XVIII wiek rozwinął ciekawy stosunek do chrześcijaństwa.

Już od czasów Sokratesa

zaczęto
wierzyć, że w każdej sekcie, kulturze i wierze istnieje pewna forma społecznego
jądra właściwej religii
przyrodzonej. Wiele też zmieniło podejście wyrachowanych kapłanów oraz władców.
Jednak religijność
oświecenia objawiała się całkowitej zgodzie z wymogami rozumu. Mnożyły się dzieła
mówiące o racji
chrześcijaństwa nad innymi wiarami. Oświecenie przywróciło pierwotną oraz prawdziwą
wartość religii,
ustanawiając proste, najwyższe przykazanie „Wierz w Boga i czyń swoją powinność”.
Rewolucja
Francuska głosiła równość i wolność wszystkich jednostek, stając się podstawą
dogmatu nowoczesnego
państwa prawa, już nie tak przypadkowego. Ogłoszono przyrodzone prawa ludzkie w
1789 roku.
Wszystko podlega racjonalizmowi. Racjonalizacji podlega przestrzeń i czas.
Znaleziono miarę metryczną
oraz system dziesiętny. Francja była przekonana, że nowa piękniejsza epoka buduje
nową europejską
społeczność, zaczynając nową rachubę lat począwszy od roku 1791 roku. Głównie
Basedow
i Pestalozzi zabrali się do pracy, aby urzeczywistnić ideał wychowania ery
oświecenia. Ten pierwszy
chciał powiedzieć, że wiek XVIII odrzuca łacinę jako powszechny język
porozumiewania się uczonych,
a poprzez słowniki a raczej encyklopedie czyni obiecującą próbę, by wiedzę
praktyczną bardziej
rozszerzyć, zwłaszcza by w ustalonej chwili dowolne wiadomości stały się przystępne
każdej jednostce.
Były to słowniki kontynuujące prace Komeńskiego. Praktyczny Basedow w swojej
filantropii
urzeczywistnił idee wychowania Komeńskiego i Rousseau’a w duchu oświecenia.
Ważniejsze było
natomiast oddziaływanie Pestalozziego. Był on duchem niezwykłej miłości i
niezmiernej pilności.
Udzielił swoim czasom zapału ukierunkowanego ku doniosłym znaczeniom dokonanego
wychowania,
który wszak nie jest dostrzegany już tylko w jednostronnym nauczaniu i oświecaniu
rozumu, ale równej
mierze w uszlachetnianiu uczuć i pokrzepianiu woli wychowanków. Wiek XVIII wziął
sobie za cel również
wychowanie dorosłych. Pragnięto usunąć zabobony, uprzedzenia i zaszczepić rozumne
myśli.
Oświecenie nawiązywało przede wszystkim poglądami do miłości wobec ludzi, do
pokrzepiania w nich
miłości do innych. Nawet w sądownictwie rozwinęły się stricte wychowawcze reformy.
Zaczęto
rozumieć, że złoczyńcy to tak naprawdę dzieci które w pewnym momencie życia wypadły
z właściwego
toru swojego życia. To wina społeczeństwa, że nie zadbało o żadne wychowanie
jednostki. Dopiero
w tym wieku więzienie stało się miejscem resocjalizacji, nie miejscem zemsty. W tym
zamyśle Pestalozzi
stał się znów prorokiem nowych ideałów wychowania. Wspomniał on o tym, że
wychowanie
i prawodawstwo musi kroczyć za postępem natury. Mówi on o tym, że pracodawca dla
pracownika, jak
zresztą każdy człowiek dla drugiego powinien być życzliwy, bowiem obaj pochodzą z
tego samego
miejsca, tak samo żyją. Zwraca on uwagę na wychowanie społeczne, zwłaszcza na ideał
wychowania.
Tylko, że opieka nad biednymi i chorymi nie wystarczy. Domaga się powszechnego
zajęcia się
poprawieniem moralności człowieka. Mówi, że dobroczynność przypadkowa, chwilowa,
niesystematyczna nie podoba mu się, mówi o małej wadze tych uczynków.