FAKULTET PRAVNIH NAUKA

SEMINARSKI RAD

Tema: EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

Predmet: Međunarodno javno pravo

Mentor: Student:
Doc.dr. Aleksandar Faladžić Nikolina Jovančić

Istočno Sarajevo, mart 2023.

Sadržaj:
Uvod............................................................................................................................................3

1. Evropski sud za ljudska prava – istorijat.............................................................................4

2. Evropski sud za ljudska prava.............................................................................................5

2.1. Organizacija Evropskog suda za ljudska prava............................................................8

2.1.1. Sudije Evropskog suda za ljudska prava...............................................................8

2.1.2. Trajanje i prestanak mandata sudija......................................................................8

2.2. Nadležnost Evropskog suda za ljudska prava..............................................................9

3. Postupak pred Sudom........................................................................................................10

3.1. Zastupanje pred Sudom..............................................................................................11

4. Postupak za ostvarivanje zaštite povrijeđenog prava........................................................13

Zaključak...................................................................................................................................15

Literatura...................................................................................................................................16

2
Uvod

Evropski sud za ljudska prava je međunarodni sud sa sjedištem u Strazburu. Broj sudija je
jednak broju zemalja članica Savjeta Evrope koje su ratifikovale Konvenciju o zaštiti ljudskih
prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Evropska konvencija). Savjet Evrope trenutno čini
četrdeset sedam država članica. Sudije Evropskog suda za ljudska prava djeluju samostalno i
ne predstavljaju nijednu zemlju. U radu sa predstavkama, Sud sarađuje sa Sekretarijatom koji
uglavnom čine pravnici iz zemalja članica. Oni su takođe potpuno nezavisni od svojih zemalja
i ne predstavljaju podnosioce predstavki niti zemlje. Evropski sud za ljudska prava (eng.
European Court of Human Rights, fr. Cour europeenne des Droits de l' Homme) je sudska
institucija Saveta Evrope, osnovana 1959. godine, za zaštitu prava i sloboda koje se garantuju
Evropskom konvencijom o ljudskim pravima (1950). Savjet Evrope, kao regionalna
organizacija zemalja Zapadne Evrope, donio je i otvorio za potpis Evropsku konvenciju za
zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda 1950. godine (popularno nazvana Evropska
konvencija o ljudskim pravima). Ova konvencija je stupila na snagu septembra 1953. godine.
Zemlje članice Saveta Evrope, imajući u vidu da je za postizanje većeg međusobnog jedinstva
i pravde i mira u svijetu neophodno poštovanje osnovnih sloboda i ljudskih prava, ovom
konvencijom predvidjele su mehanizam za osiguranje poštovanja obaveza država ugovornica,
koje proizilaze iz Evropske konvencije o ljudskim pravima i time je ustrojen nadnacionalni
mehanizam za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. U doktrini se često ističe da Evropski
sud djeluje kao ustavni, upravni i apelacioni sud, a po nekima i kao međunarodni sud.
Utoliko, Evropski sud jedino ne bio bio sud opšte nadležnosti u standardnom, unutrašnje
pravnom značenju tog izraza.

3
 1. Evropski sud za ljudska prava – istorijat

Evropski sud za ljudska prava ustanovljen je Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih

prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine. S radom je počeo dvet godina kasnije, pošto je
njegovu nadležnost priznalo osam država potpisnica Konvencije. Sjedište Suda je u Strazburu,
u Francuskoj, gdje je smješten i Savjet Evrope u čijem sastavu se i nalazi Sud, kao jedan od
njegovih organa. Savjet Evrope jeste međunarodna organizacija koju je posle Drugog
svijetskog rata, Londonskim ugovorom, 5. maja 1949. godine, osnovalo deset
zapadnoevropskih demokratija (Belgija, Danska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg,
Holandija, Norveška, Švedska i Ujedinjeno Kraljevstvo) želeći da zaštite zajedničke
vrijednosti i omoguće njihovo dalje razvijanje. Sjećajući se nacističkih zločina, ali i strepeći
od novog totalitarizma, oličenog u Sovjetskom Savezu, ove države su se obavezale da rade na
većem međusobnom jedinstvu u ekonomskoj, socijalnoj, kulturnoj, naučnoj i pravnoj sferi.
Cilj im je bio očuvanje i razvijanje zajedničkog duhovnog i moralnog nasljeđa –
individualizma, političkih sloboda i vladavine prava kao pretpostavki istinske demokratije. U
skladu sa time, Statut ove organizacije zahteva od svojih članica da priznaju načela vladavine
prava i ljudska prava i osnovne slobode svim licima koja se nalaze u njihovoj nadležnosti.
Njihovo nepoštovanje može dovesti do suspenzije članskih prava, pa i do isključenja iz
organizacije. Prava revolucija u zaštiti ljudskih prava nastupila je tek sa usvajanjem Evropske
konvencije. Budući da su klasično poimanje međunarodnog prava i državne suverenosti
nebrojeno puta tokom istorije pokazali svoje slabosti, kada je riječ o ostvarivanju ljudskih
prava, sazrijevala je svjest da se ona moraju obezbjediti pojedincu i protiv odluka sopstvene
države. Uvjereni u to da osuda nepoštovanja ljudskih prava i sloboda ne smije naići na
prepreke oličene u državnim granicama, očevi osnivači Evropske konvencija uspostavili su
prvi naddržavni sud sa nadležnošću da sudi državama za povrede ljudskih prava i sloboda.
Time se raskida s tradicionalnom neefikasnošću međunarodnog prava, čija se nemoć ne
ogleda toliko u neizbježnosti njegove posredne primjene, angažovanjem državnog aparata,
koliko u činjenici da su naddržavne instance i procesi predviđeni da stvaraju i štite
međunarodno pravo još uvijek slabo razvijeni. Ne tako davno, Herbert Hart (Herbert Hart) je
pisao da međunarodnom pravu, u odnosu na nacionalno, nedostaju ne samo sekundarna
pravila promjene i presuđivanja, iz kojih proističu zakonodavstvo i sudstvo, već i unifikujuće
pravilo prepoznavanja koje određuje izvore prava i opšte kriterijume identifikovanja njegovih
normi.1
1
Krstić I., Marinković T., Evropsko pravo ljudskih prava, Beograd 2016.

4
 2. Evropski sud za ljudska prava

Evropski sud za ljudska prava osnovan je davne 1959. godine, na osnovu evropske konvencije
kojom su propisane njegove nadležnosti i organizacija. Njegovo osnivanje imalo je jasan cilj
koji se odnosio na obavezu osiguranja poštivanja obaveza od strane onih država koje su
prihvatile odredbe konvencije i njene dodatne protokole. Kada je riječ o nadležnosti, ona je
supsidijarna u odnosu na domaće pravo. U njegovoj nadležnosti je rješavanje svih pitanja koja
se mogu javiti u pogledu tumačenja i primjene konvencije i njenih dodatnih protokola. Sud će
svoje povjerene dužnosti ispunjavati tako što će ispitivati i presuđivati u posebnim
predmetima na temelju pojedinačnih pretpostavki. „Evropski sud za ljudska prava kao
nezavisno supranacionalno tijelo ustanovljen je radi zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda
koje su navedene u Evropskoj konvenciji. Njegov osnovni zadatak je da utvrdi postoji li
povreda prava iz evropske konvencije, na koju pritužba glasi, koja je počinjena od strane
države potpisnice konvencije.2 Treba imati na umu da Evropski sud nije vrhovni sud u odnosu
na pravosudne sisteme država ugovornica.“On nema mogućnost promjene odluka domaćih
vlasti ili domaćih sudova. Ne može uticati na zakonodavnu vlast, niti može da vrši aktivan
nadzor nad domaćim zakonodavstvom ili pravosudnom praksom. Čak i onda kada ustanovi
povredu konvencije sud nema ovlaštenja da poništava odluke domaćih vlasti niti da naloži
mjere za otklanjanje nastalih posljedica. Aktivno legitimisane stranke koje se mogu obratiti
sudu utvrđene su konvencijom, te sadržajem protokola 1,4,6 i 7. To su prije svega svaka
država potpisnica, pojedinci ili grupe pojedinaca, kao i nevladine organizacije. Prema
odredbama evropske konvencije države imaju pravo da pokrenu postupak pred sudom bez
obzira o kojoj je državi riječ i bez obzira da li su ugrožena prava njenih ili državljana druge
države. U ovom slučaju više nije u pitanju primarni interes države koja pokreće postupak, već
interes zaštite „evropskog javnog poretka.“ Riječ je o novini koja još uvijek nije naišla na
potpunu primjenu iz razloga političke oportunosti njenog konzumiranja. Kod odlučivanja o
podnijetim predstavkama zbog povrede nekih od prava utvrđenih prema konvenciji, sud se
neće obazirati na to koja je od državnih vlasti načinila povredu. 3 On smatra da je uvijek
odgovorna država, i od nje se zahtjeva da prestane sa takvim ponašanjem, a subjekta
povrijeđenog prava obešteti. Presude Evropskog suda ne mogu da zamijene nadležnost
nacionalnih vlasti, jer su deklarativnog karaktera, izuzev onog dijela koji se odnosi na
naknadu materijalne i nematerijalne štete, koja je nastala uslijed kršenja prava, te troškova

2
Kreća M., „Međunarodno javno pravo“, Univerzitet u Beogradu, 2016.
3
Krstić I., Marinković T., Evropsko pravo ljudskih prava, Beograd 2016.

5
postupka. Sud takođe može utvrditi i da su pojedini zakoni ili djelatnosti države protiv koje je
podnijeta predstavka u suprotnosti sa odredbama konvencije, te da je potrebno preduzeti
zakonodavnu aktivnost u smislu usklađivanja sa njenim standardima i praksom suda, ali neće
propisivati mjere koje će osigurati djelotvornu zaštitu prava iz konvencije. Prije nego što
počne sa razmatranjem i odlučivanjem o meritumu određene registrovane tužbe prije svega
mora utvrditi da li je podnijeta tužba dopuštena. Uslovi nisu jednaki kada je riječ o
međudržavnim pritužbama i privatnim peticijama, no u svim tim slučajevima traži se kao
uslov dopuštenost. Uslovi koji moraju biti ispunjeni su sljedeći:

a) Da su iscrpljena unutrašnja pravna sredstva.

b) Da predstavka mora biti podnesena u periodu od 6 mjeseci od datuma kada je
donesena konačna odluka u domaćem pravu i u skladu sa opšte-prihvaćenim pravilima
međunarodnog prava.
c) Da predstavka nije anonimna.
d) Da u suštini nije jednaka predmetu koji je već razmatran pred sudom, ili je predmet
nekih drugih međunarodnih postupaka i ne sadrži nikakve nove relevantne
informacije.

Iz podnijete predstavke da bi bila dopuštena mora biti jasno i koncizno da se radi o miješanju
države u neko ljudsko pravo i slobodu koja je dio konvencije. 4„Postupak pred evropskim
sudom počinje dostavljanjem predstavke Sekretarijatu suda.“ Predstavka mora biti podnijeta
u pismenoj formi i potpisana od strane podnosioca predstavke ili njegovog predstavnika. Ova
pretpostavka se odnosi na države, kao i na pojedinca, dok u slučaju nevladinih organizacija ili
grupe lica, zahtjeva se da predstavka mora biti potpisana od strane njihovih ovlaštenih
predstavnika. Predstavka može biti podnijeta na jeziku zemlje podnosioca predstavke, ali
nakon što se proglasi dopuštenom sva komunikacija je na jednom od 2 službena jezika suda,
osim u slučaju da sud odredi drugačije.5 „Od ovog momenta Sekretarijat suda posredovaće
kako u daljoj prepisci vezanoj za slučaj tako i u mogućim pokušajima mirnog rješenja spora i
postizanja nagodbe. Kada Sekretarijat suda dobije odgovarajuće podatke pritužba će biti i
formalno registrovana, te će je Sekretarijat proslijediti jednoj od Sekcija / odijela suda na
odlučivanje o dopuštenosti i meritumu. Predsjednik sekcije imenuje sudiju izvjestitelja koji će
na osnovu preliminarnog ispitivanja činjenica u spisu odlučiti da li će pritužbu na razmatranje

4
Evropska konvencija prema praksi evropskog suda za ljudska prava, prof. dr.Mirjana Nadaždin Defterdarević,
fond Otvoreno društvo BiH, 2007. godina, str. 18
5
Evropska konvencija prema praksi evropskog suda za ljudska prava, prof. dr. Mirjana Nadaždin Defterdarević,
fond Otvoreno društvo BiH, 2007. godina, str. 23, 24, 25, 26.

6
uputiti komitetu ili vijeću, te im proslijediti svoje mišljenje o (ne) dopuštenosti pritužbe.
Predsjednik suda uz konsultaciju sa predsjednicima sekcija odlučuje o broju komiteta.
Komiteti se konstituišu za period od 12 mjeseci. Tročlani komitet može samo da jednoglasno
odluči da pritužba koja mu je dana na razmatranje nije dopuštena, ili je može zbog drugih
razloga skinuti sa liste. Njegove odluke o tome su konačne. Ako komitet ne donese
jednoglasnu odluku o skidanju sa liste ili njezinoj nedopuštenosti, on će pritužbu na
razmatranje i odlučivanje proslijediti vijeću. Vijeće je najznačajnije tijelo suda. Ono utvrđuje
da li je pravo zaštićeno konvencijom povrijeđeno ili prekršeno, te odlučuje o pravičnom
zadovoljenju i adekvatnoj reparaciji. Vijeće od 7 članova odlučuje o dopuštenosti ili
nedopuštenosti pritužbi koje je na razmatranje dobio ili od sudije izvjestitelja, ili koje mu je
proslijedio komitet, kao i o eventualnom brisanju pritužbe sa liste slučajeva, te najzad
odlučuje o meritumu slučajeva koji su prethodno proglašeni dopuštenim, te o prihvatljivosti i
osnovanosti međudržavnih predstavki za koje se odmah zasniva njegova
nadležnost.“Evropski sud za ljudska prava kada odlučuje u vijeću od trojice sudija, u tom
slučaju uvijek je jedan sudija iz Strazbura zbog kvalitetnog poznavanja vlastitog prava, ali u
slučaju da dati sudija nije u mogućnosti da prisustvuje donošenju presude u tom slučaju se
bira jedan „ad hoc“ sudija iz bilo koje države potpisnice konvencije, što znači da svaka
potpisnica mora imati ad hoc sudiju, koji se pozivaju kada je potrebno. Broj članova suda
ovisi od broja država potpisnica, te moraju imati atribute visokog moralnog ugleda,
posjedovanje kvalifikacije potrebne za obavljanje visokih sudskih funkcija tj. moraju biti
pravni stručnjaci. Biraju se na period od 6 godina uz mogućnost ponovnog izbora. Prije nego
što stupe na fukciju sudac je dužan da položi zakletvu

2.1. Organizacija Evropskog suda za ljudska prava

2.1.1. Sudije Evropskog suda za ljudska prava

Sud trenutno broji 47 sudija – onoliko koliko ima i država ugovornica Konvencije. Nastojeći
da obezbedi njihovu nezavisnost, Konvencija propisuje uslove za obavljanje sudijske
funkcije, način njihovog izbora i dužinu trajanja mandata. Tako, za sudije se moraju birati
ličnosti koje zadovoljavaju vioke moralne zahteve i ispunjavaju uslove za obavljanje visokih
sudijskih zvanja, odnosno koje su priznati pravni stručnjaci. 6 Sudije obavljaju službu u ličnom

6
Član 21. stav 1. Konvencije.

7
svojstvu,7 a ne kao predstavnici država, iako svaka država ponaosob predlaže kandidate za
ovo sudijsko zvanje. Otuda, sudija ne mora da bude državljanin zemlje koja ga predlaže, niti
mora biti iz zemlje koja je članica Saveta Evrope. Tako, sudija ispred Lihtenštajna bio je
Ronald Mekdonald (Ronald MacDonald), državljanin Kanade, a potom je to bio Lucijus
Kafliš (Lucius Caflisch), državljanin Švajcarske. Osim toga, sudijska objektivnost i
posvećenost postižu se i time što se zabranjuje bilo koja druga aktivnost nespojiva sa
zahtevima nezavisnosti i nepristrasnosti, kao i ona koja bi mogla da dovede u pitanje
obavljanje sudijskih zadataka.8 Poslovnikom Suda se precizira da sudije, tokom svog
mandata, ne smeju da se bave bilo kakvom političkom ili upravnom aktivnošću ili
profesionalnom delatnošću koja je nespojiva s njihovom nezavisnošću ili nepristrasnošću ili
sa zahtevima stalne službe. Dužni su da upoznaju predsednika Suda sa svojim dodatnim
aktivnostima.9 Svaki sudija, pre nego što stupi na dužnost, polaže zakletvu rečima:
„Zaklinjem se da ću svoju dužnost sudije vršiti časno, nezavisno i nepristrasno i da ću ćuvati
tajnost svih rasprava”.

2.1.2. Trajanje i prestanak mandata sudija

Sudije se biraju na period od devet godina i ne mogu biti reizabrane. 10 Izuzetak od ovog
pravila je načinjen prilikom stupanja na snagu Protokola br. 11 kada je polovina sudija bila
izabrana na tri godine. Ova inicijalna neujednačenost u dužini mandata je učinjena kako bi se
Sud delimično obnavljao, a sve u cilju ostvarenja kontinutiteta njegovog rada. Konvencija
poznaje dva osnova prevremenog prestanka mandata sudije: navršenjem sedamdesete godine
života i razrešenjem.11 Odluku o razrešenju donosi najmanje dve trećine sudija Evropskog
suda ako utvrde da je sudija prestao da ispunjava uslove propisane za izbor. Po slovnik Suda
predviđa i da do prevremenog prestanka sudijske funkcije može doći ostavkom koja se
podnosi predsedniku Suda.12 Način izbora, trajanje, prestanak mandata i uopšte status sudija
rečito govore o jemstvima njihove lične nezavisnosti. Kolektivnoj nezavisnosti Suda
doprinose pravila prema kojima same sudije usvajaju poslovnik o svom radu, biraju
predsednika potpredsednike Suda, mogu da izdvajaju mišljenja i slično.

7
Član 21. stav 2. Konvencije.
8
Član 21. stav 3. Konvencije
9
Pravilo 4. stav 1. Poslovnika Evropskog suda za ljudska prava (u daljem tekstu:
Poslovnika).
10
Član 23. stav 1. Konvencije.
11
Član 23. stavovi 2. i 4. Konvencije.
12
Pravilo 25. stav 2. Poslovnika

8
 2.2. Nadležnost Evropskog suda za ljudska prava

Punovažno započinjanje, tok i okončanje postupka pred Evropskim sudom zavise od

ispunjenosti procesnih pretpostavki. O prihvatljivosti predstavke Sud vodi računa po
službenoj dužnosti. Po prijemu pojedinačne predstavke, sudija pojedinac ispituje
prihvatljivost predstavke. Ako sudija pojedinac ne proglasi predstavku neprihvatljivom ili je
ne skine sa liste predmeta, prosljedice je odboru ili veću na dalji postupak. Odbor kome je
predstavka upućena takođe ispituje prihvatljivost pojedinačne predstavke, i može takvu
predstavku jednoglasnom odlukom da proglasi neprihvatljivom ili da je skine sa liste
predmeta Suda. Odluke sudije pojedinca i odbora o proglašenju predstavke neprihvatljivom su
konačne i protiv nje se ne može izjaviti žalba. Ako ni sudija pojedinac, ni odbor ne proglase
predstavku neprihvatljivom, niti odbor donese presudu povodom nje, veće odlučuje o
prihvatljivosti i suštini predstavke. Obrazloženje prihvatanja predstavke uvek je sadržano u
presudi kojom se konačno i meritorno odlučuje o zahtjevu predstavke, ali se odluka o
prihvatljivosti može donijeti i zasebno. Procesne pretpostavke se mogu podjeliti na one koje
se tiču stranaka (aktivna i pasivna procesna legitimacija), Suda (stvarna i vremenska
nadležnost) i sporne stvari (iscrpljenje svih unutrašnjih pravnih lijekova, blagovremenost
podneska, formalna urednost podneska, ne bis in idem, neosnovan i zloupotrebljavajući
podnesak).

Sudska nadležnost se može definisati kao djelokrug poslova jednog suda, odnosno ovlašćenje
(pravo i dužnost ) jednog suda da odlučuje, postupa u određenoj pravnoj stvari. Nadležnost
Evropskog suda za ljudska prava jeste obavezna za sve države koje su potpisale i ratifikovale
Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, i njene protokole.
Nadležnost Suda može biti parnična i savjetodavna. Činom potpisivanja i ratifikovanja države
ugovornice prihvaćaju obaveznu nadležnost Evropskog suda za ljudska prava da odlučuje o
zahtjevima bilo koje fizičke osobe, nevladine organizacije, skupine pojedinaca, ili druge
države članice koji tvrde da su žrtve povrede prava utvrđenih Konvencijom, a učinjene od
strane druge države ugovornice. Nadležnost Suda je utvrđena članom 32 Kovencije, po kojem
je Sud nadležan za sve predmete koji se tiču tumačenja i primjene Konvencije i protokola uz
nju, a koje mu upute oni koji su Konvencijom ovlašćeni za to, i u sporovima u vezi
nadležnosti odlučuje Sud. Sud se treba uvjeriti da je nadležan u svakom predmetu koji je

9
iznesen pred njega, te stoga ima obavezu ispitati pitanje svoje nadležnosti u svakoj fazi
postupka. Kovencijom i Pravilnikom Suda nije predviđen prigovor nenadležnosti, predviđen
je jedino prigovor na dopuštenost zahtjeva za pokretanje postupka, kao i postupak za
rješavanje ovog prigovora. Tako da Sud ukoliko ustanovi da je nenadležan, zahtjev će
proglasiti nedopuštenim kao nespojiv sa odrebama Konvencije i protokola, jer je pitanje
nadležnosti, odnosno, nenadležnosti sadržano u uslovima za dopuštenost zahtjeva za
pokretanje postupka kao pitanje nespojivosti zahtjeva sa odredbama Konvencije. Nespojivost
zahtjeva za pokretanje postupka sa odredbama Konvencije, odnosno nadležnost Suda javlja se
u četiri oblika:

a) nadležnost ratione loci,

b) nadležnost ratione materiae,
c) nadležnost ratione temporis,
d) nadležnost ratione personae.

3. Postupak pred Sudom

Pred Sudom se mogu voditi i međudržavni sporovi, jer su Evropsku konvenciju potpisale i
ratifikovale države, a u korist trećih beneficijara, odnosno, pojedinaca. Konvencije za zaštitu
ljudskih prava predstavljaju specifične legislativne ugovore, kojima se uspostavlja objektivni
režim ljudskih prava, na koji svako lice može da se poziva. 13 Ako država prekrši neko pravo
pojedinca koji se nalazi u njenoj nadležnosti, biće odgovorna prema svim državama kojima se
obavezala međunarodnim ugovorom da će poštovati konkretna prava i slobode. Tako, svaka
država ima pravo da pozove državu prekršioca na odgovornost zbog neispunjavanja
međunarodne obaveze. Isti slučaj je i sa Evropskom konvencijom, pa svaka država
ugovornica može ukazati Sudu na bilo koju povredu članova ove konvencije i njenih
protokola, ukoliko smatra da se ta povreda može pripisati nekoj drugoj državi ugovornici (čl.
33. Konvencije). Međutim, već je istaknuto da države veoma retko pokreću sporove, i to iz
nekoliko razloga. Ovakvom tužbom zaoštravaju se odnosi između dve ili više država, pa se
postupak pokreće onda kada su ti odnosi već dovoljno poremećeni, kada konkretna država
nije važan saveznik u budućim aktivnostima, ili ukoliko ne postoji neki drugi važan interes za

13
V. Dimitrijević, M. Paunović, Ljudska prava, Beogradski centar za ljudska prava, Beograd, 1996, 65.

10
očuvanje dobrih odnosa. Iz navedenih razloga, samo mali broj država pokretao je ovaj
postupak pred Sudom. Evidentno je da su ove države uglavnom bile rukovođene političkim
pobudama kada su tužile druge države za kršenje ljudskih prava. 14 Na primer, Austrija je
tužila Italiju zbog položaja nemačke manjine u Južnom Tirolu, Grčka je tužila Ujedinjeno
Kraljevstvo zbog situacije na Kipru, Kipar je tužio Tursku zbog okupacije dela ostrva, dok je
Irska tužila Ujedinjeno Kraljevstvo zbog njegovog postupanja u Severnoj Irskoj. Ipak,
poslednjih godina povećava se broj međudržđavnih predstavki, pa je tako Ukrajina tužila
Rusiju u dva predmeta, kako zbog događaja na Krimu u martu 2014. godine i kasnijih
događaja u istočnom delu Ukrajine, tako i u slučaju otmice dece u istočnoj Ukrajini i njihovog
privremenog transfera u Rusiju. U prvom predmetu,197 Ukrajina trvdi da je Rusija, između
marta i septembra 2014, vršila efektivnu kontrolu nad Autonomnom Republikom Krim, koja
je integralni deo Ukrajine, a gde je došlo do brojnih kršenja Evropske konvencije, primarno
prava na život, zabrane mučenja, slobode i bezbednosti ličnosti i prava na imovinu. U drugom
predmetu, grupa ukrajinskih siročića i dece bez roditeljskog staranja, kao i njihova odrasla
pratnja, u tri navrata su oteta od strane naoružanih predstavnika separatističkih snaga istočne
Ukrajine, i vraćena zbog diplomatskog pritiska nakon jednog, odnosno pet dana od otmice.

3.1. Zastupanje pred Sudom

Predstavku Evropskom sudu građanin može podnijeti sam ili preko svog zastupnika, a
zastupanje je obavezno na svakom ročištu kada to sud odredi ili za radnje u postupku nakon
donošenja odluke o prihvatanju predstavke. Cjelokupna prepiska sa podnosiocem predstavke
ili njegovim zastupnicima odvija se na jednom od službenih jezika Suda, engleskom ili
francuskom. Predsjednik vijeća može odobriti i prepisku na jednom od službenih jezika
tužene države.15 Kada se predmet proglasi prihvatljivim takođe se koristi jedan od službenih
jezika Suda koji zastupnik ili podnosilac predstavke mora poznavati u dovoljnoj meri, osim
ako predsednik veća ne odobri nastavak upotrebe jezika stranaka koji nije u službenoj
upotrebi Suda. Ako je takvo odobrenje dato, stranka koja je to zahtjevala obezbjeđuje o svom
trošku tumača ili prevodioca na engleski ili francuski jezik. Evropski sud za ljudska prava,
prema članu može razmatrati zahtjeve za pokretanje postupka samo ukoliko su podneseni
Sudu u roku od šest mjeseci od dana kada je donesena pravosnažna odluka pred domaćim

14
M. Paunović, B. Krivokapić, I. Krstić, Međunarodna ljudska prava, Pravni fakultet, Beograd, 2016, 57.
15
Rodoljub Etinski, Međunarodno javno pravo, Novi Sad, 2007

11
organom. Navedeni rok je predviđen radi poštovanja načela pravne sigurnosti, jer sprječava
da odluke koje su donesene u daljoj prošlosti budu predmet ispitivanja pred Sudom, čime bi
se moglo zadirati u neka stečena prava. Ovaj rok je ustanovljen i u interesu podnosilaca
zahtjeva, koji bi u suprotnom, bili u veoma teškoj situaciji da obezbijede dokaze iz davne
prošlosti. Dan donošenja pravosnažne presude se uglavnom smatra dan objavljivanja presude,
ali ukoliko presuda njie objavljena, rok od šest mjeseci počinje da teče od dana kada je
podnosilac zahtjeva ili njegov punomoćnik obaviješten o odluci, a posebno o razlozima
odluke, u slučaju da su dostavljeni naknadno, nakon saopštavanja njene izreke. Zahtjev za
pokretanje postupka, u slučaju da postoje izuzeci od iscrpljivanja unutrašnjih pravnih lijekova,
se teba podnijeti u roku od šest mjeseci od trenutka kada se navodna povreda prava dogodila.
Ukoliko se radi o više događaja koji su nepovezani na koje podnosilac zahjteva ukazuje da
predstavljaju kršenje prava zaštićenih Konvencijom, kao relevantni datum bi trebao uzeti
datum prvog događaja, međutim ako su događaji međusobno povezani da čine jedan
jedinstven događaj, za primjenu pravila od šest mjeseci relevantan je posljednji događaj u
nizu.

Pravilo od šest mjeseci se neće primijeniti po opštim pravilima o njegovoj primjeni u svim
slučajevima koji se odnose na korišćenje nedjelotvornih pravnih lijekova. U ovim slučajevima
rok od šest mjeseci će početi da teče od tenutka samog događaja ukoliko pravni lijek ne
postoji. U slučaju da postoji sumnja o tome da je neki lijek nedjelotvoran, podnosioci zahtjeva
mogu Evropskom sudu, za svaki slučaj, da podnesu jedno uvodno pismo u roku od šest
mjeseci od posljednje pravosnažne odluke domaćih organa.

4. Postupak za ostvarivanje zaštite povrijeđenog prava

Postupak pred Evropskim sudom za ljudska prava pokreće se žalbom. U postupku se uvijek
javljaju dve stranke, s tim što se kao tužena uvijek javlja država ugovornica, koja je prema
navodima žalbe povredila neko ljudsko pravo. Kao podnosilac žalbe može se javiti druga
država ugovornica, ali se sa žalbom sudu neposredno može obratiti pojedinac, fizičko lice,
čije je pravo povrijeđeno, grupa fizičkih lica i nevladina organizacija. Na ovaj način fizičko
lice postaje parnična stranka pred jednim međunarodnim sudom, sa mogućnošću da tuži svoju
državu ili bilo koju drugu državu članicu, za koju smatra da je povrijedila njegovo pravo. Da

12
bi Evropski sud za ljudska prava prihvatio da raspravlja o povredi određenog prava, odnosno
slobode, a na osnovu žalbe fizičkog lica ili grupe, moraju biti ispunjeni sljedeći uslovi16:

a) U žalbi podnosilac mora da iznese tvrdnju da je određena država povrijedila neko od

njegovih ljudskih prava i osnovnih sloboda sadržanih u Evropskoj konvenciji o
ljudskim pravima. On mora da pokaže da ima legitiman interes kao žrtva povrede tog
prava. Znači da nije dozvoljena žalba u opštem interesu, kojom žalbom se traži zaštita
u ime svih potencijalno ugroženih. Takođe, nije moguće zahtjevati ispitivanje
usklađenosti pojedinih zakona i opštih akata sa Evropskom konvencijom o ljudskim
pravima. Žalba se odnosi na pojedinačni akt države kojim je povređeno konkretno
pravo. Iz ovih razloga nije dozvoljeno ni anonimno obraćanje sudu. Na kraju, žalbu
može podnijeti advokat ili srodnik žrtve ukoliko ona nije u mogućnosti da se
neposredno obrati sudu (zbog lišenja slobode ili drugih opravdanih razloga);
b) Podnosilac žalbe mora prethodno da iscrpi sva pravna sredstva koja mu stoje na
raspolaganju u dotičnoj državi radi zaštite svog prava.
c) Žalba se može podnijeti u roku od 6 mjeseci od dana kada je donijeta konačna odluka
u postupku po pravnim sredstvima u određenoj državi članici.
d) Zahtjev iz žalbe mora da bude kompatibilan sa Evropskom konvencijom o ljudskim
pravima. Takođe, to dalje znači da se zaštita može tražiti samo prema državi koja je
prihvatila (potpisala i ratifikovala) Evropsku konvenciju o ljudskim pravima.

Na kraju, to znači da je povreda u pitanju učinjena u vrijeme kada je Evropska konvencija o

ljudskim pravima stupila na snagu za određenu državu. Ne može se tražiti zaštita zbog
povrede prava nastale prije nego što je konkretna država potpisala i ratifikovala konvenciju.
Nakon podnošenja žalbe sekretarijat suda obaveštava podnosioca da je ista zavedena pod
određenim brojem. Sekretarijat može od podnosioca žalbe zahtjevati da se izvrše izvjesne
dopune, odnosno dostave potrebni dokazi. Po pravilu odbor od trojice sudija prethodno
razmatra žalbu po pitanju njene dopuštenosti. Odbor može proglasiti žalbu nedopuštenom ili
odlučiti o njenom brisanju sa liste, a u protivnom će predmet uputiti veću od 7 sudija radi
donošenja meritorne odluke. Odbor će žalbu proglasiti nedopuštenom u slučaju da nije
ispunjen neki od napred navedenih uslova. Tendencija koja je izražena u prvim godinama
rada Evropskog suda za ljudska prava nakon njegovog prerastanja u stalni sud je da se
odbacivanjem zahtjeva završava čak oko 25% od ukupno podnijetih žalbi sudu. Tokom
postupka pred većem sprovešće se postupak ispitivanja žalbe ili istraga. Obaveza je države

16
Vukadinović R., „ Uvod u institucije i Pravo Evropske unije“, Pravni fakultet

13
ugovornice protiv koje se vodi postupak da pruži sudu svu potrebnu saradnju tokom ove faze
postupka. Takođe, stranke (podnosilac zahtjeva i država članica) mogu preko podnesaka
učestvovati u postupku i izjašnjavati se na podneske protivne strane. Sud će pokušati da se
postigne mirno rješenje spora. Brisanje sa liste slučajeva takođe je posljedica poravnanja
između stranaka, odnosno prijateljskog rješenja rečeno terminologijom konvencije. Ako se ne
postigne mirno rješenje spora sud, odnosno veće, može zakazati i održati raspravu. Rasprava
je javna, ali izuzetno veće može i drugačije da odluči. Presudom sud utvrđuje da li je došlo do
povrede Evropske konvencije o ljudskim pravima i dodatnih protokola. Kada nađe da povreda
postoji presudom se može podnosiocu zahtjeva dosuditi pravična naknada pod uslovom da
sud nađe da unutrašnje pravo države ugovornice ne obezbeđuje potpunu naknadu štete.

Po dostavljanju presude, u roku od tri mjeseca, svaka stranka može podneti zahtjev da se
predmet iznese velikom veću. O ovom zahtjevu odlučuje poseban odbor (odbor velikog
vijeća) sastavljen od 5 sudija velikog vijeća. Odbor će odobriti iznošenje predmeta velikom
vijeću u slučaju ako se postavlja neko važno pitanje koje utiče na primjenu ili tumačenje
konvencije ili dodatnih protokola ili neki ozbiljan problem od opšteg značaja. U ovom slučaju
veliko vijeće, sastavljeno od 17 sudija, donosi konačnu presudu.

14
Zaključak

Na kraju svega ovoga može se utvrditi da su ljudska prava i osnovne slobode apsolutni primat
i temelj pravnog sistema svake države. S obzirom da je osnovna funkcija prava ostvarivanje i
zaštita vrijednosti društva koje omogućavaju zajednički život ljudi u slobodi i dostojanstvu,
onda ljudska prava i slobode naprosto moraju predstavljati osnovni okvir svakog sistema.
Činjenica je da u savremenom svijetu ne postoji pravni sistem bilo koje države u koji nisu
uključena pravne norme međunarodnog prava. Na taj način međunarodno i unutrašnje pravo
postaju djelovi cjeline pravnog sistema svake države. Međunarodni sistem zaštite ljudskih
prava regionalnog značaja uspostavljen je multilateralnim regionalnim ugovorima.
Najznačajniji i najbrojniji su oni u Evropi, gdje posebno mjesto zauzima evropska konvencija
za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda prema kojoj je osnovan Evropski sud za ljudska
prava kao nezavisno sudsko tijelo, sa sjedištem u Strazburu čija je uloga utvrđenje da li
postoji povreda prava iz navedenog ugovora od strane države potpisnice. Predstavku može da
podnese svaka država članica Vijeća evrope onda kada su iscrpljena sva pravna sredstva
unutar matične države. Do sada evropski sud se pokazao vrlo efikasnim u zaštiti ljudskih
prava, a najvjerovatnije i u budućem vremenu biće tako iz razloga što primjenjuje
precedentno pravo koje se pokazalo vrlo efektivnim u svakoj onoj državi u kojoj postoji kao
izvor prava. Evropski sud za ljudska prava je međunarodni sud sa sjedištem u Strazburu. Broj
sudija Suda odgovara broju država članica Saveta Evrope koje su ratifiikovale Konvenciju za
zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda – i taj broj trenutno iznosi 45 država. Sudije Suda ne
predstavljaju ničiju državu i rade u svoje ime. U radu sa predstavkama Sudu pomaže Ured
registrara u kome rade uglavnom pravnici iz svih država članica (zovu ih još i pravni
sekretari). Oni ni u čemu ne zavise od zemlje iz koje dolaze, ne zastupaju ni pojedince koji
podnose predstavke niti državu. Evropska konvencija o ljudskim pravima je međunarodni
sporazum koji samo države članice Savjeta Evrope mogu potpisati. Konvencija, na osnovu
koje je osnovan Sud i postavljena pravila njegovog funkcionisanja, sadrži listu prava i
garancija za čije poštovanje su se obavezale same države.

15
Literatura

1. Krstić I., Marinković T., Evropsko pravo ljudskih prava, Beograd 2016.
2. Kreća M., „Međunarodno javno pravo“, Univerzitet u Beogradu, 2016.
3. Radivojević Z., „Evropski sistem zaštite ljudskih prava“, Niš 2005.
4. Evropska konvencija prema praksi evropskog suda za ljudska prava, prof. dr.Mirjana
Nadaždin Defterdarević, fond Otvoreno društvo BiH, 2007.
5. V. Dimitrijević, M. Paunović, Ljudska prava, Beogradski centar za ljudska prava,
Beograd, 1996
6. Rodoljub Etinski, Međunarodno javno pravo, Novi Sad, 2007
7. Vukadinović R., „ Uvod u institucije i Pravo Evropske unije“, Pravni fakultet.

16