VERBANDEN

Anna van Oosterom

Ynskje van der Weij
Agnes Henstra

Verbanden gaan over grafieken en getalrelaties. Grafieken maken het mogelijk om

groepen getallen of gegevens in beeld te brengen om daar conclusies aan te verbinden.
In groep 4/5/6 worden verbanden aangeboden door leerlingen uit te lokken om gegevens
te verzamelen en deze te ordenen of weer te geven in een overzicht. Bijvoorbeeld aan de
hand van een eenvoudig onderzoekje naar welke kinderen één twee of meer huisdieren
hebben. Wanneer alle gegevens verzameld zijn, moeten ze op een bepaalde manier
worden geordend, bijvoorbeeld door te turven of door een staafdiagram te maken. Dit
biedt mogelijkheden om allerlei conclusies te trekken.

Kerndoelen bij het domein Verbanden

Kerndoel 23: De leerlingen leren wiskunde taal

gebruiken

Kerndoel 24: De leerlingen leren praktische en

formele rekenwiskundige problemen op te
lossen en redeneringen helder weer te geven.

Kerndoel 25: De leerlingen leren aanpakken bij

het oplossen van rekenwiskundeproblemen te
onderbouwen en leren oplossingen te
beoordelen.

Modellen bij het domein Verbanden

Lijngrafiek Staafdiagram
Beelddiagram Cirkeldiagram

Een belangrijke activiteit van de leerkracht is de leerlingen bewust maken van de

meerwaarde van het ordenen en schematiseren van losse gegevens in een tabel. Samen
met de leerlingen praten over grafieken die ze zelf gemaakt hebben en daar conclusies uit
trekken komt regelmatig terug in de les. Dit kan gecombineerd worden met tellen, meten
en tekenen.
 GROEP 1/2/3

Het aanleren van wiskundetaal en het oplossen van praktische en formele

rekenwiskundige problemen bij kleuters, met als focus op het onderdeel verbanden,
vereist een gerichte aanpak die rekening houdt met hun ontwikkelingsniveau en
capaciteiten. Hieronder vind je een beschrijving van hoe je dit kunt aanpakken, samen
met het doel van deze aanpak:

Groep Groep Groep

De leerlingen leren: De leerlingen leren: De leerlingen leren:

Begrip van getallen:
Leerlingen beginnen met het ontwikkelen
van een begrip van getallen door middel
van tellen en benoemen van getallen tot
en met 10.
Ze leren ook de concepten van 'meer' en
'minder' te begrijpen door middel van
praktische activiteiten zoals het
vergelijken van aantallen objecten.
Patronen en ordening:
Leerlingen beginnen patronen te
herkennen en te maken, zoals het maken
van eenvoudige kettingen met kralen in
herhalende kleuren of vormen.
Ze oefenen ook met het sorteren en
ordenen van objecten op basis van
verschillende kenmerken zoals kleur,
grootte en vorm.
Ruimtelijke begrip:
Leerlingen ontwikkelen hun ruimtelijke
begrip door te experimenteren met het
bouwen en manipuleren van blokken, het
maken van eenvoudige puzzels en het
verkennen van hun omgeving door middel
van spel en beweging.
Taal en communicatie in de context van
rekenen:
Leerlingen gebruiken rekenkundige
begrippen en taal tijdens dagelijkse
activiteiten en spelletjes, zoals 'meer',
'minder', 'groter', 'kleiner', 'gelijk aan',
'boven', 'onder', 'naast', enzovoort.
Probleemoplossend denken:
Leerlingen oefenen met eenvoudige
probleemoplossende activiteiten waarbij
ze logisch redeneren en strategieën
ontwikkelen om problemen op te lossen,
zoals het vinden van een ontbrekend
stukje in een puzzel of het bepalen van de
juiste volgorde van activiteiten in een
sequentieel spel.
Gebruik concrete voorbeelden: Begin
met het introduceren van eenvoudige
verbanden met behulp van concrete
voorbeelden die relevant zijn voor
kleuters. Bijvoorbeeld, laat ze zien dat als
ze één blok toevoegen aan een stapel, de
stapel hoger wordt, of als ze één appel uit
een mand halen, er minder appels
overblijven.
Visuele representaties: Maak gebruik
van visuele hulpmiddelen zoals
afbeeldingen, pictogrammen of grafieken
om verbanden tussen hoeveelheden of
objecten te illustreren. Laat bijvoorbeeld
zien hoe het aantal bloemen in een vaas
verandert naarmate er bloemen worden
toegevoegd of verwijderd.
Gebruik van taal: Introduceer
eenvoudige wiskundige termen die
relevant zijn voor het begrijpen van
verbanden, zoals "meer", "minder",
"groter", "kleiner", "evenveel als",
"verandert", "toevoegen", en
"wegnemen". Moedig kleuters aan om
deze termen te gebruiken tijdens het
verkennen van verbanden.
Praktische activiteiten: Organiseer
praktische activiteiten waarbij kleuters
verbanden kunnen verkennen en
ontdekken. Bijvoorbeeld, laat ze objecten
sorteren op grootte, gewicht of kleur en
bespreek de verbanden die ze
waarnemen.
Probleemoplossing: Geef kleuters
eenvoudige probleemoplossende taken
waarbij ze verbanden moeten
identificeren en toepassen. Bijvoorbeeld,
vraag hen hoeveel blokken er nodig zijn
om een toren van een bepaalde hoogte te
bouwen, of hoeveel appels er overblijven
nadat er een bepaald aantal is
weggenomen.
Interpreteren van eenvoudige visuele
representaties: Kinderen kunnen
eenvoudige beelddiagrammen met
plaatjes en staafdiagrammen met hokjes
begrijpen door te kijken naar de
afbeeldingen en het aantal gekleurde
hokjes te tellen.
Creëren van eenvoudige
staafdiagrammen: Kinderen kunnen zelf
eenvoudige staafdiagrammen maken door
hokjes aan te kruisen of in te kleuren
volgens een gegeven set van gegevens of
instructies.
Waarnemen en voortzetten van
patronen: Kinderen kunnen verbanden of
patronen zien in eenvoudig geordende
figuren, zoals bij een ketting met een
herhalend patroon op kleur of vorm, en in
staat zijn om dit patroon voort te zetten.
Kritisch denken over patronen:
Kinderen kunnen kritisch denken en
redeneren over patronen in eenvoudig
geordende figuren. Bijvoorbeeld, ze
kunnen een inconsequentie opmerken in
een kettingpatroon en verklaren waarom
een bepaalde rij met kralen niet klopt door
logisch redeneren en analyseren van het
patroon.

Activiteit groep 1
Activiteit: Patroonketting maken "Telkens als we spelen en
Doel: Het ontwikkelen van het vermogen om patronen te leren, ontdekken we samen
herkennen, voort te zetten en te communiceren. nieuwe verbanden, als
sterren aan de hemel die
Benodigdheden: ons pad verlichten."
Verschillende gekleurde kralen
Touw of elastiek om de kralen aan te rijgen

Beschrijving:
Kinderen krijgen een assortiment gekleurde kralen en rijgen deze
aan een touw om patronen te maken, zoals een herhaling van
twee kleuren. Ze beschrijven hun patronen met rekenkundige taal
en laten elkaar hun creaties zien om vervolgens te bespreken hoe Activiteit groep 2
ze hun patronen kunnen voortzetten of aanpassen.
Activiteit: Sorteer en tel

Doel: Is om kinderen in groep 2 van de basisschool te helpen bij het

Activiteit groep 3
Activiteit: Verkeerstelling turven
Doel: Om kinderen te leren hoe ze gegevens uit een telling kunnen
ordenen door middel van turven, zoals bij het tellen van verkeer
dat langsrijdt, en hen te helpen bij het ontwikkelen van een begrip
van verbanden in aantallen.
ontwikkelen van vaardigheden op het gebied van sorteren, tellen
en het maken van eenvoudige staafdiagrammen aan de hand van
een set afbeeldingen of pictogrammen.
Benodigdheden:
Een set afbeeldingen of pictogrammen die verschillende items
vertegenwoordigen, zoals fruit, dieren of kleuren.
Vel papier, kleurpotloden, stiften of krijtjes
Eventueel linialen of meetlinten

Benodigdheden:
Turftabellen of papier met rasters voor elk kind.
Potloden, stiften of krijtjes om de turven te maken.
Een veilige plek om het verkeer te observeren.
Beschrijving:
Kinderen worden uitgenodigd om langs een veilige plek het
passerende verkeer te observeren en te turven, waarbij ze
streepjes zetten voor elk passerend voertuig of voetganger. Na
het verzamelen van de gegevens, worden deze ordelijk verwerkt
en georganiseerd in een grafiek of staafdiagram om het aantal
voertuigen en voetgangers te visualiseren. Tijdens de activiteit
worden eenvoudige wiskundige termen zoals "meer", "minder",
"groter" en "kleiner" gebruikt om de aantallen te vergelijken en te
bespreken.
Beschrijving:
Geef de kinderen een set van afbeeldingen of pictogrammen die
verschillende items vertegenwoordigen, zoals fruit, dieren of
kleuren. Laat ze de afbeeldingen sorteren op basis van een
bepaald kenmerk, bijvoorbeeld het soort fruit, en laat ze
vervolgens elk type tellen. Vervolgens kunnen ze deze tellingen
gebruiken om eenvoudige staafdiagrammen te maken door het
aantal afbeeldingen te vertalen naar gekleurde hokjes op een vel
papier.
 GROEP 4/5/6

Verbanden gaan over grafieken en getalrelaties. Grafieken maken het mogelijk om

groepen getallen of gegevens in beeld te brengen om daar conclusies aan te verbinden.
In groep 4/5/6 worden verbanden aangeboden door leerlingen uit te lokken om gegevens
te verzamelen en deze te ordenen of weer te geven in een overzicht. Bijvoorbeeld aan de
hand van een eenvoudig onderzoekje naar welke kinderen één twee of meer huisdieren
hebben. Wanneer alle gegevens verzameld zijn, moeten ze op een bepaalde manier
worden geordend, bijvoorbeeld door te turven of door een staafdiagram te maken. Dit
biedt mogelijkheden om allerlei conclusies te trekken.

Groep Groep Groep

De leerlingen leren: De leerlingen leren: De leerlingen leren:

Hoe ze gegevens uit een
eenvoudige tabel, beeld- en
staafdiagram aflezen,
interpreteren en er
bewerkingen mee uitvoeren.
Hoe ze gegevens uit een
eenvoudige tabel, beeld- en
staafdiagram bewerkingen
uitvoeren.
Hoe ze gegevens uit een
telling geordend kunnen
verwerken via turven.
Kunnen gegevens uit een
tabel in een
voorgestructureerde
staafdiagram invullen.
Hoe ze gegevens uit een
tabel, beeld- en staafdiagram
aflezen, interpreteren en er
bewerkingen mee uitvoeren.
Hoe ze ongeordende
gegevens in een eenvoudige
tabel kunnen verwerken.
Wat een legenda is en kunnen
deze aflezen.
Hoe ze eenvoudige verbanden
en patronen in rijen getallen
en figuren herkennen.
Kunnen kritisch denken en
redeneren over patronen in
rijen met getallen en over
gegevens in tabellen en
grafieken.
De verschillende diagrammen
en grafieken benoemen:
beelddiagram, staafdiagram,
cirkeldiagram en lijngrafiek.
Beelddiagrammen waarin
beeldfiguren staan aflezen en
interpreteren.
Gegevens in eenvoudige
cirkeldiagrammen en
lijngrafieken aflezen en
interpreteren.
Globaal een lijngrafiek
tekenen op basis van een
beschrijving in woorden en
andersom.
Patronen in rijen met getallen
en (geometrische) figuren
herkennen en voortzetten en
kan het patroon verwoorden.
Kritisch te denken en
redeneren over gegevens in
eenvoudige tabellen, staaf-,
beeld- en cirkeldiagrammen
en lijngrafieken.

Activiteit groep 4

Een activiteit gekoppeld aan huisdieren, waarbij de

leerlingen kennismaken met het staafdiagram. Laat de
leerlingen op een post-it schrijven welk huisdier ze thuis
hebben. Maak op het bord een tabel met de verschillende
dieren en laat de leerlingen hun post-it bij het juiste dier
hangen.
Laat de leerlingen vervolgens ontdekken dat de leerlingen
nu niet gelijk kunnen zien, welk huisdier er in deze klas het
Activiteit groep 5
meeste is. En dat dit wel kan door de post-its onder elkaar
te hangen (waardoor staven ontstaan). Nu heb je een
staafdiagram en kun je aflezen, welk huisdier er het meeste Een activiteit gekoppeld aan het weer, waarbij de
is in de klas en welke het minst. leerlingen leren een lijngrafiek te maken. Laat de leerlingen
verspreid over twee weken meten hoeveel neerslag ervalt
op een dag. De leerlingen noteren dit en houden dit bij.
Vervolgens gaan ze deze gegevens omzetten in een
lijmgrafiek. Waarbij de leerlingen leren hoe ze een
lijngrafiek kunnen maken.

Als variatie op deze les, zouden de leerlingen dit ook

kunnen doen met de zonuren of de temperatuur op een
dag.
Activiteit groep 6

Een activiteit gekoppeld aan de fruit pauze. Laat de

leerlingen tijdens de fruit pauze noteren wat voor fruit de
leerlingen mee hadden en vertel dat we hiermee tijdens
rekenen aan de slag gaan.
Bespreek met de leerlingen welke soorten fruit er
meegenomen waren en turf dit op het bord. Bespreek met
de leerlingen hoeveelste deel dit van de klas is en welk
percentage erbij past. Maak met de leerlingen hierbij
vervolgens een passend cirkeldiagram.

Als variatie op deze activiteit kun je dit ook met huisdieren

doen, kleur ogen die leerlingen hebben, haarkleur.
 GROEP 7/8 1S
'Met verbanden wordt in het basisonderwijs het kunnen lezen en
interpreteren van grafieken & woordformules bedoeld"

Grafieken Tijdgrafieken Histogram:

Leerlingen leren grafieken te maken De staven in een histogram
passend bij tijden & afstand, groei. staan tegen elkaar aan. Om
zo de verschillen te zien
Lijngrafiek:
Deze diagrammen zijn voor
het weergeven van
ontwikkelingen of
hoeveelheden in tijd
Staafdiagram:
Hier kan je goed
onderzoeksresultaten
vergelijken

Steelbladdiagram:
Worden alle getallen
weergegeven.

Cirkeldiagram:
Procentuele getallen
zijn makkelijker te Beelddiagram:
lezen in deze diagram Worden hoeveelheden weergegeven in
illustraties. Deze staan voor
hoeveelheden. Deze soort diagram
wordt veelal gebruikt als illustratie
denk aan het nieuws. En niet een
manier voor duidelijke cijfers.

Y - as X - as
Y

Verticale - as Horizontale - as
Stijgen Constant vlak
Steil Dalen
Hoe snel de
grafiek groeit De lijn blijft gelijk
-
groeit gelijk

Legenda
Uitleg wat de inhoud van de grafiek betekend

Ik kan:
gegevens aflezen en
hieruit trens
herkennen ,
conclusies trekken en
voorspellen
ERWD MODEL
FORMEEL HANDELEN
We denken tijdens deze stap niet eens meer aan blokjes. We weten de
informatie te vinden zonder dat we andere denkstappen gebruiken

VOORSTELLEN ABSTRACT
We weten bij deze stap al de grote van de blokjes. We zien ze dus niet
meer. We kijken nu naar de staaf in het geheel. We weten in ons hoofd
dus wel dat ze bestaan uit blokjes maar we zien ze niet.

VOORSTELLEN CONCREET
Bij deze trede gaan we niet meer bezig met echte blokjes maar worden
dit blokjes in het schrift. We kunnen ze dus niet meer aanraken. Maar
je ziet de blokjes nog wel duidelijk terug in de grafiek

INFORMEEL HANDELEN
De onderste trede van het ERWD model is het handelen door te
doen. Dit is bijvoorbeeld een staafdiagram maken door al het
soort fruit in de klas te tellen. En vervolgens deze te vergelijken.
Waar is meer of minder van dan...?

BRONVERMELDING
Ale, P. & Van Schaik, M. (2022). Rekenen - wiskunde en didactiek. Bussum:
Uitgeverij Coutinho

SLO. (2021, 8 maart). Rekenen/wiskunde - wiskundig inzicht en handelen.

Geraadpleegd op 22 maart 2024, van
https://www.slo.nl/thema/meer/tule/rekenen-wiskunde/kerndoel-23/

SLO. (2021, 8 maart). Rekenen/wiskunde - wiskundig inzicht en handelen.

Geraadpleegd op 22 maart 2024, van
https://www.slo.nl/thema/meer/tule/rekenen-wiskunde/kerndoel-24/

SLO tussendoelen

Agnes Henstra
4980425
agnes.henstra@student.nhlstenden.com

Ynskje van der Weij

4891066
ynskje.van.der.weij1@student.nlstenden.com

Anna van Oosterom

5070074
anna.van.oosterom@student.nlstenden.com