯾﺪ و ﺑﺤﯿﺮ ﺑﻦ رﯾﺴﺎن ﺣﻤﯿﺮى ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﯾﻤﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺎر ﮐﺎروان روﻧﺎس و ﺣﻠﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ 386) (385 ،‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﮐﺎروان را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫__________________________________________________‬

‫]‪[1‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،(10) ،‬آﯾﻪ ‪41‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2969:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﯾﺪ ﮐﺮاﯾﻪ او را ﻣﻰدﻫﯿﻢ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺶ را ﻧﮑﻮ ﻣﻰدارﯾﻢ و ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ و ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ از ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد ﮐﺮاﯾﻪ او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﻮده ﻣﻰدﻫﯿﻢ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از وى ﺟﺪا ﻣﻰﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻖ او را ﺑﺪادﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮﻓﺖ ﮐﺮاﯾﻪ‬
‫وى را ﺑﺪاد و ﺟﺎﻣﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎح رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮزدق ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻋﺮ را ﺑﺪﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ اﯾﺴﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ را ﺑﺪﻫﺪ و آرزوﯾﺖ را ﺑﺮآرد‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮدﻣﻰ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻄﻠﻊ ﭘﺮﺳﯿﺪى‪ ،‬دﻟﻬﺎى ﮐﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ‪ .‬ﺗﻘﺪﯾﺮ از آﺳﻤﺎن ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﺪا ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻫﺮ روزى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرى دﯾﮕﺮﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻣﻰدارﯾﻢ و ﺑﺮاى ﺷﮑﺮﮔﺰارى‬
‫ﮐﻤﮏ از او ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﭘﺎك و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎرى دارد اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﺮﮐﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ« و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدرم را ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮدم‪ ،‬در اﯾﺎم ﺣﺞ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ او را ﻣﻰراﻧﺪم وﻗﺘﻰ وارد ﺣﺮم ﺷﺪم‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺮون ﻣﻰﺷﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﯾﻦ ﻗﻄﺎر از ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ او رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2970:‬‬

‫ﺣﺞ ﻧﮑﺮده ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﻰروى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﻢ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬از ﮐﺠﺎﯾﻰ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺮدى‬
‫از ﻋﺮاﻗﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ ﮐﻨﺠﮑﺎوى ﻧﮑﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﺧﺒﺎر ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﻮى‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ‬
‫درﺑﺎره ﻧﺬور و ﻣﻨﺎﺳﮏ از او ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬اﻣﺎ از ﺑﯿﻤﺎرى ﺑﺮﺳﺎم ﮐﻪ در ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد زﺑﺎﻧﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 387) (386‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻢ و داﺧﻞ ﺣﺮم ﺳﺮا ﭘﺮدهاى دﯾﺪم ﮐﻪ وﺿﻌﻰ ﻧﮑﻮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮى آن رﻓﺘﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ از ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ از ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﯾﺪهام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا ﺑﺎ وى ﻧﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻼح در وى و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻫﻨﮓ‬
‫آن ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ در دﻟﻢ اﺛﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﻤﺒﺮان و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم و‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺮا از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و از ﻋﺴﻔﺎن ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎن ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮐﺎرواﻧﻰ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از آﻣﺪن ﮐﺎروان ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺪارس ﮐﺎروان رﺳﯿﺪم ﺻﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻢ و ﺑﺎﻧﮓ زدم‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﮐﺮد؟« ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﮐﺮدم‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2971:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن زﻣﺎن از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ اﻧﺘﻈﺎر آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮑﻪ اﯾﻦ درﺧﺖ و اﯾﻦ ﻧﺨﻞ و اﯾﻦ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫رﻫﻂ را ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎز ﻣﺮا ﻟﻌﻦ ﮐﺮد‪ ،‬از اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى ﮐﺴﻰ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ زﺣﻤﺘﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪم و ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬رﻫﻂ‬
‫ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻄﺎﺋﻒ داﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ وى‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ در ذات ﻋﺮق ﻓﺮود آﻣﺪ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﮑﻪ در‬
‫آﻣﺪﯾﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻤﺮاه دو ﭘﺴﺮش ﻋﻮن و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را دﯾﺪى ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم »اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارى ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺗﻮ ﺷﻮد و ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ‪ .‬اﮔﺮ »اﮐﻨﻮن ﻫﻼك ﺷﻮى ﻧﻮر زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ دﻟﯿﻞ ﻫﺪاﯾﺘﺠﻮﯾﺎﻧﻰ و اﻣﯿﺪ »ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬در رﻓﺘﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ‬
‫‪ 388) (387‬ﮐﻪ ﻣﻦ از دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺲ و او را اﻣﺎن ﺑﺪه ﺑﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻰ و رﻋﺎﯾﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻦ و از او ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺷﺎﯾﺪ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎزآﯾﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻮﯾﺲ و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آر ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺑﺰﻧﻢ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2972:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﻬﺮ ﺑﺰن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪﯾﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬وى از ﺟﺎﻧﺐ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺤﯿﻰ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﮐﻪ ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﮐﺮدﯾﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬرﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﻰ دﯾﺪهام ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﻧﯿﺰ در آن ﺑﻮد و دﺳﺘﻮرى ﯾﺎﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﻮاب ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫»از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ »ﮐﻪ ﺗﺮا از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﺣﻤﺘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺖ »ﻣﻰﺷﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق روان ﺷﺪهاى‪ .‬ﺧﺪاﯾﺖ از »ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪور ﺑﺪارد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﯾﺤﯿﻰ »اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ را ﭘﯿﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن دارى‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»و رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ و ادب ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ و ﺿﺎﻣﻦ و ﻣﺮاﻗﺐ »ﻣﻰﮔﯿﺮم‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و »ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼف ﺧﺪا و ﭘﯿﻤﺒﺮ او ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎن و ﻧﯿﮑﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2973:‬‬

‫»و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاى‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ »ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ از او ﻧﺘﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ »ﮐﻪ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن وى ﺷﻮد‪» 389) (388 .‬اﮔﺮ از‬
‫آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺼﺪ رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ ﻣﻦ داﺷﺘﻪاى ﺧﺪاﯾﺖ در دﻧﯿﺎ و »آﺧﺮت ﭘﺎداش دﻫﺪ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ‬
‫از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻪاى ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺠﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و‬
‫ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺳﻪ ﻣﯿﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺗﻤﯿﻤﻰ او را ﺑﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﮐﺠﺎ دارى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ آﻧﺠﺎ اﻣﯿﺪ ﺧﯿﺮ ﻧﺪارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﻧﻤﻰﮔﺮدﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاران ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺮﺑﻼ ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﻧﯿﺰار و ﺑﻮﺗﻪ زارى را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﯿﻤﻪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎران وى ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﭘﯿﺎده‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را وﻻﯾﺘﺪار رى ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻓﺮﻣﺎن وى را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎر اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دار‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2974:‬‬

‫اﻣﺎ از ﻣﻌﺎف داﺷﺘﻦ وى درﯾﻎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﻣﻬﻠﺘﻢ ده« و او ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد رﺿﺎﯾﺖ داد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻣﺪهام ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ روم‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﺳﻮم ﻣﺮزﻫﺎ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﯾﻦ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد اﻣﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﻫﻤﻪ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﺟﻮان از ﺧﺎﻧﺪان وى‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ وى ﺧﻮرد ﮐﻪ در داﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮن وى را ﭘﺎك ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫دﻋﻮﺗﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪﻣﺎن داورى ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﯿﺎﻫﻰ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻓﺖ ‪ 390) (389‬و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ او را ﮐﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮﯾﺪ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»رﮐﺎﺑﻢ را از ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮐﻦ »ﮐﻪ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﮐﺸﺘﻪام »ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺘﻪام ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش »از ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺴﺎب »ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2975:‬‬

‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺮ را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن آن ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﺳﺮﻫﺎى ﻣﺮداﻧﻰ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ »ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ »اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺘﺮﻧﺪ »و ﺳﺘﻤﮕﺮﺗﺮ‪ «.‬اﺑﻮ ﺑﺮزه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮﺑﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎرﻫﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ دﻫﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻫﺎن وى ﺑﻮد و ﺑﻮﺳﻪ ﻣﻰزد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺠﺰ ﭘﺴﺮى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ اﻣﺎ زﯾﻨﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮ او اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ «.‬و ﻋﺒﯿﺪ اﷲ‬
‫رﻗﺖ آورد و رﻫﺎﯾﺶ ﮐﺮد و دﺳﺖ از او ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻟﻮازم داد و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﮐﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎوردﻧﺪﺷﺎن و ﺷﺎﻣﯿﺎن ﻓﯿﺮوزى او را ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدى ﺳﺮﺧﺮوى و ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻮد ﯾﮑﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺶ‪ «.‬زﯾﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ او را‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮون ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﺒﻮد‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻔﺖ و ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﯾﻦ درﮔﺬر‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2976:‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺸﺸﺎن ﺑﺮد و ﻟﻮازم داد و ﺳﻮى ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮى ﺧﻮﯾﺶ را آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و آﺳﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﭘﯿﺶ روى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و اﺷﻌﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ »ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮدﯾﺪ »از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و ﮐﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ »ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯿﺸﺎن اﺳﯿﺮان ﺷﺪﻧﺪ »و ﮐﺸﺘﮕﺎن آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن! »ﭘﺎداش ﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪» ،‬ﮐﻪ اﻧﺪرزﺗﺎن داده ﺑﻮدم ﮐﻪ از ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪى ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 391) (390 «.‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰار ﮐﺲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺮوه ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﯾﺎد از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫راوى ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﺮﻣﺘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟‬
‫ﻣﮕﺮ اﮐﺮاﻣﺖ ﻧﮑﺮدم؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدم؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش آن ﭼﯿﺴﺖ؟«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2977:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮﺑﻰ را ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و او را‬
‫ﺑﺰد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﺪ ﮐﻪ اى ﺳﻮاران ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﮐﺲ ﺟﻮاب او را ﻧﺪاد‪.‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ !«.‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺼﺎر دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ در راه ﺑﻪ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﻣﻰﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻰ ﭼﻬﻞ ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ و ﺻﺪاى ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﮑﻨﺪﻧﺪ و در‬
‫ﺗﯿﺮﻫﺎى آن آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ« و ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺮ ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران وى ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﯾﮑﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺪو ﮐﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﯾﺪ و او را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آرﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن دو ﮐﺲ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2978:‬‬

‫وى آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و او ﺧﻮن از ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﯿﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ 392) (391 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ‬
‫ﻗﺮارى ﻧﻬﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﯿﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪ ،‬ﻫﻰ! اى ﭘﺴﺮ زن ول‪ -‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫اى ﭘﺴﺮ ﻓﻼن‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮى؟« آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد از واﻗﺼﻪ ﺗﺎ راه ﺷﺎم و ﺗﺎ راه ﺑﺼﺮه را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮐﺴﻰ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و از ﭼﯿﺰى ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪوﯾﺎن را دﯾﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ ﺟﺰ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺧﻞ ﯾﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف راه ﺷﺎم روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﺮﺑﻼ ﺳﻮاران ﺑﻪ او‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻧﻤﯿﺮ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد ﮐﻪ او را ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫وى ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺣﻨﻈﻠﻰ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺸﻨﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻨﺎن را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﯾﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ «،‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮ ﺳﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮﯾﺶ را واروﻧﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2979:‬‬

‫ﮐﺮد و ﺳﻼﻣﺸﺎن ﮔﻔﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﺎران اﺑﻦ زﯾﺎد ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و دو ﮐﺲ از ﺟﻤﻌﺸﺎن ﺑﮑﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺶ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺴﯿﻦ را دﯾﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﺤﺮﯾﻪ ﻣﺮادى ﺑﺎ دو ﺗﻦ دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻣﻌﻦ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫راوى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﻫﺮ دو را دﯾﺪم‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﭘﯿﺮان ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﺗﭙﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻧﺼﺮت ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﯿﺎر‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﭼﺮا ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻤﻰآﯾﯿﺪ ﮐﻪ او را ﯾﺎرى ﮐﻨﯿﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

‫راوى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬او را ﻣﻰدﯾﺪم ﮐﻪ ﺟﺒﻪاى از ﺣﻠﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد ﺑﺎز آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮ‬
‫ﻃﻬﻮى ﺗﯿﺮى ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺖ و دﯾﺪم ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﻣﯿﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﺑﻪ ﺟﺒﻪ آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از او ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻﻒ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ 394) (393 ،‬دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﺪ ﮐﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﮐﺲ از ﻧﺴﺐ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﮐﺲ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺳﻠﯿﻢ و ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﻫﺮدوان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ زﯾﺎد‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آب ﺗﻨﻰ ﻣﻰﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﺟﻮﯾﺮﯾﮥ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺗﻤﯿﻤﻰ را ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده و دﺳﺘﻮر داده اﮔﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﻰ ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﺰﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺐ ﺧﻮد دوﯾﺪ و ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻼح ﺧﻮﯾﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2980:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد آوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﭼﻮب ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮى اﺑﻮ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﻠﻔﻞ ﻧﻤﮑﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان و ﮐﺴﺎن ﺣﺴﯿﻦ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرى ﮐﻪ ﮐﺮد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ‬
‫در ﺟﺎى ﺧﻠﻮﺗﻰ ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن دادﻧﺪ و روزى اى ﻣﻘﺮر ﮐﺮد و ﺧﺮﺟﻰ و ﺧﺎﻧﻪ داد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دو ﭘﺴﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬از آن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﯾﺎ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻃﻰ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮدﻧﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺰد و ﺳﺮﻫﺎﺷﺎن را ﺑﯿﺎورد و ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪاش را وﯾﺮان ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﻣﻌﺎوﯾﮥ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ آوردﻧﺪ آﻧﺮا ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﻬﺎد‪ «.‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دﯾﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯿﺎن او و ﺣﺴﯿﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻧﻤﻮد ﮐﻪ از ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺗﺎ ﺑﺮآﻣﺪن روز دﯾﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن آﻟﻮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫راس اﻟﺠﺎﻟﻮت ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ از ﮐﺮﺑﻼ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ ﻣﺮﮐﺒﻢ را ﻣﻰدواﻧﯿﺪم ﺗﺎ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮوم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﻤﺒﺮى در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﻢ و ﭘﺲ از آن وﻗﺘﻰ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ آﻫﺴﺘﻪ ﻣﻰرﻓﺘﻢ و ﺗﺎﺧﺖ ﻧﻤﻰﮐﺮدم‪ 394) (393 .‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺿﺒﻌﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا رﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2981:‬‬

‫ﺗﺎ ﺧﻮﻧﻢ را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﮐﺴﻰ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ دﻫﺪ ﮐﻪ ذﻟﯿﻠﺸﺎن ﮐﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺧﻮارﺗﺮ از ﮐﻬﻨﻪ ﮐﻨﯿﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺪ و ﺑﻪ روز ﻋﺎﺷﻮراى ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ در ﻧﯿﻨﻮى ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در آن وﻗﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ده روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫واﻗﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ درﺳﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زر ﺑﻦ ﺣﺒﯿﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪا از او ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ رواﻧﺶ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺧﻮد از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى را وﻗﺘﻰ ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻃﺸﺘﻰ وﺿﻮ ﻣﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﺮﯾﺴﺖ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ اﺷﮑﻬﺎى وى ﺑﻄﺸﺖ ﻣﯿﺮﯾﺨﺖ‪.‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﺳﺤﺎق ﺳﺒﯿﻌﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻰآﯾﺪ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ ﺳﺎﻻر‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ در ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺗﺎ ﺧﻔﺎن و ﻫﻢ از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺗﺎ ﻗﻄﻘﻄﺎﻧﻪ و ﺗﺎ ﻟﻌﻠﻊ ﺳﻮاران ﻧﻬﺎد و‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ آﻫﻨﮓ ﻋﺮاق دارد‪ «.‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﯿﺐ وادى اﻟﺮﻣﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ‬
‫ﺻﯿﺪاوى را ﺳﻮى ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪» 395) (394 :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ »از‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺑﺮادران وى از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2982:‬‬

‫»درود ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬و ﻣﻦ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﯾﻰ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﻰ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از ﺣﺴﻦ ﻋﻘﯿﺪت و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن »ﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾﺎرى ﻣﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻘﻤﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻰداد‪ ،‬از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ »ﻣﺎ ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دﻫﺪ‪ .‬از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ روز »ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺖ‬
‫روز رﻓﺘﻪ از ذى ﺣﺠﻪ‪ ،‬روز ﺗﺮوﯾﻪ‪ ،‬ﺳﻮى ﺷﻤﺎ روان ﺷﺪهام‪» ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و »ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻫﻤﯿﻦ روزﻫﺎ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ »رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺖ روز ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺸﺘﺎز ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﺧﻮد دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم »ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺧﻮاﻧﺪى ﺑﯿﺎ‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ ﺻﯿﺪاوى ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى‬
‫ﮐﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﯿﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮو و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻦ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺳﻮى ﺷﻤﺎﯾﻢ‪ .‬در ﺷﺐ از او ﺟﺪا ﺷﺪم‪ ،‬وى را ﭘﺬﯾﺮه‬
‫ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﯿﺪ اﷲ و ﭘﺪرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد و ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را از ﻓﺮاز ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻓﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻔﮑﻨﺪﻧﺪ و در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ و ﺑﻤﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روان ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از آﺑﻬﺎى ﻋﺮب‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2983:‬‬

‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﯿﻊ ﻋﺪوى را دﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺪﯾﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﺒﺮد و ﻣﻨﺰل داد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺷﻨﯿﺪهاى ﻣﺮده و ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮا ﺳﻮى ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﯿﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‬
‫ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﮕﺬار ﺣﺮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺸﮑﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب را ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دارﻧﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﺗﺮا ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﺮا ﺑﮑﺸﻨﺪ از ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ از ﮐﺴﻰ ﺑﯿﻢ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﻼم ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺮﯾﺶ ‪ 396) (395‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب ﻧﯿﺰ‪ .‬ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﺮو و دﭼﺎر ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ‬
‫ﻣﺸﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺘﻦ اﺻﺮار داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آب ﺑﺎﻻى زرود رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻓﺰاره ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ در ﻣﺤﻞ ﺧﺮﻣﺎ‬
‫ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﯿﻮل زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﯾﺸﮑﺮى داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﺎم آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎن ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮد ﻓﺰارى ﮔﻔﺘﻢ از ﮐﺎر ﺧﻮدﺗﺎن وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ آﻣﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻦ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪﯾﻢ و ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ راه ﺑﻮدﯾﻢ اﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ روان ﺑﻮد زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬زﻫﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﻰ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﻰ ﻓﺮود آﻣﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ و از ﻏﺬاﯾﻰ ﮐﻪ داﺷﺘﻢ ﻣﻰﺧﻮردﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و در آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﻫﯿﺮ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻗﯿﻦ! اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2984:‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﮐﻪ ﭘﯿﺶ وى آﯾﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﻰ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎن‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻬﻢ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮو‪ ،‬زن زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺳﻮى ﺗﻮ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻰروى؟‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺑﺮوى و ﺳﺨﻦ وى را ﺑﺸﻨﻮى و ﺑﺎز‪ -‬آﯾﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺪل ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻬﺮهاش ﮔﺸﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﯿﻤﻪ و ﺑﺎر و اﺛﺎث وى را ﭘﯿﺶ آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻃﻼﻗﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎﻧﺖ ﺑﺮو ﮐﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺑﺪى ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ دﯾﺪار آﺧﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺣﺪﯾﺜﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻇﻔﺮﻣﺎن داد‬
‫و ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻓﺘﺤﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺘﺎن داد و ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬آرى« ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ را درﯾﺎﻓﺘﯿﺪ از ﺟﻨﮕﯿﺪن ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ‬
‫ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺳﭙﺎرم‪ 397) (396 «.‬زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از آن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻗﻮم ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﺑﻦ ﻣﺸﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺞ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﯾﻢ ﻫﻤﻪ ﻓﮑﺮﻣﺎن‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در راه ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﺳﯿﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﺎر و وﺿﻊ وى ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪﯾﻢ و ﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب راه ﭘﯿﻤﻮد ﺗﺎ در زرود ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺪ راه‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2985:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮐﺞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻮﯾﻰ آﻫﻨﮓ او داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬از او ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻮى وى رﻓﺘﯿﻢ و ﯾﮑﯿﻤﺎن ﺑﻪ دﯾﮕﺮى‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ اﯾﻦ ﮐﺲ روﯾﻢ و ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ از ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮى دارد ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ وى رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬
‫»ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬از ﮐﺪام ﻗﺒﯿﻠﻪاى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺪﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﺪىاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﻣﺜﻌﺒﻪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﻔﺘﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬از ﮐﺎر ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدهاى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﻮى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺎزار ﻣﻰﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﯾﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﯿﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﭼﻮن ﻓﺮود آﻣﺪ ﭘﯿﺶ وى رﻓﺘﯿﻢ و ﺳﻼﻣﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﺳﻼم ﻣﺎ را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪ ،‬ﺧﺒﺮى دارﯾﻢ اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ آﺷﮑﺎرا ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻬﺎﻧﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ در ﻗﺒﺎل اﯾﻨﺎن رازى ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺳﻮارى را ﮐﻪ ﺷﺐ ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪ دﯾﺪى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ از او ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﻣﺎ از او ﺧﺒﺮﮐﺸﻰ ﮐﺮدﯾﻢ و زﺣﻤﺖ ﭘﺮﺳﺶ از او را ﻋﻬﺪه ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬وى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2986:‬‬

‫ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ رأى درﺳﺖ و راﺳﺘﻰ و ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺧﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻘﯿﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه را ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ و دﯾﺪه ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺎزار ﻣﻰﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن« و اﯾﻦ را ﻣﮑﺮر‬
‫ﻫﻤﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ ﻧﻪ ﯾﺎور دارى ﻧﻪ ﭘﯿﺮو‪ ،‬و ﺑﯿﻢ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﭘﺴﺮان ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﯿﺶ دوﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫داود ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮان ﻋﻘﯿﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎﻣﻤﺎن را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮادرﻣﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ 398) (397 «.‬دو راوى اﺳﺪى ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ در آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﺲ اﯾﻨﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺮ رﻓﺘﻦ دارد و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﯿﮑﻰ آرد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ‬
‫از ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺳﻮى ﺗﻮ آﯾﻨﺪ‪ «.‬دو راوى اﺳﺪى‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮدارﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﺑﮕﯿﺮى‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2971:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن زﻣﺎن از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ اﻧﺘﻈﺎر آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮑﻪ اﯾﻦ درﺧﺖ و اﯾﻦ ﻧﺨﻞ و اﯾﻦ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫رﻫﻂ را ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺑﺎز ﻣﺮا ﻟﻌﻦ ﮐﺮد‪ ،‬از اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى ﮐﺴﻰ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ زﺣﻤﺘﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪم و ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬رﻫﻂ‬
‫ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻄﺎﺋﻒ داﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ وى‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ در ذات ﻋﺮق ﻓﺮود آﻣﺪ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﮑﻪ در‬
‫آﻣﺪﯾﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻤﺮاه دو ﭘﺴﺮش ﻋﻮن و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را دﯾﺪى ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم »اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارى ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺗﻮ ﺷﻮد و ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ‪ .‬اﮔﺮ »اﮐﻨﻮن ﻫﻼك ﺷﻮى ﻧﻮر زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ دﻟﯿﻞ ﻫﺪاﯾﺘﺠﻮﯾﺎﻧﻰ و اﻣﯿﺪ »ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬در رﻓﺘﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ‬
‫‪ 388) (387‬ﮐﻪ ﻣﻦ از دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺲ و او را اﻣﺎن ﺑﺪه ﺑﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻰ و رﻋﺎﯾﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻦ و از او ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺷﺎﯾﺪ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎزآﯾﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻮﯾﺲ و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آر ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺑﺰﻧﻢ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2972:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﻬﺮ ﺑﺰن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪﯾﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬وى از ﺟﺎﻧﺐ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺤﯿﻰ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﮐﻪ ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﮐﺮدﯾﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬرﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﻰ دﯾﺪهام ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﻧﯿﺰ در آن ﺑﻮد و دﺳﺘﻮرى ﯾﺎﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﻮاب ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫»از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ »ﮐﻪ ﺗﺮا از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﺣﻤﺘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺖ »ﻣﻰﺷﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق روان ﺷﺪهاى‪ .‬ﺧﺪاﯾﺖ از »ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪور ﺑﺪارد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارم‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﯾﺤﯿﻰ »اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ را ﭘﯿﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن دارى‬
‫»و رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ و ادب ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ و ﺿﺎﻣﻦ و ﻣﺮاﻗﺐ »ﻣﻰﮔﯿﺮم‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و »ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼف ﺧﺪا و ﭘﯿﻤﺒﺮ او ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎن و ﻧﯿﮑﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2973:‬‬

‫»و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاى‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ »ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ از او ﻧﺘﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ »ﮐﻪ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن وى ﺷﻮد‪» 389) (388 .‬اﮔﺮ از‬
‫آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺼﺪ رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﯿﮑﻰ ﻣﻦ داﺷﺘﻪاى ﺧﺪاﯾﺖ در دﻧﯿﺎ و »آﺧﺮت ﭘﺎداش دﻫﺪ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ‬
‫از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻪاى ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺠﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و‬
‫ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺳﻪ ﻣﯿﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺗﻤﯿﻤﻰ او را ﺑﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﮐﺠﺎ دارى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد ﮐﻪ آﻧﺠﺎ اﻣﯿﺪ ﺧﯿﺮ ﻧﺪارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﻧﻤﻰﮔﺮدﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاران ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺮﺑﻼ ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﻧﯿﺰار و ﺑﻮﺗﻪ زارى را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﯿﻤﻪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎران وى ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﭘﯿﺎده‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را وﻻﯾﺘﺪار رى ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻓﺮﻣﺎن وى را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎر اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻋﻬﺪه ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دار‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2974:‬‬

‫اﻣﺎ از ﻣﻌﺎف داﺷﺘﻦ وى درﯾﻎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﻣﻬﻠﺘﻢ ده« و او ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد رﺿﺎﯾﺖ داد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻣﺪهام ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ روم‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﺬارى ﺳﻮم ﻣﺮزﻫﺎ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﯾﻦ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد اﻣﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﻫﻤﻪ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﺟﻮان از ﺧﺎﻧﺪان وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ وى ﺧﻮرد ﮐﻪ در داﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮن وى را ﭘﺎك ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫دﻋﻮﺗﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪﻣﺎن داورى ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﯿﺎﻫﻰ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻓﺖ ‪ 390) (389‬و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ او را ﮐﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮﯾﺪ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﺮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»رﮐﺎﺑﻢ را از ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮐﻦ »ﮐﻪ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﮐﺸﺘﻪام »ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺘﻪام ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش »از ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺴﺎب »ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2975:‬‬

‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺮ را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن آن ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﺳﺮﻫﺎى ﻣﺮداﻧﻰ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ »ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ »اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺘﺮﻧﺪ »و ﺳﺘﻤﮕﺮﺗﺮ‪ «.‬اﺑﻮ ﺑﺮزه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮﺑﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎرﻫﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ دﻫﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻫﺎن وى ﺑﻮد و ﺑﻮﺳﻪ ﻣﻰزد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺠﺰ ﭘﺴﺮى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ اﻣﺎ زﯾﻨﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮ او اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ «.‬و ﻋﺒﯿﺪ اﷲ‬
‫رﻗﺖ آورد و رﻫﺎﯾﺶ ﮐﺮد و دﺳﺖ از او ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻟﻮازم داد و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﮐﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎوردﻧﺪﺷﺎن و ﺷﺎﻣﯿﺎن ﻓﯿﺮوزى او را ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدى ﺳﺮﺧﺮوى و ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻮد ﯾﮑﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺶ‪ «.‬زﯾﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ او را‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮون ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﺒﻮد‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻔﺖ و ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﯾﻦ درﮔﺬر‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2976:‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺸﺸﺎن ﺑﺮد و ﻟﻮازم داد و ﺳﻮى ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮى ﺧﻮﯾﺶ را آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و آﺳﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﭘﯿﺶ روى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و اﺷﻌﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ »ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮدﯾﺪ »از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و ﮐﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ »ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯿﺸﺎن اﺳﯿﺮان ﺷﺪﻧﺪ »و ﮐﺸﺘﮕﺎن آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن! »ﭘﺎداش ﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪» ،‬ﮐﻪ اﻧﺪرزﺗﺎن داده ﺑﻮدم ﮐﻪ از ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪى ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 391) (390 «.‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰار ﮐﺲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺮوه ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﯾﺎد از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫راوى ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﺮﻣﺘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟‬
‫ﻣﮕﺮ اﮐﺮاﻣﺖ ﻧﮑﺮدم؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدم؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش آن ﭼﯿﺴﺖ؟«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2977:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮﺑﻰ را ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و او را‬
‫ﺑﺰد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﺪ ﮐﻪ اى ﺳﻮاران ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﮐﺲ ﺟﻮاب او را ﻧﺪاد‪.‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ !«.‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺼﺎر دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ در راه ﺑﻪ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﻣﻰﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻰ ﭼﻬﻞ ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ و ﺻﺪاى ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﮑﻨﺪﻧﺪ و در‬
‫ﺗﯿﺮﻫﺎى آن آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ« و ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺮ ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران وى ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﯾﮑﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺪو ﮐﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﯾﺪ و او را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آرﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن دو ﮐﺲ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2978:‬‬

‫وى آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و او ﺧﻮن از ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﯿﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ 392) (391 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ‬
‫ﻗﺮارى ﻧﻬﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﯿﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪ ،‬ﻫﻰ! اى ﭘﺴﺮ زن ول‪ -‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫اى ﭘﺴﺮ ﻓﻼن‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮى؟« آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﯾﺴﺎف ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد از واﻗﺼﻪ ﺗﺎ راه ﺷﺎم و ﺗﺎ راه ﺑﺼﺮه را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮐﺴﻰ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و از ﭼﯿﺰى ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪوﯾﺎن را دﯾﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ ﺟﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﻢ داﺧﻞ ﯾﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف راه ﺷﺎم روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﺮﺑﻼ ﺳﻮاران ﺑﻪ او‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻧﻤﯿﺮ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد ﮐﻪ او را ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫وى ﻧﻬﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺣﻨﻈﻠﻰ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺸﻨﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻨﺎن را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﯾﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ «،‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮ ﺳﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮﯾﺶ را واروﻧﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2979:‬‬

‫ﮐﺮد و ﺳﻼﻣﺸﺎن ﮔﻔﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﺎران اﺑﻦ زﯾﺎد ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و دو ﮐﺲ از ﺟﻤﻌﺸﺎن ﺑﮑﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺶ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺴﯿﻦ را دﯾﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﺤﺮﯾﻪ ﻣﺮادى ﺑﺎ دو ﺗﻦ دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻣﻌﻦ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫راوى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﻫﺮ دو را دﯾﺪم‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﭘﯿﺮان ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﺗﭙﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻧﺼﺮت ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﯿﺎر‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﭼﺮا ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻤﻰآﯾﯿﺪ ﮐﻪ او را ﯾﺎرى ﮐﻨﯿﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

‫راوى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬او را ﻣﻰدﯾﺪم ﮐﻪ ﺟﺒﻪاى از ﺣﻠﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد ﺑﺎز آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮ‬
‫ﻃﻬﻮى ﺗﯿﺮى ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺖ و دﯾﺪم ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﻣﯿﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﺑﻪ ﺟﺒﻪ آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از او ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻﻒ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ 394) (393 ،‬دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﺪ ﮐﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﮐﺲ از ﻧﺴﺐ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﮐﺲ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺳﻠﯿﻢ و ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﻫﺮدوان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ زﯾﺎد‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آب ﺗﻨﻰ ﻣﻰﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﺟﻮﯾﺮﯾﮥ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺗﻤﯿﻤﻰ را ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده و دﺳﺘﻮر داده اﮔﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﻰ ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﺰﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺐ ﺧﻮد دوﯾﺪ و ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻼح ﺧﻮﯾﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2980:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد آوردﻧﺪ ﮐﻪ آن را ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﭼﻮب ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮى اﺑﻮ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﻠﻔﻞ ﻧﻤﮑﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان و ﮐﺴﺎن ﺣﺴﯿﻦ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرى ﮐﻪ ﮐﺮد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ‬
‫در ﺟﺎى ﺧﻠﻮﺗﻰ ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن دادﻧﺪ و روزى اى ﻣﻘﺮر ﮐﺮد و ﺧﺮﺟﻰ و ﺧﺎﻧﻪ داد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دو ﭘﺴﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬از آن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﯾﺎ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻃﻰ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮدﻧﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺰد و ﺳﺮﻫﺎﺷﺎن را ﺑﯿﺎورد و ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪاش را وﯾﺮان ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﻣﻌﺎوﯾﮥ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ آوردﻧﺪ آﻧﺮا ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﻬﺎد‪ «.‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دﯾﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯿﺎن او و ﺣﺴﯿﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻧﻤﻮد ﮐﻪ از ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺗﺎ ﺑﺮآﻣﺪن روز دﯾﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن آﻟﻮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫راس اﻟﺠﺎﻟﻮت ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ از ﮐﺮﺑﻼ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ ﻣﺮﮐﺒﻢ را ﻣﻰدواﻧﯿﺪم ﺗﺎ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮوم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﻤﺒﺮى در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﻢ و ﭘﺲ از آن وﻗﺘﻰ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ آﻫﺴﺘﻪ ﻣﻰرﻓﺘﻢ و ﺗﺎﺧﺖ ﻧﻤﻰﮐﺮدم‪ 394) (393 .‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺿﺒﻌﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا رﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2981:‬‬

‫ﺗﺎ ﺧﻮﻧﻢ را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﮐﺴﻰ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ دﻫﺪ ﮐﻪ ذﻟﯿﻠﺸﺎن ﮐﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺧﻮارﺗﺮ از ﮐﻬﻨﻪ ﮐﻨﯿﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺪ و ﺑﻪ روز ﻋﺎﺷﻮراى ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ در ﻧﯿﻨﻮى ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در آن وﻗﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ده روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫واﻗﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ درﺳﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زر ﺑﻦ ﺣﺒﯿﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪا از او ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ رواﻧﺶ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺧﻮد از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى را وﻗﺘﻰ ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻃﺸﺘﻰ وﺿﻮ ﻣﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﺮﯾﺴﺖ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ اﺷﮑﻬﺎى وى ﺑﻄﺸﺖ ﻣﯿﺮﯾﺨﺖ‪.‬‬

‫ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﺳﺤﺎق ﺳﺒﯿﻌﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻰآﯾﺪ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ ﺳﺎﻻر‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ در ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺗﺎ ﺧﻔﺎن و ﻫﻢ از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺗﺎ ﻗﻄﻘﻄﺎﻧﻪ و ﺗﺎ ﻟﻌﻠﻊ ﺳﻮاران ﻧﻬﺎد و‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ آﻫﻨﮓ ﻋﺮاق دارد‪ «.‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﯿﺐ وادى اﻟﺮﻣﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ‬
‫ﺻﯿﺪاوى را ﺳﻮى ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪» 395) (394 :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ »از‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺑﺮادران وى از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2982:‬‬

‫»درود ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬و ﻣﻦ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﯾﻰ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﻰ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از ﺣﺴﻦ ﻋﻘﯿﺪت و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن »ﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾﺎرى ﻣﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻘﻤﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻰداد‪ ،‬از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ »ﻣﺎ ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دﻫﺪ‪ .‬از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ روز »ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺖ‬
‫روز رﻓﺘﻪ از ذى ﺣﺠﻪ‪ ،‬روز ﺗﺮوﯾﻪ‪ ،‬ﺳﻮى ﺷﻤﺎ روان ﺷﺪهام‪» ،‬وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و »ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻫﻤﯿﻦ روزﻫﺎ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ »رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺖ روز ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺸﺘﺎز ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﺧﻮد دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم »ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺧﻮاﻧﺪى ﺑﯿﺎ‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ ﺻﯿﺪاوى ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى‬
‫ﮐﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﯿﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮو و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻦ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺳﻮى ﺷﻤﺎﯾﻢ‪ .‬در ﺷﺐ از او ﺟﺪا ﺷﺪم‪ ،‬وى را ﭘﺬﯾﺮه‬
‫ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﯿﺪ اﷲ و ﭘﺪرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد و ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را از ﻓﺮاز ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻓﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻔﮑﻨﺪﻧﺪ و در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ و ﺑﻤﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ روان ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از آﺑﻬﺎى ﻋﺮب‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2983:‬‬

‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﯿﻊ ﻋﺪوى را دﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺪﯾﺪ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﺒﺮد و ﻣﻨﺰل داد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺷﻨﯿﺪهاى ﻣﺮده و ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮا ﺳﻮى ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﯿﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‬
‫ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﮕﺬار ﺣﺮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺸﮑﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب را ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دارﻧﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﺗﺮا ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﺮا ﺑﮑﺸﻨﺪ از ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ از ﮐﺴﻰ ﺑﯿﻢ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﻼم ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺮﯾﺶ ‪ 396) (395‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب ﻧﯿﺰ‪ .‬ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﺮو و دﭼﺎر ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ‬
‫ﻣﺸﻮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺘﻦ اﺻﺮار داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آب ﺑﺎﻻى زرود رﺳﯿﺪ‪.‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺳﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻓﺰاره ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ در ﻣﺤﻞ ﺧﺮﻣﺎ‬
‫ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﯿﻮل زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﯾﺸﮑﺮى داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﺎم آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎن ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮد ﻓﺰارى ﮔﻔﺘﻢ از ﮐﺎر ﺧﻮدﺗﺎن وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ آﻣﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻦ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ در آﻣﺪﯾﻢ و ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ راه ﺑﻮدﯾﻢ اﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ روان ﺑﻮد زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬زﻫﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﻰ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﻰ ﻓﺮود آﻣﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ و از ﻏﺬاﯾﻰ ﮐﻪ داﺷﺘﻢ ﻣﻰﺧﻮردﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و در آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﻫﯿﺮ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻗﯿﻦ! اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2984:‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﮐﻪ ﭘﯿﺶ وى آﯾﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﻰ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎن‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻬﻢ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮو‪ ،‬زن زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺳﻮى ﺗﻮ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻰروى؟‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺑﺮوى و ﺳﺨﻦ وى را ﺑﺸﻨﻮى و ﺑﺎز‪ -‬آﯾﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺪل ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻬﺮهاش ﮔﺸﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﯿﻤﻪ و ﺑﺎر و اﺛﺎث وى را ﭘﯿﺶ آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻃﻼﻗﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎﻧﺖ ﺑﺮو ﮐﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺑﺪى ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ دﯾﺪار آﺧﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺣﺪﯾﺜﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻇﻔﺮﻣﺎن داد‬
‫و ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻓﺘﺤﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺘﺎن داد و ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬آرى« ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ را درﯾﺎﻓﺘﯿﺪ از ﺟﻨﮕﯿﺪن ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎ‬
‫ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺳﭙﺎرم‪ 397) (396 «.‬زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از آن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻗﻮم ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﺑﻦ ﻣﺸﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺞ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﯾﻢ ﻫﻤﻪ ﻓﮑﺮﻣﺎن‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در راه ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﺳﯿﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﺎر و وﺿﻊ وى ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪﯾﻢ و ﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب راه ﭘﯿﻤﻮد ﺗﺎ در زرود ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺪ راه‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2985:‬‬

‫ﮐﺞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻮﯾﻰ آﻫﻨﮓ او داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬از او ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻮى وى رﻓﺘﯿﻢ و ﯾﮑﯿﻤﺎن ﺑﻪ دﯾﮕﺮى‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ اﯾﻦ ﮐﺲ روﯾﻢ و ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ از ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮى دارد ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ وى رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬از ﮐﺪام ﻗﺒﯿﻠﻪاى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺪﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﺪىاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﻣﺜﻌﺒﻪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﻔﺘﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬از ﮐﺎر ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدهاى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﻮى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دﯾﺪﻣﺸﺎن ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺎزار ﻣﻰﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﯾﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﯿﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﭼﻮن ﻓﺮود آﻣﺪ ﭘﯿﺶ وى رﻓﺘﯿﻢ و ﺳﻼﻣﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﺳﻼم ﻣﺎ را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪ ،‬ﺧﺒﺮى دارﯾﻢ اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ آﺷﮑﺎرا ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻬﺎﻧﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ در ﻗﺒﺎل اﯾﻨﺎن رازى ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺳﻮارى را ﮐﻪ ﺷﺐ ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪ دﯾﺪى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ از او ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﻣﺎ از او ﺧﺒﺮﮐﺸﻰ ﮐﺮدﯾﻢ و زﺣﻤﺖ ﭘﺮﺳﺶ از او را ﻋﻬﺪه ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬وى‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2986:‬‬

‫ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ رأى درﺳﺖ و راﺳﺘﻰ و ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺧﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻘﯿﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه را ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ و دﯾﺪه ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺎزار ﻣﻰﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن« و اﯾﻦ را ﻣﮑﺮر‬
‫ﻫﻤﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ ﻧﻪ ﯾﺎور دارى ﻧﻪ ﭘﯿﺮو‪ ،‬و ﺑﯿﻢ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﭘﺴﺮان ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﯿﺶ دوﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫داود ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮان ﻋﻘﯿﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروﯾﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎﻣﻤﺎن را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮادرﻣﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ 398) (397 «.‬دو راوى اﺳﺪى ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ در آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﺲ اﯾﻨﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺮ رﻓﺘﻦ دارد و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﯿﮑﻰ آرد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ‬
‫از ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺳﻮى ﺗﻮ آﯾﻨﺪ‪ «.‬دو راوى اﺳﺪى‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮدارﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﺑﮕﯿﺮى‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺐ ﻣﺰﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ آﺑﮕﺎﻫﻰ ﻣﻰرﺳﯿﺪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ رﺳﯿﺪ و از ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺑﺮادر ﺷﯿﺮى ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﻘﻄﺮ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ را از راه ﺳﻮى ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﻮز از ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮاران ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ در ﻗﺎدﺳﯿﻪ او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪو‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮو و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻮى‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2987:‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آى ﺗﺎ در ﮐﺎر ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪاﯾﻢ ﮐﻪ او را ﯾﺎرى دﻫﯿﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﯿﻪ ﻣﻌﺮوﻓﻪ از او ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وى را از ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺶ در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﻟﺨﻤﻰ ﺳﻮى وى آﻣﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺮﯾﺪ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮ او ﻋﯿﺐ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‬
‫راﺣﺘﺶ ﮐﻨﻢ‪ «.‬اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻋﯿﺎش ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻄﻠﻌﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪ ﯾﮑﻰ ﺑﻮد‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﻮى دراز ﻗﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ‪.‬‬

‫ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺪو رﺳﯿﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻪاى ﺑﺮون آورد و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻓﺮوﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮى ﻓﺠﯿﻊ آﻣﺪه‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ »ﻋﺮوه و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﻘﻄﺮ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﻤﺎن ﻣﺎ را ﺑﻰﯾﺎور‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ 399) (398 .‬ﻫﺮ ﮐﺲ از »ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدد ﮐﻪ ﺣﻘﻰ ﺑﺮ او ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﯾﮑﺒﺎره از وى‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و راه راﺳﺖ و ﭼﭗ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﻣﺎﻧﺪ و ﯾﺎراﻧﺶ ﮐﻪ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎ وى ﺑﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر را از آن رو ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن داﺷﺖ ﺑﺪوﯾﺎن از ﭘﻰ او آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﮐﻪ ﺳﻮى ﺷﻬﺮى ﻣﻰرود ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺶ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وى اﺳﺘﻮارﻧﺪ و ﻧﺨﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺪاﻧﻨﺪ ﮐﺠﺎ ﻣﻰروﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺸﺎن ﮐﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﺎزى ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﻧﻤﻰروﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آبﮔﯿﺮى ﮐﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2988:‬‬

‫ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دره ﻋﻘﺒﻪ رﺳﯿﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻮذان‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﻢ از ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد آﻫﻨﮓ ﮐﺠﺎ دارد؟ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻮﯾﻢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﯿﺰهﻫﺎ و دم ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﻣﻰروى‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮐﺲ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ اﮔﺮ زﺣﻤﺖ‬
‫ﺟﻨﮕﯿﺪن را ﻋﻬﺪه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﯿﺰﻫﺎ را ﻣﻬﯿﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﻓﺘﻰ درﺳﺖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺿﻊ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ‬
‫رأى ﻣﻦ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺮوى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ رأى درﺳﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ وﻟﻰ ﺑﺮ‬
‫اراده ﺧﺪاى ﭼﯿﺮه ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺷﺪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺳﺎل ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را از ﻣﮑﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را وﻻﯾﺘﺪار آﻧﺠﺎ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﮑﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬از ﭘﺲ ﻋﺰل وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه و وﻻﯾﺎت آن ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎى ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺢ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﯿﺮه‪ 400) (399 .‬آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﻣﺪه در ﻣﺤﺮم ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ده روز‬
‫رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬واﻗﺪى و ﻫﺸﺎم ﮐﻠﺒﻰ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻏﺎز ﮐﺎر ﺣﺴﯿﻦ را از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺮاق و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد از ﭘﯿﺶ آوردهاﯾﻢ و اﮐﻨﻮن ﮐﺎر وى را در ﺳﺎل ﺷﺼﺖ‬
‫و ﯾﮑﻢ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2989:‬‬

‫ﺷﺪﻧﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ و ﻣﺬرى ﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺗﺎ در ﺷﺮاف ﻣﻨﺰل ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﺖ‬
‫ﺳﺤﺮ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮐﺎﻣﻼ آﺑﮕﯿﺮى ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اول روز راه ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ روز ﺑﻪ ﻧﯿﻤﻪ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﮐﺒﺮ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن دﯾﺪم‪ «.‬دو ﻣﺮد‬
‫اﺳﺪى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺣﺘﻰ ﯾﮏ ﻧﺨﻞ ﻧﺪﯾﺪهاﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ دﯾﺪه؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﮔﺮدن اﺳﺒﺎن و ﺳﺮ ﻧﯿﺰهﻫﺎ را دﯾﺪه‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻮى آن روﯾﻢ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻬﯿﻢ و ﺑﺎ ﻗﻮم از ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬آرى‪ ،‬ذوﺣﺴﻢ‬
‫ﭘﻬﻠﻮى ﺗﻮ اﺳﺖ از ﭼﭗ ﺳﻮى آن ﻣﻰﭘﯿﭽﻰ‪ .‬اﮔﺮ زودﺗﺮ از ﻗﻮم آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺳﻰ ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺣﺴﯿﻦ از‬
‫ﻃﺮف ﭼﭗ راه آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وى ﭘﯿﭽﯿﺪﯾﻢ و ﺧﯿﻠﻰ زود ﮔﺮدن اﺳﺒﺎن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﮐﻪ آن را آﺷﮑﺎر دﯾﺪﯾﻢ و ﭘﯿﭽﯿﺪﯾﻢ و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ دﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ از راه ﺑﮕﺸﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﻧﯿﺰهﻫﺎﺷﺎن ﺷﺎخ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻮد و ﭘﺮﭼﻤﻬﺎﺷﺎن ﺑﺎل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮى ذى ﺣﺴﻢ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺷﺪﯾﻢ و زودﺗﺮ از آﻧﻬﺎ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎى او را زدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻗﻮم ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺗﻤﯿﻤﻰ ﯾﺮﺑﻮﻋﻰ‪ .‬او و ﺳﭙﺎﻫﺶ در ﮔﺮﻣﺎى ﻧﯿﻤﺮوز ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮ و ﯾﺎراﻧﺶ ﻋﻤﺎﻣﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮ آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 401) (400 ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2990:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ دﻫﯿﺪ و ﺳﯿﺮاﺑﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ اﺳﺒﺎن را ﻧﯿﺰ ﺳﯿﺮاب ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﻏﻼﻣﺎن ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﺳﯿﺮاب ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻮم آب دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﯿﺮاب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﮐﺎﺳﻪﻫﺎ و ﻇﺮﻓﻬﺎى ﺳﻨﮕﻰ و ﻃﺸﺘﻬﺎ را از آب ﭘﺮ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺐ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺳﻪ ﯾﺎ ﭼﻬﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬از ﭘﯿﺶ آن ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و اﺳﺐ دﯾﮕﺮ را آب ﻣﻰدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه را آب دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻃﻌﺎن ﻣﺤﺎرﺑﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﯾﺎران وى رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ و اﺳﺒﻢ‬
‫ﺗﺸﻨﻪاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬راوﯾﻪ را ﺑﺨﻮاﺑﺎن‪ «.‬ﮐﻪ راوﯾﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺸﮏ ﻣﻰداد‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزاده ﺷﺘﺮ را ﺑﺨﻮاﺑﺎن‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و ﻣﻦ ﺷﺘﺮ را ﺧﻮاﺑﺎﻧﯿﺪم‪.‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﻨﻮش« و ﻣﻦ ﻧﻮﺷﯿﺪن آﻏﺎز ﮐﺮدم و ﭼﻮن ﻣﻰﻧﻮﺷﯿﺪم آب از ﻣﺸﮏ ﺑﯿﺮون ﻣﻰرﯾﺨﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺸﮏ را ﺑﭙﯿﭻ« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﻣﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻣﺸﮏ را ﮐﺞ ﮐﺮد و ﻣﻦ آب ﻧﻮﺷﯿﺪم و اﺳﺒﻢ را آب دادم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد از آﻣﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻧﻤﯿﺮ ﺗﻤﯿﻤﻰ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺟﺎى ﮔﯿﺮد و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از ﻗﻄﻘﻄﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺧﻔﺎن دﯾﺪهﺑﺎن ﻧﻬﺪ و ﺣﺮ‬
‫ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺰار ﺳﻮار از ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻣﺴﺮوق ﺟﻌﻔﻰ را ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اذان ﺑﮕﻮﯾﺪ و او ﺑﮕﻔﺖ و ﭼﻮن وﻗﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻔﺘﻦ رﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮون آﻣﺪ‪،‬‬
‫رداﯾﻰ داﺷﺖ و ﻋﺒﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﻧﻌﻠﯿﻦ‪ .‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2991:‬‬

‫»اى ﻣﺮدم! ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ و ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻋﺬر ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ »ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪم ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ »ﺑﯿﺎ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آرد‪ .‬اﮔﺮ »ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺮارﯾﺪ‬
‫آﻣﺪهام‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﻢ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ »آﯾﻢ و اﮔﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ و آﻣﺪن ﻣﺮا ﺧﻮش ﻧﺪارﯾﺪ‪ ،‬از ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺮدم و »ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻣﻰروم ﮐﻪ از آن ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺆذن را ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺑﮕﻮى و او اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﺎز ﮐﻨﻰ؟« ‪ 402) (401‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﮐﻨﻰ و‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻗﺘﺪا ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﺸﻮاى ﻧﻤﺎز آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ درون رﻓﺖ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ دور وى ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و وارد ﺧﯿﻤﻪاى ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ‬
‫ﯾﺎراﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺻﻔﻰ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺘﻨﺪ و از ﻧﻮ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﮐﺪاﻣﺸﺎن ﻋﻨﺎن ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در‬
‫ﺳﺎﯾﻪ آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭘﺴﯿﻨﮕﺎه رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺎده ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﭘﺴﯿﻦ داد و اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻗﻮم ﻧﻤﺎز ﮐﺮد‪ ،‬و ﺳﻼم ﻧﻤﺎز ﺑﮕﻔﺖ آﻧﮕﺎه‬
‫رو ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮐﺮد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬اى ﻣﺮدم! اﮔﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺣﻖ را ﺑﺮاى ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ »ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾﻪ رﺿﺎى ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻤﺎ از »اﯾﻦ ﻣﺪﻋﯿﺎن ﻧﺎﺣﻖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﺎر ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ را »ﺧﻮش ﻧﺪارﯾﺪ و ﺣﻖ ﻣﺎ را‬
‫ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﯿﺪ و رأى ﺷﻤﺎ ﺟﺰ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺎﻣﻪ‪-‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2992:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﻫﺎﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز »ﻣﻰﮔﺮدم‪ «.‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻘﺒﻪ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻌﺎن ﺧﺮﺟﯿﻨﻰ را ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى آﻧﻬﺎ در آﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﯿﺎر‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻘﺒﻪ ﺧﺮﺟﯿﻨﻰ ﭘﺮ از ﻧﺎﻣﻪ ﺑﯿﺎورد و ﭘﯿﺶ روى آﻧﻬﺎ ﻓﺮو رﯾﺨﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺟﺰو اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪﯾﻢ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮﯾﻢ ﺗﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎدت ﺑﺮﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮگ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﺎران‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ و ﺳﻮار ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬ﭘﺲ ﯾﺎران وى ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎران‬
‫ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺑﺮوﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ از رﻓﺘﻨﺸﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﺰ ﺗﻮ ﮐﺴﻰ از ﻋﺮﺑﺎن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و در اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻰ‪ ،‬از ﺗﺬﮐﺎر ﻋﺰاى دارى ﻣﺎدرش ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﻮد درﯾﻎ ﻧﻤﻰﮐﺮدم‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻣﺎدر ﺗﻮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺎرم ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﻰ ﮐﻪ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺮا‬
‫ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺒﺮم‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﻰآﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا‬
‫واﻧﻤﻰﮔﺬارم‪ «.‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر از دو ﺳﻮى ﺗﮑﺮار ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2993:‬‬

‫و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا دﺳﺘﻮر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪات‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬اﮔﺮ درﯾﻎ دارى‪ ،‬راﻫﻰ ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮى ﻣﺪﯾﻨﻪ ﭘﺲ ﻧﺒﺮد ﮐﻪ ‪ 403) (402‬ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ اﻧﺼﺎف‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪ .‬ﺗﻮ ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﯾﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ ،‬ﯾﺎ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﺗﺎ‬
‫آن وﻗﺖ ﮐﺎرى ﭘﯿﺶ آرد ﮐﻪ ﻣﺮا از اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺗﻮ ﻣﻌﺎف دارد‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ‪ ،‬از اﯾﻦ راه ﺑﺮو و از راه ﻋﺬﯾﺐ و ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﭼﭗ ﮔﺮاى« ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و ﻋﺬﯾﺐ ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻪ ﻣﯿﻞ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺣﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻘﺒﮥ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﯿﺰار ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ در ﺑﯿﻀﻪ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ و ﯾﺎران ﺣﺮ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اى ﻣﺮدم! ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮده ﻫﺮ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ »ﺳﺘﻤﮕﺮى را ﺑﺒﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺧﺪا را ﺣﻼل ﺷﻤﺎرد و‬
‫ﭘﯿﻤﺎن ﺧﺪا را »ﺑﺸﮑﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا رود و ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﮔﻨﺎه و »ﺗﻌﺪى ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺮدار ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﯿﺐ او ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﺪا ﻓﺮض ﺑﺎﺷﺪ »ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺷﯿﻄﺎن در »آﻣﺪهاﻧﺪ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ رﺣﻤﺎن را رﻫﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﻫﻰ آوردهاﻧﺪ و ﺣﺪود را »ﻣﻌﻮق ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ و ﻏﻨﯿﻤﺖ را ﺧﺎص ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﺧﺪا را‬
‫ﺣﻼل »داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﻼل ﺧﺪا را ﺣﺮام ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﮐﺴﻢ ﮐﻪ »ﻋﯿﺒﮕﻮﯾﻰ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ‬
‫و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن ﺑﺎ ﺑﯿﻌﺖ ﺷﻤﺎ »ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﺪ و از ﯾﺎرﯾﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ »ﺧﻮﯾﺶ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ رﺷﺎد ﻣﻰﯾﺎﺑﯿﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻠﯿﻢ و ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ »ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻬﺎى‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2994:‬‬

‫»ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻘﺘﺪاى ﺷﻤﺎﯾﻢ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﺮا »از ﮔﺮدن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮدارﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ از ﺷﻤﺎ ﺗﺎزه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ »ﭘﺪرم و ﺑﺮادرم و ﻋﻤﻮزادهام ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮرده ﮐﺴﻰ اﺳﺖ »ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺐ ﺷﻤﺎ ﺧﻮرد‪،‬‬
‫اﻗﺒﺎل ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﻢ ﮐﺮدهاﯾﺪ و ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮﯾﺶ را »ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دادهاﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﺪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬زود‬
‫»ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﺑﻰﻧﯿﺎز ﺷﻮد‪ .‬درود ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺎت و رﺣﻤﺖ »ﺧﺪاى‪ «.‬و ﻫﻢ ﻋﻘﺒﮥ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﯿﺰار ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم در ذى ﺣﺴﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﮐﺎرﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬دﻧﯿﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ زﺷﺘﻰ ﮔﺮاﯾﯿﺪه‪.‬‬

‫»ﺧﯿﺮ آن ﺑﺮﻓﺘﻪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪه و از آن ﺗﻪ ﻇﺮﻓﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻌﺎﺷﻰ ﻧﺎﭼﯿﺰ‪» 404) (403 .‬ﭼﻮن ﭼﺮاﮔﺎه ﮐﻢ ﻣﺎﯾﻪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ و از ﺑﺎﻃﻞ »ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﯾﺪار ﺧﺪاى راﻏﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫»ﻣﺮگ ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺎﯾﻪ رﻧﺞ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﯾﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻨﻢ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى وى ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺮا ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮد و در آن ﺟﺎوﯾﺪ ﺑﻮدﯾﻢ و‬
‫ﯾﺎرى و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ ﺗﻮ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺪاﯾﻰ از دﻧﯿﺎ ﺑﻮد ﻗﯿﺎم ﺑﺎ ﺗﺮا ﺑﺮ‪ -‬اﻗﺎﻣﺖ دﻧﯿﺎ ﻣﺮﺟﺢ ﻣﻰداﺷﺘﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮاى وى دﻋﺎ‬
‫ﮐﺮد و ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا در‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2995:‬‬

‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﻮدت ﺑﺎش‪ .‬ﺻﺮﯾﺢ ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﺷﻮى‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ ﻣﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮑﺸﯿﺪ؟ ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ .‬ﺷﻌﺮ آن ﻣﺮد اوﺳﻰ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﯾﺎرى‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﺠﺎ ﻣﻰروى ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى؟ و ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﻣﻰروم ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﺮاى ﻣﺮد »اﮔﺮ ﻧﯿﺖ ﭘﺎك دارد »و ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﭘﯿﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﺪ »و ﺑﻪ ﺟﺎن از ﻣﺮدان ﭘﺎرﺳﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ »ﻋﺎر ﻧﯿﺴﺖ« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﯿﺪ‪ ،‬از او ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وى ﺑﺎ ﯾﺎراﻧﺶ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﻰرﻓﺖ و ﺣﺴﯿﻦ از‬
‫ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﺬﯾﺐ ﻫﺠﺎﻧﺎت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺮهﻫﺎى دور ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺎن را در آﻧﺠﺎ ﻣﻰﭼﺮاﻧﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﻬﺎر ﮐﺲ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺒﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﺒﻰ از آن ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل را ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﯾﺪك ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﺪﺷﺎن ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪(404 :‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫)‪» 405‬اى ﺷﺘﺮ ﻣﻦ »از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻰراﻧﻤﺖ ﺑﯿﻢ ﻣﮑﻦ »و ﺷﺘﺎب ﮐﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺳﺤﺮﮔﺎه »ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮاران و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮان‬
‫»ﺑﻪ ﻣﺮد واﻻ ﻧﺴﺐ ﺑﺮﺳﻰ »ﺑﺰرﮔﻮار آزاده ﮔﺸﺎده دل‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2996:‬‬

‫»ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺶ ﺑﺮاى ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﺠﺎ آورد‪» ،‬و ﺧﺪاﯾﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روزﮔﺎر »ﺑﺎﻗﻰ ﺑﺪارد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ اﺷﻌﺎر را‬
‫ﺑﺮاى وى ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ ﯾﺎ ﻇﻔﺮ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﺴﺎن ﮐﻪ از ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪاﻧﺪ ﺟﺰو ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺗﻮ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﯾﺎ‬
‫ﻣﻰدارم‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﯾﺎران و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎن ﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻬﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدى ﻣﺘﻌﺮض ﻣﻦ‬
‫ﻧﺸﻮى ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪاى از اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳﻮى ﺗﻮ آﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﯾﺎران ﻣﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮارى ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺑﻮده ﻋﻤﻞ ﻧﮑﻨﻰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﯿﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ از ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن ﺧﺒﺮ ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ «.‬ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻋﺎﯾﺬى ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از آن ﭼﻬﺎر‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم را رﺷﻮهﻫﺎى ﮐﻼن دادهاﻧﺪ و ﺟﻮاﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﭘﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ دوﺳﺘﯿﺸﺎن را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم دﯾﮕﺮ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻓﺮدا ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ آﯾﺎ از ﭘﯿﮑﻰ ﮐﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺧﺒﺮ دارﯾﺪ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮐﻰ ﺑﻮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻬﺮ ﺻﯿﺪاوى‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﺪو دﺳﺘﻮر داد ﺗﺮا ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﭘﺪرت را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ درود ﺗﻮ ﮔﻔﺖ و درود ﭘﺪرت ﮔﻔﺖ و اﺑﻦ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2997:‬‬

‫زﯾﺎد و ﭘﺪرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﺎرى ﺗﻮ ﺧﻮاﻧﺪ و از آﻣﺪﻧﺖ ﺧﺒﺮﺷﺎن داد و اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وى را از ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫زﯾﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺷﮏ در ﭼﺸﻢ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﺸﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮده )و ﺷﻬﺎدت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ( و ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮى ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ [1] .‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﻬﺸﺖ را ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ‬
‫ﮐﻦ و ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮار رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ و ذﺧﯿﺮهﻫﺎى ﺧﻮاﺳﺘﻨﻰ ﺛﻮاﺑﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آر‪ 406) (405 «.‬ﺟﻤﯿﻞ ﺑﻦ ﻣﺰﯾﺪ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﻧﮕﺮم و ﮐﺴﻰ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺴﺎن ﮐﻪ اﯾﻨﮏ‬
‫ﻣﺮاﻗﺐ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺖ ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮏ روز ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ از ﮐﻮﻓﻪ در آﯾﻢ و ﺳﻮى ﺗﻮ آﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﮐﻮﻓﻪ ﭼﻨﺪان‬
‫ﮐﺲ دﯾﺪم ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﯿﺶ از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺎ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪.‬‬

‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻧﺸﺎن ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ ﯾﮏ وﺟﺐ ﺟﻠﻮ ﻧﺮوى ﻧﺮو‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﺷﻬﺮى ﻓﺮود آﯾﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺖ در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﻔﻮظ دارد ﺗﺎ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﺒﯿﻨﻰ و ﺑﻨﮕﺮى ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﮐﺮد ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎ ﮐﻪ اﺟﺎ ﻧﺎم دارد ﺑﺮﺳﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا در آﻧﺠﺎ از ﺷﺎﻫﺎن ﻏﺴﺎن و‬
‫ﺣﻤﯿﺮ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﺳﯿﺎه و ﺳﺮخ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻮدهاﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺠﺎ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰآﯾﻢ ﺗﺎ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺗﺮا در دﻫﮑﺪه ﻓﺮود آرم‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﻣﺮوان ﻃﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﮐﻪ در اﺟﺎ و ﺳﻠﻤﻰ اﻗﺎﻣﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ده روز ﻧﻤﻰﮔﺬرد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻃﻰ ﭘﯿﺎده و ﺳﻮار ﺳﻮى ﺗﻮ رو ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺪت ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﺑﻤﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ دﻫﺪ ﻣﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪم‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺴﺖ ﻫﺰار ﻣﺮد ﻃﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﭘﯿﺶ روى ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺎر اﯾﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺎ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ را ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و اﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﻓَﻤِﻨْ ُﻬﻢْ ﻣﻦ ﻗَﻀﻰ ﻧَﺤْﺒَ ُﻪ وَ ﻣِ ْﻨﻬُﻢْ ﻣﻦ ﯾَﻨْ َﺘﻈِﺮُ وَ ﻣﺎ ﺑَﺪﱠﻟُﻮا ﺗَ ْﺒﺪِﯾﻠًﺎ ‪ 23 :33‬اﺣﺰاب ‪ 33‬آﯾﻪ ‪21‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2998:‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد آن رﻓﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ و ﻧﻤﻰداﻧﯿﻢ ﮐﺎر ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﻰاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ «.‬ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ وى وداع ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا ﺷﺮ ﺟﻦ و اﻧﺲ را از ﺗﻮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮاى ﮐﺴﺎﻧﻢ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪام و ﺧﺮﺟﻰ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰروم و اﯾﻦ را‬
‫ﭘﯿﺸﺸﺎن ﻣﻰﻧﻬﻢ‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ ﭘﯿﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ آﻣﺪم ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎران ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺸﺘﺎب‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ از ﮐﺎر آن ﮐﺴﺎن ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﺑﺸﺘﺎﺑﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎﻧﻢ رﺳﯿﺪم و ﻟﻮازﻣﺸﺎن را ﺑﺪادم و ﺳﻔﺎرش ﮐﺮدم‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻢ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺑﺎر رﻓﺘﺎرى ﻣﻰﮐﻨﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻧﻤﻰﮐﺮدى‪ 407) (406 «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺘﻢ و از راه ﺑﻨﻰ ﺛﻌﻞ روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﺬﯾﺐ‬
‫ﻫﺠﺎﻧﺎت رﺳﯿﺪم ﺳﻤﺎﻋﮥ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ و ﺧﺒﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ را ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺑﻨﻰ ﻣﻘﺎﺗﻞ رﺳﯿﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪاى آﻧﺠﺎ زدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﯿﻤﻪ از ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ ﺟﻌﻔﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬او‬
‫را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ «.‬و ﮐﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺮﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ «.‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از‬
‫ﮐﻮﻓﻪ در آﻣﺪم ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ وارد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ او را ﺑﺒﯿﻨﻢ و او ﻣﺮا ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺒﯿﺪ اﷲ وارد ﺷﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﺑﻨﺸﺴﺖ و‬
‫او را دﻋﻮت ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﺎر ﻗﯿﺎم ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪2999:‬‬

‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﺣﺮ ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺮاى وى ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﯾﺎرى ﻣﺎ ﻧﻤﻰﮐﻨﻰ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و ﺟﺰو ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﯿﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﻣﺒﺎش‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺎ را‬
‫ﺑﺸﻨﻮد و ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﺘﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ «.‬ﻋﻘﺒﮥ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ آﺧﺮ ﺷﺐ ﺷﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻤﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺑﮕﯿﺮى‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻮر ﺣﺮﮐﺖ داد و ﻣﺎ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻗﺼﺮ ﺑﻨﻰ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﻟﺨﺘﻰ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﭼﺮﺗﻰ زد و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ‬
‫اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن و اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ« و اﯾﻦ را دو ﺑﺎر ﯾﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮش ﻋﻠﻰ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن و اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺪر ﺟﺎن! ﻓﺪاﯾﺖ‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﺣﻤﺪ و اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﮐﻢ ﭼﺮﺗﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮارى ﺑﺮ اﺳﺒﻰ دﯾﺪم ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم رواﻧﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮﮔﻬﺎ ﻧﯿﺰ رواﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ از ﻣﺮگ ﻣﺎ ﺧﺒﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن‪ 408) (407 ،‬ﺧﺪا ﺑﺪ ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﯿﺎورد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭼﺮا‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن! ﭼﻪ اﻫﻤﯿﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ ﺟﺎن ﻣﻰدﻫﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى ﻧﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎداﺷﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪرى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪى داده ﺗﺮا دﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ در آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﮑﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﯾﺎران ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺘﻔﺮﻗﺸﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺮ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3000:‬‬

‫ﻣﻰآﻣﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻧﯿﺰ او را ﭘﺲ ﻣﻰﺑﺮد و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ و راه‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ راه ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﻨﻮى رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺳﻮارى ﺑﺮ اﺳﺒﻰ اﺻﯿﻞ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮد و ﮐﻤﺎﻧﻰ ﺑﺸﺎﻧﻪ داﺷﺖ و از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻰ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم و ﯾﺎراﻧﺶ‬
‫ﺳﻼم ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺮ داد ﮐﻪ از اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻮد و ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدهام ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺪار در زﻣﯿﻦ ﺑﺎز ﺑﻰ‪ -‬ﺣﺼﺎر و آب‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهام دﺳﺘﻮر دادهام ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﯿﺎرد ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺮا اﺟﺮا ﮐﺮدهاى‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﯿﺮ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ ﺷﻤﺎ را در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﺪارم‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﻧﻈﺮ وى اﺟﺮا ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﻬﺎﺟﺮ ﮐﻨﺪى ﻧﻬﺪى‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﺒﯿﺪ اﷲ زﯾﺎد ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و رو ﺑﻪ او ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﺴﯿﺮ ﺑﺪى ﻫﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى ﻧﯿﺰ ﯾﮑﻰ‬
‫از ﻣﺮدم ﮐﻨﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺎر آﻣﺪهاى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮐﺎرى آﻣﺪهام ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﭘﯿﺸﻮاﯾﻢ‬
‫ﮐﺮدهام و ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺘﻢ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدهام‪ «.‬اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎء ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺼﯿﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﺮدهاى و اﻃﺎﻋﺖ ﭘﯿﺸﻮاى ﺧﻮﯾﺶ در ﮐﺎر ﻫﻼﮐﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﻧﻨﮓ و ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺴﺘﻪاى ﮐﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫وَ ﺟَﻌَﻠْﻨﺎﻫُ ْﻢ أَﺋِﻤﱠﮥً ﯾَ ْﺪﻋُﻮنَ إِﻟَﻰ اﻟﻨﱠﺎ ِر وَ ﯾَﻮْمَ اﻟْﻘِﯿﺎﻣَﮥِ ﻻ ﯾُﻨْﺼَﺮُونَ ‪[1] 41 :28‬‬

‫__________________________________________________‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫]‪ [1‬ﺳﻮره ‪ 48‬آﯾﻪ ‪41‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3001:‬‬

‫ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﯾﺎرى ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﻮاى ﺗﻮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ را وادار ﮐﺮد در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰآب و آﺑﺎدى‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻣﺎن در اﯾﻦ دﻫﮑﺪه ﻓﺮود آﯾﯿﻢ‪ «.‬ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻧﯿﻨﻮى ﺑﻮد‪ 409) (408 .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺪرت اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺪارم‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا! ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﻨﺎن‪ ،‬آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﻰآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم‪ ،‬از ﭘﻰ اﯾﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺳﻮى ﻣﺎ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎب‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺎرﯾﻢ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﮐﺴﻰ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺳﻮى اﯾﻦ دﻫﮑﺪه روﯾﻢ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود‬
‫آﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﻓﺮات‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﺬارﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮓ ﮐﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﭼﻪ دﻫﮑﺪهاﯾﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻘﺮ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ از ﻋﻘﺮ ]‪ [1‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﻰﺑﺮم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و اﯾﻦ ﺑﻪ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬دوم ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﯾﮑﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮدا ﺷﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﮐﺲ از ﮐﻮﻓﻪ ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ آﻣﺪن اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﺳﺎﻻر ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﮐﺲ از ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮى دﺳﺘﺒﻰ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ دﯾﻠﻤﺎن آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ وﻻﯾﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﻣﺎن رى را ﺑﻪ ﻧﺎم وى ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫و‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﻰﻓﺮزﻧﺪى و ﻧﺎزاﯾﻰ و ﭘﻰ ﮐﺮدن ﭼﻬﺎر ﭘﺎ و ﺗﺒﺎﻫﻰ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3002:‬‬

‫دﺳﺘﻮر رﻓﺘﻦ داده ﺑﻮد و او ﺑﺎ ﮐﺴﺎن در ﺣﻤﺎم اﻋﯿﻦ اردو زده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﮐﺎر ﺣﺴﯿﻦ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻮد رو ﺳﻮى ﮐﻮﻓﻪ ﮐﺮد‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ رو و ﭼﻮن از ﮐﺎر ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﻣﺎن و او ﻓﺮاﻏﺖ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻮى‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰروى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دارى‪ ،‬ﺑﺪار‪ «.‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را ﭘﺴﻤﺎن دﻫﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺎ وى ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز را ﻣﻬﻠﺘﻢ‬
‫ده ﺗﺎ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮد و ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﻪ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮد او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ زاده وى ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬داﯾﻰ ﺟﺎن ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮو ﮐﻪ ﻋﺼﯿﺎن‬
‫ﺧﺪا ﮐﺮدهاى و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى ﻧﮑﺮدهاى ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﻧﯿﺎ و ﻣﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺬرى و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﻤﻪ زﻣﯿﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ‬
‫و واﮔﺬارى‪ ،‬از آن ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا روى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻧﻤﻰروم‪«.‬‬
‫‪ 410) (409‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر ﺟﻬﻨﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ وى‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫رﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﯿﺮ دﺳﺘﻮرم داد ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻮاب ﺑﺪارد‪،‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮد و ﻣﮑﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ و ﯾﮑﻰ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮏ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺴﺎن‬
‫را ﺑﺮاى ﺣﺮﮐﺖ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3003:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ وى رﻓﺘﻢ و دﯾﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺮا دﯾﺪ روى از ﻣﻦ ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﺳﻮى‬
‫ﺣﺴﯿﻦ دارد و از ﭘﯿﺶ وى در آﻣﺪم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاى و ﻣﺮدم از‬
‫آن ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ رأى ﺗﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﮐﻦ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن ﮐﻮﻓﻪ را ﮐﻪ ﻣﻦ در‬
‫ﮐﺎر ﺟﻨﮓ ﮐﻔﺎﯾﺖ و ﻟﯿﺎﻗﺖ ﺑﺮﺗﺮ از او ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻧﺎم ﺑﺮد اﻣﺎ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﮐﻮﻓﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻰ‪ ،‬درﺑﺎره ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ از ﺗﻮ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه‬
‫ﻣﺎ ﻣﻰروى ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را ﭘﺲ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺻﺮار وى را ﺑﺪﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﯿﺮوم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر‬
‫ﻫﺰار ﮐﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﻓﺮداى روزى ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ در ﻧﯿﻨﻮى ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد وى رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺰره ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺣﻤﺴﻰ را ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮو و ﺑﭙﺮس‬
‫ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺰره از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺮم ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ وى‬
‫رود‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﮕﻰ درﯾﻎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻌﺒﻰ ﮐﻪ ﯾﮑﻪ ﺳﻮارى دﻟﯿﺮ ﺑﻮد و از ﻫﯿﭻ ﮐﺎرى روى ﮔﺮدان ﻧﺒﻮد ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﯿﺶ‬
‫وى ﻣﻰروم ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮى ﻣﻰﮐﺸﻤﺶ‪ «.‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮى ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺶ‬
‫وى ﺑﺮو و ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3004:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺜﯿﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﻋﺪى او را ﺑﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ! ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‬
‫ﺷﺮورﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰى و ﻏﺎﻓﻞ ﮐﺸﻰ از ﻫﻤﻪ ﺟﺴﻮرﺗﺮ اﺳﺖ ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪه‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﻧﺰدﯾﮏ وى‬
‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺬار‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهام‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮش ﻣﻰﮔﯿﺮﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاﻧﺪ‬
‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﻢ و اﮔﺮ اﺑﺎ دارﯾﺪ از ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻰروم‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮت را ﻣﻰﮔﯿﺮم آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﯾﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺰﻧﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﻰ را ﮐﻪ آوردهاى ﺑﮕﻮى و ﻣﻦ از ﻃﺮف ﺗﻮ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﻧﻤﻰﮔﺬارم ﺑﻪ او‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮى ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﮐﺎرهاى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮐﺜﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ و ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫‪ 411) (410‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻗﺮة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺣﻨﻈﻠﻰ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»اى ﻗﺮه واى ﺗﻮ! ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺒﯿﻦ و از او ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺮه ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺣﺴﯿﻦ او را ﺑﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻰآﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﯾﻦ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﯿﺪ؟« ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮑﻰ از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ اﺳﺖ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺗﻤﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮزاده ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻦ او‬
‫را ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﻘﯿﺪت ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺮه ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﭘﯿﺎم ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺪو رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﺮه ﭘﺴﺮ ﻗﯿﺲ! واى ﺗﻮ‪،‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3005:‬‬

‫ﭼﺮا ﭘﯿﺶ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدى؟ اﯾﻦ ﻣﺮد را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭘﺪراﻧﺶ ﻣﺎ و ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﯾﺎرى ﮐﻦ‪ «.‬ﻗﺮه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ﺟﻮاب ﭘﯿﺎم ﯾﺎرم ﭘﯿﺶ او ﺑﺎز ﻣﻰروم‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﻣﯿﺪوارم ﺧﺪا ﻣﺮا از ﭘﯿﮑﺎر وى ﻣﻌﺎف ﺑﺪارد‪ «.‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻓﺎﯾﺪ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻦ وﻗﺘﻰ ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود آﻣﺪم ﮐﺴﻰ ﭘﯿﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎدم »و ﭘﺮﺳﯿﺪم ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ و‬
‫ﻣﻰﺟﻮﯾﺪ؟‬

‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﻦ »آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﯾﻢ و آﻣﺪم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ و رأﯾﻰ ﺟﺰ آن »دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻰروم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى ﻣﺎ ﺑﻪ او ﺑﻨﺪ ﺷﺪه »اﻣﯿﺪ رﻫﺎﯾﻰ دارد »اﻣﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﯿﻢ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى ﻓﻬﻤﯿﺪم ﺑﻪ »ﺣﺴﯿﻦ ﺑﮕﻮ او و ﻫﻤﻪ ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3006:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﮐﺮد‪ ،‬رأى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ 412) (411 «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺳﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺪس ﻣﻰزدم ﮐﻪ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳﻼﻣﺖ را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮد‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪاى از ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى و آب ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻗﻄﺮه »از آن ﻧﻨﻮﺷﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻘﻰ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺧﻮى ﻣﻈﻠﻮم‪،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪» ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج را ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﻮار ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ آﺑﮕﺎه را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯿﺎن ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى آب ﺣﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﯾﮏ ﻗﻄﺮه آب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﺳﻪ روز ﭘﯿﺶ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺼﯿﻦ ازدى ﮐﻪ ﻧﺴﺐ از ﺑﺠﯿﻠﻪ داﺷﺖ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ آب را ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ‬
‫آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﯾﮏ ﻗﻄﺮه از آن ﻧﻤﻰﭼﺸﻰ ﺗﺎ از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻤﯿﺮى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ او را از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﮑﺶ و‬
‫ﻫﺮﮔﺰ او را ﻧﺒﺨﺶ‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد ﻋﯿﺎدﺗﺶ ﮐﺮدم ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﯾﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ دﯾﺪﻣﺶ آب ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺷﮑﻤﺶ ﭘﺮ ﻣﻰﺷﺪ و ﻗﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎز آب ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺷﮑﻤﺶ ﭘﺮ ﻣﻰﺷﺪ و ﻗﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﯿﺮاب ﻧﻤﻰﺷﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎن داد‪ .‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺳﺨﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻰ ﺳﻮار و ﺑﯿﺴﺖ ﭘﯿﺎده ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﯿﺴﺖ ﻣﺸﮏ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﻧﺰدﯾﮏ آب رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺟﻤﻠﻰ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﯿﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﯿﺴﺘﻰ ﺑﮕﻮ ﺑﺮاى‬
‫ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3007:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪهاﯾﻢ از اﯾﻦ آب ﮐﻪ ﻣﺎ را از آن ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻨﻮﺷﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻮش‪ ،‬ﻧﻮش ﺟﺎﻧﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺴﯿﻦ و اﯾﻦ‬
‫ﮔﺮوه از ﯾﺎراﻧﺶ ﮐﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ ﺗﺸﻨﻪاﻧﺪ ﯾﮏ ﻗﻄﺮه ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﮐﺴﺎن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا راﻫﻰ ﺑﺮاى آب دادن اﯾﻨﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺎ را اﯾﻨﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ آب را از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﯾﺎران ﻧﺎﻓﻊ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺸﮑﻬﺎ را ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ« ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺸﮑﻬﺎ را ﭘﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﯾﺎراﻧﺶ ﭘﯿﺶ‬
‫دوﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﺴﺸﺎن زدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮوﯾﻢ‪ «.‬اﻣﺎ راﻫﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ 413) (412 .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ و درﮔﯿﺮى اﻧﺪﮐﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﯾﺎران‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﮐﻪ از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺻﺪاء ﺑﻮد‪ ،‬زﺧﻢ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل زﺧﻤﺶ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﭘﺲ از‬
‫آن ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ و از ﻫﻤﺎن زﺧﻢ ﺑﻤﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻬﺎ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و آب را ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﻪ اﻧﺼﺎرى را ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ اﻣﺸﺐ ﻣﯿﺎن اردوﮔﺎه ﻣﻦ و اردوﮔﺎه ﺧﻮدت‬
‫ﻣﺮا ﺑﺒﯿﻦ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﺎران‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺖ دور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از آﻧﻬﺎ دور ﺷﺪﯾﻢ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺻﺪا و ﺳﺨﻨﺸﺎن را ﻧﻤﻰﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻃﻮل دادﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﻰ از ﺷﺐ ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از آن ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ ﯾﺎراﻧﺸﺎن ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﮐﺴﺎن درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺳﺨﻦ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3008:‬‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﯿﺎ و دو اردو را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺬارﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﺎﻧﻪام را وﯾﺮان ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻦ آﻧﺮا ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻰﺳﺎزم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻣﻼﮐﻢ را‬
‫ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬از اﻣﻮال ﺧﻮدم در ﺣﺠﺎز ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﻋﻤﺮ اﯾﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﯾﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎن ﺑﻰآﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى ﺷﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ و ﺻﻘﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﯿﺮ و دﯾﮕﺮ اﻫﻞ رواﯾﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﺟﻤﻊ راوﯾﺎن ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ از آن آﻣﺪهام ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدم‪ ،‬ﯾﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ‬
‫ﯾﺰﯾﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻣﻰﻧﻬﻢ ﮐﻪ در ﮐﺎر ﻓﯿﻤﺎ ﺑﯿﻦ‪ ،‬رأى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از‪ -‬ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺮز ﺑﺎﺷﻢ و ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬ﻋﻘﺒﮥ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺑﻮدم ﺑﺎ وى از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻢ و از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ 414) (413 ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ از او ﺟﺪا ﻧﺸﺪم و از ﺳﺨﻨﺎن وى ﺑﺎ‬
‫ﮐﺴﺎن در ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻣﮑﻪ و در راه و در ﻋﺮاق و در اردوﮔﺎه ﺗﺎ ﺑﻪ روز ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺒﻮد و ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻧﻬﺪ ﯾﺎ او را ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از ﻣﺮزﻫﺎى‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮاخ ﺑﺮوم ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﺎر ﮐﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﻰﮐﺸﺪ‪ «.‬اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻫﻤﺪاﻧﻰ و ﺻﻘﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﯿﺮ ﮐﻪ ﻣﮑﺮر‪ ،‬ﺳﻪ ﯾﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3009:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آﺗﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮد و اﺗﻔﺎق آورد و ﮐﺎر اﻣﺖ را »ﺑﻪ ﺻﻼح آورد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ از‬
‫آن آﻣﺪه ﺑﺎز‪» -‬ﮔﺮدد ﯾﺎ او را ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻓﺮﺳﺘﯿﻢ و ﯾﮑﻰ از »ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﻘﻮق و‬
‫ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ ﯾﺰﯾﺪ »اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رود و دﺳﺖ در دﺳﺖ وى ﻧﻬﺪ ﮐﻪ رأى ﺧﻮﯾﺶ را در ﮐﺎر »ﻓﯿﻤﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ و اﯾﻦ ﻣﺎﯾﻪ رﺿﺎى ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺻﻼح اﻣﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮدﯾﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺪرزﮔﻮى اﻣﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ و ﻣﺸﻔﻖ ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﻣﻰﭘﺬﯾﺮم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻮ ﻓﺮود آﻣﺪه و ﮐﻨﺎر ﺗﺴﺖ اﯾﻦ را از او ﻣﻰﭘﺬﯾﺮى؟ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﯾﺎر ﺗﻮ ﺑﺮود و دﺳﺖ در دﺳﺘﺖ ﻧﻨﻬﺎده ﺑﺎﺷﺪ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻗﻮت و ﻋﺰت از آن وى ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ از آن ﺗﻮ‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﭙﺬﯾﺮ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ او و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺗﻮ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻰﮐﻨﻰ اﺧﺘﯿﺎر ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﻰﺑﺨﺸﻰ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﻣﯿﺎن دو اردوﮔﺎه ﻣﻰﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺐ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬رأى ﺗﻮ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را‬
‫ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻮا و ﻣﻄﯿﻊ او ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ اﺑﺎ ﮐﺮد ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮓ ﮐﻪ ﺳﺎﻻر ﻗﻮﻣﻰ و ﮔﺮدن او‬
‫را ﺑﺰن و ﺳﺮش را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ 415) (414 «.‬اﺑﻮ ﺟﻨﺎب ﮐﻠﺒﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺮا ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهام ﮐﻪ دﺳﺖ از او ﺑﺪارى ﯾﺎ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3010:‬‬

‫»وﻗﺖ ﺑﮕﺬراﻧﻰ ﯾﺎ اﻣﯿﺪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻘﺎ ﺑﺪو ﺑﺪﻫﻰ ﯾﺎ ﺑﻤﺎﻧﻰ و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ از او »وﺳﺎﻃﺖ ﮐﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮ اﮔﺮ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎراﻧﺶ ﮔﺮدن‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ »را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺳﻮى ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ درﯾﻎ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ و »ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮﯾﺰ و اﻋﻀﺎﺷﺎن‬
‫را ﺑﺒﺮ ﮐﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق اﯾﻦ ﮐﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺴﯿﻦ »ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ اﺳﺐ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ و ﭘﺸﺖ وى ﺑﺘﺎز ﮐﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺣﻖ‬
‫»ﻧﺎﺷﻨﺎس و ﺳﺘﻤﮕﺮ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮدم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر از ﭘﺲ ﻣﺮگ زﯾﺎﻧﻰ »ﻣﻰزﻧﺪ وﻟﻰ ﻗﻮﻟﻰ دادهام ﮐﻪ اﮔﺮ او را ﮐﺸﺘﻢ ﺑﺎ وى‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ »دﺳﺘﻮر ﻣﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدى ﭘﺎداش ﺷﻨﻮ اى ﻣﻄﯿﻊ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﯿﻢ و اﮔﺮ ﻧﮑﺮدى از »ﻋﻤﻞ ﻣﺎ و ﺳﭙﺎه ﻣﺎ ﮐﻨﺎره‬
‫ﮐﻦ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه واﮔﺬار ﮐﻪ دﺳﺘﻮر »ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او دادهاﯾﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪ «.‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﻋﺎﻣﺮى‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﮔﺮﻓﺖ او و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﺤﻞ ﮐﻪ ﻋﻤﻪاش ام اﻟﺒﻨﯿﻦ دﺧﺘﺮ ﺣﺰام زن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮده ﺑﻮد و ﻋﺒﺎس و ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤﺎن را او آورده ﺑﻮد ﺑﭙﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﺤﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى‬
‫اﻣﯿﺮ را ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺣﺴﯿﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﺎﯾﻠﻰ اﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ‪ «.‬و دﺑﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ آن را ﺑﺎ ﻏﻼم ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺰﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﭼﻮن ﭘﯿﺸﺸﺎن رﺳﯿﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ اﻣﺎن را داﯾﻰ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ «.‬ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬داﯾﻰ ﻣﺎ را ﺳﻼم ﮔﻮى و‬
‫ﺑﮕﻮى ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎن ﺧﺪا از اﻣﺎن ﭘﺴﺮ ﺳﻤﯿﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﯿﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺮدى؟ واى ﺗﻮ‪ .‬ﺧﺪا ﺧﺎﻧﻪات را‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﮑﻨﺪ و ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪهاى زﺷﺖ ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا داﻧﻢ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3011:‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﻮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻰ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﮐﺎرى را ﮐﻪ اﻣﯿﺪ داﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﺻﻼح آﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﮐﺮدى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻰ واﻻﻣﻨﺶ ﻣﯿﺎن دو ﭘﻬﻠﻮى اوﺳﺖ‪ «.‬ﺷﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﮐﺮد؟ ﻓﺮﻣﺎن اﻣﯿﺮت را‬
‫اﺟﺮا ﻣﻰﮐﻨﻰ و دﺷﻤﻦ او را ﻣﻰﮐﺸﻰ؟ اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺎه و اردو را ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﺬار‪ 416) (415 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ .‬ﺧﻮدم اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻋﻬﺪه‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺗﻮ ﺑﺎش‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺎﻣﮕﺎه ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻧﻪ روز از ﻣﺤﺮم رﻓﺘﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮان ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس و ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺴﺮان‬
‫ﻋﻠﻰ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﮑﺎر دارى و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮان ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در اﻣﺎﻧﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ را ﻧﯿﺰ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ داﯾﻰ ﻣﺎ ﺑﻮدى در اﯾﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﻣﺎن ﻧﺪارد ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫اﻣﺎن ﻧﻤﻰدادى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﺪا داد‪» :‬اى ﺳﭙﺎه ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﯿﻦ و ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎش‪ «.‬و ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺳﻮار ﺷﺪ و از ﭘﺲ‬
‫ﻧﻤﺎز ﭘﺴﯿﻨﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ در ﺧﯿﻤﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﮑﯿﻪ داﺷﺖ و در ﺣﺎل ﭼﺮت ﺳﺮش‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫زﯾﻨﺐ ﺧﻮاﻫﺮش ﺳﺮ و ﺻﺪا را ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر ﺻﺪاﻫﺎ را ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮى؟«‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻮاب دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ اﻣﺸﺐ ﭘﯿﺶ ﻣﺎ ﻣﯿﺎﯾﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮﯾﺶ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﻣﻦ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3012:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى از ﺗﻮ دور‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ ﮐﻢ آرام ﺑﺎش‪ ،‬رﺣﻤﺎﻧﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر! ﻗﻮم آﻣﺪﻧﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺎس ﺑﺮادرم‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺸﯿﻦ و ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺮو و ﺑﮕﻮ‪:‬‬

‫ﭼﮑﺎر دارﯾﺪ و ﻣﻘﺼﻮدﺗﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﺳﻮار و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ و ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪهاﯾﺪ و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﺳﺘﻮر اﻣﯿﺮ‬
‫آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﻣﯿﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدم و آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﯿﺪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او را ﺑﺒﯿﻦ و اﯾﻦ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮى آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ وى‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺘﺎﺧﺖ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮﯾﺪ ﯾﺎران وى ﺑﺎ ﻗﻮم ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‬
‫ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺳﺨﻦ ﮐﻦ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻨﻢ‪ «.‬زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ‬
‫اﯾﻦ را آﻏﺎز ﮐﺮدى‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﻓﺮدا ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا روﻧﺪ‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﻤﺒﺮ او را ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﮐﺴﺎن و ﺧﺎﻧﺪان وى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺤﺮ ﺧﯿﺰ و ذﮐﺮﮔﻮى اﯾﻦ ﺷﻬﺮ را‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى ﻗﻮم ﺑﺪى ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «.‬ﻋﺰره ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮔﻔﺖ‪» 417) (416 :‬ﺗﻮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻰ ﺧﻮدت را ﭘﺎك‬
‫ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻰ‪ «.‬زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺰره‪ ،‬ﺧﺪا او را ﭘﺎك ﮐﺮده و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه‪ .‬اى ﻋﺰره از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﮑﺨﻮاه ﺗﻮام‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﺒﺎش ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3013:‬‬

‫ﺑﺮاى ﮐﺸﺘﻦ ﻧﻔﻮس ﭘﺎك ﮐﻤﮏ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﻫﯿﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮدى‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دوﺳﺘﺪار‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮدﻧﻢ را دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮى ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ وى ﻧﺎﻣﻪاى ﻧﻨﻮﺷﺘﻢ و ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﮐﺴﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى او ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدم و ﻫﺮﮔﺰ وﻋﺪه ﯾﺎرى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﻧﺪادم وﻟﻰ راه‪ ،‬ﻣﻦ و او را ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪ و ﭼﻮن او را‬
‫ﺑﺪﯾﺪم ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﺎ ﻗﺮاﺑﺖ وى ﺑﺎ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺳﻮى دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ و دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ رواﻧﺴﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫دﯾﺪم ﮐﻪ ﯾﺎرﯾﺶ ﮐﻨﻢ و ﺟﺰو دﺳﺘﻪ او ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﺣﻖ ﺧﺪا و ﺣﻖ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دادهاﯾﺪ ﻣﺪاﻓﻊ وى ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺘﺎﺧﺖ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺎﺿﺮان اﺑﻮ‪ -‬ﻋﺒﺪ اﷲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﺮوﯾﺪ ﺗﺎ‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و او در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺳﺨﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﻮد ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ آوردهاﯾﻢ و ﮐﺎرى را ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﯿﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ آن را رد ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ آن ﺷﺐ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ ﺑﺮد ﺗﺎ دﺳﺘﻮر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﺶ وﺻﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺎم را آورد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اى ﺷﻤﺮ رأى ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺳﺎﻻر ﺗﻮﯾﻰ‪ ،‬و رأى ﺗﻮ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‬
‫رو ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ رأى دارﯾﺪ؟« ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﯿﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﯾﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫را از ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮى‪ «.‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﮐﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﺎ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3014:‬‬

‫ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺸﺐ را ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن ﻧﻤﻰدادم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدى ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺮده ﺑﻮد ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺮد و اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻰ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﺪم ﻋﻘﺐ ﺑﯿﻨﺪاز و اﻣﺸﺐ از ﻣﺎ ﺑﺎزﺷﺎن دار‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ اﻣﺸﺐ ﺑﺮاى ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﻧﻤﺎز ﮐﻨﯿﻢ و دﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ و اﺳﺘﻐﻔﺎر‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﮐﺮدن و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪ و دﻋﺎى ﺑﺴﯿﺎر و اﺳﺘﻐﻔﺎر را دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺘﻪام‪ 418) (417 «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﯿﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ و ﺟﺎﯾﻰ اﯾﺴﺘﺎد ﮐﻪ ﺻﺪا رس ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ ﻓﺮدا ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن‬
‫دادﯾﻢ اﮔﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮﻣﺎن ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﯿﻢ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﯿﺪ ولﮐﻨﺘﺎن ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮏ او ﺷﺪم ﮐﻪ ﺑﺸﻨﻮم ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدم‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﭘﺪرم ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬و او را »ﺑﺮ ﮔﺸﺎﯾﺶ و ﺳﺨﺘﻰ ﺣﻤﺪ ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺣﻤﺪ ﺗﻮ ﻣﻰﮐﻨﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺒﺮى »ﮐﺮاﻣﺖ دادى و ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﺎد دادى و ﺑﻪ ﮐﺎر دﯾﻦ داﻧﺎ ﮐﺮدى‪ ،‬ﮔﻮش و »ﭼﺸﻢ و دﻟﻤﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪى و‬
‫ﺟﺰو ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﻤﺎن ﻧﮑﺮدى‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﯾﺎراﻧﻰ »ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﯾﺎراﻧﻢ ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻰ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮدم ﻧﮑﻮﺗﺮ »و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺪوﺳﺖﺗﺮ‪.‬‬

‫»ﺧﺪا ﻫﻤﻪﺗﺎن را از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﻢ »ﻓﺮدا روزﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻦ اﺟﺎزهﺗﺎن ﻣﻰدﻫﻢ‪» ،‬ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻦ ﻫﻤﮕﯿﺘﺎن ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺎن‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3015:‬‬

‫»ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻧﺮا وﺳﯿﻠﻪ رﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ارﺣﺒﻰ ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺘﯿﻢ‬
‫و ﺑﻪ او ﺳﻼم ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﯿﻢ ﺳﻼم ﻣﺎ را ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ و ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﯾﻢ؟‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬آﻣﺪهاﯾﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﮔﻮﯾﯿﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ و دﯾﺪار ﺗﺎزه ﮐﻨﯿﻢ و ﺧﺒﺮ اﯾﻦ ﮐﺴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻮ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻨﮕﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﺲ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮ‬
‫ﺗﮑﯿﻪﮔﺎﻫﻰ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺮﻣﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﯿﻢ و ﺑﺮاى او دﻋﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﺮا ﯾﺎرى ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﺪ؟« ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮض دارم و ﻧﺎﻧﺨﻮار دارم‪ «.‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻗﺮض دارم و ﻧﺎﻧﺨﻮار‬
‫دارم اﻣﺎ اﮔﺮ اﺟﺎزه دﻫﻰ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ دﯾﺪم ﺟﻨﮕﺎورى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺮوم‪ 419) (418 ،‬ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫دﻓﺎع از ﺗﻮ ﺷﻮد ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﺎزه دارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺒﻮدم و ﭼﻮن ﺷﺐ رﺳﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮏ ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ آﻧﺮا وﺳﯿﻠﻪ رﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﯾﮑﻰ از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮد و در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎﯾﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﺧﺪا ﮔﺸﺎﯾﺶ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﻮم ﻣﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ از ﺗﻌﻘﯿﺐ دﯾﮕﺮان ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮادراﻧﺶ و ﭘﺴﺮاﻧﺶ و ﺑﺮادرزادﮔﺎﻧﺶ و دو ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ؟ ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮ ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ؟ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ روزى را ﻧﯿﺎرد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﺎس اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﻪ زﺑﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3016:‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮان ﻋﻘﯿﻞ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﻪ اﺟﺎزهﺗﺎن دادم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﭼﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ؟ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺰرگ و ﺳﺮور و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻤﻮﯾﻤﺎن را ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻋﻤﻮﻫﺎ ﺑﻮد رﻫﺎ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺮ‬
‫ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﯿﻢ و ﯾﮏ ﻧﯿﺰه و ﯾﮏ ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﺰدﯾﻢ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﯿﻢ ﭼﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﮐﺴﺎﻧﻤﺎن را‬
‫ﻓﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﻢ ﺗﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﺖ ﺷﻮﯾﻢ ﺧﺪا زﻧﺪﮔﻰ از ﭘﺲ ﺗﺮا روﺳﯿﺎه ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ اﺳﺪى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺗﺮا رﻫﺎ ﮐﻨﯿﻢ و ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ در ﮐﺎر اداى ﺣﻖ ﺗﻮ ﻧﮑﻮﺷﯿﺪهاﯾﻢ؟ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺰهام را در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎﺷﺎن ﺑﺸﮑﻨﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮم ﭼﻨﺪاﻧﮑﻪ دﺳﺘﻪ آن ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮﺑﺘﺸﺎن ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮم‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻼح ﺑﺮاى ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ‬
‫دﻓﺎع از ﺗﻮ ﭼﻨﺪان ﺳﻨﮕﺸﺎن ﻣﻰزﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻤﯿﺮم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻨﻔﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا رﻫﺎ ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ در وﺟﻮد ﺗﻮ ﺣﺮﻣﺖ ﻏﯿﺎب ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮم آﻧﮕﺎه زﻧﺪه‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮم ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﻰرود و ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﭼﻨﯿﻨﻢ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮم ﺗﺎ ﭘﯿﺶ روﯾﺖ ﺑﻤﯿﺮم‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﻨﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﺘﻦ اﺳﺖ و آﻧﮕﺎه ﮐﺮاﻣﺘﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوﺳﺖ‬
‫دارم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم و زﻧﺪه ﺷﻮم و ﺑﺎز‪ -‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﻫﺰار ﺑﺎر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم و ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻦ ﺑﻠﯿﻪ را از‬
‫ﺟﺎن ‪ 420) (419‬ﺗﻮ و ﺟﺎن اﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮ دور ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﯾﺎران وى ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﻮد و از ﯾﮏ روى‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ ﺑﺎ ﺳﯿﻨﻪ و ﺻﻮرت و دﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮا ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و ﭼﻮن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﯾﻢ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮﯾﺶ را ادا ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﺑﻪ ﺳﺮ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3017:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮدهاﯾﻢ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺒﻰ ﮐﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﭘﺪرم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻋﻤﻪام زﯾﻨﺐ ﭘﯿﺸﻢ ﺑﻮد و ﭘﺮﺳﺘﺎرﯾﻢ‬
‫ﻣﻰﮐﺮد‪ .‬ﭘﺪرم در ﺧﯿﻤﻪ ﺧﻮﯾﺶ از ﯾﺎران ﮔﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻮى‪ ،‬ﻏﻼم اﺑﻮ ذر ﻏﻔﺎرى ﭘﯿﺶ وى ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد و آﻧﺮا درﺳﺖ ﻣﻰﮐﺮد‪ .‬ﭘﺪرم ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»اى روزﮔﺎر ﭘﻠﯿﺪ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﺑﺪى »و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﺎن »ﯾﺎران و دﻧﯿﺎﺟﻮﯾﺎن ﮐﺸﺘﻪ دارى »روزﮔﺎر ﻋﻮض ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮد‬
‫»ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاى ﺟﻠﯿﻞ اﺳﺖ »و ﻫﺮ زﻧﺪهاى ﺑﻪ راه ﻣﺮگ ﻣﻰرود‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را دو ﺳﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪم و ﻣﻘﺼﻮد‬
‫وى را ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ و اﺷﮑﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﮑﻢ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻢ و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪم و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻼ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻪام ﻧﯿﺰ آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮدم ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬زن ﺑﻮد و زﻧﺎن رﻗﺖ دارﻧﺪ و اﺳﺘﻌﺪاد زارى‪.‬‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦدارى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ وى رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺰاى ﻣﻦ! اى‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺳﻠﻒ و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻠﻒ! ﮐﺎش آن روز ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺎدرم ﯾﺎ ﻋﻠﻰ ﭘﺪرم ﯾﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﺮادرم ﻣﺮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺪو ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﮐﻢ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮدﺑﺎرى ﺗﺮا ﻧﺒﺮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ! ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدرم ﻓﺪاﯾﺖ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﻰ؟ ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﯾﺖ ‪ «...‬و ﺳﺨﻦ در ﮔﻠﻮﯾﺶ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﮏ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ را ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺷﺐ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3018:‬‬

‫ﻣﻰﺧﻮاﺑﺪ‪ [1] .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﻣﻦ! ﺗﺮا ﺑﻪ زور ﻣﻰﮐﺸﺎﻧﻨﺪ! اﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﺮا ﺑﯿﺸﺘﺮ داﻏﺪار ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎﻧﻢ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﺮه ﺧﻮﯾﺶ زد و ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺮا ﺑﺪرﯾﺪ و ﺑﯿﻬﻮش ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﭘﺮداﺧﺖ و آب ﺑﻪ ﭼﻬﺮهاش رﯾﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﮐﻢ! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و از ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻰ ﺧﻮاه و ﺑﺪان ﮐﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﯿﺎن ﻣﻰﻣﯿﺮﻧﺪ و آﺳﻤﺎﻧﯿﺎن ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻧﻰ اﺳﺖ ‪ 421) (420‬ﺑﻪ ﺟﺰ ذات ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﻮﯾﺶ آﻓﺮﯾﺪه و ﺧﻠﻖ را ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﯿﺰد ﮐﻪ ﺑﺎز ﻣﻰآﯾﻨﺪ و او ﺧﻮد ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪرم ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎدرم ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮادرم‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪاى ﻣﻦ و آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن و اﻣﺜﺎل آن وى را ﺗﺴﻠﻰ داد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﮐﻢ! ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻰدﻫﻢ و ﻗﺴﻢ ﻣﺮا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﻧﺪرى و ﭼﻬﺮه ﻧﺨﺮاﺷﻰ و واى ﻧﮕﻮﯾﻰ و ﻣﺮگ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وى را ﺑﯿﺎورد و ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﻧﺸﺎﻧﯿﺪ و ﭘﯿﺶ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺘﺸﺎن ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎﯾﺸﺎن را ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ را درﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﺳﻤﺘﻰ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ از آﻧﺠﺎ ﻣﻰآﯾﺪ‪ «.‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ و آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و دﻋﺎ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و زارى‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮاران آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاﻗﺒﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻦ َﮐﻔَﺮُوا أَﻧﱠﻤﺎ ُﻧﻤْﻠِﯽ ﻟَﻬُ ْﻢ ﺧَﯿْﺮٌ ﻟِﺄَﻧْﻔُﺴِ ِﻬﻢْ إِﻧﱠﻤﺎ ﻧُﻤْﻠِﯽ ﻟَ ُﻬﻢْ ﻟِﯿَﺰْدادُوا إِﺛْﻤ ًﺎ وَ ﻟَ ُﻬﻢْ ﻋَﺬابٌ ﻣُﻬِﯿﻦٌ‪ ،‬ﻣﺎ ﮐﺎنَ اﷲ ﻟِ َﯿﺬَرَ‬
‫ﻦ اﻟﱠﺬِﯾ َ‬
‫ﺤﺴَﺒَ ﱠ‬
‫»وَ ﻻ ﯾَ ْ‬
‫ﺚ ﻣﻦ اﻟﻄﱠﯿﱢﺐِ ‪179 -178 :3‬‬
‫اﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ ﻋَﻠﻰ ﻣﺎ أَﻧْﺘُﻢْ ﻋَﻠَﯿْﻪِ َﺣﺘﱠﻰ َﯾﻤِﯿﺰَ ا ْﻟﺨَﺒِﯿ َ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﻣﺜﻠﻰ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻌﺪى ﮐﻪ ﺑﮕﻔﺖ ار ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻨﺴﺘﻰ ﻗﻄﺎر‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3019:‬‬

‫« ]‪ [1‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﭙﻨﺪارﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻬﻠﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﻰدﻫﯿﻢ ﺧﯿﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن ﻣﻰدﻫﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد و ﻋﺬاﺑﻰ ﺧﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺷﻤﺎﯾﯿﺪ ﻧﻤﻰﮔﺬارد ﺗﺎ ﭘﻠﯿﺪ را از ﭘﺎك ﺟﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﯾﮑﻰ از ﺳﻮاراﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦ را ﺑﺸﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﮐﺎﻧﯿﻢ و از ﺷﻤﺎ ﺟﺪا ﺷﺪهاﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﺑﻪ ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻰ اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﯾﻦ اﺑﻮ ﺣﺮب ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﺬﻟﻪﮔﻮى ﺑﻮد و ﻣﻌﺘﺒﺮ و دﻟﯿﺮ و ﻏﺎﻓﻞ ﮐﺶ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻰﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﺎﯾﺘﻰ‬
‫ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻰداﺷﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ! ﺧﺪا ﺗﺮا ﺟﺰو ﭘﺎﮐﺎن ﻣﻰﮐﻨﺪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬درﯾﻐﻢ آﯾﺪ اى ﺑﺮﯾﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺣﺮب‪،‬‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﭘﺎﮐﺎﻧﯿﻢ و ﺷﻤﺎ ﭘﻠﯿﺪان‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻨﺖ ﺳﻮدت ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺪاﯾﺖ ﺷﻮم‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﻰ ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺬره ﻋﻨﺰى ﻣﻰﺷﻮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﮏ ﯾﺰﯾﺪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺧﺪا رأى ﺗﺮا زﺷﺖ ﺑﺪارد ﮐﻪ ﺑﻰﺧﺮدى‪«.‬‬
‫‪(421‬‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ :‬آﯾﻪ ‪187 -178‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3020:‬‬

‫)‪ 422‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺑﺮﻓﺖ و آﻧﮑﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﻮاران ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺎ ﺑﻮد ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺣﻤﺴﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﮐﺮد‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪ -‬و اﯾﻦ ﺑﻪ روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺎراﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﮑﺮد‪ ،‬ﺳﻰ و دو ﺳﻮار ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﻞ ﭘﯿﺎده‪ .‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ را‬
‫ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺑﺮادرش داد‪ .‬ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺪارى ﻫﯿﺰم و ﻧﻰ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﯿﻤﻪ ﺑﻮد آﺗﺶ زدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻢ داﺷﺖ‬
‫دﺷﻤﻦ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮاى ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻘﺪارى ﻧﻰ و ﻫﯿﺰم ﺑﻪ ﺟﺎى ﻓﺮو رﻓﺘﻪاى آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺑﻮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺟﻮﯾﻰ ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﻔﺮ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻰ و ﻫﯿﺰم را در‬
‫آن رﯾﺨﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ آﺗﺶ در آن زﻧﯿﻢ ﮐﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﯿﺎرﻧﺪ و از ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ «.‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎن روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﮔﺮوه ﺷﻬﺮﯾﺎن ﮐﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﻫﯿﺮ اﺳﺪى ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ‬
‫ﻣﺬﺣﺞ و اﺳﺪﯾﺎن ﮐﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺒﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ رﺑﯿﻌﻪ و ﮐﻨﺪه ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﺮدم ﺗﻤﯿﻢ و‬
‫ﻫﻤﺪان ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ رﯾﺎﺣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻫﻤﻪ در ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﻮﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎ وى ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﯿﺪى داد‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ‬
‫داد‪ ،‬ﺳﺮ ﺳﻮاران‪ ،‬ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺣﻤﺴﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﯾﺮﺑﻮﻋﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ذوﯾﺪ ﻏﻼم ﺧﻮﯾﺶ داده‬
‫ﺑﻮد‪(422 .‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3021:‬‬

‫)‪ 423‬ﻏﻼم ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑﻪ اﻧﺼﺎرى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﻢ ﺑﻮدم‪ .‬وﻗﺘﻰ ﮐﺴﺎن آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﯿﻤﻪاى ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى ﻣﺴﮏ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ و در ﮐﺎﺳﻪاى ﺑﺰرگ ﯾﺎ ﺳﯿﻨﻰاى رﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ وارد ﺧﯿﻤﻪ ﺷﺪ و ﻧﻮره ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑﻪ و ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺑﺮ در ﺧﯿﻤﻪ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰﺧﻮرد و ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﺸﺎن ﭘﺲ از وى ﻧﻮره ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺬﻟﻪﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻤﺎن ﮐﻦ‪،‬‬
‫اﯾﻨﮏ وﻗﺖ ﯾﺎوهﮔﻮﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﻮم ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ در ﺟﻮاﻧﻰ و ﻧﻪ در ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻰ‬
‫ﯾﺎوهﮔﻮﯾﻰ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪام وﻟﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ در ﭘﯿﺶ دارم ﺧﻮﺷﺪﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺣﻮر ﻋﯿﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮى ﻣﺎ آﯾﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻓﺘﯿﻢ و ﻧﻮره ﮐﺸﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﻗﺮآﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و آﻧﺮا ﭘﯿﺶ روى ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران وى ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن دﯾﺪم ﮐﻪ آن ﮔﺮوه از ﭘﺎى در آﻣﺪﻧﺪ ﮔﺮﯾﺨﺘﻢ و آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﮐﺮدم‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﺧﺎﻟﺪ ﮐﺎﻫﻠﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺣﺴﯿﻦ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺗﻮ در ﻫﺮ ﺑﻠﯿﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﻨﻰ و در ﻫﺮ ﺳﺨﺘﻰ‬
‫اﻣﯿﺪ ﻣﻨﻰ و در ﻫﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎرى ﮐﻪ رخ دﻫﺪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و ذﺧﯿﺮه ﻣﻨﻰ‪ ،‬ﭼﻪ ﻏﻤﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺿﻄﺮاب و ﺑﯿﭽﺎرﮔﻰ و ﺑﻰاﻋﺘﻨﺎﯾﻰ‬
‫دوﺳﺖ و ﺷﻤﺎﺗﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺗﻮ آوردم و ﺷﮑﺎﯾﺖ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﮐﺮدم ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎن دل ﺑﺎ ﺗﻮ داﺷﺘﻢ و آﻧﺮا‬
‫ﺑﺒﺮدى و ﺑﺮداﺷﺘﻰ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ از ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﯿﻬﺎ از ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3022:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺿﺤﺎك ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و آﺗﺶ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ از ﻫﯿﺰم و ﻧﻰ ﺷﻌﻠﻪور ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﺗﺎ‬
‫وﻗﺘﻰ آﻣﺪﻧﺪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﻼح ﺗﻤﺎم داﺷﺖ ﺑﺮ اﺳﺒﻰ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﮑﺮد ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﺟﺰ ﻫﯿﺰم ﻣﺸﺘﻌﻞ ﭼﯿﺰى ﻧﺪﯾﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻧﮓ زد ﮐﻪ اى ﺣﺴﯿﻦ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﭘﯿﺶ از‬
‫روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ آﺗﺶ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺧﻮاﺳﺘﻰ؟ ‪ 424) (423‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻮﯾﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪ .‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﺑﺰﭼﺮان‪ ،‬ﺗﻮ در ﺧﻮر آﺗﺸﻰ ﮐﻪ در آن ﺑﺴﻮزى‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺪاﯾﺖ ﺷﻮم ﺗﯿﺮى ﺑﻪ او ﺑﯿﻨﺪازم ﮐﻪ در ﺗﯿﺮرس ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺗﯿﺮم ﺧﻄﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺎﺳﻖ از ﺟﺒﺎران ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﯿﺮش ﻧﺰن ﮐﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫اﺳﺒﻰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻﺣﻖ ﮐﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺮ آن ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺰدﯾﮏ وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮ‪ -‬ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎن‬
‫ﻣﻰﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ و در ﮐﺎر ﻣﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره ﺣﻘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دارم ﺳﺨﻦ آرم و‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮا ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﺪ و ﺳﺨﻨﻢ را ﺑﺎور ﮐﺮدﯾﺪ و اﻧﺼﺎف دادﯾﺪ ﻧﯿﮑﺮوز ﻣﻰﺷﻮﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ دﺳﺘﺎوﯾﺰى ﻧﺪارﯾﺪ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﯿﺪ و اﻧﺼﺎف ﻧﺪادﯾﺪ ﺷﻤﺎ و ﺷﺮﯾﮑﺎن )ﻋﺒﺎدت( ﺗﺎن ﯾﮏ دل ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎن‬
‫از ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻬﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ و درﺑﺎره ﻣﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻬﻠﺘﻢ ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ [1] .‬ﯾﺎور ﻣﻦ ﺧﺪاﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮده و ﻫﻢ او دوﺳﺘﺪار ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪[2] «.‬‬

‫__________________________________________________‬
‫ﻦ أَﻣْﺮُﮐُﻢْ ﻋَﻠَ ْﯿﮑُ ْﻢ ُﻏﻤﱠﮥً ُﺛﻢﱠ اﻗْﻀُﻮا إِ َﻟﯽﱠ وَ ﻻ ﺗُ ْﻨﻈِﺮُونِ ‪ 71 :10‬ﯾﻮﻧﺲ آﯾﻪ ‪.81‬‬
‫]‪ [1‬ﻓَﺄَﺟْﻤِﻌُﻮا أَﻣْﺮَﮐُﻢْ َو ﺷُﺮَﮐﺎءَ ُﮐﻢْ ﺛُﻢﱠ ﻻ ﯾَﮑُ ْ‬

‫ﯽ اﷲ ا ﱠﻟﺬِي ﻧَﺰﱠلَ اﻟْﮑِﺘﺎبَ وَ ﻫُﻮَ ﯾَﺘَﻮَﻟﱠﻰ اﻟﺼﱠﺎﻟِﺤِﯿﻦَ ‪ 196 :7‬اﻋﺮاف آﯾﻪ ‪195‬‬
‫]‪ [2‬إِنﱠ وَﻟِﯿﱢ َ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3023:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺶ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ و ﺑﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺪاﯾﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﺮادرش و ﻋﻠﻰ ﭘﺴﺮش را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮﺷﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و‬
‫ﭼﻮن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﻨﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﯿﺠﺎ ﻧﮕﻔﺖ« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﺷﻨﯿﺪن ﮔﺮﯾﻪﺷﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را از آن رو ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺎرد‪ .‬و ﭼﻮن ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮد و‬
‫ﯾﺎد ﺧﺪا ﮐﺮد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ و ﻣﺤﻤﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﯿﻤﺒﺮان را ﺻﻠﻮات ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻪ ﭘﯿﺶ از آن و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺸﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪهاى ﺑﻠﯿﻎﺗﺮ از او ﺳﺨﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﻣﺮا ﺑﻪ ﯾﺎد آرﯾﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﻣﻦ ﮐﯿﺴﺘﻢ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ »ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺎزروﯾﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﻣﻼﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫آﯾﺎ رواﺳﺖ ﻣﺮا »ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﺣﺮﻣﺘﻢ را ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮﺗﺎن و ﭘﺴﺮ وﺻﻰ وى »و ﻋﻤﻮزادهاش ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورد و ﭘﯿﻤﺒﺮ را در »ﻣﻮرد ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش آورده ﺑﻮد ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮد؟ ﻣﮕﺮ ﺣﻤﺰه‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺳﺮور ﺷﻬﯿﺪان ﻋﻤﻮى ﭘﺪرم ﻧﺒﻮد؟ ﻣﮕﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻬﯿﺪ ﻃﯿﺎر ﺻﺎﺣﺐ دو ﺑﺎل ‪» 425) (424‬ﻋﻤﻮى ﻣﻦ ﻧﺒﻮد؟ ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻨﻰ را ﮐﻪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺘﺎن ﺷﻬﺮه اﺳﺖ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺒﺮ »ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺑﺮادرم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ دو ﺳﺮور ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫»ﺑﻬﺸﺘﻰاﻧﺪ؟ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ و ﺣﻖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺎور ﻣﻰدارﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا »از وﻗﺘﻰ داﻧﺴﺘﻪام ﺧﺪا دروﻏﮕﻮ را دﺷﻤﻦ‬
‫دارد و دروﻏﺴﺎز زﯾﺎن ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ‪» ،‬دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪام‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎورم ﻧﻤﻰدارﯾﺪ ﻫﻨﻮز در ﻣﯿﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮐﺲ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ »در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب از او ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ .‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻧﺼﺎرى ﯾﺎ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3024:‬‬

‫»اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪرى ﯾﺎ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻋﺪى ﯾﺎ زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﯾﺎ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ »ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را‬
‫درﺑﺎره ﻣﻦ و ﺑﺮادرم از ﭘﯿﻤﺒﺮ »ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺷﻤﺎ را از رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﻦ ﺑﺎز »ﻧﻤﻰدارد؟« ﺷﻤﺮ‬
‫ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﯾﮏ ﺣﺮف ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﺪ‪ «.‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺣﺮف ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﮐﻨﻰ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ و ﻧﻤﻰﻓﻬﻤﻰ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ‪-‬‬
‫دﻟﺖ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﮔﺮ در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﺮدﯾﺪ دارﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ اﻧﺪك ﺗﺮدﯾﺪى دارﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ »ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮﺗﺎﻧﻢ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻣﺸﺮق ﺗﺎ ﻣﻐﺮب از ﻗﻮم‬
‫ﺷﻤﺎ ﯾﺎ ﻗﻮم دﯾﮕﺮ »ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺷﻤﺎ »ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ آﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻮض ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪام ﯾﺎ ﻣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺗﻠﻒ ﮐﺮدهام »ﯾﺎ ﻗﺼﺎص زﺧﻤﻰ ﮐﻪ زدهام‪ ،‬از ﭘﻰ ﻣﻨﯿﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫وى ﺳﺨﻦ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻧﮓ زد‪:‬‬

‫»اى ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ‪ ،‬اى ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ‪ ،‬اى ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ‪ ،‬اى »ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث! ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻨﻮﺷﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﻮهﻫﺎ رﺳﯿﺪه و‬
‫ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﺳﺮﺳﺒﺰ »ﺷﺪه و ﭼﺎﻫﻬﺎ ﭘﺮآب ﺷﺪه و ﭘﯿﺶ ﺳﭙﺎه آﻣﺎده ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰآﯾﻰ‪ ،‬ﺑﯿﺎ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻨﻮﺷﺘﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﻧﻮﺷﺘﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﮕﺬارﯾﺪم از ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3025:‬‬

‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻣﺎﻧﮕﺎه ﺧﻮﯾﺶ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮى؟‬

‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ رﻓﺘﺎرى ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺪى ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺮادر آن ﺑﺮادرى‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ را از ﺗﻮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ؟ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﻟﯿﻼن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮم و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮدﮔﺎن‬
‫ﮔﺮدن ﻧﻤﻰﻧﻬﻢ‪ .‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﻦ از اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻨﮕﺴﺎرم ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم ]‪(425 .[1‬‬
‫)‪ 426‬از ﺷﺮ ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ روز ﺣﺴﺎب اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮدم و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم‪ [2] «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺧﻮاﺑﺎﻧﯿﺪ و ﻋﻘﺒﮥ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آﻧﺮا زاﻧﻮﺑﻨﺪ زد و ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺎن ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻌﺒﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﯾﻢ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ دﻣﻰ ﭘﺮﻣﻮى داﺷﺖ ﺑﺎ ﺳﻼح ﺗﻤﺎم ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ از ﻋﺬاب ﺧﺪاى ﺣﺬر ﮐﻨﯿﺪ! اﻧﺪرز ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﺮادرﯾﻢ و ﺑﺮ ﯾﮏ دﯾﻦ و ﺑﺮ ﯾﮏ ﺟﻤﺎﻋﺖ )ﻣﻠﺖ( و ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوار اﻧﺪرز ﻣﺎﯾﯿﺪ و ﭼﻮن ﺷﻤﺸﯿﺮ در ﻣﯿﺎن‬
‫آﯾﺪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ ﺑﺮود و ﻣﺎ اﻣﺘﻰ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺷﻤﺎ اﻣﺖ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻰﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﺪ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎرى ﮐﻨﯿﺪ و از ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد‬
‫ﻃﻐﯿﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﺎم ﺳﻠﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺑﺪ ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺘﺎن را ﻣﯿﻞ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ و دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻋﻀﺎﯾﺘﺎن را ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺗﻨﻪﻫﺎى ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن و ﻗﺎرﯾﺎن ﺷﻤﺎ اﻣﺜﺎل ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى و ﯾﺎراﻧﺶ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه‬
‫و ﻧﻈﺎﯾﺮ‬

‫__________________________________________________‬
‫ن ﺗَﺮْﺟُﻤُﻮنِ ‪ ،20 :44‬دﺧﺎن آﯾﻪ ‪20‬‬
‫ت ﺑِﺮَﺑﱢﯽ وَ رَﺑﱢ ُﮑﻢْ أَ ْ‬
‫]‪ [1‬إِﻧﱢﯽ ﻋُﺬْ ُ‬

‫ت ﺑِﺮَﺑﱢﯽ وَ رَﺑﱢ ُﮑﻢْ ﻣﻦ ﮐُﻞﱢ ﻣُ َﺘﮑَﺒﱢﺮٍ ﻻ ﯾُﺆْﻣِﻦُ ﺑِﯿَﻮْ ِم اﻟْﺤِﺴﺎبِ ‪ 27 :40‬ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻦ آﯾﻪ ‪27‬‬
‫]‪ [2‬إِﻧﱢﯽ ﻋُﺬْ ُ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3026:‬‬

‫او را ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ اﷲ را ﺛﻨﺎ و دﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروﯾﻢ ﺗﺎ ﯾﺎر ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اوﺳﺖ ﺑﮑﺸﯿﻢ ﯾﺎ او و ﯾﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺳﻮى اﻣﯿﺮ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا!‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ از ﭘﺴﺮ ﺳﻤﯿﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دوﺳﺘﻰ و ﯾﺎرﯾﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﺎرﯾﺸﺎن ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﯾﺎد آرﯾﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻣﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮد را ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﯾﺶ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ واﮔﺬارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻰ ﮐﺸﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﯿﺰ از اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺗﯿﺮى ﺑﻪ او اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﮐﻪ ﺧﺪا ﺻﺪاﯾﺖ را ﺧﺎﻣﻮش‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﭘﺮ ﭘﺮﮔﻮﯾﯿﺖ ﺧﺴﺘﻪﻣﺎن ﮐﺮدى‪ «.‬زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎﯾﺶ ﻣﻰﺷﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬روى ﺳﺨﻨﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم دو آﯾﻪ از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﺪاﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺒﺮدار از زﺑﻮﻧﻰ رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ و ﻋﺬاب‬
‫اﻟﻢاﻧﮕﯿﺰ‪ «.‬ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺗﻮ و ﯾﺎرت را ﻣﻰﮐﺸﺪ‪ 427) (426 «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮگ ﺑﺎ‬
‫وى را از ﺟﺎوﯾﺪ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﺷﺘﺮ دارم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا اﯾﻦ ﺟﻠﻒ‬
‫ﻧﺘﺮاﺷﯿﺪه و اﻣﺜﺎل وى در ﮐﺎر دﯾﻨﺘﺎن ﻓﺮﯾﺒﺘﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺤﻤﺪ و ﺧﺎﻧﺪان وى را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ و‬
‫ﯾﺎران و ﻣﺪاﻓﻌﺎﻧﺸﺎن را ﺑﮑﺸﻨﺪ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻰ‪ -‬ﻧﺼﯿﺐ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ ﺑﻪ او ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﺑﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻨﻢ ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ آل ﻓﺮﻋﻮن ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺪرز ﮔﻔﺖ و ﮐﺎر دﻋﻮت را ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮد ﺗﻮ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﻮم را‬
‫اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻰ و ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮدى‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺪرز و ﺑﻼغ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3027:‬‬

‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺣﺮﻣﻠﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺮد ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺟﻨﮕﻰ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺳﺮﻫﺎ ﺑﺮﯾﺰد و دﺳﺘﻬﺎ‬
‫ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺖ رﺿﺎﯾﺖ ﻧﻤﻰدﻫﯿﺪ؟« ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﮐﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮد‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻰدادم اﻣﺎ اﻣﯿﺮ ﺗﻮ اﯾﻦ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﻗﻮﻣﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻗﺮه ﭘﺴﺮ ﻗﯿﺲ‪ .‬ﺣﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز اﺳﺒﺖ را آب دادهاى؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ آﺑﺶ دﻫﻰ؟« ﻗﺮه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ دور ﺷﻮد و ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر او را ﺑﺒﯿﻨﻢ و از او ﺧﺒﺮ دﻫﻢ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬آﺑﺶ ﻧﺪادهام و ﻣﻰروم و آﺑﺶ ﻣﻰدﻫﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ وى ﺑﻮد دور ﺷﺪم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮا از ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﯾﺶ آﮔﺎه ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻢﮐﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻗﻮم وى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺎﺟﺮ ﭘﺴﺮ اوس ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬او ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻟﺮزش ﺳﺮاﭘﺎﯾﺶ را ﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬ﻣﻬﺎﺟﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺎر ﺗﻮ ﺷﮕﻔﺘﻰ آور‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺗﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﻟﯿﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﮐﯿﺴﺖ؟ از‬
‫ﺗﻮ ﻧﻤﻰﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮدم را ﻣﯿﺎن ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻣﺮدد ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫ﭘﺎره‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3028:‬‬

‫ﭘﺎرهام ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ ﭼﯿﺰى را ﺑﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻰﮔﺰﯾﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺰد و ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﭘﯿﻮﺳﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺧﺪاﯾﻢ ﻓﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﺗﺮا از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻢ و ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺷﺪم ‪ 428) (427‬و در اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﻓﺮودت آوردم‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ اﯾﻦ ﻗﻮم آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى ﻧﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﮐﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از دﺳﺘﻮر اﯾﻦ ﻗﻮم را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ از اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن ﺑﺮون ﺷﺪهام وﻟﻰ آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ را ﮐﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﻣﻰﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻧﻤﻰﮐﺮدم‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﭘﯿﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهام و از آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهام‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن ﯾﺎرى ﻣﻰﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ روﯾﺖ ﺑﻤﯿﺮم آﯾﺎ اﯾﻦ را ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»آرى‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪات را ﻣﻰﭘﺬﯾﺮد و ﺗﺮا ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﺣﺮم ﭘﺴﺮ ﯾﺰﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺎدرت‬
‫ﻧﺎﻣﺖ داد‪ ،‬ﺣﺮى‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺣﺮى‪ ،‬ﻓﺮود آى‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﻮارى از ﭘﯿﺎده ﺑﻬﺘﺮم‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ و آﺧﺮ ﮐﺎرم ﺑﻪ ﻓﺮود آﻣﺪن ﻣﻰﮐﺸﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮت ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﮑﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ‬
‫ﭘﯿﺶ روى ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‪ ،‬ﭼﺮا ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ را ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰﮐﻨﺪ ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاﯾﺘﺎن از ﺟﻨﮓ وى ﻣﻌﺎف دارد‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻨﮏ اﻣﯿﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ از ﭘﯿﺶ ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ اﮔﺮ راﻫﻰ ﻣﻰﯾﺎﻓﺘﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﺮدم‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3029:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺎدرﺗﺎن ﻋﺰادار ﺷﻮد و ﺑﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ او را دﻋﻮت ﮐﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺗﺴﻠﯿﻤﺶ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮاى دﻓﺎع از او ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﯿﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﺑﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻪاﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺑﺪاﺷﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻮﯾﺶ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ و از ﻫﻤﻪ ﺳﻮ در ﻣﯿﺎﻧﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ و ﻧﻤﻰﮔﺬارﯾﺪ در دﯾﺎر وﺳﯿﻊ ﺧﺪا ﺑﺮود ﺗﺎ اﯾﻤﻦ ﺷﻮد و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﻧﯿﺰ اﯾﻤﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﭼﻮن اﺳﯿﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻪ ﺳﻮدى ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺮﻓﺖ و دﻓﻊ ﺿﺮرى ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺮد‪ ،‬وى را ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺶ و ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﺧﺮدﺳﺎﻟﺶ و ﯾﺎراﻧﺶ از آب روان ﻓﺮات ﮐﻪ ﯾﻬﻮدى و ﻣﺠﻮﺳﻰ و ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻣﻰﻧﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮﮐﻬﺎ و ﺳﮕﺎن روﺳﺘﺎ در آن ﻣﻰﻏﻠﻄﻨﺪ‬
‫ﻣﻤﻨﻮع داﺷﺘﻪاﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن از ﺗﺸﻨﮕﻰ از ﭘﺎ در آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺪى ﺑﺎ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺗﻮﺑﻪ ﻧﯿﺎرﯾﺪ و از اﯾﻦ رﻓﺘﺎرﺗﺎن دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارﯾﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ روز ﺗﺸﻨﮕﻰ آﺑﺘﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻗﻮم ﺳﻮى او ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ ‪ 429) (428‬و ﺗﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ روى ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ذوﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ذوﯾﺪ ﭘﺮﭼﻢ را ﭘﯿﺶ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺗﯿﺮى در دل ﮐﻤﺎن‬
‫ﻧﻬﺎد و ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﻢ ﮐﻪ ﺗﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ «.‬اﺑﻮ ﺟﻨﺎب ﮐﻠﺒﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﯿﺮ از ﺑﻨﻰ ﻋﻠﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﭼﺎه ﺟﻌﺪه در ﻣﺤﻠﻪ ﻫﻤﺪان ﺧﺎﻧﻪاى داﺷﺖ‪ ،‬زن وى ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﯿﺮه ﻧﻤﺮ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻂ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ام وﻫﺐ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺟﻤﺎﻋﺖ را دﯾﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻧﺨﯿﻠﻪ ﺳﺎن ﻣﻰﺑﯿﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ رواﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﮐﺎرﺷﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا رواﻧﻪ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻢ و اﻣﯿﺪوارم ﺛﻮاب ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3030:‬‬

‫اﯾﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮﺷﺎن ﻣﻰروﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺛﻮاب ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد زن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و آﻧﭽﻪ را ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و ﻗﺼﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ او در ﻣﯿﺎن ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫زن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎر ﺻﻮاب ﻣﻰﮐﻨﻰ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮو‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺒﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫وى ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﺗﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﯿﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺴﺎر آزاد ﺷﺪه زﯾﺎد ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﯿﺎن و ﺳﺎﻟﻢ آزاد ﺷﺪه ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎوردى ﻫﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮى ﻣﺎ آﯾﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ از ﺟﺎى ﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﮐﻠﺒﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ! ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ‬
‫آرد اﺟﺎزه ﺑﺪه ﻣﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮدى دﯾﺪ ﺗﯿﺮه رﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺒﺮ ﺑﺎزو و ﻓﺮاخ ﭘﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻨﺪارﻣﺶ ﮐﻪ ﮐﺸﻨﺪه ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮو‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪش‪» :‬ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪش ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺮا ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﯾﺎ ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ‪ ،‬ﯾﺴﺎر ﺟﻠﻮ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮد و آﻣﺎده ﻧﺒﺮد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﻠﺒﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى روﺳﭙﻰ زاده! ﻫﻤﺎوردى ﯾﮑﻰ را ﺧﻮش ﻧﺪارى ﺗﺎ ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪(429 .‬‬
‫)‪ 430‬آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ او را ﺑﺰد ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﺟﺎن داد‪ ،‬در آن ﺣﺎل ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮم وى ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﻰزد‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﻮى وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺑﺮده ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻋﺘﻨﺎﯾﻰ ﻧﮑﺮد ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺪﺳﺘﻰ ﮐﺮد و‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد ﮐﻪ ﻣﺮد ﮐﻠﺒﻰ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮﯾﺶ را ﺟﻠﻮ آن ﺑﺮد و اﻧﮕﺸﺘﺎن‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3031:‬‬

‫دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﺑﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮد ﮐﻠﺒﻰ ﺑﻪ او ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻨﺪان ﺿﺮﺑﺘﺶ زد ﮐﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬

‫ﻣﺮد ﮐﻠﺒﻰ ﮐﻪ ﻫﺮ دو را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﻣﺪ و رﺟﺰى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»اﮔﺮ ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﯿﺪم ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﻠﺒﻢ »و ﻧﺴﺐ از ﺗﯿﺮه ﻋﻠﯿﻢ دارم »ﻣﺮدى زﻫﺮه دارم و ﻋﺼﺐدار »و ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺴﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻢ »ام وﻫﺐ! ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﺿﺮﺑﺖ زدن »از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺸﺪﺳﺘﻰ ﮐﻨﻢ »و ﺿﺮﺑﺘﻢ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺖ ﺟﻮان ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ام‬
‫وﻫﺐ زن وى ﭼﻤﺎﻗﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻔﺪاﯾﺖ! از ﭘﺎﮐﺎن‪ ،‬از ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻤﺪ دﻓﺎع ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺳﻮى وى آﻣﺪ ﮐﻪ او را ﭘﯿﺶ زﻧﺎن ﺑﺒﺮد و‬
‫زن ﺟﺎﻣﻪ وى را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﮔﺬارﻣﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻤﯿﺮم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ آن زن را ﻧﺪا داد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﺪان را ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ ،‬اى زن ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ آرد‪ ،‬ﭘﯿﺶ زﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺎن‬
‫ﭘﯿﮑﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬و ام وﻫﺐ ﭘﯿﺶ زﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻗﻮم ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى‬
‫زاﻧﻮ زدﻧﺪ و ﻧﯿﺰهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ دراز ﮐﺮدﻧﺪ و اﺳﺒﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺰهﻫﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﯿﺮﺑﺎران ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﮐﺲ را ﺑﮑﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ را زﺧﻤﺪار ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪ اﷲ ﭘﺴﺮ ﺣﻮزه ﺑﯿﺎﻣﺪ و رو ﺑﻪ روى ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3032:‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮدار ﮐﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰروى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﯿﻢ و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ و درﺧﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰروم‪ «.‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟« ﯾﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا او را ﺑﻪ ﺣﻮزه آﺗﺶ ﺑﺒﺮ‪ 431) (430 «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﺒﺶ او‬
‫را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻮﯾﻰ ﺑﺮد ﮐﻪ در آن اﻓﺘﺎد و ﭘﺎﯾﺶ در رﮐﺎب ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺳﺮش ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد و اﺳﺐ روان ﺑﻮد و او را ﻣﻰﺑﺮد و‬
‫ﺳﺮش ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و درﺧﺘﻬﺎ ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺟﺎن ﺑﺪاد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﯿﻪ اﺳﺐ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺣﻮزه ﺑﯿﻔﺘﺎد و ﭘﺎى ﭼﭙﺶ در رﮐﺎب ﻣﺎﻧﺪ و ﭘﺎى راﺳﺖ ﺑﯿﺮون ﻣﺎﻧﺪ و ﺟﺪا ﺷﺪ و‬
‫اﺳﺐ ﺗﺎﺧﺖ آورد و ﺳﺮش را ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺗﻨﻪ درﺧﺘﻬﺎ ﻣﻰزد ﺗﺎ ﺟﺎن داد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ واﺋﻞ ﺣﻀﺮ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﻮاراﻧﻰ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺟﺰو‬
‫ﺟﻠﻮﺗﺮﯾﻬﺎ ﺑﺮوم ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ آرم و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ ﺑﯿﺎﺑﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻦ ﺣﻮزه ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و اﺑﻦ‬
‫ﺣﻮزه ﺑﺎر دوم اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﺳﺖ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮدار ﮐﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰروى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﯿﻢ و‬
‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ و درﺧﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰروم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3033:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﯿﻦ دو دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﻔﯿﺪى زﯾﺮ ﺑﻐﻞ او را از ﺑﺎﻻى ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺪﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ او را ﺑﻪ ﺣﻮزه‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺐ ﺳﻮى وى ﺗﺎزد اﻣﺎ ﻣﯿﺎن وى و ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻬﺮى ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺎى وى در رﮐﺎب ﺑﻮد و اﺳﺐ ﺑﺎ وى ﺑﺮﺟﺴﺖ ﮐﻪ از آب ﺑﯿﻔﺘﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺎى و ﺳﺎق و ران وى ﺟﺪا ﺷﺪ و ﻧﯿﻢ دﯾﮕﺮش در رﮐﺎب ﺑﻮد‪.‬‬

‫راوى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﺮوق ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﭙﺎه را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از او ﺳﺒﺐ ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﭼﯿﺰى دﯾﺪم ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺟﻨﮓ‬
‫درﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬ﻋﻔﯿﻒ ﺑﻦ زﻫﯿﺮ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﻤﯿﺮ و‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﯿﻤﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﯿﺲ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮﯾﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﻀﯿﺮ ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮐﺮد؟« ﺑﺮﯾﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﮐﺮد ‪ 432) (431‬و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺪى ﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ دروﻏﮕﻮ ﻧﺒﻮدى‪ ،‬ﯾﺎد دارى ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﺑﻨﻰ ﻟﻮذان ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﻮدم و ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺪ ﮐﺮد و ﻣﻌﺎوﯾﻪ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﯿﺎن ﮔﻤﺮاه و ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﭘﯿﺸﻮاى ﻫﺪاﯾﺖ و ﺣﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ؟« ﺑﺮﯾﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ اﯾﻨﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻰ‪ «.‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و ﺧﻄﺎﮐﺎر را ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎﯾﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﺎوردى ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﺳﻮى ﺧﺪا ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ دروﻏﮕﻮ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3034:‬‬

‫را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و آﻧﮑﻪ ﺣﻖ دارد ﺧﻄﺎﮐﺎر را ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪاﻣﺸﺎن ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ دﯾﮕﺮى زد‪ .‬ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺳﺒﮏ ﺑﻪ ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ زد ﮐﻪ زﯾﺎﻧﻰ ﺑﻪ او ﻧﺰد‪ ،‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ او زد ﮐﻪ زره ﺳﺮ را ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻐﺰ رﺳﯿﺪ و از ﭘﺎى در آﻣﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻰ از ﺑﻠﻨﺪى اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ اﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ در ﺳﺮ وى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﺑﯿﻨﻤﺶ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺗﮑﺎن ﻣﻰداد و از ﺳﺮ او ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺿﻰ ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻋﺒﺪ ى ﺑﻪ ﺑﺮﯾﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و در ﮔﺮدن وى آوﯾﺨﺖ و ﻣﺪﺗﻰ ﮐﺸﺎﮐﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺮﯾﺮ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ وى‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و رﺿﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻫﻞ ﺟﻨﮓ و دﻓﺎع ﮐﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ازدى ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮى او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬

‫»اﯾﻦ ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ ﻗﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﺮآن ﻣﻰآﻣﻮﺧﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ در ﭘﺸﺖ ﺑﺮﯾﺮ ﺟﺎ‬
‫داد و ﭼﻮن ﺳﻮزش ﻧﯿﺰه را درﯾﺎﻓﺖ ﺑﺮ او ﺟﺴﺖ و ﭼﻬﺮهاش را ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﯿﻨﻰاش را ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺿﺮﺑﺖ‬
‫زد ﺗﺎ او را ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ و ﺳﺮ ﻧﯿﺰه را ﺑﻪ ﭘﺸﺖ او ﻓﺮو ﺑﺮده ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و ﭼﻨﺪاﻧﺶ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺰد ﮐﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬

‫ﻋﻔﯿﻒ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﻰ ﻣﺮد ﻋﺒﺪ ى از ﭘﺎى در آﻣﺪه را ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ از ﺟﺎى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺧﺎك از ﻗﺒﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺗﮑﺎﻧﯿﺪ و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر ازدى ﺧﺪﻣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﺮدى ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺮا ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬راوى ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ را دﯾﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﭼﺸﻤﻢ دﯾﺪ و ﮔﻮﺷﻢ ﺷﻨﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﻧﺶ ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش ﻧﻮار دﺧﺘﺮ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺪو‪(432 .‬‬
‫)‪ 433‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدى و ﺳﺮور ﻗﺎرﯾﺎن را ﮐﺸﺘﻰ‪ ،‬ﮐﺎرى ﻓﺠﯿﻊ ﮐﺮدى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3035:‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫اﻧﺠﺎم دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺻﻒ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎران ﻣﺒﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدى اﻣﺎ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺪ اﻧﺪوﺧﺘﻰ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﺪ ﻧﯿﻨﺪوﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻰ اﻧﺪوﺧﺘﻢ‪ 434) (433 «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﻪ اﻧﺼﺎرى ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭘﯿﺶ روى ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و رﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻫﺒﯿﺮه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﮥ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﺮادرش ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى‬
‫ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬اى دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮادرم را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدى و ﻓﺮﯾﺐ دادى ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻨﺶ دادى‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮادرت‬
‫را ﮔﻤﺮاه ﻧﮑﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮادرت را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮد و ﺗﺮا ﮔﻤﺮاه ﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﻢ ﺑﮑﺸﺪ اﮔﺮ ﺗﺮا ﻧﮑﺸﻢ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ روى ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﻣﺮادى راه ﺑﺮ او ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ زد ﮐﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎراﻧﺶ او‬
‫را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺪاواﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﻰ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫اﺑﻮ زﻫﯿﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﺰﯾﺪ ﭘﺴﺮ ﺳﻔﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫ﺣﺮ را وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﻰرﻓﺖ دﯾﺪه ﺑﻮدم ﺑﺎ ﻧﯿﺰه دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﻰﮐﺮدم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﮐﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻮﻻن ﻣﻰدادﻧﺪ‬
‫و ﺣﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻤﻠﻪ آورده ﺑﻮد و ﮔﻮش و اﺑﺮوى اﺳﺒﺶ زﺧﻤﺪار ﺑﻮد و ﺧﻮن از آن روان ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ )وى ﺳﺎﻻر‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد و ﻋﺒﯿﺪ اﷲ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3036:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد و ﺑﺠﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﺎﻻرى ﺳﻮاراﻧﻰ را ﮐﻪ اﺳﺒﺸﺎن ﻧﯿﺰ زره داﺷﺖ ﺑﻪ او داده ﺑﻮد( ﺑﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﺣﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ آرزوى ﻫﻤﺎوردى وى داﺷﺘﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب« و ﺳﻮى او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎوردى‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ« و ﺑﺪو ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎ ﺣﺮ ﻫﻤﺎوردى ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺟﺎﻧﺶ در ﮐﻔﺶ ﺑﻮد‪ «.‬وﻗﺘﻰ رو ﺑﻪ رو‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ 435) (434 ،‬ﺣﺮ ﻣﻬﻠﺘﺶ ﻧﺪاد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺨﺖ‪ «.‬ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﭘﯿﮑﺎر ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺟﻤﻠﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ دﯾﻦ ﻋﻠﯿﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺰاﺣﻢ ﭘﺴﺮ ﺣﺮﯾﺚ ﺳﻮى وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮ دﯾﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺮ دﯾﻦ ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ‪ «.‬و ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺨﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد ﮐﻪ اى اﺣﻤﻘﺎن ﻣﻰداﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﯿﻬﺎ ﺟﻨﮓ دارﯾﺪ؟ ﺑﺎ ﯾﮑﻪ ﺳﻮاران ﺷﻬﺮ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﺟﺎﻧﺒﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎوردى ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮐﻤﻨﺪ و ﭼﻨﺪان دوام ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﺑﺰﻧﯿﺪﺷﺎن‬
‫ﻣﻰﮐﺸﯿﺪﺷﺎن‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬رأى درﺳﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ «.‬و ﮐﺲ ﺳﻮى ﻗﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻫﻤﺎورد ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫زﺑﯿﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج را ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﺰدﯾﮏ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و در ﮐﺸﺘﻦ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از دﯾﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪ و ﺧﻼف ﭘﯿﺸﻮا ﮐﺮده ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯿﺎرﯾﺪ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻋﻤﺮ و ﭘﺴﺮ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﮐﺴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰﮐﻨﻰ؟‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3037:‬‬

‫ﻣﺎ از دﯾﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪاﯾﻢ و ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪهاﯾﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺘﺎن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻤﯿﺮﯾﺪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ﻣﺎ از دﯾﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪ و ﮐﺪاﻣﻤﺎن درﺧﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﺴﻮزد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮى‬
‫راﺳﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮات ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻣﺪﺗﻰ ﺟﻨﮓ ﮐﺮد و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺲ از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻮﺳﺠﻪ‪ ،‬از ﭘﺎى درآﻣﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻏﺒﺎر ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻢ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى وى رﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻰ داﺷﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت رﺣﻤﺘﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﺸﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮده و ﺷﻬﺎدت ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮى ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ [1] «.‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺪو ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ ﺗﺮا ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺻﺪاى ﻧﺎرﺳﺎ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻣﮋده‬
‫ﺧﯿﺮ دﻫﺎد‪ «.‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» 436) (435 :‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﻢ ﮐﻪ از ﭘﻰ ﺗﻮام و ﻫﻤﯿﻦ دم ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰرﺳﻢ دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺻﯿﺖ ﮐﻨﻰ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺮدازم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﮑﻪ دﯾﻨﺪارى و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ‬
‫رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﻣﻦ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ )و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ اﺷﺎره ﮐﺮد( ﮐﻪ ﭘﯿﺶ روى او ﺑﻤﯿﺮى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻤﺮد و ﮐﻨﯿﺰى ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﺎﻧﮓ زد‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»واى اﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪام‪ ،‬واى ﺳﺮورم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﻓَﻤِﻨْ ُﻬﻢْ ﻣﻦ ﻗَﻀﻰ ﻧَﺤْﺒَ ُﻪ وَ ﻣِ ْﻨﻬُﻢْ ﻣﻦ ﯾَﻨْ َﺘﻈِﺮُ وَ ﻣﺎ ﺑَﺪﱠﻟُﻮا ﺗَ ْﺒﺪِﯾﻠًﺎ ‪ ،23 :33‬اﺣﺰاب آﯾﻪ ‪22‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3038:‬‬

‫اﺳﺪى را ﮐﺸﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺷﺒﺚ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻋﺰادارﺗﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﮕﺮان ذﻟﯿﻞ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﮐﺴﻰ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم وى آﻣﺪهام وى را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫در ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻫﺎى ﻣﻌﺘﺒﺮ دﯾﺪهام‪ ،‬وى را در ﺳﻠﻖ آذرﺑﯿﺠﺎن دﯾﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺷﺶ ﮐﺲ از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﺑﮑﺸﺖ‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى از ﺷﻤﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ!« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺿﺒﺎﺑﻰ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺧﺸﮑﺎره ﺑﺠﻠﻰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و او و ﯾﺎراﻧﺶ را ﻧﯿﺰه‬
‫زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎراﻧﺶ از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻠﺒﻰ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وى از ﭘﺲ دو ﮐﺲ اول‪ ،‬دو ﮐﺲ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺟﻨﮕﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ و ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻰ ﺗﻤﯿﻤﻰ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫دوم از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻰ و دو ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻃﺮف ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ آﻧﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﻰزدﻧﺪ‪.‬‬

‫و ﭼﻮن ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮐﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد دﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﻮاران وى از ﻫﺮ ﺳﻮى ﻋﻘﺐ ﻣﻰروﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺣﺼﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻰ ﺳﻮاران ﻣﻦ در اول روز از اﯾﻦ ﮔﺮوه اﻧﺪك ﭼﻪ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎدﮔﺎن و ﺗﯿﺮاﻧﺪازان را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰروى؟« ﺷﺒﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭘﯿﺮ ﻣﻀﺮ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪازان‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3039:‬‬

‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟ ﮐﺴﻰ را ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺎﻓﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﺚ ﭘﯿﮑﺎر ﺣﺴﯿﻦ را ﺧﻮش‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ زﻫﯿﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در اﯾﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺷﻨﯿﺪم ‪ 437) (436‬ﮐﻪ ﺷﺒﺚ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﯿﮑﻰ ﻧﻤﻰدﻫﺪ و ﺑﻪ راه رﺷﺎدﺷﺎن ﻧﻤﻰﺑﺮد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﺣﯿﺮت ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﭘﺲ از او ﻫﻤﺮاه ﭘﺴﺮش ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﭘﺴﺮش ﺗﺎﺧﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم روى زﻣﯿﻦ ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﭘﺴﺮ ﺳﻤﯿﻪ روﺳﭙﻰ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺿﻼﻟﺘﻰ ﺑﻮد و ﭼﻪ ﺿﻼﻟﺘﻰ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻮاراﻧﻰ را ﮐﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن زره داﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﯿﺮاﻧﺪاز ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺗﯿﺮﺑﺎراﻧﺸﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن را ﭘﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﮕﻰ ﭘﯿﺎده ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻮب ﺑﻦ ﻣﺸﺮح ﺧﯿﻮاﻧﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﺳﺐ ﺣﺮ را ﮐﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﺷﮑﻤﺶ زدم‪ ،‬اﺳﺐ ﺑﻠﺮزﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪ و‬
‫ﺑﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺮ از آن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺷﯿﺮى ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ از او ﺿﺮﺑﺖ‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺰﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮان ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ او را ﮐﺸﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﮑﺸﺘﻤﺶ‪ ،‬دﯾﮕﺮى او را ﮐﺸﺖ‪ ،‬دﻟﻢ‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ او را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ «.‬اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﻮده اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه زﺧﻢ زدن و ﺣﻀﻮر در ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا روم ﺑﻬﺘﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﮐﺸﺘﻦ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3038:‬‬

‫اﺳﺪى را ﮐﺸﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺷﺒﺚ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻋﺰادارﺗﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﮕﺮان ذﻟﯿﻞ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﮐﺴﻰ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم وى آﻣﺪهام وى را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫در ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻫﺎى ﻣﻌﺘﺒﺮ دﯾﺪهام‪ ،‬وى را در ﺳﻠﻖ آذرﺑﯿﺠﺎن دﯾﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺷﺶ ﮐﺲ از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﺑﮑﺸﺖ‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى از ﺷﻤﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ!« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺿﺒﺎﺑﻰ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺧﺸﮑﺎره ﺑﺠﻠﻰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و او و ﯾﺎراﻧﺶ را ﻧﯿﺰه‬
‫زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎراﻧﺶ از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻠﺒﻰ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وى از ﭘﺲ دو ﮐﺲ اول‪ ،‬دو ﮐﺲ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺟﻨﮕﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ و ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻰ ﺗﻤﯿﻤﻰ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫دوم از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻰ و دو ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻃﺮف ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ آﻧﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﻰزدﻧﺪ‪.‬‬

‫و ﭼﻮن ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮐﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد دﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﻮاران وى از ﻫﺮ ﺳﻮى ﻋﻘﺐ ﻣﻰروﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺣﺼﻦ را ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻰ ﺳﻮاران ﻣﻦ در اول روز از اﯾﻦ ﮔﺮوه اﻧﺪك ﭼﻪ ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎدﮔﺎن و ﺗﯿﺮاﻧﺪازان را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰروى؟« ﺷﺒﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭘﯿﺮ ﻣﻀﺮ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪازان‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3039:‬‬

‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟ ﮐﺴﻰ را ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺎﻓﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﺚ ﭘﯿﮑﺎر ﺣﺴﯿﻦ را ﺧﻮش‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ زﻫﯿﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در اﯾﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺷﻨﯿﺪم ‪ 437) (436‬ﮐﻪ ﺷﺒﺚ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﯿﮑﻰ ﻧﻤﻰدﻫﺪ و ﺑﻪ راه رﺷﺎدﺷﺎن ﻧﻤﻰﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺣﯿﺮت ﻧﻤﻰﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﭘﺲ از او ﻫﻤﺮاه ﭘﺴﺮش ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﭘﺴﺮش ﺗﺎﺧﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم روى زﻣﯿﻦ ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﭘﺴﺮ ﺳﻤﯿﻪ روﺳﭙﻰ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺿﻼﻟﺘﻰ ﺑﻮد و ﭼﻪ ﺿﻼﻟﺘﻰ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻮاراﻧﻰ را ﮐﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن زره داﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﯿﺮاﻧﺪاز ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران وى رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺗﯿﺮﺑﺎراﻧﺸﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن را ﭘﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﮕﻰ ﭘﯿﺎده ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻮب ﺑﻦ ﻣﺸﺮح ﺧﯿﻮاﻧﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﺳﺐ ﺣﺮ را ﮐﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﺷﮑﻤﺶ زدم‪ ،‬اﺳﺐ ﺑﻠﺮزﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪ و‬
‫ﺑﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺮ از آن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺷﯿﺮى ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ از او ﺿﺮﺑﺖ‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺰﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮان ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ او را ﮐﺸﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﮑﺸﺘﻤﺶ‪ ،‬دﯾﮕﺮى او را ﮐﺸﺖ‪ ،‬دﻟﻢ‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ او را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ «.‬اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﻮده اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه زﺧﻢ زدن و ﺣﻀﻮر در ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا روم ﺑﻬﺘﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﮐﺸﺘﻦ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3040:‬‬

‫اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﮐﺸﺘﻦ ﻫﻤﮕﯿﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﻰروى‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺗﻮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﯿﺮ زدهاى و‬
‫اﺳﺐ آن ﯾﮑﻰ را از ﭘﺎى اﻧﺪاﺧﺘﻪاى و دﯾﮕﺮى را ﺑﻪ ﺗﯿﺮ زدهاى‪ ،‬در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاى‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدهاى‪ ،‬ﯾﺎران‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮدهاى‪ ،‬دﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎ را اﻓﺰودهاى‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاى ﻓﺮار ﮐﻨﻰ ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از ﯾﺎران ﺗﻮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮده و دﯾﮕﺮى و دﯾﮕﺮى‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮده‪ ،‬و ﯾﺎران وى ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯿﺘﺎن در ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺷﺮﯾﮑﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ‬
‫اﻟﻮداك ﺗﻮ ﻣﺎ را از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى ﻧﻮﻣﯿﺪ ﻣﻰﮐﻨﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﮐﺎر ﺣﺴﺎب ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻮد ﺧﺪاﯾﺖ ﻧﺒﺨﺸﺪ اﮔﺮ ﻣﺎ را‬
‫ﺑﺒﺨﺸﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻢ‪ 438) (437 «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻧﯿﻤﺮوز ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﮕﻰ را ﮐﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫آﻧﻬﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ از ﯾﮏ ﺳﻮى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد و راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ را از ﭘﺎى در آرﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﯿﺎن ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎران‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر ﻣﯿﺎن ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪ را از ﭘﺎى در ﻣﻰآورد و ﻏﺎرت ﻣﻰﮐﺮد ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﻰﮐﺸﺘﻨﺪ و از ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﯿﺮ ﻣﻰزدﻧﺪ و از ﭘﺎى ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ را آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻨﺪ و وارد آن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و از ﭘﺎى ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﺗﺶ ﺑﯿﺎوردﻧﺪ و ﺳﻮزاﻧﯿﺪن آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن آﺗﺶ در آن اﻓﺘﺎد ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ «.‬و ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪ و‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ از ﯾﮏ ﺳﻮى ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زن آن ﻣﺮد ﮐﻠﺒﻰ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮ ﺳﺮ وى ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺧﺎك از آن ﭘﺎك ﻣﻰﮐﺮد و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺮا ﺧﻮش ﺑﺎد‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3041:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻼﻣﻰ رﺳﺘﻢ ﻧﺎم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮش را ﺑﺎ ﭼﻤﺎق ﺑﺰن‪ «.‬و رﺳﺘﻢ ﺳﺮ او را ﺑﺰد و ﺑﺸﮑﺴﺖ و در ﺟﺎ‬
‫ﺑﻤﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﯿﺰه در ﺧﯿﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬آﺗﺶ ﺑﯿﺎرﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺧﯿﻤﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺳﺎﮐﻨﺎﻧﺶ آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﻓﺮﯾﺎد زدﻧﺪ و از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ! ﺗﻮ آﺗﺶ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺴﺎﻧﻢ آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ‬
‫آﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‬
‫دو ﭼﯿﺰ را ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺎر ﮐﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاى ﻋﺬاب ﮐﻨﻰ و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن را ﺑﮑﺸﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺮدان‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺗﺮا‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﻤﺖ ﮐﯿﺴﺘﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﯿﻢ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪم ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﮑﻮﻣﺖ زﯾﺎﻧﻢ زﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﻣﻄﯿﻊﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻨﻰ ﺑﺪﺗﺮ از ﺳﺨﻦ ﺗﻮ‬
‫ﻧﺸﻨﯿﺪهام و رﻓﺘﺎرى زﺷﺖﺗﺮ از رﻓﺘﺎر ﺗﻮ ﻧﺪﯾﺪهام‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه زﻧﺎن ﺷﺪهاى؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ ﺷﺮﻣﻨﺪه ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد ﮐﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ده ﮐﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺮ و ‪439) (438‬‬
‫ﯾﺎراﻧﺶ ﺗﺎﺧﺖ و آﻧﻬﺎ را از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﻋﻘﺐ راﻧﺪ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ دور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺰه ﺿﺒﺎﺑﻰ را ﮐﻪ از ﯾﺎران ﺷﻤﺮ ﺑﻮد از ﭘﺎى در آوردﻧﺪ‬
‫و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺰوﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ و ﭼﻮن ﯾﮏ ﮐﺲ ﯾﺎ دو‬
‫ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آن ﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ از آﻧﻬﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﻧﻤﻮد ﻧﻤﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3042:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺻﺎﯾﺪى اﯾﻦ را ﺑﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮى ﺗﺎ ﭘﯿﺶ روى ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم ان ﺷﺎء اﷲ‪ ،‬اﻣﺎ دوﺳﺖ دارم وﻗﺘﻰ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻰروم اﯾﻦ ﻧﻤﺎز را ﮐﻪ وﻗﺖ آن رﺳﯿﺪه ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎدآورى‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﺟﺰو ﻧﻤﺎز ﮐﻨﺎن و ذﮐﺮ ﮔﻮﯾﺎن ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاه دﺳﺖ از ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﮐﻨﯿﻢ‪ «.‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎزﺗﺎن ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ «.‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد؟ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ‬
‫ﻧﻤﺎز از ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﺗﻮ ﻗﺒﻮل ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اى ﺧﺮ!« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى رﻓﺖ و ﭼﻬﺮه اﺳﺐ وى را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺰد ﮐﻪ روى ﭘﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺳﻮار از آن ﺑﯿﻔﺘﺎد و ﯾﺎراﻧﺶ او را ﺑﺒﺮدﻧﺪ‬
‫و ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺒﯿﺐ ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»اى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺐ و رﯾﺸﻪ »از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪﺗﺮﯾﺪ »ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﯾﻢ »ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﯾﻢ‬
‫»ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻓﺮارى ﻣﻰﺷﺪﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﻫﻤﻮ آن روز ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﻣﻦ ﺣﺒﯿﺒﻢ و ﭘﺪرم ﻣﻈﺎﻫﺮ اﺳﺖ »ﯾﮑﻪ ﺳﻮار ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد و ﺟﻨﮓ ﻓﺮوزان »ﺷﻤﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3043:‬‬

‫»اﻣﺎ ﻣﺎ وﻓﺎدارﺗﺮﯾﻢ و ﺻﺒﻮرﺗﺮ« ﺑﺎ ﺣﺠﺖ ﺑﺮﺗﺮ و ﺣﻖ آﺷﮑﺎرﺗﺮ »از ﺷﻤﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎرﺗﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻗﻮىﺗﺮ‪ «.‬وى ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺮش زد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺎم وى ﺑﺪﯾﻞ ﺑﻦ ﺻﺮﯾﻢ ﺑﻮد از ﺑﻨﻰ‬
‫ﻋﻘﻔﺎن‪ 440) (439 ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺑﺰد ﮐﻪ ﺑﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰد‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ‬
‫اﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ وى زد ﮐﻪ ﺑﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺮد ﺗﻤﯿﻤﻰ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ در ﮐﺎر ﮐﺸﺘﻦ وى ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﻮدم‪ «.‬آن دﯾﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺴﻰ ﺟﺰ ﻣﻦ او را ﻧﮑﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﺼﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن اﺳﺒﻢ ﺑﯿﺎوﯾﺰم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﺸﺘﻦ وى ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﻮدهام‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ آن را ﺑﮕﯿﺮ و ﭘﯿﺶ ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺑﺖ ﮐﺸﺘﻦ وى ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺮد ﺗﻤﯿﻤﻰ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻠﺤﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ را ﺑﻪ ﺣﺼﯿﻦ داد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮدن اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ آوﯾﺨﺖ و در اردوﮔﺎه ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺪو ﺑﺎز داد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﺳﯿﺪ آن دﯾﮕﺮى ﺳﺮ ﺣﺒﯿﺐ را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ آوﯾﺨﺖ و ﺳﻮى اﺑﻦ زﯾﺎد رﻓﺖ ﮐﻪ در ﻗﺼﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ ﭘﺴﺮ ﺣﺒﯿﺐ ﮐﻪ در آن وﻗﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻠﻮغ ﺑﻮد وى را ﺑﺪﯾﺪ و ﺑﺎ ﺳﻮار ﺑﺮﻓﺖ و از او ﺟﺪا ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ درون ﻗﺼﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ درون ﻣﻰﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎ وى ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﯿﻤﻰ از او ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﮐﻢ‪ ،‬ﭼﮑﺎر‬
‫دارى ﮐﻪ ﻣﺮا دﻧﺒﺎل ﻣﻰﮐﻨﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﭘﺴﺮﮐﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺳﺮ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ اﺳﺖ‬
‫ﺳﺮ ﭘﺪر ﻣﻦ اﺳﺖ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰدﻫﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3044:‬‬

‫ﺧﺎك ﮐﻨﻢ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﮐﻢ‪ ،‬اﻣﯿﺮ رﺿﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎك ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ اﻣﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺸﺘﻦ وى ﻣﺮا ﭘﺎداش‬
‫ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ «.‬ﭘﺴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺧﺪاﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﭘﺎداش ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﺑﻮد ﮐﺸﺘﻪاى‪ «.‬و‬
‫ﺑﮕﺮﯾﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ و وﻗﺘﻰ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪ ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﮕﺮ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و او را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﭘﺪر‬
‫ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﮐﻪ در ﺑﺎﺟﻤﯿﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮ وارد اردوﮔﺎه ﻣﺼﻌﺐ ﺷﺪ و ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر را دﯾﺪ ﮐﻪ در ﺧﯿﻤﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى و اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﻧﯿﻤﺮوزى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﻮد ﺑﺮ او در آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﺶ ﺑﺰد ﮐﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﺴﯿﻦ در ﺧﻮد ﺷﮑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدم را و ﻣﺤﺎﻓﻆ ﯾﺎراﻧﻢ را‬
‫ﭘﯿﺶ ﺧﺪا ذﺧﯿﺮه ﻣﻰﻧﻬﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﮐﺮدم ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮم »ﺗﺎ ﮐﺴﺎن ﺑﮑﺸﻢ »و وﻗﺘﻰ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم »در ﺣﺎل ﭘﯿﺸﺮوى ﺑﺎﺷﻢ ‪» 441) (440‬ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﻗﺎﻃﻌﺸﺎن ﻣﻰزﻧﻢ »ﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ و ﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻰروم‪ «.‬و ﻫﻢ او رﺟﺰى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺴﻰ »ﮐﻪ در ﻣﻨﻰ و ﺧﯿﻒ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3045:‬‬

‫»آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﻰزﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺮ و زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﯾﮑﯿﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد و ﻓﺮو ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‬
‫دﯾﮕﺮى ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد و او را ﻧﺠﺎت ﻣﻰداد‪ ،‬ﻣﺪﺗﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﺣﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﯾﺪى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻪ دﺷﻤﻦ وى ﺑﻮد ﺑﮑﺸﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﺷﺪ و ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺣﻨﻔﻰ ﭘﯿﺶ روى وى آﻣﺪ و ﻫﺪف دﺷﻤﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ از راﺳﺖ و ﭼﭗ او را ﺑﻪ ﺗﯿﺮ ﻣﻰزدﻧﺪ و او ﻫﻤﭽﻨﺎن اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و‬
‫ﭼﻨﺪان ﺗﯿﺮ زدﻧﺪ ﮐﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﻣﻦ زﻫﯿﺮم ﭘﺴﺮ ﻗﯿﻦ »ﮐﻪ دﺷﻤﻦ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰراﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻢ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﭘﯿﺶ ﺑﺮو ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاى و ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮ »اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺟﺪت ﭘﯿﻤﺒﺮ دﯾﺪار ﻣﻰﮐﻨﻰ »و ﺑﺎ ﺣﺴﻦ و ﻋﻠﻰ ﻣﺮﺗﻀﻰ »و ﺻﺎﺣﺐ دو‬
‫ﺑﺎل‪ ،‬ﺟﻮان دﻟﯿﺮ »و ﺷﯿﺮ ﺧﺪاى ﺷﻬﯿﺪ ﺟﺎوﯾﺪ« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻌﺒﻰ و ﻣﻬﺎﺟﺮان اوس ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺟﻤﻠﻰ ﻧﺎم ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺎن ﺗﯿﺮﻫﺎﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺗﯿﺮﻫﺎ را ﮐﻪ زﻫﺮآﮔﯿﻦ ﺑﻮد ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﻦ ﺟﻤﻠﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو دﯾﻦ ﻋﻠﯿﻢ«‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3046:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دوازده ﮐﺲ از ﯾﺎران ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﺧﻤﺪارﺷﺎن ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪان ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد ﮐﻪ دو ﺑﺎزوﯾﺶ ﺑﺸﮑﺴﺖ و اﺳﯿﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ او را ﮔﺮﻓﺖ ‪ 442) (441‬و ﯾﺎراﻧﺶ او را ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬اى‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ وادارت ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮدت ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﻰداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﻮن ﺑﺮ‬
‫رﯾﺸﺶ روان ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوازده ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ را ﮐﺸﺘﻢ ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﺧﻤﺪارﺷﺎن ﮐﺮدم و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را از اﯾﻦ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺳﺎق و ﺑﺎزو داﺷﺘﻢ اﺳﯿﺮم ﻧﻤﻰﮐﺮدﯾﺪ‪ «.‬ﺷﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد او را ﺑﮑﺶ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ او را‬
‫آوردهاى اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺰ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺷﻤﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﺸﯿﺪ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻮدى ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻰﺑﺎك ﻧﺒﻮدى ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاى روى‪ .‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮐﻪ ﻣﺮگ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﻧﻬﺎد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺮ او را ﺑﮑﺸﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺷﻤﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و رﺟﺰى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬راه ﺷﻤﺮ را ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ »ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﻰزﻧﺪ و ﻓﺮار ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺧﻮدﺷﺎن و از ﺣﺴﯿﻦ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺸﻤﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ روى او ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮان ﻋﺰره‪ ،‬ﻫﺮدوان ﻏﻔﺎرى‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3047:‬‬

‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬دﺷﻤﻦ در ﻣﯿﺎﻧﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﯿﺶ روى ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﯿﻢ و از ﺗﻮ دﻓﺎع ﮐﻨﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ وى ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺰدﯾﮑﻰ او ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و رﺟﺰى ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﺑﻨﻰ ﻏﻔﺎر ﺑﻪ ﺣﻖ داﻧﻨﺪ »و ﻣﺮدم ﺣﻨﺪف و ﻧﯿﺰ ﺑﻨﻰ ﻧﺰار »ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮان »ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺑﺪﮐﺎران ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزﻧﯿﻢ »اى ﻗﻮم!‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﻧﯿﺰه »از اﺑﻨﺎى آزادﮔﺎن دﻓﺎع ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دو ﺟﻮان ﺟﺎﺑﺮى‪ ،‬ﺳﯿﻒ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﺮﯾﻊ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺳﺮﯾﻊ ﮐﻪ ﻋﻤﻮ زاده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺴﺮان ﯾﮏ ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﺮﯾﻪ ﮐﻨﺎن ﻧﺰدﯾﮏ وى ﺷﺪﻧﺪ‪ 443) (442 .‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادﮔﺎن ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﮔﺮﯾﯿﺪ؟ اﻣﯿﺪوارم ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ زودى ﺧﻮﺷﺪل ﺷﻮﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻧﻤﻰﮔﺮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﺮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﯿﻢ در ﻣﯿﺎﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻮان دﻓﺎع از ﺗﻮ ﻧﺪارﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺮادرزادﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺘﺎن در اﯾﻦ ﻏﻢ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن از ﻣﻦ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداش ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎران دﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻨﻈﻠﮥ‬
‫ﺑﻦ اﺳﻌﺪ ﺷﺎﻣﻰ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﭘﯿﺶ روى ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد و اﯾﻦ آﯾﺎت را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻞ َﯾﻮْمِ اﻟْﺄَﺣْﺰابِ‪ .‬ﻣِﺜْﻞَ دَأْبِ ﻗَﻮْمِ ﻧُﻮحٍ وَ ﻋﺎ ٍد وَ َﺛﻤُﻮ َد‬

‫ف ﻋَﻠَ ْﯿﮑُ ْﻢ ﻣِﺜْ َ‬
‫»ﯾﺎ ﻗَﻮْمِ إِﻧﱢﯽ أَﺧﺎ ُ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3048:‬‬

‫ن ﻣُﺪْﺑِﺮِﯾﻦَ ﻣﺎ َﻟ ُﮑﻢْ ﻣﻦ اﷲ ﻣﻦ‬

‫وَ اﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻣﻦ ﺑَﻌْﺪِﻫِ ْﻢ وَ ﻣَﺎ اﷲ ﯾُﺮِﯾﺪُ ﻇُﻠْﻤﺎً ِﻟﻠْﻌِﺒﺎدِ‪ .‬وَ ﯾﺎ ﻗَﻮْمِ إِﻧﱢﯽ أَﺧﺎفُ ﻋَﻠَ ْﯿﮑُ ْﻢ ﯾَﻮْمَ اﻟﺘﱠﻨﺎدِ‪ .‬ﯾَﻮْمَ ﺗُﻮَﻟﱡﻮ َ‬
‫ﺻﻢٍ َو ﻣﻦ ﯾُﻀْﻠِﻞِ اﷲ ﻓَﻤﺎ ﻟَﻪُ ﻣﻦ ﻫﺎدٍ ‪ [1] «.33 -30 :40‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از روزﮔﺎرى ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻪﻫﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻢ‬
‫ﻋﺎ ِ‬
‫دارم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ از روز ﻧﺪا زدن ﺑﯿﻢ دارم روزى ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﻨﺎن ﭘﺴﺘﺎن آرﻧﺪ و در ﻗﺒﺎل ﺧﺪا ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺧﺪا‬
‫ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ رﻫﺒﺮى ﻧﺪارد‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ را ﻣﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ )ﺧﺪا( ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻰ ﻫﻼك ﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ دروغ ﺳﺎزد ﻧﻮﻣﯿﺪ ﺷﻮد ]‪.[2‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ اﺳﻌﺪ ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻰ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺗﺮا رد ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺗﻮ و‬
‫ﯾﺎراﻧﺖ را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﻪ ﯾﺎران ﭘﺎرﺳﺎى ﺗﺮا ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﺗﻮ ﻓﻘﻪ دﯾﻦ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻰ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻮى آﺧﺮت روﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﻤﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى‬
‫ﻣﻠﮏ ﻧﺎﻓﺮﺳﻮدﻧﻰ روان ﺷﻮ ﮐﻪ از دﻧﯿﺎ و ﻫﺮ ﭼﻪ در آن ﻫﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺪ و در ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗﺮﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﯿﻦ‪ ،‬آﻣﯿﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬او ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه دو ﺟﻮان ﺟﺎﺑﺮى ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺣﺴﯿﻦ را ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫__________________________________________________‬
‫]‪ [1‬ﻣﺆﻣﻦ‪ -‬آﯾﺎت ‪ 30‬ﺗﺎ ‪33‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3049:‬‬

‫»اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ دو‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﯿﺐ ﺷﺎﮐﺮى ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻮذب ﻏﻼم ﺷﺎﮐﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻮذب ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﮐﻨﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﻣﻰﮐﻨﻢ؟ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺗﻮ ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻨﮏ‬
‫ﭘﯿﺶ روى اﺑﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺮو ﺗﺎ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ذﺧﯿﺮه ﻧﻬﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﯾﮕﺮ ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ را ذﺧﯿﺮه ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﺮا ذﺧﯿﺮه ﻧﻬﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﮐﻨﻮن ﯾﮑﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ او از ﺗﻮ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻮدم‪ 444) (443 ،‬ﺧﻮش داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ روى ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ او‬
‫را ذﺧﯿﺮه ﻧﻬﻢ‪ ،‬اﯾﻦ روزى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﻢ ﭘﺎداش ﺑﺠﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﭘﺲ دﯾﮕﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﯿﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﺸﺖ زﻣﯿﻦ از ﻧﺰدﯾﮏ و دور ﮐﺴﻰ را ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ‬
‫از ﺗﻮ ﻧﺪارم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﭼﯿﺰى ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ از ﺟﺎﻧﻢ و ﺧﻮﻧﻢ ﻇﻠﻢ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن را از ﺗﻮ ﺑﺮدارم ﺑﺮﻣﻰداﺷﺘﻢ‪ ،‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫درود ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﺗﻮام و ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﺪرت‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و زﺧﻤﻰ ﺑﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ داﺷﺖ‪.‬‬

‫رﺑﯿﻊ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﻋﺒﺪى ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ دﯾﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻣﻰآﻣﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺶ ﮐﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎ دﯾﺪه ﺑﻮدﻣﺶ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ دﻟﯿﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺷﯿﺮ ﺷﯿﺮان اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﺷﺒﯿﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺷﻤﺎ ﺳﻮى وى ﻧﺮود‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و او ﻧﺪا‬
‫ﻣﻰداد ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﺮدى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3050:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻨﮕﺒﺎراﻧﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻃﺮف وى اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ زره و‬
‫زره ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﯾﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از دوﯾﺴﺖ ﮐﺲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه از‬
‫ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﻪ او ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺮ وى را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﮐﺲ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮑﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﮐﺸﺘﻤﺶ‪ «.‬و آن ﯾﮑﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ‬
‫ﮐﺸﺘﻤﺶ‪ «.‬ﭘﯿﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮ ﻣﮑﻨﯿﺪ اﯾﻦ را ﯾﮏ ﺳﺮ ﻧﯿﺰه ﻧﮑﺸﺘﻪ‪ «.‬و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ دﯾﺪم ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻮﺑﺖ وى و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ رﺳﯿﺪه و ﺑﺎ وى ﺑﺠﺰ‬
‫ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺧﺜﻌﻤﻰ و ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺣﻀﺮﻣﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪاى‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻰ ﻗﺮار ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺟﻨﮕﺎورى ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﻢ و ﭼﻮن ﺟﻨﮕﺎورى ﻧﻤﺎﻧﺪ اﺟﺎزه دارم ﺑﺮوم‪ «.‬و ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ »ﺧﻮب«‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ‪ 445) (444 ،‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﻰ رﻓﺖ؟ اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ اﺟﺎزه دارى‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺒﻢ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﻰ دﯾﺪم اﺳﺒﺎن ﯾﺎران ﻣﺎ را از ﭘﺎى ﻣﻰاﻧﺪازﻧﺪ آن را ﺑﺮدم و در ﺧﯿﻤﻪ ﯾﮑﻰ از ﯾﺎراﻧﻤﺎن ﻣﯿﺎن ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺟﺎى‬
‫دادم و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﭘﯿﺶ روى ﺣﺴﯿﻦ دو ﮐﺲ را ﮐﺸﺘﻢ و دﺳﺖ ﯾﮑﻰ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮدم و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﺖ از ﮐﺎر ﻧﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺧﺪا دﺳﺘﺖ را ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﻤﺒﺮ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ دﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﯿﻨﮑﻪ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫اﺟﺎزه داد اﺳﺐ را از ﺧﯿﻤﻪ در آوردم و ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻢ آﻧﮕﺎه زدﻣﺶ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺳﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و آن را ﻣﯿﺎن ﻗﻮم ﺗﺎﺧﺘﻢ ﮐﻪ راه‬
‫ﮔﺸﻮدﻧﺪ و ﭘﺎﻧﺰده ﮐﺲ از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺎده ﻣﺮا دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر دﻫﮑﺪهاى ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺣﻞ ﻓﺮات رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻢ و ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻌﺒﻰ و اﯾﻮب ﺑﻦ ﻣﺸﺮح ﺣﯿﻮاﻧﻰ و‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3051:‬‬

‫ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺻﺎﯾﺪى ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا دﺳﺖ از او ﺑﺪارﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻪ ﮐﺲ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺑﺮادران و اﻫﻞ دﻋﻮﺗﻤﺎن‬
‫ﻣﻰﭘﺬﯾﺮﯾﻢ و دﺳﺖ از ﯾﺎرﺷﺎن ﻣﻰدارﯾﻢ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺗﻤﯿﻤﯿﺎن از ﯾﺎران ﻣﻦ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﺮدﻧﺪ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﻣﺮا‬
‫ﻧﺠﺎت داد‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻞ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ ﮐﻨﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎى ﮐﻨﺪى از ﺗﯿﺮه ﺑﻨﻰ ﺑﻬﺪﻟﻪ ﭘﯿﺶ روى ﺣﺴﯿﻦ زاﻧﻮ زد و ﯾﮑﺼﺪ ﺗﯿﺮ ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺰ ﭘﻨﺞ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﻔﺘﺎد ﮐﻪ ﺗﯿﺮاﻧﺪازى ﭼﯿﺮهدﺳﺖ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺗﯿﺮى ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻨﻢ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻬﺪﻟﻪ ﯾﮑﻪ ﺳﻮار‬
‫ﻋﺮﺟﻠﻪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺗﯿﺮ وى را ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺮﺳﺎن و ﭘﺎداش وى را ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻦ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﯾﮑﺼﺪ ﺗﯿﺮ‬
‫را ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﭘﻨﺞ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﻔﺘﺎد و ﻣﻌﻠﻮﻣﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﮐﺲ را ﮐﺸﺘﻪام‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى ﺟﺰو‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى آن روز رﺟﺰى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»ﻣﻨﻢ ﯾﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺪرم ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮد »دﻟﯿﺮﺗﺮ از ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺸﻪ »ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﻦ ﯾﺎور ﺣﺴﯿﻨﻢ »و از اﺑﻦ ﺳﻌﺪ دورى ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ‬
‫ﺑﻦ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ 446) (445 ،‬و ﭼﻮن ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﻮى وى رﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه وى ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3052:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺻﯿﺪاوى و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺳﻠﻤﺎﻧﻰ و ﺳﻌﺪ ﻏﻼم ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ و ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻋﺎﯾﺬى در آﻏﺎز‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﻣﯿﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ اﻃﺮاﻓﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﯾﺎراﻧﺸﺎن ﺟﺪا اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ را از ﻣﯿﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ در آورد ﮐﻪ زﺧﻤﺪار‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﭼﻨﺪان ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺲ از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺧﺜﻌﻤﻰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺲ از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﮐﻪ آن روز ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻋﻠﻰ اﮐﺒﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎدرش ﻟﯿﻠﻰ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻣﺮة‬
‫ﺑﻦ ﻋﺮوة ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد وى ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﮐﺮد و رﺟﺰى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫»ﻣﻦ ﻋﻠﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ »ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻢ »ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺴﺮ ﺑﻰﭘﺪر درﺑﺎره ﻣﺎ ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮة ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻋﺒﺪى او را ﺑﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﮕﺬرد و ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺪرش را ﻋﺰادار ﻧﮑﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻋﻠﻰ‬
‫اﮐﺒﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺮة ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ راه ﺑﺮ او ﮔﺮﻓﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ او زد ﮐﻪ ﺑﯿﻔﺘﺎد و ﮐﺴﺎن اﻃﺮاﻓﺶ‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺎره ﭘﺎرهاى ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮدم ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﮐﻢ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻗﻮﻣﻰ را ﮐﻪ ﺗﺮا ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮑﺸﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﭼﻪ ﺟﺴﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺲ ﺗﻮ دﻧﯿﺎﮔﻮ ﻣﺒﺎش‪«.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3053:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ زﻧﻰ ﺷﺘﺎﺑﺎن در آﻣﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻃﺎﻟﻊ ﺑﻮد و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﻰزد‪» :‬اى ﺑﺮادرﮐﻢ‪ ،‬اى ﺑﺮادرزادهام!« ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮ وى اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺎﻣﺪ‬
‫‪ 447) (446‬و دﺳﺖ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﺧﯿﻤﻪﮔﺎه ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرﺗﺎن را ﺑﺮدارﯾﺪ‪ «.‬ﭘﺲ او را از ﻣﺤﻞ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺒﺮدﻧﺪ و رو ﺑﻪ روى ﺧﯿﻤﻪﮔﺎﻫﻰ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺻﺒﯿﺢ ﺻﺪاﺋﻰ ﺗﯿﺮى ﺳﻮى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ اﻧﺪاﺧﺖ و او دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﺮد و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺗﯿﺮ دﯾﮕﺮى ﺑﺰد ﮐﻪ ﻗﻠﺒﺶ را ﺑﺸﮑﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن از ﻫﺮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ را در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﺤﻄﺒﻪ ﻃﺎﯾﻰ ﻧﯿﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻋﻮن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻃﺎﻟﺒﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‬
‫و او را ﺑﮑﺸﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻧﻬﺸﻞ ﺗﯿﻤﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻃﺎﻟﺒﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﮑﺸﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﻧﯿﺰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﯿﺮ ﺟﻬﻨﻰ و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺳﻮط ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻗﺎﺑﻀﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و او را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺰره ﺧﺜﻌﻤﻰ ﻧﯿﺰ ﺗﯿﺮى ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ اﻧﺪاﺧﺖ و او را ﺑﮑﺸﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮى ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﭼﻬﺮهاش ﭘﺎره ﻣﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و ﭘﯿﺮاﻫﻦ و ﺗﻨﺒﺎن‬
‫داﺷﺖ و ﻧﻌﻠﯿﻨﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﻪ ﺑﻨﺪ ﯾﮑﻰ از آن ﭘﺎره ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻢ اﯾﻦ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﺪ ﭼﭗ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﯿﻞ ازدى ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬از اﯾﻦ ﮐﺎر ﭼﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﺲ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮم« و‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﭘﺲ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3054:‬‬

‫ﺑﺰد ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ رو در اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﻮ ﺟﺎﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﭼﻮن ﻋﻘﺎب ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮى ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ آورد‬
‫و ﻋﻤﺮ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺰد ﮐﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ از زﯾﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد و ﻋﻘﺐ رﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺳﻮاران ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ را از دﺳﺖ ﺣﺴﯿﻦ رﻫﺎﯾﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺒﺎن رو ﺑﻪ ﻋﻤﺮ آورد و‬
‫ﺳﻢﻫﺎى آن ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪ و اﺳﺒﺎن و ﺳﻮاران ﺟﻮﻻن ﮐﺮدﻧﺪ و او را ﻟﮕﺪﻣﺎل ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎن داد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻏﺒﺎر ﺑﺮﻓﺖ ﺣﺴﯿﻦ را‬
‫دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺴﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﭘﺴﺮ ﺑﺎ دو ﭘﺎى ﺧﻮﯾﺶ زﻣﯿﻦ را ﻣﻰﺧﺮاﺷﯿﺪ و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻠﻌﻮن ﺑﺎد ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﺗﺮا‬
‫ﮐﺸﺘﻨﺪ! ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺟﺪ ﺗﻮ از ﺟﻤﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻋﻤﻮﯾﺖ ﮔﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ او را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻰ اﻣﺎ ﺟﻮاﺑﺖ ﻧﺪﻫﺪ ﯾﺎ ﺟﻮاﺑﺖ دﻫﺪ اﻣﺎ ﺻﺪاﯾﻰ ﺳﻮدت ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﺷﻤﻨﺶ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و ﯾﺎورش اﻧﺪك‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‬
‫وى را ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬دو ﭘﺎى ﭘﺴﺮ را دﯾﺪم ﮐﻪ روى زﻣﯿﻦ ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ و ‪ 448) (447‬ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ وى ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬او را ﭼﻪ ﻣﻰﮐﻨﺪ؟« وى را ﺑﺒﺮد و ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻋﻠﻰ اﮐﺒﺮ و دﯾﮕﺮ ﮐﺸﺘﮕﺎن ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﮐﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺠﺎ ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬درﺑﺎره ﭘﺴﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وى ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺪﺗﻰ دراز از روز‬
‫ﺑﺒﻮد و ﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻮى او ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺸﺘﻦ وى و ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ آﻧﺮا ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﯾﮑﻰ از ﻣﺮدم ﮐﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﭘﺴﺮ ﻧﺴﯿﺮ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺑﺪاء ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ وى زد ﮐﻪ ﮐﻼﻫﻰ دراز‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻤﺸﯿﺮ‪ ،‬ﮐﻼه را ﺑﺪرﯾﺪ و ﺳﺮ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3055:‬‬

‫را زﺧﻤﺪار ﮐﺮد و ﮐﻼه از ﺧﻮن ﭘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﻧﺨﻮرى و ﻧﻨﻮﺷﻰ و ﺧﺪا ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﺖ ﻣﺤﺸﻮر ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﮐﻼﻫﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ و در ﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﻨﺪى ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮐﻼه درﯾﺪه را ﮐﻪ از ﺧﺰ ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ وﻗﺘﻰ آن را ﭘﯿﺶ زن ﺧﻮﯾﺶ ام ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺮد ﮐﻪ دﺧﺘﺮ‬
‫ﺣﺮ و ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺣﺮ ﺑﺪى ﺑﻮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻼه را از ﺧﻮن ﺑﺸﻮﯾﺪ اﻣﺎ زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺎرﺗﻰ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻦ آوردهاى آﻧﺮا از ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﺒﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎران ﻣﺮد ازدى ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ وى ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻮد و دﺳﺘﺨﻮش ﺷﺮ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺎن داد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻨﺸﺴﺖ ﮐﻮدك وى را ﮐﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد آوردﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺘﺒﮥ ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ اﺳﺪى ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻰ از ﻣﺎ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺪاﯾﺖ رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺎد ﮔﻨﺎه ﻣﻦ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﻮدك ﺣﺴﯿﻦ را ﭘﯿﺶ وى آوردﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﮑﻰ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬اى ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﺑﺰد و ﮔﻠﻮى‬
‫او را درﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﻮن او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﮐﻒ وى ﭘﺮ ﺷﺪ آن را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ رﯾﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﯿﺮوزى آﺳﻤﺎن‬
‫را از ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪاى ﭼﻨﺎن ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﮕﯿﺮ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى‬
‫ﺗﯿﺮى ﺑﻪ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ زد و او را ﺑﮑﺸﺖ‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫اﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﺐ ﺷﺎﻋﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3056:‬‬

‫»ﻗﻄﺮهاى از ﺧﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻏﻨﻰ اﺳﺖ »در ﻣﯿﺎن اﺳﺪ ﻧﯿﺰ ﻗﻄﺮه دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺑﺮادران‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻣﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» 449) (448 :‬اى ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎدرم‪ ،‬ﭘﯿﺶ روﯾﺪ ﺗﺎ رﺛﺎى ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارﯾﺪ‪ «.‬و ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻨﻰ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ‪ -‬ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮد و او را ﺑﮑﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﺖ و ﺳﺮ او را ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺻﺒﺤﻰ ﺗﯿﺮى‬
‫ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اﯾﺎد ﺑﻦ دارم ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﯾﺨﺖ و ﺳﺮ او را ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﯾﮑﻰ‬
‫دﯾﮕﺮ از ﺑﻨﻰ اﯾﺎد ﺑﻦ دارم ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﮑﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﯿﺎورد‪.‬‬

‫اﺑﻮ اﻟﻬﺬﯾﻞ ﺳﮑﻮﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ در اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻀﺮﻣﯿﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺮى ﻓﺮﺗﻮت ﺑﻮد ﺷﻨﯿﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ «.‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدم و ﯾﮑﻰ از ده ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﺳﻮاران ﺟﻮﻻن ﻣﻰدادﻧﺪ و ﭘﺲ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ در اﯾﻦ وﻗﺖ ﭘﺴﺮى از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﯿﻦ از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭼﻮﺑﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺒﺎن و ﭘﯿﺮاﻫﻦ داﺷﺖ وﺣﺸﺖ زده ﺑﻮد و از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ دو ﻣﺮوارﯾﺪ‬
‫را ﺑﺮ دو ﮔﻮش وى ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﯾﮑﺴﻮ ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺖ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﯾﮑﻰ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ وى‬
‫ﺷﺪ از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭘﺴﺮ را ﺑﻨﺸﺎﻧﯿﺪ و او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ درﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺳﮑﻮﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺴﺮ ﻫﻤﺎن ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﻼﻣﺘﺶ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺮ ﺟﻌﻔﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮد و ﺗﺸﻨﮕﻰ وى ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ﻧﺰدﯾﮏ آﻣﺪ ﮐﻪ آب ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﺗﯿﺮى ﺳﻮى وى‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﺶ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺧﻮن از‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3057:‬‬

‫دﻫﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻮا ﻣﻰاﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮐﺮد و ﺛﻨﺎى او ﮐﺮد ﺳﭙﺲ دو دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺷﻤﺎرﺷﺎن را ﮐﻢ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﮕﯿﺮ و ﯾﮑﯿﺸﺎن را در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﮕﺬار‪ «.‬ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺻﺒﻎ‬
‫ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اردوﮔﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف دﺷﻤﻦ در آﻣﺪ‬
‫از روى ﺑﻨﺪ روان ﺷﺪ و آﻫﻨﮓ ﻓﺮات داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اﺑﺎن ﺑﻦ دارم ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺎن وى و آب ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﺶ ﺑﺪو ﻧﺮﺳﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺳﺐ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮد ‪ 450) (449‬و ﮐﺴﺎن از ﭘﻰ او ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﯿﺎن ﺣﺴﯿﻦ و ﻓﺮات ﺣﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺗﺸﻨﻪاش‬
‫ﺑﺪار‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد اﺑﺎﻧﻰ ﺗﯿﺮى ﺑﺰد و آﻧﺮا در ﭼﺎﻧﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﺎى داد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺗﯿﺮ را ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪ و دو دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮕﺸﻮد ﮐﻪ از ﺧﻮن ﭘﺮ ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮت ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰآورم‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﺸﻨﮕﻰ را ﺑﺮ آن ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻂ ﮐﺮد و ﭼﻨﺎن‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﯿﺮاب ﻧﻤﻰﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺻﺒﻎ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺗﺴﮑﯿﻦ وى ﻣﻰﮐﻮﺷﯿﺪم آب را ﺑﺮاى وى ﺧﻨﮏ ﻣﻰﮐﺮدم و ﺷﮑﺮ در آن‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎﺳﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ ﭘﺮ از ﺷﯿﺮ ﺑﻮد و ﮐﻮزهﻫﺎ ﭘﺮ آب ﺑﻮد و او ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬آﺑﻢ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﮕﯿﻢ ﮐﺸﺖ‪ «.‬ﮐﻮزه ﯾﺎ‬
‫ﮐﺎﺳﻪاى را ﺑﻪ او ﻣﻰدادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺳﯿﺮاب ﮐﺮدن اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺲ ﺑﻮد‪ ،‬آب را ﻣﻰﻧﻮﺷﯿﺪ و ﭼﻮن از دﻫﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﻣﻰداﺷﺖ‬
‫ﻟﺤﻈﻪاى‪ ،‬دراز ﻣﻰﮐﺸﯿﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ آﺑﻢ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﮕﯿﻢ ﮐﺸﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻤﺶ ﭼﻮن‬
‫ﺷﮑﻢ ﺷﺘﺮ ﺑﺸﮑﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3058:‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ در ﺣﺪود ده ﻧﻔﺮ از ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺳﻮى ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺣﺴﯿﻦ رﻓﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﻪ و ﻋﯿﺎل وى در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن وى و ﺑﻨﻪاش ﺣﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ اﮔﺮ دﯾﻦ ﻧﺪارﯾﺪ و از روز ﻣﻌﺎد ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﯿﺪ در ﮐﺎر دﻧﯿﺎﯾﺘﺎن آزادﮔﺎن و ﺟﻮاﻧﻤﺮدان ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻪ و‬
‫ﻋﯿﺎل ﻣﺮا از اوﺑﺎش و ﺑﻰﺧﺮداﻧﺘﺎن ﻣﺤﻔﻮظ دارﯾﺪ‪ «.‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﺎ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﮐﻪ اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﻣﻘﺜﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﻫﺮدوان ﺟﻌﻔﻰ و ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ وﻫﺐ ﯾﺰﻧﻰ و‬
‫ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺨﻌﻰ و ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺻﺒﺤﻰ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى وى آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﻏﯿﺒﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﻼح ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮدت ﻧﻤﻰروى؟« ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺟﻮر‬
‫ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻰ؟« او ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺟﻮر ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻰ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب ﮐﻪ ﻣﺮدى‬
‫دﻟﯿﺮ ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻧﯿﺰه را در ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﻓﺮو ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺮ از ﭘﯿﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻢ زﯾﺎﻧﺖ ﺑﺰﻧﻢ ﻣﻰزﻧﻢ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ او را در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺴﺮى از ﮐﺴﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻮى وى ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮش ‪ 451) (450‬زﯾﻨﺐ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪارد ﺣﺴﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪار‪ «.‬اﻣﺎ ﭘﺴﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و دوان ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و‬
‫ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3059:‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ از ﺑﻨﻰ ﺗﯿﻢ اﷲ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود آورد‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﺧﺒﯿﺚ‪ ،‬ﻋﻤﻮى ﻣﺮا ﻣﻰﮐﺸﻰ؟«‬
‫ﺑﺤﺮ او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺰد‪ .‬ﭘﺴﺮ دﺳﺖ را ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪» :‬اى اﻣﺖ ﻣﻦ‪ «.‬ﺣﺴﯿﻦ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻮ رخ داد ﺻﺒﻮرى ﮐﻦ و آﻧﺮا ذﺧﯿﺮه ﺧﯿﺮ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﭘﯿﺶ ﭘﺪران ﺷﺎﯾﺴﺘﻪات ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﺣﻤﺰه و ﺟﻌﻔﺮ و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪﺷﺎن را ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺪ‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫روز ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻗﻄﺮهﻫﺎى آﺳﻤﺎن را از آﻧﻬﺎ ﺑﺪار و از ﺑﺮﮐﺎت زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺮوﻣﺸﺎن ﮐﻦ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺷﺎن ﻣﻰﮐﻨﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮐﻦ ﮐﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎى ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ وﻻﯾﺘﺪاران از آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ را دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﯾﺎرﯾﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺧﻮﻧﻤﺎن را ﺑﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﭼﻨﺪان ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﮐﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺟﺎﻣﻪ زﯾﺮى ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮش ﺑﺎﻓﺖ ﺑﻮد و ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﯾﻤﻨﻰ و ﺧﻮش ﺑﺎﻓﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا‬
‫ﺑﺪرﯾﺪ و ﭘﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ از او در ﻧﯿﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﻰ از ﯾﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻪ زﯾﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ زﯾﺮ آن ﺑﭙﻮﺷﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﻣﺬﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن آن‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺑﯿﺎﻣﺪ و آﻧﺮا در آورد و وى را ﺑﺮﻫﻨﻪ واﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در زﻣﺴﺘﺎن دﺳﺘﻬﺎى ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ آب ﻣﻰرﯾﺨﺖ و در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺧﺸﮏ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﭼﻮب‬
‫ﺑﻮد‪ 452) (451 .‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر را از اﯾﻨﮑﻪ در اﺛﻨﺎى ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻣﻼﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻣﻨﺘﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3060:‬‬

‫ﻫﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻨﺖ ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم و ﻧﺰدﯾﮏ او رﺳﯿﺪم ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدم ﻓﺮو ﮐﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎز آﻣﺪم‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻢ ﭼﺮا ﻣﻨﺶ ﺑﮑﺸﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮى او را ﻣﻰﮐﺸﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﭘﯿﺎدﮔﺎن از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻪ وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و او ﺑﻪ راﺳﺘﻰﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﺗﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﭙﻰﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﻮد و ﻋﻤﺎﻣﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺷﮑﺴﺘﻪاى را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ و ﮐﺴﺎن و ﯾﺎراﻧﺶ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن او ﻣﺤﮑﻢ دل و آرام‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﺷﺪ و دﻟﯿﺮ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺮوى‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺶ از او و ﭘﺲ از او ﮐﺴﻰ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪش ﻧﺪﯾﺪم وﻗﺘﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد ﭘﯿﺎدﮔﺎن از‬
‫راﺳﺖ و ﭼﭗ او ﭼﻮن ﺑﺰﻏﺎﻟﮕﺎن از ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺮگ‪ ،‬ﻓﺮارى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف وى آﻣﺪ ﮔﻮﯾﻰ ﮔﻮﺷﻮارش را ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﮔﻮﺷﻬﺎ و‬
‫ﺷﺎﻧﻪاش در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎش آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﻰاﻓﺘﺎد!« در اﯾﻦ وﻗﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫زﯾﻨﺐ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ و ﺗﻮ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﮐﻨﻰ!« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﻰ اﺷﮑﻬﺎى ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ و رﯾﺸﺶ روان ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و روى از زﯾﻨﺐ ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ «.‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﺒﻪ ﺧﺰى ﺑﺘﻦ داﺷﺖ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺳﻤﻪ ﺧﻀﺎب‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺷﻨﯿﺪﻣﺶ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ -‬در آن ﺣﺎل ﭘﯿﺎده ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﺪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3061:‬‬

 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﭼﻮن ﯾﮑﻪ ﺳﻮارى دﻟﯿﺮ‪ ،‬از ﺗﯿﺮ اﺣﺘﺮاز ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﺟﺎى ﺣﻤﻠﻪ را ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮاران ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد‪ -‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ﻣﻦ ﺷﺘﺎب دارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از ﻣﻦ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﮐﺲ را ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺸﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاى از ﮐﺸﺘﻦ وى ﺑﯿﺶ از ﮐﺸﺘﻦ ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻢ آرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﯿﺪوارم ﺧﺪا وﻫﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﺎﯾﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻦ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﻰ ﮐﻪ ﻧﺪاﻧﯿﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺮا از ﺷﻤﺎ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﮑﺸﯿﺪ ﺧﺪاﯾﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ اﻧﺪازد و ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﺘﺎن را ﺑﺮﯾﺰد‪ .‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺲ ﻧﮑﻨﺪ و ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﺘﺎن را دو ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺪﺗﻰ دراز از روز ﺑﺒﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﺎن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﮑﺸﻨﺪش ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ دﯾﮕﺮى واﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ‬
‫و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﺸﺘﻦ او ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ 453) (452 .‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﻣﯿﺎن ﮐﺴﺎن ﺑﺎﻧﮓ زد ﮐﻪ‬
‫واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﯿﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرﻫﺎﯾﺘﺎن‪ -‬ﻋﺰادارﺗﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮑﺸﯿﺪش‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ ﮐﻒ‬
‫دﺳﺖ ﭼﭗ او زدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺿﺮﺑﺖ را زرﻋﮥ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﺗﻤﯿﻤﻰ زد‪ ،‬ﺿﺮﺑﺘﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪاش زدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد و در ﮐﺎر اﻓﺘﺎدن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺨﻌﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﯿﺰه در او ﻓﺮو ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻔﺘﺎد و ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺻﺒﺤﻰ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﺮش را ﺟﺪا ﮐﻦ‪ «.‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮑﻨﺪ اﻣﺎ ﺿﻌﻒ آورد و ﺑﻠﺮزﯾﺪ و ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺎزوﻫﺎﯾﺖ را ﺑﺸﮑﻨﺪ و‬
‫دﺳﺘﺎﻧﺖ را ﺟﺪا ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﭘﺲ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﯾﺪ و ﺟﺪا ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ داد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آن ﺿﺮﺑﺘﻬﺎى ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫ﻣﮑﺮر ﺧﻮرده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻰ و ﺳﻪ ﺿﺮﺑﺖ ﻧﯿﺰه و ﺳﻰ و ﭼﻬﺎر ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ‬
‫او ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰﺷﺪ ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻢ داﺷﺖ ﺳﺮ از دﺳﺖ وى ﺑﺮود‪،‬‬
‫ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺳﺮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3062:‬‬

‫ﺳﭙﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻮد در آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ زﯾﺮ را ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫روﭘﻮش را ﮐﻪ ﺧﺰ ﺑﻮد ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻌﻠﯿﻦ او را ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اود ﮔﺮﻓﺖ اﺳﻮد ﻧﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮش را ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺸﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﮐﺴﺎن ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﺑﺪﯾﻞ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎن ﺑﻪ رﻧﺎسﻫﺎ و ﺣﻠﻪﻫﺎ و ﺷﺘﺮﻫﺎ روى آوردﻧﺪ و ﻫﻤﻪ را ﻏﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎن ﺑﻪ زﻧﺎن ﺣﺴﯿﻦ و ﺑﻨﻪ و ﻟﻮازم وى روى ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎﻣﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﺎ او درﮔﯿﺮ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ زور‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻤﻄﺎع از ﭘﺎى در آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﻰﺗﻮان ﻣﯿﺎن ﮐﺸﺘﮕﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻮن ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﺟﺎﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮐﺎردى داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮش را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎرد ﺧﻮﯾﺶ‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮوة ﺑﻦ ﺑﻄﺎر ﺗﻐﻠﺒﻰ و زﯾﺪ ﺑﻦ رﻓﺎد ﺗﺠﯿﺒﻰ او را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬وى آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 454) (453‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ ﻋﻠﻰ اﺻﻐﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻫﻤﺮاه او را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﭼﺮا اﯾﻦ را ﻧﮑﺸﯿﻢ؟« ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن را ﻫﻢ ﻣﻰﮐﺸﯿﻢ؟ اﯾﻦ ﮐﻮدك اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺎرم اﯾﻦ ﺑﻮد و ﻫﺮ‬
‫ﮐﺲ را ﻣﻰآﻣﺪ از او ﮐﻨﺎر ﻣﻰزدم ﺗﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ اﯾﻦ زﻧﺎن ﻧﺮود و ﻣﺘﻌﺮض اﯾﻦ ﭘﺴﺮ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ از ﻟﻮازﻣﺸﺎن ﭼﯿﺰى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﺴﺸﺎن دﻫﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺴﻰ ﭼﯿﺰى ﭘﺲ ﻧﺪاد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش ﺧﯿﺮ ﯾﺎ ﺑﻰ ﺧﺪاى ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ ﺷﺮى را از ﻣﻦ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3063:‬‬

‫دور ﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻰ و ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﮐﺸﺘﻪاى‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮد ﻋﺮب را ﮐﺸﺘﻪاى ﮐﻪ ﺳﻮى اﯾﻨﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﻠﮑﺸﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎرﺷﺎن ﮐﻨﺪ ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮان ﺧﻮﯾﺶ رو و ﭘﺎداش‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻮض ﮐﺸﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ دﻫﻨﺪ ﮐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وى ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدى دﻟﯿﺮ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد و ﻋﻘﻠﺶ ﺧﻠﻠﻰ داﺷﺖ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﺑﺮ در ﺧﯿﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫»رﮐﺎﺑﻢ را از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮐﻦ »ﮐﻪ ﻣﻦ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﮐﺸﺘﻪام »ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺘﻪام ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش »از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ »و ﭼﻮن ﮐﺴﺎن ﻧﺴﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮﯾﻨﺪ »ﻧﺴﺐ وى از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﮐﻪ‬
‫دﯾﻮاﻧﻪاى و ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺒﻮدهاى‪ .‬او را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آرﯾﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﯿﺎوردﻧﺪش ﺑﺎ ﭼﻮب او را ﺑﺰد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى دﯾﻮاﻧﻪ! ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﻰ ﻣﻰﮐﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن را ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻏﻼم‬
‫رﺑﺎب‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﻣﺮؤ اﻟﻘﯿﺲ ﮐﻠﺒﻰ‪ ،‬ﻣﺎدر ﺳﮑﯿﻨﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﯿﺴﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪهاى ﻣﻤﻠﻮك‪ «.‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ‬
‫او را رﻫﺎ ﮐﺮد و ﻫﯿﭽﮑﺲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺰ وى ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮد ﻣﮕﺮ ﻣﺮﻗﻊ ﺑﻦ ﺛﻤﺎﻣﻪ اﺳﺪى ﮐﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎﯾﺶ را رﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮد و زاﻧﻮ زده‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮﻣﺶ ﭘﯿﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺎن دارى‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪ «.‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪/‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬ج‪،7‬ص‪3064:‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻧﻬﺎ را ﭘﯿﺶ اﺑﻦ زﯾﺎد آورد و ﺧﺒﺮ وى را ﺑﮕﻔﺖ او را ﺑﻪ زاره ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﯿﺎن ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﺪا داد‪» :‬ﮐﻰ داوﻃﻠﺐ ﻣﻰﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺐ ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺘﺎزد؟« ده ﮐﺲ داوﻃﻠﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺣﯿﻮة ﺣﻀﺮﻣﻰ‪ 455) (454 -‬ﻫﻤﺎن ﮐﻪ روﭘﻮش ﺣﺴﯿﻦ را رﺑﻮد و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﯿﺴﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ -‬و اﺧﻨﺲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺣﺴﯿﻦ را ﻟﮕﺪ ﮐﻮب ﮐﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﭘﺸﺖ و ﺳﯿﻨﻪ او را در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺪﺗﻰ ﭘﺲ از آن وﻗﺘﻰ اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ در ﺟﻨﮕﻰ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﯿﺮى ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻪ او ﺧﻮرد ﮐﻪ ﻗﻠﺒﺶ‬
‫ﺑﺸﮑﺎﻓﺖ و ﺟﺎن داد‪.‬‬
 ‫ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻫﻔﺘﺎد و دو ﮐﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﻏﺎﺿﺮﯾﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ و ﯾﺎران او را ﯾﮏ‬
‫روز ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﯾﺎران ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﮐﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﺧﻤﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﺮ ﮐﺸﺘﮕﺎن ﻧﻤﺎز ﮐﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﮐﺸﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﯿﻨﮑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن روز ﺳﺮ او را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ و ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﺳﻮى اﺑﻦ زﯾﺎد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻟﻰ ﺑﺎ ﺳﺮ ﺑﯿﺎﻣﺪ و آﻫﻨﮓ ﻗﺼﺮ ﮐﺮد اﻣﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺴﺘﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ و ﺳﺮ را زﯾﺮ ﻃﺸﺘﻰ ﻧﻬﺎد‪ .‬وى را دو‬
‫زن ﺑﻮد ﯾﮑﻰ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ و دﯾﮕﺮى از ﺣﻀﺮﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮار‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻋﻘﺮب‪ .‬آن ﺷﺐ ﺷﺐ زن ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اداﻣﻪ داﺳﺘﺎن ﮐﺮﺑﻼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻃﺒﺮي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را از ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم داﻧﻠﻮد ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬