BURSA ULUDAĞ

ÜNİVERSİTESİ
FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ
KİMYA BÖLÜMÜ

BİYOKİMYA
LABORATUARI
DENEY NO: 2
pH ve TAMPONLAR
 H+ (aq) nedir?
Sulu çözeltilerin en önemli özelliklerinden biri hidrojen iyonu derişimidir.
[H+]

+
H

H+

H
O+ H3O+
H
H
 Suyun iyonlaşması
Su, az da olsa hidronyum ve hidroksil iyonlarına ayrışır.

2H2O(l)  H3O+(aq) + OH-(aq)

H2O(l)  H+(aq) + OH-(aq)

[H 3O  ][OH  ]  [H  ][OH  ] 
Kc =  or 
[H 2 O]  [H 2 O] 
Suyun iyonlaşması
 pH nedir?
İşlemsel açıdan daha uygun olduğu için H+ iyonu konsantrasyonu molarite
yerine pH ile ifade edilir. pH aşağıdaki eşitlikle ifade edilir.

Sørenson - 1909 pH = -log [H+]

Solution Type [H+ ] / M pH range Eğer [H+] 1.10-4M ise çözeltinin

+ - pH değeri 4 ‘e eşittir. [H+]=5.10-2 M

neutral [H ] = [OH ] pH = 7.00
solutions = 1.0x10-7
ise çözeltinin pH değeri 1,3 ‘tür.
+
basic [H ] < pH > 7.00
solutions 1.0x10-7 Bazik çözeltilerde pH ile
acid solutions [H+ ] > pH < 7.00
1.0x10-7 tanımlanabilmektedir.
 pH ölçümü nasıl yapılır?
 Birincisi pH ‘a duyarlı olarak renk değiştiren indikatörler kullanmaktır. Turnusol

kağıdı pH 6 ile 8 arasında kırmızıdan maviye döner. Fenolftalein ise pH 8 ile 10

arasında renksizden pembeye döner. Her bir indikatör sadece renk değiştirdiği

bölgede kullanılmaya uygundur.

 İkinci ölçüm yöntemi ise kesinliği daha yüksek ölçümler yapabilen elektronik pH-

metre kullanmaktır. pH-metre çözeltiye daldırılan iki elektrod arasındaki potansiyel

farktan yararlanarak pH tayini yapmakta ve sonucu 0,01 yada 0,001 duyarlılıkla

belirleyebilmektedir.
 ASİTLER ve BAZLAR
Asitler proton vericisi (donör), bazlar proton alıcısıdırlar (akseptör).

Asitler, yüksek konsantrasyonda H+ iyonu (proton) içeren sulu çözeltilerdir.

Bazlar, yüksek konsantrasyonda OH¯ iyonu içeren sulu çözeltilerdir.

 Kuvvetli asitler ve pH değerlerinin hesaplanması

}  = 100%
HCl (aq)  H+ (aq) + Cl- (aq)
HI (aq)  H+ (aq) + I- (aq)

pH = -log [H+] = -log[HCl]

Suda çözündüklerinde büyük oranda iyonize olan asitler kuvvetli asitlerdir

(Ka değerleri büyük, pKa değerleri küçük).
 Kuvvetli asitler
chloric acid HClO3

hydrobromic acid HBr

hydrochloric acid HCl

hydroiodic acid HI

nitric acid HNO3

perchloric acid HClO4

sulphuric acid H2SO4

Kuvvetli bazlar ve pH değerlerinin hesaplanması

NaOH (aq)  Na+ (aq) + OH- (aq)

Ba(OH)2 (aq)  Ba2+ (aq) + 2OH- (aq)

}  = 100%

pOH = -log [OH-] = -log[NaOH]

pOH = -log [OH-] = -log{2 [Ba(OH)2]}

pH = 14.00 - pOH
 Zayıf Asit/Bazlar ve pH

Genel bir zayıf asit reaksiyonu şöyle yazılabilir.

HA (aq)  H+ (aq) + A- (aq)

Ka 
H A 
 

HA
HF (aq)  H+ (aq) + F- (aq)
Ka = 7.1 x 10-4
Küçük Ka değeri asidin çok az iyonize olduğunu gösterir.

Ka 
H F   7.1x10
 
4

HF
 Zayıf Asit/Bazlar ve pH
Zayıf bir baz için genel reaksiyon
B (aq) + H2O (l)  B+ (aq) + OH- (aq)

Kb 
B OH 
 

B
CH3NH2 (aq) + H2O  CH3NH3+(aq) + OH- (aq)

Kb 
CH NH OH 
3

3


CH 3 NH 2 

Ksu = KbxKa
HCOOH (aq)  HCOO- (aq) + H+ (aq)

Ka (HCOOH) = 1.8 x 10-4

Kb (HCOO-) = 5.6 x 10-11

CH3COOH (aq)  CH3COO- (aq) + H+ (aq)

Ka (CH3COOH) = 1.8 x 10-5

Kb (CH3COO-) = 5.6 x 10-10

 Zayıf Asit/Kuvvetli baz tuzları

HCOOH (aq) + NaOH (aq)  HCOONa (aq) + H2O (l)

  
Weak Acid Strong Base Basic Salt

Dissolution of the salt of a weak acid/strong base

produces a basic solution (pH > 7.00).
 Kuvvetli asit/zayıf baz tuzları

HCl (aq) + NH3 (aq)  NH4Cl (aq)

  
Strong Weak Acidic
Acid Base Salt

Dissolution of the salt of a strong acid/weak

base produces a acidic solution (pH < 7.00).
Bir proton donörü ve ona uygun proton akseptörü, bir konjuge
asit-baz çifti oluştururlar.
Bilinen birçok konjuge
asit-baz çifti vardır.
Zayıf asidin pKa değerine eşit pH’da, zayıf asit ve bunun konjuge bazı eşit
konsantrasyonlarda bulunur. Daha düşük pH’larda asit konsantrasyonu fazladır;
daha yüksek pH’larda ise asidin konjuge bazının konsantrasyonu fazladır.
 TAMPONLAR
Zayıf bir asit (proton donörü) ve onun konjuge bazını (proton
akseptörü) eşit miktarlarda içeren karışımlar tampon sistemi olarak
bilinirler.

Bir tampon çözelti yaklaşık olarak eşit

miktardaki zayıf asit ile onun kuvvetli bir baz
ile oluşmuş tuzundan
(CH3COOH/CH3COONa) ya da zayıf bir baz ile
onun kuvvetli bir asit ile oluşmuş tuzundan
(NH3/NH4Cl) hazırlanır.
Tampon çözeltiler, küçük miktarlarda asit (H+) veya baz (OH-)
eklendiğinde pH değişikliklerine karşı direnç gösteren sulu
sistemlerdir.

Zayıf asitler ve bunların

konjuge bazları ile
hazırlanmış çözeltilerin
en etkin tamponlama
yaptığı pH aralığı pK ± 1
birimidir.
 Fizyolojik Tamponlar

Bikarbonat / Karbonik asit tampon sistemi

Hemoglobin tampon sistemi
Fosfat tampon sistemi
Protein tampon sistemi

İnsan kanı pH aralığı 7.35-7.45 olan kompleks bir tampon

karışımıdır.
 Biyolojik Tamponlar
ADA (N-(2-asetamino)iminodiasetik asit) pH: 6.0-7.2
AMPD (2-amino-2-metil-1,3-propanediol) pH: 7.8-9.7
ACES (N-(2-asetamido)-2-aminoetansülfonik asit) pH: 6.1-7.5
BES (N,N-Bis(2-hidroksietil)-2-aminoetansülfonik asit) pH: 6.4-7.8
Bicine (N,N-Bis(2-hidroksietil)glisin) pH: 5.8-7.2
CABS (4-(sikloheksilamino)-1-bütansülfonik asit pH: 9.7-11.1
CAPS (N-sikloheksil-3-aminopropansülfonik asit) pH: 9.7-11.1
CHES (N-sikloheksil-2-aminoetansülfonik asit) pH: 8.6-10
Gly-Gly (Diglisin) pH: 7.5-8.9
HEBPS (N-(2-hidroksietil)piperazin-N’-(4-bütansülfonik asit) pH: 7.6-
 Biyolojik Tamponlar
HEPES (4-(2-hidroksietil)-1-piperazinetansülfonik asit) pH: 6.8-8.2
HEPPS (EPPS) (3-[4-(2-hidroksietil)-1-piperazinil]propansülfonik asit
hidrat pH: 7.3-8.7
MES (2-(N-morfolino)etansülfonik asit monohidrat) pH: 5.2-7.1
MOBS (4-morfolinbütansülfonik asit) pH: 6.9-8.3
MOPS (3-(N-morfolino) propan sülfonik asit) pH: 6.5-7.9
MOPSO (3-(N-morfolinil)-2-hidroksipropan sülfonik asit sodyum tuzu)
pH: 6.2-7.6
PIPES (Piperazin-1,4-bis(2-etansülfonik asit) pH: 6.80
Tirisin (Piperazin-N,N’-bis[2-hidroksipropansülfonik asit] dihidrat) pH:
7.4-8.8
 Henderson-Hasselbalch denklemi

Bir tampon çözeltisinin pH değeri aşağıdaki denklemle

hesaplanabilir.
Henderson-Hasselbalch denklemi, verilen bir pKa ve molar orana
göre bir asit-baz çiftinin pH’ını hesaplamaya yarar.
Henderson-Hasselbalch denklemi, her hangi bir pH’da proton donör
ve proton akseptörün molar oranını hesaplamaya yarar.

Örneğin; asetik asidin pKa değeri 4,76 olduğuna göre asetat ve asetik
asitten pH’ı 5,30 olan asetat tamponu hazırlamak için gerekli asetat
ve asetik asidin molar konsantrasyon oranı:
 Tampon Kapasitesi

 Bir çözeltinin tampon kapasitesi bu çözeltinin 1,00 litresine

eklendiğinde pH değerini 1,0 birim değiştiren kuvvetli asit veya
kuvvetli bazın mol sayısı olarak tanımlanır.

 Asidin derişiminin konjuge bazın derişimine oranı ‘1’den büyük

veya küçük değerlere gittikçe tampon kapasitesindeki düşme
artar.

 Kullanılabilir bir kapasiteye sahip bir tamponun pH’ı

hazırlandığı asidin pKa değerinin ± 1 kadar civarıdır.
 Tampon Nasıl Çalışır?

Ortama H+ ilavesi

CH3COO-(aq) + H+(aq) ⇄ CH3COOH (aq)

Ortama OH- ilavesi

CH3COOH (aq) + OH-(aq) ⇄ CH3COO-(aq) + H2O (l)

 DENEYİN YAPILIŞI
Deneyde Hazırlanacak Çözeltiler:

1. 100 mL, 0.2 M, pH=4.6 olan CH3COOH / CH3COONa

tamponu. (pKa= 4.74) (MW CH3COOH: 60.05 g/mol, d: 1.05
g/mL, % 100; MWCH3COONa.3H2O: 136.08 g/mol)

2. 100 mL, 0.2 M, pH=7.5 olan NaH2PO4 / Na2HPO4

tamponu. (pKa= 7.20) (MW NaH2PO4: 156.01 g/mol, MW
Na2HPO4. 12 H2O: 358.14 g/mol)

3. 50 mL, 0.2 M HCl çözeltisi. (% 37’lik, d: 1.18 g/mL,

MWHCl: 36.5 g/mol)
4. 50 mL, 0.2 M NaOH çözeltisi. (MWNaOH: 40 g/mol)
 DENEYİN YAPILIŞI

20 mL asetat tamponu 20 mL fosfat tamponu 20 mL saf su

5 ml 0.2 M HCl 5 ml 0.2 M HCl 5 ml 0.2 M HCl
pH=? pH=? pH=?

20 mL asetat tamponu 20 mL fosfat tamponu 20 mL saf su

5 ml 0.2 M NaOH 5 ml 0.2 M NaOH 5 ml 0.2 M NaOH
pH=? pH=? pH=?
 SONUÇLAR
1. Hazırlamış olduğunuz tampon çözeltilerinin ölçülen pH değeri
nedir?
2. Kullandığınız saf suyun ölçülen pH değeri nedir?
3. 0.2 M HCl çözeltisi eklediğiniz asetat tamponu çözeltisinin ölçülen
pH değeri kaçtır?
4. 0.2 M HCl çözeltisi eklediğiniz fosfat tamponu çözeltisinin ölçülen
pH değeri kaçtır?
 SONUÇLAR
5. 0.2 M HCl çözeltisi eklediğinizi saf suyun ölçülen pH değeri
kaçtır?
6. 0.2 M NaOH çözeltisi eklediğiniz asetat tamponu çözeltisinin
ölçülen pH değeri kaçtır?
7. 0.2 M NaOH çözeltisi eklediğiniz fosfat tamponu çözeltisinin
ölçülen pH değeri kaçtır?
8. 0.2 M NaOH çözeltisi eklediğiniz saf suyun ölçülen pH değeri
kaçtır?
 HESAPLAMALAR
1) 0.2 M HCl çözeltisi eklediğiniz asetat tamponu çözeltisinin teorik
pH değerini hesaplayınız ve % Hatayı belirleyiniz.
2) 0.2 M HCl çözeltisi eklediğiniz fosfat tamponu çözeltisinin teorik
pH değerini hesaplayınız ve % Hatayı belirleyiniz.
3) 0.2 M NaOH çözeltisi eklediğiniz asetat tamponu çözeltisinin
teorik pH değerini hesaplayınız ve % Hatayı belirleyiniz.
4) 0.2 M NaOH çözeltisi eklediğiniz fosfat tamponu çözeltisinin
teorik pH değerini hesaplayınız ve % Hatayı belirleyiniz.