Keçirici materiallar

Keç!r!c! mater!allar — k!m! bǝrk c!smlǝr, mayelǝr vǝ qazlar keç!r!c! mater!allara a!dd!r. Bǝrk keç!r!c!lǝr arasında elektrotexn!kada ǝn çox metallar vǝ ǝr!nt!lǝr! tǝtb!q ed!l!rlǝr.
Xüsus! elektr!k! müqav!mǝtlǝr!nǝ görǝ "ρ" metall!k keç!r!c! mater!alları !k! ǝsas qrupa bölmǝk olar:

1. yüksǝk keç!r!c!l!kl! metallar, hansılarda k!, normal temperatur zamanı ρ 0,05mkOm·m-dǝn böyük olmur vǝ yüksǝk müqav!mǝtl! metallar vǝ ǝr!nt!lǝr, hǝm!n şǝra!tdǝ ρ 0,3
mkOm·m-dǝn k!ç!k olmayanlar. B!r!nc! qrupa a!d olan keç!r!c! mater!allar ǝsasǝn dolaq vǝ montaj naq!llǝr!n!n, müxtǝl!f tǝy!natlı kabellǝr!n, damarlarının, ş!nlǝr!n vǝ s.
hazırlamaq üçün tǝtb!q ed!l!rlǝr.
2. İk!nc! qrupa a!d olunan keç!r!c! mater!allar rez!storların, elektr!k qızdırıcı c!hazların, közǝrmǝ lampalarının tellǝr!n!n vǝ s. !stehsalı zamanı !st!fadǝ olunurlar.

Yerüstü keç!r!c!lǝr elektr!k enerj!s!n!

!stehsal stans!yalarından müştǝr!lǝrǝ
ötürür.

Kr!okeç!r!c!lǝr vǝ hǝds!z keç!r!c! mater!allar xüsus! qrupu tǝşk!l ed!rlǝr, hansılar k!, mütlǝq sıfıra yaxın temperaturlar zamanı heçǝ bǝrabǝr k!ç!k xüsus! elektr!k müqav!mǝt!nǝ
mal!kd!rlǝr. Maye keç!r!c!lǝrǝ, b!r qayda olaraq, ǝr!d!lm!ş metallar vǝ müxtǝl!f elektrol!tlǝr a!dd!rlǝr. Metalların ǝksǝr!yyǝt! k!fayǝt qǝdǝr yüksǝk ǝr!mǝ temperaturuna mal!kd!rlǝr vǝ
buna görǝ dǝ yüksǝk temperaturlarda maye keç!r!c!lǝrd!rlǝr. Metallar arasında yalnız, ǝr!mǝ temperaturu - 39 °C ǝtrafında olan c!vǝ, normal temperaturda maye keç!r!c! k!m!
!st!fadǝ oluna b!lǝr.

Metall!k keç!r!c!n!n quruluş sxem!

Metalların hǝm bǝrk, hǝm dǝ maye hallarında elektr!k keç!r!c!l!y!n!n mexan!zm! sǝrbǝst elektronların elektr!k sahǝs!n!n tǝs!r! altında !st!qamǝtlǝnm!ş hǝrǝkǝt! !lǝ yarandığı !lǝ
ǝlaqǝdar olduğundan, onları elektron keç!r!c!l!kl! keç!r!c!lǝr vǝ ya b!r!nc! növ keç!r!c!lǝr adlandırmaq qǝbul olunmuşdur. İk!nc! növ keç!r!c!lǝrdǝ vǝ ya elektrol!tlǝrdǝ, hansıları k!, o
cümlǝdǝn hǝm sulu, turşulu, qǝlǝv! vǝ duz mǝhlulları a!dd!rlǝr, cǝrǝyanın keçmǝs! elektr!k yüklǝr! !lǝ b!rl!kdǝ Faradey qanunlarına uyğun olaraq, maddǝn!n !onlarının yerdǝy!şmǝs!
!lǝ ǝlaqǝdardır. Bu zaman elektrol!t!n tǝrk!b! tǝdr!cǝn dǝy!ş!r vǝ elektrodlarda elektrol!z mǝhsulları ayrılırlar. Qeyd etmǝk lazımdır k!, !on kr!stalları ǝr!nm!ş vǝz!yyǝtdǝ hǝmç!n!n
!k!nc! növ keç!r!c!lǝrd!r. Bütün qazlar vǝ buxarlar, o cümlǝdǝn metalların buxarı da, elektr!k sahǝs!n!n gǝrg!nl!y!n!n aşağı q!ymǝtlǝr! zamanı keç!r!c! ola b!lm!rlǝr. Elektr!k sahǝs!n!n
gǝrg!nl!y!, zǝrbǝ vǝ foto!onlaşmanın başlanğıcını yaradan, müǝyyǝn kr!t!k q!ymǝtǝ çatan zaman, qaz elektron vǝ !on elektr!k keç!r!c!l!kl! keç!r!c!yǝ çevr!l!r. Əgǝr qaz güclü
!onlaşarsa, onda vah!d hǝcmdǝk! mǝnf! yüklü elektronların sayının müsbǝt yüklü !onların sayına bǝrabǝr olan zaman maddǝn!n xüsus! vǝz!yyǝt! nǝzǝrǝ çarpır k!, bu da plazma
adı almışdır.[1]

Keç!r!c! mater!alların elektr!k xarakter!st!kalarına a!d etmǝk olar: xüsus! keç!r!c!l!y! σ vǝ ya onun tǝrs q!ymǝt! – xüsus! müqav!mǝt! ρ; kontakt potens!allar fǝrq!n! vǝ termo elektr!k
hǝrǝkǝt qüvvǝs! (termo EHQ); elektronların metaldan çıxma !ş!n!.[2]

Təsnifatı və onların əsas xüsusiyyətləri

Elektr!k cǝrǝyanının keç!r!c!s! k!m! hǝm bǝrk c!s!mlǝr, hǝm dǝ mayelǝr !st!fadǝ oluna b!lǝrlǝr, lak!n uyğun şǝra!tdǝ hǝm dǝ qazlar. Elektrotexn!kada tǝtb!q ed!lǝn prakt!k! vac!b bǝrk
keç!r!c! mater!allar metallar vǝ onların ǝr!nt!lǝr!d!r (xǝl!tǝlǝr!d!r). Metall!k keç!r!c! mater!allardan xüsus! müqav!mǝt! ρ=0,5∙10-8 Om∙m-dǝn böyük olmayan yüksǝk keç!r!c!kl!
metallar vǝ xüsus! müqav!mǝt! ρ=0,3∙10-7 Om∙m-dǝn az olmayan yüksǝk müqav!mǝtl! ǝr!nt!lǝr seç!lǝ b!lǝrlǝr. Yüksǝk keç!r!c! metallar naq!llǝr, kabellǝr!n cǝrǝyan keç!rǝn
damarları, elektr!k maşınlarının vǝ transformatorların dolaqları vǝ s. üçün !st!fadǝ ed!l!rlǝr. Yüksǝk müqav!mǝtl! metallar vǝ ǝr!nt!lǝr rez!storların, elektr!k qızdırıcı c!hazların,
közǝrmǝ lampalarının tel!n!n vǝ d.d. hazırlanması üçün tǝtb!q ed!l!rlǝr. Maye keç!r!c!lǝrǝ ǝr!nm!ş metallar vǝ müxtǝl!f elektrol!tlǝr a!dd!rlǝr. Əksǝr metallar üçün ǝr!mǝ temperaturu
yüksǝkd!r (ǝr!mǝ temperaturu 28...30000C hüdudunda dǝy!ş!r). Yalnız ǝr!mǝ temperaturu - 390C olan c!vǝ normal temperaturda maye metall!k keç!r!c! k!m! !st!fadǝ oluna b!lǝr.
D!gǝr metallar maye keç!r!c! k!m! yüksǝk temperaturlarda da b!lǝrlǝr. Son zamanlar hǝds!zkeç!r!c! vǝ h!perkeç!r!c! mater!allar xüsus! marağa sǝbǝbd!rlǝr. Aşağı temperaturlarda
çox k!ç!k xüsus! müqav!mǝtǝ sah!bd!rlǝr, lak!n bu mater!allar gǝlǝcǝy!nd!r.

Yüksək keçiricikli materiallar

Yüksǝk keç!r!c!kl! mater!allara qoyulan tǝlǝblǝr bunlardır:

mümkün qǝdǝr böyük keç!r!c!l!k;

xüsus! müqav!mǝt!n mümkün qǝdǝr k!ç!k temperatur ǝmsalı;
k!fayǝt qǝdǝr yüksǝk mexan!k! möhkǝml!k;
k!ç!k vǝ mürǝkkǝb en kǝs!kl! naq!llǝr!n hazırlanması üçün yayma, sürüyüb çǝkmǝ !lǝ emal olunma xüsus!yyǝt!;
yaxşı qaynaq vǝ leh!mlǝnmǝ xüsus!yyǝt!;
k!fayǝt qǝdǝr korroz!yaya davamlılıq.

Elektrotexn!kada gen!ş !st!fadǝ olunan yüksǝk keç!r!c!kl! mater!allar m!s vǝ alüm!n!umdur.

M!s
İk! markada MO vǝ MГ buraxılırlar. B!r!nc! ( MO ) yaxşı xüsus!yyǝtlǝrǝ mal!kd!r vǝ ondan çox naz!k s!m almaq mümkündür. Soyuq dartma zamanı sǝrt m!s MT alırlar, hansı k!,
dartılmaya qarşı yüksǝk bǝrkl!k hǝdd! var, ǝy!lmǝyǝ qarşı sǝrtl!yǝ vǝ elast!kl!yǝ mal!kd!r. ǝgǝr m!s yandırmaya (b!şmǝyǝ) mǝruz qoyulsa (b!r-neçǝ yüz dǝrǝcǝyǝ qǝdǝr qızdırılsa),
onda yumşaq m!s MM alınar.

Sǝrt m!s! xüsusǝn yüksǝk mexan!k! möhkǝml!k, sǝrtl!k vǝ yey!lmǝyǝ müqav!mǝt tǝlǝb olunan yerlǝrdǝ (kontakt naq!llǝr! üçün, paylayıcı qurğuların ş!nlǝr! üçün, elektr!k
maşınlarının kollektor lövhǝlǝr! üçün vǝ s.) !st!fadǝ ed!rlǝr.

Yumşaq m!s! da!rǝv! vǝ düzbucaqlı en kǝs!kl! naq!llǝr şǝkl!ndǝ kabellǝrdǝ vǝ dolaq naq!llǝr!ndǝ tǝtb!q ed!rlǝr, ona görǝ k!, burada elast!kl!k vǝ plast!kl!k vac!bd!r. M!s baha vǝ az
tapılan mater!aldır, ona görǝ dǝ qǝnaǝtlǝ sǝrf olunmalıdır.[3]

Alüm!n!um

M!sdǝn sonra !k!nc! keç!r!c! mater!aldır. Bu yüngül metalların vac!b tǝms!lç!s!d!r. Alüm!n!um m!sǝ n!sbǝtǝn tǝqr!bǝn 3,5 dǝfǝ yüngüldür. Elektrotexn!kada AL markalı, tǝrk!b!ndǝ
olan qarışıq 0,5%-dǝn çox olmayan alüm!n!um tǝtb!q ed!rlǝr. Bundan daha tǝm!z olan ABOO markalı alüm!n!um folqa, elektrodlar vǝ elektrol!t!k kondensatorların gövdǝs!n!n
hazırlanması üçün tǝtb!q ed!l!r. Alüm!n!um mǝft!l yandırılmış sǝrt AT, yandırılmış yumşaq AM, yarım sǝrt AПТ vǝ sǝrt yüksǝk möhkǝml!kl! АТЛ markalarına bölünürlǝr. Naq!llǝr!n
vǝ kabellǝr!n hazırlanması üçün AE markalı alüm!n!um !st!fadǝ ed!rlǝr. Necǝ k!, alüm!n!um m!sdǝn 3,5 dǝfǝ yüngüldür, ona görǝ dǝ onu kran elektr!k avadanlığında, tǝyyarǝlǝr!n
elektr!k avadanlığında gen!ş tǝtb!q ed!rlǝr. Yumşaq alüm!n!umu transformatorların dolaqlarının, quraşdırma naq!llǝr!n!n hazırlanmasında gen!ş !st!fadǝ ed!rlǝr. Sǝrt alüm!n!umu
paylayıcı qurğuların ş!nlǝr!n!n vǝ elektr!k ver!l!ş xǝtlǝr!n!n hazırlanması üçün tǝtb!q ed!rlǝr. Elektrotexn!ka sǝnayes!ndǝ alüm!n!umu as!nxron elektr!k mühǝrr!klǝr!n!n qısa
qapanmış rotorunu tökmǝk üçün !st!fadǝ ed!rlǝr.

Tunc

M!s!n qalayla, s!l!s!umla, fosforla, ber!l!umla, xromla, maqnez!umla vǝ kadm!umla ǝr!nt!s!d!r. M!sǝ n!sbǝtǝn tunc daha yüksǝk mexan!k! xüsus!yyǝtlǝrǝ mal!kd!r. Tuncun dağılmaya
qarşı möhkǝml!y! 800…1200 MПa-a çatır, m!sdǝ !sǝ bu 260...390 MПа-dır. Tuncu cǝrǝyan keç!rǝn yayların, kollektor lövhǝlǝr!n!n, kontakt naq!llǝr!n!n vǝ s. haz!rlanmas! üçün
!st!fadǝ ed!rlǝr.

Latun (Bürünc)

M!sǝ n!sbǝtǝn yüksǝk mexan!k! möhkǝml!kdǝ k!fayǝt qǝdǝr plast!kd!r. Buna görǝ dǝ ondan müxtǝl!f cǝrǝyan keç!rǝn detallar – fasonlu boltlar, qaykalar ştamplayırlar. Latunun
elektr!k keç!r!c!l!y! m!sǝ n!sbǝtǝn 4 dǝfǝ aşağıdır, lak!n latun 2 dǝfǝdǝn çox m!sǝ n!sbǝtǝn möhkǝmd!r vǝ plast!kd!r.

Polad

Ən ucuz vǝ tez tapılan, eyn! zamanda yüksǝk mexan!k! möhkǝml!yǝ mal!k metal k!m!, keç!r!c! mater!al k!m! !st!fadǝ ed!lmǝk üçün böyük maraq doğurur. Lak!n hǝtta tǝm!z dǝm!r
m!s vǝ alüm!n!umla müqay!sǝdǝ n!sbǝtǝn daha yüksǝk xüsus! müqav!mǝtǝ ρ mal!kd!r ( 0,1mkOm∙m sırasında); polad üçün ρ-nun q!ymǝt!, d.d. karbon vǝ başqa elementlǝrdǝn
!barǝt aşqarlı dǝm!r!nk! daha yüksǝkd!r.

Dǝy!şǝn cǝrǝyan !şlǝyǝn zaman poladda ferromaqn!t mater!allarda olduğu k!m! sǝth effekt! özünü qabarıq göstǝr!r, buna görǝ dǝ elektrotexn!kanın mǝlum qanunlarına uyğun
olaraq polad naq!llǝr!n dǝy!şǝn cǝrǝyana görǝ akt!v müqav!mǝt!, sab!t cǝrǝyana n!sbǝtǝn yüksǝk olur. Bundan başqa, dǝy!şǝn cǝrǝyanda polad naq!llǝrdǝ h!sterez!sǝ güc !tk!lǝr!
yaranır. Keç!r!c! mater!al k!m! adǝtǝn tǝrk!b!ndǝ 0,10...0,15% karbon olan yumşaq polad tǝtb!q ed!l!r. Onların dartılmaya qarşı möhkǝml!k hǝdd! σp = 700...750 MPa, qırılma
zamanı n!sb! uzanması vǝ xüsus! keç!r!c!l!y! γ, m!slǝ müqay!sǝdǝ 6...7 dǝfǝ aşağıdır. Belǝ poladı çox da olmayan güclǝr!n ötürülmǝs! zamanı hava ver!l!ş xǝtlǝr!n!n naq!llǝr!n!n
mater!alı k!m! !st!fadǝ ed!rlǝr . Belǝ hallarda poladın tǝtb!q! k!fayǝt qǝdǝr sǝmǝrǝl! ola b!lǝr, belǝ k!, cǝrǝyanın k!ç!k q!ymǝt!ndǝ naq!l!n en kǝs!y!n! elektr!k müqav!mǝt!nǝ görǝ
dey!l, mexan!k! möhkǝml!yǝ görǝ seç!rlǝr.

Keç!r!c! mater!al k!m! polad hǝm dǝ ş!n, tramvayların, elektr!k dǝm!r yolların relslǝr! ( metronun “üçüncü rels!n!” qoşmaqla ) vǝ s. Şǝkl!ndǝ !st!fadǝ ed!l!r. Hava elektr!k ver!l!ş
xǝtlǝr!n!n polad-alüm!n!um mǝft!llǝr!n!n nüvǝs! üçün, xarakter!st!kaları σp = 1200...1500 MPa vǝ olan, xüsus! bǝrk polad mǝft!l tǝtb!q ed!l!r. Ad! polad korroz!yaya qarşı az
davamlıdır: hǝtta normal temperaturda, xüsusǝn dǝ yüksǝk nǝml!k şǝra!t!ndǝ, o tez paslanır; yüksǝk temperaturda korroz!yanın sürǝt! kǝsk!n artır. Ona görǝ dǝ polad mǝft!llǝr!n
sǝth! daha dayanıqlı mater!al qatı !lǝ mühaf!zǝ olunmalıdır. Adǝtǝn bunun üçün s!nk örtüyünü tǝtb!q ed!rlǝr. S!nk qatının arasıkǝs!lmǝzl!y!n! yoxlamaq üçün mǝft!l nümunǝs!n!
20%-l! m!s kuporosu mǝhluluna salırlar; bu zaman çılpaq poladın s!nklǝnmǝs!n!n defektl! yerlǝr!ndǝ qırmızı lǝkǝ şǝkl!ndǝ m!s çökür vǝ bu ümum! boz fonda tez gözǝ çarpır.
Dǝm!r xüsus! müqav!mǝt!n yüksǝk temperatur ǝmsalına mal!kd!r.

B!metal

1 km uzunluğunda polad-m!s
b!metall!k naq!l!n müqav!mǝt!n!n
onun xar!c! d!ametr!ndǝn asılılığı

Bǝz! hallarda ǝlvan metalların sǝrf!n! azaltmaq üçün keç!r!c! konstruks!yalarda keç!r!c! b!metal ( term!k! b!metallarla qarışıq salmamalı ) adlanan mater!alların tǝtb!q! sǝmǝrǝl!d!r.
Bu, xar!cdǝn m!s qatı !lǝ örtülmüş poladdır, eyn! zamanda hǝr !k! metal bütün toxunma sǝthlǝr! boyunca b!r-b!r! !lǝ möhkǝm b!rlǝşm!şlǝr.

B!metalı hazırlamaq üçün !k! üsul tǝtb!q ed!rlǝr: !st! ( polad parçasını formaya qoyurlar, polad parçası !lǝ forma d!varı arasına !sǝ ǝr!d!lm!ş m!s doldururlar; soyutmadan sonra
b!metall!k parçanı yaymaya vǝ dartılmaya mǝruz qoyurlar) vǝ soyuq, vǝ ya elektrol!t!k ( m!s, m!s kuporosu mǝhlulu vannasından buraxılan polad mǝft!l üzǝr!nǝ elektrol!t!k
çökdürülür ). Soyuq üsul m!s örtüyü qalınlığının böyük bǝrabǝrl!y!n! tǝm!n ed!r, lak!n daha çox elektr!k enerj!s! sǝrf! tǝlǝb ed!r; ondan başqa, soyuq üsulda m!s qatının poladla, !st!
üsulda olduğu k!m!, o qǝdǝr möhkǝm b!rlǝşmǝs!n! tǝm!n etmǝk olmur. B!metal eyn! en kǝs!kl! bütöv m!s vǝ bütöv polad keç!r!c!n!n xüsus!yyǝtlǝr! arasındakı mexan!k! vǝ elektr!k!
xüsus!yyǝtlǝrǝ mal!kd!r: b!metalın möhkǝml!y! m!sǝ n!sbǝtǝn böyükdür, elektr!k keç!r!c!l!y! !sǝ aşağıdır. M!s!n xar!c! qatda, poladın !sǝ konstruks!yanın dax!l!ndǝ yerlǝşmǝs!, ǝks!nǝ
yox, çox vac!bd!r: b!r tǝrǝfdǝn, dǝy!şǝn cǝrǝyanda, bütövlükdǝ götürüldükdǝ, naq!l!n keç!r!c!l!y! daha yüksǝk olur, d!gǝr tǝrǝfdǝn – m!s onun altında yerlǝşm!ş poladı korroz!yadan
qoruyur ( elǝ bu baxımdan da polad-alüm!n!um mǝft!llǝr!n konstruks!yasında da polad dax!ldǝ götürülür).

B!metall!k mǝft!l xar!c! d!ametr! 1...4 mm arasında, m!s!n m!qdarı !sǝ mǝft!l!n ümum! çǝk!s!n!n 50%-!ndǝn az olmayan çǝk!ldǝ buraxılır. σp q!ymǝt! ( mǝft!l!n tam en kǝs!y! hesabı
!lǝ ) 550...700 MPa-dan az olmamalıdır, !sǝ 2%-dǝn çox olmamalıdır. B!metall!k mǝft!l!n 1 km-n!n sab!t cǝrǝyana görǝ müqav!mǝt! ( 200C temperaturda ) şǝk!l ...-dǝ ver!lm!şd!r.
Belǝ mǝft!l! rab!tǝ xǝtlǝr!, elektr!k ver!l!ş xǝtlǝr! vǝ s. Üçün tǝtb!q ed!rlǝr. Keç!r!c! b!metallardan paylayıcı qurğular üçün ş!nlǝr, kǝs!c! açarlar üçün zolaqlar vǝ elektr!k aparatlarının
müxtǝl!f cǝrǝyandaşıyıcıları hazırlanır.

Natr!um

Çox perspekt!v keç!r!c! mater!al metall!k natr!umdur. Natr!um prakt!k! olaraq qeyr! mǝhdud m!qdarda ǝr!nm!ş natr!um xlor!d!n NaCl elektrol!z! yolu !lǝ alına b!lǝr. Natr!umun
xüsus!yyǝtlǝr!n!n d!gǝr mühüm keç!r!c! metalların xüsus!yyǝtlǝr! !lǝ müqay!sǝdǝn görünür k!, natr!umun xüsus! müqav!mǝt! ρ tǝqr!bǝn 2,8 dǝfǝ m!sdǝn vǝ 1,7 dǝfǝ alüm!n!umdan
çoxdur, lak!n sıxlığı hǝds!z dǝrǝcǝdǝ az olduğundan ( o sudan yüngüldür, onun sıxlığı m!sǝ n!sbǝtǝn demǝk olar 9 dǝfǝ azdır ) vah!d uzunluq, ver!lm!ş keç!r!c!l!kl! natr!um naq!l! (
normal temperaturda ) !stǝn!lǝn d!gǝr metaldan olan naq!lǝ n!sbǝtǝn xeyl! yüngül olmalıdır. Amma natr!um hǝdd!ndǝn artıq k!myǝv! akt!vd!r ( o havada oks!dlǝş!r, su !lǝ çox gur
tǝs!r ed!r ), odur k!, natr!um naq!l! hermet!k örtüklǝ mühaf!zǝ olunmalıdır. Örtük naq!lǝ vac!b olan mexan!k! möhkǝml!k vermǝl!d!r, belǝ k!, natr!um çox yumşaqdır vǝ dartılmaya vǝ
d!gǝr deformas!yalara qarşı çox k!ç!k bǝrkl!k hǝdd!nǝ mal!kd!r. Hal-hazırda natr!um naq!llǝr vǝ kabellǝr plast!k kütlǝdǝn ( pol!et!len ) örtüklǝrdǝ hazırlanırlar, hansılar k!,
hermet!klǝşd!rmǝdǝn vǝ kabel!n mexan!k! möhkǝml!y!n! artırmaqdan ǝlavǝ, onun elektr!k! !zolyas!yasını yaradır.

Yüksək keçiricilər və kriokeçiricilər

Yüksǝk keç!r!c!lǝr

Artıq qeyd ed!ld!y! k!m!, temperatur aşağı düşǝndǝ metalların xüsus! müqav!mǝt! ρ azalır. Metalların ǝn aşağı ( kr!ogen ), mütlǝq sıfıra yaxınlaşan temperaturlardakı elektr!k
keç!r!c!l!y! mǝsǝlǝs! xüsus! maraq doğurur. 1911-c! !ldǝ holland al!m! H.Kommerl!nq Onnes aşkar etd! k!, dondurulmuş c!vǝdǝn hazırlanmış halqanın müqav!mǝt! ( 4,2 K
temperatura qǝdǝr soyutduqda ) sıçrayışla kǝsk!n surǝtdǝ hǝds!z dǝrǝcǝdǝ k!ç!k q!ymǝtǝ qǝdǝr azalır, hǝtta ölçülǝ b!lǝcǝk dǝrǝcǝdǝ olmur. Elektr!k müqav!mǝt!n!n bu yox
olması, d.d. prakt!k! olaraq mater!alın sonsuz keç!r!c!l!y!n!n meydana gǝlmǝs!, yüksǝk keç!r!c!l!k adlandırılmışdır. Maddǝn! soyudarkǝn onun yüksǝk keç!r!c!l!yǝ keçmǝ
temperaturu !sǝ - yüksǝk keç!r!c!l!yǝ keçmǝ temperaturu Tc adlandırılmışdır. Olduqca yüksǝk keç!r!c!l!yǝ keç!d vǝz!yyǝt! dönǝrl!k tǝşk!l ed!r: temperatura Tc q!ymǝt!nǝ qǝdǝr
yüksǝltd!kdǝ olduqca yüksǝk keç!r!c!l!k dağılır vǝ mater!al normal vǝz!yyǝtǝ keçǝrǝk xüsus! keç!r!c!l!y!n γ son q!ymǝt!n! alır. Sonralar aşkar olundu k!, c!vǝdǝn başqa b!r çox
başqa mater!allar vǝ hǝtta yalnız tǝm!z metallar dey!l, hǝm dǝ müxtǝl!f ǝr!nt!lǝr vǝ k!myǝv! b!rlǝşmǝlǝrdǝ, k!fayǝt qǝdǝr aşağı temperatura qǝdǝr soyutduqda olduqca yüksǝk
keç!r!c!l!k vǝz!yyǝt!nǝ keçǝ b!l!rlǝr. Belǝ mater!allar ümum! ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝr adını almışlar. Hal – hazırda artıq 27 sadǝ yüksǝk keç!r!c!lǝr (tǝm!z metallar) vǝ m!ndǝn çox
mürǝkkǝb yüksǝk keç!r!c!lǝr ( ǝr!nt!lǝr vǝ b!rlǝşmǝlǝr) mǝlumdur. Eyn! zamanda bǝz! maddǝlǝr, o cümlǝdǝn gümüş vǝ m!s k!m! ǝn yaxşı keç!r!c! mater!allar sayılanları hal-hazırda
müyǝssǝr olunan ( çatıla b!lǝn ) ǝn aşağı temperaturlarda ( m!ndǝ b!rlǝrlǝ kelv!nǝ qǝdǝr; termod!nam!kanın üçüncü qanununa görǝ mütlǝq sıfır temperaturu pr!ns!pcǝ çatılmazdır
) ǝn yüksǝk keç!r!c! vǝz!yyǝt!nǝ çev!rmǝk mümkün olmamışdır. Qeyd etmǝk maraqlıdır k!, ǝn yüksǝk keç!r!c! yalnız ǝn yüksǝk keç!r!c!l!yǝ mal!k olan b!rlǝşmǝlǝr vǝ metal ǝr!nt!lǝr!
dey!l, hǝm dǝ belǝ element vǝ b!rlǝşmǝlǝr!n ǝn yüksǝk keç!r!c!l!yǝ mal!k olmayanlarla b!rlǝşmǝlǝr! vǝ hǝtta molekulunun tǝrk!b!ndǝ ǝn yüksǝk keç!r!c! olmayan element!n atomu
dax!l olan b!rlǝşmǝlǝr dǝ ǝn yüksǝk keç!r!c! olur. Dǝr!n soyutma zamanı artıq qeyd ed!ld!y! k!m!, ǝn yüksǝk keç!r!c!l!yǝ mal!k c!vǝ nümunǝs!n!n vǝ ǝn yüksǝk keç!r!c! maddǝlǝrǝ a!d
olmayan plat!n nümunǝs!n!n müqav!mǝtlǝr!n!n dǝy!şmǝs! göstǝr!lm!şd!r ( abs!s oxu boyunca kelv!nlǝ mütlǝq temperatur, ord!nat oxu üzrǝ !sǝ nümunǝn!n ver!lm!ş temperaturdakı
müqav!mǝt!n!n RT mütlǝq temperaturdakı müqav!mǝt!nǝ R273 n!sbǝt! ver!lm!şd!r, T = 273K = 0 °C).

Dǝr!n soyutma zamanı c!vǝ vǝ

plat!n nümunǝlǝr!n!n
müqav!mǝtlǝr!n!n dǝy!şmǝs!

Bu had!sǝdǝ enerj! yalnız Tc temperaturunu yaratmaq üçün sǝrf olunacaqdır. Bu cür ǝn yüksǝk keç!r!c!l!kl! kontur ǝtraf müh!tdǝ sab!t maqn!tdǝk!nǝ münas!b (uyğun) maqn!t
sahǝs! yaradır. Buna görǝ elektr!k cǝrǝyanı axan ǝn yüksǝk keç!r!c!l!kl! sol!no!d özünü ǝn yüksǝk keç!r!c!l!kl! cǝrǝyan mǝnbǝy!ndǝn q!da tǝlǝb etmǝyǝn, elektromaqn!t k!m!
göstǝrmǝl!d!r. Lak!n prakt!k! ǝhǝm!yyǝtl! ǝn yüksǝk keç!r!c!l!kl! elektromaqn!t düzǝltmǝy!n !lk!n cǝhtlǝr! müvǝffǝq!yyǝts!zl!yǝ uğramışdır. 1933-cü !ldǝ alman f!z!klǝr! V.Maysner
vǝ R.Oksenfeld !k!nc! fundamental b!r kǝşf etd!lǝr. Onlar aşkar etd!lǝr k!, ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝr ǝn yüksǝk keç!r!c! halına keçǝn zaman !deal d!amaqnet!klǝrǝ çevr!l!rlǝr, d.d. onların
maqn!t nüfuzluluğu sıçrayışla µ ≈ 1-dǝn µ ≈ 0-a qǝdǝr düşür. Buna görǝ dǝ xar!c! maqn!t sahǝs! ǝn yüksǝk keç!r!c! c!smǝ dax!l olmur; ǝgǝr k!, c!sm!n ǝn yüksǝk keç!r!c!
vǝz!yyǝt!nǝ keçmǝs! maqn!t sahǝs!ndǝ baş verǝrsǝ, onda sahǝ ǝn yüksǝk keç!r!c!dǝn “atılır”. Keçǝn ǝsr!n 50-c! !llǝr!ndǝ bǝz! ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝr kǝşf ed!ld! k!, bunlar da
özlüyündǝ ǝr!nt!lǝrdǝn vǝ ya k!myǝv! b!rlǝşmǝlǝrdǝn !barǝtd!rlǝr. Bǝrk ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝr b!r sıra xüsus!yyǝtlǝrǝ mal!kd!rlǝr: soyutma zamanı ǝn yüksǝk keç!r!cl!k vǝz!yyǝt!nǝ
keç!d, yumşaq ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝrdǝk! k!m!, b!rdǝn-b!rǝ baş verm!r, müǝyyǝn temperatur !ntervalı ǝrz!ndǝ baş ver!r; bǝz! ǝn yüksǝk keç!r!c!lǝrdǝ hǝmç!n!n ǝn yüksǝk keç!r!c!l!k
vǝ normal arasında aralıq vǝz!yyǝt nǝzǝrǝ çarpa b!lǝr; Maysner-Oksenfeld-Arkadyev effekt! onlarda tam ǝks olunmur vǝ onlardan dǝy!şǝn cǝrǝyan buraxan zaman enerj!
dağılması tendens!yası nǝzǝrǝ çarpır; onların ǝn yüksǝk keç!r!c!l!k xüsus!yyǝt! yüksǝk dǝrǝcǝdǝ hazırlanmanın texnoloj! rej!m!ndǝn vǝ s. asılıdır. Maysner-Oksenfeld-Arkadyev
effekt! texn!kanın müǝyyǝn sahǝlǝr!ndǝ, o cümlǝdǝn yüksǝk sürǝtl! dǝm!r yolu nǝql!yyatında vaqonların yumşaq asqıları üçün vǝ s. gen!ş tǝtb!q olunmağa başlamışdır.

Kr!okeç!r!c!lǝr

Müas!r elektrotexn!kada ǝn yüksǝk keç!r!c!l!k had!sǝs! !lǝ yanaşı kr!okeç!r!c!l!k had!sǝs! dǝ ǝn gen!ş halda !st!fadǝ ed!l!r. Bu had!sǝ bǝz! metalların kr!ogen temperaturlarda çox
k!ç!k xüsus! müqav!mǝtǝ çatmasıdır. Kr!ogen temperatur !sǝ ǝn yüksǝk keç!r!c!l!yǝ keç!d temperaturuna n!sbǝtǝn daha yüksǝk temperaturdur. Kr!ogen temperatur şǝra!t!ndǝ
keç!r!c! k!m! tǝtb!q etmǝk üçün !st!fadǝ olunan, xüsus! keyf!yyǝt vǝ xüsus!yyǝtlǝrǝ mal!k olan mater!allar kr!okeç!r!c!lǝr vǝ ya h!perkeç!r!c!lǝr adlanırlar.

Həmçinin bax
 Yarımkeç!r!c!lǝr
D!elektr!klǝr

İstinadlar
1. "W!re S!zes and Res!stance" (https://web.arch!ve.org/web/20220120193218/https://web.stanford.edu/class/ee281/mater!als/references/W!reRes!stances.pdf) (PDF). 2022-01-20
tar!x!ndǝ or!j!nalından (https://web.stanford.edu/class/ee281/mater!als/references/W!reRes!stances.pdf) (PDF) arx!vlǝşd!r!l!b. İst!fadǝ tar!x!: 2018-01-14.
2. F!nk and Beaty, Standard Handbook for Electr!cal Eng!neers 11th Ed!t!on, pages 17–19
3. "H!gh conduct!v!ty coppers (electr!cal)" (https://web.arch!ve.org/web/20130720000331/http://www.copper!nfo.co.uk/alloys/copper/) . Copper Development Assoc!at!on (U.K.). 2013-
07-20 tar!x!ndǝ or!j!nalından (http://www.copper!nfo.co.uk/alloys/copper/) arx!vlǝşd!r!l!b. İst!fadǝ tar!x!: 2013-06-01.

Mǝnbǝ — "https://az.w"k"ped"a.org/w/"ndex.php?t"tle=Keç"r"c"_mater"allar&old"d=7249897"

Bu sǝh"fǝ sonuncu dǝfǝ 27 sentyabr 2023 06:55 tar"x"ndǝ redaktǝ ed"l"b. •

Əks" qeyd olunmayıbsa, bu mǝzmun CC BY-SA 4.0 çǝrç"vǝs"ndǝ yayımlanır.