KİMYA AYT

ASİT-BAZ DENGESİ

1
Suyun Oto-İyonizasyonu
• Su(H2O), polar yapılı bir moleküldür.
• Suyun kendi molekülleri arasında dipol-dipol etkileşimi ve hidrojen bağı vardır.
• Yapılan çalışmalarda saf suyun az da olsa elektrik akımını ilettiği görülür (su
elektrolittir). Bunun nedeni saf suyun az da olsa kendi kendine iyonlarına
ayrışmasıdır.
• Suyun kendi kendine iyonlarına ayrışmasına suyun oto-iyonizasyonu denir.

• Suyun iyonlaşma denklemi aşağıdaki gibidir.

2
• Suyun oto-iyonizasyonu tersinir(çift yönlü) bir tepkime olup su molekülleri H+ ve OH-
iyonları ile denge halindedir.

✔ Bu denge tepkimesi kısaca şu şekilde yazılır.

• Ksu, suyun iyonlaşma sabitidir. Suyun iyonlaşma sabiti de sadece sıcaklık ile değişir.

• Standart koşullarda (25°C ve 1atm) saf su için H+ iyon derişimi ile OH- iyon derişi
çarpımı yaklaşık 1·10-14 tür.

3
• Saf su nötr özellik gösterdiği için H+ ve OH- iyonlarının derişimleri birbirine eşittir.
25oC de

• Suyun iyonlaşması endotermiktir bir olaydır.

• Sıcaklık arttıkça, suyun iyonlaşma miktarı ve iyonlaşma sabitinin sayısal değeri (Ksu) artar.
• Sıcaklık arttıkça saf suda iyon derişimi artacağından elektrik iletkenliği artar.

(Isı Alan yani Endotermik)

4
• 25 oC’de asidik, bazik ya da nötr bütün çözeltiler için Ksu değeri yaklaşık olarak 1.10¯14 tür.

• H+ veya OH- iyonlarının derişimleri artıp azalabilir ama çarpımları sabittir. Yani Ksu değeri
değişmez.

25 oC de bütün sulu çözeltilerde,

[H+] = [OH-] = 1.10-7 ise çözelti nötrdür.

[H+] > [OH-] ya da [H+] > 1.10-7 ise çözelti asidiktir.
[H+] < [OH-] ya da [OH-] > 1.10-7 ise çözelti baziktir.

5
SORU : Çözüm :

I. Öncül : [H+] > [OH-] ise çözelti asidiktir.

Doğru

II. Öncül : [OH-] < 1. 10-7 olduğunda çözelti asidiktir.

Doğru

III. Öncül : [OH-] > 1. 10-7 olduğunda çözelti baziktir.

Doğru

6
SORU : Çözüm :

I. Öncül : [H+] > 1. 10-7 ise çözelti asidiktir.

Doğru

II. Öncül : [H+] < 1. 10-7 olduğunda çözelti asidiktir.

Doğru

III. Öncül : Ksu > 1. 10-14

Doğru

7
SORU : Çözüm :

I. Öncül : [H+] = 1. 10-7 ise ortam nötrdür demiş.

Ortamın sıcaklığı bilinmediği için net olarak
bilinemez
Yanlış

II. Öncül : [OH-] = 1. 10-5 olduğunda çözelti baziktir.

Doğru

III. Öncül : [H+] . [OH-] = 10-3 . 10-9 = 1. 10-12 oluyor.

Sıcaklık arttığında Ksu artar. 25 oC de Ksu = 1. 10-14
dür. O yüzden sıcaklık oda sıcaklığından yüksektir.
Yanlış

Cevap : II

8
pH ve pOH kavramları

• Sulu çözeltilerde H+ ve OH¯ iyonlarının derişimleri, genellikle çok küçük sayılardır ve

bunlarla çalışılması oldukça güçtür.

• Bu nedenle asitliği ve bazlığı ifade etmek için pH ve pOH kavramları kullanılır.

• pH ve pOH kavramları H+ ve OH- iyonları derişiminin eksi (-) logaritmasıdır

25 oC de tüm sulu çözeltilerde

[H+].[OH-] = 1.10-14
pH + pOH = 14 olur

9
Asit, Nötr ve Baz Çözeltilerde 25 oC’de pH, pOH ve İyon Derişimleri şu şekilde olur.

Asit Çözeltilerinde Nötr Çözeltilerde Baz Çözeltilerinde

[H+] > [OH¯] [H+] = [OH¯] [H+] < [OH¯]
[H+] > 10¯7 M [H+] = 10¯7 M [OH-] > 10¯7
[OH¯] < 10¯7 M [OH¯] = 10¯7 M [H+] < 10¯7 M
pH < 7 pH = 7 pH > 7
pOH > 7 pOH = 7 pOH < 7
pH < pOH pH = pOH pH > pOH

10
 H+ iyon derişimi arttıkça pH küçülür, pOH büyür.
OH- iyon derişimi arttıkça pH büyür, pOH küçülür.
✔ 25 oC de (oda koşullarında) pH - pOH grafiği şu şekildedir.

11
SORU :
Bir asit çözeltisinin H+ iyon derişimi 1.10-3 molardır.
Buna göre, bu çözeltinin pH ve pOH ı kaçtır?
Çözüm:
[H+]= 1. 10-3
pH = -log [H+] = - log [1.10-3]
pH = 3

pOH + pH = 14

pOH = 11

12
SORU : Çözüm:
3pH = 4pOH

4x 3x

25ºC’de pH + pOH = 14
4x + 3x = 14
7x = 14
x=
2
pH = 4x = 4.2 = 8
pH = –log[H+] = 8 , [H+] = 1.10–8 M

pOH = 3x = 3.2 = 6
pOH = –log[OH–] = 6 , [OH–] = 1.10–6 M
[OH–] > [H+] olduğundan çözelti baziktir.

13
SORU : Çözüm:

14
SORU : Çözüm:

15
SORU :
Çözüm :

CEVAP : E

16
SORU :
Çözüm :

[H+] < 10-7 M ise çözelti baziktir. Ancak 1.10-3 > 1. 10-7
olduğu için asidik olur
A yanlış

pOH = 1 ise [OH-] = 1. 10-1 M ve

[H+] = 1. 10-13 M olur.
B yanlış

[OH-] = 1.10-9 M ise pOH = 9 ve

pH = 5 olur ve çözelti asidik olur.
C yanlış

[OH-] = 1.10-7 M ise pOH = 7 ve

pH = 7 olur. Çözelti nötrdür.
D doğru

pH’ın sayısal değeri pOH dan büyükse çözelti bazik

olur
E yanlış 17
NOT: NOT:
Asit çözeltisine aynı sıcaklıkta saf su eklenirse Baz çözeltisine aynı sıcaklıkta saf su eklenirse
• H+ iyon derişimi azalır • OH- iyon derişimi azalır
• OH- iyon derişimi artar • H+ iyon derişimi artar
• pH artar • pOH artar
• pOH azalır • pH azalır

NOT: NOT:
Suyun içerisine asit ilave edilirse Suyun içerisine baz ilave edilirse
• H+ iyon derişimi artar • OH- iyon derişimi artar
• OH- iyon derişimi azalır • H+ iyon derişimi azalır
• pH azalır • pOH azalır
• pOH artar • pH artar

• Kuvvetli asit çözeltisine su eklenmesi ya da kuvvetli baz çözeltisine su ekleme pH değerini 7 yapmaz.
18
Suda asit çözülürse H+ iyon derişimi artar, pH azalır. Suyun iyonlaşma dengesi girenler yönünde bozulur, OH¯
iyon derişimi azalır, pOH artar
Denge Asit ilave
girenlere +
H artar edilince
kayar pH azalır

H2O(s) + ısı H+ (suda) + OH- (suda)

OH- azalır
pOH artar
• Suda baz çözülürse OH¯ iyon derişimi artar, pOH azalır. Suyun iyonlaşma dengesi girenler yönünde bozulur,
H+ iyon derişimi azalır, pH artar.
Baz ilave
Denge edilince
girenlere OH- artar
kayar pOH azalır

H2O(s) + ısı H+ (suda) + OH- (suda)

H+ azalır
pH artar 19
NOT:
Bir çözeltiye aynı maddenin derişimi daha
az olan çözeltisi eklenirse derişim azalır.
Baz çözeltisi ise derişimi daha az olan
çözeltisi eklenirse OH- derişimi azalır.,
• pOH artar.
• pH azalır.
NOT:
Bir çözeltiye aynı maddenin derişimi daha
az olan çözeltisi eklenirse derişim azalır.
Asit çözeltisi ise derişimi daha az olan
çözeltisi eklenirse H+ derişimi azalır.,
• pH artar.
• pOH azalır.

Çözeltiye derişimi daha fazla olan çözelti Çözeltiye derişimi daha fazla olan çözelti
eklenirse çözelti derişimi yani OH- derişimi eklenirse çözelti derişimi yani H+ derişimi
artar. artar.
• pOH azalır. • pH azalır.
• pH artar. • pOH artar.

20
SORU :
Saf suya aşağıdaki maddeler eklendiğinde suyun pH değerinin nasıl değiştiğini
belirtiniz?
Madde pH
NH 3 Artar
CO 2 Azalır
CH OH 3 Değişmez
SO 3 Azalır
KOH Artar
HCOOH Azalır
CH 4 Değişmez
Na Artar
NO2
Değişmez
NO2 3
Azalır
21
SORU : Çözüm:

Bir çözeltiye su eklendiğinde pH değeri

artıyorsa H+ derişimi azalıyor demektir.
Asit çözeltilerine su eklendiğinde H+ azalır,
pH artar.

Cevap : E

22
SORU : Çözüm:

✔ Ba(OH)2 ( Baryum hidroksit) bileşiği

baziktir. Bu katı suya atıldığında OH-
iyonu vererek ortamdaki OH- iyon
derişimini artırır.

I. Grafik doğru.

✔ OH- iyon derişimi artarsa pOH azalır ve

pH artar.
Örneğin :
[OH-] = 10-5 olduğunda pOH = 5 , pH = 9
[OH-] = 10-3 olduğunda pOH = 3 , pH = 11
olur.

II. ve III. Grafikler yanlış olur.

23
SORU : Çözüm:
Bir çözeltiye aynı maddenin derişimi daha
az olan çözeltisi eklenirse derişim azalır.
Baz çözeltisi olduğundan OH- derişimi
azalır. pOH artar, pH azalır.

Çözeltiye derişimi daha fazla olan çözelti

eklenirse çözelti derişimi yani OH- derişimi
artar. pOH azalır, pH artar.

Baz çözeltisine su eklenirse OH- derişimi

azalır. pOH artar, pH azalır

Bunu sağlayan A şıkkıdır.

24
 ASİT-BAZ TANIMLARI
Arrhenius Asit-Baz Tanımı
Suda çözündüğünde H+(H3O+) iyonu derişimini artıran maddelere asit, OH- iyonu
derişimini artıran maddelere ise baz denir.

25
Bronsted-Lowry Asit-Baz Tanımı

Bu tanıma göre, suda çözündüğünde H+ (proton) veren madde asit, H+ (proton)

iyonu alan madde bazdır.

ileri
geri

• İleri yöndeki tepkimede H2O, HCN’den proton (H+) aldığı için bazdır. HCN,
H2O’ya proton (H+) verdiği için asittir.

• Geri yöndeki tepkimede CN-, H3O+ dan proton aldığı için bazdır. H3O+ ise CN- ye
proton verdiği için asittir.

26
 • Aralarında 1 tane H+ kadar fark olan asit - baz çiftine konjuge (eşlenik) asit - baz çifti
denir.
• Eşlenik asit-baz çiftlerinde hidrojeni fazla olan asit, az olan bazdır.

• Eşlenik asit-baz çifti aynı numara ile

gösterilir.

✔ Konjuge asit – baz çiftleri şu şekilde yorumlanır.

27
• Aside karşı baz, baza karşı asit gibi davranan maddelere amfoter madde denir

✔ Bu tepkimelerde H2PO4- taneciği amfoter özellik göstermiştir.

• Bir asit ne kadar zayıf ise eşlenik bazı o kadar kuvvetlidir. Aynı şekilde bir baz ne kadar
zayıf ise eşlenik asidi o kadar kuvvetlidir.

28
SORU : Çözüm:

29
SORU : Çözüm:

• Aralarında 1 tane H+ kadar fark olan asit – baz

çiftlerine eşlenik asit – baz çiftleri denir.
• Asit – baz çiftlerinden H+ sayısı fazla olan asit ,
az olan bazdır.
• B seçeneğindeki NH3 asidinin konjuge bazının
H+ sayısı daha az olmalıdır. NH4+ konjuge bazı
olmaz.

• Cevap : B seçeneğidir.

30
SORU : Çözüm:

31
ASİT VE BAZLARIN KUVVETİ
• Asit ve bazların kuvvetini suda iyonlaşma dereceleri belirler.
• Suda % 100 e yakın iyonlaşan asit ve bazlara kuvvetli, az iyonlaşanlara ise zayıf asit ya da
baz denir..
• Asit ya da bazın kuvvetliliği arttıkça sulu çözeltilerinin elektrik iletkenliği de artar.
• Kuvvetli asit ya da bazların iyonlaşma denklemi tek yönlü okla (→), zayıf asit ya da
bazların iyonlaşma denklemi çift yönlü okla (⇌) gösterilir.

32
 Asitlerin Kuvvetliliği
• Ogranik asitlerin hepsi zayıf asittir. Genel yapıları R-COOH şeklindedir. R- grubundaki karbon sayısı arttıkça
asitlik kuvveti azalır.

• 7A grubundaki elementlerin (halojenler) hidrojenli bileşikleri asidiktir. Asitlik kuvvetliliği pediyodik cetvelde
yukarıdan aşağı doğru artar.

• Aynı atomlardan oluşan oksijenli asitlerde(yapısında hidrojenin yanında oksijen varsa oksiasit denir) oksijen
sayısı arttıkça (merkez atomun yükseltgenme basamağı arttıkça) asit daha kolay iyonlaşır. Asidin kuvvetliliği
artar.

• Yükseltgenme basamağı aynı, merkez atomu farklı olan asitlerde elektronegatiflik değeri yüksek olan merkez
atomu içeren asitler daha kuvvetlidir.

33
Bazların Kuvvetliliği
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe metallerin çapı artacağından (OH- ı daha kolay bırakacağı için)
bazın kuvveti artar.

• Hidroksil (OH) sayıları eşit olan bazlarda, metal atomundan çapı büyük olanın bazlık kuvveti daha fazladır.

NOT :
Bir asit ne kadar zayıf ise eşlenik bazı o kadar kuvvetlidir. Aynı şekilde bir baz ne kadar zayıf ise eşlenik asidi
o kadar kuvvetlidir.
34
SORU : Çözüm:

I. Öncül doğru.

II. Öncül doğru.

III. Öncül doğru.

35
SORU : Çözüm:

✔ Asit ya da bazların iyonlaşma yüzdesi

arttıkça kuvvetleri artar.

✔ Soruda verilen asitlerden iyonlaşma

yüzdesi en büyük olan HY en kuvvetli,
iyonlaşma yüzdesi küçük olan HZ en zayıf
asittir.

HY > HX > HZ şeklinde olur.

36
KUVVETLİ ASİT VE BAZLARIN pH DEĞERİ

• Kuvvetli asit ve bazların suda çözünürken %100 oranında iyonlaştığı kabul edilir.

• Kuvvetli monoprotik asit yada bazın derişimi, sulu çözeltisindeki H+ iyonu ya da OH-
derişimine eşittir.

1M 1M 1M 1M 1M 1M

• Kuvvetli asit ve bazlar suda tamamen iyonlaştıkları için H+ ve OH- iyon derişimi bulunur. Buna göre, pH ve
pOH hesaplaması yapılabilir.

• Asit üzerine direk su eklenmesi tehlikelidir. Asitlerin suda çözünmesi ekzotermik olduğundan asit sıçraması
görülebilir. Bu yüzden su üzerine damla samla asit yada baz eklenir.

37
SORU : Çözüm:
Oda koşullarında 0,05 M’lık Ba(OH)2
çözeltisinin pH’ı kaçtır? 0,05 M 0,1 M olur
verilmiş

[OH-] = 0,1 M = 10-1

pOH = -log [OH-]

pOH = -log [10-1]
pOH = 1
pH = 13 olur

38
SORU :
Çözüm:
25°C’de 0,2 mol HBr suda çözülerek 2L sulu
çözelti hazırlanıyor. Oluşan çözeltinin pH
değeri kaçtır?

0,1 M 0,1 M olur

[H+] = 0,1 M = 10-1

pH = –log[H+]
pH = –log10–1
pH = 1

39
SORU : Çözüm:
Oda koşullarında 8 gram NaOH ile 20L lik çözelti
hazırlanırsa pH=? (NaOH: 40g/mol)

OH-1 = 10-2 M
pOH = -log[OH-1] = 10-2
pOH = 2
pH = 12
40
SORU :
1.48g Ca(OH)2 ile kaç mililitrelik çözelti
hazırlanırsa pH 13 olur.( Ca: 40 O:16 H:1 )
Çözüm:
Ca(OH)2 mol kütlesini bulalım
1 tane Ca + 2 tane O + 2 tane H = 40+ 32 + 2 = 74

pH = 13 ise pOH = 1 olur

[OH-] = 10-1 = 0,1 Molar olur

Ca(OH)2(suda) Ca+2(suda) + 2OH-(suda)

0,05 M olur 0,1 M
0,02 mol
SORU : Çözüm:
25°C’de 0,37 gram Ca(OH)2 katısının tamamı suda
çözülerek 10L çözelti hazırlanıyor.
Aynı sıcaklıkta çözeltiden çökme olmadan 9 litre su
buharlaştırıldığında, son durumda çözeltinin pH’ı kaç
olur? (Ca(OH)2: 74)

42
SORU : Çözüm:
34,2 g M(OH)2 kuvvetli bazının 4 L’lik sulu çözeltisinin pH = 13 ise
pH=13 oluyor. Buna göre M’nin atom kütlesi kaçtır? pOH = 1 olur.
( H: 1, O: 16) [OH-] = 10-1 = 0,1 M olur

A) 208 B) 137 C) 124 D) 32 E) 12 M(OH)2 M+2(suda) + 2OH-(suda)

Çözüm: 0,05 M olur 0,1 M

4 litre

M(OH)2 = M + 2 tane O + 2 tane H = 171

= M + 34 = 171
M = 137 g/mol
SORU : Çözüm:

Tepkimesine göre 10g Zn parçası 2L HCI çözeltisine

atılıyor. Tepkime sonrası 3,5 g Zn arttığına göre
başlangıçta HCI çözeltisinin pH’ı kaçtır? (Zn:65
g/mol) Zn(k) + 2HCl ZnCl2 + H2(g)
A) 0 B) 1 C) 2 D) 11 E) 13
0,1 mol 0,2 mol
2 litre

HCl(suda) H+(suda) + Cl-(suda)

0,1 M 0,1 M

pH = - log[H+]
= 10-1 = 1 olur
44
ZAYIF ASİT VE BAZLAR
• Suda kısmen iyonlaşan, elektrik akımını iyi iletmeyen asit ve bazlara zayıf asit ve bazlar denir.
• Zayıf asit ve bazlar %100 iyonlaşmaz.

• Zayıf asit ve bazların suda çözünme denklemi denge tepkimesidir. Bu nedenle denge sabitleri vardır.
Tepkimeleri çift yönlü ok ile gösterilir.( )

• Zayıf asitlerin denge sabitleri Ka, zayıf bazların denge sabitleri ise Kb ile gösterilir.

HF, CH3COOH, HCN , HF gibi asitler zayıf asit, NH3, AgOH, Mg(OH)2, C6H5NH2 (anilin) gibi bazlar zayıf
bazdır.

• Molar derişimleri eşit olan zayıf asit veya bazların aynı sıcaklıktaki Ka ve Kb değerleri ne kadar büyükse asit
veya baz o kadar kuvvetlidir. Ka ve Kb arttıkça asitin ya da bazın iyonlaşma yüzdesi artar.

• Ka ve Kb zayıf asit ve bazlar için geçerlidir.

Ka ve Kb değerleri, diğer denge sabitleri (Kc, Kçç) gibi sadece sıcaklık ile değişir.
45
• Genel olarak zayıf asitler HA, zayıf bazlar BOH şeklinde gösterilir

Zayıf asit HA’ nın iyonlaşma denklemini yazalım.

HA(suda) ⇌ H+(suda) + A¯(suda)
✔ HA asidinin iyonlaşma yüzdesi arttıkça [H+]
ve [A¯] iyon derişimleri artacağından Ka
değeri artar.

Zayıf baz BOH’ nın iyonlaşma denklemini yazalım.

BOH(suda) ⇌ B+(suda) + OH¯(suda) ✔ BOH bazının iyonlaşma yüzdesi arttıkça [B+]

ve [OH¯] iyon derişimleri artacağından Kb
değeri artar.

46
Bir asit ya da bazın zayıf olduğu nasıl anlaşılır?

• Bir asitin sulu çözeltisindeki molar derişimi çözeltideki H+ iyon derişiminden büyükse o asit zayıf asittir.
HA(suda) H+(suda) + A-(suda)
0,1 M 0,1 M 0,1 M ise kuvvetli asit

HA(suda) H+(suda) + A-(suda)

0,1 M 0,01 M 0,01 M ise zayıf asit

• Bir bazın sulu çözeltisindeki molar derişimi çözeltideki OH- iyon derişiminden büyükse o baz zayıf bazdır.

BOH(suda) B+(suda) + OH-(suda)

0,1 M 0,1 M 0,1 M ise kuvvetli asit

BOH(suda) B+(suda) + OH-(suda)

0,1 M 0,01 M 0,01 M ise zayıf asit

• Asit veya bazın pH değeri beklenen pH değerine eşit değilse zayıftır.

47
Ka – Kb
İlişkisi
Konjuge asit-baz çiftlerinde, asidin Ka değeri ile bazın Kb değeri çarpımı Ksu’ya eşittir.

25°C’de
Ksu = Ka · Kb = 1 .10-14

• Bir asit ya da baz ne kadar zayıf ise eşleniği o kadar kuvvetlidir.

48
 İyonlaşma Yüzdesi
• Asit ya da bazın kuvveti arttıkça iyonlaşma yüzdesi de artar.

✔ Tek protonlu HA asidi için iyonlaşma yüzdesi

✔ Tek protonlu BOH bazı için iyonlaşma yüzdesi

Ayrışma Oranı

• Zayıf asit ve bazın ayrışma oranı başlangıç

derişimlerine bağlıdır.
 NOT:
• Zayıf asit ve bazların sulu çözeltilerinde daima bir denge olduğundan Le Chatelier Prensibine göre dengeye
etki eden tüm faktörler asit ve bazların sulu çözeltileri için de geçerlidir.

HA(suda) ⇌ H+(suda) + A-(suda)

Zayıf bir asidin sulu çözeltisine sabit sıcaklıkta saf su eklenirse,

✔ Hacim arttığından derişimler azalır ve denge, azalan iyon derişimlerini bir miktar artırmak için sağa kayar.

✔ İyonlaşma yüzdesi artar.

✔ H+ iyonunun toplam mol sayısı artar. Ancak hacim arttığından dolayı [H+] iyon derişimi ilk duruma göre
azalır.

✔ pH değeri artar ve pOH değeri azalır.

✔ Asitlik denge sabiti değeri (Ka) sıcaklık sabit olduğundan değişmez.

50
NOT:
BOH(suda) ⇌ B+(suda) + OH-(suda)
Zayıf bir bazın sulu çözeltisine sabit sıcaklıkta saf su eklenirse,
✔ Hacim arttığından derişimler azalır ve denge, azalan iyon derişimlerini bir miktar artırmak için sağa kayar.
✔ İyonlaşma yüzdesi artar.
✔ OH- iyonunun toplam mol sayısı artar. Ancak hacim arttığından dolayı [OH-] iyon derişimi ilk duruma göre
azalır.
✔ pOH değeri artar ve pH değeri azalır.
✔ Asitlik denge sabiti değeri (Kb) sıcaklık sabit olduğundan değişmez.

NOT:
Kuvvetli asit ve baz çözeltilerine su eklendiğinde iyonlaşma yüzdesi değişmez

Bir asit veya bazın sadece 25°C deki pH veya pOH değerlerine bakılarak zayıf ya da kuvvetli olduğu hakkında
yorum yapılamaz.
51
SORU : Çözüm:

52
SORU : Çözüm:

0,2M HF zayıf asidinin iyonlaşma yüzdesi %

0,5 olduğuna göre
a) pH=?
b) Ka=?

HF H+ + F-
Başlangıç; 0,2 M - -
Tepkime ; - 10-3 M +10-3 M +10-3 M

Denge ; 0,2-10-3M +10-3M +10-3

İhmal
edilir

53
SORU : Çözüm:
0,2M NH3 zayıf bazının pH değeri kaçtır?
NH3 + H2O(s) NH4+ + OH-
(25 oC NH3‟ün Kb= 5.10-10)
Başlangıç; 0,2 M - -
Tepkime ; -x +x +x

Denge ; 0,2 -x +x +x
İhmal
edilir

pOH = 5
pH = 9

54
SORU : Çözüm:

55
SORU : Çözüm:

56
SORU : Çözüm:
25 oC’de CH3COOH zayıf asidinin iyonlaşma sabiti
1,6.10¯5 tir. Buna göre 0,01 M CH3COOH
çözeltisindeki H+ iyonları derişimi ve pH kaçtır?
(log 4 = 0,6)

57
SORU : Çözüm:

58
SORU : Çözüm:
Ka arttıkça asitli kuvveti artar. HNO2 nin Ka değeri
daha büyük olduğundan asitlik kuvveti daha fazladır.
HCN daha zayıf asittir.
I.öncül doğru

Eşit derişim li sulu çözeltileri verilmiş. Bunlardan

asitlik kuvveti küçük olan HCN’nin pH’ı daha büyüktür.
HNO2 nin pH’ı daha küçüktür. Çünkü pH 0 a
yaklaştıkça asitlik kuvveti artar.
II.öncül yanlış

Asitlik kuvveti büyük olanın iyonlaşma yüzdesi daha

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III fazladır. Asitlik kuvveti küçük olanın iyonlaşma
D) I ve II E) I ve III yüzdesi küçüktür. HCN daha zayıf asit olduğundan
iyonlaşma yüzdesi daha küçüktür.
III.öncül doğru

Cevap: B

59
SORU : Çözüm:

A doğru

B doğru

C yanlış

D ve E doğru

60
SORU : Çözüm:
Ka değeri büyük olanın asitlik kuvveti en
fazladır.
I.öncül doğru

Ka ile pKa ters orantılıdır. pKa = - log Ka

şeklinde hesaplanır. Yani Ka’ sı küçük
olan HF asidinin pKa’sı en büyük olur.
II.öncül doğru

Bakıldığında bağ enerjisi arttıkça asitlik

kuvveti azalır. Asitler H+ iyonunu ne kadar
rahat verirse asitlik kuvveti o kadar
fazladır. HI > HBr > HCl > HF şeklindedir.
III.öncül doğru

Cevap : E
61
 HF(suda) H+(suda) + F-(suda) + ısı 0,1 Molar çözeltiye aşağıdaki işlemleri
uygulayalım.
Etki Dengenin Ka [H+] [OH-] İyonlaşma pH
yönü yüzdesi %
Su ekleme Ürünlere Değişmez Azalır Artar Artar Artar

Sıcaklığı Girenlere Azalır Azalır Artar Azalır Artar

artırma
NaF katısı Girenlere Değişmez Azalır Artar Azalır Artar
ekleme
NaOH katısı Ürünlere Değişmez Azalır Artar Artar Artar
ekleme

62
SORU : Çözüm:
25 0C de 0,2 M HX asidinin pH‟sı 5 tir. Bu asit HX zayıf bir asittir. İyonlaşma denklemleri denge
çözeltisine sabit sıcaklıkta; halindedir. Dengenin yönünü ürünlere kaydıran
l. Su eklemek etkiler iyonlaşma yüzdesini artırır.
ll. HY(k) çözmek Su eklendiğinde iyonlaşma yüzdesi artar.
lll. NaOH eklemek I.öncül doğru.
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında
iyonlaşma % si artar ? HY eklendiğinde ortamdaki H+ iyon derişimini
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve lll artırır. Denge girenlere kayar. İyonlaşma yüzdesi
D) II ve III E) I, II ve III azalır.
II.öncül yanlış

Ortama NaOH bazı eklendiğinde çözeltideki H+

iyon derişimi azalır, denge ürünlere kayar.
İyonlaşma yüzdesi artar.
III.öncül doğru.

Cevap : C

63
NÖTRALLEŞME TEPKİMELERİ Tesir değerliği:
Asitlerin suya verdiği H+
• Sulu ortamda gerçekleşen asit ve baz tepkimelerine nötralleşme denir.
sayısına asidin, bazların suya
• Asit ve baz tepkimelerinde genellikle tuz ve su oluşur. verdiği OH- sayısına bazın
tesir değerliği denir.
• Nötralleşme tepkimeleri, ekzotermik (ısı veren) tepkimelerdir.

Asit + Baz → Tuz + Su + ısı (ekzotermik)

HBr(suda) + KOH(suda) KBr(suda) + H2O(s) + ısı

• Asit ve bazların sulu çözeltilerinin tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH¯ iyonu etkileşerek
suyu oluşturur. Suyu oluşturan denkleme net iyon denklemi denir.

• Çözelti içerisinde kalan iyonlara seyirci iyonlar denir.

K+ ve Br-
64
• Nötralleşme tepkimelerinde reaksiyona giren asit ve bazın ikisi de biterse (yani tepkime artansız ise) buna
tam nötürleşme denir.

HBr(suda) + KOH(suda) KBr(suda) + H2O(s) + ısı (Tam nötürleşme olur)

0,1 mol 0,1 mol

• Diğer bir ifadeyle asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH¯ iyonunun molü birbirine eşit ise buna
tam nötürleşme denir.

Asit ve bazın molaritesi, hacmi ve tesir değeri kullanılarak şu eşitlik elde edilir.
n = M . V . Td eşitliği H+ ve OH- nin molünü verir.

65
 NOT :
Oda koşullarında Tam nötürleşme olsa bile son çözeltinin pH’ı 7
olmayabilir.

Tam nötürleşmede
✔ Kuvvetli asit ve kuvvetli baz tepkimeye girmiş ise pH 7 olur.
✔ Kuvvetli asit ve zayıf baz tepkimeye girmiş ise pH 7’den küçük olur.
✔ Zayıf asit ile kuvvetli baz tepkimeye girmiş ise pH 7’den büyük olur.

66
SORU : Çözüm:
400ml 0,3M H2SO4 çözeltisine 200ml, x molar NaOH
eklenirse tam nötrleşme gerçekleşiyor. Buna göre x Tam nötürleşme gerçekleştiğine göre
kaçtır? nH+ = nOH- şeklindedir.

Ma . Va . Td = nH+
Mb . Vb . Td = nOH-

Ma . Va . Td = Mb .Vb .Td olduğunda tam

nötürleşme olur.

0,3 . 400 . 2 = x . 200 . 1

X = 1,2 Molar

67
SORU : Çözüm:

Tam nötürleşme olması için

nH+ = nOH- olması gerekir.

Ma . Va . Td = Mb .Vb .Td

0,3 . 500 . 2 = Mb . 600 . 1

Mb = 0,5 mol/L

68
SORU : Çözüm:
25oC’de kuvvetli asit ile kuvvetli bazın tam
nötrleşmesi sonucu oluşan çözeltinin pH’ı 7 olur.

nH+ = nOH-

0,2 . 0,25 . 1 = nOH-

nOH- = 0, 05 mol

NaOH(suda) Na+(suda) + OH-(suda)

0,05 mol 0,05 mol

1 mol NaOH 40 gram

0,05 mol ?

? = 2 gram olur
69
SORU : Çözüm:
NaOH için Molar derişimi bulalım

NaOH için Molünü bulalım

NaOH + CH3COOH CH3COONa + H2O

1,2 mol 1,2 mol

1 mol CH3COOH 60 gram

1,2 mol ?

? = 72 gram olur
70
SORU : Çözüm:

71
• Nötralleşme tepkimelerinde ortamdaki H+ iyonlarının mol sayısı, OH- iyonlarının mol sayısına eşit
değilse kısmi (artanlı) nötralleşme gerçekleşir. Bu durumda ortam nötr olmaz. Hangisinin molü fazla
olursa onun özelliğini gösterir.
Ortamdaki
nH+ > nOH- ise çözelti son durumda asidiktir
nOH- > nH+ ise çözelti son durumda baziktir.

nH+ = nOH− ise kısmi nötralleşme gerçekleşir.

72
SORU : Çözüm:
400ml 0,02 M H2SO4 çözeltisine 100ml, 0.11 molar
NaOH eklendiğinde oluşan son çözeltinin pH değeri Ma . Va . Td = nH+
kaç olur? 0.02 . 400 . 2 = nH+ nH+ = 16

Mb . Vb . Td = nOH
0,11 . 100 . 1= nOH- nOH- = 11

Asidin molü büyük olduğu için son çözelti asidik olur.

pH = 2

73
SORU :
Çözüm:
400 ml 0,02 M H2SO4 çözeltisi ile 600 ml kaç molar
Son çözeltinin pH değeri 2 olduğu için, son çözelti
KOH çözeltisi karıştırılırsa pH 2 olur?
asidiktir. Baz tükenmiş, asidin bir kısmı artmıştır
pH = 2 ise
[H+] = 10-2 = 0,01 M olur

Son çözelti asidik olduğu şu formül kullanılır.

0,6 x = 0,016 – 0,01

0,6 x = 0,006
x = 0,01 M

74
SORU :
Çözüm:
400 ml 0,02 M H2SO4 çözeltisi ile 400 ml kaç molar
Son çözeltinin pH değeri 12 olduğu için, son çözelti
NaOH çözeltisi karıştırılırsa pH=12 olur?
baziktir.
pH = 12 ise pOH = 2 olur
[OH-] = 10-2 = 0,01 M olur

Son çözelti bazik olduğu şu formül kullanılır. Bazdan

asit çıkarılır.

0,4 x = 0,01 . 0,8 + 0,016

0,4 x = 0,008 – 0,016
x = 0,024/0,4 = 0,06 M

75
SORU : Çözüm:
Son çözelti için
25 oC’de pH = 13 ise pOH = 1 olur
pOH = –log[OH–] = 1
[OH–] = 0,1M

0,05 = 0,2 – x
x = 0,16
76
SORU :
Çözüm:

Nötürleşme tepkimelerinde asit yada bazın kuvvetli

1M 1M yada zayıf olması tepkimede kullanılacak asit yada
HCl(suda) HF(suda)
bazın molünü etkilemez.

HCl(suda) + KOH(suda) KCl(suda) + H2O(s)

HCl, HF
kuvvetli asit zayıf asit 1 mol 1 mol

Bu iki çözelti ile ilgili, HF(suda) + KOH(suda) KF(suda) + H2O(s)

I. İyonlaşma yüzdeleri
II. Nötürleştikleri KOH mol sayısı 1 mol 1 mol
III. pH değerleri
niceliklerinden hangileri aynıdır?
Yalnız II:

77
TİTRASYON

• Hacmi bilinen ancak derişimi bilinmeyen bir asit ya da bazın hacmi ve derişimi bilinen bir baz ya da asit
çözeltisi yardımı ile asidin ya da bazın derişiminin bulunmasında kullanılan yönteme titrasyon denir.
• Titrasyon yönteminde hacmi ve derişimi bilinen çözeltiye standart çözelti denir. Standart çözeltiye titrant da
denir
• Titrasyon yönteminde asit ya da bazın derişimini belirlerken renk değişimi olayı kullanılır. Renk değişimini
gözlemlemek için kullanılan kimyasal maddelere indikatör (belirteç) denir

• Titrasyon yönteminde asit ve bazın tükendiği ve indikatörün renk değiştirdiği noktaya dönüm noktası denir.

• Nötralleşme tepkimelerinde, asit ve bazın eşdeğer miktarda tepkimeye girdiği noktaya eşdeğerlik noktası
denir (Tam nötralleşme).
• İndikatörün dönüm noktası, nötralleşmenin eşdeğerlik noktası ile çakışmalıdır.

• Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın eşdeğerlik noktasında oda koşullarında çözeltinin pH değeri 7 olur.

• Asit ya da bazdan biri kuvvetli iken diğeri zayıf ise eşdeğerlik noktasında pH 7 olmaz. Son çözelti kuvvetli
olanın özelliğini gösterir.
78
Büret
• Titrasyon olayında nötürleştirme tepkimesi gerçekleşir
ve standart çözelti yardımıyla derişimi bilinmeyen
çözeltinin derişimi bulunur
• Tam nötürleşmenin gerçekleştiği eşdeğerlik
noktasında şu bağıntı kullanılır.

Ma.Va.Td = Mb.Vb.Td

MA = asitin molaritesi
VA = asitin hacmi
Td = asidin tesir değerliği
Erlanmayer MB = bazın molaritesi
VB = bazın hacmi
Td = bazın tesir değerliği

79
 Titrasyon sırasında eklenen asit ya da baz standart çözeltisinin hacmine bağlı olarak çözeltinin pH değişimini
gösteren grafiklere titrasyon eğrileri denir.

Eşdeğerlik noktası DİKKAT :

(Dönüm noktasısı)
Kuvvetli asit çözeltisi, kuvvetli baz damlatılarak
titre edildiğinde titrasyon eğrisi grafikte olduğu
gibi gösterilir.
Asidin titrasyon grafiğinde dönüm noktasının
üstünde pH değeri sorulursa, ortam bazik
olduğundan [OH-] iyon derişimi [H+] iyon
derişiminden fazla olduğu için şu bağıntı
kullanılır.
Y noktasındaki pH için ;

✔ Asit çözeltisinin zamanla pH’ı artar.

✔ Eşdeğerlik (dönüm) noktasında pH 7 olur.
✔ Büretten baz ilave edildikçe bazik özellik artar.
pH değeri 7 nin üzerine çıkar.
 x

DİKKAT :

y Bazın titrasyon grafiğinde dönüm noktasının

altında pH değeri sorulursa, ortam asidik
olduğundan [H+] iyon derişimi [OH-] iyon
derişiminden fazla olduğu için şu bağıntı
kullanılır.
Kuvvetli baz çözeltisi, kuvvetli asit damlatılarak
titre edildiğinde titrasyon eğrisi grafikte olduğu Y noktasındaki pH için ;
gibi gösterilir.

✔ Baz çözeltisinin zamanla pH’ı azalır.

✔ Eşdeğerlik (dönüm) noktasında pH 7 olur.

✔ Büretten asit ilave edildikçe asidik özellik
artar. pH değeri 7 nin altına iner.
81
SORU : Çözüm:

Asidin tesir değerliği

=1
Bazın tesir değerliği = 2

82
SORU : Çözüm:
25oC’de pOH = 1 ise
[OH-] = 0,1 M

pH = 7 olduğu anda asit ve baz

için

nH+ = nOH- olur

Ma.Va.Td = Mb.Vb.Td

Ma·125·2 = 0,1·500·1
Ma = 0,2 M

83
SORU : Çözüm:

Son çözeltinin pH’ ı 13 olduğundan son çözelti

baziktir.
SORU :
b) HCl sulu çözeltisinin derişimi kaç molardır?

Bazın derişimi
1·10-1 M = 0,1 M

Grafik 100 mL KOH çözeltisinin HCI çözeltisi ile

titrasyonuna aittir. Buna göre ;
a) KOH sulu çözeltisinin başlangıç derişimi kaç
molardır?
25 oC’de pH = 13 ise pOH = 1 olur.
pOH = –log[OH-] = 1 ve [OH-] = 1·10-1 M
c) Grafikteki X değeri kaçtır?
Çözeltiye 200 mL asit eklendiğindeki pH değeri
sorulmuş. Dikkat edilecek olursa 200 mL asit
eklendiğinde son çözelti asidiktir. Bu yüzden ortamdaki
H+ iyon derişimi bulunmalıdır.

KOH(suda) Na+(suda) + OH-(suda)

1·10-1 M 1·10-1 M
pH=1
Cevap : 1·10-1 M = 0, 1 M
SORU : 2019 AYT
Çözüm:
Kuvvetli asit ve baz çözeltileri olduğu için pH = 7
olduğu andaki değerler kullanılarak asit
çözeltisinin başlangıç derişimi bulunur.
Ma.Va.Td = Mb.Vb.Td
Ma . 50 . 1 = 0,1 . 25 . 1
Ma = 0,05 Molar olur.
Cevap : A

86
SORU :
Çözüm:
Eşdeğerlik noktasına ulaşılması demek asit ve
bazın artansız tepkimeye girmesi demektir.

Eşedeğerlik nokatasında
eşit olur.

Asidin molü Bazın molü

Ma.Va.Td = Mb.Vb.Td

0,2 . 25 . 1 = 0,1 . 50 . 1
5 = 5 olur

Cevap = B

87
SORU : Çözüm:
Kuvvetli asitler suda %100 iyonlaşır. Çözeltinin
derişimi 0,1 M olduğu için içerisindeki [H+] iyon
derişimi bulunur.

HCl(suda) H+(suda) + Cl-(suda)

0,1 M ise 0,1 M olur.

[H+] = 10-1 ise pH =1 olur

A doğru.
Asit ve baz kuvvetli ve tesir değerlikleri 1 olduğu
için eş değerlik noktası b de 25 mL baz eklenir.
Ma. Va . Td = Mb . Vb. td
0,1 . 25 . 1 = 0,1 . Vb . 1 Vb = 25 olur
B doğru.
c noktasında asit ve bazın toplam hacmi 60 mL olur.
C yanlış.
Asit ve baz kuvvetli olduğu için b noktasında pH = 7 olur
D doğru.
b noktasında asit ve bazın toplam hacmi 50 mL olur.
E doğru.
TAMPON ÇÖZELTİLER
• Zayıf asit ve zayıf asidin tuzu ya da zayıf baz ve zayıf bazın tuzunu içeren çözeltilere tampon çözelti denir.
• Aynı çözeltide zayıf eşlenik(konjuğe) asit – baz çiftleri birlikte bulunur.
• Zayıf bir asit ile bu asidin eşlenik bazı olan anyonu içeren tuzun oluşturduğu tampon çözeltilere asidik tampon
denir.

• Zayıf bir baz ile bu bazın eşlenik asidi olan anyonu içeren tuzun oluşturduğu tampon çözeltilere bazik tampon
denir.

• Tampon çözeltilere az miktarda asit ya da baz çözeltisi eklendiğinde çözelti ortamında H+ iyonu derişiminin
değişimine yani pH değişimine karşı direnç gösterirler.
89
• Kimyasal ve biyolojik olaylarda tampon çözeltiler çok önemlidir.
• Canlı organizmalarındaki birçok biyolojik olayda ortamın pH değeri hayati önem taşır

• CH3COOH/CH3COO- tamponu, konserve ürünlerinin birçoğunda asitlik düzenleyici olarak kullanılır.

• Tampon çözeltiler sayesinde mide özsuyunun pH’ı yaklaşık 1,5 civarında, kanın pH’ı yaklaşık 7,4 civarında
sabit tutulur. Bu tampon çözeltilerin en yaygını H2CO3 / HCO3− tamponudur.

• Bir tampon çözeltiye aynı sıcaklıkta az miktarda su eklemek ya da buharlaştırmak çözeltinin pH’ını
değiştirmez.

• Tampon çözeltiler pH düzenleyici olarak kullanılırlar.

90
SORU : Çözüm:
Tampon çözeltiler eşlenik (konjuge) asit – baz
çözeltilerinden oluşur.

Aralarında 1 tane hidrojen kadar fark olan asit-baz

çiftine eşlenik asit baz çifti denir

Hidrojen sayısı fazla olan asit, az olan bazdır. Yani H+

(proton) veren asit , alan bazdır.

91
SORU : Çözüm:
0,1 M C2H5COOH ve 0,3 M C2H5COOK çözeltileri eşit Tampon çözeltiler eşlenik (konjuge) asit – baz
hacimde karıştırılıyor. çözeltilerinden oluşur.
Buna göre oluşan yeni çözelti için ; Bu iki maddeden C2H5COOH zayıf asit,
C2H5COOK bu asidin tuzudur. O yüzden tampon
l. Tampon çözeltidir.
çözelti oluşur.
ll. C2H5COO- ortak iyondur. I.öncül doğru.
lll. Konjuge asit – baz çifti içerir.
Her iki maddede C2H5COO- iyonu bulunur.
yukarıdakilerden hangileri doğrudur?
II.öncül doğru.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve lll
Eşlenik asit baz çiftlerinden oluşur.
D) II ve III E) I, II ve III
III.öncül doğru.

Cevap : E

92
 SORU : Çözüm:
25 oC’ta NH3 ve NH4Cl çözeltilerinin karıştırılmasıyla Tampon çözeltiler eşlenik (konjuge) asit – baz
elde edilen bir çözelti için, çözeltilerinden oluşur.
I. Tampon çözelti oluşturulur. Bu iki maddeden NH3 zayıf baz, NH4Cl bu bazın
II. OH- > 1.10-7 eşlenik asidik tuzudur. O yüzden tampon çözelti
III. Ortamın pH değerini belli aralıklarda korumak oluşur.
amacıyla kullanılabilir. I.öncül doğru.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
NH3 bazından oluştuğu için tampon bazik
tampondur. Bu yüzden [OH-] > 1.10-7 olur
II.öncül doğru.

Tamponlar pH değişimine karşı direnç

gösterirler.
III.öncül doğru.

93
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın nötralleşme tepkimesinde zayıf baz artarsa veya kuvvetli baz ile zayıf asidin
tepkimesinde zayıf asit artarsa tampon çözelti elde edilir.
• Asit kuvvetli ise oluşan tuz asidik, baz kuvvetli ise oluşan tuz baziktir.

SORU : Çözüm:
Asit ve baz kuvvetlidir.
Asit ve baz eşit hacimlerde verilmiş.
Asit ve bazın tesir değerlikleri 1 dir.
Nötürleşme tepkimesine bakalım.

HNO3(suda) + NH3 (suda) NH4+(suda) + NO3-(suda)

0,1 M 0,2 M
- 0, 1M - 0, 1M

0, 1 M baz artar

Tepkimede baz arttığı için kısmi nötürleşme olur.

Zayıf baz arttığı için tampon oluşur
Asit kuvvetli olduğu için oluşan tuz asidiktir.

Cevap : I,II,III 94
TUZLARIN ASİT-BAZ ÖZELLİĞİ (HİDROLİZ)

• Asit-baz tepkimelerinde, asidin anyonu ile bazın katyonunun birleşmesi sonucu oluşan iyonik yapılı
maddelere tuz denir.

• Tuzlar, nötr, asidik veya bazik özellikte olabilir.

• Bir zayıf asit ya da bazın eşlenik iyonunun su ile tepkimeye girerek zayıf asit ya da baz oluşturmasına hidroliz
denir.
• Nötr tuzlar hidroliz olmaz.
• Asidik ve bazik tuzlar hidroliz olur.
• Asidik tuzların katyonu, bazik tuzların ise anyonu hidroliz olur.
• Kuvvetli asit anyonları ve kuvvetli baz katyonları su ile hidroliz olmaz.

95
Nötr Tuz
Kuvvetli bir asitle kuvvetli bir bazın tepkimesi sonucu nötr tuz oluşur.
Tuzun oluşturduğu çözeltinin pH değeri 7 plur.
Nötr tuzlar hidroliz olmaz.

96
Asidik Tuz
Kuvvetli bir asit ve zayıf bir bazdan oluşan tuzlar asidik özellik gösterir.
Asidik tuzda Zayıf bazdan gelen katyon hidroliz olur.

97
Bazik Tuz
Kuvvetli bir baz ve zayıf bir asitten oluşan tuzlar bazik özellik gösterir.

Bazik tuzda Zayıf asitten gelen anyon hidroliz olur.

98
SORU : Çözüm:
Cevap : D

99
 SORU : Çözüm:
Oda koşullarındaki 0,5 molar KCN çözeltisi ile ilgili; KCN bazik tuzdur.
I. Anyonu hidroliz olur. Bazik tuzlarda zayıf asitten gelen anyon hidroliz
II. HCN ile tampon çözelti oluşturur. olur.
III. HCN çözeltisine eklendiği vakit çözeltinin pH
değerini düşürür.
KCN(k) K+(suda) + CN-(suda)
ifadelerinden hangileri doğrudur?

Anyon hidroliz olur.

I.öncül doğru.

HCN zayıf asit olduğundan eşlenik bazı olan KCN

ile tampon çözelti oluşturur.
II.öncül doğru.
Denge girenlere kayar. CN- ekleniyor

HCN(suda) H+(suda) + CN-(suda)

H+ azalır
pH artar
III.öncül yanlış

Cevap : I ve II