Rzeczywiste środowiska propagacyjne

©aggolem 2020
W rzeczywistych warunkach pracy systemów radiokomunikacyjnych,
fale radiowe rozchodzą się w atmosferze ziemskiej, często w
bezpośrednim sąsiedztwie ziemskiego podłoża propagacyjnego o
charakterze półprzewodzącym, co istotnie wpływa na ich mechanizm
propagacyjny. Z takiego punktu widzenia atmosferę ziemską można
podzielić na dwa charakterystyczne obszary, tzn. na troposferę i
jonosferę. Troposfera jest to dolna część atmosfery, która rozciąga się
pomiędzy podłożem ziemskim i jonosferą, na wysokość do
kilkudziesięciu km od powierzchni Ziemi. Podstawową cechą
charakterystyczną tego obszaru jest równomierna zawartość w nim
poszczególnych składników powietrza atmosferycznego, przy czym do
głównych składników należy tlen i azot oraz para wodna. Jak
wiadomo, wraz ze wzrostem wysokości maleje gęstość powietrza, a
tym samym maleje ciśnienie atmosferyczne. Towarzyszy temu także
spadek temperatury. Wszystko to wpływa na względną przenikalność
elektryczną powietrza atmosferycznego.
Mając na uwadze podane właściwości, troposferę często uważa się za
środowisko o właściwościach dielektrycznych i traktuje jako obszar
uwarstwiony, którego kolejne warstwy różnią się gęstością powietrza
oraz średnią wartością jego ciśnienia, temperatury i zawartości pary
wodnej. Wszystko to sprawia, że fala radiowa przechodząc przez
granice kolejnych warstw ulega ugięciu - tzw. refrakcji troposferycznej.
W troposferze zachodzi również zjawisko rozproszenia fali radiowej na
cząsteczkach powietrza oraz pochłaniania, inaczej absorpcji jej energii
przez te cząsteczki.
 Natomiast jonosfera to ta część atmosfery, która jest położona nad
troposferą. Cechą charakterystyczną jonosfery są zjonizowane i
jednorodne warstwy poszczególnych składników powietrza, których
mechanizm tworzenia jest następujący. Jak już wcześniej
wspomniałem wraz ze wzrostem wysokości maleje gęstość powietrza i
na odpowiednio dużych wysokościach powietrze jest już tak bardzo
rozrzedzone, że zaburzeniu ulega równomierność zawartości jego
poszczególnych składników — zaczynają odgrywać rolę ich ciężary
własne. W rezultacie tego składniki cięższe zalegają w niższych
warstwach, lżejsze zaś w wyższych. Zatem tworzą się odrębne warstwy
tych składników, znacznie oddzielone od siebie. Do warstw tych
dociera promieniowanie kosmiczne, przede wszystkim pochodzenia
słonecznego. Promieniowanie to przechodząc przez kolejne warstwy
wytraca w nich swoją energię, powodując ich jonizację. Zjawisko to
zależy od położenia geograficznego i ma charakter mocno zmienny w
czasie, tzn. silnie zależy od pory roku i części doby.
 Wszystko to sprawia, że warstwy jonosferyczne tworzą środowisko
o charakterze mniej lub bardziej przewodzącym, z wszystkimi tego
konsekwencjami, a więc zdolnością do odbicia padającej fali radiowej
lub jej ugięcia, które to zjawisko w tym przypadku nosi nazwę refrakcji
jonosferycznej. Jest to zależne od kąta padania fali radiowej na
warstwę jonosferyczną oraz od częstotliwości tej fali.