Bi̇li̇msel Araştirma Yöntemleri̇ Ve Eti̇k 2020 Coğrafya 2

Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik
(Coğrafya Açısından)
Ali Uzun
1
Dersin konusu ve hedefleri
 Bilimsel araştırma yöntemleri ve etik
 Coğrafya biliminin gelişim aşamalarını bilmek
 Temel coğrafya araştırma yöntemlerini bilmek ve
uygulayabilmek.
 Bilimsel metinlerin yapısal özellikleri hakkında bilgi
sahibi olmak
 Bilimsel etik konularında bilgi sahibi olmak ve
içselleştirmek.
2 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

Ders içeriğinin haftalara dağılımı
1. Dersin konusu, önemi ve 1. Etik ve Akademik etik
kaynakları 2. Eğitim ve öğretim etiği
2. Fiziki coğrafya araştırma 3. Büyük akademik etik
yöntemleri ihlaller
3. Beşeri coğrafya 4. Aşırma/ intihal
araştırma yöntemleri
5. Bilimsel araştırma, yayın
4. Veri kaynakları ve ve değerlendirme etiği
verilerin toplanması 6. Akademik yönetim etiği
5. Anket hazırlama ve
değerlendirme 7. Temel etik normlar
6. Bilimsel yayının ana
bölümleri ve içeriği
7. Ara Sınav

Dersin Temel Kaynakları
 Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik (Ders Notları) (A. Uzun). Ondokuz Mayıs
Üniversitesi, 2020.
 Beşeri Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikler (Ed. N. Özgen). Pegem
Akademi, 2016.
 Coğrafya Araştırma Yöntemleri (Ed. Y. Arı ve İ. Kaya). Coğrafyacılar Derneği,
2006.
 Coğrafya’da Metodoloji (H. Doğanay). Milli Eğitim Yayınevi, 1993.
 Fiziki Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikler (Editörler: N. Özgen ve S.
Karadoğan). Pegem Akademi, 2016.
 Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayımlanır? (R. A. Day), (Çeviren: G. A.
Altay), TÜBİTAK, 1996.
 Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış İlkeleri.
(http://personeldb.ankara.edu.tr/files/2019/12/yuksekogretim-etik-davranis-
ilkeleri.pdf, 23.03.2020.

Bilimsel bir makale nasıl yazılır, nasıl
yayımlanır
 Orijinal adı: «How to
Write and Publish A
Scientific Paper»
 Yazarı: Robert A. Day
 TÜBİTAK rafından
yayımlanmıştır.
 Çeviren: Gülay Aşkar
Altay
 Yayın tarihi: 1996

Coğrafya araştırma yöntemleri
 Editörlüğünü Yılmaz Arı
ve İlhan Kayan yapmıştır.
 Coğrafyacılar Derneği
tarafından
yayımlanmıştır.

1. Bölüm
Temel Kavramlar
7
Bilgi ve bilgi türleri
 Bilgi (malumat); insanın tanıma ve tanımlama amacıyla nesne
hakkında ürettiği düşünsel ürün.
 Bilgi türleri:
 Bilimsel bilgi; deney, gözlem ve akıl yürütme gibi bilimsel
yöntemlerle üretilen objektif, sistemli ve eleştiriye açık bilgi.
 Teknik bilgi; bilimsel bilginin pratiğe dönüşmüş hali.
 Felsefi bilgi; varlık, bilgi, gerçek, adalet, güzellik, iyilik, doğruluk,
akıl ve dil gibi konularla ilgili bilgi.
 Gündelik bilgi; günlük yaşam ve deneyimlerle edinilen bilgi.
 Dini bilgi; Tanrı ve Tanrı karşısında insanın görevleriyle ilgili bilgi.
 Sanatsal bilgi; İnsanın güzeli arama, bulma veya yaratma
sürecinde elde ettiği bilgi
Bilim, bilgibilim ve bilimsel araştırma
 Bilim (ilim), olay ya da olgular hakkında yöntemli
ve düzenli bilgi üretme süreci.
 Bilgibilim (epistomoloji ), bilgi (episteme) ve bilim
(loji) kelimelerinden üretilen ve bilginin kaynağını,
yapısını, doğruluğunu ve üretilme yöntemlerini
inceleyen bilim.
 Bilimsel araştırma; olay veya olguları anlamak ve
açıklamak üzere, amacı ve yöntemi önceden
belirlenerek yapılan çalışma.

Bilginin kaynağıyla ilgili görüşler
 Dogmatizm: Bilginin doğruluğunu
eleştirmeden kabul eden görüş.
 Pragmatizm: Yarar sağlayan bilginin
doğruluğunu kabul eden görüş.
 Rasyonalizm: Bilginin kaynağının akıl
olduğunu kabul eden görüş.

Bilginin doğruluğu ile ilgili bazı görüşler
http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Bilgi-Felsefesi-Epistemoloji-oku-22134.html#.VUO-T-aJjIU
 Rasyonalizm: Akla dayanan bilgi doğrudur.

 Empirizm: Deneye dayanan bilgi doğrudur.
 Pragmatizm: Fayda ve başarı sağlayan bilgi doğrudur.
 Pozitivizm: Olgulara dayanan bilgi doğrudur.
 Sensüalizm: Duyulara dayanan bilgi doğrudur.
 Entüisyonizm: Sezgiye dayanan bilgi doğrudur.
 Egzistansiyalizm/ Mistisizm: İnsanın iç tecrübesinden
elde ettiği bilgi doğrudur.
 Fideizm: Vahye ve imana dayanan bilgi doğrudur.
 Fenomenoloji: Saf fenomenlere dayanan bilgi
doğrudur.
Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

Determinizm ve coğrafya
 Determinizm, felsefede belirlenimcilik ya da
gerekircilik olarak bilinir.
 Bu görüşe göre, evrendeki olaylar birtakım yasa ve
güçlerin zorunlu sonucudur.
 Coğrafyada determinizm, fiziki çevrenin insan ve
faaliyetlerini kontrol ettiğini savunur.
 Coğrafyanın klasik devresine hakim olmuştur.
 Bu akımın öncüleri F. Ratzel; C. Ritter ve A. W.
Humbolt vs.

Pozitivizm ve coğrafya
 Pozitivizm; bu görüşe göre, gözlenebilen olgu ya
da olaylardan elde edilen bilgi gerçek bilgidir.
 Auguste Comte tarafından ileri sürülmüştür.
 Pozitivist anlayış, coğrafyada sayısal (kantitatif)
çalışmaları tetiklemiş, özellikle 1950’lerden sonra
istatistiki analizler ve modellemeler coğrafya
araştırmalarında ağırlık kazanmıştır.

Paradigma
 Paradigma; model, örnek, ilk örnek vs. anlamlara gelir.
 Bilimsel araştırmalarda paradigma neyin, niçin ve nasıl
araştırılacağını ve bulguların nasıl yorumlanacağını
denetleyen öncülleri ifade eder.
 Coğrafyada paradigma, coğrafi düşüncenin gelişim
evrelerinin her birinde egemen olan fikir iklimi ya da
bilimsel yaklaşım modeli olarak düşünülebilir.
 Zaman ve şartlar değiştikçe, coğrafi paradigmalar da
değişmiştir.

Coğrafyada Paradigma Değişimi
Pattison, W. D. (2003). Coğrafyanın Dört Geleneği. Ege

Coğrafya Dergisi, 12(2), 119-125
Dr. Ali Uzun
Coğrafyanın Dört Geleneği
(Pattison, 2003), (Çeviren: Yılmaz Arı)
 «Coğrafyanın Dört Geleneği» başlıklı eserinde
Pattison (1964) coğrafya çalışmalarında dört
gelenekten bahseder:
1. Mekânsal gelenek
2. Saha çalışmaları (bölgesel) geleneği
3. İnsan-çevre geleneği
4. Yer bilimi geleneği
 Ona göre, bu geleneklerin ortaya koyduğu çoğulcu
yaklaşım, coğrafyacıların ve coğrafyacı olmayanların
coğrafyanın ne olduğunu ve coğrafyacıların ne iş
yaptığını anlamalarına yardımcı olmuştur.
16
Mekânsal gelenek
(Arı, 2005)
 Mekânsal analiz; tecrübeye dayalı olay ve olguların mesafe, şekil,
yön ve lokasyon bakımından ayırımının yapılmasıdır.
 Mekânsal gelenek; haritası yapılabilen nesnelerin geometrisi ve
hareketliliğinin açıklanması, coğrafyacı olsun ya da olmasın
herkes tarafından coğrafya olarak kabul edilmesini sağlamıştır.
 Antik çağlardan beri kullanılagelen bir gelenektir.
 Cladius Ptolemy (MS 2. yy) Geographia’sında yerlerin
lokasyonlarına ve bunlarla ilgili kartoğrafik verilere yer vermiştir.
 Joseph Schaefer, Amerikan Coğrafyacıları arasında mekânsal
geleneğin öne çıkan temsilcilerinden biridir.
17
Saha çalışmaları (bölgesel) geleneği
(Arı, 2005)
 Bölgesel gelenek, korolojik gelenek olarak da bilinir.
 Coğrafi peyzajın bir yerden diğerine değişimini ve bu
değişimin sebeplerini araştırır.
 Yeryüzünün belli bir bölümünde gerçekleşen olayları ayrı
ayrı inceler ve bütüne ait problemleri çok yönlü olarak ele
alır.
 Bu gelenek Antik Çağ’dan beri devam etmektedir.
 Strabon Geography adlı eserinde yerlerin doğasına,
karakterine ve farklılıklarına dair bilgilere yer vermiştir.
 Bu geleneğin Amerikan Coğrafyacıları arasındaki
temsilcilerinden biri de Nature of Geography adlı eserin
yazarı Richard Hartshorne’dur.
18
İnsan-çevre geleneği
(Arı, 2005)
 İnsan-çevre geleneği; bu geleneğin öncüsü MÖ 5. yy yaşamış,
«Hava, su ve yer üzerine» isimli eserin yazarı Hipokrat'tır.
 Bu eserde rüzgar, içme suyu ve mevsimlik değişim gibi çevresel
faktörlerin insan sağlığını etkilediği belirtilmiştir.
 Zamanla, çevre şartlarının insan ve faaliyetleri üzerinde
belirleyici olduğunu savunan determinizm görüşü coğrafi
düşünceye egemen olmuştur.
 Öyle ki, imparatorlukların çöküşü ve yükselişi, savaş stratejileri
vs. bu bakışla açıklanmaya çalışılmıştır.
 Günümüze doğru, insan-çevre etkileşiminde kültürün etkisi öne
çıkmaya başlamış, Hipokrat’ın tersine, insanın bağımsız ve
etkileyen bir varlık olduğu, çevrenin de bundan zarar gördüğü
görüşü ağırlık kazanmıştır.
 Bugün, coğrafya öğretmenlerinin coğrafyayı insan-çevre ilişkileri
olarak tanımlaması bu geleneğin eseridir.
19
Yer bilimi geleneği
(Arı, 2005)
 Yer bilimi geleneği sular, atmosfer ve dünya-güneş
ilişkisini konu alır.
 Bu gelenek Aristo’nun yeraltı ve yeryüzündeki doğal
süreçleri konu alan çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır.
 Bazı Amerikan üniversitelerinde coğrafya jeoloji
bölümlerinden türemiştir.
 Türkiye’de 1946’da çıkarılan Üniversiteler Kanunu ile
DTCF Coğrafya bölümünde üç kürsü oluşturulmuştur:
1. Fiziki Coğrafya ve Jeoloji,
2. Beşeri ve İktisadi Coğrafya ve
3. Ülkeler Coğrafyası.
20
Paradoks/ çelişki
(https://tr.wikipedia.org/wiki/Paradokslar_listesi’nden değiştirilerek)
 Paradoks ilk bakışta doğru görünen bir önermeden
kendisiyle çelişen bir sonucun çıkarılmasıdır.
 İki doğru ya da iki yanlışın çelişkisi olarak da bilinir.
 Örnek 1:
 Giritli Epimendes «Bütün Giritliler yalancıdır».
 Giritliler yalancı ise Epimendes de Giritlidir ve yalan söylüyor.
 Yani, Giritliler yalancı değildir; yok eğer doğru söylüyorsa,
kendisi de Giritli olduğu için Giritlilerin hepsi yalancı olamaz.
 Örnek 2:
 Sokrates «Bildiğim bir şey var; o da hiç bir şey bilmediğimdir».
 Sokrates cümlenin başında bildiğim bir şey var diyor, sonunda
ise hiçbir şey bilmediğini söylüyor.
 Sokrates’ın bildiği bir şey varsa, hiçbir şey bilmediği doğru
değildir.

Görsel paradokslar/ Göz yanılması
Kaynak: http://www.matematikcanavari.net/2012/05/paradoksal-goz-yanilmalari.html 11.10.2016

Bilimsel Araştırmanın Konusu: Olay ve olgu
 Olay: Ortaya çıkan, oluşan durum, ilgi çeken veya çekebilecek nitelikte
olan her türlü iş, hadise, vaka (Büyük Türkçe Sözlük).
 Başlangıcı ve bitişi bellidir ve genellikle kısa bir sürede gerçekleşir.
 Örnek: İzlanda’daki Eyjafjallajökull Yanardağı'nın patlaması (2010),
İstanbul’un fethi (1453), Boğaziçi Köprüsünün Açılması (1973) vs.
 Olgu; Birtakım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı
sonuç, vakıa; varlığı deneyle kanıtlanmış şey (Büyük Türkçe Sözlük).
 Olmuş ya da olması beklenir ve gerçekliği tartışmasızdır.
 Örnek: Yağmur yağması, yanardağ püskürmesi, göç, Türklerin Müslüman
olması vs.
23
Tekil ve çoğul
(http://www.tdk.gov.tr’den değiştirilerek)
 Tekil: Tek olma durumu gösteren (sözcük, terim, önerme).
 Tekil kavram: Tek nesneyi gösteren kavram (Ahmet, çam).
 Tekil önerme ya da yargı: Öznesi tek bir nesneyi gösteren
önerme (Sokrates bir filozoftur).
 Çoğul: Birden çok birimlerden kurulu olan (sözcükler,
terimler, önermeler).
 Çoğul kavram: Birden çok nesneyi gösteren kavram
(Birleşmiş Milletler).
 Çoğul önerme ya da yargı: Öznesi birden çok olan önerme
ya da yargı (Türkler misafirperverdir).

Tikel ve tümel
(http://www.tdk.gov.tr’den değiştirilerek)
 Tikel: Özel; bir türün bütün bireylerine değil de bir
veya birkaç bireyine ilişkin olan özellik, kısmi;
tümelin karşıtı.
 Örnek: Bazı öğrenciler düzenli ders çalışır.
 Tümel: Genel; belli bir sınıfa ait bireylerin hepsini içine
alan, külli; tikelin karşıtı.
 Örnek: Her Türk asker doğar.

Başlıca akıl yürütme yöntemleri
 Akıl yürütme «usavurmaya» olarak da bilinir.
 Bilimsel çalışmalarda akıl yürütme, bilinenlerden
hareketle yeni bilgilere ulaşmak amacıyla kullanılır.
 Başlıca akıl yürütme yöntemleri şunlardır:
1. Tümdengelim (Dedüksiyon)
2. Tümevarım (Endüksiyon)
3. Benzeşim (Analoji)

Tümdengelim (Dedüksiyon)
 Tümdengelim; tümelden tikele, bütünden parçaya,
genelden özele, yasadan olaya giden çıkarım yöntemi.
 Bu yöntemde, öncüller doğru ise onlardan üretilen
bilgiler de doğru olur.
Örnek 1:
 Öncül: İnsanlar fanidir.
 Çıkarım: Ahmet bir insandır. O halde Ahmet fanidir.
Örnek 2:
 Yasa: Sıvı üzerinde yüzen cismin ağırlığı taşırdığı
sıvının ağırlığına eşittir.
 Olay: Sıvı üzerinde yüzen bir cismin ağırlığını bulmak
için taşırdığı sıvı miktarının ölçülmesi.

Tümevarım (Endüksiyon)
 Tümevarım; parçadan bütüne, tikelden tümele,
özelden genele, olaydan yasaya giden çıkarım
yöntemi.
 İki alt tipi vardır:
 Tam tümevarım: Bütünü oluşturan tüm parçaları
inceleyerek bütün hakkında hüküm vermek.
 Eksik tümevarım: Bütünü oluşturan parçaların bir
kısmını inceleyerek bütün hakkında hüküm
vermek.

Benzeşim (Analoji)
 Benzeşim; olaylar ya da kavramlar arası benzerlikten
yararlanarak bilgi üretme yöntemi.
 Benzeşime, özelden özele bilgi üretme yöntemi de denir.
 Bu yöntemde, bilinen bir olgu ya da kavramdan hareket edilerek,
ona benzer başka bir olgu ya da kavram açıklanır.
 Örnek:
 Dünya Güneşin bir gezegenidir ve kendi ekseni etrafında
dönerken güneşe bakan tarafı gündüz, diğer tarafı gece olur.
 Mars da Güneşin bir gezegenidir ve kendi ekseni etrafında
döner; o halde Mars’ta da gece ve gündüz oluşur.

Varsayım
 Varsayım; «deneylerle henüz yeter derecede
doğrulanmamış ancak doğrulanacağı umulan teorik
düşünce, faraziye, hipotez» (TDK, Büyük Türkçe Sözlük).
 Bilimsel çalışmalarda varsayım, araştırma sonunda
ulaşılması öngörülen sonuç ya da sonuçlardır.
 Ayrıntıda bazı farklılıkları olsa da, varsayım yerine önerme,
hipotez, sav, tez, iddia, önsayıt, sayıltı, faraziye ve denence
gibi terimler de kullanılmaktadır.

Kanıtsav (Teorem) ve ispat
 Kanıtsav, mantıksal çıkarım yöntemleriyle
doğrulanarak genelleştirilmiş varsayım.
 İspat, bir önermenin ilk savlar kümesinden
türetildiğinin gösterilmesi ya da bir bilginin kanıta
dayalı olarak doğrulanmasıdır.
 Bilimsel çalışmalarda iki çeşit ispat yapılır:
 Kavramsal ispat: Doğru kabul edilen öncüllere
dayanılarak bir olayın doğruluğunun gösterilmesi.
 Deneysel ispat: Bir olayın deney yoluyla doğrulanması.

Kuram (Teori, Nazariye)
 Kuram; belli gerçekleri açıklama, yorumlama ya da
belirleme biçiminde ortaya çıkan; olayları
denenmemiş, yalnızca düşünce ile kurulmuş
temeller üzerine oturtan, ama olaylara egemen
olarak yeni olguları bulma yolunu gösteren
bilimsel öğreti (http://tdkterim.gov.tr).

Yasa (Kanun)
 Yasa: «Bilimsel araştırmanın gözlem,
varsayım ve deneyimden sonra kurulan
basamağı olarak; doğa olaylarının zorunlu
oluşum ve gelişimini belirleyen, olgular
arasındaki nedensel ilişkiyi açıklayan kural
ve genelleştirmeler»
(http://tdkterim.gov.tr).

2. Bölüm
Bilimsel Araştırma Türleri

Bilimsel araştırma
 Bilimsel araştırma; olay veya olguları anlamak ve
açıklamak amacıyla yöntemi ve amacı önceden
belirlenerek yapılan çalışma.
 Bilimsel araştırmaların ortak özellikleri:
 Etik kurallara uygun hazırlanması;
 İlgili literatüre yeni bir katkı yapması;
 Amacı ve yöntemlerinin önceden belirlenmesi;
 Yöntemlerinin tekrarlanabilir ve denetlenebilir olması;
 Bulguların yorumlanması (bulgular ne anlama geliyor);
 Araştırmanın uygun bir şekilde yayımlanması.

Bilimsel araştırma türleri
 Bilimsel araştırmanın amacı, henüz gizli ya da
keşfedilmemiş olan gerçeği bulmaktır.
 Bilimsel araştırmalar, amacına göre, dört gruba ayrılır:
1. Temel araştırmalar: Bir olay ya da olguyu açıklamak veya
onunla ilgili yeni bilgiler elde etmek amacıyla yapılan
araştırmalar.
2. Uygulamalı araştırmalar: Bir sorunun çözümüne dönük olarak
yöntem ya da araç-gereç geliştirmeye dönük araştırmalar.
3. Tanımlayıcı/ betimleyici araştırmalar: Belli bir durumun,
bireyin ya da grubun özelliklerini tasvir etmeye dönük
araştırmalar.
4. Analitik araştırmalar: Bir olayın meydana geldiği sıklığı veya
başka olay ya da olgularla ilişkilerini açıklamaya dönük
araştırmalar.

Nicel ve nitel araştırmalar
(Kothari, 2004)
 Nicel araştırma, miktar veya miktarın ölçülmesine
dayanan ve miktar olarak ifade edilebilen olgular için
geçerli araştırmalardır.
 Nitel araştırmalar kaliteyle ilgili araştırmalardır.
 İnsan davranışlarının altında yatan nedenleri
keşfetmek dönük araştırmalardır.
 İnsanların bazı şeyleri neden düşündükleri veya
yaptıklarıyla ilgili motivasyon araştırmaları bu grupta
yer alır.
37
Kavramsal ve Deneysel Araştırmalar
(Kothari, 2004)
 Kavramsal araştırma, bazı soyut fikirler ya da
teorilerle ilişkilidir.
 Genellikle filozoflar ve düşünürler tarafından yeni
kavramlar geliştirmek veya mevcut olanları yeniden
yorumlamak için kullanılır.
 Deneysel araştırmalar, gözlem ya da deney ile
doğrulanabilen veri tabanlı araştırmalardır.
 Deneysel araştırmada, araştırmacı önce olası
sonuçlara göre çalışma hipotezini tahmin eder.
 Sonra hipotezini kanıtlamak ya da çürütmek amacıyla
deneysel tasarımlar kurar.
38
Bazı Diğer Araştırma Türleri
(Kothari, 2004)
 Zamana bağlı araştırmalar belli bir zaman dilimini konu alan ya da
birden fazla zaman dilini kapsayan bir süreci açıklamaya dönüktür.
 Ortama bağlı araştırmalar, çalışma ortamıyla ilgilidir; arazi, laboratuvar
veya simülasyon araştırması gibi.
 Amaca bağlı araştırmalar sorun çözmeye odaklıdır; klinik ya da teşhis
araştırması gibi.
 Keşfedici araştırmalar testlerden ziyade hipotez geliştirmeye odaklıdır.
 Formel araştırma, özgün bir yapısı ve hipotezleri olan araştırmalardır.
 Tarihsel araştırma, belge ve kalıntı gibi tarihsel kaynakları kullanarak
geçmiş bir zamandaki insanlar ve olaylar ilgili araştırmalardır.
 Sonuç odaklı araştırmalar bir problemin çözümüne yöneliktir.
 Karar odaklı araştırmalar her zaman bir karar vericinin ihtiyacına
yönelik hazırlanır; yöneylem araştırması gibi.
39
Diğer bazı sınıflandırma çeşitleri
 Zaman ölçeğine göre araştırmalar:
1. Kesitsel (durum) araştırmaları
2. İleriye dönük (projeksiyon) araştırmalar
3. Geriye dönük (tarih) araştırmalar
 Yapıldığı yere göre araştırmalar:
1. Saha (arazi) araştırmaları
2. Laboratuvar araştırmaları
3. Klinik araştırmaları
 Kullanılan veriye göre araştırmalar:
1. Nitelik araştırmaları
2. Nicelik araştırmaları

Araştırmacıyı teşvik eden hususlar
(Kothari, 2004’den değiştirilerek)
1. Çözülmemiş sorunlarla yüzleşme ve başa çıkma arzusu;

2. Yaratıcı çalışma yapma arzusu;
3. Bilimsel merak ve nedensel ilişkileri açıklama arzusu;
4. Topluma hizmet etme arzusu;
5. Akademik unvan alma arzusu;
6. Saygınlık kazanma arzusu;
7. Hükümetlerin direktifleri;
8. Resmi ya da özel kuruluşların talepleri, bilimsel işçilik vs.

Araştırma yöntem ve teknikleri
 Bilimsel araştırmalarda yöntem ve teknik
birbirinden farklı kavramlardır.
 Yöntem, araştırmanın nasıl yapılacağını (gözlem,
görüşme, deney, anket vs.) ve hangi tekniklerin
kullanılacağını gösteren yol haritalarıdır.
 Teknik, gözlemin ya da deneyin nasıl yapılacağını
ve verilerin nasıl işleneceğini gösteren ayrıntılı yol
ve yordamlardır.

Yöntem ve teknik ayırımı
Araştırma Yöntem Teknik
türü
Coğrafya Gözlem Gözlem yerlerinin belirlenmesi,
araştırması video kaydı, fotoğraf çekimi,
verilerin haritalanması vs.
Tarih Arşiv Mikrofilm incelemesi, belgesel
araştırması çalışması incelemesi vs.
Psikoloji Grup Üçerli gruplar halinde görüşme
araştırması görüşmesi

Bilimsel araştırmanın aşamaları
 Araştırma konusunun belirlenmesi (Genel okumalar);
 Problemin tespiti ve sınırlandırılması;
 Literatür taraması (kaynakların değerlendirilmesi);
 Çözüm tahminleri ve varsayımlar;
 Araştırma yöntem ve tekniklerinin belirlenmesi;
 Verilerin toplanması ve değerlendirilmesi;
 Bulguların yorumlanması;
 Araştırma raporunun yazılması ve yayımlanması.

Araştırma konusu seçimi: Bir örnek
 Yüksek lisans tezi için bir konu seçmeye karar verin.
 Zaman zaman can ve mal kayıplarına sebep olan sellerle
ilgili bir çalışma düşünün.
 Sellerle ilgili araştırma yapın ve temel kaynakları okuyun.
 Bu okumalar ışığında, Karadeniz’de etkili olan selleri
araştırmaya karar verin.
 Çalışma sürenizi ve imkanlarınızı dikkate alarak konuyu alan
ve zaman yönünden sınırlandırın.
 Sonuçta, tez konunuz «Orta Karadeniz Bölümü kıyı
kentlerini etkileyen sel olayları, 2000 – 2015» olsun.

Araştırmanın varsayımları
 Araştırma konunuzu belirleyin.
 Örnek: Orta Karadeniz Bölümü kıyı kentlerini etkileyen sel
olayları (2000 – 2015).
 Konuyla ilgili araştırma soruları hazırlayın.
 Bu sorulara vereceğiniz muhtemel cevaplar çalışmanızın
varsayımlarını oluşturacak.
 Örnekler:
 Seller en fazla hangi kentleri etkiliyor?
 Seller hangi mevsimde etkili oluyor?
 Hangi yağış değerleri aşılınca etkili seller oluyor?
 Can ve mal kayıpları en çok hangi kentlerde oluyor?
 Araştırma devresinde ne kadar can ve mal kaybı olmuş?
 Sellerin zararlarını azaltmak için neler yapılabilir, vs.

3. Bölüm
Bilimsel Yayın
47
Bilimsel yayının amacı
 Bilimsel yayının amacı, bilimsel araştırma sonucu
üretilen yeni buluş, yöntem ya da bilgileri okuyucuya
iletmektir.
 Her hangi bir bilimsel yazı amaçlanan okuyucu kitlesi
tarafından okunup anlaşılmadıkça amacına ulaşmış
sayılmaz.
 Bilim adamı aylar, hatta yıllar geçirerek elde ettiği
bilimsel bilgileri yetersiz iletişim nedeniyle yok oluşa
terk etmemelidir.

Bilimsel yayın
 Bilimsel yayın, meslektaş değerlendirmesi yapılan
(hakemli yayın), yaygın araştırma indeksleri (Science
Citiation Index, Social Science Citiation Index, Indeks
Medicus... gibi) tarafından taranan ve bilim
adamlarının kolayca ulaşabileceği yayın organlarında
yayımlanan eserlerdir.
 Dikkat!
 Kurum bültenleri ve kısa süreli yayın hayatı olan
dergilerdeki yazılar esas yayın sayılmazlar.

Bilimsel yayının biçimi
 Bilimsel araştırmalar genel kabul görmüş bir biçimde
(formatta) okuyucuya sunulmalıdır.
 Örneğin öz, geniş özet, makale, bildiri, kitap, poster
konferans, sergi, film ve benzeri yayınlar şekil
itibariyle birbirinden farklıdır.
 Bu yayın türlerinin her biri kendi içinde tutarlı bir
biçimsel yapıya sahip olmalıdır.

Kitap formatı
Ön bölüm Ana bölüm Arka bölüm
 Kapak
 Başlık, Yazar adı
• Giriş  Ekler
 İç kapak • Yöntemler  Kaynaklar
 Başlık, Yazar adı ve adresi,
Yayın yeri ve tarihi, ISBN,
• Bulgular  Sözlük
Basım sayısı; Yayın hakları
vs.
• Tartışma ve  Dizin
öneriler
 Önsöz
 İthaf
 İçindekiler
 Listeler
 Kısaltmalar
 Özet
Makale formatı
Ön bölüm Ana bölüm Arka bölüm
 Makalenin künyesi • Giriş  Katkı
(Sayfa üstünde), • Yöntemler belirleme,
 Başlık, • Bulgular  Kaynaklar,
 Yazarlar, • Tartışma ve  Ekler
 Yazar adresleri, öneriler
 Özet,
 Anahtar kelimeler

Bilimsel makale ve
GYBT (IMRAD) Formülü
(Day 1996)
Soru Cevap
Hangi problem incelendi? Giriş (Intruduction)
Problem nasıl incelendi? Yöntemler (Methods)
Ne bulundu? Bulgular (Results)
Sonuçlar ne anlam taşır? Tartışma (Discussion)

Bilimsel yazının niteliği
 Bilimsel yazılar
süslemeden uzak,
açık, basit, kısa ve
anlaşılır olmalıdır.
 Edebî oyunlar ve
benzetmeler,
dikkatin özden
Kaynak: üsluba kaymasına
http://durban360.blogspot.com/2011_
10_01_archive.html sebep olabilir.
Bilimsel ifade ile ilgili sözler
«Stilin, uyumun, zarafetin ve iyi ritmin güzelliği, basit
oluşuna bağlıdır», Eflatun.
«Aristo gibi düşün, çocuğa anlatır gibi anlat», Anonim.
«Edebiyat, anlaması kolay yazması zor olmalıdır;
anlaması zor yazması kolay değil.», Wang Chung.

Yazmak için öneriler
 Yazmaya başlamadan önce bir plan yapın
 Bölüm ve ana başlıklar bu planda yer alsın.
 Yazarken kaynakçayı oluşturun (Endnote, zotero, citeulike gibi bir
program kullanın).
 Literatür çalışmaları sırasında hazırlanan bilgi fişlerini ve diğer belgeleri
gruplandırın ve dosyalayın (Bilgisayarda yapılabilir).
 Uygun ve düzenli bir arazi defteri tutun.
 Yazmak için çalışmanın sonunu beklemeyin; arazideyken yazmaya
başlarsanız eksikliklerin tespiti ve giderilmesi daha kolay olur.
 Yazarken tekrardan kaçının ve okurların düzeyini dikkate alın.
 Yazarken anlamı açık ve tartışmasız kelimeleri tercih edin.
 Yazıları ve belgeleri güvenli bir şekilde yedekleyin.

Başlık
 Yayınların okunmasında başlıklar büyük önem taşır.
 Başlıklar çalışmayı yeterli şekilde ifade etmelidir.
 Başlıklar düzgün sıralanmalı ve kısa olmalıdır.
 Mümkünse 10 kelimeyi aşmamalıdır.
 Anahtar kelimelerden bazılarını içermelidir.
 Bazı tarama indeksleri sadece başlıkları yayımlar.
 Başlıklar binlerce kişi tarafından okunur.
 Başlığa ilgi duyanlar çalışmanın özetini ve gerekirse tamamını okur.

Kısa özet (Abstract)
 Kısa özet, makalenin küçültülmüş bir modelidir.
 Makale yazıldıktan sonra yazılmalıdır.
 Geçmiş zaman kipinde yazılmalıdır,
 200 +/- 20 kelime olmalı; 250 kelimeyi geçmemelidir.
 Araştırmanın konusunu, amaçlarını, yöntemlerini, en
çarpıcı sonuç ve önerilerini içermelidir.
 Ana metinde yer almayan bilgi ve sonuçlar
içermemelidir;
 Anahtar kelimeleri içermelidir.
 Kısaltma, kaynak, şekil ve tablo içermemelidir (zorunlu
haller dışında).

Geniş özet (Synoptics)
 Geniş özetler, deney ayrıntıları hariç, makalenin tümü
kadar bilgi vermelidir.
 Genellikle bilimsel toplantılarda sunulan bildirilerin
yayımlanmasında tercih edilirler.
 Kullanılan yöntem, gerektiğinde başka çalışmalarda da
yararlanılabilecek biçimde, açıklanmalıdır.
 Geniş özetler, bazen deney ayrıntılarını
göstermeyebildiklerinden esas yayın sayılmazlar.

Giriş
 Girişin amacı çalışmayı tanıtmaktır.
 Girişler geniş zaman kipinde yazılır.
 Araştırmanın konusu (problem) ve önemi açıklanır.
 Araştırmanın amacı ve varsayımlar açıklanır.
 Araştırmanın sınırları (evren, örneklem, coğrafya çalışmalarında
araştırma sahasının yeri ve sınırları),
 Araştırmanın yöntemi ve neden o yöntemin seçildiği (kısa),
 Araştırmada ulaşılan en çarpıcı sonuçlara yer verilir,
 Araştırmayla ilgili özel bilgi ve tanımlara yer verilir,
 Kaynak taraması ve değerlendirilmesi yapılır.
 Çalışmanın geniş özeti ya da ön notu daha önce yayımlanmışsa ilgili
yayına atıf yapılarak belirtilir.

Kaynak taraması ve değerlendirmesi
 Kaynak taraması için uygun bir plân hazırlanarak
kaynak eser ve kişiler belirlenir.
 Derlenen bilgiler bilgi fişlerine yazılır.
 Literatür özetlenir (önceki çalışmalar),
 Çalışmanızın önceki çalışmalar arasındaki yeri ve
farkı (yöntem, alan ve zaman yönünden
değerlendirme) açıkça ortaya konulmalıdır.

Yöntemler
 Yöntemler, geçmiş zaman kipinde yazılır.
 Araştırmada hangi yöntemlerin kullanıldığı ve niçin bu
yöntemlerin seçildiği açıklanmalıdır.
 Yöntemler bölümü, çalışmanın yeniden yapılmasını
sağlayacak tüm ayrıntıları içirmelidir.
 Yöntemler kronolojik sıraya uygun yazılmalıdır.
 Birbiriyle ilgili yöntemler gruplandırılmalıdır.
 Yöntem, daha önce yayımlanmışsa belirtilmelidir.
 Sıradan istatistiksel yöntemler yorumsuz kullanılmalıdır.

Yöntemlerin yazılma sırası
 Araştırmanın yöntemleri yazılırken şöyle bir sıra takip
edilebilir:
 Çalışmada araştırılacak konulara göre yöntemler
gruplandırılır.
 Sonra her bir konuyla ilgili yaygın kullanılan yöntemler
sıralanır.
 Bu yöntemlerin özellikleri ve öne çıktıkları taraflar
açıklanır.
 Sonra siz bu çalışmada hangi yöntemi niçin tercih ettiğinizi
yazarsınız.
 En sonunda yöntemin nasıl uygulanacağı (ayrıntıları)
açıklanır.

Örnek yöntem yazılımı
 Örneğin, bir havzada erozyon araştırması yapılacak.
 Erozyon araştırmalarında yaygınlıkla A, B ve C yöntemleri
kullanılmaktadır (ilgili literatüre atıf yapılır).
 Bu yöntemlerden;
 A yöntemi, özellikle …. şu hususların belirlenmesinde öne çıkmakta ve
tercih edilmektedir.
 B yöntemi ise genellikle dar alanlarda uygulanmakta ve …. şu
hususlarda hassas sonuçlar vermektedir.
 C yöntemi ise genellikle geniş alanlara uygulanmakta ve konuyla ilgili
genel bilgiler sağlamaktadır (ilgili literatüre atıf yapılır).
 Bu çalışmada dar bir alanda çalıştığımız ve … şu konuda hassas
verilere gereksinim duyduğumuz için B yöntemini tercih ettik.
 Bu yöntem şöyle, şöyle uygulanmaktadır:
 Yöntemin ayrıntıları sistematik bir şekilde sırayla açıklanacak.
Malzeme (Day 1996)
 Yöntemler bölümünde malzemeler de açıklanmalıdır.
 Deneylerin tekrarlanabilmesi için, kullanılan malzeme ve
deney tasarımının ayrıntıları açıklanmalıdır.
 Malzemenin kaynağı, miktarı, seçim şekli ve hazırlama
yöntemi yazılmalıdır.
 Malzeme tanımlanırken genel ve kimyasal isimler tercih
edilmeli; markanın genel kabul görmüş bilinen nitelikleri
yoksa, ticarî isimler yazılmamalıdır.
 Deney hayvanları, bitkiler ve mikroorganizmalar kesin
ayırıma izin verecek şekilde tür, cins, varyete vs.
belirtilmelidir.

Deneyler (Day1996’dan)
 Deneyin tüm aşamaları ve ortam şartları
açıklanmalıdır.
 Deneylerin olumsuz yönleri belirtilmelidir.
 Deneyde neye ulaşılıp, neye ulaşılamadığı
belirtilmelidir.
“..Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir.”
Carl Sagan

Sonuçlar (Day 1995)
 Sonuçlar Türkçe yayınlarda bulgular olarak da ifade edilir.
 Sonuçlar (bulgular), bu başlık altında ayrıntılı olarak yazılır.
 Sonuçlar geçmiş zaman kipinde yazılır.
 Sonuçlar süslemeden uzak, kısa ve açık bir şekilde yazılır.
 Sonuçlar seçilerek yazılır.
 Sonuçlara hangi yöntem ya da analizlerle ulaşıldığı yazılmalıdır.
 Sonuçlara bu bölüm dışında özet, giriş ve tartışma kısımlarında da da
yer verilir.

Tartışma (discussion)
 Tartışma kısa, yalın ve anlaşılır olmalıdır.
 Genel kabul görmüş bilgiler geniş zamanda, çalışmada
ulaşılan sonuçlar geçmiş zamanda yazılmalıdır.
 Tartışmada ilkeler, genelleştirmeler ve ilişkiler üzerinde
durulmalıdır.
 Sonuçları tekrar etmek yerine, ne anlama geldikleri
açıklanmalıdır.
 Sonuçların önceki çalışmalarla uyumlu olup olmadıkları
belirtilmelidir.
 Önceki çalışmalara zıt ya da beklentilere uymayan sonuçlar
görmezden gelinmemeli, aksine önemsenmelidir.
 Sonuçların pratik bir yararı varsa belirtilmeli ve öneriler
önem sırasına göre yazılmalıdır.

Kaynak yazım sistemleri
 Bir çalışmada yararlanılan kaynaklar (dergi, kitap,
rapor vs.) alfabetik sıraya uygun olarak ya da metin
içinde geçiş sırasına göre yazılabilirler.
 Günümüzde sıklıkla kullanılan 4 farklı kaynak
gösterme sistemi vardır:
1. Sayfa altı dipnot sistemi
2. İsim ve yıl sistemi (Harvard sistemi)
3. Atıf sırası sistemi (Vancouver sistemi)
4. Alfabe-sayı sistemi

Sayfa altı dipnot sistemi
 Eskiden daha yaygın kullanılırdı.
 Son yıllarda daha çok sosyal bilimciler tarafından
tercih edilmektedir.
 Metin içinde ilgili yere atıf numarası verilir.
 Sayfa altında kaynaklar atıf sırasına göre yazılır.
 Her sayfada atıf yapılan tüm kaynaklar o sayfanın
altında verilir.
 Eserin künyesi ilk atıf yapılan sayfada açıkça yazılır;
sonraki atıflar yazarın soyadı ve yayın yılından sonra
a.g.e. (adı geçen eser) ve sayfa numarası verilerek
yapılır.
 Kaynakçada eserler soyadı sırasına göre listelenir.

İsim ve yıl sistemi (Harvard sistemi)
 Yaygın kullanılan bir sitemdir.
 Metin içi atıflar parantez içinde yazarın soyadı ve yayın
tarihi yazılarak yapılır. Örnek (Uzun 2004).
 Doğrudan alıntılarda atıf sayfa numarası da verilerek yapılır.
Örnek (Uzun 2004: 111).
 Kaynakça listesi soyadı sırasına göre düzenlenir.
 Kaynakçada eserin künyesi aşağıdaki gibi yazılır.
 Yazarın soyadı, adının baş harfi, yayın yılı, yayının adı ve
numarası, makalenin ilk ve son sayfaları (kitaplar için yayın
yeri).
 UZUN, A. 2004. Koru Polje and Karst Landform Evolution in The
Middle Part of The Kure Mountains, Northern Anatolia, Turkey.
Cave and Karst Science, 31-3, 109-112.

Alfabe - sayı sistemi
 Kaynakça listesi soyadı sırasına konur ve 1’den başlanarak numaralanır.
 Metin içinde atıflar eserin kaynakçadaki numarasına yapılır.
 Yazarın soyadı, adının baş harfi, yayın yılı, yayının adı ve numarası,
makalenin ilk ve son sayfaları (kitaplar için yayın yeri).
 UZUN, A. 2004. Koru Polje and Karst Landform Evolution in The Middle
Part of The Kure Mountains, Northern Anatolia, Turkey. Cave and Karst
Science, 31-3, 109-112.

Atıf sırası sistemi (Vancouver sistemi)
 Bu sistemde kaynaklar alfabetik sıraya konmaz, metin içindeki
atıf sırasına göre sıralanır.
 Yazarın soyadı, adının baş harfi, yayın yılı, yayının adı ve
numarası, makalenin ilk ve son sayfaları (kitaplar için yayın
yeri).
 UZUN, A. 2004. Koru Polje and Karst Landform Evolution in
The Middle Part of The Kure Mountains, Northern Anatolia,
Turkey. Cave and Karst Science, 31-3, 109-112.

APA sistemi
 APA: American Psychological Association
 Yazarın soyadı, adının baş harfi, parantez içinde yayın
yılı, makalenin adı, yayına ait bilgiler (derginin adı ve
numarası italik) hangi sayfalar arasında olduğu.
 UZUN, A. (2004). Koru Polje and Karst Landform
Evolution in The Middle Part of The Kure Mountains,
Northern Anatolia, Turkey. Cave and Karst Science, 31-
3, p.109-112.

MLA kaynak yazım sistemi
 MLA: Modern Language Association of America
 Lipson, Charles. Cite Right: A Quick Guide to Citation
Styles; MLA, APA, Chicago, the Sciences, Professions,
and More. University of Chicago Press, 2011.

ISO 690
 Standart sayısal atıf sistemidir.
 Künye dizilimi: Yazarın soyadı ve adı (tam), eserin adı, yayın yeri, yayın tarihi,
dergi ise ISSN, kitap ise ISBN numarası yazılır.
 Yayın tarihi,dergilerde derginin adından hemen sonra (cilt, sayı ve sayfa lardan
önce), kitaplarda ISBN numarasından önce yazılır.
 Makale örneği:
 UZUN, Ali. Koru Polje and karst landform evolution in the middle part of the
Kure Mountains, Northern Anatolia, Turkey. Cave and Karst Science. 2004,
31(3), 109-112, ISSN: 1356-191x.
 Kitap örneği:
 UZUN, Ali. Gerze - Alaçam Arası Kıyı Bölgesinin Jeomorfolojisi. Öz Eğitim Basım
Yayın Dağıtım, 1995. ISBN: 975-8004-02-6.
 Elektronik ortam atıflarında,
 Yayın yeri ve yayıncı yazılmadan eserin künyesi yazılır; elektronik adres tam
yazılır, son erişim tarihi yazılır ve en sonunda ISSN ya da ISBN yazılır.

5. Bölüm
Bilim adamının özellikleri
77
Bilim insanının bazı nitelikleri
 Yararlı ve yaratıcı olmak,
 Eleştirel bakmak ve eleştiriye
açık olmak,
 Bildiklerini paylaşmak (Yayın
yapmak ve öğrenci
yetiştirmek).
 İlmiyle amil olmak.
 Dürüst, tutarlı ve güvenilir
olmak;
 Önder olmak ve haksızlıklara
karşı durmak.
http://www.huji.ac.il/huji/nobel/images
/einstein.gif; SET: 15,10.2013 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”
Bilim insanı yararlı ve yaratıcı olmalıdır
 Bilim insanı, hayatı
kolaylaştırmak ve problemlerin
çözümüne yardımcı olmak için
yeni fikir ve eserler üretir.
 Bilim insanı boş işlerle
uğraşmamalı, zamanını etkin
kullanmalıdır.
 Yüce peygamberimiz Hz.
Muhammed (a.s.)
https://www.funzug.com/index.php/technolo “Allah’ım…faydasız ilimden
gy/new-inventions-by-creative-minds.html sana sığınırım.” demiştir.

Bilim insanı hem eleştirici, hem de
eleştiriye açık olmalıdır.
 Bilim insanı, her türlü yeni bilgiye eleştirel yaklaşmalı ve ancak
doğruladıktan (kanıtlarını görmek) sonra kabul etmelidir.
 Kendisine ve eserlerine yöneltilen eleştirileri gelişimi için fırsat olarak
değerlendirmelidir.
 Bilim insanları bazen genel kabule aykırı tezler ileri sürer ve bu nedenle
ciddi şekilde eleştirilirler.
 Bu eleştiriler olgunlukla karşılanmalı ve varsa yeni kanıtlar ortaya
konmalıdır.
 Eksik ya da hatalı yayınlar için yapılan eleştiriler şükranla
karşılanmalı ve hatalar kabul edilerek düzeltilmelidir.

Bilim insanı dürüst olmalıdır
 Bilim insanı dürüst,
tutarlı ve güvenilir
olmalıdır.
 Bilim insanı konu
tespitinden yayına
kadar, bilimsel
çalışmanın her
http://www.gazetebursa.com.tr/yere aşamasında akademik
l/giresunda-ahi-lideri-seyh-idris- ahlak kurallarına
anildi-h225344.html; SET: uymalıdır.
15,10.2013

Bilim insanı hakkı savunmalıdır
 Bilim insanı, şartlar ne olursa olsun hakkı
savunmalıdır.
 Örnek bir hikaye;
 Rivayete göre, Sokrates yönetimin haksız
uygulamalarına karşı geldiği için idama mahkûm
edilir.
 İdam öncesi, eşi ziyaretine gelir ve «bu kötü yargıçlar
seni haksız yere öldürecekler» diye dert yanar.
 Sokrates eşine hak verir ve şu meşhur sözü söyler;
«doğru söylüyorsun ama haklı yere öldürselerdi daha
mı iyiydi?».

Bilim insanı halkı savunmalıdır
 Filistinli ünlü bilim
adamı Prof. Dr. Edward
Said, zulme uğrayan
halkının yanında
olduğunu göstermek
amacıyla intifada
hareketine katılan
çocuklarla birlikte İsrail
tarafına taş atmıştı.
http://www.dunyabizim.com/images/
news/22030.jpg; 17.10.2013

Bilim insanı eğitimci olmalıdır
 Bilim insanı
bildiklerini
bilmediğini
bildiklerine
öğretmelidir.

Bilim insanı ulaştığı bilimsel
bilgileri paylaşmalıdır
 Bilim insanı yıllarca araştırarak elde ettiği
bilimsel bilgileri ulaşılabilir yerlerde
yayımlayarak meslektaşlarının ve
insanlığın hizmetine sunmalıdır.
 Bilim adamının yayın yapmaması ya da
yayınlarını ulaşılabilir yerlerde yapmaması
yıllarca çalışarak biriktirdiği bilimsel
bilgileri yokluğa terk etmesi anlamına
gelir.

Yokluğa mahkûm bilgiler ve
yaşanmış bir hikaye-1
 Bizim köyde (Çiftlik köyü/ Rize) geçen yüzyılın başlarında yaşamış Ali
Usta adlı bir dülger/ ahşap ustası vardı.
 İnşa ettiği her ev bir şaheser olan ustanın ünü civar köylere yayılmıştı.
 Ona ev yaptırmak isteyenler aylarca sıra beklerdi.
 Bir gün komşu köyden bir usta bizim köyden bir ev ihalesi almış ve
çırağıyla birlikte yapımına başlamıştı.
 Ali Usta meslektaşlarına «hoş geldin» ziyaretine gitmişti.
 Büyük bir özenle çalışan misafir usta bir ara Ali Usta’ya takılır.
- Usta, sen böyle bir ev yayabilir misin?
 Ali Usta aynı samimiyetle usta ve çırağına meydan okur;
 Ben ahşaptan bir sandık yapacağım, eğer siz ikiniz o sandığı kırmadan
açabilirseniz benden ustasınız, der.

Yokluğa mahkûm bilgi ve yaşanmış
bir hikaye-2
 Misafir usta, Ali Usta’nın hem maharetini hem de zaafını
bilmektedir; sözü fazla uzatmaz.
- “Haklısın usta” der ve ilave eder;
- “Sen benden daha iyi sandık yapabilirsin; ancak gerçek
ustanın belli olması için çıraklarımızın da yarışması
lazım.”
- Eğer senin çırak benim çırağa galip gelirse, o zaman
söyleyecek sözüm kalmaz, der.
 Ali Usta başını öne eğer; cevap veremez.
 Çünkü, işine ortak olmasınlar diye hiç çırak
yetiştirmemiştir.
 (Kaynak: Ali İhsan Taşçı; sözlü anlatım).

6. Bölüm
Bilimsel etik ve etik kodlar
88
Bilimsel yayınlarla ilgili kusurlar
 Bilimsel yayınlarda rastlanan kusurlar bazen benzer
sonuçlara sebep olsa da yapılma niyetleri bakımından
ikiye ayrılırlar:
1. Kasıtsız kusurlar (mistake): Dikkatsiz ve disiplinsiz
çalışmadan kaynaklanan art niyetsiz kusurlar.
2. Kasıtlı kusurlar (misconduct): Ahlaki bozukluktan
kaynaklanan ve bilimsel gerçeği örtmeye ya da farklı
göstermeye dönük kusurlar.

Bilimsel yayınlarda kasıtsız
kusurlar/ hatalar
 Bilimsel yayınlarda istenmeden yapılmış hataların iki
temel sebebi vardır:
1. Kullanılan araç-gerecin yetersizliğinden ya da
arızalarından kaynaklanan hatalar.
2. Araştırmacının özensiz, disiplinsiz ve akademik
yetersizliğinden kaynaklanan hatalar.
 Bunlar;
 Araç-gereç kullanırken yapılan hatalar;
 Yöntem seçiminde yapılan hatalar,
 Veri toplarken ve yorumlarken yapılan hatalar;
 Yazım hataları vs.

Hatasız bir yayın için öneriler-1
 Hatasız bir yayın için; yeterli bilgi birikimi, titiz ve
ayrıntılı çalışma ilk şarttır.
 Yazmaya başlamadan önce iyi bir plan yapılmalı ve ana
başlıklar belirlenmelidir.
 Yazım sırasında güncel sözlük ve yazım kılavuzu
kullanılmalıdır.
 Metin bütünlüğü ve okunabilirliğini sağlamak için
yazılan kısım zaman zaman yüksek sesle okunmalıdır.

Hatasız bir yayın için öneriler-2
 Yazma işlemi bitince, eser hemen baskıya verilmemeli,
ezberlenmiş hatalı ifadelerin fark edilebilmesi için bir-
iki hafta bekletilip yeniden okunmalıdır.
 Eser bu aşamada meslektaş eleştirisinden
geçirilmelidir.
 Benzer şekilde, hakem eleştirileri fırsat bilinmeli ve
gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
 Eser baskıya girene kadar, fark edilen tüm hatalar
küçük büyük demeden düzeltilmelidir.
 Çünkü «söz ağızdan çıkana kadar sana tabi, ağızdan
çıktıktan sonra ise sen ona tabisin» (Atasözü).

Yayımlanmış eserlerdeki hatalar
 Yayımlanmış bir eser hata içeriyorsa, iki seçenek söz
konusudur:
 Eğer hata, bilimsel bilginin yanlış ya da eksik
anlaşılmasına sebep oluyorsa; hata kabul edilmeli ve
en kısa zamanda aynı yerde bir düzeltme
yayımlanmalıdır.
 Eğer hata, bilimsel gerçeğin anlaşılmasını
engellemeyen bazı önemsiz yazım ya da düzenleme
kusurlarından ibaret ise, takdir okuyucunun
hoşgörüsüne bırakılmalı ve sonraki yayınlarda daha
dikkatli davranılmalıdır.

Bilimsel çalışmalarda kasıtlı
kusurlar (Misconduct)
1. Aşırma/ intihal
2. Uydurma/ sahtecilik
3. Çarpıtma
4. Tekrar yayın ve dilimleme
5. Destek belirtmeme.
6. Haksız yazarlık.
7. Etik dışı diğer davranışlar

Etik dışı araştırma ve yayınların
nedenleri
 Etik dışı araştırma ve yayınlarla ilgili çok sayıda sebep ileri
sürülmüştür; bunlardan seçilmiş birkaçı aşağıda
sıralanmıştır (Aydın 2006, Kansu 2006):
1. Akademik ve etik eğitim eksikliği,
2. Dizginlenemeyen kariyer hırsı,
3. Maddi ve manevi kazanç hırsı,
4. Hızlı yükselme hırsı,
5. Fazla yayın yapma hırsı (prestij duygusu),
6. Tanınma arzusu (Hollywood sendromu),
7. Üstlerin aşırı baskısı,
8. Hakemlik sisteminin başarısızlığı,
9. Psikiyatrik bozukluklar.

Aşırma/ intihal (Plagiarism)
 Aşırma, başkasına ait bir
fikir ya da eseri usulüne
uygun atıf yapmadan, bilinçli
olarak, kısmen ya da
tamamen alarak, kendi
eseriymiş gibi göstermektir.
 Aşırma,
http://www.plagiarism.org
sitesinde 10 tipe ayrılmıştır.
http://istifhanem.com/2011/01/08/intihal/
29.10.2013.

Aşırma tipleri-1
http://www.plagiarism.org; 29.10.2013
 Klonlamak (CLONE): Başkasının çalışmasını

aynen alıp kendi çalışması gibi göstermek.
 Kopyala yapıştır (CTRL-C): Bir çalışmanın önemli
bir bölümünü atıf yapmadan kopyalamak.
 Değiştirerek almak (FIND–REPLACE): Başka bir
kaynağın esas içeriğini anahtar kelime ve
deyimleri değiştirerek kopyalamak.
 Harmanlamak (REMIX): Diğer kaynaklardan
birbiriyle uyumlu bölümleri alarak kendi
ifadeleriyle harmanlamak.

Aşırma tipleri-2
 Kendinden çalmak (RECYCLE): Kaynak

göstermeksizin kendine ait önceki çalışmalardan
bolca alıntı yapmak.
 Melezleme (HYBRID): Çalışmada kullanılan
alıntıların bir kısmı için kaynağı açık bir şekilde
gösterirken, diğer kısmı için göstermemek.
 Kaynaksız derleme (MASHUP): Uygun şekilde
atıf yapmaksızın birçok farklı kaynaktan
derleyerek yayın yapmak.

Aşırma tipleri-3
 Yanlış kaynak gösterme (404 ERROR): Bir yazının

kaynakları hakkında hiç bilgi vermemek ya da
eksik bilgi vermek.
 Toplayıcılık (AGGREGATOR): Kaynaklara uygun
şekilde atıf yapılan ancak hemen hemen hiç
orijinal fikir içermeyen çalışma.
 Kaynak esere benzeme (RE-TWEET): Çalışmada
yararlanılan eserlere usulüne uygun atıf yapılır;
ancak eser alıntı yapılan esere içerik ve yapısal
özellikler bakımından büyük benzerlik gösterir.
Uydurma/ sahtecilik
(Fabrication, desk-research, dry-lab)
 «Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, sunulan
veya yayınlanan eseri gerçek olmayan verilere
dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları
rapor etmek veya yayımlamak, yapılmamış bir
araştırmayı yapılmış gibi göstermek» (YÖK 2012;
Madde 8/b).
 Bu yayınlardaki uydurma veriler, hakemleri yanıltmaya
dönük, suya sabuna dokunmayan ve ortalamalara
yakın değerlerden seçilir.
 Uydurma verilerle yapılan yayınlar genellikle verileri
sorgulayan, yöntem ve malzeme ayrıntılarını isteyen,
yüksek atıflı dergilerde yayımlanmazlar.

Çarpıtma
(Falsification, cooking, trimming)
 Çarpıtma; yapılan bir araştırmanın malzeme, süreç ve
sonuçlarını kayıtlara aykırı olarak değiştirmek.
 Genellikle iki şekilde ortaya çıkar:
1. Verilerin pişirilmesi (Cooking); Araştırma hipotezine
ya da genel kabule uygun verileri seçmek, diğerlerini
görmezden gelmek.
2. Süsleme (Trimming): Araştırma sonucunda elde
edilen verileri daha doğru ya da çarpıcı göstermek
amacıyla değiştirmek.

Tekrar yayın (Duplication) ve
dilimleme (Salamization)
 Bir araştırmadan birden fazla yayın üretmek
etik kurallara aykırıdır.
 Bu sorun iki şekilde ortaya çıkar:
 Tekrar yayın; bir araştırmanın sonuçlarını,
aynen ya da çok az değiştirerek, bazen de
farklı bir dile çevirerek yeniden yayımlamak.
 Dilimleme; bir araştırmanın sonuçlarını,
çalışmanın bütünlüğünü bozacak şekilde,
daha küçük parçalara ayırarak yayımlamak.

Destek belirtmeme
 «Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında
destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile onların
araştırmadaki katkılarını açık bir biçimde belirtmemek…»
(YÖK 2012, Madde 8/f).

Haksız yazarlık
 «Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil
etmek, aktif katkısı olan kişileri yazarlar arasına dâhil
etmemek,
 Yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir
biçimde değiştirmek,
 Aktif katkısı olanların isimlerini yayım sırasında veya
sonraki baskılarda eserden çıkarmak,
 Aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini
yazarlar arasına dâhil ettirmek» (YÖK 2012, Madde 8/
e).

Bilimsel yazarlıkla ilgili sorunlar
 Birden fazla kişinin katkı yaptığı araştırmalarda
yazarların tespiti ve sıralaması önemli bir sorundur.
 Yazarlar, eserin isim listesini hazırlarken, hem
kendi haklarını koruyabilmeli, hem de başkalarının
hakkına saygı göstermelidir.
 Bu nedenle bilim insanı, yazar olmanın asgari
şartlarını bilmek zorundadır.
 ICMJE (International Committee of Medical
Journal Editors) yazar olmak için dört temel şart
ileri sürmüştür (http://www.icmje.org;
13.10.2013).
ICMJE’nin yazarlık şartları
(http://www.icmje.org; 13.10.2013).
 ICMJE’ye göre yazar olmanın şartları şunlardır:

1. Çalışmanın içeriğinde yahut planlanmasında ya da
verilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasında
önemli katkılar yapmak,
2. Çalışmanın tamamını ya da bir bölümünü yazmak ya
da eleştirel biçimde gözden geçirmek,
3. Çalışmanın son halini bir bütün olarak okuyup
onaylamak,
4. Çalışmanın tamamı ya da bir bölümüyle ilgili
sorumluluk sözleşmesine sahip olmak.

Yazarlar dışında esere katkı
yapanların durumu
 Bazı araştırmalarda yazarlık şartlarına uymamakla
birlikte esere katkı yapanlar olabilir,
 Böyle durumlarda katkı sahipleri yazar listesinde yer
almaz; ancak nasıl katkı yaptıkları belirtilerek, teşekkür
bölümünde, kendilerine teşekkür edilir.
 Örnek;
 Araştırmayı maddi yönden destekleyenler;
 Bazı çizim taslaklarını temize çekenler;
 Dil ile ilgili düzeltmeleri yapanlar;
 Bazı teknik araçları kullananlar vs.

Etik dışı diğer davranışlar-1
 Güveni kötüye kullanmak (misappropriation); iki
şekilde ortaya çıkar:
1. Hakemle değerlendirme sisteminde hakemin,
kendisine yollanan bilimsel makaledeki yeni
yöntem veya bilgiyi kaynak bildirmeden
kullanmak (TÜBA Bilim Etiği Komitesi 2002).
2. Hakem olarak incelemek üzere görevlendirildiği
bir eserde yer alan bilgileri yayınlanmadan önce
başkalarıyla paylaşmak (YÖK 2012, Madde 8/ f).

Etik dışı diğer davranışlar-2
 Araştırmayı destekleyen kaynaklara yer verip,
diğerlerini görmezden gelmek.
 «İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda
etik kurallara uymamak,
 Yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek,
 Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan
kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı
kullanmak,
 Tamamen dayanaksız, yersiz ve kasıtlı etik ihlali
suçlamasında bulunmak» vs. (YÖK 2012, Madde 8/f).

Araştırma ve yayın için etik kodlar
 Bilim tarihi boyunca zaman zaman etik dışı
araştırmalar ve yayınlar olmuştur.
 Bu nedenle gerçek bilim adamları ve bilim kurulları
bazı temel etik kuralları benimsemiş ve uygulamıştır.
 Bu ahlaki kurallara «etik kod» denir.
 Örneğin Hipokrat Yemini (M.Ö. 460-377) tıp alanında
bilinen en eski etik kodlardan biridir.
 Yakın dönemde, Nazı kamplarındaki etik dışı deneyler
üzerine on ilkeden oluşan “Nuremberg Kodu”
yayımlanmıştır.

Nuremberg kodu
http://www.ahc.umn.edu/img/assets/26104/Research_Ethics.pdf
19.10.2013
1. Araştırmanın katılımcıları araştırmaya gönüllü katılmalıdır.
2. Araştırma toplumun iyiliğine katkı yapmayı amaçlamalıdır.
3. Araştırma üzerinde çalışılan bir sorunu ya da bir hastalığın doğal seyrini
açıklamaya dönük olmalı ve öncelikle hayvan testlerine dayanmalıdır.
4. Araştırma gereksiz fiziksel ve ruhsal acı vermekten kaçınmalıdır.
5. Potansiyel sonuçları ciddi yaralanma veya ölüm olan hiçbir araştırma projesi
devam edemez.
6. Katılımcıların alacağı risk derecesi araştırma sonuçlarının beklenen
faydalarını geçemez.
7. Katılımcılar için uygun bir ortam ve koruma gereklidir.
8. Deneyler yalnızca bilimsel yetkinliği olan kişiler tarafından yapılabilir
9. İnsan deneklere araştırmanın herhangi bir anında katılımcılıktan çekilme izni
verilmelidir.
10. Bilim adamları, deneyin devamında ciddi yaralanma veya ölüm olacağına
inanırlarsa, deneyi sonlandırmaya hazır olmalıdır.

Etik dışı deneyler
 Nazi kamplarında insanlara uygulanan bazı zorunlu
deneyler bilimsel etikle ilgili ciddi tartışmalara neden
olmuştu.
 Bu deneylerden seçilmiş birkaçı aşağıdadır (Aydın
2006):
 Antibakteriyal ilaçların insanlar üzerinde denenmesi;
 Siyam ikizleri üretmek için ikizlerin organ ve kan
damarlarının birleştirilmesi;
 Göz renklerini değiştirmek için çocuklara metilen
enjekte edilmesi vs.

Araştırma deneyleri etik kodlara
uygun yapılmalıdır
 Araştırma konusu belirlenirken başta insan ve
hayvanlar olmak üzere, ekosistemin temel unsurlarına
zarar verilmemelidir.
 Bazı bilim dallarında doğrudan insan ya da hayvanlar
üzerinde deney yapmak gerektiğinden araştırmanın
kar/zarar değerlendirmesi için etik kurul kararı
alınmalıdır.
 Yani, atılan taş ürkütülen kurbağaya değmelidir.

Sonuç
 Araştırma ve yayınlarda etik dışı davranışları
azaltmanın yolu akademik yönden yetkin güzel ahlaklı
bilim insanları yetiştirmekten geçer.
 Akademik yetkinlik ve etik eğitimi ise öncelikle
danışmanın görevidir.
 Bu nedenle, bilim insanı adaylarının öncelikli görevi,
bilimsel yetkinliğine güvendikleri güzel ahlaklı bir
danışman bulmak ve sonra da çok çalışmak
olmalarıdır.

Kaynakça_1
 Arı, Y. ve Kaya, İ. (2006). Coğrafya Araştırma Yöntemleri. 1. Baskı, Coğrafyacılar
Derneği.
 Aydın, İ. (2006). Sosyal Bilimlerde Araştırmadan Yayına Etik Değerler. Sosyal
Bilimlerde Süreli Yayıncılık 2006, 1. Ulusal Kurultay Bildirileri, 71-80.
 Bağcı, A. (2006). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem Teknik ve İlkeler. 6. Baskı,
Pegem Yayıncılık, Ankara.
 Bolay, S. H. (2013). Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. 11. Baskı. Nobel
Yayınevi.
 Day, R. A. (1996). Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayımlanır (Çeviren: Gülay
Aşkar Altay), TÜBİTAK.
 Ecevit, M. C. (2006). Bilimsel Pratikte Etik Sorunların Toplumsal Birkaç Yönü.
Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık 2006, 1. Ulusal Kurultay Bildirileri, 81-87.

Kaynakça_2
 İnci, O. (2009). Bilimsel Yayın Etiği İlkeleri, Yanıltmalar Yanıltmaları
Önlemeye Yönelik Öneriler. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 2009,
70-90.
 İslamoğlu, A. H. ve Alnıaçık, Ü. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma
Yöntemleri (SPSS Uygulamalı). 5. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
İstanbul.
 Karasar, N. (2005). Araştırmalarda Rapor Hazırlama. 15. Baskı. 3A
Araştırma Eğitim, Danışmanlık Ltd.
 Kaya, İ. (2014). Coğrafi Düşüncenin Değişimi ve Paradigmalar. Coğrafya
Araştırma Yöntemleri (Editörler: Y. Arı ve İ. Kaya), 1.Baskı, Coğrafyacılar
Derneği.

Kaynakça_3
 Kothari, C. R. (2004). Research methodology: Methods and techniques. (Second ed.): New Age
International.
 Lipson, C. (2011). Cite Right: A Quick Guide to Citation Styles; MLA, APA, Chicago, the Sciences,
Professions, and More. University of Chicago Press.
 Pattison, W. D. (2003). Coğrafyanın Dört Geleneği. Ege Coğrafya Dergisi, 12(2), 119-125
 Seyidoğlu, H. (1995). Bilimsel Araştırma ve Yazma El Kitabı. Geliştirilmiş 6. Baskı. Güzem
Yayınları No. 10, İstanbul.
 URL kaynakları
 http://www.ahc.umn.edu/img/assets/26104/Research_Ethics.pdf, 19.10.2013
 http://www.icmje.org,13.10.2013.
 http://img.dmry.net/blog/01/emniyet_kemeri.jpg, 15.10.2013
 http://www.huji.ac.il/huji/nobel/images/einstein.gif, 15.10.2013
 http://www.matematikcanavari.net/2012/05/paradoksal-goz-yanilmalari.html, 11.10.2016.
 http://tdkterim.gov.tr, 24.10.2018.
 http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum7/inci.pdf,29.10.2013.
 http://uvt.ulakbim.gov.tr/sbvt/kurultay1.pdf,06.10.2013.
 https://tr.wikipedia.org/wiki/Paradokslar_listesi, 24.10.2018.

Bi̇li̇msel Araştirma Yöntemleri̇ Ve Eti̇k 2020 Coğrafya 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bi̇li̇msel Araştirma Yöntemleri̇ Ve Eti̇k 2020 Coğrafya 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik

2 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

3 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

4 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

5 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

6 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

9 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

10 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

 Rasyonalizm: Akla dayanan bilgi doğrudur.

Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

12 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

13 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

14 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

Pattison, W. D. (2003). Coğrafyanın Dört Geleneği. Ege

21 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

22 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

24 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

25 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

26 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

27 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

28 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

29 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

30 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

31 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

32 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

33 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

Bilimsel Araştırma Türleri

34 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

35 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

36 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

40 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

1. Çözülmemiş sorunlarla yüzleşme ve başa çıkma arzusu;

41 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

42 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

43 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

44 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

45 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

46 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

48 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

49 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

50 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

52 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

Hangi problem incelendi? Giriş (Intruduction)

Problem nasıl incelendi? Yöntemler (Methods)

Ne bulundu? Bulgular (Results)

Sonuçlar ne anlam taşır? Tartışma (Discussion)

53 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

55 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

56 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

57 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

58 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

59 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

60 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

61 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

62 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

63 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

65 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

66 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

67 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

68 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

69 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

70 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

71 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”

72 Ali Uzun, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik”