Benh Tom Nuoi Va Bien Phap Phong Tri - Bui Quang Te

Bïi Quang TÒ 1
TiÕn SÜ Bïi Quang TÒ
BÖnh cña t«m nu«i vµ
biÖn ph¸p phßng trÞ
Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Download» http://Agriviet.Com
GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAØI LIEÄU
Tài liệu bạn đang xem được download từ website
WWW.AGRIVIET.COM
WWW.MAUTHOIGIAN.ORG
»Agriviet.com là website chuyên đề về nông nghiệp nơi liên kết mọi thành viên
hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chúng tôi thường xuyên tổng hợp tài liệu về tất cả
các lĩnh vực có liên quan đến nông nghiệp để chia sẽ cùng tất cả mọi người. Nếu tài liệu
bạn cần không tìm thấy trong website xin vui lòng gửi yêu cầu về ban biên tập website để
chúng tôi cố gắng bổ sung trong thời gian sớm nhất.
»Chúng tôi xin chân thành cám ơn các bạn thành viên đã gửi tài liệu về cho chúng tôi.
Thay lời cám ơn đến tác giả bằng cách chia sẽ lại những tài liệu mà bạn đang có cùng
mọi người. Bạn có thể trực tiếp gửi tài liệu của bạn lên website hoặc gửi về cho chúng tôi
theo địa chỉ email Webmaster@Agriviet.Com
Lưu ý: Mọi tài liệu, hình ảnh bạn download từ website đều thuộc bản quyền của tác giả,
do đó chúng tôi không chịu trách nhiệm về bất kỳ khía cạnh nào có liên quan đến nội
dung của tập tài liệu này. Xin vui lòng ghi rỏ nguồn gốc “Agriviet.Com” nếu bạn phát
hành lại thông tin từ website để tránh những rắc rối về sau.
Một số tài liệu do thành viên gửi về cho chúng tôi không ghi rỏ nguồn gốc tác giả,
một số tài liệu có thể có nội dung không chính xác so với bản tài liệu gốc, vì vậy nếu bạn
là tác giả của tập tài liệu này hãy liên hệ ngay với chúng tôi nếu có một trong các yêu cầu
sau :
• Xóa bỏ tất cả tài liệu của bạn tại website Agriviet.com.

• Thêm thông tin về tác giả vào tài liệu
• Cập nhật mới nội dung tài liệu
www.agriviet.com
2 BÖnh cña t«m nu«i vµ biÖn ph¸p phßng trÞ
TiÕn SÜ Bïi Quang TÒ
BÖnh cña t«m nu«i

vµ biÖn ph¸p phßng
trÞ
Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

Hµ Néi, 2003
Bïi Quang TÒ 3
Lêi giíi thiÖu xuÊt b¶n n¨m 2001

Trong ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n thêi kú 1999-2010 ®· ®−îc chÝnh phñ phª
duyÖt, Nu«i t«m só ®−îc xem lµ mòi nhän ®ét ph¸ quan träng hµng ®Çu. §Õn n¨m 2010 çc
chØ tiªu cÇn phÊn ®Êu ®¹t ®−îc rÊt cao: diÖn tÝch nu«i t«m só ®¹t 260.00ha, s¶n l−îng ®¹t
360.000 tÊn, gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®¹t 1.400 triÖu USD. Tuy nhiªn, ChÝnh phñ còng chØ râ r»ng
trong ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n nguyªn t¾c chØ ®¹o ®Çu tiªn ph¶i tu©n thñ lµ ph¶i ph¸t triÓn
bÒn v÷ng, g¾n ph¸t triÓn nu«i trång víi b¶o vÖ m«i tr−êng, sinh th¸i, ®¶m b¶o s¶n xuÊt vµ æn
®Þnh ®êi sèng cña nh©n d©n.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nu«i t«m ë n−íc ta ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ.
Tuy nhiªn, ë kh¸ nhiÒu n¬i do ph¸t triÓn å ¹t, tù ph¸t thiÕu quy ho¹ch, ng− d©n ch−a cã hiÓu
biÕt c¬ b¶n rÊt cÇn thiÕt vÒ c«ng nghÖ nu«i t«m vµ nhÊt lµ ch−a nhËn thøc ®óng møc vÒ nguy
c¬ « nhiÔm m«i tr−êng vµ dÞch bÖnh trong nu«i t«m, nªn ®· x¶y ra kh«ng Ýt tæn thÊt trong nu«i
t«m, g©y khã kh¨n cho ®êi sèng ng−êi d©n.
§Ó gãp phÇn vµo kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ã th«ng qua n©ng cao nhËn thøc cña ng− d©n Trung
t©m khuyÕn n«ng sinh th¸i ®· phèi hîp víi mét sè viÖn nghiªn cøu vµ çc nhµ khoa häc
chuyªn ngµnh tæ chøc ®−îc mét sè líp tËp huÊn cho ng− d©n vÒ nu«i t«m, ®ång thêi biªn so¹n
cho hä mét sè tµi liÖu chuyªn ®Ò. Cuèn s¸ch nhá “BÖnh cña t«m nu«i vµ biÖn ph¸p phßng trÞ”
do t¸c gi¶ Bïi Quang TÒ biªn so¹n n»m trong ch−¬ng tr×nh ®ã. Cuèn s¸ch nªu mét sè hiÓu biÕt
vÒ bÖnh t«m, biÖn ph¸p phßng bÖnh th«ng qua qu¶n lý t«m gièng vµ m«i tr−êng nu«i, ®ång
thêi giíi thiÖu d−íi d¹ng m« t¶ mét sè bÖnh th−êng gÆp ë t«m. Chóng t«i hy väng tµi liÖu nµy
sÏ bæ Ých cho ng−êi nu«i t«m trong viÖc phßng tr¸nh rñi ro do bÖnh dÞch t«m g©y ra, ®ång thêi
phôc vô cho çc çn bé khuyÕn ng−, çn bé nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vµ sinh viªn chuyªn ngµnh
tham kh¶o. Xin ®−îc giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.
GS TSKH TrÇn Mai Thiªn

ViÖn tr−ëng, ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n 1
Më §Çu
Phong trµo nu«i t«m cña n−íc ta ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong nh÷ng n¨m qua. DiÖn
tÝch vµ s¶n l−îng ngµy mét t¨ng, cã rÊt nhiÒu ®iÓn h×nh nu«i t«m ®¹t kÕt qu¶ tèt. N¨m 2002
ngµnh thuû s¶n ®· xuÊt khÈu trªn 2 tû ®«la, s¶n l−îng t«m ®ãng gãp ®¸ng kÓ. ChÝnh phñ dµnh
sù −u tiªn ®Æc biÖt cho ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n víi hy väng sÏ t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu
®¹t kho¶ng 3,5 tû ®«la n¨m 2010.
Song viÖc ph¸t triÓn mét çch å ¹t, manh món, tù ph¸t, ch−a cã quy ho¹ch vµ thiÕu hiÓu biÕt vÒ
kü thuËt ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bÖnh t«m x¶y ra th−êng xuyªn. Tõ n¨m 1993-1994 ®Õn nay
bÖnh t«m th−êng xuÊt hiÖn ë çc vïng nu«i t«m ven biÓn tõ nu«i qu¶ng canh ®Õn nu«i th©m
canh, bÖnh ®· g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho nghÒ nu«i t«m. §Ó ng¨n chÆn bÖnh dÞch x¶y ra ë t«m
nu«i, qua kinh nghiÖm mét sè n¨m nghiªn cøu bÖnh cña t«m nu«i, n¨m 2001 chóng t«i biªn
so¹n vµ xuÊt b¶n cuèn s¸ch “bÖnh cña t«m nu«i vµ biÖn ph¸p phßng trÞ”, gåm çc n«i dung
sau:
Ch−¬ng 1: Nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ bÖnh t«m

Ch−¬ng 2: BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m
Ch−¬ng 3: Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë t«m nu«i
N¨m 2003 chóng t«i tiÕp tôc söa ch÷a vµ bæ sung thªm ch−¬ng: Thuèc vµ biÖn ph¸p dïng
thuèc cho t«m nu«i
Víi néi dung trªn, hy väng r»ng cuèn s¸ch phÇn nµo gióp cho b¹n ®äc trong vµ ngoµi ngµnh,
çc çn bé kü thuËt, häc sinh dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o vÒ bÖnh t«m trong nu«i trång thuû
s¶n. §Æc biÖt gióp cho ng−êi h−íng dÉn s¶n xuÊt vµ çc n«ng ng− tiªn tiÕn n¾m b¾t kÞp thêi
nh÷ng bÖnh t«m th−êng x¶y ra vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp, sÏ gi¶m
thiÓu rñi ro vÒ bÖnh trong qu¸ tr×nh nu«i t«m.
Cuèn s¸ch hoµn thµnh nhê sù cæ vò vµ t¹o ®iÒu kiÖn cña ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång
thuû s¶n I, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp vµ çc b¹n ®ång nghiÖp chuyªn nghiªn cøu vÒ
bÖnh t«m, nh©n ®©y chóng t«i xin tr©n thµnh c¶m ¬n.
Cuèn s¸ch nµy ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt, chóng t«i hy väng nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp
®Ó kÞp thêi bæ sung söa ch÷a tèt h¬n.
N¨m 2003
T¸c gi¶
Bïi Quang TÒ 5
Môc lôc
Néi dung Trang

Lêi giíi thiÖu i
Më ®Çu ii
Môc lôc iii
Ch−¬ng 1: Nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ bÖnh cña t«m
1
1. T¹i sao t«m bÞ bÖnh 1
1.1. §iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng 1
1.2. T¸c nh©n g©y bÖnh 14
1.3. VËt nu«i (t«m) 15
2. Mèi quan hÖ cña çc nh©n tè g©y bÖnh 15
3. Lµm thÕ nµo chÈn ®o¸n ®−îc bÖnh cho t«m 19
3.1. KiÓm tra hiÖn tr−êng 19
3.2. KiÓm tra t«m 20
3.3. Thu mÉu cè ®Þnh ®Ó ph©n lËp vi khuÈn, nÊm, virus, ký sinh trïng. 25
Ch−¬ng 2: BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m 25
1. T¹i sao ph¶i phßng bÖnh cho t«m nu«i 25

2. BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m nu«i 26
2.1. C¶i t¹o vµ vÖ sinh m«i tr−êng nu«i t«m 26
2.1.1.ThiÕt kÕ x©y dùng çc tr¹i nu«i t«m ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn phßng 26
bÖnh cho chóng
2.1.2. TÈy dän ao, dông cô tr−íc khi −¬ng nu«i t«m 27
2.1.3. Çc biÖn ph¸p khö trïng khu vùc nu«i 29
2.1.4. VÖ sinh m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh nu«i t«m 31
2.2. Tiªu diÖt nguån gèc g©y bÖnh cho t«m 33
2.2.1. Khö trïng c¬ thÓ t«m 33
2.2.2. Khö trïng thøc ¨n vµ n¬i t«m ®Õn ¨n 33
2.2.3. Khö trïng dông cô 34
2.2.4. Dïng thuèc phßng tr−íc mïa ph¸t triÓn bÖnh 34
2.3. T¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng bÖnh cho t«m 35
2.3.1.TiÕn hµnh kiÓm dÞch t«m tr−íc khi vËn chuyÓn 35
2.3.2. C¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p qu¶n lý, nu«i d−ìng t«m 36
2.3.3. Chän gièng t«m cã søc ®Ò kh¸ng tèt 38
Ch−¬ng 3: Thuèc vµ biÖn ph¸p dïng cho nu«i t«m 42

1. T¸c dông cña thuèc 42
1.1. T¸c dông côc bé vµ t¸c dông hÊp phô 42
1.2. T¸c dông trùc tiÕp vµ t¸c dông gi¸n tiÕp 42
1.3. T¸c dông lùa chän cña thuèc 42
1.4. T¸c dông ch÷a bÖnh vµ t¸c dông phô cña thuèc 44
1.5. T¸c dông hîp ®ång vµ t¸c dông ®èi kh¸ng cña c¬ thÓ 44
2. Çc yÕu tèc ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc 45
2.1. TÝnh chÊt lý hãa vµ cÊu t¹o hãa häc cña thuèc 45
2.2. LiÒu l−îng dïng thuèc 46
3. Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc 46
3.1. T¾m cho t«m 47
3.2. Phun thuèc xuèng ao, bÓ 48
3.3. ChÕ biÕn thuèc vµo thøc ¨n 48
4. Qu¸ tr×nh thuèc ë trong c¬ thÓ 49

4.1. Thuèc ®−îc hÊp thô 49
4.2. Ph©n bè cña thuèc trong c¬ thÓ 50
4.3. Sù biÕn ®æi cña thuèc trong c¬ thÓ 50
4.4. Bµi tiÕt cña thuèc trong c¬ thÓ 50
4.5. TÝch tr÷ cña thuèc trong c¬ thÓ 51
4.6. Tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña vËt nu«i 51
4.7. §iÒu kiÖn cña m«i tr−êng sèng cña t«m 52
5. Ho¸ chÊt vµ thuèc dïng cho nu«i t«m 53
5.1. Hãa chÊt 53
5.2. Kh¸ng sinh 59
5.3. Sulphamid 65
5.4. Vitamin vµ kho¸ng vi l−îng 72
5.5. ChÕ phÈm sinh häc 73
5.6. C©y thuèc th¶o méc 80
Ch−¬ng 4: Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë t«m nu«i 85
1. BÖnh vi rót 85
1.1. BÖnh MBV (Monodon Baculovirus) ë t«m só 85
1.2. Héi chøng bÖnh ®èm tr¾ng ë gi¸p x¸c- WSSV 91
1.3. BÖnh ®Çu vµng ë t«m só (Yellow Head Disease-YHD) 104
1.4. BÖnh nhiÔm trïng virus d−íi da vµ ho¹i tö (Infectious hypodermal and 110
haematopoietic necrosis virus- IHHNV)
Bïi Quang TÒ 7
1.5. BÖnh Parvovirus gan tuþ t«m he (Hepatopancreatic Parvovirus- HPV) 114
1.6. BÖnh ho¹i tö m¾t cña t«m 116
1.7. BÖnh ®u«i ®á (Héi chøng virus Taura- Taura syndrom virus- TSV) 122
1.8. BÖnh Virus ho¹i tö tuyÕn ruét gi÷a cña t«m he (Baculovirus Migut gland 130
Necrcosis - BMN)
2. BÖnh vi khuÈn vµ nÊm 133
2.1. BÖnh do vi khuÈn Vibrio ë t«m 133
2.2. BÖnh ®ôc c¬ ë t«m cµng xanh 140
2.3. BÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh 144
2.4. BÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë t«m 146
2.5. BÖnh nÊm ë t«m nu«i 148
3. BÖnh ký sinh trïng 152
3.1. BÖnh trïng hai tÕ bµo ë t«m Gregarinosis 152
3.2. BÖnh t«m b«ng (Cotton shrimp disease) 155
3.3. BÖnh sinh vËt b¸m 158
3.4. BÖnh giun trßn 163
3.5. BÖnh rËn t«m 165
4. BÖnh dinh d−ìng vµ m«i tr−êng ë t«m 166
4.1. BÖnh thiÕu Vitamin C - héi chøng chÕt ®en 166
4.2. BÖnh mÒm vá ë t«m thÞt 167
4.3. T«m bÞ bÖnh bät khÝ 167
4.4. Sinh vËt h¹i t«m 169
4.5. T«m bÞ tróng ®éc 178
Tµi liÖu tham kh¶o 180
Phô lôc 1 181
Phô lôc 2 186
Phô lôc 3 187
Ch−¬ng 1
Nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ bÖnh cña t«m

1. T¹i sao t«m bÞ bÖnh
N−íc lµ m«i tr−êng sèng cña t«m. Do ®ã t«m vµ m«i tr−êng ph¶i lµ mét thÓ thèng nhÊt, khi
chóng m¾c bÖnh do kÕt qu¶ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr−êng sèng. Hay nãi çch
kh¸c t«m bÞ bÖnh lµ sù ph¶n øng cña c¬ thÓ víi sù biÓn ®æi cña çc nh©n tè ngo¹i c¶nh
(th−êng biÕn ®æi xÊu), c¬ thÓ thÝch nghi th× tån t¹i nÕu chóng kh«ng thÝch nghi sÏ bÞ bÖnh vµ
chÕt. Cho nªn, t«m bÞ bÖnh ph¶i cã 3 ®ñ nh©n tè:
- M«i tr−êng sèng - nh©n tè v« sinh
- T¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh) - nh©n tè h÷u sinh
- VËt nu«i - nh©n tè néi t¹i
1.1. §iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng:
Çc yÕu tè m«i tr−êng ®Òu lµ çc mèi nguy trong nu«i trång thñy s¶n, bëi v× tû lÖ sèng, sinh
s¶n vµ sinh tr−ëng cña çc loµi vËt nu«i thñy s¶n phô thuéc vµo mét m«i tr−êng thÝch hîp nhÊt
®Þnh. NhiÒu yÕu tè m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng ®Õn nu«i trång thñy s¶n, nh−ng chØ mét
sè Ýt cã vai trß quyÕt ®Þnh. NhiÖt ®é vµ ®é mÆn lµ giíi h¹n quan träng cña loµi thñy s¶n nu«i ë
mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh. Muèi dinh d−ìng, ®é kiÒm tæng sè vµ ®é cøng tæng sè còng lµ nh÷ng
yÕu tè quan träng ®iÒu chØnh thùc vËt ph¸t triÓn mµ chóng cßn ¶nh h−ëng ®Õn sinh vËt thñy
sinh lµ thøc ¨n cho ®éng vËt thñy sinh. §é trong ®iÒu chØnh ¸nh s¸ng chiÕu vµo n−íc t¸c ®éng
®Õn sù quang hîp vµ çc chuçi thøc ¨n; ®é trong còng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn t«m vµ ®éng
vËt kh«ng x−¬ng sèng kh¸c. Nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng ¶nh h−ëng chñ yÕu cho nu«i trång thñy
s¶n lµ nhiÖt ®é, pH, oxy hßa tan- DO, carbonic- CO2, ammonia- NH3, nitrite- NO2 vµ hydrogen
sulfide- H2S. Ngoµi ra mét sè tr−êng hîp g©y ®éc do kim lo¹i vµ thuèc trõ s©u cã thÓ g©y «
nhiÔm trong nu«i trång thñy s¶n.
1.1.1. NhiÖt ®é n−íc:

T«m lµ nhãm ®éng vËt biÕn nhiÖt, nhiÖt ®é c¬ thÓ cña chóng chñ yÕu phô thuéc vµo nhiÖt ®é
n−íc (m«i tr−êng sèng), dï chóng cã vËn ®éng th−êng xuyªn, th× kÕt qu¶ vËn ®éng sinh ra
nhiÖt kh«ng ®¸ng kÓ. NhiÖt ®é n−íc qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp ®Òu kh«ng thuËn lîi cho ®êi sèng
cña t«m. NÕu nhiÖt ®é v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp cã thÓ dÉn ®Õn t«m chÕt thËm chÝ chÕt hµng
lo¹t do ®ã mçi mét loµi t«m cã ng−ìng nhiÖt ®é kh¸c nhau. VÒ mïa ®«ng khi nhiÖt ®é n−íc
gi¶m xuèng 13-140C, rÐt kÐo dµi cã thÓ lµm chÕt t«m cµng xanh. Khi nhiÖt ®é n−íc trong ao lµ
350C tû lÖ sèng cña t«m só (Penaeus monodon) lµ 100%, nh−ng ë nhiÖt ®é 37,50C t«m chØ cßn
sèng 60%, nhiÖt ®é 400C tû lÖ t«m sèng 40%. NhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt lµ 280-320C ®èi víi t«m
só nu«i th−¬ng phÈm. Víi t«m lít (Penaeus merguiensis) ë 340C tû lÖ sèng 100%; ë 360C chØ
cßn 50% t«m ho¹t ®éng b×nh th−êng, 5% t«m chÕt; ë 380C 50% t«m chÕt, ë 400C 75% t«m
chÕt.
Sù thay ®æi ®ét ngét cña nhiÖt ®é (ngay c¶ trong ph¹m vi thÝch hîp) còng cã thÓ khiÕn cho t«m
bÞ sèc (stress) mµ chÕt. Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, nu«i d−ìng cÇn chó ý sù chªnh lÖch nhiÖt
®é vµ nhÊt lµ sù thay ®æi nhiÖt ®é ®ét ngét. NÕu nhiÖt ®é chªnh lÖch 50C/ngµy ®ªm cã thÓ lµm
cho t«m bÞ sèc vµ chÕt, tèt nhÊt kh«ng ®Ó nhiÖt ®é chªnh lÖch qu¸ 30C, biªn ®é dao ®éng nhiÖt
®é trong ngµy kh«ng qu¸ 30C. Chóng ta ph¶i chó ý khi thêi tiÕt thay ®æi nh− d«ng b·o, m−a
rµo ®ét ngét, giã mïa §«ng B¾c trµn vÒ lµm nhiÖt ®é n−íc thay ®æi ®ét ngét dÔ g©y sèc cho
t«m.
Bïi Quang TÒ 9
§Çu n¨m 2002 chØ tÝnh riªng 3 tØnh Sãc Tr¨ng, B¹c Liªu vµ Cµ Mau ®· xuèng gièng 339.000
ha, ®Õn trung tuÇn th¸ng 3 ®· cã 193.271 ha (chiÕm 57%) t«m bÞ bÖnh vµ chÕt. HiÖn t−îng
t«m chÕt ë mét sè tØnh ven biÓn Nam Bé ®Çu n¨m 2002 nguyªn nh©n chÝnh lµ hiÖn t−îng El-
Nino ë Nam Bé nhiÖt ®é kh«ng khÝ ®· lªn 3703 C (theo Phßng dù b¸o khÝ t−îng, §µi khÝ t−îng
thñy v¨n khu vùc Nam Bé- 7/5/2002), thêi l−îng n¾ng kÐo dµi trong ngµy cao h¬n møc b×nh
th−êng. Trung b×nh mét ngµy, b×nh th−êng thêi gian n¾ng kÐo dµi 5-6 giê. Nh−ng hiÖn t¹i sè
giê n¾ng trong ngµy kÐo dµi tõ 9-10 giê. Do ®ã thêi tiÕt kh¾c nghiÖt vµ nãng kÐo dµi, dÉn ®Õn
nhiÖt ®é n−íc ë çc ®Çm nu«i t«m còng t¨ng cao, chóng ®· g©y sèc cho t«m lµm cho t«m yÕu
dÔ bÞ bÖnh vµ chÕt.
1.1.2. §é trong
§é trong thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña thùc vËt phï du trong ao nu«i. §é trong cã thÓ h¹n chÕ
rong ph¸t triÓn ë ®¸y ao. Sù në hoa cña thùc vËt phï du t¸c ®éng tèt víi t«m nu«i v× sÏ kÝch
thÝch ®éng vËt lµ thøc ¨n cña t«m ph¸t triÓn. §é trong thùc vËt phï du c¶i thiÖn tèt cho t«m,
bëi v× chóng h¹n chÕ çc chÊt l¬ löng, lµm tÇm nh×n cña t«m tèt h¬n, gi¶m mæi nguy cho t«m.
§é trong do nång ®é çc chÊt mïn h÷u c¬ cao kh«ng g©y nguy hiÓm trùc tiÕp cho t«m, nh−ng
g©y mÊt c©n b»ng dinh d−ìng, v× cã thÓ pH gi¶m (axit), dinh d−ìng thÊp, h¹n chÕ ¸nh s¸ng
chiÕu qua dÉn ®Õn quang hîp kÐm. §é trong cña thùc vËt phï du cña ao nu«i t«m tèt nhÊt lµ
30-40cm.
1.1.3. §é mÆn
§é mÆn lµ tæng sè çc ion cã trong n−íc, ®é mÆn ®¬n vÞ tÝnh lµ phÇn ngh×n (‰). Tæng qu¸t
cña n−íc ®−îc chia ra 6 lo¹i ®é mÆn kh¸c nhau:
§é mÆn
mg/l ppt (‰)
N−íc m−a 3 0,003
N−íc mÆt 30 0,03
N−íc ngÇm 300 0,3
N−íc cöa s«ng 3.000 3
N−íc biÓn 30.000 30
N−íc hå kÝn 300.000 300
Nh÷ng loµi t«m biÓn cã çc giíi h¹n ®é mÆn çc khau, t«m lít (Penaeus merguiensis) trong ao
nu«i cã ®é mÆn tèt nhÊt lµ 15‰, nh−ng t«m só (P. monodon) tû lÖ sèng vµ sinh tr−ëng tèt ë
giíi h¹n ®é mÆn réng h¬n lµ 5-31‰ vµ chóng cã thÓ sinh tr−ëng ë n−íc ngät mét vµi th¸ng
(theo Boyd, 1987; Chakraborti, 1986). T«m ch©n tr¾ng (P. vannamei) nu«i trong ao giíi h¹n
®é mÆn tõ 15-25‰ vµ chóng cã thÓ sinh tr−ëng, sèng ë ®é mÆn thÊp h¬n tõ 0,5-1,0‰ (theo
Boyd, 1989).
Khi ®é mÆn cña n−íc thay ®æi lín h¬n 10% trong Ýt phót hoÆc 1 giê lµm cho t«m mÊt th¨ng
b»ng. T«m cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi giíi h¹n ®é mÆn thÊp hoÆc cao h¬n nÕu thay ®æi tõ tõ.
T«m postlarvae trong ao nu«i bÞ sèc khi ®é mÆn thay ®æi tõ 1-2‰ trong 1 giê. Khi vËn chuyÓn
t«m post. tõ 33‰, nÕu gi¶m ®é mÆn víi tû lÖ 2,5‰/giê th× tû lÖ sèng cña post lµ 82,2% vµ
gi¶m tû lÖ 10‰/giê th× tû lÖ sèng cña post cßn 56,7% (theo Tangko vµ Wardoyo, 1985). Trong
ao nu«i t«m ®é mÆn biÕn thiªn tèt nhÊt nhá h¬n tû lÖ 5‰/ngµy.
1.1.4. Oxy hoµ tan:

T«m sèng trong n−íc nªn hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc rÊt cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña
t«m. Nhu cÇu oxy phô thuéc vµo tõng loµi, tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, tr¹ng th¸i sinh lý, nhiÖt
®é. Khi nhiÖt ®é t¨ng th× l−îng tiªu hao oxy cña t«m còng t¨ng lªn. Nhu cÇu oxy hoµ tan trong
n−íc tèi thiÓu cña ç lµ 3 mg/l, víi t«m lµ 5 mg/l. Tr−êng hîp oxy hoµ tan thÊp h¬n møc g©y
chÕt kÐo dµi lµm cho t«m bÞ sèc, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tû lÖ sèng, t¨ng tr−ëng vµ ph¸t dôc cña
chóng. Giíi h¹n g©y chÕt cña oxy hßa tan cho t«m he NhËt B¶n (P. japonicus) tõ 0,7-1,4mg/l
(theo Egusa, 1961). T«m só gièng (P. monodon) vµ t«m ch©n tr¾ng gièng (P. vannamei) giíi
h¹n g©y chÕt cña oxy hßa tan tõ 1,17-1,21mg/l (theo Seidman vµ Lawrence, 1985).
1.1.5. §é pH cña n−íc:

§é pH cña n−íc ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng cña ®éng vËt thuû sinh. Tuy ph¹m vi thÝch
øng ®é pH cña t«m t−¬ng ®èi réng; PhÇn lín çc loµi t«m lµ pH = 6,5-9,0. Nh−ng pH tõ 4,0-
6,5 vµ 9,0-11 lµm cho t«m chËm ph¸t triÓn vµ thÊp d−íi 4 hoÆc cao qu¸ 11 lµ giíi h¹n g©y cho
t«m chÕt. VÝ dô: mét sè khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long bÞ x× phÌn mïa n−íc lò pH cña
n−íc gi¶m xuèng d−íi 5 thËm chÝ gi¶m cßn pH = 3-4, ®· g©y sèc cho t«m só nu«i ë Cµ Mau,
Trµ Vinh.
Trong ao nu«i t«m pH biÕn ®æi theo theo sù quang hîp cña thùc vËt trong ngµy. N−íc hÖ ®Öm
kÐm th× th−êng buæi s¸ng sím khi mÆt trêi ch−a mäc ®é pH lµ 6 vµ buæi chiÒu lµ 9 hoÆc cao
h¬n. Do ®ã trong ao nu«i t«m th−êng xuyªn gi÷ n−íc cã ®é kiÒm thÊp ®Ó c©n b»ng pH t¨ng
cao khi qu¸ tr×nh quang hîp m¹nh. Cã mét sè tr−êng hîp ®é kiÒm cao, ®é cøng thÊp ®é pH
t¨ng lªn 10 khi qu¸ tr×nh quang hîp m¹nh (theo Wu vµ Boyd, 1990). Buæi chiÒu pH qu¸ cao
cã thÓ g©y chÕt Êu trïng t«m vµ ®éng vËt phï du. Thêi tiÕt kh« h¹n, n−íc tÇng mÆt bèc h¬i cã
thÓ pH cao (n−íc kiÒm) vµ kh«ng phï hîp cho nu«i t«m. Trong ao nu«i t«m pH tèt nhÊt tõ
7,5-8,5 vµ biÕn thiªn trong ngµy kh«ng qu¸ 0,5 ®¬n vÞ.
1.1.6. KhÝ Cacbonic - CO2.

KhÝ Cacbonic - CO2 cã trong n−íc lµ do qu¸ tr×nh h« hÊp cña t«m vµ sù ph©n huû cña çc hîp
chÊt h÷u c¬. Hµm l−îng CO2 tù do trong n−íc b×nh th−êng 1,5-5,0 mg/l. Khi CO2 ®¹t hµm
l−îng CO2 lµ 25 mg/l cã thÓ g©y ®éc cho t«m.
CO2 ë trong nuíc th−êng tån t¹i ë çc d¹ng:
CO2 + H2O = H2CO3 = HCO3- + H+
1.1.7. Chlo
Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, n−íc ë çc thuû vùc kh«ng cã Chlo. Chlo xuÊt hiÖn do sù nhiÔm
bÈn, nguån gèc chÝnh lµ çc chÊt th¶i nhµ m¸y, xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. Trong çc ao nu«i t«m
th©m canh sö dông Chlorine khö trïng ao liÒu l−îng cao 15-30mg/l (15-30ppm), do ®ã cã
l−îng Chlo d− thõa. Trong n−íc Chlo th−êng ë d¹ng: HOCl hoÆc Cl-:
Cl2 + H2O HOCl + Cl- + H+
MT kiÒm
HOCl H+ + OCl-
MT axit
OCl- (O) + Cl-
Oxy nguyªn tö lµ chÊt oxy ho¸ m¹nh, cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn mang t«m ngay c¶ khi hµm l−îng
Chlo thÊp.
Víi pH = 6: 96% Chlo hßa tan tån t¹i d−íi d¹ng HOCl. Víi pH = 9: 97% HOCl bÞ hÊp thô.
Chlo d−íi d¹ng HOCl ®éc h¬n OCl-.
Bïi Quang TÒ 11
Trong ao nu«i t«m cã nhiÒu chÊt h÷u c¬ sÏ x¶y ra ph¶n øng kÕt hîp cña Clo d− thõa víi NH3
chuyÓn thµnh Chloramine:
NH3 + HOCl NH2Cl + H2O monochloramine

NH2Cl + HOCl NHCl2 + H2O dichloramine
NHCl2 + HOCl NCl3 + H2O trichloramine
§é ®éc cña Chlo tù do vµ Chloramine phô thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc, ®é pH, hµm l−îng oxy hoµ
tan. Víi hµm l−îng Chlo trong n−íc 0,2-0,3 mg/l t«m chÕt rÊt nhanh. Trong kho¶ng thêi gian
d−íi 30 phót, nång ®é cho phÐp cña Chlo cã thÓ lµ 0,05 mg/l. Nång ®é 0,01mg/l g©y ®éc cho
t¶o- thùc vËt phï du. Nång ®é cho phÐp trong çc ao nu«i t«m lµ < 0,003 mg/l.
1.1.8. §é kiÒm
§é kiÒm trong n−íc chñ yÕu lµ çc ion HCO3- (bicarbonate kiÒm), CO32- (carbonate kiÒm),
OH- (Hydroxit kiÒm), ®¬n vÞ tÝnh biÓu thÞ t−¬ng ®−¬ng mg/l CaCO3. Trong n−íc tù nhiªn ®é
kiÒm kho¶ng 40mg/l hoÆc cao h¬n, n−íc cã ®é kiÒm cao gäi lµ n−íc cøng, n−íc cã ®é kiÒm
thÊp gäi lµ n−íc mÒm. Theo Movle n−íc cøng cho n¨ng suÊt nu«i t«m cao h¬n n−íc mÒm. §é
kiÒm ph¶n ¸nh trong n−íc cã chøa ion CO32- nhiÒu hay Ýt, trong ao nu«i t«m cã sù biÕn ®æi lín
vÒ ®é kiÒm, thÊp nhÊt 5mg/l vµ cao lªn hµng tr¨m mg/l.
§é kiÒm t¸c ®éng ®Õn hÖ ®Öm c©n b»ng pH:

NÕu thªm CO2 th× n−íc cã chøa bicarbonate hoÆc carbonate, pH sÏ gi¶m. pH gi¶m do kÕt qu¶
ph¶n øng cña ion hydrogen (H+) víi CO32- hoÆc HCO3-. Trong n−íc tù nhiªn, CO2 lµ do qu¸
tr×nh h« hÊp cña sinh vËt vµ khuyÕch t¸n tõ kh«ng khÝ vµo, sè CO2 khuyÕch t¸n tõ kh«ng khÝ
vµo kh«ng ®¸ng kÓ. L−îng CO2 t¨ng hoÆc gi¶m lµ nguyªn nh©n lµm cho pH thay ®æi.
Bicarbonate lµ hÖ ®Öm chèng l¹i thay ®æi ®ét ngét cña pH. NÕu H+ t¨ng, th× H+ ph¶n øng víi
HCO3- t¹o thµnh CO2 vµ n−íc, trong khi ®ã h»ng sè K kh«ng ®æi do ®ã pH chØ thay ®æi nhÑ.
T¨ng OH- kÕt qu¶ chØ lµm gi¶m H+ bëi v× CO2 vµ H2O ph¶n øng m¹nh h¬n víi H+, do ®ã h»ng
sè K kh«ng ®æi vµ ng¨n c¶n ®−îc sù thay ®æi lín pH. HÖ ®Öm ®−îc biÓu thÞ b»ng c«ng thøc
sau:
[HCO3-]
pH = pK1 + log
[Σ CO2]
Trong hÖ ®Öm CO2 lµ axit vµ ion HCO3- lµ d¹ng muèi. ViÖc tÝnh to¸n CO2 vµ HCO3- lµ rÊt khã
v× l−îng cña chóng rÊt nhá. Tuy nhiªn n−íc cã ®é kiÒm cao cã hÖ ®Öm m¹nh h¬n n−íc cã ®é
kiÒm thÊp.
Thµnh phÇn c¬ b¶n cña ®é kiÒm gåm: CO32-, HCO3-, OH-, SiO4-3, PO43-, NH3 vµ çc chÊt h÷u c¬
kh¸c, tuy nhiªn hµm l−îng chñ yÕu cã trong n−íc lµ CO32-, HCO3-, OH-.
CO2 trong n−íc tù nhiªn ph¶n øng víi bicarbonate cña ®¸ vµ ®Êt, nh− hai kho¸ng kiÒm lµ ®¸
v«i (CaCO3) vµ dolomite [CaMg(CO3)2]
CaCO3 + CO2 + H2O Ca2+ + 2 HCO3- (1)

CaMg(CO3)2 + 2CO2 +2H2O Ca2++ Mg2++4HCO3- (2)
Hai kho¸ng chÊt trªn khi sö dông ®Òu t¨ng ®é kiÒm, nh− dolomite (2) cho l−îng bicarbonate
t¨ng gÊp ®«i ®¸ v«i.
Trong ao nu«i t«m cã ®é kiÒm thÊp, hÖ ®Öm yÕu pH sÏ dao ®éng lín trong ngµy, cho nªn cÇn
bæ xung dolomite ®Ó n©ng cao ®é kiÒm lµm cho hÖ ®Öm m¹nh sÏ ®iÒu chØnh æn ®Þnh pH trong
ngµy.
1.1.9. Ammoniac - NH3

Ammoniac - NH3 ®−îc t¹o thµnh trong n−íc do çc chÊt th¶i cña nhµ m¸y ho¸ chÊt, sù ph©n
gi¶i çc chÊt h÷u c¬ trong n−íc vµ s¶n phÈm trao ®æi chÊt cña sinh vËt nãi chung, t«m nu«i
trong ao nãi riªng.
B¶ng 1: So s¸nh tû lÖ % NH3 kh¸c nhau trong n−íc ngät vµ n−íc lî, nhiÖt ®é 240C
Tû lÖ % cña ammonia
pH N−íc N−íc lî cã ®é mÆn (‰)
ngät 18-22 23-27 28-31
7,6 2,05 1,86 1,74 1,70
8,0 4,99 4,54 4,25 4,16
8,4 11,65 10,70 10,0 9,83
Sù tån t¹i NH3 vµ NH4+ trong n−íc phô thuéc vµo nhiÖt ®é, ®é pH vµ ®é mÆn cña n−íc (xem
b¶ng 1 vµ 2), NH3 rÊt ®éc ®èi víi t«m. N−íc cµng mang tÝnh axit (®é pH thÊp), NH3 cµng
chuyÓn sang NH4+ Ýt ®éc, m«i tr−êng cµng kiÒm NH3 cµng bÒn v÷ng vµ g©y ®éc cho t«m.
Nång ®é NH3 thÊp ë 0,09 mg/l ®· g©y cho t«m cµng xanh chËm ph¸t triÓn vµ nång ®é 0,45
mg/l sÏ lµm gi¶m tèc ®é sinh tr−ëng cña t«m he (Penaeus spp) ®i 50%. Nång ®é NH3 g©y chÕt
50% ë postlarvae t«m só: LC50-24h lµ 5,71mg/l vµ LC50-96h lµ 1,26mg/l. Nång ®é NH3 giíi
h¹n an toµn trong ao nu«i lµ 0,13mg/l (theo Chen vµ Chin, 1988).
B¶ng 2: Tû lÖ % NH3 kh¸c nhau theo pH vµ nhiÖt ®é cña n−íc ngät
pH NhiÖt ®é 0C
22 24 26 28 30 32
7,0 0,46 0,52 0,60 0,70 0,81 0,95
7,2 0,72 0,82 0,95 1,10 1,27 1,50
7,4 1,14 1,30 1,50 1,73 2,00 2,36
7,6 1,79 2,05 2,35 2,72 3,13 3,69
7,8 2,80 3,21 3,68 4,24 4,88 5,72
8,0 4,37 4,99 5,71 6,55 7,52 8,77
8,2 6,76 7,68 8,75 10,00 11,41 13,22
8,4 10,30 11,65 13,20 14,98 16,96 19,46
8,6 15,40 17,28 19,42 21,83 24,45 27,68
8,8 22,38 24,88 27,64 30,68 33,90 37,76
9,0 31,37 34,42 37,71 41,23 44,84 49,02
9,2 42,01 45,41 48,96 52,65 56,30 60,38
9,4 53,45 56,86 60,33 63,79 67,12 70,72
9,6 64,54 67,63 70,67 73,63 76,39 79,29
9,8 74,25 76,81 79,25 81,57 83,68 85,85
10,0 82,05 84,00 85,82 87,52 89,05 90,58
10,2 87,87 89,27 90,56 91,75 92,80 93,84
Bïi Quang TÒ 13
1.1.10. Nitrite- NO2

Nitrite ®−îc sinh ra do qu¸ tr×nh chuyÓn hãa tõ ®¹m ammon nhê çc vi khuÈn nit¬
(Nitrobacter):
NH4+ + O2 → NO2- + H+ + H2O
NO2- + O2 → NO3-
NÕu m«i tr−êng thiÕu oxy th× qu¸ tr×nh chuyÓn hãa ®¹m chØ ®Õn nitrite (NO2) khi ®éng vËt
thñy s¶n hÊp thu ph¶n øng víi Hemoglobin t¹o thµnh Methemoglobin:
Hb + NO2- = Met-Hb
Ph¶n øng nµy s¾t trong nh©n hemoglobin cña m¸u ç bÞ oxy hãa thµnh s¾t, kÕt qu¶
methemoglobin mÊt kh¶ n¨ng vËn chuyÓn oxy. Nitrite g©y ®éc m¸u ç vµ chuyÓn thµnh mµu
n©u. ë gi¸p x¸c cÊu t¹o hemocyanin lµ Cu trong nh©n thay s¾t. Ph¶n øng cña nitrite víi
hemocyanin kÐm, nh−ng nitrite còng cã thÓ g©y ®éc cho gi¸p x¸c. Nång ®é g©y chÕt 50% 96 h
(LC50- 96h) ë t«m n−íc ngät tõ 8,5-15,4 mg/l. T«m cµng xanh chËm ph¸t triÓn ë nång ®é
nitrite 1,8-6,2 mg/l (theo Colt, 1981). N−íc lî do cã nång ®é canxi vµ clo cao nªn ®éc tè cña
nitrite gi¶m, vÝ dô postlarvae t«m só (P. monodon) cã LC50-24h lµ 204mg/l vµ LC50-96 lµ
45mg/l (Chen vµ Chin, 1988).
1.1.11. Sulfide hydro - H2S.

H2S ®−îc sinh ra do ph©n huû çc chÊt h÷u c¬ cã chøa l−u huúnh do vi sinh vËt, ®Æc biÖt trong
®iÒu kiÖn yÕm khÝ (thiÕu oxy). KhÝ ®éc H2S ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña t«m phô thuéc vµ pH
cña n−íc, nÕu pH thÊp H2S sÏ rÊt ®éc (xem b¶ng 3). Nång ®é H2S trong ao nu«i cho phÐp lµ
0,02 mg/l.
VÝ dô t«m he (Penaeus japonicus) mÊt th¨ng b»ng khi H2S lµ 0,1-0,2 mg/l vµ chÕt khi H2S lµ
0,4 mg/l. Çc khu vùc nu«i t«m ë mét sè TØnh phÝa Nam ®· cã nhiÒu ao nu«i t«m nÒn ®¸y
kh«ng tÈy dän s¹ch hµm l−îng H2S trong n−íc ao nu«i t«m, ®Æc biÖt lµ ®¸y ao cã mïi thèi cña
H2S, ®©y lµ mét trong n÷ng nguyªn nh©n g©y cho t«m nu«i bÞ sèc, dÉn ®Õn t«m yÕu vµ chÕt.
Qua kh¶o s¸t khi hµm l−îng H2S trong n−íc lµ 0,037-0,093 mg/l th× trong líp bïn s©u 2 cm,
hµm l−îng H2S lµ 10 mg/l.
B¶ng 3: Tû lÖ % H2S kh¸c nhau theo nhiÖt ®é pH cña n−íc
pH NhiÖt ®é 0 C
22 24 26 28 30 32
5,0 99,1 99,1 99,0 98,9 98,9 98,9
5,5 97,3 97,1 96,9 96,7 96,5 96,3
6,0 92,0 91,4 90,8 90,3 89,7 89,1
6,5 78,1 77,0 75,8 74,6 73,4 72,1
7,0 53,0 51,4 49,7 48,2 46,6 45,0
7,5 26,3 25,0 23,8 22,7 21,6 20,6
8,0 10,1 9,6 9,0 8,5 8,0 7,6
8,5 3,4 3,2 3,0 2,9 2,7 2,5
9,0 1,1 1,0 1,0 0,9 0,9 0,8
1.1.12. Çc kim lo¹i nÆng:

Mét sè kim lo¹i nÆng: Fe, Cu, Zn, Hg, Pb, Al.....l−îng hoµ tan trong n−íc vµ ®¸y ao víi sè
l−îng Ýt. Çc kim lo¹i th−êng ë d¹ng muèi hoµ tan trong n−íc cøng, hoÆc çc ion kim lo¹i kÕt
tña d−íi d¹ng Cacbonat. Çc líp bïn ®¸y ao hÊp thô phÇn lín çc ion kim lo¹i lµm gi¶m ®¸ng
kÓ nång ®é ion kim lo¹i trong n−íc. TÝnh ®éc cña chóng trong n−íc th−êng thÊp, t«m chØ bÞ
¶nh h−ëng do çc nguån n−íc th¶i c«ng nghiÖp ®−a vµo thuû vùc kh«ng ®−îc xö lý (xem b¶ng
4).
B¶ng 4: §éc tÝnh cña kim lo¹i nÆng víi ®éng vËt thñy s¶n (theo Boyd, 1987)
Kim lo¹i LC50 96 h (µg/l) Giíi h¹n an toµn (µg/l)

Cadnium- Cd 80-420 10
Chromium- Cr 2.000-20.000 100
§ång- Cu 300-1.000 25
Ch×- Pb 1.000-40.000 100
Thñy ng©n- Hg 10-40 0,10
ThiÕc- Zn 1.000-10.000 100
1.1.13. Thuèc trõ s©u

Mét sè thuèc trõ s©u dïng cho n«ng nghiÖp vµ chóng ®· ®æ vµo çc dßng s«ng. L−îng g©y ®éc
tÝnh cña nhiÒu lo¹i thuèc trõ s©u th−êng tõ 5-100µm/l (Cope, 1964) vµ cã mét sè lo¹i ®éc tÝnh
ë nång ®é thÊp h¬n. M«i tr−êng nhiÔm thuèc trõ s©u cã thÓ kh«ng diÖt hµng lo¹i t«m tr−ëng
thµnh, nh−ng lµ mèi nguy cho quÇn thÓ t«m, sinh vËt thñy sinh kÐm ph¸t triÓn vµ suy tµn.
Thuèc trõ s©u nhãm Chlorinate hydrocarbon nguy hiÓm nhÊt cho t«m ç, ®éc lùc cña nhãm
nµy g©y h¹i cho c¶ ®éng vËt thñy sinh n−íc ngät vµ n−íc mÆn (xem b¶ng 5).
Thuèc diÖt cá dïng trong n«ng nghiÖp cã thÓ nhiÔm trong çc ao nu«i trång thñy s¶n. Chóng
kh«ng g©y ®éc cho ®éng vËt thñy s¶n nh−ng chóng cã thÓ g©y ®éc phytoplankton (thùc vËt
phï du). VÝ dô: Tucker (1987) cho biÕt r»ng thuèc diÖt cá Propanil [N-(3,4-dichlorophenyl)
propanamide], th−êng dïng phun vµo ruéng lóa ®Ó diÖt cá d¹i, th× chóng lµm gi¶m kh¶ n¨ng
s¶n xuÊt oxy cña nhãm thùc vËt phï du, víi nång ®é cña Propanil ë møc 20-50µg/l lµm gi¶m
25% qu¸ tr×nh s¶n sinh oxy.
B¶ng 5: §éc tÝnh cña mét sè thuèc trõ s©u víi ®éng vËt thñy s¶n (theo Boyd, 1987)
Thuèc trõ s©u LC50 96 h (µg/l) Giíi h¹n an toµn (µg/l)

Aldrin/Dieldrin 0,20-16,0 0,003
BHC 0,17-240 4,00
Chlordane 5-3.000 0,01
DDT 0,24-2,0 0,01
Endrin 0,13-12 0,004
Heptachlor 0,10-230 0,001
Toxaphene 1-16 0,005
1.2. T¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh)
MÇm bÖnh lµ çc yÕu tè h÷u sinh lµm cho t«m m¾c bÖnh gäi chung lµ t¸c nh©n g©y bÖnh.
Nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh nµy do sù c¶m nhiÔm cña t«m lµ vËt nu«i hoÆc sù x©m nhËp cu¶
chóng vµo vËt nu«i. Çc t¸c nh©n g©y ®−îc chia ra 3 nhãm:
-T¸c nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm: Virus, vi khuÈn, nÊm, Ricketsia.
-T¸c nh©n g©y bÖnh ký sinh: Nguyªn sinh ®éng vËt (®éng vËt ®¬n bµo), giun s¸n, gi¸p
x¸c...(®éng vËt ®a bµo).
-Mét sè sinh vËt h¹i t«m: t¶o ®éc, søa, ç d÷, Õch, r¾n, chim, thó...
Bïi Quang TÒ 15
1.3. VËt nu«i (t«m)
Çc nh©n tè ngo¹i c¶nh (yÕu tè v« sinh vµ h÷u sinh) t¸c ®éng th× t«m kh«ng thÓ m¾c bÖnh
®−îc mµ nã phô thuéc vµo søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ víi tõng bÖnh cña vËt nu«i: vËt nu«i
th−êng biÓu hiÖn b»ng nh÷ng ph¶n øng víi m«i tr−êng thay ®æi. Nh÷ng ph¶n øng cña c¬ thÓ
cã thÓ kÐo dµi 2-3 ngµy hoÆc 2-3 tuÇn tuú theo møc ®é cña bÖnh.
2. Mèi quan hÖ gi÷a çc nh©n tè g©y bÖnh ë t«m.

T«m sèng ®−îc ph¶i cã m«i tr−êng sèng tèt, ®ång thêi chóng còng ph¶i cã kh¶ n¨ng thÝch øng
víi m«i tr−êng. NÕu m«i tr−êng sèng cña t«m x¶y ra nh÷ng thay ®æi kh«ng cã lîi cho chóng,
nh÷ng con nµo thÝch øng sÏ duy tr× ®−îc cuéc sèng, nh÷ng con nµo kh«ng thÝch øng th× sÏ m¾c
bÖnh hoÆc chÕt. T«m m¾c bÖnh lµ kÕt qu¶ t¸c dông lÉn nhau gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr−êng sèng.
V× vËy, nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh cho t«m gåm 3 nh©n tè sau:
• M«i tr−êng sèng (1): To, ®é trong, S‰, O2, pH, CO2, ®é kiÒm, NH3, NO2, H2S, kim lo¹i
nÆng, thuèc trõ s©u..., nh÷ng yÕu tè nµy thay ®æi bÊt lîi cho t«m vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho t¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh) dÉn ®Õn t«m dÔ m¾c bÖnh.
• T¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh- 2): Virus, Vi khuÈn, NÊm, Ký sinh trïng vµ nh÷ng sinh
vËt h¹i kh¸c.
• VËt nu«i (3) cã søc ®Ò kh¸ng hoÆc mÉn c¶m víi çc t¸c nh©n g©y bÖnh lµ cho t«m chèng
®−îc bÖnh hoÆc dÔ m¾c bÖnh.
Mèi quan hÖ cña çc nh©n tè g©y bÖnh khi ®ñ ba nh©n tè 1,2,3 th× t«m míi cã thÓ m¾c bÖnh
(S¬ ®å 1): nÕu thiÕu 1 trong 3 nh©n tè th× t«m kh«ng bÞ m¾c bÖnh. Tuy t«m cã mang mÇm
bÖnh nh−ng m«i tr−êng thuËn lîi cho t«m vµ b¶n th©n t«m cã søc ®Ò kh¸ng víi mÇm bÖnh th×
bÖnh kh«ng thÓ ph¸t sinh ®−îc. §Ó ng¨n c¶n nh÷ng nh©n tè trªn kh«ng thay ®æi xÊu cho t«m
th× con ng−êi, kü thuËt nu«i ph¶i t¸c ®éng vµo 3 yÕu tè nh−: c¶i t¹o ao tèt, tÈy trïng ao hå diÖt
mÇm bÖnh, th¶ gièng tèt, cung cÊp thøc ¨n ®Çy ®ñ vÒ chÊt vµ l−îng th× bÖnh rÊt khã xuÊt hiÖn.
Khi n¾m ®−îc 3 nh©n tè trªn cã mèi quan hÖ mËt thiÕt, do ®ã xem xÐt nguyªn nh©n g©y bÖnh
cho t«m kh«ng nªn kiÓm tra mét yÕu tè ®¬n ®éc nµo mµ ph¶i xÐt c¶ 3 yÕu tè: m«i tr−êng,
mÇm bÖnh, vËt nu«i. §ång thêi khi ®−a ra biÖn ph¸p phßng vµ trÞ bÖnh còng ph¶i quan t©m
®Õn 3 nh©n tè trªn, nh©n tè nµo dÔ lµm chóng ta xö lý tr−íc. VÝ dô thay ®æi m«i tr−êng tèt cho
t«m lµ mét biÖn ph¸p phßng bÖnh. Tiªu diÖt mÇm bÖnh b»ng ho¸ chÊt, thuèc sÏ ng¨n chÆn
®−îc bÖnh kh«ng ph¸t triÓn nÆng. Cuèi cïng chän nh÷ng gièng t«m cã søc ®Ò kh¸ng víi
nh÷ng bÖnh th−êng gÆp g©y nguy hiÓm cho t«m.
H×nh 1: Mèi quan hÖ gi÷a çc nh©n tè g©y bÖnh: vïng xuÊt hiÖn bÖnh (mµu ®á) cã ®ñ ba yÕu
tè g©y bÖnh 1,2,3
MÇm
bÖnh
2
M«i 2+3
tr−êng
1
VËt
nu«i
3
H×nh 2: Kh«ng xuÊt hiÖn bÖnh do m«i tr−êng tèt, kh«ng ®ñ ba yÕu tè g©y bÖnh
M«i
tr−êng
1
MÇm
1+3 bÖnh
2
VËt
nu«i
3
H×nh 3: Kh«ng xuÊt hiÖn bÖnh do kh«ng cã mÇm bÖnh, kh«ng ®ñ ba nh©n tè g©y bÖnh.
M«i MÇm
1+2
tr−êng bÖnh
1 2
VËt
nu«i
3
H×nh 4: Kh«ng xuÊt hiÖn bÖnh do vËt nu«i cã søc ®Ò kh¸ng cao, kh«ng ®ñ ba yÕu tè g©y bÖnh
Bïi Quang TÒ 17
3. Lµm thÕ nµo ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh cho t«m.

§Ó phßng trÞ bÖnh ®−îc tèt, tr−íc tiªn ph¶i chÈn ®o¸n ®−îc bÖnh míi cã thÓ ®Ò ra ®−îc çc
biÖn ph¸p phßng trÞ bÖnh cã h÷u hiÖu. Çc b−íc tiÕn hµnh chÈn ®o¸n bÖnh nh− sau:
3.1. KiÓm tra hiÖn tr−êng
Ao nu«i t«m m¾c bÖnh kh«ng nh÷ng biÓu hiÖn çc dÊu hiÖu bÖnh lý trªn c¬ thÓ, mµ cßn thÓ
hiÖn çc hiÖn t−îng trong ao. §iÒu kiÖn m«i tr−êng tèt kho¶ng sau 20 ngµy th¶ t«m post, ban
ngµy khã nh×n thÊy t«m b¬i. Khi t«m bÞ sèc do m«i tr−êng xÊu hoÆc bÞ nhiÔm bÖnh th× chóng
th−êng næi lªn mÆt n−íc hoÆc tËp trung ë ven bê. T«m khoÎ th−êng ban ngµy vïi m×nh d−íi
®¸y ao, khi mÆt trêi lÆn t«m b¬i lªn tÇng n−íc kiÕm måi. Vµo ban ®ªm tr−íc khi cho ¨n, cÇn
kiÓm tra bê ao ®Ó xem cã t«m t¹i ®ã hay kh«ng. Dïng ®Ìn pin chiÕu s¸ng nÕu m¾t t«m ®á vµ
b¬i ®i lµ t«m khoÎ. T«m bÖnh sÏ th−êng næi ®Çu ë bê ao vµ m¾t cã mµu t¸i nh¹t. NÕu m¾t gÇn
nh− tr¾ng th× chóng ®· bÞ nhiÔm bÖnh nÆng. Khi ®i kiÓm tra t«m nÕu thÊy t«m yÕu th× cÇn b¾t
lo¹i bá nh÷ng con t«m yÕu ®ã vµ cã biÖn ph¸p sö lý ngay
3.1.1. §iÒu tra t×nh h×nh qu¶n lý ch¨m sãc.

T«m bÞ bÖnh cã liªn quan ®Õn t×nh h×nh ch¨m sãc vµ qu¶n lý ao: l−îng thøc ¨n kÐm phÈm
chÊt, cho ¨n qu¸ nhiÒu... dÉn ®Õn chÊt l−îng n−íc thay ®æi, oxy hoµ tan gi¶m çc chÊt ®éc
t¨ng cao nh− ammoniac, H2S ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña t«m. Ao nghÌo dinh d−ìng, t¶o tµn
lôi, thøc ¨n tù nhiªn kh«ng ®ñ còng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña t«m.
3.1.2. §iÒu tra t×nh h×nh biÕn ®æi thêi tiÕt, khÝ hËu vµ thuû ho¸
Trong mïa vô nu«i t«m kh«ng thÝch hîp: nãng qu¸ l¹nh qu¸, m−a giã thÊt th−êng, thuû triÒu
kiÖt... ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè ngo¹i c¶nh ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña t«m. Do ®ã chóng ta cÇn
theo dâi thêi gian tr−íc ®ã tõ 5-7 ngµy vÒ chÕ ®é thuû lý ho¸: nhiÖt ®é, ®é muèi, pH, ®é trong,
oxy hoµ tan, ammoniac, H2S ®Ó ph©n tÝch so s¸nh víi tiªu chuÈn cho phÐp.
3.2. KiÓm tra t«m
Qu¸ tr×nh ph¸t sinh bÖnh cã 2 lo¹i: bÖnh cÊp tÝnh vµ bÖnh m¹n tÝnh:
BÖnh cÊp tÝnh: t«m cã mµu s¾c vµ thÓ tr¹ng kh«ng kh¸c víi b×nh th−êng, th−êng cã dÊu hiÖu
bÖnh ®Æc tr−ng. T«m bÞ bÖnh cã thÓ chÕt ngay vµ tû lÖ chÕt t¨ng lªn rÊt nhanh, trong thêi gian
ng¾n ®¹t ®Õn ®Ønh cao nhÊt (2-5 ngµy), vÝ dô nh− bÖnh ®èm tr¾ng, bÖnh ®Çu vµng, bÖnh ph¸t
s¸ng.
BÖnh m¹n tÝnh: t«m bÞ bÖnh m¹n tÝnh th−êng mµu s¾c h¬i tèi ®en, thÓ tr¹ng gÇy yÕu, chËm lín,
t«m t¸ch ®µn bêi lê ®ê trªn mÆt n−íc hoÆc quanh bê ao, tû lÖ chÕt t¨ng lªn tõ tõ, trong mét
thêi gian dµi míi ®¹t ®Ønh cao (2-3 tuÇn cã thÓ 1-2 th¸ng). VÝ dô bÖnh MBV, bÖnh ¨n mßn vá,
bÖnh nÊm.
Dùa vµo çc dÊu hiÖu bÖnh cña t«m, cÇn quan s¸t çc thay ®æi cña t«m nh− sau:
3.2.1. Mµu s¾c t«m

Mµu s¾c cña t«m b×nh th−êng sÏ liªn quan víi çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng n−íc. Ch¼ng h¹n ë
nh÷ng ao c¹n hoÆc n−íc trong t«m cã khuynh h−íng sËm mµu (h×nh 5B) h¬n t«m ë n−íc s©u
hoÆc n−íc Ýt trong. Tuy nhiªn sù thay ®æi vÒ mµu s¾c còng cã thÓ lµ mét dÊu hiÖu vÒ søc khoÎ
cña t«m.
T«m bÞ sèc hoÆc bÞ bÖnh th−êng thay ®æi mµu s¾c, vÝ dô t«m chuyÓn mµu ®á (h×nh 5A) th× cã
thÓ lµ do sù phãng thÝch s¾c tè caroten bëi sù ho¹i tö gan tôy vµ dÜ nhiªn lµ t«m chÕt th−êng cã
mµu ®á. Nh÷ng con t«m cßi hay chËm lín th−êng thÊy mét vÕt ®á n©u hoÆc tr¾ng däc l−ng
(h×nh 5C) do sù tËp trung s¾c tè mµu n©u vµng. T«m ñ bÖnh th−êng cã vá cøng vµ tèi mµu.
T«m ®ang ë trong giai ®o¹n bÖnh nÆng sÏ cã c¬ mµu tr¾ng ®ôc hoÆc h¬i ®á
A B C
H×nh 5: A- T«m xÉm mµu do ®é s©u n−íc ao qu¸ n«ng; B- t«m cã vÕt ®á n©u ë däc l−ng; C-
t«m chuyÓn mµu ®á vá vµ çc ch©n.
HÇu hÕt çc vÕt th−¬ng ë t«m sÏ chuyÓn mµu ®en hay n©u chØ sau mét thêi gian ng¾n. §ã lµ do
sù sinh ra çc s¾c tè ®en hay n©u sËm (melanin) ®Ó chèng l¹i vi sinh vËt (v× cã tÝnh ®éc) vµ
b¶o vÖ t«m khái nhiÔm bÖnh. Ngoµi sù chuyÓn mµu ®en, cã mét sè tr−êng hîp kh«ng b×nh
th−êng kh¸c cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn phÇn phô. PhÇn phô cã thÓ bÞ cong hoÆc bÞ g·y vµ ®«i cã
thÓ bÞ s−ng phång lªn. HiÖn t−îng s−ng lªn nh− vËy th−êng lµ hËu qu¶ cña sù nhiÔm trïng tõ
nh÷ng vïng ®¸y ao bÞ « nhiÔm bëi chÊt th¶i.
3.2.2. Nh÷ng biÕn ®æi ë ruét, gan tuþ

T«m bÖnh nÆng th× dõng ¨n vµ nh÷ng con ®ang èm sÏ ¨n Ýt h¬n b×nh th−êng. Ruét kh«ng cã
thøc ¨n lµ dÊu hiÖu cña t«m bÖnh trong khi nh÷ng con t«m cã Ýt thøc ¨n trong ruét cã thÓ ë
giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh. Ruét còng cã thÓ cã mµu tr¾ng h¬n hay ®á h¬n so víi mµu b×nh
th−êng cña mµu thøc ¨n viªn. Mµu ®á cã thÓ lµ do t«m ¨n nh÷ng ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng
cã mµu ®á trong ao nh− giun nhiÒu t¬. NÕu ruét cã mµu ®á kh«ng ph¶i do giun nhiÒu t¬ th× ®ã
lµ dÊu hiÖu cho biÕt t«m ®· ¨n x¸c cña çc con t«m chÕt trong ao vµ ®iÒu nµy chøng tá r»ng
trong ao ®· cã t«m chÕt. Mµu s¾c cña hÖ gan tuþ còng cã thÓ thay ®æi vµ nguy hiÓm nhÊt lµ
mµu vµng mµ ta th−êng gäi lµ bÖnh ®Çu vµng.
3.2.3. HiÖn t−îng mÒm vá

Mét dÊu hiÖu kh¸c th−êng thÊy lµ t«m bÞ mÒm vá kinh niªn. Th«ng th−êng vá t«m cøng l¹i
sau khi lét x¸c 24 giê. NÕu vá
kh«ng cøng ®−îc th× nã sÏ bÞ nh¨n
vµ biÕn d¹ng (h×nh 6) vµ trë nªn
mÉn c¶m h¬n víi çc bÖnh.
Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y hiÖn
t−îng mÒm vá nh−:
- Thøc ¨n h«i thèi, kÐm chÊt l−îng
(nÊm Asperrgillus trong thøc ¨n)
hoÆc thiÕu thøc ¨n
- Th¶ gièng mËt ®é cao
- pH thÊp
- Hµm l−îng l©n trong n−íc thÊp
- Thuèc trõ s©u
H×nh 6: T«m cµng xanh bÞ mÒm vá
Bïi Quang TÒ 19
3.2.4. Sinh vËt b¸m

Mét trong nh÷ng dÊu hiÖu th«ng th−êng nhÊt cña søc khoÎ kÐm lµ hiÖn t−îng ®ãng rong (sinh
vËt b¸m- h×nh 7) hay sù ph¸t triÓn cña çc vi sinh vËt trªn bÒ mÆt c¬ thÓ t«m. Khi çc sinh vËt
b¸m trªn vá, chóng th−êng cã khuynh h−íng thu gom nh÷ng chÊt vÈn cÆn vµ bÒ ngoµi t«m cã
mµu xanh rªu hoÆc bïn. NÕu t«m kháe th× nã sÏ tù lµm s¹ch c¬ thÓ ®Òu ®Æn vµ sau khi lét x¸c
th× hiÖn t−îng ®ãng rong sÏ mÊt ®i nh−ng ®èi víi t«m yÕu th× sù tù lµm s¹ch vµ lét x¸c kÐm
th−êng xuyªn h¬n. N−íc ao nu«i bÈn th× ngoµi sù ¶nh h−ëng tíi søc kháe t«m, cßn cung cÊp
nhiÒu chÊt dinh d−ìng cho çc sinh vËt g©y bÖnh vµ v× vËy lµm t¨ng sù ph¸t triÓn cu¶ sinh vËt
b¸m trªn c¬ thÓ t«m.
H×nh 7: T«m bÞ sinh vËt b¸m (®ãng rong) dµy ®Æc trªn th©n
H×nh 8: T«m ®en mang
H×nh 9: T«m ®á mang do thiÕu oxy hoÆc bÞ bÖnh nhiÔm khuÈn
3.2.5. Nh÷ng biÕn ®æi mang

Khi t«m khoÎ th−êng gi÷ mang rÊt s¹ch, nh−ng t«m bÖnh hay yÕu th× mang cã mµu n©u do
qu¸ trÝnh tù lµm s¹ch kÐm nªn çc chÊt bÈn b¸m vµo mang vµ cã thÓ nh×n thÊy qua vá ®Çu
ngùc.NÕu mang thùc sù bÞ tæn th−¬ng th× mang t«m cã mµu ®en (h×nh 8). Mang t«m còng cã
thÓ cã mµu ®en trªn mang hoÆc ë bªn trong vá gi¸p do çc muèi s¾t tÝch tô l¹i. NÕu mang cã
mµu hång (h×nh 9) th× cã thÓ do t«m sèng trong m«i tr−êng cã hµm l−îng oxy hoµ tan thÊp
(<3mg/l).
3.2.6. Nh÷ng biÕn ®æi ë c¬

C¬ bông cña t«m sÏ kh«ng lÊp ®Çy vá gi¸p nÕu bÞ ®ãi kÐo dµi ngay sau khi lét x¸c. C¬ t«m
(thÞt) sÏ trë nªn ®ôc bëi nÕu cã hiÖn t−îng sèc cÊp tÝnh, nhiÔm nÊm hoÆc nhiÔm vi bµo tö (h×nh
8). Sù nhiÔm khuÈn m·n tÝnh côc bé sÏ g©y thµnh nh÷ng vÕt th−¬ng ®en trong c¬.
H×nh 8: T«m só tr¾ng (®ôc) th©n
3.3. Thu mÉu cè ®Þnh ®Ó ph©n lËp vi khuÈn, nÊm, virus, ký sinh trïng.
Cã mét sè bÖnh kh«ng thÓ ph©n tÝch t¹i hiÖn tr−êng ®−îc, chóng ta ph¶i cè ®Þnh ph©n tÝch m«
bÖnh häc hoÆc thu mÉu ®Ó nu«i cÊy ph©n lËp vi khuÈn, nÊm hoÆc thö test PCR... Çc mÉu nµy
®−îc göi vÒ çc phßng thÝ nghiÖm cã ®ñ trang thiÕt bÞ nh− çc viÖn nghiªn cøu chuyªn ngµnh
thuû s¶n (ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n 1, 2).
Bïi Quang TÒ 21
Ch−¬ng 2
BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m

1. T¹i sao ph¶i phßng bÖnh cho t«m.
T«m sèng trong n−íc nªn vÊn ®Ò phßng bÖnh kh«ng gièng gia sóc trªn c¹n.
Mçi khi trong ao t«m bÞ bÖnh, kh«ng thÓ ch÷a tõng con mµ ph¶i tÝnh c¶ ao hay träng l−îng
c¶ ®µn ®Ó ch÷a bÖnh nªn tÝnh l−îng thuèc khã chÝnh x¸c, tèn kÐm nhiÒu.
Çc lo¹i thuèc ch÷a bÖnh ngo¹i ký sinh cho t«m th−êng phun trùc tiÕp xuèng n−íc chØ ¸p
dông víi çc ao diÖn tÝch nhá, cßn çc thuû vùc cã diÖn tÝch mÆt n−ãc lín kh«ng sö dông
®−îc.
Çc lo¹i thuèc ch÷a bÖnh bªn trong c¬ thÓ t«m th−êng ph¶i trén vµo thøc ¨n, nh−ng lóc bÞ
bÖnh, t«m kh«ng ¨n, nªn dï cã sö dông lo¹i thuèc tèt sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶.
Cã mét sè thuèc khi ch÷a bÖnh cho t«m cã thÓ tiªu diÖt ®−îc nguån gèc g©y bÖnh nh−ng
kÌm theo ph¶n øng phô. §Æc biÖt nh÷ng con khoÎ m¹nh còng ph¶i dïng thuèc lµm ¶nh h−ëng
®Õn sinh tr−ëng.
V× vËy çc nhµ nu«i trång thuû s¶n lu«n lu«n ®Æt vÊn ®Ò phßng bÖnh cho t«m lªn hµng ®Çu
hay nãi mét çch kh¸c phßng bÖnh lµ chÝnh, ch÷a bÖnh khi cÇn thiÕt.
C«ng t¸c phßng bÖnh cho t«m cÇn ph¶i sö dông çc biÖn ph¸p tæng hîp nh− sau:
C¶i t¹o vµ vÖ sinh m«i tr−êng nu«i t«m
Tiªu diÖt nguån gèc g©y bÖnh cho t«m - mÇm bÖnh
T¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ t«m – vËt nu«i.
2. BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m nu«i.
2.1. C¶i t¹o vµ vÖ sinh m«i tr−êng nu«i t«m.
2.1.1. X©y dùng tr¹i nu«i vµ ao nu«i t«m ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn phßng bÖnh
§Þa ®iÓm thiÕt kÕ x©y dùng çc tr¹m tr¹i nu«i t«m, lý
t−ëng nhÊt phÝa tr−íc khu vùc nu«i t«m nªn cã rõng
ngËp mÆn ®Ó läc çc chÊt « nhiÔm tõ biÓn vµo vµ läc
çc chÊt th¶i ra tõ çc ao nu«i t«m ra. Nguån n−íc cã
quanh n¨m vµ n−íc s¹ch, kh«ng ®éc h¹i. Kh«ng cã
çc nguån n−íc th¶i ®æ vµo, nhÊt lµ nguån n−íc th¶i
çc nhµ m¸y c«ng nghiÖp, nÕu cã ph¶i tÝnh ®Õn kh¶
n¨ng c¶i t¹o ®Ó tr¸nh t«m khái bÞ dÞch bÖnh vµ chÕt
ng¹t bëi thiÕu oxy. §Êt ®Ó x©y dùng bê vµ ®¸y ao,
chóng ta cÇn ph¶i chó ý nÒn ®¸y ao, ®Êt kh«ng cã
nhiÒu chÊt h÷u c¬ nh− dÔ c©y rõng ngËp mÆn (h×nh
10). §Êt kh«ng x× phÌn vµ ph¶i gi÷ ®−îc n−íc, tèt nhÊt
lµ ®Êt thÞt pha çt.
H×nh 10: §¸y ao mµu ®en do cã nhiÒu rÔ c©y (mïn b·), kh«ng nªn dïng lµm ®¸y ao nu«i t«m
X©y dùng hÖ thèng c«ng tr×nh nu«i t«m gi÷a çc ao nªn cã hÖ thèng m−¬ng dÉn n−íc vµo
tho¸t n−íc ra ®éc lËp. Nh− vËy gi¸ trÞ c«ng tr×nh cã cao h¬n nh−ng phï hîp víi c«ng t¸c
phßng vµ trÞ bÖnh cho t«m. Mçi khi cã mét ao t«m bÞ bÖnh dÔ dµng çch ly kh«ng l©y nhiÔm
bÖnh cho çc ao kh¸c. Nªn sö dông mét diÖn tÝch nhÊt ®Þnh ®Ó chøa çc chÊt th¶i sau mçi chu
kú nu«i, ng¨n chÆn çc mÇm bÖnh lan truyÒn ra xung quanh. §èi víi çc khu vùc nu«i t«m
th©m canh (c«ng nghiÖp) cÇn ph¶i x©y dùng ao chøa (ao l¾ng vµ läc) diÖn tÝch chiÕm tõ 15-
20% vµ ao xö lý n−íc th¶i (10-15% diÖn tÝch).
2.1.2. C¶i t¹o ao nu«i t«m:

TÈy dän ao tr−íc khi −¬ng nu«i: Th¸o c¹n, vÐt bïn (röa ®¸y ao), ph¬i kh« (hoÆc röa chua)
vµ khö trïng ao víi môc ®Ých:
• DiÖt ®Þch h¹i vµ sinh vËt lµ vËt nu«i trung gian sinh vËt c¹nh tranh thøc ¨n cña t«m, ç. nh−
çc loµi ç d÷, ç t¹p, gi¸p x¸c, c«n trïng, nßng näc, sinh vËt ®¸y..
• DiÖt sinh vËt g©y bÖnh cho t«m, nh− çc gièng loµi vi sinh vËt: Vi khuÈn, nÊm vµ çc loµi
ký sinh trïng.
• C¶i t¹o chÊt ®¸y lµm t¨ng çc muèi dinh d−ìng, gi¶m chÊt ®éc tÝch tô ë ®¸y ao.
• §¾p l¹i lç rß rØ, tr¸nh thÊt tho¸t n−íc trong ao, xo¸ bá n¬i Èn nÊp cña sinh vËt h¹i t«m.
H×nh 11: Th¸o c¹n ®¸y ao

H×nh 12: Hót bïn ®¸y ao
H×nh 14: Cµo ®¸y ao ®Ó ph¬i kh«

H×nh 13: Röa ®¸y ao b»ng b¬m ¸p
lùc cao
Bïi Quang TÒ 23
H×nh 15: KiÓm tra ®¸y ao sau khi ph¬i kh«
2.1.3. Çc biÖn ph¸p khö trïng ao:

Dïng v«i nung (CaO) ®Ó khö trïng :
Ao sau khi ®· th¸o c¹n n−íc, vÐt bïn, ph¬i kh« th× dïng v«i nung (v«i bét hoÆc v«i t«i) ®Ó
khö trïng (h×nh 16). LiÒu l−îng dïng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn m«i tr−êng th«ng th−êng dïng
700 – 1.500 kg/ha. V«i r¶i kh¾p ®¸y ao vµ xung quanh bê (h×nh 17). Sau khi bãn v«i mét ngµy
cÇn dïng bµn trang hoÆc bõa ®¶o ®Òu råi ph¬i n¾ng mét tuÇn míi th¶ t«m vµo −¬ng nu«i.
Cã mét sè ao qu¸ tròng kh«ng th¸o c¹n ®−îc th× cho v«i xuèng ao cßn ®Çy n−íc, nÕu n−íc s©u
1m, dïng kho¶ng 200 kg - 220 kg
v«i/ha.
NÕu ®¸y ao x× phÌn th× ph¶i röa chua 3-

5 lÇn, sau ®ã bãn v«i kh¾p ®¸y ao.
Dïng v«i nung khö trïng ao kh«ng

nh÷ng tiªu diÖt ®−îc mÇm bÖnh mµ cßn
cã t¸c dông c¶i t¹o ®¸y ao, pH cña n−íc
æn ®Þnh, lµm giµu chÊt dinh d−ìng
trong m«i tr−êng nu«i. §èi víi lång bÌ
nu«i t«m, cã thÓ dïng n−íc v«i lo·ng,
quÐt trong vµ ngoµi ®Ó khö trïng. V«i
nung dÔ kiÕm, rÎ tiÒn vµ dÔ sö dông, cã
hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. H×nh 16: bãn v«i khö trïng ®¸y ao nu«i t«m
H×nh 17: V«i ®−îc r¶i kh¾p ®¸y vµ bê ao

Dïng Clorua v«i Ca(OCl)2 hoÆc çc lo¹i thuèc cã ho¹t chÊt lµ Clo khö trïng ao vµ dông
cô nu«i
LiÒu l−îng dïng c¨n cø vµo khèi l−îng n−íc trong ao, th−êng dïng 50gam/m3 (50 ppm) cho
Ca(OCl)2 vµo s« nhùa ®Ó cho tan sau ®ã phun xuèng ao vµ dïng qu¹t n−íc ®Ó Ca(OCl)2 trén
®Òu ph¸t huy t¸c dông tèt h¬n. Sau khi phun xuèng 1 tuÇn cã thÓ th¶ t«m v× ®éc lùc ®· gi¶m,
nÕu cã ®iÒu kiÖn dïng test thö d− l−îng clo cßn trong n−íc. Çc bÓ, dông cô −¬ng nu«i Êu
trïng khö trïng b»ng Ca(OCl)2 nång ®é 200-220ppm (200-220gam/m3 n−íc) thêi gian ng©m
qua 1 ®ªm. Ca(OCl)2 cã kh¶ n¨ng diÖt vi khuÈn, sinh vËt g©y bÖnh, diÖt ç t¹p, nßng näc, trai
èc, c«n trïng. Ca(OCl)2 cã t¸c dông diÖt trïng, diÖt t¹p nh− v«i nung, dïng sè l−îng Ýt, nh−ng
®éc lùc gi¶m nhanh, kh«ng cã t¸c dông cÊp chÊt dinh d−ìng cho thuû vùc nu«i t«m.
Dïng qu¶ bå hßn, rÔ c©y thuèc ç, saponin

Dïng qu¶ bå hßn vµ c©y thuèc ç diÖt t¹p hiÖu qu¶ cao v× trong chóng cã ®éc tè ph¸ vì hång
cÇu cña ç t¹p. Ao ®· t¸t c¹n dïng 40kg/ha NÕu ao n−íc s©u 1m dïng 60 - 75kg/ha. RÔ c©y
thuèc ç dïng 4gam kh«/m3n−íc. Saponin dïng kho¶ng 10-15g/m3 n−íc.
2.1.4. VÖ sinh m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh nu«i t«m
VÖ sinh m«i tr−êng nu«i b»ng c¬ häc:

Trong qu¸ tr×nh nu«i t«m th−¬ng phÈm thøc ¨n thõa vµ ph©n t«m ®· g©y « nhiÔm m«i tr−êng
nu«i, ®Æc biÖt lµ thêi gian cuèi chu kú nu«i. Nh÷ng s¶n phÈm khÝ ®éc nh−: H2S, NH3 ¶nh
h−ëng trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ cña t«m nu«i. BiÖn ph¸p dïng hÖ thèng m¸y qu¹t n−íc (h×nh 18)
®Ó t¨ng c−êng hµm l−îng oxy hoµ tan trong ao, ®Æc biÖt lµ tÇng ®¸y, t¹o ®iÒu kiÖn cho vi sinh
vËt hiÕu khÝ ph¸t triÓn sÏ lµm gi¶m thiÓu l−îng khÝ ®éc trong ao. Sôc khÝ m¹nh còng sÏ lµm
çc khÝ ®éc tho¸t ra khái ao, ®ång thêi gom çc chÊt th¶i trong ao vµo mét n¬i nhÊt ®Þnh, gióp
si ph«ng ®¸y rót çc çc chÊt th¶i ra khái ao
nu«i tèt h¬n.
VÖ sinh m«i tr−êng b»ng ho¸ d−îc:

VÖ sinh m«i tr−êng n−íc nu«i t«m th−êng
xuyªn b»ng v«i bét (v«i nung ®Ó h¶) tuú theo
pH cña n−íc ao. V«i cã t¸c dông cung cÊp Ca++
cho ao, æn ®Þnh pH, khö trïng lµm s¹ch n−íc ao.
NÕu pH <7 dïng 2 kg v«i/100m3; pH tõ 7-8,0 cã
thÓ dïng 1 kg v«i/100m3, ®Þnh kú bãn tõ 2-4
lÇn/th¸ng; pH >8,0 dïng bét ®¸ v«i (CaCO3)
hoÆc v«i ®en-CaMg(CO3)2 ®Ó bãn lµ 1kg/100m3.
§èi víi ao nu«i th©m canh cã thÓ dïng v«i ®en-

Dolomite (Ca vµ Mg), chó ý chÊt l−îng v«i ®en
vµ nguån gèc. Trong qu¸ tr×nh nu«i t«m nªn
th−êng xuyªn bãn v«i 2-4 lÇn/th¸ng víi liÒu
l−îng 1-2kg/100m3 n−íc(100-200kg/ha víi ®é
s©u 1m). H×nh 18: m¸y qu¹t n−íc trong ao nu«i t«m
Dïng mét sè ho¸ d−îc cã tÝnh oxy ho¸ m¹nh phun vµo ao: thuèc tÝm (KMnO4) nång ®é 2-
5g/m3 hoÆc Benzalkonium Chloride (BKC) nång ®é tõ 0,1-0,5 g/m3 ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh
oxy ho¸ çc khÝ ®éc (H2S, NH3) thµnh çc vËt chÊt ®¬n gi¶n kh«ng ®éc.
Bïi Quang TÒ 25
VÖ sinh m«i tr−êng b»ng sinh häc:

Khi nu«i t«m n¨ng suÊt cao cã thÓ dïng mét sè chÕ phÈm sinh häc ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng
nu«i t«m. T¸c dông cña chÕ phÈn sinh häc (xem môc 5.4 ch−¬ng 3):
- C¶i thiÖn chÊt n−íc, æn ®Þnh pH, c©n b»ng hÖ sinh th¸i trong ao.
- Lo¹i çc chÊt th¶i chøa nitrogen trong ao nu«i, nh÷ng chÊt th¶i nµy g©y ®éc cho ®éng vËt
thñy s¶n. Sau ®ã chóng ®−îc chuyÓn hãa thµnh sinh khèi lµm thøc ¨n cho çc ®éng vËt thñy
s¶n.
- Gi¶m bít bïn ë ®¸y ao.
- Gi¶m çc vi khuÈn g©y bÖnh nh−: Vibrio spp, Aeromonas spp vµ çc lo¹i virus kh¸c nh− g©y
bÖnh MBV, ®èm tr¾ng, ®Çu vµng…
- H¹n chÕ sö dông hãa chÊt vµ kh¸ng sinh cho t«m nu«i.
2.2. Tiªu diÖt nguån gèc g©y bÖnh cho t«m
2.2.1. Khö trïng c¬ thÓ t«m.

Ao ®· ®−îc tÈy dän s¹ch sÏ vµ khö trïng ®¸y ao, n−íc míi th¸o vµo ao còng ®· läc kü nh−ng
t«m gièng cã thÓ mang mÇm bÖnh vµo ao hå. Do vËy nguån t«m gièng th¶ vµo thuû vùc cÇn
tiÕn hµnh kiÓm dÞch, nÕu cã sinh vËt g©y bÖnh ký sinh trªn c¬ thÓ t«m th× tuú theo kÕt qu¶
kiÓm tra mµ chän thuèc trÞ bÖnh cho thÝch hîp. Th−êng dïng cho t«m b»ng çc lo¹i thuèc sau:
- Formalin 100-200ppm t¾m thêi gian 30-60 phót
- Xanh Malachite 1-4ppm t¾m thêi gian 30-60 phót
2.2.2. Khö trïng thøc ¨n

Thøc ¨n lµ ®éng vËt t−¬i nªn röa s¹ch, tèt nhÊt lµ nÊu chÝn. Ph©n h÷u c¬ cÇn ñ víi 1% v«i sau
®ã míi sö dông. Xung quanh n¬i cho ¨n, thøc ¨n thõa thèi r÷a g©y nhiÔm bÈn, t¹o ®iÒu kiÖn
cho sinh vËt g©y bÖnh ph¸t triÓn. Do ®ã thøc ¨n thõa ph¶i vít bá hoÆc lµm s¹ch vµ khö trïng
®Þa ®iÓm cho ¨n. Lµm s¹ch n¬i t«m ®Õn ¨n cã thÓ dïng thuèc nµo hay sè l−îng nhiÒu Ýt cßn
tuú thuéc vµo chÊt n−íc, ®é s©u, nhiÖt ®é n−íc, diÖn tÝch n¬i cho t«m ¨n vµ t×nh h×nh ph¸t sinh
bÖnh t«m cña c¬ së trong mÊy n¨m gÇn ®©y. Tèt nhÊt lµ ®¸y ao nu«i t«m lu«n ph¶i lµm s¹ch
b»ng c¬ häc, hãa d−îc hoÆc sinh häc môc 2.1.4 ®· nªu.
2.2.3. Khö trïng dông cô.

Sinh vËt g©y bÖnh cã thÓ theo dông cô l©y lan bÖnh tõ ao bÓ bÞ bÖnh sang ao, bÓ t«m khoÎ. V×
vËy dông cô cña nghÒ nu«i nªn dïng riªng biÖt tõng ao, bÓ. NÕu thiÕu th× sau ®ã khi sö dông
xong ph¶i cã biÖn ph¸p khö trïng míi ®em dïng cho ao, bÓ kh¸c. Dông cô ®¸nh b¾t dông cô
b»ng gç, quÇn ¸o khi léi ao ph¶i dïng dung dÞch Ca(OCl)2 200ppm ®Ó ng©m Ýt nhÊt 1 giê vµ
röa s¹ch míi dïng.
2.2.4. Dïng thuèc phßng tr−íc mïa ph¸t triÓn bÖnh.

§¹i bé phËn çc lo¹i bÖnh cña t«m ph¸t triÓn m¹nh trong çc mïa vô nhÊt ®Þnh, th−êng m¹nh
nhÊt vµo mïa xu©n ®Çu hÌ bÖnh cña t«m ph¸t triÓn, cuèi chu kú nu«i t«m th−¬ng phÈm bÖnh
còng ph¸t triÓn m¹nh, do ®ã ph¶i cã biÖn ph¸p dïng thuèc phßng ngõa dÞch bÖnh. h¹n chÕ
®−îc tæn thÊt.
Dïng thuèc ®Ó phßng çc bÖnh ngo¹i ký sinh:

Tr−íc mïa ph¸t sinh bÖnh dïng thuèc r¾c kh¾p ao ®Ó phßng bÖnh, th−êng ®¹t kÕt qu¶ tèt.
§Þnh kú dïng thuèc ®óng nång ®é ®Ó tiªu diÖt çc mÇm bÖnh pht¸ triÓn ë m«i tr−êng vµ trªn
th©n t«m.
Dïng thuèc phßng çc bÖnh néi ký sinh:

Thuèc ®Ó phßng çc lo¹i bÖnh bªn trong c¬ thÓ t«m ph¶i qua ®−êng miÖng vµo èng tiªu ho¸.
Nh−ng víi t«m kh«ng thÓ c−ìng bøc nªn trén vµo thøc ¨n ®Ó cho ¨n tuú theo yªu cÇu phßng
ngõa tõng lo¹i bÖnh mµ tÝnh sè l−îng thuèc. Sè lÇn cho ¨n vµ chän lo¹i thuèc nµo cho thÝch
hîp ®Ó cã hiÖu qu¶ cao. Dïng thuèc ®Ó phßng ngõa çc bÖnh bªn trong c¬ thÓ cÇn l−u ý:
- Thøc ¨n nªn chän lo¹i t«m thÝch ¨n, nghiÒn thµnh bét trén thuèc vµo, tuú theo tÝnh ¨n cña
t«m mµ chÕ t¹o lo¹i thøc ¨n næi hay ch×m.
- §é dÝnh thÝch hîp, nÕu ¨n thøc ¨n Ýt ®é dÝnh thuèc vµo n−íc sÏ tan ngay nh−ng ng−îc l¹i ®é
dÝnh qu¸ cao thøc ¨n vµo ruét chØ dõng l¹i thêi gian ng¾n thuèc ch−a kÞp hÊp thu ®· bµi tiÕt ra
ngoµi ®Òu kh«ng cã hiÖu qu¶.
- KÝch th−íc thøc ¨n lín nhá theo cì miÖng b¾t måi cña t«m.
- TÝnh sè l−îng thøc ¨n cho chÝnh x¸c, th−êng bá thøc ¨n xuèng ao c¨n cø theo träng l−îng
t«m.
- Cho ¨n sè l−îng Ýt h¬n b×nh th−êng ®Ó ngµy nµo hÕt ngµy ®ã sau ®ã t¨ng dÇn nhÊt lµ khi t«m
bÞ bÖnh ®−êng ruét.
2.3. T¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng bÖnh cho t«m
Nguyªn nh©n g©y bÖnh x©m nhËp vµo nh÷ng c¬ thÓ cã ph¸t sinh ra bÖnh hay kh«ng cßn tuú
thuéc vµo yÕu tè m«i tr−êng vµ b¶n th©n c¬ thÓ vËt nu«i. NÕu vËt nu«i cã søc ®Ò kh¸ng tèt cã
kh¶ n¨ng chèng ®ì l¹i yÕu tè g©y bÖnh nªn kh«ng m¾c bÖnh hoÆc bÖnh nhÑ. Ng−îc l¹i kh¶
n¨ng chèng ®ì yÕu, dÔ dµng nhiÔm bÖnh. Do ®ã mét trong nh÷ng kh©u quan träng ®Ó phßng
bÖnh cho t«m ph¶i t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho t«m.
2.3.1. KiÓm tra chÊt l−îng vµ bÖnh cña t«m gièng tr−íc khi nu«i
T«m gièng tr−íc khi nu«i ph¶i ®−îc kiÓm tra theo çc tiªu chuÈn ngµnh 28TCN 101: 1997
(quy tr×nh kiÓm dÞch ®éng vËt thuû s¶n) vµ 28TCN 124:1998 (T«m biÓn - T«m gièng PL15 -
Yªu cÇu kü thuËt)
2.3.2. C¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p qu¶n lý, nu«i d−ìng t«m:
Nu«i lu©n canh
Trong mét ao nu«i hay mét khu vùc nu«i t«m qu¸ tr×nh nu«i ®· tÝch luü nhiÒu chÊt th¶i vµ çc
mÇm bÖnh. Nh÷ng chÊt th¶i vµ çc mÇm bÖnh nµy sÏ ¶nh h−ëng vµ g©y bÖnh cho çc chu kú
nu«i tiÕp. Dùa vµo çc ®Æc tÝnh mïa vô cña çc ®èi t−îng nu«i chóng ta cã thÓ nu«i lu©n canh
trªn mét ao nu«i, gióp cho çc ®èi t−îng nu«i míi kh«ng bÞ nhiÔm nh÷ng mÇm bÖnh cña çc
chu kú nu«i tr−íc vµ chóng cã thÓ tiªu diÖt ®−îc çc mÇm bÖnh ®ã. Nh− mét ao nu«i t«m
nhiÒu vô sÏ tÝch luü nhiÒu mÇm bÖnh cña t«m ë ®¸y ao, nÕu chóng ta khi nu«i t«m tÈy dän ao
kh«ng s¹ch th× dÔ dµng m¾c bÖnh. Nh−ng sau mét chu kú nu«i t«m, chóng ta nu«i ç r« phi
hay trång rong c©u, chóng cã thÓ dän vµ lµm gi¶m çc mÇm bÖnh trong ®¸y ao, v× nh÷ng mÇm
bÖnh virus ë t«m kh«ng g©y bÖnh cho ç r« phi vµ rong c©u.
ë nh÷ng khu vùc khÝ hËu thay ®æi lín nh− miÒn B¾c ViÖt Nam chóng ta nªn nu«i t«m só ë çc
®Çm n−ãc lî tõ th¸ng 5 - 8, sau ®ã ta nu«i r« phi vµ mïa ®«ng nu«i cua th× sÏ ®¶m b¶o cho çc
®èi t−îng nu«i ®Òu ph¸t triÓn tèt vµ kh«ng nhiÔm bÖnh. Bëi v× th¸ng 5 - 8 thêi tiÕt Êm vµ æn
®Þnh ta cã thÓ nu«i t«m só rÊt phï hîp. Tõ th¸ng 8 - 11 thêi tiÕt m−a nhiÒu, n¾ng nãng nªn ta
chØ cã thÓ nu«i r« phi chóng cã thÓ chÞu ®−îc vµ dän çc mÇm bÖnh cña t«m th¶i ra. Mïa ®«ng
vµ mïa xu©n tõ th¸ng 12 - 4 sang n¨m, cua cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc nhiÖt ®é l¹nh nªn chóng cã
thÓ sinh tr−ëng vµ kh«ng bÞ bÖnh n¾ng nãng mïa hÌ.
Bïi Quang TÒ 27
Cho t«m ¨n theo ph−¬ng ph¸p "4 ®Þnh":

Thùc hiÖn biÖn ph¸p kü thuËt cho t«m ¨n theo "4 ®Þnh", t«m Ýt bÖnh tËt, nu«i t«m ®¹t n¨ng
suÊt cao
1. §Þnh chÊt l−îng thøc ¨n: Thøc ¨n dïng cho t«m ¨n ph¶i t−¬i, s¹ch sÏ kh«ng bÞ mèc, «i
thèi, kh«ng cã mÇm bÖnh vµ ®éc tè. Thµnh phÇn dinh d−ìng thÝch hîp ®èi víi yªu cÇu
ph¸t triÓn c¬ thÓ t«m trong çc giai ®o¹n.
2. §Þnh sè l−îng thøc ¨n: Dùa vµo träng l−îng t«m ®Ó tÝnh l−îng thøc ¨n, th−êng sau khi cho
¨n sau 2 giê kiÓm tra t«m ¨n hÕt lµ l−îng võa ph¶i. T«m ¨n thõa nªn gi¶m bít lÇn sau, nÕu
thiÕu th× t¨ng lÇn sau, chó khi t«m lét x¸c th× ¨n Ýt.
3. §Þnh vÞ trÝ ®Ó cho ¨n: Khi cho t«m ¨n r¶i ®Ò kh¾p ao, trõ vïng tËp trung nhiÒu cÆn b· (nh−
ë gi÷a ®¸y ao khi nu«i th©m). Thøc ¨n r¶i ®Òu kh¾p ao ®Ó t«m dÔ b¾t måi, ph¸t triÓn ®ång
®Òu. Kh¸c víi ç cho ¨n mét n¬i cè ®Þnh ®Ó tËp cho ç cã thãi quen ®Õn ¨n tËp trung t¹i
mét ®iÓm nhÊt ®Þnh.
4. §Þnh thêi gian cho ¨n: nh÷ng th¸ng ®Çu nu«i t«m hµng ngµy cho t«m ¨n 2 lÇn, nh÷ng
th¸ng cuèi chu kú nu«i cã thÓ cho t«m ¨n 4-5lÇn/ngµy. VÝ dô nu«i t«m th©m canh, mËt ®é
dµy th¸ng thø 3-4 cho ¨n 5 lÇn/ngµy.
Khi nu«i t«m cã thÓ dïng ph©n h÷u c¬ bãn xuèng thuû vùc bæ sung chÊt dinh d−ìng ®Ó cho
sinh vËt phï du ph¸t triÓn cung cÊp nguån thøc ¨n tù nhiªn cho t«m.
Th−êng xuyªn ch¨m sãc qu¶n lý:

Hµng ngµy nªn cã chÕ ®é th¨m ao theo dâi ho¹t ®éng cña t«m ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn bÖnh vµ xö
lý ngay kh«ng cho bÖnh ph¸t triÓn vµ kÐo dµi. CÇn quan s¸t biÕn ®æi chÊt n−íc (h×nh 19-21),
bæ sung nguån n−íc míi ®¶m b¶o ®Çy ®ñ oxy vµ h¹n chÕ çc chÊt ®éc. §Ó t¹o m«i tr−êng t«m
sèng s¹ch sÏ cÇn dän s¹ch cá t¹p, ng¨n chÆn vµ tiªu diÖt ®Þch h¹i, vËt nu«i trung gian, vít bá
x¸c sinh vËt vµ t«m chÕt, çc thøc ¨n thõa, tiªu ®éc n¬i t«m ®Õn ¨n ®Ò h¹n chÕ sinh vËt g©y
bÖnh sinh s¶n vµ l©y truyÒn bÖnh.
Thao t¸c ®¸nh b¾t, vËn chuyÓn nªn nhÑ nhµng.

Trong n−íc lu«n lu«n tån t¹i çc sinh vËt g©y bÖnh cho t«m, v× vËy trong qu¸ tr×nh −¬ng nu«i
vËn chuyÓn ®¸nh b¾t thao t¸c ph¶i thËt nhÑ nhµng nÕu ®Ó t«m bÞ th−¬ng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho sinh vËt g©y bÖnh x©m nhËp vµo c¬ thÓ .
2.3.3. Chän gièng t«m cã søc ®Ò kh¸ng tèt:

Qua thùc tiÔn s¶n xuÊt, cho thÊy hiÖn t−îng mét sè ao nu«i t«m bÞ bÖnh, ®a sè t«m trong ao bÞ
chÕt nh−ng cã mét sè con cã kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng mét sè bÖnh vµ sinh tr−ëng tèt, qua ®ã chøng
tá søc ®Ò kh¸ng cña t«m trong cïng mét ®µn t«m cã sù sai kh¸c rÊt lín, tõ ®ã ng−êi ta lîi
dông ®Æc tÝnh nµy ®Ó chän gièng cã søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh. B»ng ph−¬ng ph¸p nµy ë Nam Mü
®· chän nh÷ng t«m bè mÑ ch©n tr¾ng (Litopenaeus vannamei) cã søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh Taura
(Taura symdrom virus-TSV) ®Ó s¶n xuÊt gièng t«m s¹ch bÖnh Taura.
Dïng ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vµ dÔ lµm lµ g©y sèc b»ng Formalin ®Ó chän ®µn t«m gièng khoÎ
vµ Ýt nhiÔm bÖnh. Th¶ 150-200 Êu trïng t«m vµo dung dÞch Formalin 100-200 ppm (100-
200ml Formalin 36-38%/m3 n−íc) trong thêi gian 30-60 phót. NÕu tû lÖ Êu trïng t«m sèng sau
khi sèc > 95% lµ ®µn t«m gièng khoÎ Ýt nhiÔm bÖnh virus. Khi nu«i th©m canh hoÆc b¸n th©m
canh, tèt nhÊt nªn kiÓm tra tû lÖ nhiÔm çc mÇm bÖnh virus (MBV- h×nh 26,27, bÖnh ®èm
tr¾ng) b»ng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc vµ PCR.
Chän t«m bét (Postlarvae) cã h×nh d¹ng b×nh th−êng, chuú, çc phÇn phô (r©u, ch©n b¬i, ch©n
bß, ®u«i) kh«ng gÉy hoÆc ¨n mßn cã mµu ®en. T«m post larvae 15-20 cã sè l−îng gai trªn trïy
tõ 4-6 chiÕc (h×nh 22). Tû lÖ gi÷a ®é dµy ruét vµ ®é dµy c¬ ë ®èt bông thø 6 lµ 1:4 (®é dµy cña
ruét b»ng 1/4 ®é dµy cña c¬- h×nh 24, 25), ruét t«m cã thøc ¨n. T«m bét khoÎ, ®u«i cã çc s¾c
tè (h×nh 23), çc phÇn phô ®u«i më réng. Tr¹ng th¸i cña t«m bét khoÎ khi b¬i c¬ thÓ th¼ng,
ph¶n øng nhanh víi t¸c ®éng tõ bªn ngoµi, b¬i chñ ®éng ng−îc dßng khi khuÊy n−íc. Khi
dßng n−íc khuÊy yªn tÜnh, t«m cã xu h−íng b¸m vµo thµnh chËu nhiÒu h¬n bÞ n−íc cuèn vµo
gi÷a chËu. T«m yÕu ho¹t ®éng lê ®ê, ph¶n øng chËm, c¬ thÓ cong dÞ h×nh vµ kh«ng ®Òu.
Ngoµi ra theo Chalor Limsuwan (2000) ®· ®Ò xuÊt nªn dïng t«m só bè mÑ ®¸nh b¾t ë ®é s©u
60-120m, kÝch th−íc tõ 26-30cm, chóng Ýt bÞ nhiÔm bÖnh ®èm tr¾ng (WSBV) h¬n t«m ®¸nh
b¾t ë vïng n−íc n«ng ven bê.
H×nh 19: Mµu xanh n©u cña n−íc ao nu«i t«m tèt
H×nh 20: mµu xanh d−¬ng cña n−íc H×nh 21: n−íc ao nu«i t«m cuèi chu kú, cã nhiÒu t¶o
ao nu«i t«m ch−a tèt chÕt næi v¸ng
H×nh 22: Sè gai trªn chñy t«m tr−ëng thµnh

lµ 7 chiÕc
H×nh 23 A: Post 15 cã sè gai trªn chñy 6 chiÕc

Bïi Quang TÒ 29
H×nh 23 B: Post 12 cã sè gai trªn chñy 3-4 chiÕc
H×nh 24: T«m kháe tû lÖ gi÷a ®é dµy cña c¬ H×nh 25: T«m yÕu ®é dµy cña c¬ ( ) teo l¹i vµ
( ) vµ cña ruét ( ) lµ 4:1 ë ®èt bông thø 6 ruét ( ) lín h¬n ë ®èt bông thø 6
H×nh 26: Gan tôy t«m kh«ng nhiÔm bÖnh MBV; H×nh 27: Gan tôy t«m nhiÔm bÖnh MBV
Ch−¬ng 3
Thuèc vµ biÖn ph¸p dïng thuèc cho t«m nu«i
1. T¸c dông cña thuèc
1.1. T¸c dông côc bé vµ t¸c dông hÊp thu:

Thuèc dïng ë tæ chøc nµo, c¬ quan nµo th× dõng vµ ph¸t huy t¸c dông ë ®ã. Ca(OCl)2 t¸c dông
khö trïng bªn ngoµi c¬ thÓ t«m. T¸c dông côc bé cña thuèc kh«ng chØ x¶y ra ë bªn ngoµi c¬
thÓ mµ c¶ bªn trong nh− mét sè thuèc vµo ruét ë ®o¹n nµo ph¸t huy t¸c dông ë ®o¹n Êy. T¸c
dông hÊp thu lµ thuèc sau khi vµo c¬ thÓ hÊp thu ®Õn hÖ thèng tuÇn hoµn ph¸t huy hiÖu qu¶.
1.2. T¸c dông trùc tiÕp vµ t¸c dông gi¸n tiÕp:

C¨n cø vµo c¬ chÕ t¸c dông cña thuèc chia ra t¸c dông trùc tiÕp vµ t¸c dông gi¸n tiÕp. Tæ chøc
tÕ bµo c¬ quan nµo ®ã cña ng−êi còng nh− sinh vËt tiÕp xóc víi thuèc ph¸t sinh ra ph¶n øng th×
gäi lµ t¸c dông trùc tiÕp cña thuèc, cßn t¸c dông gi¸n tiÕp lµ do t¸c dông trùc tiÕp mµ dÉn ®Õn
mét sè c¬ quan kh¸c ph¸t sinh ra ph¶n øng.
1.3. T¸c dông lùa chän cña thuèc:

TÝnh mÉn c¶m cña çc c¬ quan trong c¬ thÓ sinh vËt víi thuèc kh«ng gièng nhau nªn t¸c dông
trùc tiÕp cña thuèc víi çc tæ chøc c¬ quan cña c¬ thÓ sinh vËt còng cã kh¶ n¨ng lùa chän. Do
qu¸ tr×nh sinh ho¸ cña tÕ bµo tæ chøc cña çc c¬ quan kh«ng gièng nhau, tÕ bµo tæ chøc cña c¬
quan nµo ph©n ho¸ cµng cao, qu¸ tr×nh sinh ho¸ cµng phøc t¹p th× kh¶ n¨ng can thiÖp cña
thuèc cµng lín nªn tÝnh mÉn c¶m víi thuèc cµng cao nh− hÖ thèng thÇn kinh.
Tuy mçi tæ chøc c¬ quan cã ®Æc tr−ng riªng nh−ng trªn mét sè kh©u cã sù gièng nhau nªn
nhiÒu lo¹i thuèc ngoµi kh¶ n¨ng lùa chän cao ®èi víi çc tÕ bµo cña c¬ quan ra cßn cã thÓ t¸c
dông trùc tiÕp víi mét sè tæ chøc c¬ quan kh¸c. NhÊt lµ lóc l−îng thuèc t¨ng. V× vËy tÝnh lùa
chän cña thuèc còng mang tÝnh t−¬ng ®èi.
HiÖn nay dïng mét sè ho¸ chÊt ®Ó tiªu diÖt sinh vËt g©y bÖnh cã tÝnh lùa chän t−¬ng ®èi cao
nªn víi nång ®é kh«ng ®éc h¹i víi c¬ thÓ t«m nh−ng can thiÖp ®−îc qu¸ tr×nh sinh ho¸ riªng
cña sinh vËt g©y bÖnh nªn ph¸t huy hiÖu qu¶ trÞ liÖu cao.
Nh÷ng sinh vËt g©y bÖnh ký sinh trong c¬ thÓ t«m cã kh¶ n¨ng thÝch øng cµng cao chøng tá
qu¸ tr×nh sinh ho¸ cµng gÇn víi tæ chøc t«m nªn tiªu diÖt nã rÊt khã nh− virus ký sinh trong tÕ
bµo tæ chøc cña ng−êi còng nh− sinh vËt.
Ngoµi mét sè thuèc cã tÝnh chÊt lùa chän cao víi çc tæ chøc c¬ quan ra cã mét sè thuèc l¹i cã
t¸c dông ®éc h¹i ®èi víi tÕ bµo chÊt nãi chung. Thuèc vµo c¬ thÓ can thiÖp qu¸ tr×nh sinh ho¸
c¬ b¶n nhÊt cña bÊt kú tÕ bµo chÊt nµo v× vËy mµ t¸c dông ®Õn sù sèng cña tÊt c¶ çc tæ chøc
c¬ quan nh− çc Ion kim lo¹i m¹nh kÕt hîp víi gèc SH cña men lµm rèi lo¹n chøc n¨ng ho¹t
®éng cña hÖ thèng men nªn tÕ bµo tæ chøc kh«ng tæng hîp ®−îc Protein.
1.4. T¸c dông ch÷a bÖnh vµ t¸c dông phô cña thuèc:
Dïng thuèc ®Ó ch÷a bÖnh nh»m môc ®Ých tiªu diÖt nguyªn nh©n g©y bÖnh vµ çc triÖu chøng
bÖnh nªn th−êng ng−êi ta dïng thuèc ch÷a bÖnh l¹i cã thªm thuèc båi d−ìng kh«i phôc l¹i
chøc n¨ng ho¹t ®éng cña çc tæ chøc c¬ quan.
Bïi Quang TÒ 31
Trong qu¸ tr×nh sö dông thuèc tuy ®¹t ®−îc môc ®Ých ch÷a lµnh bÖnh nh−ng cã mét sè thuèc
g©y ra mét sè ph¶n øng phô cã thÓ t¸c h¹i ®Õn c¬ thÓ nh−:
- Do tÝnh to¸n kh«ng chÝnh x¸c nªn nång ®é thuèc qu¸ cao, mét sè thuèc duy tr× hiÖu lùc
t−¬ng ®èi dµi ë trong n−íc.
- Cã khi dïng nång ®é thuèc trong ph¹m vi an toµn nh−ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng biÕn ®æi xÊu
hoÆc c¬ thÓ t«m yÕu còng dÔ bÞ ngé ®éc, víi çc bÖnh ë bªn trong c¬ thÓ t«m ph¶i dïng thuèc
trén víi thøc ¨n nh−ng cã mét sè t«m kh«ng ¨n nªn tÝnh l−îng thuèc khã chÝnh x¸c, nh÷ng
con tham ¨n cã thÓ ¨n liÒu l−îng nhiÒu còng dÔ bÞ ngé ®éc.
- Do ®ã mçi khi dïng thuèc trÞ bÖnh cho t«m cÇn t¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lý ch¨m sãc.
1.5. T¸c dông hîp ®ång vµ t¸c dông ®èi kh¸ng cña c¬ thÓ:
Cïng mét lóc dïng hai hay nhiÒu lo¹i thuèc lµm cho t¸c dông m¹nh h¬n lóc dïng riªng rÏ.
Tr¸i l¹i mét sè thuèc khi dïng riªng lÎ t¸c dông l¹i m¹nh h¬n pha trén nhiÒu lo¹i thuèc bëi
gi÷a chóng cã thÓ triÖt tiªu t¸c dông lµm cho hiÖu nghiÖm gi¶m, tuy nhiªn vÊn ®Ò nµy ë t«m
nghiªn cøu cßn Ýt.
2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc

T¸c dông cña thuèc m¹nh hay yÕu do nhiÒu nguyªn nh©n ¶nh h−ëng nh−ng yÕu tè chÝnh lµ
mèi quan hÖ t−¬ng hç gi÷a thuèc vµ c¬ thÓ sinh vËt.
2.1. TÝnh chÊt lý ho¸ vµ cÊu t¹o ho¸ häc cña thuèc:
TÝnh chÊt d−îc lý cña thuèc cã quan hÖ mËt thiÕt víi tÝnh chÊt lý häc, ho¸ häc cña thuèc, hay
nãi çch kh¸c t¸c dông cña thuèc trªn c¬ thÓ sinh vËt phô thuéc vµo TÝnh chÊt lý ho¸ vµ cÊu
t¹o ho¸ häc cña thuèc ch¼ng h¹n thuèc cã ®é hoµ tan lín, thuèc d¹ng láng c¬ thÓ dÔ hÊp thô
nªn t¸c dông sÏ nhanh h¬n.
TÝnh chÊt ho¸ häc cña thuèc can thiÖp vµo qu¸ tr×nh sinh ho¸ cña sinh vËt ®Ó ph¸t huy t¸c
dông d−äc lý nh− muèi CuSO4 t¸c dông lªn Protein lµm kÕt vãn tÕ bµo tæ chøc dÉn ®Õn tiªu
diÖt nhiÒu nguyªn sinh ®éng vËt ký sinh trªn t«m.
TÝnh chÊt lý ho¸ cña thuèc nã quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng hÊp thu, ph©n bè, biÕn ®æi vµ bµi tiÕt cña
thuèc trªn c¬ thÓ sinh vËt tõ ®ã mµ xem xÐt t¸c dông d−îc lý m¹nh hay yÕu.
T¸c dông d−îc lý quyÕt ®Þnh bëi cÊu t¹o ho¸ häc cña thuèc. Mçi khi cÊu t¹o ho¸ häc cña
thuèc thay ®æi th× tÝnh chÊt d−îc lý còng thay ®æi theo. Çc lo¹i thuèc Sulphamid së dÜ nã cã
kh¶ n¨ng diÖt vi khuÈn v× cã cÊu t¹o gièng para amino benzoic acid (PABA) lµ "chÊt sinh
tr−ëng" cña vi khuÈn nªn ®· tranh giµnh thay thÕ PABA dÉn ®Õn øc chÕ vi khuÈn sinh s¶n sinh
tr−ëng.
2.2. LiÒu l−îng dïng thuèc:

LiÒu l−îng thuèc nhiÒu hay Ýt ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc. Dïng liÒu qu¸ Ýt
kh«ng ph¸t sinh t¸c dông; dïng liÒu l−îng thuèc nhá nhÊt ph¸t sinh ®−îc t¸c dông th× gäi lµ
liÒu l−îng thuèc thÊp nhÊt cã hiÖu nghiÖm. LiÒu l−îng thuèc lín nhÊt mµ c¬ thÓ sinh vËt chÞu
®ùng ®−îc kh«ng cã biÓu hiÖn ngé ®éc lµ liÒu l−îng thuèc chÞu ®ùng cao nhÊt, lµ liÒu l−îng
cùc ®¹i. NÕu v−ît qu¸ ng−ìng nµy t«m sÏ bÞ ngé ®éc. LiÒu l−îng dÉn ®Õn t«m ngé ®éc gäi lµ
l−îng ngé ®éc, v−ît h¬n t«m sÏ chÕt gäi lµ liÒu l−îng tö vong.
Thuèc dïng ®Ó trÞ çc bÖnh bªn ngoµi cña t«m th−êng dùa vµo thÓ tÝch n−íc ®Ó tÝnh liÒu l−îng
thuèc. §èi víi çc bÖnh bªn trong c¬ thÓ th× c¨n cø vµo träng l−îng c¬ thÓ ®Ó tÝnh l−îng
thuèc. Th−êng ng−êi ta chän ë gi÷a hai møc: liÒu thuèc nhá nhÊt cã hiÖu nghiÖm vµ liÒu cao
nhÊt cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc, trong ph¹m vi nµy sÏ an toµn víi t«m. Thuèc tèt th−êng cã ph¹m
vi an toµn lín.
Muèn chän liÒu l−îng nµo ®Ó ch÷a bÖnh cho t«m cã hiÖu qu¶ cao vµ an toµn cÇn ph¶i n¾m
v÷ng t×nh tr¹ng c¬ thÓ, giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña gièng loµi t«m cÇn trÞ
bÖnh còng nh− ®iÒu kiÖn m«i tr−êng t«m sèng míi cã quyÕt ®Þnh chÝnh x¸c. Cã lóc trong
ph¹m vi an toµn thuèc vÉn cã thÓ g©y ngé ®éc ®èi víi t«m v× ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng phï
víi t«m hoÆc søc kháe t«m yÕu.
3. Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc:

Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc kh«ng gièng nhau tèc ®é hÊp thu sÏ kh¸c nhau nªn nång ®é thuèc
trong c¬ thÓ còng sÏ kh¸c nhau dÉn ®Õn ¶nh h−ëng t¸c dông cña thuèc. Phßng trÞ çc bÖnh bªn
ngoµi c¬ thÓ t«m th−êng ph¸t huy t¸c dông côc bé cña thuèc, cßn ®èi víi phßng trÞ çc bÖnh
bªn trong c¬ thÓ t«m l¹i dïng ph−¬ng ph¸p t¸c dông hÊp thu cña thuèc.
LiÒu l−îng thuèc nhiÒu hay Ýt ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc. Dïng liÒu qu¸ Ýt
kh«ng ph¸t sinh t¸c dông; dïng liÒu l−îng thuèc nhá nhÊt ph¸t sinh ®−îc t¸c dông th× gäi lµ
liÒu l−îng thuèc thÊp nhÊt cã hiÖu nghiÖm. LiÒu l−îng thuèc lín nhÊt mµ c¬ thÓ sinh vËt chÞu
®ùng ®−îc kh«ng cã biÓu hiÖn ngé ®éc lµ liÒu l−îng thuèc chÞu ®ùng cao nhÊt, lµ liÒu l−îng
cùc ®¹i. NÕu v−ît qu¸ ng−ìng nµy t«m sÏ bÞ ngé ®éc. LiÒu l−îng dÉn ®Õn t«m ngé ®éc gäi lµ
l−îng ngé ®éc, v−ît h¬n t«m sÏ chÕt gäi lµ liÒu l−îng tö vong.
Thuèc dïng ®Ó trÞ çc bÖnh bªn ngoµi cña t«m th−êng dùa vµo thÓ tÝch n−íc ®Ó tÝnh liÒu l−îng
thuèc. §èi víi çc bÖnh bªn trong c¬ thÓ th× c¨n cø vµo träng l−îng c¬ thÓ ®Ó tÝnh l−îng
thuèc. Th−êng ng−êi ta chän ë gi÷a hai møc: liÒu thuèc nhá nhÊt cã hiÖu nghiÖm vµ liÒu cao
nhÊt cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc, trong ph¹m vi nµy sÏ an toµn víi ®éng vËt thuû s¶n.Thuèc tèt
th−êng cã ph¹m vi an toµn lín.
§Ó phßng trÞ bÖnh cho t«m th−êng dïng çc ph−¬ng ph¸p sau ®©y:
3.1. T¾m cho t«m:

TËp trung t«m trong mét bÓ nhá, pha thuèc nång ®é t−¬ng ®èi cao t¾m cho t«m trong thêi gian
ng¾n ®Ó trÞ çc sinh vËt g©y bÖnh bªn ngoµi c¬ thÓ t«m. Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ tèn Ýt
thuèc kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sinh vËt phï du lµ thøc ¨n cña t«m trong thuû vùc nh−ng muèn trÞ
bÖnh ph¶i kÐo l−íi ®¸nh b¾t t«m, t«m dÔ bÞ x©y x¸t vµ l¹i kh«ng dÔ dµng ®¸nh b¾t chóng trong
thuû vùc nªn tiªu diÖt sinh vËt g©y bÖnh cho t«m khã triÖt ®Ó. Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng thÝch
hîp lóc chuyÓn t«m tõ ao nµy qua nu«i ao kh¸c, lóc cÇn vËn chuyÓn ®i xa hoÆc con gièng
tr−íc khi th¶ nu«i th−¬ng phÈm ë çc thuû vùc cÇn s¸t trïng tiªu ®éc.
3.2. Phun thuèc xuèng ao, bÓ:

Dïng thuèc phun xuèng ao, bÓ t¹o m«i tr−êng t«m sèng cã nång ®é thuèc thÊp song thêi gian
t¸c dông cña thuèc dµi. Ph−¬ng ph¸p nµy tuy tèn thuèc nh−ng tiÖn lîi, dÔ tiÕn hµnh, trÞ bÖnh
kÞp thêi kh«ng tèn nh©n c«ng vµ ng− l−íi cô. Ph−¬ng ph¸p phun thuèc xuèng ao cã thÓ tiªu
diÖt sinh vËt g©y bÖnh ë çc c¬ quan bªn ngoµi cña t«m vµ sinh vËt g©y bÖnh tån t¹i trong thuû
vùc t−¬ng ®èi triÖt ®Ó. Tuy nhiªn mét sè thuû vùc kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh th−êng tÝnh
thÓ tÝch kh«ng chÝnh x¸c - g©y phiÒn phøc cho viÖc ®Þnh l−îng thuèc dïng. Ngoµi ra cã mét sè
thuèc ph¹m vi an toµn nhá, sö dông kh«ng quen cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn t«m. Dïng mét sè
Bïi Quang TÒ 33
thuèc phun xuèng ao cã thÓ tiªu diÖt sinh vËt lµm nghÌo nguån dinh d−ìng lµ thøc ¨n cña t«m.
Thuèc dïng t−¬ng tù nh− t¾m nh−ng nång ®é gi¶m ®i 10 lÇn.
3.3. ChÕ biÕn thuèc vµo thøc ¨n:

Dïng thuèc trén vµo lo¹i thøc ¨n ngon nhÊt, sau ®ã cho chÊt dÝnh vµo chÕ thµnh hçn hîp ®ãng
thµnh viªn ®Ó cho t«m ¨n theo çc liÒu l−îng. Ph−¬ng ph¸p nµy dïng trÞ çc bÖnh do çc sinh
vËt ký sinh bªn trong c¬ thÓ t«m. Lóc t«m bÞ bÖnh nÆng, kh¶ n¨ng b¾t måi yÕu thËm chÝ ngõng
¨n nªn hiÖu qu¶ trÞ liÖu sÏ thÊp chñ yÕu lµ phßng bÖnh.
4. Qu¸ tr×nh thuèc ë trong c¬ thÓ:

Thuèc sau khi vµo c¬ thÓ ph¸t sinh ra çc lo¹i t¸c dông nh−ng ®ång thêi c¬ thÓ còng lµm cho
thuèc cã nh÷ng biÕn ®æi. Qu¸ tr×nh thuèc ë trong c¬ thÓ qua sù biÕn ®æi t−¬ng ®èi phøc t¹p
nh− sau:
4.1 Thuèc ®−îc hÊp thô:

Tèc ®é hÊp thu thuèc cña c¬ thÓ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù hiÖu nghiÖm cña thuèc nhanh hay
chËm. Tèc dé hÊp thu cña thuèc phô thuéc vµo çc yÕu tè:
- Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng hÊp thô cña thuèc. NÕu dïng thuèc ®Ó
tiªm t¸c dông nhanh, hiÖu qu¶ trÞ liÖu cao h¬n uèng, nh−ng ®èi víi t«m kh«ng thÓ dïng
ph−¬ng ph¸p tiªm ®−îc. Cïng mét ph−¬ng ph¸p dïng thuèc nÕu diÖn tÝch hÊp thu cµng lín th×
kh¶ n¨ng hÊp thô nhanh, hiÖu nghiÖm cña thuèc sÏ nhanh h¬n.
- TÝnh chÊt lý ho¸ cña thuèc: thuèc dÞch thÓ dÔ hÊp thu h¬n thuèc tinh thÓ nh−ng tinh thÓ l¹i
hÊp thu nhanh h¬n chÊt keo.
- §iÒu kiÖn m«i tr−êng: §iÒu kiÖn m«i tr−êng nh− ®é muèi, ®é pH, nång ®é thuèc ®Òu ¶nh
h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng hÊp thu thuèc cña c¬ thÓ. Ngoµi ra b¶n th©n c¬ thÓ cã çc yÕu tè bªn
trong còng ¶nh h−ëng ®Õn hÊp thu cña thuèc nh− lóc ®ãi, ruét rçng hÊp thu thuèc dÔ h¬n lóc
no ruét cã nhiÒu thøc ¨n hay chÊt cÆn b·, hÖ thèng tuÇn hoµn khoÎ m¹nh hÊp thu thuèc tèt
h¬n.
4.2. Ph©n bè cña thuèc trong c¬ thÓ:

Thuèc sau khi hÊp thu vµo trong m¸u mét thêi gian ng¾n, sau ®ã qua v¸ch m¹ch m¸u nhá ®Õn
çc tæ chøc. Thuèc ph©n bè trong çc tæ chøc kh«ng ®Òu lµ do sù kÕt hîp cña çc chÊt trong tÕ
bµo tæ chøc cña çc c¬ quan cã sù kh¸c nhau vÝ dô nh− çc lo¹i Sulphamid th−êng tËp trung ë
thËn.
4.3. Sù biÕn ®æi cña thuèc trong c¬ thÓ:

Thuèc sau khi vµo c¬ thÓ ph¸t sinh çc biÕn ®æi ho¸ häc lµm thay ®æi t¸c dông d−îc lý, trong
®ã cã rÊt Ýt sau biÕn ®æi kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña thuèc m¹nh lªn nh−ng tuyÖt ®¹i ®a sè sau
biÕn ®æi ho¸ häc hiÖu nghiÖm vµ ®éc lùc cña thuèc gi¶m thËm chÝ hoµn toµn mÊt t¸c dông.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi cña thuèc trong c¬ thÓ gäi lµ t¸c dông gi¶i ®éc. Trong gan cã hÖ thèng men
rÊt phong phó tham gia xóc t¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi ho¸ häc cña thuèc nªn t¸c dông gi¶i ®éc
thùc hiÖn chñ yÕu ë gan. V× vËy nÕu gan bÞ bÖnh c¬ n¨ng ho¹t ®éng yÕu c¬ thÓ dÔ bÞ ngé ®éc
thuèc.
4.4. Bµi tiÕt cña thuèc trong c¬ thÓ:

T¸c dông cña thuèc m¹nh hay yÕu, thêi gian dµi hay ng¾n quyÕt ®Þnh ë liÒu l−îng vµ tèc ®é
thuèc hÊp thu vµo c¬ thÓ sinh vËt ®ång thêi cßn quyÕt ®Þnh bëi tèc ®é bµi tiÕt cña thuèc trong
c¬ thÓ. Thuèc vµo c¬ thÓ sau khi ph©n gi¶i mét sè dù tr÷ l¹i cßn mét sè bÞ bµi tiÕt th¶i ra ngoµi.
Thuèc võa hÊp thu vµo c¬ thÓ mµ bµi tiÕt ngay lµ kh«ng tèt v× ch−a kÞp ph¸t huy t¸c dông. ë
ç c¬ quan bµi tiÕt chñ yÕu lµ thËn, ®Õn ruét vµ mang. NÕu thËn, ruét, mang t«m bÞ tæn th−¬ng
hay bÞ bÖnh th× ph¶i thËn träng lóc sö dông thuèc lóc phßng trÞ bÖnh t«m bëi lóc nµy t«m rÊt
dÔ bÞ ngé ®éc.
4.5. TÝch tr÷ cña thuèc trong c¬ thÓ

Cïng mét lo¹i thuèc nh−ng dïng nhiÒu lÇn lÆp ®i lÆp l¹i do kh¶ n¨ng gi¶i ®éc hoÆc kh¶ n¨ng
bµi tiÕt cña c¬ thÓ bÞ trë ng¹i thuèc tÝch tr÷ trong c¬ thÓ qu¸ nhiÒu mµ ph¸t sinh ra tróng ®éc
th× gäi lµ ngé ®éc do tÝch thuèc,Thuèc tån ®äng l¹i trong c¬ thÓ gäi lµ sù tÝch tr÷ cña thuèc.
Chøc n¨ng ho¹t ®éng gi¶i ®éc vµ bµi tiÕt thuèc cña c¬ thÓ vÉn b×nh th−êng nh−ng do cung cÊp
thuèc nhiÒu lÇn c¬ thÓ ch−a kÞp ph©n gi¶i vµ bµi tiÕt nªn còng cã thÓ lµm cho thuèc tÝch tr÷. V×
vËy nªn th−êng ph¶i khèng chÕ sao cho l−îng thuèc vµo kh«ng lín h¬n l−îng thuèc bµi tiÕt ra
khái c¬ thÓ. Trong thùc tÕ ng−êi ta dïng mét l−îng thuèc t−¬ng ®èi lín h¬n ®Ó cã t¸c dông
sau ®ã cho bæ sung theo ®Þnh kú sè l−îng thuèc Ýt h¬n cèt ®Ó duy tr× mét nång ®é nhÊt ®Þnh
trong c¬ thÓ cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt nguyªn nh©n g©y bÖnh nh− dïng çc lo¹i Sulphamid ®Ó ch÷a
bÖnh cho t«m th−êng dïng biÖn ph¸p nµy.
Trong ph−¬ng ph¸p trÞ bÖnh cho t«m ng−êi ta th−êng øng dông sù tÝch tr÷ cña thuèc, cho
thuèc vµo c¬ thÓ dÇn dÇn ®Ó ®¹t hiÖu nghiÖm trÞ liÖu vµ duy tr× thuèc trong c¬ thÓ mét thêi
gian t−¬ng ®èi dµi. Tuy vËy cÇn chó ý ®õng ®Ó sù tÝch tr÷ ch÷a bÖnh ph¸t triÓn thµnh tÝch tr÷
tróng ®éc nh− thuèc trõ s©u nhãm clo h÷u c¬ tuy ®éc lùc thÊp nh−ng ®ã lµ chÊt æn ®Þnh khã bÞ
ph©n gi¶i nªn khi vµo c¬ thÓ nã l−u l¹i thêi gian dµi vµ l−îng tÝch tr÷ sÏ lín dÔ ngé ®éc.
4.6. Tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña vËt nu«i (t«m)

T«m cã ®Æc tÝnh sinh vËt häc riªng ®ång thêi m«i tr−êng sèng cã kh¸c nhau nªn ph¶n øng víi
thuèc cã kh¸c nhau. Loµi t«m nµo cã tÝnh mÉn c¶m cao, søc chÞu ®ùng yÕu th× kh«ng thÓ dïng
thuèc víi liÒu l−îng cao nªn t¸c dông cña thuèc gi¶m vµ ng−îc l¹i.
Cïng loµi, cïng tuæi, cïng m«i tr−êng sèng nh−ng søc chÞu ®ùng cña tõng ç thÓ còng kh¸c
nhau. Th−êng con khoÎ m¹nh cã thÓ dïng thuèc nång ®é cao, thêi gian dïng cã thÓ kÐo dµi
h¬n con bÞ yÕu. Trong sè ®µn bÞ bÖnh, con bÞ bÖnh nÆng dÔ bÞ ngé ®éc h¬n con bÞ bÖnh cßn
nhÑ. Do vËy khi ch÷a bÖnh cho ®µn bÞ bÖnh ph¹m vi an toµn sÏ gi¶m nªn cÇn chó ý liÒu dïng
vµ biÖn ph¸p cung cÊp n−íc khi cÇn thiÕt.
4.7. §iÒu kiÖn m«i tr−êng t«m sèng

T«m lµ ®éng vËt m¸u l¹nh nªn chÞu sù chi phèi rÊt lín çc biÕn ®éng cña m«i tr−êng. §iÒu
kiÖn m«i tr−êng t¸c dông ®Õn c¬ thÓ vËt nu«i tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc nhÊt lµ
çc lo¹i thuèc dïng ®Ó trÞ çc bÖnh bªn ngoµi c¬ thÓ
Trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh khi nhiÖt ®é cao t¸c dông cña thuèc sÏ m¹nh h¬n do ®ã cïng mét
lo¹i thuèc nh−ng mïa hÌ dïng nång ®é thÊp h¬n mïa ®«ng. Nh− dïng KMnO4 t¾m cho t«m
trÞ bÖnh do ký sinh trïng ®¬n bµo (Zoothamnium, Epistylis) ký sinh ë nhiÖt ®é 15 - 200C dïng
liÒu l−îng 20 ppm. Nh−ng nÕu nhiÖt ®é 21 - 300C chØ dïng liÒu 10ppm. pH cña thuû vùc cã
¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc, pH cao t¸c dông cña thuèc sÏ yÕu nªn ®é an toµn cña thuèc
sÏ cao.
ChÊt h÷u c¬ trong m«i tr−êng n−íc nhiÒu sÏ lµm cho t¸c dông cña thuèc gi¶m nªn ph¹m vi an
toµn cña thuèc t¨ng. Hµm l−îng oxy trong n−íc cao, søc chÞu ®ùng cña ®éng vËt thuû s¶n víi
thuèc cµng cao nªn ph¹m vi an toµn cµng lín.Trong m«i tr−êng n−íc cã nhiÒu chÊt ®éc søc
Bïi Quang TÒ 35
chÞu ®ùnh cña c¬ thÓ t«m víi thuèc gi¶m nªn chØ dïng thuèc ë nång ®é thÊp, thêi gian dïng
còng ph¶i ng¾n - v× thÕ t¸c dông cña thuèc sÏ gi¶m. Ngoµi ra ®é trong, ®é cøng, ®é muèi, diÖn
tÝch, ®é s©u cña thuû vùc... ®Òu cã liªn quan ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc.
5. Ho¸ chÊt vµ thuèc dïng cho nu«i t«m
5.1. Hãa chÊt
5.1.1. §¸ v«i- CaCO3

§¸ v«i hay vá sß (hµu) ®−îc nghiÒn nhá thµnh bét mÞn kÝch th−íc h¹t 250-500 mesh, hµm
l−îng CaCO3 lín h¬n 75%. §¸ v«i nghiÒn cµng mÞn dïng cho ao nu«i t«m cã t¸c dông tèt
h¬n. §¸ v«i dïng lµm hÖ ®Öm cña n−íc cã thÓ dïng sè l−îng n−íc Ýt ¶nh h−ëng ®Õn pH, cung
cÊp Ca+2 cho ao nu«i t«m. Dung dÞch ®¸ v«i 10% ®¹t ®é pH kho¶ng 9. LiÒu l−îng dïng cho ao
nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh 100-300kg/ha/lÇn bãn, bãn ®Þnh kú 2-4 lÇn/ th¸ng tuú
thuéc vµo pH cña n−íc ao.
5.1.2. V«i ®en- Dolomite- CaMg(CO3)2

§¸ v«i ®en cã hµm l−îng CaCO3 60-70% vµ MgCO3 30-40%. §¸ v«i ®−îc nghiÒn mÞn dïng
lµm c¶i thiÖn hÖ ®Öm cña m«i tr−êng n−íc ao vµ cung cÊp Ca+2, Mg+2. Dung dÞch 10% cã pH
tõ 9-10. LiÒu l−îng dïng cho ao nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh 100-300kg/ha/lÇn bãn,
bãn ®Þnh kú 2-4 lÇn/ th¸ng tuú thuéc vµo pH cña n−íc ao. HiÖn nay cã nhiÒu h·ng s¶n xuÊt
dolomite, nguyªn t¾c chung lµ dïng ®¸ v«i ®en – CaMg(CO3)2 nghiÒn thµnh bét mÞn, kÝch
th−íc h¹t 250-500 mesh.
5.1.3. V«i nung: CaO

V«i nung th−êng d¹ng côc mµu tr¾ng tro, ®Ó trong kh«ng khÝ hót Èm dÇn dÇn chuyÓn thµnh
Ca(OH)2 lµm yÕu t¸c dông nªn b¶o qu¶n cÇn ®Ëy kÝn. Bãn CaO xuèng ao ë trong n−íc oxy
ho¸ thµnh Ca(OH)2 to¶ nhiÖt sau cïng chuyÓn thµnh CaCO3. Cã kh¶ n¨ng s¸t th−¬ng lµm chÕt
®éng vËt thùc vËt thuû sinh trong m«i tr−êng n−íc, bao gåm c¶ ®Þch h¹i vµ sinh vËt g©y bÖnh
cho t«m. Lµm trong n−íc vµ l¾ng ®äng chÊt l¬ löng. Çc muèi dinh d−ìng trong bïn tho¸t ra
n−íc lµm thøc ¨n trùc tiÕp cho thùc vËt thuû sinh. CaCO3 lµm xèp chÊt ®¸y, kh«ng khÝ ®−îc
th«ng xuèng ®¸y ao lµm t¨ng kh¶ n¨ng ph©n huû chÊt h÷u c¬ cña vi khuÈn. CaCO3 cïng víi
CO2, H2CO3 hoµ tan trong n−íc gi÷ cho pH cña ao æn ®Þnh vµ gi÷ m«i tr−êng h¬i kiÒm thÝch
hîp ®êi sèng cña t«m.
Th−êng dïng v«i nung ®Ó tÈy ao, c¶i t¹o chÊt ®¸y, chÊt n−íc vµ tiªu diÖt ®Þch h¹i, phßng bÖnh
do vi sinh vËt g©y ra ë t«m. Ph−¬ng ph¸t sö dông v«i khö trïng ®¸y ao: 1000Kg/ha, khö trïng
n−íc15-20g/m3 (mét th¸ng khö trïng 1-2 lÇn).
5.1.4. Zeolite
V«i (CaO) vµ ®Êt sÐt (cao lanh- SiO2, Al2O3, Fe2O3…) ®−îc nghiÒn thµnh bét hoÆc d¹ng h¹t ®Ó
hÊp phô ®−îc çc chÊt th¶i ë trong m«i tr−êng n−íc vµ ®¸y ao (NH3, H2S, NO2), liÒu l−îng sö
dông tïy theo çc nhµ s¶n xuÊt. Khi ao nu«i t«m bÞ « nhiÔm, l−îng çc chÊt th¶i trªn qu¸ chØ
tiªu cho phÐp th× cã thÓ dïng Zeolite. LiÒu dïng tïy theo çc h·ng s¶n xuÊt, th−êng 150-
250kg/ha/lÇn.
HiÖn nay cã nhiÒu tªn th−¬ng m¹i: Zeolite AAA; Granular AAA cña Cty TNHH & TM
V¨n Minh AB.
5.1.5. Xanh Malachite- Malachite Green , Zine free oxalate

Tªn hîp chÊt: P,P-Benzynlidenebis - N,N - Dimethyl aniline.
Tªn kh¸c vµ biÖt d−îc: Aniline green; Bright green N; Malachite green G.Sulfate; Malachite
oxolate; NoxIch; Victoria green B.
CÊu t¹o ho¸ häc:
N(CH3)2
C6H5 - C
= N(CH3)2Cl
Malachite Green lµ mét lo¹i thuèc nhuém h÷u c¬, mµu xanh kÕt tinh lÊp l¸nh. Lµ mét chÊt
kiÒm yÕu. Cã kh¶ n¨ng hoµ tan s¾t, ch× g©y ngé ®éc cho t«m nªn kh«ng dïng çc dông cô
b»ng s¾t, ch× ®Ó b¶o qu¶n vµ pha chÕ lóc sö dông. Malachite Green cã t¸c dông kh¸ng khuÈn
m¹nh nªn th−êng dïng phßng trÞ nÊm vµ mét sè ký sinh trïng ngo¹i ký sinh g©y bÖnh cho
t«m. Malachite Green cã thÓ can thiÖp vµo qu¸ tr×nh sinh tæng hîp ®Ó lµm cho acid amin
kh«ng chuyÓn ho¸ thµnh protein vµ cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ sinh vËt nªn cã hiÖu
nghiÖm trÞ liÖu.
Ph−¬ng ph¸p sö dông thuèc:t¾m nång ®é 1-4 ppm thêi gian 30-60 phót, phun vµo n−íc nu«i
Êu trïng nång ®é 0,01-0,05 ppm, phun vµo ao nu«i t«m lín nång ®é 0,05-0,10 ppm,
5.1.6. Formalin (36-38%)

Thµnh phÇn: Gåm cã 36-38% träng l−îng cña Formadehyde (HCHO) trong n−íc.
Tªn kh¸c: Formadehyde, Formol.
- Formalin ®−îc sö dông ®Ó tÈy trïng ao, bÓ −¬ng Êu trïng, ç t«m gièng, phßng vµ trÞ bÖnh ký
sinh ®¬n bµo, vi sinh vËt g©y bÖnh kh¸c.
- LiÒu dïng: Phun vµo n−íc ao bÓ nång ®é 15-25ppm, t¾m 200-250ppm thêi gian 30-60 phót.
5.1.7. Thuèc tÝm: Potassium permanganate KMnO4

Thuèc tÝm d¹ng tinh thÓ nhá dµi 3 c¹nh mµu tÝm kh«ng cã mïi vÞ, dÔ tan trong n−íc
2KMnO4 + H2O = 2KOH + 2MnO2 +3O
Dung dÞch oxy ho¸ m¹nh, gÆp chÊt h÷u c¬ oxy nguyªn tö võa gi¶i phãng lËp tøc kÕt hîp chÊt
h÷u c¬ nªn kh«ng xuÊt hiÖn bät khÝ vµ lµm gi¶m t¸c dông diÖt khuÈn. MnO2 kÕt hîp víi
abbumin c¬ thÓ t¹o thµnh hîp chÊt muèi albuminat. Lóc nång ®é thÊp t¸c dông k×m h·m, ë
nång ®é cao t¸c dông kÝch thÝch vµ ¨n mßn tæ chøc. KMnO4 cã thÓ oxy ho¸ çc chÊt ®éc h÷u
c¬ nªn cã t¸c dông khö ®éc. Thuèc tÝm dÔ bÞ ¸nh s¸ng t¸c dông lµm mÊt ho¹t tÝnh nªn cÇn b¶o
qu¶n trong lä cã mµu ®Ëy kÝn. Th−êng tr−íc khi th¶ t«m gièng dïng thuèc tÝm nång ®é 10 -
15 ppm t¾m cho t«m 1 -2 h ë nhiÖt ®é 20 -300C, nÕu nhiÖt ®é thÊp th× t¨ng nång ®é lªn, khi
t¾m chó ý søc chÞu ®ùng cña tõng loµi t«m.
5.1.8. Calcium Hypochlorite - Chlorua v«i - Ca(OCl)2

§iÒu chÕ Ca(OCl)2 b»ng çch cho khÝ Chlorua t¸c dông víi v«i ®· hót Èm t¹o thµnh chÊt bét
mµu tr¾ng, cã mïi Chlorua cã vÞ mÆn tan trong n−íc vµ trong r−îu. Calcium hypochlorite lµ
mét hçn hîp cña çc chÊt -Ca(OCl)2 , -CaCl2, - Ca(OH)2 . Trong ®ã hµm l−îng Chlorua cã hiÖu
nghiÖm chiÕm 25 -30 %. Ca(OCl)2 vµo n−íc t¸c dông víi n−íc t¹o thµnh chÊt cã kh¶ n¨ng diÖt
khuÈn vµ mét sè sinh vËt g©y bÖnh t−¬ng ®èi m¹nh.
2 Ca(OCl)2+ 2 H20 = Ca(OH)2 + 2HOCl + CaCl2
HOCl = H+ + OCl-
HOCl cã kh¶ n¨ng diÖt khuÈn m¹nh h¬n OCl- , nã cã thÓ oxy ho¸ vµ øc chÕ men trong tÕ bµo
vi khuÈn lµm cho trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n øc chÕ sinh tr−ëng vµ sinh s¶n cña vi khuÈn,
Ca(OCl)2 lµm øc chÕ nhiÒu loµi vi khuÈn ë thÓ dinh d−ìng vµ nha bµo. Trong ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng n−íc nhiÒu mïn b· h÷u c¬ t¸c dông cña Ca(OCl)2 cã t¸c dông khö NH3 vµ H2S.
Ca(OCl)2 rÊt dÔ bÞ ph©n gi¶i nªn ®Ó n¬i kh« r¸o, ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp, tr¸nh ¸nh s¸ng, bÞt
Bïi Quang TÒ 37
kÝn ®Ó ë nhiÖt ®é thÊp. Tèt nhÊt tr−íc khi dïng tÝnh ®é hiÖu nghiÖm cña chÊt Chlo sau ®ã míi
tÝnh liÒu l−îng thuèc Ca(OCl)2 cÇn dïng. Ca(OCl)2 lµ mét lo¹i thuèc dïng ®Ó phßng trÞ bÖnh
t«m chñ yÕu trÞ çc bÖnh do vi khuÈn ký sinh ë bªn ngoµi c¬ thÓ t«m vµ trong m«i tr−êng
n−íc. Phun Ca(OCl)2 xuèng ao nu«i nång ®é 1 ppm, t¾m cho t«m nång ®é 8-10 ppm thêi gian
30 phót, mïa ph¸t bÖnh mét th¸ng phun hai lÇn.
5.1.9. Chlorine
- Thµnh phÇn lµ mét hîp chÊt mµu tr¾ng, giµu Clo (50-60% tuú thuéc vµo çc h·ng s¶n xuÊt),
dÔ tan trong n−íc. Khi tan trong n−íc gi¶i phãng Clo lµm n−íc cã mïi h¾c ®Æc tr−ng
- Chlorine dïng ®Ó tÈy dän ao (1-2kg /100m2 n−íc), xö lý n−íc trong bÓ −¬ng nång ®é 15-
20ppm; khö trïng dông cô ®¸nh b¾t vµ nu«i t«m nång ®é 200-220ppm ®Ó qua ®ªm sau röa
s¹ch.
5.1.10. Benzalkonium Chloride- BKC

- Tªn hîp chÊt: Benzalkonium Chloride; alkyl dimethyl benzyl ammonium chloride
- Tªn kh¸c: Cleaner 80, Cuast- 80, Pentum- 80, Aqueous Neobenz-All, Benasept, Germicidal
Zalkonium chloride, Phemerol chloride, Phemerol crystals, Roccal, Zephiran chloride,
Zephirol, Zonium chloride.
- BKC lµ mét hîp chÊt giµu Chlo (80%) dïng vÖ sinh m«i tr−êng, trÞ bÖnh ký sinh ®¬n bµo,
phun xuèng ao, bÓ nång ®é 10-20ppm thêi gian 24 giê
5.1.11. Trichloisocyanuric axit- TCCA

Tªn hîp chÊt: Trichloisocyanuric axit- TCCA
Tªn kh¸c: VH-A
Ho¹t chÊt: cã chøa 92% clo
Thuèc d¹ng bét, ViÖn hãa c«ng nghiÖp s¶n xuÊt. Thuèc cã t¸c dông khö trïng m¹nh diÖt çc
vi sinh vËt g©y bÖnh vµ çc sinh vËt kh¸c trong m«i tr−êng n−íc. LiÒu l−îng dïng 0,2-0,4 ppm
(0,2-0,4 gam/m3) cho çc ao ®ang nu«i vµ khö trïng n−íc tr−íc khi nu«i t«m lµ 1-2ppm (1-
2g/m3).
5.1.12. Aquasept A
Tªn hîp chÊt: Sodium dichloroicyanurate (NaDCC)
Ho¹t chÊt: cã chøa >80% Chlo
Thuèc ®−îc ®ãng d¹ng viªn sñi bät, tan nhanh trong n−íc cña C«ng ty Bayer Agritech Saigon
s¶n xuÊt. Thuèc cã t¸c dông khö trïng diÖt çc vi sinh vËt g©y bÖnh trong m«i tr−êng n−íc
tr−íc khi nu«i t«m. LiÒu l−îng dïng 1-2ppm (1-2 gam/m3).
5.1.13. Povidone Iodine

- Tªn hîp chÊt: Polyvinylpyrrolidone iodine complex
- Tªn kh¸c: Iodophor, Iodosept, Neutidine, Betadine, Isodine, PVP-1
- Povidone Iodine lµ hçn chÊt cña Polyvinylpyrrolidone vµ iodine, thuèc cã thÓ ë d¹ng dung
dÞch hoÆc d¹ng bét cã nång ®é ho¹t chÊt tõ 11-12%. Thuèc cã t¸c dông s¸t trïng m¹nh, diÖt
khuÈn vµ ký sinh trïng.
- LiÒu l−îng dïng xö lý n−íc ao; nÕu lµ dung dÞch dïng 1-2ml/m3, d¹ng bét dïng 1-
1,3gam/m3 (hoµ tan trong n−íc hoÆc trong cån tr−íc khi dïng).
5.2. Kh¸ng sinh
5.2.1. Erythrocin (Erythromycin).

Tªn hãa häc
-4-((2,6-Dideoxy-3-C-methyl-3-O-methyl-a-L- ribo- hexopyranosyl) -oxy) -14- ethyl-7,12,13-

trihydroxy - 3,5,7,9,11,13-hexa methyl-6- ((3,4,6-trideoxy-3-(dimethylamino)-b-D-xylo-
hexopyran osyl)oxy) oxacyclotetradecane-2,10-dione.
C«ng thøc cÊu t¹o:
H OH OH H O CH3 H CH3 H CH H CH3 O
CH3 – CH2C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C
O CH3 H CH3 H H OH O H O H
OH
CH3
N– O
CH3
CH3
CH3
O
OCH3
CH3 OH
Thuèc Erythrocin cã kÕt tinh mµu tr¾ng tro, kiÒm tÝnh, khã tan trong n−íc. Trong dung dÞch
toan tÝnh dÔ biÕn chÊt nÕu pH <4 hoµn toµn mÊt hiÖu nghiÖm nh−ng ng−îc l¹i trong dung dÞch
kiÒm tÝnh, kh¶ n¨ng diÖt khuÈn t¨ng lªn. B¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp.
Chóng cã 6 dÉn xuÊt:

1. Erythromycin Base
2. Erythromycin Estolate
3. Erythromycin Ethylsuccinate
4. Erythromycin Gluceptate
5. Erythromycin Lactobionate
6. Erythromycin Stearate
T¸c dông
Erythromycin lµ kh¸ng sinh phæ réng, ng¨n c¶n sù tæng hîp protein ë Riboxom trong tÕ bµo vi
khuÈn. Erythromycin cã phæ nh− Penicillin, t¸c dông m¹nh víi vi khuÈn gram d−¬ng, mét sè
vi khuÈn gram ©m còng cã t¸c dông, ngoµi cßn t¸c dông víi nhãm Clamidia.
KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Erythromycin mÉn c¶m cao víi Vibrio
alginolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo
Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002)
Dïng Erythrocin ®Ó trÞ bÖnh ph¸t s¸ng, bÖnh ®á däc th©n cña Êu trïng, bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n
mßn vá kitin, bÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh do vi khuÈn g©y ra. Trén vµo thøc ¨n tõ 3 - 7
ngµy, mçi ngµy dïng 2-5 gram/100kg ç. Cã thÓ phun xuèng ao nång ®é 1-2 ppm sau ®ã qua
ngµy thø 2 trén vµo thøc ¨n 4 gram/100kg t«m, tõ ngµy thø 2 gi¶m bít 1/2 cho ¨n liªn tôc
trong 5 ngµy.
Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon.
5.2.2. Oxytetracycline (Tetramycin):

Tªn ho¸ häc.
4-(dimethylamino)-1,4,4α,5,5α,6,11,12a-octahydro-3,5,6,10,12,12a-exahydroxy-6-methyl-
1,11-dioxo-2-naphthacencecarboxamide.
C«ng thøc cÊu t¹o:
DÉn XuÊt.
Bïi Quang TÒ 39
DÉn xuÊt víi natri metaphosphat

DÉn xuÊt:
n- dodecylsulfamat
DÉn xuÊt guaiacolglycolat
DÉn xuÊt guaiacolsulfonat
DÉn xuÊt hydrochlorid
DÉn xuÊt laurilsulfat
DÉn xuÊt thymolsulfonat
DÉn xuÊt trimethoxybenzoat
T¸c dông:
Cã phæ kh¸ng khuÈn réng gièng Aureomycin. ë nång ®é thÊp øc chÕ vi khuÈn, nh−ng dïng
nång ®é cao cã thÓ diÖt khuÈn. Vi khuÈn cã thÓ nhên thuèc Oxytetracycline nÕu dïng thêi
gian dµi vµ dïng lÆp l¹i vµ lÇn. thuèc Oxytetracycline hÊp thu vµo c¬ thÓ nhanh mh−ng ®éc lùc
víi vËt nu«i thÊp, ë trong m«i tr−êng kiÒm dÔ lµm cho tÝnh hiÖu nghiÖm gi¶m. Dïng
Oxytetracycline ®Ó phßng trÞ çc bÖnh nhiÔm vi khuÈn Vibrio nh− bÖnh ph¸t s¸ng, bÖnh ®á
däc th©n cña Êu trïng, bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n mßn vá kitin, bÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh.
Trén vµo thøc ¨n cho t«m ¨n liªn tôc trong mét tuÇn liÒn, tõ ngµy thø 2 gi¶m bít thuèc, liÒu
dïng 10 - 12 gram thuèc víi 100 kg träng l−îng t«m/ngµy.
K×m h·m vi khuÈn, víi nhiÒu cÇu khuÈn vµ trùc khuÈn Gram (-) vµ Gram (+), xo¾n khuÈn,
Rickettsia vµ mét sè virus lín.
Chia lµm 7 líp:

1. Chlortetracycline 2. Demeclocycline 3. Doxycycline 4. Meclocycline
5. Minocycline 6. Oxytetracycline 7. Tetracycline
• Kh¸ng sinh vi sinh vËt -Demeclocycline; doxycycline; minocycline ; Meclocycline;

oxytetracycline; tetracycline
• Kh¸ng sinh ký sinh ®¬n bµo -Demeclocycline; doxycycline ; minocycline;
oxytetracycline; tetracycline
• Kh¸ng sinh thÊp khíp -Minocycline
• Kh¸ng sinh ch÷a m¾t: - Chlortetracycline
Chlortetracycline:
DÉn xuÊt muèi canxi: Chlortetracycline hydrochlorid vµ canxi chloride; Aureomycin calcium
(biÖt d−îc).
DÉn xuÊt hydrosulfate: Chlortetracyclin bisulfat
T¸c dông: cã ho¹t phæ t−¬ng tù nh− Tetracyclin
KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Chlortetracycline mÉn c¶m cao víi Vibrio
alginolyticus, Vibrio cholerea, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio harveyi, Vibrio damsela.
(theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002)
Doxycycline
Tªn hãa häc: α-6- Deoxy-5-hydroxy-tetracyllin
DÉn xuÊt acetylcysteinat: Eficanina
DÉn xuÊt calci: Doxycyclin hydrochlorid vµ calcium chloride, complex
DÉn xuÊt n-dodecylsulfamat: Fenoseptil
DÉn xuÊt hyclat: Doxycyclin hydrochlorid; Doxycyclinhyclat; Doxycyclini hyclas;
Doxycylinium chloratum; Doxycyclin monohydrochlorid hemiethanolat hemihydrat.
BiÖt d−îc: Apo-Doxy; Azudoxat; Cyclidox; Dadracyline; Deoxymkoin; Doryx; Doxin;

Doxitard; Doxy; Dumoxin; Hiramicin; Liviatin; Medomycin; Novelcicline; Oramycin;
Tenutan.
T¸c dông: kh¸ng sinh b¸n tæng hîp tguéc hä çc tetracycline, t¸c dông m¹nh víi tô cÇu khuÈn
(Staphyllococcus) vµ liªn cÇu khuÈn (Streptococcus)
KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Doxycycline mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus,
Vibrio parahaemolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp,
Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002)
LiÒu dïng:
Chlortetracyclin: dïng cho t«m víi liÒu 100-200mg/kg/ngµy ®Çu, tõ ngµy thø 2 dïng b»ng
nöa ngµy ®Çu, thêi gian dïng 7-10 ngµy.
Doxycycline: LiÒu cho t«m cã thÓ dïng liÒu cao: 50-100 mg/kg thÓ träng t«m/ngµy ®Çu, ngµy
thø 2 dïng b»ng nöa ngµy ®Çu.
Thay thÕ çc kh¸ng sinh cÊm:
- Chlortetracyclin cã thÓ thay thÕ cho kh¸ng sinh Chloramphenicol, Furazolidone.
- Doxycycline cã thÓ thay thÕ cho kh¸ng sinh Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon,
Metrodidazole
5.2.3. Rifampin.
Tªn ho¸ häc.
Rifammycin, 3-[[4-methyl-1-piperazinyl imino] methyl]-
BiÖt d−îc.
Rifampin cã 40 biÖt d−îc, vi dô nh−: Archidyn (Merrell Dow/Lepetit), Arficin (Belupo),
Barcin (Sannofi), Benemicin (Polfa, Balan), Canarif (Philippin), Coxcide (An Do), Doloresum
(Schiffweiler), Feronia (E-Arganda de Ray), Kalrifam (Kalbe-Indonesia), Rifampin
(Pharmadic), Rimpin (Cadila, An Do), Rimycin (Alphapharm-Australia), Rifact (ICN, Canada),
Seamicin (E-San Adrian de Besos) vµ Tugaldin (E-Esplugas de Llobregat)
T¸c dông.
Cã t¸c dông diÖt cÇu khuÈn Gram (+) nh− tô cÇu, nhÊt lµ S. aureus, S. epidermidis,
cÇu khuÈn Gram (-) nh− Neissseria menigitidis vµ N. gonorrhoae. Trùc khuÈn
Gram (+) nh− trùc khuÈn b¹ch cÇu, Listeria monocytogenes, Clostridium
perfringens. Trùc khuÈn Gram (-) nh− E. coli, Salmonella typhimurium, …
KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Rifampin mÉn c¶m cao víi Vibrio
alginolyticus, V. salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ
vµ CTV, 2002)
LiÒu dïng.
Dïng cho t«m víi liÒu 50-100mg/kg/ngµy, thêi gian sö dông 7-10 ngµy.
Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon.
5.3. Sulphamid (Sulfonamides)
5.3.1. Mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o ho¸ häc vµ t¸c dông d−îc lý cña thuèc Sulphamid:
Bïi Quang TÒ 41
Çc lo¹i Sulphamid gièng nhau c¬ b¶n ®Òu lµ hîp chÊt cã cÊu t¹o chung mét nhãm
sulphanilamid :
H2N O2NH
T¸c dông cña thuèc sulphamid m¹nh yÕu cã kh¸c nhau do sù thay thÕ hydrogen nguyªn tö ë
phÝa tr−íc hay phÝa sau b»ng mét nhãm kh¸c.
Th−êng sulphamid cã t¸c dông øc chÕ vi khuÈn m¹nh ®Òu do thay thÕ Hydrogen cña gèc axin
(SO2 NH2) bªn ph¶i cña nhãm sulphanilamid b»ng mét nhãm kh¸c nh−:.
NH
H2N SO2NH-C
NH2
NÕu thay ®æi Hydrogen ë phÝa bªn tr¸i (phÝa tr−íc) cña gèc amin (H2N) trong nhãm
Sulphanilamid b»ng mét nhãm kh¸c th× t¸c dông sÏ yÕu ®i, vÝ dô:
N CH
COHN SO2NH-C CH
S
COOH
Cã mét sè sulphamid ®· bÞ thay ®æi tÝnh chÊt d−îc lý nh−ng khi vµo c¬ thÓ do t¸c dông nµo ®ã
nªn nã tù t¸ch ra trë vÒ d¹ng cò gèc amin (H2N) ®−îc phôc håi, t¸c dông vÉn m¹nh.
VÝ dô: N CH
COHN SO2NH-C CH
S
COOH
Vµo c¬ thÓ trë vÒ d¹ng N CH
COHN SO2NH-C CH
S
V× vËy viÖc tiÕn hµnh thay ®æi ®Ó cho gèc amin phôc håi ph¸t huy t¸c dông øc chÕ vi khuÈn
cña çc lo¹i sulphamid lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. Çc nhµ khoa häc ®· dùa vµo mèi quan hÖ gi÷a
cÊu t¹o ho¸ häc vµ t¸c dông d−îc lý cña sulphamid ®Ó t¹o ra nhiÒu lo¹i thuèc sulphamid cã t¸c
dông m¹nh øc chÕ nhiÒu lo¹i vi khuÈn.
5.3.2. C¬ chÕ t¸c dông cña thuèc sulphamid

Trong ph¶n øng cña men, chÊt cã cÊu t¹o ho¸ häc gÇn gièng cã thÓ s¶n sinh ra t¸c dông tranh
®o¹t ®Ó thay thÕ t¸c dông lªn hÖ thèng men.
CÊu t¹o ho¸ häc cña çc lo¹i sulphamid cã nhãm gèc sulphanilamid gièng víi cÊu t¹o ho¸ häc
cña Para amino benzoic acid (viÕt t¾t lµ PABA) cã c«ng thøc ho¸ häc: H2N COOH mµ
Para amino benzoic lµ "chÊt sinh tr−ëng" cña vi khuÈn, lóc hÖ thèng men ho¹t ®éng cã
sulphamid ®i vµo tÕ bµo vi khuÈn ph¸t sinh t¸c dông tranh ®o¹t víi PABA nh÷ng lùc t¸c dông
cña sulphamia víi vi khuÈn yÕu h¬n PABA rÊt nhiÒu. ChØ cÇn l−îng Para amino benzoic b»ng
1/5000 - 1/25 000 nång ®é sulphamid ®· cã thÓ triÖt tiªu t¸c dông øc chÕ vi khuÈn cña
sulphamid. V× thÕ lóc dïng nång ®é sulphamid nhÊt thiÕt ph¶i cao h¬n h¼n PABA míi cã hiÖu
nghiÖm. Lóc tæ chøc cã mñ hoÆc cã çc chÊt trong tæ chøc bÞ ph©n gi¶i ra tån t¹i, sulphamid
còng mÊt t¸c dông kh¸ng khuÈn. Trong qu¸ tr×nh dïng sulphathiazolum trÞ bÖnh nhiÔm khuÈn
cho t«m nÕu t«m bÞ bÖnh nÆng nång ®é duy tr× trong m¸u 6 -7 mg/100ml t«m bÞ nhiÔm bÖnh ë
møc b×nh th−êng nång ®é chØ cÇn 3 - 5 mg/ 100ml. Cßn ®Ó phßng bÖnh dïng 1 -2 mg/100ml.
§Ó ®¹t ®−îc nång ®é hiÖu nghiÖm th−êng dïng mét liÒu ®ét ph¸ t−¬ng ®èi cao sau ®ã ®Þnh
thêi gian dïng bæ sung liÒu l−îng nhá h¬n ®Ó duy tr× t¸c dông sau khi triÖu chøng bÖnh trªn c¬
thÓ t«m ®· gi¶m vÉn dïng thªm 2 - 3 ngµy n÷a ®Ó tr¸nh t¸i ph¸t. NÕu nång ®é thuèc trong m¸u
kh«ng duy tr× ë møc hiÖu nghiÖm hoÆc ngõng cÊp thuèc qu¸ sím kh«ng nh÷ng kh«ng ®¹t hiÖu
qu¶ trÞ liÖu mµ cßn lµm cho vi khuÈn bÞ nhên thuèc.
Para amino benzoic acid lµ mét bé phËn tè thµnh cña acid Folic, acid Folic tham gia vµo qu¸
tr×nh t¹o ra hÖ thèng men cña vi khuÈn, nÕu sè l−îng acid Folic kh«ng ®ñ lµm trë ng¹i ®Õn
viÖc tæng hîp acid nucleic cña tÕ bµo vi khuÈn dÉn ®Õn øc chÕ vi khuÈn sinh tr−ëng, sinh s¶n.
Sulphamid t¸c dông øc chÕ vi khuÈn sinh tr−ëng, sinh s¶n t¹o ®iÒu kiÖn cho c¬ thÓ ký chñ thùc
bµo.
Sulphamid cã thÓ t¸c dông ®¹i bé phËn vi khuÈn G+ vµ mét sè vi khuÈn G-, mét sè Ýt nÊm vµ vi
rót.
Cã mét sè vi khuÈn trong qu¸ tr×nh trÞ bÖnh cã thÓ s¶n sinh ra kh¸ng thuèc, sau khi ®· cã kh¶
n¨ng kh¸ng thuèc nÕu dïng liÒu l−îng lín h¬n b×nh th−êng nhiÒu lÇn còng kh«ng cã hiÖu
nghiÖm.
5.3.3. BiÕn ®æi cña sulphamid trong c¬ thÓ

Sulphamid ®−îc hÊp thô vµo ruét tèc ®é nhanh hay chËm phô thuéc tõng lo¹i sulphamid.
Ch¼ng h¹n nh− sulphathiazolum, sulphadiazine dÔ hÊp thu vµ tèc ®é hÊp thu nhanh nªn sau 3 -
6 h hÊp thu hÕt. Nång ®é vµo trong maó 3 -4 h cao nhÊt. Sulphaquanidine khã bÞ hÊp thu chØ
cã kho¶ng 1/2 l−îng thuèc ®−îc hÊp thu nh−ng tèc ®é còng nhanh vµ nång ®é thuèc ®−îc duy
tr× ë trong ruét t−¬ng ®èi cao. Thuèc vµo c¬ thÓ ph©n bè trong çc tæ chøc c¬ quan t−¬ng ®èi
®Òu nh−ng ë thËn cao nhÊt cßn tæ choc thÇn kinh, x−¬ng, mì t−¬ng ®èi thÊp. Sulphamid ë
trong m¸u duy tr× ë d¹ng di chuyÓn ®−îc nh−ng ë trong gan cã mét bé phËn thuèc bÞ axetyl
ho¸ biÕn thµnh sulphamid axetyl kh«ng cã hiÖu nghiÖm. Tû lÖ axetyl ho¸ cña çc lo¹i
sulphamid cã kh¸c nhau nh− sulphadiazine kho¶ng 20%. §é tan cña sulphathiazolum rÊt
thÊp ë trong èng thËn nhá dÔ t¸ch ra kÕt tinh t¹o thµnh sái thËn, lµm t¾c ®−êng tiÕt niÖu, ®é
hoµ tan cña sulphadiazine axetyl cao h¬n nh−ng b¶n th©n sulphadiazine ®é hoµ tan l¹i rÊt thÊp
nªn còng nguy hiÓm víi c¬ thÓ, cã thÓ kÕt tinh s¶n sinh ra sái thËn tuy nhiªn so víi
sulphathiazolum ®é an toµn cao h¬n
Dïng Sulphamid ë nh÷ng ng−êi bÞ yÕu thËn dÔ x¶y ra hiÖn t−îng bÖnh lý. ë t«m ®· sö dông
mét sè sulphamid ®Ó ch÷a bÖnh cã hiÖu qu¶ trÞ liÖu nh−ng vÒ ph¶n øng ®éc víi t«m ch−a cã tµi
liÖu ®Ò cËp ®Õn.
5.3.4. Çc lo¹i sulphamid

Sulphamid gåm cã mét sè dÉn xuÊt: Sulfadiazine; Sulfamethoxazole; Sulfamethizole;
Sulfisoxazole.
Thuèc sulphamid dïng ®Ó ch÷a bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n cã t¸c dông øc chÕ vi khuÈn sinh
tr−ëng, sinh s¶n, t¸c dông cña mçi lo¹i thuèc cã kh¸c nhau, tuú theo lo¹i bÖnh mµ chän lo¹i
thuèc sulphamid thÝch hîp v÷a ®¶m b¶o trÞ liÖu cao l¹i an toµn cho ®éng vËt thuû s¶n vµ gi¸
thµnh h¹.
Sulphadiazine (SD
Bïi Quang TÒ 43
Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-2-pyridazinyl

Tªn kh¸c: Solfadiazina; Sulfadiazilum; Sulphadiazin
C«ng thøc ho¸ häc
NH
H2N SO2NH-C
NH2
Sulphadiazine d¹ng bét mµu tr¾ng hoÆc h¬i vµng, khã tan trong n−íc. H¬i tan trong axeton vµ
cån. Trong kh«ng khÝ kh«ng thay ®æi nh−ng dÔ bÞ ¸nh s¸ng lµm ®æi mµu nªn b¶o qu¶n trong
çc chai mµu cã n¾p kÝn. SD hÊp thu vµo trong c¬ thÓ, t«m bµi tiÕt chËm nªn dÔ duy tr× nång
®é hiÖu nghiÖm trong m¸u víi thêi gian dµi 2 - 15 mg/100ml. Do ®ã hiÖu nghiÖm trÞ bÖnh cao,
t¸c dông phô vµ ®éc lùc t−¬ng ®èi nhá.
T¸c dông: K×m h·m vi khuÈn, cã ho¹t tÝnh víi liªn cÇu khuÈn A. Dïng Sulphadiazine ®Ó trÞ
çc bÖnh cña t«m bÞ bÖnh ®á th©n, ¨n mßn vá kitin víi liÒu dïng 150-200 mg SD cho 1 kg
träng l−îng t«m ¨n trong ngµy, dïng liªn tôc trong 6 ngµy, qua ngµy thø 2 gi¶m ®i 1/2.
Sulfamethizole (ST)
Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-(5-methyl-1,3,4-thiadiazol-2-yl);
Tªn kh¸c: Sulfamethizolum; Sulfamethythiadiazol
C«ng thøc ho¸ häc:
S
H2N SO2NH-C
N
Sulphathiazolum lµ thuèc d¹ng bét hay kÕt tinh mµu tr¾ng, mµu vµng nh¹t kh«ng mïi vÞ , khã
tan trong n−íc, h¬i tan trong cån ®Ó ngoµi ¸nh s¸ng dÔ bÞ biÕn chÊt nªn cÇn b¶o qu¶n trong
dông cô cã mµu sÉm, ®ãng kÝn. Sulphathiazolum vµo ruét hÊp thu dÔ, nång ®é hiÖu nghiÖm
trong m¸u 1 -7 mg/100ml. So víi SD th× bµi tiÕt chËm h¬n nh−ng ®éc lùc lín h¬n tuy vËy dÔ
s¶n xuÊt sè l−îng lín, gi¸ thµnh hai nªn th−êng dïng réng r·i.
T¸c dông: ë t«m dïng ST ®Ó trÞ bÖnh do trïng hai tÕ bµo Gregarine ký sinh trong ruét mét sè
t«m nu«i vµ bÖnh ®á th©n vµ ¨n mßn vá kitin do vi khuÈn Vibrio spp, Pseudomonas sp, liÒu
dïng nh− SD
Sulfamethoxazole
Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-(5-methyl-3-isoxazolyl);
Tªn kh¸c: Sulfamethoxazol; Sulfamethoxazolum
T¸c dông: ng¨n c¶n tæng hîp ARN, AND ë vi khuÈn
Co-Trimoxazol (Bactrim)
Trimoxazol lµ chÊt phèi hîp Sulfonamethoxazol vµ Trimethoprim theo tû lÖ 5/1 cã hiÖu lùc
ng¨n ngõa bÖnh truyÒn nhiÔm.
Bactrim d¹ng bét mµu tr¾ng hoÆc h¬i vµng, khã tan trong n−íc. H¬i tan trong axeton vµ cån.
Trong kh«ng khÝ kh«ng thay ®æi nh−ng dÔ bÞ ¸nh s¸ng lµm ®æi mµu nªn b¶o qu¶n trong çc
chai mµu cã n¾p kÝn. SD hÊp thu vµo trong c¬ thÓ, ç bµi tiÕt chËm nªn dÔ duy tr× nång ®ä
hiÖu nghiÖm trong m¸u víi thêi gian dµi 2 - 15 mg/100ml. Do ®ã hiÖu nghiÖm trÞ bÖnh cao,
t¸c dông phô vµ ®éc lùc t−¬ng ®èi nhá. Kh¸ng sinh tæng hîp Sulfonamide vµ Trimethoprim
dïng ®Ó trÞ bÖnh vïng tiÕt liÖu
Kh¸ng sinh vi khuÈn: Sulfadiazine vµ Trimethoprim; Sulfamethoxazole vµ Trimethoprim

Kh¸ng sinh ký sinh ®¬n bµo: Sulfamethoxazole vµ Trimethoprim
KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Bactrim mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus,
Vibrio parahaemolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp,
Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002)
T¸c dông:
Dïng Bactrim ®Ó trÞ çc bÖnh cña t«m bÞ bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n mßn vá kitin.
LiÒu dïng:
LiÒu dïng cho t«m ¨n tõ 2-5g/100kg t«m/ngµy (20-50mg/kg t«m/ngµy), dïng liªn tôc trong 6
ngµy, qua ngµy thø 2 gi¶m ®i 1/2.
Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon, Metrodidazole
5.4. Vitamin vµ kho¸ng vi l−îng
Vitamin C.
Tªn kh¸c vµ biÖt d−îc: Acid ascorbic; ascorvit; Cebione; Celaskon; Laroscorbine; Redoxon;
Vitascorbol.
Vitamin C tæng hîp lµ tinh thÓ mµu tr¾ng, dÔ tan trong n−íc, dÔ hÊp thô qua niªm m¹c ruét,
kh«ng tÝch luü trong c¬ thÓ, th¶i trõ qua n−íc tiÓu. Vitamin C rÊt cÇn cho ho¹t ®éng c¬ thÓ,
tham gia vµo qu¸ tr×nh oxy ho¸ khö, cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn acid Folic thµnh acid Folinic. Tham
gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ Glucid, ¶nh h−ëng ®Õn sù thÈm thÊu mao m¹ch vµ ®«ng m¸u.
Vitamin C phßng trÞ bÞ héi chøng ®en mang cña t«m he. LiÒu dïng cho t«m 2 -3 g Vitamin
C/1kg thøc ¨n c¬ b¶n cã thÓ phßng ®−îc bÖnh chÕt ®en cña t«m he.
Kho¸ng vi l−îng
Gåm çc chÊt s¾t (Fe), ®ång (Cu), m¨ng gan (Mn), kÏm (Zn), cobal (Co), natri (Na), kali (K),
Canxi (Ca), manhª (Mg), clo (Cl )… lµ çc chÊt kho¸ng vi l−îng cÇn bæ xung th−êng xuyªn
vµ theo tõng giai ®o¹n cho t«m nu«i. Gióp cho t«m lét x¸c nhanh vµ t¹o vá cøng míi, kÝch
sinh tr−ëng.
HiÖn nay cã nhiÒu c«ng ty cung çc chÊt kho¸ng vi l−îng, cÇn theo liÒu chØ dÉn. VÝ dô:
Mineral sea lµ kho¸ng tæng hîp ®−îc phèi chÕ theo c«ng nghÖ cao, cã t¸c dông lµm c©n
b»ng çc kho¸ng chÊt trong qu¸ tr×nh nu«i vµ gióp s¨n ch¾c, nhanh lín, s¾c ®Çy ®ñ vµ vá cøng.
S¶n phÈm cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB.
5.5. Çc chÕ phÈm sinh häc- probiotic.
Fuller (1989) vµ G. W. Tannock (2002) ®Þnh nghÜa probiotic lµ: “cung cÊp çc chñng vi khuÈn
sèng mµ chóng t¸c ®éng cã lîi cho sù c©n b»ng vi sinh vËt ®−êng ruét cña ®éng vËt”. ChÕ
phÈm sinh häc lµ çc nhãm vi sinh vËt trong m«i tr−êng ao nu«i vµ trong c¬ quan tiªu hãa cña
t«m. Cã nhãm vi khuÈn ho¹t ®éng kh¾p n¬i trong ao vµ cã thÓ c− tró trong ruét, d¹ dµy cña
t«m nu«i. Mét sè dßng vi khuÈn ®Ò kh¸ng ®−îc mét sè bÖnh cho t«m nu«i. Vi khuÈn cã t¸c
dông sinh häc lµ ph©n hñy çc chÊt th¶i g©y « nhiÔm trong ao. Mét sè enzyme gióp cho sù tiªu
hãa cña t«m, gi¶m hÖ sè thøc ¨n. KÝch thÝch hÖ miÔn dÞch hoÆc cung cÊp kh¸ng thÓ thô ®éng
cho t«m lµm t¨ng søc ®Ò kh¸ng.
Bïi Quang TÒ 45
B¶ng 6: Thµnh phÇn vµ t¸c dông cña chÕ phÈn sinh häc
Çc loµi vi khuÈn Chøc n¨ng

- Nitrosomonas spp Vi khuÈn tù d−ìng, ph©n hñy ammonia thµnh nitrite
- Nitrobacter spp Vi khuÈn tù d−ìng, ph©n hñy nitrite thµnh nitrate
- Bacillus criculans Vi khuÈn kÞ khÝ kh«ng b¾t buéc, chóng c¹nh tranh
- B. cereus sinh häc, lµm gi¶m sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn g©y
- B. laterosporus bÖnh nh− Vibrio, Aeromonas; ký sinh trïng ®¬n bµo
- B. licheniformis
- B. polymyxa
- B. subtilus
- B. mesentericus
- B. megaterium
- Lactobacillus lacts Vi khuÈn kþ khÝ kh«ng b¾t buéc, chóng tiÕt enzyme
- L. helveticus cã thÓ phÈn hñy çc chÊt h÷u c¬ (®¹m, mì, ®−êng),
- Pseudomonas putida khèng chÕ thùc vËt phï du ph¸t triÓn, æn ®Þnh pH, c¶
- Saccharomyces crevisiae thiÖn chÊt l−îng m«i tr−êng.
- Bacterides sp
- Streptocoocus sp
- Cellulomonas sp
- Entrobacter sp
- Rhodopseudomonas
- Marinobacter spp
- Thiobacillus spp
- Bifdobacterium spp
- Enzyme: lipase, protease, amylase KÝch thÝch hÖ tiªu hãa
- Hemi- cellulase, Pecnase
- ChiÕt xuÊt thùc vËt øc chÕ hoÆc tiªu diÖt çc mÇm bªnh, diÖt ç t¹p
- Bªta Glucan KÝch thÝch hÖ miÔn dÞch, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m
- Kh¸ng thÓ T¹o miÔn dÞch thô ®éng, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m
T¸c dông cña Probiotic:

s¶n.
Thùc chÊt nhiÒu mïn b· trong ao nu«i sÏ tÝch tô nhiÒu nitrogen, mét sè vi khuÈn gram ©m tiÕt
ra chÊt nhÇy ®Ó lÊy thøc ¨n. Líp chÊt nhÇy ë ®¸y ao ng¨n sù khuyÕch t¸n oxy vµo líp bïn ®¸y.
Dã ®ã líp chÊt th¶i ë ®¸y ao kh«ng bÞ ph©n hñy, Probiotic gióp ph©n hñy lµm s¹ch chÊt th¶i ë
®¸y ao, nhãm vi khuÈn nµy ®· lÊn ¸t nhãm vi khuÈn g©y bÖnh nh− Vibrio spp, Aeromonas
spp…Nhãm vi khuÈn cã lîi trong probiotic cã kh¶ n¨ng lo¹i bá chÊt th¶i chøa nitrogen nhê
enzyme ngo¹i bµo do chóng chuyÓn hãa. Cho nªn nhãm vi khuÈn nµy gi¶i phãng enzyme
trong ao cã t¸c dông ®Ò kh¸ng (lµm gi¶m) vi khuÈn, virus g©y bÖnh trong ao. Ngoµi ra nhãm vi
khuÈn cßn lµm gi¶m çc d¹ng ammonia, nitrite vµ nitr¸t.
HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã nhiÒu lo¹i chÕ phÈm sinh häc ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i t«m b¸n
th©m canh vµ th©m canh. Nh÷ng s¶n phÈm nµy t−¬ng ®èi ®¾t kh«ng nªn dïng trong çc h×nh
thøc nu«i qu¶ng canh vµ qu¶ng canh c¶i tiÕn.
5.5.1. Çc lo¹i chÕ phÈm vi sinh vËt:

Sanabee Plus, Protexin, Pond-Clear, BRF-2, Bacta-Pur N3000+, Pro-1 (PP-Probiotic), Envi
Bacillus…
Men vi sinh FASC: t¨ng c−êng nguån thøc ¨n tù nhiªn, bæ sung hÖ men vµ vitamin, c¶i thiÖn
m«i tr−êng n−íc t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m.
BRF-2-PP99: phßng chèng vi khuÈn, gi¶m ®é ®ôc cña m«i tr−êng n−íc, gi¶m tæng l−îng cÆn
hoµ tan vµ tæng l−îng cÆn kh«ng hoµ tan.
Power Pack: æn ®Þnh mµu n−íc, gi¶m l−îng vi khuÈn gram ©m, chuyÓn ®æi çc chÊt th¶i h÷u
c¬.
Bio Waste: ph©n huû çc chÊt th¶i h÷u c¬, thøc ¨n thõa, x¸c vi sinh vËt thèi r÷a ë ®¸y ao,
ng¨n chÆn qu¸ tr×nh sinh khÝ ®éc.
Envi Bacillus: Lµ mét chÕ phÈm vi sinh ®Æc biÖt cã t¸c dông ng¨n ngõa vi khuÈn g©y bÖnh
nh− bÖnh ph¸t s¸ng. Thµnh chñ yÕu lµ nhãm vi khuÈn Bacillus subtilis, B. licheniformis, B.
cereus, B. mesentericus, B. megaterium cã sè l−îng trªn 5.1012 khuÈn l¹c/kg. S¶n phÈm cña
C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB.
BZT Aquaculture: lµ hçn hîp çc vi khuÈn hiÕu khÝ, yÕm khÝ vµ enzyme ®−îc lùa chän vµ
kh¶ n¨ng ph©n hñy vµ tiªu hãa khèi l−îng lín hîp chÊt h÷u c¬ cã trong nu«i trång thñy s¶n,
cã h¹i cho søc kháe cña t«m. BZT Aquaculture ph©n hñy hÇu hÕt l−îng ph©n t«m thøc ¨n d−
thõa vµ çc chÊt h÷u c¬ kh¸c ë bïn ®¸y ao, lµm gi¶m sù h×nh thµnh NH3, H2S, CH4, æn ®Þnh
m«i tr−êng;
BZT Waste Digester: lµ hçn hîp çc vi khuÈn vµ enzyme tù nhiªn, ph©n hñy hoµn toµn çc
chÊt th¶i cßn l¹i sau mét chu kú nu«i t«m. BZT Waste Digester lµm cho ®¸y ao mau kh« h¬n
vµ lo¹i bá çc chÊt h÷u c¬ sau khi thu ho¹ch, kh«ng g©y « nhiÔm çc vïng n−íc xung quanh.
5.5.2. Men vi sinh

Tæng hîp tõ çc men vi sinh vµ vi khuÈn h÷u Ých, ®Æc biÖt chuyªn bµi tiÕt çc lo¹i kh¸ng sinh
tù nhiªn dïng ®Ó øc chÕ vµ tiªu diÖt çc lo¹i vi khuÈn xÊu g©y bÖnh, khö mïi h«i, lµm s¹ch
n−íc, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m ç.
Çc lo¹i chÕ phÈm: Compozyme, Bio Nutrin, Aro-Zyme, Enzymax
ARO-ZYME: lµ mét d¹ng vi sinh vËt cã lîi (Bacillus subtilis- 1010 khuÈn l¹c/kg) trong m«i
tr−êng n−íc, ®Æc biÖt cã enzyme tæng hîp t¸c dông cao trong viÖc ph©n hñy nhanh çc hîp
chÊt h÷u c¬ d− thõa tÝch tô ë ®¸y ao, æn ®Þnh m«i tr−êng, ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña mÇm
bÖnh. ChÕ phÈm sinh häc xö lý ®¸y ao. S¶n phÈm cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB.
5.5.3. ChiÕt xuÊt thùc vËt

Çc th¶o d−îc cã kh¸ng sinh tù nhiªn: tái, sµi ®Êt, nhä nåi… dïng ®Ó øc chÕ vµ tiªu diÖt çc
lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh.
Çc th¶o d−îc cã chÊt ho¹t tÝnh g©y chÕt ç: c©y thuèc ç, h¹t thµn m¸t, h¹t chÌ d¹i, kh« dÇu
së… ®Ó diÖt ç t¹p trong ao nu«i t«m.
Çc chÕ phÈm: Saponin, Rotenon, DE-Best 100, Mal-Zal
Retanon, Saponin
Bïi Quang TÒ 47
Lµ hîp chÊt chÕ biÕn tõ rÔ d©y thuèc ç, h¹t chÌ d¹i dïng ®Ó trÞ ç t¹p. HiÖn nay trªn thÞ
tr−êng cã nhiÒu c¬ s¶n xuÊt Retanon, nªn khi dïng xem h−íng dÉn cña nhµ s¶n xuÊt. VÝ dô:
Saponin cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB, liÒu ding 80-100kg/ha
5.5.4. Beta 1,3 Glucan
β 1,3-glucan ®−îc t×m thÊy trong ch©n khíp. N¨m 1988, Söderhäll et al ®· x¸c ®Þnh β 1,3-
glucan (βGBP) cã träng l−îng ph©n tö lµ 90 kDa tõ tÕ bµo chÊt cña con gi¸n (Blaberus
craniffer), β 1,3-glucan (βGBP) cña t«m n−íc ngät (Pacifastacus leniusculus) cã träng l−îng
ph©n tö lµ 100 kDa, β 1,3-glucan kÕt tña thµnh líp.
β 1,3-glucan lµ mét chÊt dinh d−ìng ë d¹ng tinh khiÕt cao. CÊu t¹o ph©n tö hãa häc lµ mét
polysaccharide cña nhiÒu ®−êng glucose. Glucose lµ mét ®−êng ®¬n cã n¨ng l−îng nh− ATP
®−îc ®−îc chøa trong c¬, gan vµ çc m« kh¸c ë d¹ng glycogen (®−êng ®éng vËt). β 1,3-glucan
kh¸c víi çc ®−êng kÐp (polysaccharide) chøa n¨ng l−îng b×nh th−êng v× chóng cã mèi kiªn
lÕt gi÷a çc ®−êng ®¬n glucose ë vÞ trÝ ®Æc biÖt lµ β 1,3. Chóng ®−îc thõa nhËn lµ chÊt an toµn
kh«ng g©y ®éc hoÆc g©y t¸c ®éng.
β 1,3-glucan cã t¸c ®éng nh− tÊt c¶ ë ç, chim vµ ®éng vËt cã vó. Khi trén vµ thøc ¨n chóng cã
thÓ ng¨n c¶n ®−îc bÖnh Vibriosis, bÖnh Yersinosis vµ bÖnh viªm ë gi¸p x¸c. Trong thêi gian
qua mét sè bÖnh virus ë t«m nh− bÖnh ®èm tr¾ng, bÖnh Taura g©y cho cho t«m nu«i chÕt trªn
80%. Khi cho t«m nu«i ¨n thøc ¨n trén thªm β 1,3-glucan th× tû lÖ sèng ®¹t trªn 90%.
Tãm l¹i, β 1,3-glucan lµ mét chÊt an toµn vµ lµ chÊt dinh d−ìng bæ sung hiÖu lùc cao, t¸c ®éng
cña nhóng nh− lµ mét chÊt kÝch thÝch miÔn dÞch kh«ng ®Æc hiÖu. Kh¶ n¨ng kÝch thÝch sinh häc
thÓ hiÖn nh− sau:
• Ho¹t ®éng cña nh÷ng ®¹i thùc bµo ®−îc nhanh chãng kÝch thÝch kh¶ n¨ng thùc bµo
kh«ng ®Æc hiÖu, cho phÐp ®¹i thùc bµo tiªu diÖt t¸c nh©n g©y bÖnh hiÖu cao h¬n, th−êng xuyªn
ng¨n c¶n ®−îc bÖnh.
• Liªn quan ®Õn sù ph©n bµo, nh− tÕ bµo IL-1, IL-2 vµ tÕ bµo kh¸c, khëi ®Çu miÔn dÞch
®−îc thÓ hiÖn ë tÕ bµo T. Sù xuÊt hiÖn çc yÕu tè kÝch thÝch lµm gia t¨ng çc s¶n phÈm cã ®ùc
hiÖu.
• Gi¶m bít cholesterol th«ng qua ho¹t ®éng cña tÕ bµo vµ chèng l¹i sù oxy hãa.
Macrogard (T§K-100)- S¶n phÈm cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB.
Thµnh phÇn: bªta 1,3/1,6 Glucan > 98%
C«ng dông: T§K-100 lµ chÊt kÝch thÝch hÖ miÔn dÞch, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m, gióp t«m
chèng l¹i çc bÖnh truyÒn nhiÔm, phôc håi nhanh chãng çc m« bÞ ho¹i tö, nh− bÖnh ®á th©n,
®èm tr¾ng. Lµm t¨ng søc kháe cho t«m bè me vµ t«m gièng, t¨ng tû lÖ sèng.
LiÒu dïng: t¾m nång ®é 200 ppm (200 ml/m3) thêi gian 30 phót cho t«m bè mÑ; t¾m nång ®é
50-80ppm (50-80ml/m3) thêi gian 1-2giê cho t«m gièng tr−íc khi th¶. VËn chuyÓn t«m gièng
cho thªm T§K-100, nång ®é 500ppm (500ml/m3). Phun (ng©m) vµo bÓ 30-50ppm (30-
50ml/m3) −¬ng Êu trïng t«m. Trén vµo thøc ¨n cho t«m gièng, liÒu l−îng 1ml/kg thøc ¨n viªn.
5.5.5. Kh¸ng thÓ

C¬ thÓ ®éng vËt bËc thÊp nh− t«m Ýt cã kh¶ n¨ng tù c¬ thÓ sinh ®¸p øng miÔn dÞch, cho nªn t¹o
ra miÔn dÞch thô ®éng do nhËn ®−îc kh¸ng thÓ hoÆc lympho bµo tõ mét c¬ thÓ kh¸c ®· cã
miÔn dÞch chuyÓn qua. MiÔn dÞch thô ®éng ®−îc h×nh thµnh dùa vµo sù cã mÆt cña kh¸ng thÓ
®Æc hiÖu (®¬n dßng hoÆc ®a dßng) ®−îc hÊp thô vµo m¸u hoÆc qua ®−êng tiªu hãa vµ lµm bÊt
ho¹t t¸c nh©n g©y bÖnh. Chñ ®éng t¹o miÔn dÞch thô ®éng ë t«m só lµ cung cÊp cho t«m lo¹i
kh¸ng thÓ ®a dßng ®Æc hiÖu chèng l¹i çc t¸c nh©n virus g©y bÖnh. Trªn c¬ së sö dông kü
thuËt nu«i cÊy tÕ bµo in vitro. Thu nhËn nguån virus tù nhiªn, t¸ch chiÕt vµ ph©n lËp virus,
nh©n qua tÕ bµo nuèi cÊy in vitro. Sö dông virus nh©n qua tÕ bµo lµm kh¸ng nguyªn g©y t¹o
kh¸ng thÓ ë ®éng vËt. Thu nhËn kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu, t¹o chÕ phÈm øc chÕ virus.
Kh¸ng thÓ ®¬n dßng: dïng kh¸ng nguyªn lµ mét dßng virus
Kh¸ng thÓ ®a dßng: dïng nguån kh¸ng nguyªn nhiÒu dßng virus kh¸c nhau.
Çc lo¹i kh¸ng thÓ:
ASV-02 phßng ngõa virus g©y bÖnh ë t«m só (s¶n phÈm s¶n xuÊt cña ViÖn Sinh häc nghiÖt
®íi, TT KHTN & CNQG)
5.6. C©y thuèc th¶o méc
5.6.1. C©y së (h×nh 28)

Tªn kh¸c: trµ mai, trµ mai hoa, c©y dÇu chÌ
Tªn khoa häc: Camellia sasanqua Thumb. [Thea sasanqua (Thumb.) Nois], thuéc hä chÌ
(Theaceae)
C©y së lµ mét c©y nhá, cao chõng 5-7m. L¸
kh«ng rông, hÇu nh− kh«ng cuèng, h×nh m¸c
thu«n hay h×nh trøng thu«n dµi, ®Çu nhän,
phÝa cuèng h¬i hÑp l¹i, phiÕn l¸ dai, nh½n mÐp
cã r¨ng c−a, dµi 3-6cm, réng 1,5-3cm. Hoa
mäc ë n¸ch hay ë ngän, tô tõ 1-4 çi, mµu
tr¾ng, ®−êng kÝnh 3,5cm. Qu¶ nang, ®−êng
kÝnh 2,5-3cm, h¬i cã l«ng ®Ønh, trßn hay h¬i
nhän, thµnh dµy, cã 3 ng¨n, më däc theo ng¨n
cã 1-3 h¹t cã vá ngoµi cøng, l¸ mÇm dµy, chøa
nhiÒu dÇu. H×nh 28: c©y së- Camellia sasanqua
Së ®−îc trång nhiÒu ë Phó Thä, Hoµ B×nh, çc tØnh Ninh B×nh, B¾c Giang, Tuyªn Quang,
L¹ng S¬n, Cao B»ng, Thanh Ho¸, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ së ®Òu mäc tù nhiªn. Së ph©n bè ë
Trung quèc, NhËt B¶n, Ên §é, MiÕn §iÖn.
H¹t së Ðp lÊy dÇu së (dÇu chÌ) lµm thùc phÈm hoÆc lµm xµ phßng. Kh« së trong cã chøa nhiÒu
saponozit lµm thuèc trõ s©u, duèc ç. F Guichard vµ Bïi §×nh Sang ®· chiÕt ®−îc 28%
saponozit tõ kh« së.
Trung Quèc cã c©y cïng gièng víi së vµ loµi kh¸c gäi lµ c©y du trµ (hay trµ d¹i ?) tªn khoa
häc Camellia oleosa (Lour Rehd.) hay Thea oleosa Lour, Camellia drupifera Lour. Trong kh«
h¹t du trµ Ðp dÇu cã chøa Saponin. Hîp chÊt Saponozit chiÕt tõ kh« së, kh« h¹t chÌ d¹i, dïng
®Ó diÖt khuÈn, diÖt ç t¹p.
HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã nhiÒu c¬ s¶n xuÊt Saponin, nªn khi dïng xem h−íng dÉn cña nhµ
s¶n xuÊt, th−êng liÒu dïng 15g/m3 n−íc.
5.6.2. D©y thuèc ç (Derris spp) (h×nh 29)

Tªn kh¸c: D©y duèc ç, dµy mËt, dµy cã, dµy çt, lÇu tÝn,
Tubaroot (Anh), Derris (Ph¸p).
Tªn khoa häc: Derris elliptica Benth, Derris tonkinensis Gagnep
D©y thuèc ç lµ mét lo¹i d©y leo khoÎ, th©n dµi 7-10m, l¸ kÐp
gÇn 9-13 l¸ chÐt, mäc so le, dµi 25-35cm, l¸ chÐt lóc ®Çu máng
sau da dµy, h×nh m¸c nhän , phÝa d−íi trßn. Hoa nhá tr¾ng hoÆc
hång. Qu¶ lo¹i c¶ ®Ëu, dÑt dµi 4-8cm. C©y mäc hoang d¹i ë
Bïi Quang TÒ 49
Indonexia, Malayxia, Ên §é, ViÖt Nam. Cã thÓ trång b»ng d©m cµnh
H×nh 29: c©y thuèc ç
D©y thuèc ç cã chÊt ho¹t kÝch chÝnh lµ Rotenon (hay Tubotoxin; Derris). Rotenon lµ nh÷ng
tinh thÓ h×nh l¨ng trô, kh«ng mµu. D©y thuèc ç lµ nh÷ng c©y cho rÔ dïng ®¸nh b¶ ç. Çc
chÊt ho¹t tÝnh chØ ®éc víi ®éng vËt m¸u l¹nh, kh«ng ®éc víi ng−êi, rÊt ®éc víi ç. NghiÒn rÔ
d©y thuèc ç víi n−íc víi liÒu luîng 1ppm lµm ç bÞ say, nÕu liÒu cao h¬n lµm ç chÕt. RÔ d©y
thuèc ç kh«ng ®éc víi gi¸p x¸c.
ë n−íc ta dïng rÔ d©y thuèc ç ®Ó diÖt ç t¹p trong khi tÈy dän ao −¬ng nu«i t«m gièng, t«m
th−¬ng phÈm. §Ëp dËp rÔ d©y thuèc ç ng©m cho ra chÊt nhùa tr¾ng, ®Ó n−íc trong ao s©u 15-
20cm, tÐ n−íc ng©m rÔ d©y thuèc ç, sau 5-10 phót ç t¹p næi lªn chÕt.
LiÒu l−îng dïng th−êng 3-5kg rÔ/ 1000m2 n−íc
5.6.3. Bå hßn (Sapindus mukorossii Gaertn) (h×nh 30)

Tªn kh¸c: Bßn hßn, Vß ho¹n thô, Lai patt, Savonnier (Ph¸p)
Tªn khoa häc: Sapindus mukorossii Gaertn. Hä bå hßn:
Sapindaceae
Bå hßn c©y cao to cã thÓ ®¹t tíi 20-30m, l¸ kÐp l«ng chim gåm 4-
5 ®«i, l¸ chÐt gÇn ®èi nhau. PhiÕn l¸ chÐt nguyªn nh½n. Hoa mäc
thµnh chuú ë ®Çu cµnh. §µi 5, hµng 5, nhÞ 8. Qu¶ gåm 3 qu¶ h¹ch
nh−ng 2 tiªu gi¶m ®i chØ cßn 1, h×nh trßn. Vá qu¶ mµu vµng n©u,
h¹t da nh¨n nheo, trong chøa mét h¹t mµu ®en, h×nh cÇu. C©y
®−îc trång kh¾p miÒn B¾c ViÖt Nam H×nh 30: c©y bå hßn
- Thµnh phÇn ho¸ häc ch−a nghiªn cøu.
- C«ng dông t−¬ng tù nh− d©y thuèc ç, liÒu dïng 0,5-1kg h¹t/ 1000m2 n−íc.
5.6.4. Thµn m¸t (Milletia ichthyochtona Drake) (h×nh 31)

Tªn kh¸c: M¸c b¸t, hét m¸t, duèc ç, th¨n mót.
Tªn khoa häc: Milletia ichthyochtona Drake. Hä çnh b−ím Fabaceae
Thµn m¸t lµ c©y to, cao chõng 5-10m cã l¸ kÐp 1 lÇn chim l«ng lÎ, sím rông l¸ non dµi 12cm,
cuèng chung dµi 7-8cm gÇy, cuèng l¸ chÐt dµi 3-4cm,
l¸ chÐt 5-6cm, réng 15-25cm. Hoa tr¾ng mäc thµnh
chïm, th−êng mäc tr−íc l¸ lµm cm), réng 2-3cm, tõ
1/3 phÝa tr−íc hÑp l¹i tr«ng gièng con dao m· tÊu l−ìi
réng, trong chøa mét h¹t h×nh ®Üa mµu vµng nh¹t n©u,
®−êng kÝnh 20mm.
C©y mäc hoang d· ë çc tØnh T©y B¾c, Hoµ B×nh,
Thanh Ho¸, NghÖ An, B¾c Th¸i.
Trong h¹t thµn m¸t cã chøa 38-40% dÇu, cã chøa çc

chÊt ®éc ®èi víi ç nh− Rotenon, Sapotoxin, chÊt g«m
vµ albumin.
C«ng dông t−¬ng tù d©y thuèc ç, liÒu dïng 0,5-1,0kg

h¹t/1000m2 H×nh 31: C©y thµn m¸t
Ch−¬ng 4
Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë t«m nu«i

1. BÖnh virót
1.1. BÖnh MBV (Monodon Baculovirus) ë t«m só.
1.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh.
T¸c nh©n g©y bÖnh MBV (Monodon Baculovirus) lµ virus type A Baculovirus monodon, cÊu
tróc nh©n (acid nucleoic) lµ ds ADN, cã líp vá bao, d¹ng h×nh que (h×nh 32). Theo J.Mari vµ
CTV, 1993 th× chñng MBV cña t«m só tõ Ên §é Th¸i B×nh D−¬ng cã kÝch th−íc nh©n 42 ± 3 x
246 ± 15 nm, kÝch th−íc vá bao 75 ± 4 x 324 ± 33 nm. Chñng PMV cña t«m (P.plebejus, P.
monodon, P. merguiensis) tõ óc cã kÝch th−íc nh©n 45-52 x 260-300 nm, kÝch th−íc vá bao
60 x 420 nm.
H×nh 32: ThÓ virus g©y bÖnh MBV (nhuém ©m, ¶nh KHV§T): a-b- thÓ virus kh«ng cã vá bao
vµ vá bao ë phÝa trªn (a); vá bao ë phÝa d−íi (b); (v¹ch kÎ = 100nm); c-f- thÓ virus kh«ng cã
vá bao (v¹ch kÎ = 150; 150; 60; 80nm) (theo Graindorge & Flegel, 1999)
Virus ký sinh ë tÕ bµo biÓu m« h×nh èng gan tuþ (Hepatopancreas) vµ tÕ bµo biÓu b× phÝa tr−íc
ruét gi÷a, virus t¸i s¶n xuÊt bªn trong nh©n tÕ bµo vËt nu«i, bao gåm çc giai ®o¹n sau:
- Giai ®o¹n O (tiÒm Èn): Sau khi tÕ bµo nhiÔm MBV lµ giai ®o¹n sím cña tÕ bµo chÊt biÕn ®æi.
Bïi Quang TÒ 51
- Giai ®o¹n 1: Nh©n tÕ bµo s−ng nhÑ, çc nhiÔm s¾c thÓ tan ra vµ di chuyÓn ra s¸t mµng nh©n.
TÕ bµo chÊt mÊt dÇn chøc n¨ng cña chóng vµ h×nh thµnh giät mì. Virus b¾t ®Çu g©y ¶nh
h−ëng.
- Giai ®o¹n 2: Nh©n s−ng nhanh, sè l−îng virus t¨ng nhanh, xuÊt hiÖn thÓ Èn (Occlusion
bodies) trong nh©n (h×nh 33-37).
- Giai ®o¹n 3: tÕ bµo bÞ bÖnh, nh©n t¨ng lªn gÊp 2 lÇn, ®−êng kÝnh b×nh th−êng vµ t¨ng 6 lÇn vÒ
thÓ tÝch. bªn trong nh©n cã 1 ®Õn nhiÒu thÓ Èn (h×nh 33,37), trong thÓ Èn chøa ®Çy çc virus.
Çc virus ph¸ huû çc tÕ bµo ký chñ, tiÕp tôc di chuyÓn sang tÕ bµo kh¸c hoÆc theo chÊt bµi
tiÕt ra ngoµi m«i tr−êng, t¹o thµnh virus tù do tån t¹i trong bïn vµ n−íc.
1.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý.

Khi t«m míi nhiÔm virus MBV, dÊu hiÖu bÖnh kh«ng biÓu hiÖn râ rµng. Khi t«m nhiÔm bÖnh
nÆng vµ ph¸t bÖnh th−êng cã biÓu hiÖn mét sè dÊu hiÖu sau:
- T«m cã mµu tèi hoÆc xanh t¸i, xanh xÉm. T«m kÐm ¨n, ho¹t ®éng yÕu vµ sinh tr−ëng chËm
(chËm lín) (h×nh 38).
- Çc phÇn phô vµ vá kitin cã hiÖn t−îng ho¹i tö, cã nhiÒu sinh vËt b¸m (ký sinh trïng ®¬n
bµo, t¶o b¸m vµ vi khuÈn d¹ng sîi).
- Gan tuþ teo l¹i cã mµu tr¾ng h¬i vµng, thèi rÊt nhanh.
- Tû lÖ chÕt dån tÝch, cao tíi 70% hoÆc cã thÓ t«m chÕt hÇu hÕt trong ao.
H×nh 33: gan tuþ t«m só nhuém xanh malachite 0, 5%, thÊy râ çc thÓ Èn ( ) trong nh©n tÕ
bµo. X400
H×nh 34: gan tuþ t«m só nhiÔm MBV, xuÊt

hiÖn çc thÓ Èn ( ) nhuém xanh malachite
0,5%, (X200) H×nh 35: thÓ Èn cña bÖnh MBV- ¶nh KHV§T
H×nh 36: gan tuþ t«m só nhiÔm bÖnh MBV, çc thÓ Èn ( ) mµu ®á, nh©n mµu xanh tÝm, nhuém
mµu H&E (X400)
H×nh 37: gan tuþ t«m só nhiÔm bÖnh MBV, çc thÓ Èn ( ) mµu ®á, nh©n mµu xanh tÝm,
nhuém mµu H&E
H×nh 38: t«m só nhiÔm bÖnh MBV chËm lín, mµu xanh xÉm
1.1.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh.
Bïi Quang TÒ 53
BÖnh MBV ®−îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn n¨m 1980 á ®µn t«m só (Penaues monodon) ®−a tõ §µi
Loan ®Õn nu«i ë Mehico (Lightner vµ CTV, 1981, 1983). TiÕp theo çc nhµ nghiªn cøu ®·
ph¸t hiÖn bÖnh MBV cã xuÊt ph¸t tõ §µi Loan, Philippines, Malaysia, Polynesia thuéc Ph¸p,
Singapore, Indonesia, Th¸i Lan, Trung Quèc...ë §µi Loan bÖnh MBV cã liªn quan ®Õn thiÖt
h¹i nghiªm träng cho nghÒ nu«i t«m só n¨m 1987 vµ 1988 (Chen vµ CTV, 1989). Cho ®Õn nay
ng−êi ta biÕt bÖnh MBV ph©n bè rÊt réng r·i: ch©u ¸, Th¸i B×nh D−¬ng, ch©u Phi, miÒn Nam
ch©u ¢u, ch©u Mü. T«m só (P. monodon) th−êng xuyªn nhiÔm bÖnh MBV vµ mét sè t«m
kh¸c còng nhiÔm bÖnh MBV: P. merguiensis, P. semisulcatus, P. kerathurus, P. plebejus, P.
indicus, P. penicillatus, P. esculentus, P. vannamei (cã kh¶ n¨ng). Virus MBV nhiÔm tõ Post-
larvae ®Õn t«m tr−ëng thµnh.
BÖnh MBV lan truyÒn theo ph−¬ng n»m ngang, kh«ng truyÒn bÖnh theo ph−¬ng th¼ng ®øng.
ë ViÖt Nam th¸ng 10-11/1994 Bïi Quang TÒ lÇn ®Çu tiªn ®· nghiªn cøu vÒ møc ®é nhiÔm
bÖnh MBV trªn t«m só nu«i çc tØnh ven biÓn phÝa nam: T«m só nu«i nhiÔm virus MBV kh¸
cao: T«m thÞt ë Minh h¶i: 50-85,7%, ë Sãc Tr¨ng 92,8%; T«m gièng ë Bµ RÞa-Vòng Tµu 5,5-
31,6%, t«m gièng Nha Trang 70-100%. BÖnh MBV lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y chÕt
t«m ë çc TØnh phÝa nam n¨m 1993-1994. TiÕp theo §ç ThÞ Hoµ tõ th¸ng 11/1994-7/1995
còng ®· nghiªn cøu bÖnh MBV trªn t«m só nu«i ë çc tØnh Nam Trung Bé, kÕt qu¶ cho thÊy:
tû lÖ nhiÔm virus MBV ë Êu trïng t«m só lµ 33,8%, t«m gièng lµ 52,5%, t«m thÞt lµ 66,5%.
N¨m 1995 s¬ bé ®iÒu tra bÖnh t«m só nu«i ë çc tØnh phÝa B¾c ®· nhiÔm mÇm bÖnh MBV ë
çc tØnh: NghÖ An, Thanh Ho¸, H¶i Phßng. V× nh÷ng tØnh nµy ®Òu lÊy t«m gièng tõ Nha Trang
ra nu«i (Bïi Quang tÒ vµ CTV, 1997). §Õn nay kiÓm tra t«m post s¶n xuÊt tõ miÒn B¾c ë
Qu¶ng Ninh ®Õn çc tØnh phÝa Nam ë Cµ Mau hÇu hÕt chóng ®Òu nhiÔm mÇm bÖnh MBV, ë
møc ®é kh¸c nhau. BÖnh MBV kh«ng lµm t«m chÕt hµng lo¹t, nh−ng lµm t«m chËm lín vµ
chÕt r¶i r¸c. Khi thu ho¹ch tû lÖ t«m sèng rÊt thÊp ®©y lµ vÊn ®Ò nan gi¶i cña nghÒ nu«i t«m
biÓn ë çc tØnh ven biÓn.
1.1.4. ChÈn ®o¸n bÖnh.

§Ó chÈn ®o¸n bÖnh MBV vµ bÖnh virus ë t«m he nãi chung, chóng ta ph¶i kiÓm tra nhiÒu yÕu
tè: Qu¸ tr×nh nu«i t«m, dÊu hiÖu bÖnh lý, m« bÖnh häc, dùa trªn nguyªn t¾c sau:
-Thu mÉu bÖnh soi qua kÝnh hiÓn vi b»ng mÉu nhuém t−¬i vµ mÉu c¾t m« bÖnh häc (Bµi 1
phÇn phô lôc) hoÆc soi qua kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö.
-Lµm t¨ng sù nhiÔm bÖnh ®Ó kiÓm tra m« bÖnh häc vµ soi qua kÝnh hiÓn vi hoÆc qua kÝnh hiÓn
vi ®iÖn tö.
-Thùc nghiÖm sinh häc g©y c¶m nhiÔm bÖnh nh©n t¹o b»ng çc mÉu t«m ®· nhiÔm bÖnh cho
®µn t«m khoÎ m¹nh. Sau ®ã theo dâi çc dÊu hiÖu bÖnh lý vµ kiÓm tra mÉu nhuém t−¬i vµ m«
bÖnh häc.
1.1.5. Phßng bÖnh.

Phßng bÖnh lµ chÝnh:
+ Kh«ng dïng t«m gièng cã nhiÔm mÇm bÖnh MBV.
+ TÈy dän ao, bÓ nu«i nh− ph−¬ng ph¸p phßng chung.
+ Nu«i t«m ®óng mïa vô, qu¶n lý ch¨m sãc tèt, cung cÊp ®Çy ®ñ thøc ¨n vÒ chÊt vµ l−îng.
Kh«ng ®Ó t«m sèc trong qu¸ tr×nh nu«i.
+ KiÓm dÞch ®µn t«m bè mÑ tr−íc khi cho ®Î.
+ Xö lý n−íc b»ng tÇng «z«n vµ çc chÊt s¸t trïng Bezalkon clorua tr−íc khi Êp trøng th× cã
thÓ s¶n xuÊt ®−îc ®µn t«m Postlarvae kh«ng nhiÔm virus MBV.
1.2. BÖnh héi chøng ®èm tr¾ng ë gi¸p x¸c

(White spot syndrome virus-WSSV).

Tr−íc n¨m 2002, cã 3 chñng Baculovirus g©y bÖnh ®èm tr¾ng hoÆc cßn gäi lµ virus Trung
Quèc. Tuú tõng n−íc nghiªn cøu chóng cã tªn gäi vµ kÝch th−íc nh− sau:
Tªn virus KÝch th−íc virus KÝch th−íc nh©n

Virus Trung Quèc (HHNBV) 120 x 360 nm
Virus t«m NhËt 1(RVPJ-1) 84 x 226 nm
Virus t«m NhËt 2 (RV-PJ-2) 83 x 275 nm 54 x 216 nm
Virus bÖnh ®èm tr¾ng Th¸i lan (SEMBV) 121 x 276 nm 89 x 201 nm
Virus bÖnh ®èm tr¾ng (WSBV) 70-150x350-380nm 58-67x330-350nm
Héi nghÞ virus häc quèc tÕ lÇn thø 12 (Paris, 2002) çc t¸c gi¶: Just M. Vlak, Jean-Robert
Bonami, Tim W. Flegel, Guang-Hsiung Kou, Donald V. Lightner, Chu-Fang Lo, Philip C. Loh
and Peter J. Walker ®· ph©n lo¹i virus g©y héi chøng ®èm tr¾ng lµ mét gièng míi
Whispovirus thuéc hä míi Nimaviridae
- Virus d¹ng h×nh trøng, kÝch th−íc 120x275nm, cã mét ®u«i phô ë mét ®Çu, kÝch th−íc
70x300nm (h×nh 39-42).
- Virus cã Ýt nhÊt 5 líp protein, trong l−îng ph©n tö tõ 15- 28 kilodalton. Vá bao cã hai líp
protein VP28 vµ VP19; Nucleocapsid cã 3 líp VP26, VP24, VP15 (h×nh 39-40)
- Nh©n cÊu tróc dsADN: Kh«ng cã thÓ Èn (Occlusion body).
- Khi t«m xuÊt hiÖn çc ®èm tr¾ng, quan s¸t thÊy rÊt nhiÒu çc thÓ vu× (inclusion body). ë
trong nh©n cña tÕ bµo mang, biÓu b× ruét, d¹ dµy vµ tÕ bµo biÓu b× d−íi vá, c¬ quan lympho,
çc nh©n ho¹i tö vµ s−ng to.
-Khi m«i tr−êng nu«i t«m xÊu bÖnh dÔ xuÊt hiÖn.
Vá lipid
19 kDa
28 kDa
75 kDa
Capsid
24 kDa
Nh©n Nucleoprotein
H×nh 39: m« h×nh cÊu t¹o

Whispovirus
H×nh 40: A- B¶n gel ®iÖn di protein cña WSSV (1-
marker; 2- protein cña t«m s«ng kh«ng nhiÔm bÖnh; 3-
virus WSSV; 4- Nucleocapsid cña WSSV); B- m« h×nh
cÊu t¹o Whispovirus (theo Just M. vµ CTV, 2002)
Bïi Quang TÒ 55
A B
H×nh 41: Virus ®èm tr¾ng (WSSV) h×nh que d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö A- TÕ bµo mang t«m só
nhiÔm bÖnh WSSV (¶nh phãng thÊp); B- ThÓ virus cã vá bao ë tÕ bµo mang t«m só nhiÔm
bÖnh WSSV, (¶nh phãng ®¹i cao) (theo Bïi Quang TÒ, 2002)
H×nh 42: Virus nhuém ©m ë trong

huyÕt t−¬ng cña t«m só nhiÔm bÖnh
WSSV, mét sè thÓ virus cã ®u«i, ¶nh
KHV§T (v¹ch kÎ a = 240, b= 150, c=
100, d= 150nm) (theo Graindorge &
Flegel, 1999)
H×nh 43: T«m bÞ

bÖnh ®èm tr¾ng,
nh©n tÕ bµo biÓu b×
d¹ dµy tr−¬ng to
cã thÓ vïi ( )
mµu hång, mÉu
m« nhuém H&E
1.2.2. DÊu hiÖu bÖnh lý:

- DÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña bÖnh cã nh÷ng ®èm tr¾ng ë d−íi vá. Nh÷ng ®èm tr¾ng th−êng cã
®−êng kÝnh tõ 0,5-2,0 mm
(h×nh 50-53).
- Th−êng liªn quan ®Õn sù
xuÊt hiÖn cña bÖnh ®á th©n.
- Nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c: §Çu
tiªn thÊy t«m ë tÇng mÆt vµ
d¹t vµo bê (h×nh 45), bá ¨n,
ho¹t ®éng kÐm, çc phÇn phô
bÞ tæn th−¬ng, n¾p mang
phång lªn vµ vá cã nhiÒu sinh
vËt b¸m.
- Khi cã dÊu hiÖu søc khoÎ
t«m yÕu, ®ång thêi çc ®èm
tr¾ng xuÊt hiÖn, tû lÖ t«m
ph¸t bÖnh trong vßng tõ 3-10
ngµy lªn ®Õn 100% vµ t«m
chÕt hÇu hÕt trong ao nu«i.
H×nh 44: T«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng, nh©n tÕ bµo biÓu b× d¹ dµy tr−¬ng to cã thÓ vïi ( ) mµu
hång, mÉu m« nhuém H&E
H×nh 45: T«m só bÞ bÖnh ®èm tr¾ng d¹t vµo bê vµ chÕt (¶nh chôp t¹i §å S¬n, H¶i Phßng
6/2001)
Bïi Quang TÒ 57
H×nh 46: T«m só bÞ bÖnh ®èm tr¾ng, cã çc ®èm tr¾ng d−íi vá (¶nh chôp t¹i H¶i Phßng vµ
Qu¶ng Ninh 5-6/2001)
H×nh 47: T«m só bÞ bÖnh ®èm tr¾ng, bãc vá ®Çu ngùc thÊy râ çc ®èm tr¾ng d−íi vá
H×nh 48: Vá ®Çu ngùc t«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng (¶nh chôp t¹i H¶i Phßng, Thanh Ho¸ 5/2001 vµ
Qu¶ng TrÞ 4/2002)
H×nh 49: Vá ®Çu ngùc t«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng (¶nh chôp t¹i Qu¶ng TrÞ 5/2002)
H×nh 50: T«m r¶o, t«m gai, t«m ®Êt, cua bÞ bÖnh chÕt ë ao nu«i t«m só

BÖnh ®èm tr¾ng ®−îc th«ng b¸o ®Çu tiªn ë Trung Quèc trong çc ®Çm nu«i t«m só nu«i tû lÖ
chÕt rÊt cao (Chen, 1989). ë Th¸i lan çc tr¹i t«m ë vïng Samut Sakhorn n¨m 1989 ®· cã b¸o
ço bÖnh ®á th©n ë t«m só. N¨m 1992 - 1993 ë Th¸i Lan, t«m nu«i ®· bÞ bÖnh ®Çu vµng vµ
®èm tr¾ng thiÖt h¹i h¬n 40 triÖu ®«la (Flegel T.W, 1996). N¨m 1993 NhËt B¶n nhËp t«m cña
Trung Quèc vÒ nu«i ®· xuÊt hiÖn bÖnh ®èm tr¾ng. N¨m 1994 ®· cã çc b¸o ço tõ Ên §é,
Trung Quèc, Indonesia, NhËt B¶n vµ Th¸i Lan t×m ra nguyªn nh©n g©y bÖnh ®èm tr¾ng. Mét
sè mÉu nghiªn cøu cã gÆp nhiÒu vi khuÈn g©y bÖnh, nh−ng còng cã mét sè mÉu bÖnh ®èm
tr¾ng kh«ng ph©n lËp ®−îc vi khuÈn khi t«m kh«ng ®á th©n. Hä ®· ph¸t hiÖn ra çc thÓ vi
khuÈn trªn çc mÉu nµy. HiÖn t−îng t«m bÖnh th−êng x¶y ra ë t«m gièng ®Õn t«m tr−ëng
thµnh, cña çc khu vùc nu«i th©m canh vµ qu¶ng canh. Khi m«i tr−êng nu«i t«m xÊu bÖnh dÔ
xuÊt hiÖn. BÖnh ®èm tr¾ng xuÊt hiÖn ë nhiÒu ®éng vËt gi¸p x¸c tù nhiªn, nh− çc loµi t«m he,
t«m n−íc ngät, cua, t«m hïm, ch©n chÌo vµ Êu trïng c«n trïng (xem b¶ng 7) do ®ã bÖnh l©y
lan rÊt nhanh chãng trong çc ®Çm nu«i t«m.
BÖnh ®èm tr¾ng l©y truyÒn qua ®−êng n»m ngang lµ chÝnh. Virus l©y tõ çc gi¸p x¸c kh¸c
(t«m cua, ch©n chÌo) nhiÔm bÖnh ®èm tr¾ng tõ m«i tr−êng bªn ngoµi ao hoÆc ngay trong ao
nu«i t«m. Khi çc loµi t«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng trong ao søc khoÎ chóng yÕu hoÆc chÕt çc con
t«m khoÎ ®· ¨n chóng dÉn ®Õn bÖnh l©y lan cµng nhanh h¬n. Cã thÓ mét sè loµi chim n−íc ®·
¨n t«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng tõ ao kh¸c vµ bay ®Õn ao nu«i ®· mang theo çc mÈu thõa r¬i vµo ao
nu«i. BÖnh ®èm tr¾ng kh«ng cã kh¶ n¨ng l©y truyÒn qua ®−êng th¼ng ®øng v× çc no·n bµo
(trøng) ph¸t hiÖn chóng nhiÔm virus ®èm tr¾ng th× chóng kh«ng chÝn (thµnh thôc) ®−îc.
Nh−ng trong qu¸ tr×nh ®Î trøng cña t«m mÑ cã thÓ th¶i ra çc virus ®èm tr¾ng tõ trong buång
trøng cña chóng, do ®ã Êu trïng t«m dÔ dµng nhiÔm virus ngay tõ giai ®o¹n sím.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y bÖnh ®èm tr¾ng th−êng xuyªn xuÊt hiÖn trong çc khu vùc nu«i
t«m ven biÓn ë ViÖt Nam, hÇu hÕt çc tØnh khi bÞ nhiÔm bÖnh ®èm tr¾ng ®· lµm t«m chÕt hµng
lo¹t vµ g©y tæn thÊt lín cho nghÒ nu«i t«m. Mïa xuÊt hiÖn bÖnh lµ mïa xu©n vµ ®Çu hÌ khi
thêi tiÕt biÕn ®æi nhiÒu nh− biªn ®é nhiÖt ®é trong ngµy biÕn thiªn qu¸ lín (> 50C) g©y sèc cho
t«m. BÖnh ®èm tr¾ng th−êng g©y chÕt t«m r¶o, t«m n−¬ng, cua, ghÑ, sau ®ã t«m só nu«i
kho¶ng 1-2 th¸ng bÖnh ®èm tr¾ng xuÊt hiÖn vµ g©y chÕt t«m. N¨m 2001, Bïi Quang TÒ vµ
céng sù ®· ®iÒu tra 483 hé nu«i t«m só thuéc 23 huyÖn cña 8 tØnh ven biÓn phÝa B¾c (Qu¶ng
Ninh, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh) cã 166
hé (34,37%) ®· mang mÇm bÖnh ®èm tr¾ng ë t«m nu«i vµ t«m cua tù nhiªn vµ cã 169 hé
(34,99%) bÖnh ®èm tr¾ng ®· g©y t«m chÕt. T«m só nu«i sau 1-2 th¸ng bÖnh ®èm tr¾ng xuÊt
hiÖn vµ g©y t«m chÕt hµng lo¹t.
Bïi Quang TÒ 59
B¶ng 7: Mét sè gi¸p x¸c nhiÔm bÖnh ®èm tr¾ng (theo V. A. Graindorge & T.W. Flegel)
NhiÔm tù Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra TruyÒn

VËt nu«i nhiªn (N) hoÆc H&E KÝnh In PCR bÖnh cho
nhiÔm thùc HV§T situ Penaeus
nghiÖm (E) monodon
Hä t«m he
Penaeus chinensis- t«m n−¬ng N + + +
Penaeus duorarum E +
Penaeus indicus-t«m thÎ tr¾ng N +
Penaeus japonicus- t«m he NhËt b¶n N + + + + +
Penaeus merguiensis- t«m b¹c, lít, thÎ N + + +
Penaeus monodon- t«m só N + + + + +
Penaeus penicillatus N + +
Penaeus semisulcatus- t«m thÎ N + +
Penaeus setiferus E +
Penaeus stylirostris E +
Penaeus vannamei- t«m ch©n tr¾ng N + +
T«m kh¸c
Exopalaemon orientalis N + + +
Macrobrachium rosenbergii- t«m cµng N +/- + +
Metapenaeus ensis - t«m r¶o, ch× N + + +
Palaemon styliferus N + + +
Alpbeus brevieristatus N +
Alpbeus lobidens N +
Palaemon serrifer N +
Cua
Calappa lophos E +
Charybdis feriata N + + +
Charybdis natotor N +
Charybdis japonica N +
Hemigrapsus sanguineus N +
Helice tridens N +
Mantura sp. N +
Petrolistbes japonicus N +
Potunus trituberculatus N +
Portumus pelagicus-ghÑ xanh N + + + + +
Scylla serrata- cua bÓ N + + + +
Sesarma sp. N + + + + +
Somannia-tbelpusa sp. E + + +
Mangrove crab N + +
Thalamita sp. N + + + +
T«m hïm
Panulirus longipes E +
Panulirus ornatus E +
§éng vËt thuû sinh kh¸c
Copepoda N +
Êu trïng c«n trïng N +
1.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh.
Dùa trªn dÊu hiÖu bÖnh ®Æc tr−ng lµ xuÊt hiÖn çc ®èm tr¾ng d−íi vá vµ ph©n lËp vi khuÈn g©y
bÖnh khi t«m ®á th©n.
ChÈn ®o¸n b»ng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc: Quan s¸t çc nh©n cña tÕ bµo biÓu b× d−íi vá, tÕ
bµo biÓu b× tuyÕn Anten, tÕ bµo c¬ quan b¹ch huyÕt (Lymphoid), c¬ quan t¹o m¸u
(hematopoietc), tæ chøc liªn kÕt cña vá... Khi nhuém Hematoxylin vµ eosin çc nh©n tÕ bµo cã
mét thÓ vïi (Inclusion body) lín, b¾t mµu ®á ®ång ®Òu.
ChÈn ®o¸n b»ng ph−¬ng ph¸p PCR, Enzyme miÔn dÞch

- Chän t«m bè mÑ cã chÊt l−îng tèt (chiÒu dµi tõ 26-30cm, ®¸nh ë ®é s©u 60-120m) kh«ng
nhiÔm WSSV.
- Kh«ng vËn chuyÓn t«m gièng mËt ®é cao.
- Thøc ¨n t−¬i sèng kh«ng h− thèi vµ dïng nhiÖt nÊu chÝn.
- Hµng th¸ng cho t«m ¨n Vitamin C tõ 1-2 ®ît víi liÒu 2-3 g/1 kg thøc ¨n c¬ b¶n, mçi ®ît cho
t«m ¨n mét tuÇn liªn lôc.
- Nguån n−íc cÊp cho ao nu«i t«m ph¶i l¾ng läc vµ khö trïng.
- Vít t«m chÕt ra khái ao
- Ng¨n chÆn kh«ng cho t«m vµ gi¸p x¸c kh¸c vµo ao nu«i.
- N−íc ao nu«i t«m bÞ bÖnh ®èm tr¾ng ph¶i xö lý b»ng Chlorua v«i nång ®é cao (30-50g/m3),
kh«ng ®−îc x¶ ra ngoµi. Khi ph¸t hiÖn bÖnh, tèt nhÊt lµ thu ho¹ch ngay.
1.3. BÖnh ®Çu vµng ë t«m só (Yellow Head Disease-YHD)
1.3.1. T¸c nh©n g©y bÖnh:

T¸c nh©n g©y bÖnh ®Çu vµng ë t«m só lµ virus h×nh que kÝch th−íc 44±6x173±13nm. Nh©n
cña virus cã ®−êng kÝnh gÇn b»ng 15 nm, chiÒu dµi cã thÓ tíi 800 nm. CÊu tróc acid nh©n lµ
ARN cã ®Æc ®iÓm gÇn gièng hä Rhabdoviridae hoÆc nhãm virus d¹ng sîi cña hä
Paramyxoviridae. Mét sè nghiªn cøu gÇn ®©y ®· cho virus bÖnh ®Çu vµng gÇn gièng hä
Coronaviridae (theo V. Alday de Graindorge & T.W. Flegel, 1999)
- Khi t«m nhiÔm bÖnh ®Çu vµng kiÓm tra tiªu b¶n m¸u thÊy cã dÊu hiÖu bÊt th−êng: Nh©n tÕ
bµo hång cÇu tho¸i ho¸ kÕt ®Æc l¹i (h×nh 53) hoÆc bÞ ph¸ huû ph©n m¶nh.
- KiÓm tra m« bÖnh häc tÕ bµo cã hiÖn t−îng ho¹i tö ë nhiÒu c¬ quan vµ xuÊt hiÖn çc thÓ vïi
trong tÕ bµo chÊt, nh©n tho¸i ho¸ kÕt ®Æc vµ ph©n m¶nh cña nhiÒu tÕ bµo kh¸c nhau: hÖ b¹ch
huyÕt (Lymphoid), tÕ bµo mang, tÕ bµo kÏ gan tuþ, tÕ bµo biÓu b× ruét (h×nh 51,57).

- BiÓu hiÖn ®Çu tiªn t«m ph¸t triÓn rÊt nhanh vµ ¨n nhiÒu h¬n møc b×nh th−êng. §ét ngét t«m
dõng ¨n, sau mét hai ngµy t«m d¹t vµo gÇn bê vµ chÕt.
- Mang vµ gan tuþ cã mµu vµng nh¹t, toµn th©n cã mµu nhît nh¹t (h×nh 58).
- BÖnh cã thÓ g©y ra tû lÖ chÕt nghiªm träng ®Õn 100% trong vßng 3-5 ngµy.
Bïi Quang TÒ 61
H×nh 52: ThÓ tói (thÓ vïi) trong tÕ bµo

H×nh 51: T«m só bÞ bÖnh ®Çu vµng, trong hÖ lympho cña t«m só bè mÑ ch−a cã dÊu hiÖu
b¹ch huyÕt, thÊy râ çc thÓ virus d¹ng sîi bÖnh ®· thu ®−îc vá bao virus ®Çu vµng trªn
trong tÕ bµo chÊt cña tÕ bµo lympho, ¶nh m¹ng l−íi néi chÊt cña tÕ bµo vËt chñ. Trong
KHV§T thÓ tói ®· ®−îc tÝch luü çc thÓ virus d¹ng sîi
ng¾n h¬n.
H×nh 53: T«m só bÞ bÖnh ®Çu vµng, trong tÕ H×nh 54: ThÓ virus ®Çu vµng trong tÕ bµo
bµo kÏ gan tuþ cã çc thÓ virus cã vá bao vµ lympho cña t«m só nhiÔm bÖnh, nhuém ©m,
kh«ng cã vá bao. ThÓ virus h×nh que ng¾n, ¶nh KHV§T.
kÝch th−íc 44x173nm, ¶nh KHV§T.
H×nh 55: T«m só nhiÔm bÖnh ®Çu vµng. TÕ bµo H×nh 56: T«m só nhiÔm bÖnh ®Çu vµng. C¬
mang t«m cã thÓ vïi b¾t mµu ®á ®Ëm (X40). quan t¹o m¸u (haemolymphoid) cã nhiÒu thÓ
vïi b¾t mµu ®á ®Ëm, kÝch th−íc kh¸c nhau
(X40).
H×nh 57: T«m só nhiÔm bÖnh ®Çu vµng. BiÓu b× d¹ dµy cã ç thÓ vïi b¾t mµu ®á ®Ëm (X40)
Bïi Quang TÒ 63
H×nh 58: T«m só bÞ bÖnh ®Çu vµng

Boonyaratpalin vµ CTV, 1992 lÇn ®Çu tiªn m« t¶ bÖnh ®Çu vµng g©y chÕt t«m só nu«i ë miÒn
Trung vµ miÒn nam Th¸i lan, ®Æc biÖt nguy hiÓm cho çc vïng nu«i th©m canh qua 1 sè n¨m.
Virus ®Çu vµng cã thÓ liªn quan ®Õn ®ît dÞch bÖnh cña t«m só nu«i ë §µi loan n¨m 1987-
1988. Nh÷ng n¬i kh¸c thuéc §«ng Nam ¸: Indonesia, Malaysia, Trung quèc, Philippine gÆp Ýt
nh−ng nguy hiÓm cho t«m só nu«i (Lightner, 1996). BÖnh th−êng x¶y ra ë çc ao nu«i cã ®iÒu
kiÖn m«i tr−êng xÊu vµ nh÷ng vïng cã mËt ®é tr¹i cao. BÖnh cã thÓ xuÊt hiÖn sau khi th¶
gièng 20 ngµy th−êng gÆp nhÊt 50-70 ngµy ë çc ao nu«i t«m só th©m canh. Ngoµi ra bÖnh
cßn gÆp ë mét sè loµi t«m tù nhiªn kh¸c: t«m thÎ, t«m b¹c (lít), t«m r¶o… (xem b¶ng 8). ë
ViÖt nam çc vïng nu«i t«m só cña çc tØnh phÝa B¾c, miÒn Trung vµ Nam Bé ®· cã t«m bÞ
bÖnh ®Çu vµng g©y t«m chÕt (Theo Bïi Quang TÒ, 1994-2001 vµ §ç ThÞ Hoµ, 1995).
BÖnh ®Çu vµng l©y truyÒn theo ®−êng n»m ngang, virus trõ t«m nhiÔm bÖnh bµi tiÕt ra m«i
tr−êng hoÆc mét sè t«m tù nhiªn còng nhiÔm bÖnh ®Çu vµng sÏ l©y truyÒn cho çc t«m trong
ao nu«i. Cã thÓ mét sè loµi chim n−íc ®· ¨n t«m bÞ bÖnh ®Çu vµng tõ ao kh¸c vµ bay ®Õn ao
nu«i ®· mang theo çc mÈu thõa r¬i vµo ao nu«i.
1.3.4. ChÈn ®o¸n bÖnh

Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý ®Æc tr−ng vµ m« bÖnh häc, kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ®Ó chÈn bÖnh cho
t«m. ChÈn ®o¸n b»ng ph−¬ng ph¸p RT-PCR.

¸p dông theo ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. Tr¸nh vËn chuyÓn t«m tõ n¬i cã bÖnh ®Õn
n¬i ch−a ph¸t bÖnh ®Ó h¹n chÕ sù l©y lan vïng l©n cËn. Nh÷ng t«m chÕt vít ra khái ao, tèt nhÊt
lµ ch«n sèng trong v«i nung hoÆc ®èt. N−íc tõ ao t«m bÖnh kh«ng th¶i ra ngoµi xö lý b»ng v«i
nung hoÆc b»ng clorua v«i (theo ph−¬ng ph¸p tÈy ao). Xem xÐt t«m th−êng xuyªn, nÕu ph¸t
hiÖn cã dÊu hiÖu bÖnh, tèt nhÊt lµ thu ho¹ch ngay. nÕu t«m qu¸ nhá kh«ng ®¸ng thu ho¹ch th×
cÇn xö lý n−íc ao tr−íc khi th¸o bá.
B¶ng 8: Mét sè gi¸p x¸c nhiÔm bÖnh ®Çu vµng (theo V. Alday de Graindorge & T.W.
Flegel, 1999)
NhiÔm tù nhiªn Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra TruyÒn bÖnh

VËt nu«i (N) hoÆc nhiÔm H&E KÝnh In PCR cho
thùc nghiÖm (E) HV§T situ Penaeus
monodon
Hä t«m he
Penaeus duorarum E +
Penaeus merguiensis- t«m b¹c, lít N + +
Penaeus monodon- t«m só N + +
Penaeus setiferus E +
Penaeus stylirostris E +
Penaeus vannamei- t«m ch©n tr¾ng E +
Penaeus aztecus E +
T«m kh¸c
Metapenaeus ensis- t«m r¶o, ch× N + +
Palaemon styliferus N + +
Eupbaria superba N +
1.4. BÖnh nhiÔm trïng virus d−íi da vµ ho¹i tö (Infectious hypodermal and
haematopoietic necrosis virus- IHHNV)
4.1. T¸c nh©n g©y bÖnh

T¸c nh©n g©y bÖnh nhiÔm trïng virus
d−íi da vµ ho¹i tö lµ gièng
Parvovirus, cÊu tróc acid nh©n lµ
ADN, ®−êng kÝnh 22 nm (h×nh 59).
Virus ký sinh trong nh©n tÕ bµo
tuyÕn anten, tÕ bµo hÖ b¹ch huyÕt, tÕ
bµo mang, tÕ bµo d©y thÇn kinh,
kh«ng cã thÓ Èn (occlusion body) mµ
cã thÓ vïi (inclusion body), chóng
lµm ho¹i tö vµ s−ng to nh©n vËt chñ.
H×nh 59: tiÓu phÇn virus ®−êng kÝnh

23nm ë trong hÖ b¹ch huyÕt cña t«m
só nu«i trong ao −¬ng (¶nh KHV§T)
1.4.2. DÊu hiÖu bÖnh lý

- T«m nhiÔm bÖnh IHHNV th−êng h«n mª, ho¹t ®éng yÕu, truú biÕn d¹ng (h×nh 60). T«m só
(P. monodon) bÞ bÖnh lóc s¾p chÕt th−êng chuyÓn mµu xanh, c¬ phÇn bïng mµu ®ôc. T«m
ch©n tr¾ng (P. vannamei) thÓ hiÖn héi chøng dÞ h×nh cßi cäc, t«m gièng (Juvenil) truú biÕn
d¹ng, sîi anten qu¨n queo, vá kitin xï x× hoÆc biÕn d¹ng. HÖ sè cßi cäc trong ®µn t«m gièng
ch©n tr¾ng bÞ bÖnh IHHNV th−êng tõ 10-30%, khi bÞ bÖnh nÆng hÖ sè cßi cäc lín 30% cã khi
tíi 50%. T«m P. stylirostris bÞ bÖnh d¹ng cÊp tÝnh, tû lÖ chÕt rÊt cao, virus bÖnh l©y tõ mÑ
sang Êu trïng (ph−¬ng th¼ng ®øng) nh−ng kh«ng ph¸t bÖnh, th−êng ®Õn postlarvae 35 dÊu
hiÖu bÖnh quan s¸t lµ tû lÖ chÕt cao, virus l©y lan theo chiÒu ngang ë t«m gièng ¶nh h−ëng rÊt
m·nh liÖt, t«m tr−ëng thµnh ®«i khi cã dÊu hiÖu bÖnh hoÆc chÕt.
Bïi Quang TÒ 65
- KiÓm tra m« bÖnh häc tÕ bµo tuyÕn anten, tÕ bµo d©y thÇn kinh vµ tÕ bµo mang cña t«m
nhiÔm bÖnh IHHNV, cã thÓ vïi trong nh©n tÕ bµo. Thêi kú ®Çu th−êng nhá n»m ë trung t©m
cña nh©n, sau lín dÇn n»m gÇn kÝn nh©n (b¾t mµu Eosin mµu ®á ®Õn ®á xÉm). Trong thÓ vïi
cã chøa nhiÒu virus (h×nh 60-75).
A
B C
H×nh 60: A,B, T«m ch©n tr¾ng bÞ bÖnh IHHNV trïy biÕn d¹ng; C- t«m ch©n tr¾ng bÞ bÖnh
anten bÞ qu¨n queo;
H×nh 61: Çc thÓ vïi trong nh©n tÕ bµo tuyÕn anten cña t«m só nhiÔm bÖnh IHHNV
1.4.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh

BÖnh IHNNV ®−îc ph¸t hiÖn ë Mü trong ®µn t«m ch©n tr¾ng (Penaeus vannamei), cßn gäi lµ
héi chøng dÞ h×nh cßi cäc cña t«m ch©n tr¾ng Nam Mü. BÖnh xuÊt hiÖn tõ giai ®o¹n postlarvae
®Õn t«m tr−ëng thµnh. Tû lÖ chÕt cña t«m P. stylirostris rÊt cao. BÖnh xuÊt hiÖn c¶ ë
Singapore, Philippines, Th¸i Lan, Indonesia vµ Malaysia
BÖnh IHHNV lan truyÒn c¶ chiÒu ®øng vµ chiÒu ngang, virus cã thÓ truyÒn tõ t«m bè mÑ sang
t«m Êu trïng hoÆc l©y nhiÔm ë giai ®o¹n sím cña Êu trïng t«m.
B¶ng 9: Nh÷ng loµi t«m nhiÔm bÖnh INHNV: (theo V. A. Graindorge & T.W. Flegel,
1999
NhiÔm tù nhiªn NhiÔm thùc nghiÖm Khã nhiÔm

P. vannamei- t«m ch©n tr¾ng P. setiferus P. indicus- t«m he Ên ®é
P. monodon- t«m só P. duodarun P. merguiensis- t«m thÎ
P. stylirostris
P. occidentalis
P. californiensis
P. semisalcatus- thÎ r»n
P. japonicus- t«m he NhËt b¶n
ë ViÖt Nam qua ph©n tÝch m« bÖnh häc gan tuþ cña t«m só P.monodon Minh H¶i, Sãc Tr¨ng
xuÊt hiÖn çc thÓ vïi ë nh©n tÕ bµo tuyÕn anten cña t«m só (Bïi Quang TÒ, 1994) nh−ng tû lÖ
nhiÔm virus thÊp.

- Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý.
- Quan s¸t m« bÖnh häc tÕ bµo tuyÕn anten, tÕ bµo mang cña t«m trªn tiªu b¶n c¾t m«, nhuém
mµu Hematoxilin vµ Eosin. ThÓ vïi trong nh©n tÕ bµo tuyÕn anten, tÕ bµo mang b¾t mµu ®á
hoÆc ®á xÉm gÇn kÝn nh©n tÕ bµo.
1.4.5. Phßng bÖnh

T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, §Çu vµng.
1.5. BÖnh Parvovirus gan tuþ t«m he (Hepatopancreatic Parvovirus- HPV)
1.5.1. T¸c nh©n g©y bÖnh

T¸c nh©n g©y bÖnh gan tuþ ë t«m he lµ nhãm Parvovirus, cÊu tróc acid nh©n lµ ADN, ®−êng
kÝnh 22-24 nm (h×nh 62). Virus ký sinh trong nh©n tÕ bµo gan tuþ, biÓu b× ruét tr−íc, kh«ng cã
thÓ Èn (occlusion body) mµ cã thÓ vïi (inclusion body), chóng lµm ho¹i tö vµ s−ng to nh©n ký
chñ.

- T«m nhiÔm virus HPV th−êng bá ¨n, hoÆc Ýt ¨n, ho¹t ®éng yÕu, dÔ bÞ nhiÔm çc sinh vËt
b¸m trªn mang, vá vµ çc phÇn phô. Gan t«m bÞ teo l¹i hoÆc ho¹i tö, hÖ c¬ bông ®ôc mê, hiÖn
t−îng chÕt th−êng x¶y ra ë t«m Êu trïng, tû lÖ chÕt tõ 50-100%.
- KiÓm tra m« bÖnh häc tÕ bµo gan tuþ cña t«m nhiÔm bÖnh HPV, cã thÓ vïi n»m trong tÕ bµo
biÓu b× m« h×nh èng gan tuþ. Thêi kú ®Çu th−êng nhá n»m ë trung t©m cña nh©n, sau lín dÇn
n»m gÇn kÝn nh©n (b¾t mµu Eosin mµu ®á ®Õn ®á xÉm). Trong thÓ vïi cã chøa nhiÒu virus
(h×nh ).
Bïi Quang TÒ 67
H×nh 62: çc tiÓu phÇn

Parvovirus ph©n lËp tõ gan
tôy t«m só nhiÔm bÖnh
HPV (¶nh KHV§T-
80.000 lÇn)
H×nh 63: Çc thÓ vïi ( ) trong nh©n tÕ bµo gan tôy t«m só nhiÔm bÖnh HPV, nhuém H&E

BÖnh HPV lÇn ®Çu tiªn ®−îc ph¸t hiÖn ë Mü trong ®µn t«m nhËp néi. TiÕp theo ®ã lµ t«m nu«i
ë Malaysia ®· nhiÔm virus HPV (Lightner vµ Redman, 1985 ). BÖnh HPV cïng víi MBV g©y
t¸c h¹i trong ®ît dÞch t«m chÕt ë §µi Loan 1987-1988.
Nh÷ng t«m th−êng hay nhiÔm virus HPV lµ t«m P. merguiensis, P. monodon, P. chinensis, P.
japonicus, P. indicus, P. penicillatus, P. vanname, vµ Macrobrranchium rosenbergin. BÖnh
ph©n bè réng r·i ë çc Ch©u ¸, Ch©u óc, Ch©u Phi vµ lan sang Ch©u mü. BÖnh HPV lan truyÒn
theo ph−¬ng n»m ngang, kh«ng truyÒn bÖnh theo ph−¬ng th¼ng ®øng.
ë ViÖt Nam qua ph©n tÝch m« bÖnh häc gan tuþ cña t«m thÎ P. merguiensis Minh H¶i, Sãc
Tr¨ng(Bïi Quang TÒ, 1994), t«m só nu«i rÊt chËm lín trong 1 mét sè ao nu«i ë NghÖ An
(2002), kiÓm tra m« gan tôy ®· xuÊt hiÖn çc thÓ vïi ë nh©n tÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng.
Th¸ng 7/2002 kiÓm tra mét l« t«m post 25-30 ë Qu¶ng Ng·i, kÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ nhiÔm
100% bÖnh HPV, t«m cã hiÖn t−îng ®en th©n vµ chÕt nhiÒu (Bïi Quang TÒ, 2002)

- Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý.
- Quan s¸t m« bÖnh häc tÕ bµo gan tuþ cña t«m trªn tiªu b¶n c¾t m«, nhuém mµu Hematoxilin
vµ Eosin. ThÓ Èn trong nh©n tÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tuþ b¾t mµu ®á hoÆc ®á xÉm gÇn
kÝn nh©n tÕ bµo.
1.5.5. Phßng bÖnh

T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, bÖnh ®èm tr¾ng vµ bÖnh ®Çu vµng.
1.6. BÖnh ho¹i tö m¾t cña t«m

Nguyªn nh©n g©y bÖnh lµ do çc vi khuÈn Vibrio spp
(V. harveyi, V. vulnificus, V. alginolyticus, V.
anguillarum, V. parahaemolyticus…); virus h×nh que
(gièng nh− virus cña c¬ quan Lympho, virus ë mang
vµ virus ®Çu vµng). Nh×n qua kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö,
cho thÊy tÕ bµo thÇn kinh trong vïng héi tô (gÇn
mµng ®¸y) chøa çc tói tÕ bµo chÊt (®−êng kÝnh 1-
3µm) cã çc h¹t (®−êng kÝnh nh©n 15-26nm) vµ vá
(Nucleocapsid) h×nh que. Virus h×nh que cã chiÒu
dµi 130-260nm, ®−êng kÝnh 10-16nm (h×nh 65-66).
H×nh 64: Tói rçng bªn trong nh÷ng tÕ bµo thÇn kinh
ë vïng héi tô cña m¾t t«m lóc s¾p chÕt. Çc tÕ bµo cã
tói rçng (VES) ë s¸t mµng vïng héi tô. Çc tÕ bµo
chøa çc h¹t s¾c tè (PG), nh÷ng sîi thÇn kinh m¾t
nguyªn thñy nµy phï hîp cho vïng s¾c tè. Tói rçng
cã ®−êng kÝnh 3µm chøa çc tiÓu phÇn virus (PAR)
cã ®−êng kÝnh 20nm. Mét sè tiÓu phÇn virus xuÊt
hiÖn trong tÕ bµo chÊt. ¶nh KHV§T, 14.520 lÇn,
th−íc ®o= 100nm. (theo Paul T. Smith, 2000)
Bïi Quang TÒ 69
H×nh 65: Tói rçng chøa çc tiÓu phÇn virus h×nh
que. Virus h×nh cÇu (PAR), virus h×nh que H×nh 66: Çc tiÓu phÇn virus vá bao (EP)
(ROD) bªn trong tói rèng cña çc sîi thÇn kinh trong phÇn ®Çu cña vïng héi tô. Virus vá bao
m¾t nguyªn thñy. Virus h×nh que xo¾n ®èi xøng trong vïng héi tô gÇn çc tÕ bµo cã virus h×nh
cña nucleocapsid. §−êng kÝnh cña virus h×nh cÇu que. Virus vá bao cã ®−êng kÝnh 52-78nm,
15-26nm, chiÒu dµi virus h×nh que 155-207 nm ¶nh KHV§T, 40.480 lÇn, th−íc ®o = 100nm
vµ ®−êng kÝnh 15nm. ¶nh KHV§T, 110.000 lÇn, (theo Paul T. Smith, 2000).
th−íc ®o= 40nm (theo Paul T. Smith, 2000).
H×nh 67: Th©m nhiÔm

cña tÕ bµo m¸u vµ mét
®iÓm ¸p xe trong vïng
®iÒu tiÕt cña m¾t. Liªn
quan cña vïng thñy
tinh thÓ (CT) b×nh
th−êng, thñy tinh thÓ
h×nh nãn, tÕ bµo h×nh
nãn (CC), cã thÓ nh×n
thÊy râ bao quanh vïng
¸p xe (A) lµ sù tho¸i
hãa vµ ho¹i tö tÕ bµo
m¸u. Kh«ng cã líp
nhiÔm melanin cña tÕ
bµo m¸u bªn d−íi biÓu
b× (C). Nhuém H&E,
86 lÇn, th−íc ®o = 10
µm (theo Paul T. Smith,
2000).
H×nh 68: Vi khuÈn

gram ©m (GNB) trong
m¾t cña t«m s¾p chÕt.
Vi khuÈn gram ©m cã
trong huyÕt t−¬ng, kÏ
láng vµ kh«ng bµo (V).
Nh©n tÕ bµo tr−¬ng to
vµ kÕt ®Æc. Nhuém
gram, 340 lÇn, th−íc ®o
= 10 µm (theo Paul T.
Smith, 2000).
H×nh 69: DÊu hiÖu

trong vïng mµng
®¸y (BM). Cã 3 vÞ
trÝ mµng ®¸y bÞ vì
(t). Trong vïng
héi tô (FZ) cã vïng
gi÷a çc nh©n tÕ
bµo kÕt ®Æc (P) vµ
nh©n tÕ bµo tr−¬ng
to (H), tÕ bµo m¸u
b¾t mµu eosin (E),
tÕ bµo m¸u b¾t mµu
®á (B). G©y h¹i cho
çc thÓ que (R) b¾t
®Çu x¶y ra. Nhuém
H&E, 340 lÇn,
th−íc ®o = 10 µm
(theo Paul T. Smith,
2000).
T«m h«n mª, lê ®ê, kÐm ¨n, ruét kh«ng cã thøc ¨n, th©n t«m chuyÓn mµu ®en, mang cã mµu
n©u, c¬ ®u«i tr¾ng, ®u«i vµ vá kitin ho¹i tö. T«m lóc s¾p chÕt m¾t cã dÊu hiÖu nhiÔm trïng
viªm (ho¹i tö), u h¹t vµ mÒm nhòn, thÊy râ trong l¸t c¾t m« häc.
Ho¹i tö cña m¾t lµ chøng phï vµ th©m nhiÔm cña tÕ bµo m¸u ë nh÷ng ®Þa ®iÓm ¸p xe. VÝ dô
th−êng ë líp gi÷a h¹ch thÇn kinh máng (LG) vµ vïng héi tô hÑp (20µm) cã çc tÕ bµo m¸u tù
do. NÕu m¾t bÞ bÖnh th× líp gi÷a réng 50-100µm cã dÞch mµu hång cña tÕ bµo bÞ viªm.
Bïi Quang TÒ 71
M¹ch m¸u vµ kÏ hë cña h¹ch thÇn kinh máng ®· më réng ®¸ng kÓ vµ çc tÕ bµo m¸u t¹o thµnh
®−êng nh¨n. Vïng khóc x¹ vµ çc vïng kh¸c trong m¾t (h×nh 67) t×m thÊy çc tÕ bµo ho¹i tö
vµ tho¸i hãa ë nh÷ng chç ¸p xe. Ho¹i tö m¾t th−êng gÆp ë çc ao nu«i t«m tõ 10-50%.
U h¹t cña m¾t th−êng xuÊt trong çc ao nu«i t«m khi m¾t cã hiÖn t−îng nhiÔm melanin trªn
tÇng biÓu b×. Tû lÖ u h¹t cña m¾t xuÊt hiÖn tõ 2-5% ë nh÷ng t«m s¾p chÕt. Nã cã ®Æc ®iÓm lµ
®−îc thay thÕ bëi m¾t con, u h¹t vµ cÊu tróc bªn trong cña m¾t víi nh÷ng m« sîi b¾t mµu
eosin chøa çc h¹t nhá nhiÔm melanin cña tÕ bµo m¸u, tÕ bµo tho¸i hãa, ho¹i tö, líp nhiÔm
melanin cña çc tÕ bµo m¸u bªn d−íi líp biÓu b×.
M¾t phång (rép) chiÕm 1-2% ë t«m s¾p chÕt cã ®Æc ®iÓm lµ ho¹i tö ë m« thÇn kinh, khoang
nhá, m¹ch ph¸t triÓn réng trong h¹ch lâi. Nghiªn cøu cÈn thËn m« thÇn kinh ho¹i tö ph¸t hiÖn
thÊy çc tÕ bµo ®a nh©n khæng lå. Nh÷ng dÊu vÕt cßn l¹i cña tÕ bµo cho thÊy, chóng bao quanh
vµ ®Ó lé ra çc h¹t chÊt nhiÔm s¾c mµ chóng lµ çc ®¹i thùc bµo chÕt cña hÖ thèng thÇn kinh
(h×nh 88). KiÓm tra thÇn kinh m¾t thÊy râ tÕ bµo thÇn kinh ®Öm tr−¬ng to. R¶i r¸c kh¾p n¬i ë
cuèi ngo¹i biªn cña thÇn kinh m¾t cã kho¶ng trèng chøa çc tÕ bµo h×nh trßn nh©n nhá, nh− sù
tho¸i hãa cña sîi thÇn kinh.
Trong mét sè l¸t c¾t m« m¾t cã mét sè vi khuÈn h×nh que b¾t mµu hång, Vi khuÈn gram ©m cã
trong huyÕt t−¬ng, kÏ láng vµ kh«ng bµo, nh©n tÕ bµo tr−¬ng to vµ kÕt ®Æc(h×nh 68). KiÓm tra
m« häc cña mang, gan tôy cã thÊy u h¹t, biÓu b× nhiÔm melanin vµ çc vi khuÈn ë trong çc kÏ
hë cña mang.
Møc ®é nhiÔm vi khuÈn Vibrio spp ë trong çc m« cña t«m s¾p chÕt t¨ng tõ 10-100 lÇn so víi
t«m kháe. Mang cña t«m s¾p chÕt møc ®é nhiÔm Vibrio spp còng rÊt cao, kÕt qu¶ chóng b¸m
bªn ngoµi còng gia t¨ng. Møc ®é nhiÔm trung b×nh 2,2. 105 khuÈn l¹c/g ®u«i t«m; 2,1. 103
khuÈn l¹c/ml huyÕt t−¬ng; 3,6. 103 khuÈn l¹c/g m¾t t«m. Ph©n lËp ë trong m¾t t«m s¾p chÕt cã
çc loµi vi khuÈn: Vibrio harveyi chiÕm 29,6% vµ çc loµi kh¸c V. vulnificus 21,6%, V.
alginolyticus 10,2%, V. anguillarum 10,2%, V. parahaemolyticus 4,2%... (theo Paul T. Smith,
2000).
B¶ng 10: so s¸nh l−îng vi khuÈn Vibrio spp ë t«m bÞ bÖnh vµ t«m kháe (theo Paul T.
Smith, 2000)
Tæ chøc vµ c¬ quan T«m s¾p chÕt T«m kháe
6
Gan tôy 8. 10 khuÈn l¹c/g 5. 105 khuÈn l¹c/g
5
Mang 3. 10 khuÈn l¹c/g < 101 khuÈn l¹c/g
4
C¬ 5. 10 khuÈn l¹c/g 5.102 khuÈn l¹c/g
Nh÷ng ®Æc ®iÓm bÖnh virus ë m¾t ®−îc thÓ hiÖn nh−: m« bÖnh cña m¾t t«m s¾p chÕt thÊy râ sù
phång rép vµ chøng phï trong h¹ch máng vµ çc vïng héi tô. DÊu hiÖu quan s¸t ë vïng héi tô,
tÕ bµo vâng m¹c, d¶i trong suèt. ë giai sím nh÷ng tÕ bµo dÔ nhiÔm ®· x©m nhËp vïng héi tô
vµ di chuyÓn qua mµng ®¸y, h×nh d¹ng b×nh th−êng lµm hµng rµo ch¾n huyÕt t−¬ng vµ tÕ bµo
m¸u. KiÓm tra vïng xung quanh thÊy râ tÕ bµo tho¸i hãa, suy tho¸i vµ ho¹i tö (h×nh 69). Mét
sè tÕ bµo m¸u bÞ kÝch thÝch b¾t mµu eosin, mét sè kh¸c b¾t mµu hång. Mét sè nh©n tÕ bµo
vïng héi tô tr−¬ng to, mµu xanh t¸i hoÆc b¾t mµu eosin nhÑ. ThÊy râ sù ph¸ vì cÊu tróc h×nh
que vµ çc tÕ bµo bÞ kÝch thÝch cã trong d¶i trong suèt .

BÖnh ë m¾t th−êng gÆp ë vïng nu«i t«m ë khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng vµ óc. HiÖn nay
míi cã th«ng b¸o gÆp ë t«m só nu«i. ViÖt Nam chóng ®· xuÊt hiÖn bÖnh m¾t (cßn gäi lµ bÖnh
®ui m¾t) t«m só nu«i tõ th¸ng thø hai. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu vïng Nam Trung bé vµ Nam bé lµ
chÝnh, ë miÒn B¾c Ýt gÆp h¬n.

Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. Dïng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc, ph©n lËp
Vibrio
1.6.4. Phßng vµ trÞ bÖnh

¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, bÖnh ®èm tr¾ng vµ
bÖnh ®Çu vµng.
1.7. BÖnh ®u«i ®á (Héi chøng virus Taura- Taura syndrom virus- TSV)

G©y bÖnh lµ Picornavirus, thuéc hä Picornaviridae cÊu tróc aixt nh©n lµ ARN, virus h×nh cÇu
cã 20 mÆt, ®−êng kÝnh 30-32nm. HÖ thèng gen (genome) lµ mét m¹ch RNA, chiÒu dµi 10,2kb,
cÊu tróc capsid cã 3 phÇn (55, 40 vµ 24 kD) vµ mét ®o¹n polypeptide phô (58kD). Virus ký
sinh tÕ bµo biÓu m« vµ d−íi biÓu m« ®u«i.

DÊu hiÖu bÖnh lý t−¬ng tù nh− bÖnh vi khuÈn. BÖnh d¹ng cÊp tÝnh ®u«i t«m chuyÓn mµu ®á vµ
bÖnh m¹n tÝnh cã nhiÒu ®èm nhiÔm melani do biÒu b× ho¹i tö. Tû lÖ chÕt xuÊt hiÖn liªn quan
®Õn qu¸ tr×nh lét vá. Tuy nhiªn nÕu t«m sèng lét vá ®−îc, chóng th−êng håi phôc sinh tr−ëng
b×nh th−êng, mÆc dï chóng cã nhiÔm liªn tôc virus.
BÖnh TSV cã ba giai ®o¹n: cÊp tÝnh, chuyÓn tiÕp vµ m¹n tÝnh ®−îc ph©n biÖt râ. DÊu hiÖu l©m
sµng thÊy râ nhÊt, khi t«m L. vannamei bÞ bÖnh ë giai ®o¹n cÊp tÝnh vµ chuyÓn tiÕp lµ yÕu lê
®ê (hÊp hèi), ®u«i phång chuyÓn mµu ®á vµ ho¹i tö, nªn ng− d©n nu«i t«m ë Ecuador gäi lµ
bÖnh “®á ®u«i”. Khi quan s¸t kü ë biÓu b× phÇn ®u«i (telson, ch©n b¬i, …) d−íi kÝnh hiÓn vi
X10 thÊy cã dÊu hiÖu biÓu b× ho¹i tö. T«m ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cßn thÊy dÊu hiÖu mÒm vá,
ruét kh«ng cã thøc ¨n. Giai ®o¹n cÊp tÝnh ¶nh h−ëng ®Õn sù lét vá cña t«m. NÕu t«m lín > 1
g/con khi bÞ bÖnh chim cã thÓ nh×n thÊy t«m h«n mª ë ven bê hoÆc trªn tÇng mÆt ao. Do ®ã cã
hµng tr¨m con chim biÓn kiÕm ¨n ë nh÷ng ao t«m bÞ bÖnh.
MÆc dï bÖnh chØ x¶y ra Ýt ngµy, dÊu hiÖu bÖnh cña t«m ë giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cã thÓ chÈn
®o¸n ®−îc. Trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cã çc ®èm ®en trªn biÓu b×, t«m cã thÓ cã hoÆc
kh«ng cã dÊu hiÖu phång ®u«i vµ chuyÓn mµu ®á. TiÕp theo t«m chuyÓn sang giai ®o¹n m¹n
tÝnh, virus ký sinh trong tæ chøc lympho. BÖnh TSV cã thÓ lan truyÒn bÖnh theo chiÒu ngang
hoÆc cã kh¶ n¨ng chuyÒn bÖnh theo chiÒu ®øng.
BÖnh TSV th−êng nhiÔm ë çc tæ chøc ngo¹i b× vµ trung b×. BÖnh TSV nhiÔm ë t«m L.
vannamei vµ P. stylirostris cã ba giai ®o¹n: cÊp tÝnh, chuyÓn tiÕp vµ m¹n tÝnh. BiÓu m« biÓu b×
hÇu hÕt bÞ ¶nh h−ëng ë giai ®o¹n cÊp tÝnh, ë giai ®o¹n m¹n tÝnh cña bÖnh chØ cã tæ chøc
lympho nhiÔm virus. T«m L. vannamei ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cã tû lÖ chÕt cao, hÇu hÕt t«m P.
stylirostris bÞ nhiÔm bÖnh nh−ng chóng cã kh¶ n¨ng chèng kh«ng cho bÖnh TSV ph¸t triÓn.
M« biÓu b× hoÆc d−íi biÓu m« çc tÕ bµo nhiÔm virus bÞ ho¹i tö, tÕ bµo chÊt b¾t mµu hång
trong cã chøa nh©n kÕt ®Æc hoÆc ph©n m¶nh. §Æc ®iÓm quan träng lµ tÕ bµo chÊt cña biÓu b×
chuyÓn mµu hång hoÆc mµu xanh nh¹t. §iÒu cÇn ph¶i ph©n biÖt víi bÖnh ®Çu vµng còng cã tÕ
bµo chÊt b¾t mµu hång. Tuy nhiªn ph©n biÖt bÖnh ®Çu vµng çc m« ngo¹i b× vµ trung b× cã thÓ
vïi vµ lu«n lu«n cã mµu xanh ®Ëm. BÖnh TSV ë nh÷ng t«m b×nh phôc hoÆc bÖnh m¹n tÝnh,
vïng nhiÔm melanin t×m thÊy ®Þa ®iÓm b×nh phôc vµ lµnh l¹i cña t«m bÖnh cÊp tÝnh.
Bïi Quang TÒ 73
A B
C
D
H×nh 70: A- t«m ch©n tr¾ng gièng nhiÔm bÖnh TSV cÊp tÝnh, h«n mª, vá mÒm vµ ®u«i ®á
(theo V¨n ThÞ H¹nh, 2001); B- ®u«i phãng to ë h×nh A thÊy râ mÐp ®u«i ho¹i tö lëm chëm;
C,D- t«m ch©n tr¾ng gièng nhiÔm bÖnh TSV m¹n tÝnh, cã nhiÒu ®èm nhiÔm melanin do ho¹i
tö biÓu b× (theo Lightner, 1996).
H×nh 71: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ çc thÓ vïi ( ) b¾t mµu xanh ®en (X100)
mÉu thu 7/2002
H×nh 72: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ çc thÓ vïi b¾t mµu xanh ®en (X40), mÉu
thu 7/2002
H×nh 73: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ çc thÓ vïi b¾t mµu xanh ®en vµ vi khuÈn
h×nh que (X100), mÉu thu 7/2002
Bïi Quang TÒ 75
H«i chøng bÖnh Taura lµ bÖnh th−êng gÆp ë t«m he ch©n tr¾ng (L. vannamei = Penaeus
vannamei) ë giai ®o¹n nu«i tõ 14-40 ngµy nu«i ë ao hoÆc trong çc bÓ −¬ng. BÖnh TSV
th−êng gÆp ë t«m gièng nhá cì 0,05-5,0g, t«m l¬n h¬n cã thÓ xuÊt hiÖn nÕu giai ®o¹n ®Çu
bÖnh ch−a xuÊt hiÖn th× giai ®o¹n gièng lín hoÆc t«m th−¬ng phÈm cã thÓ x¶y ra. DÞch bÖnh
TSV g©y chÕt tõ 40- 90% ë t«m nu«i tõ post, t«m gièng, t«m gièng lín. BÖnh TSV còng cã thÓ
nhiÔm ë t«m T©y b¸n cÇu (P. stylirostris, P. setiferus vµ P. schmitti) th−êng bÖnh g©y chÕt ë
giai ®o¹n post hoÆc giai ®o¹n gièng nhá. Ngoµi ra mét sè t«m T©y b¸n cÇu (P. aztecus vµ P.
duorarum) vµ §«ng b¸n cÇu (P. chinensis, P. monodon vµ P. japonicus) cã thÓ g©y nhiÔm
bÖnh TSV b»ng thùc nghiÖm.
N¨m 1992 bÖnh ®· xuÊt hiÖn ë t«m L. vannamei nu«i ë Ecuador (6/1992), bÖnh TSV ph¸t
triÓn rÊt nhanh toµn bé vïng nu«i t«m ë ch©u Mü bÖnh nhiÔm tõ post ®Õn t«m bè mÑ. Trong
thêi gian ng¾n cã çc b¸o ço bÖnh TSV gÆp ë çc loµi t«m he nu«i ë T©y b¸n cÇu, ch©u Mü
vµ Hawaii. DÞch bÖnh TSV ®· xuÊt hiÖn ë t«m nu«i cña ven biÓn Th¸i B×nh D−¬ng ch©u Mü tõ
Peru ®Õn Mexico vµ bÖnh cßn t×m thÊy ë t«m he ch©n tr¾ng (L. vannamei) tù nhiªn. BÖnh TSV
còng ®· b¸o ço ë vïng nu«i t«m he tõ Atlantic, Caribe vµ vÞnh Mexico ch©u Mü. §µi Loan ®·
cã b¸o ço t«m he ch©n tr¾ng (L.vannamei) nhËp tõ Trung Mü ®· bÞ bÖnh TSV.
ViÖt Nam chóng ta nhËp t«m ch©n tr¾ng vµo tõ n¨m 1999, nh− «ng T« Ngäc Tïng ë Qu¶ng
§iÒn, Qu¶ng Hµ- Qu¶ng Ninh nhËp t«m tr¾ng (Nam Mü) cña Trung Quèc tõ n¨m 1999 ®Õn
nay nu«i 7 vô, nh−ng ch−a thµnh c«ng. Riªng vô ®Çu n¨m 2001 th¶ t«m sau 45 ngµy cã hiÖn
t−îng t«m lao vµo bê chÕt. Mét sè t«m ch©n tr¾ng nhËp tõ Mü vµo lµm t«m bè mÑ hËu bÞ
(7/2002), khi kiÓm tra m« häc ®· thÊy xuÊt hiÖn bÖnh TSV (h×nh 71-73)
B¶ng 11: Çc loµi t«m nhiÔm bÖnh TSV (theo V. A. Graindorge & T.W. Flegel, 1999)
T«m nhiÔm tù nhhiªn T«m nhiÔm bÖnh thùc nghiÖm T«m khã bÞ nhiÔm
Penaeus vannamei- t«m ch©n tr¾ng P. azticus P. duodarum
P. setiferus P. orientalis- t«m n−¬ng P. azticus
P. stylirostris

Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n héi chøng Taura (TS- Taura symdrom) vµ virus g©y bÖnh TS
(TSV) bao gåm çc ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng dÊu hiÖu l©m sµng, t¸c nh©n th«, m« häc vµ xÐt
nghiÖm sinh häc. Ph−¬ng ph¸p kh¸ng thÓ c¬ b¶n ®−îc dïng lµ kh¸ng thÓ ®¬n dßng (MAbs-
monoclonal antibodies) trong xÐt nghiÖm enzyme miÔn dÞch (ELISA) vµ ph−¬ng ph¸p ph©n tö
®−îc dïng lµ ®Çu dß gen ®¸nh dÊu b»ng ph−¬ng ph¸p hãa häc (chÊt ph¸t huúnh quang) thay
cho viÖc ®¸nh dÊu b»ng phãng x¹; t¸i tæ hîp ®¶o chuçi ph¶n øng tæng hîp (RT-PCR); nh÷ng
ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc coi nh− cã gi¸ trÞ nhÊt cho viÖc chÈn ®o¸n ®o¸n bÖnh TSV.
ChÈn ®o¸n bÖnh TSV ë giai ®o¹n cÊp tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc (çc tiªu b¶n m«
nhuém mµu H&E) ®−îc biÓu hiÖn ë nhiÒu vïng ho¹i tö trong biÓu m« biÓu b× cña líp ngoµi
c¬ thÓ, çc phÇn phô, mang, ruét sau, thùc qu¶n vµ d¹ dµy. §«i khi chóng ¶nh h−ëng ®Õn çc
tÕ bµo d−íi líp biÓu b× vµ trong sîi c¬. HiÕm khi gÆp ë biÓu b× tuyÕn h×nh èng anten. Çc dÊu
hiÖu trong biÓu b× râ nhÊt lµ çc æ bÖnh ¶nh h−ëng trong çc tÕ bµo, nh− tÕ bµo chÊt −a eosin
vµ nh©n kÕt ®Æc, ph©n m¶nh. Nh÷ng æ bÖnh cña tÕ bµo ho¹i tö th−êng gÆp ë t«m ®ang hÊp hèi
cña giai ®o¹n cÊp tÝnh vµ chóng cã d¹ng thÓ h×nh cÇu (®−êng kÝnh 1-20µm) b¾t mµu hång.
Nh÷ng thÓ nµy cïng víi nh©n kÕt ®Æc, ph©n m¶nh cña bÖnh TSV ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cã ®Æc
®iÓm nh− nh÷ng “h¹t tiªu” hay nh− “viÖn ®¹n ghÐm”, ®ã lµ dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña bÖnh. Nh©n
kÕt ®Æc hoÆc ph©n m¶nh cã ph¶n øng d−¬ng tÝnh víi thuèc nhuém Feulgen (dïng cho DNA),
thÓ hiÖn râ nhÊt lµ tÕ bµo chÊt Ýt b¾t mµu hång (basophilic). Kh«ng cã sù th©m nhiÔm tÕ bµo
m¸u hoÆc nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c cña mét ph¶n øng viªm thÓ hiÖn râ nhÊt tõ giai ®o¹n cÊp tÝnh
sang giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña bªnh.
Trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña bÖnh TSV, nh÷ng dÊu hiÖu ë biÓu b× giai ®o¹n cÊp tÝnh mÊt
dÇn trong t«m hÊp hèi vµ ®−îc thay b»ng sù th©m nhiÔm vµ tÝch tô cña çc tÕ bµo m¸u. Sù tÝch
tô tÕ bµo m¸u cã thÓ b¾t ®Çu tõ sù melalin hãa thµnh çc ®èm ®en ®ã lµ ®Æc tr−ng cña giai
®o¹n chuyÓn tiÕp cña bÖnh. Nh÷ng dÊu hiÖu ¨n mßn cña vá kitin, khuÈn l¹c trªn bÒ mÆt vá
kitin they râ lµ do sù x©m nhËp cña vi khuÈn Vibrio spp.
T«m ë giai ®o¹n m¹n tÝnh kh«ng cã dÊu hiÖu bªn ngoµi, m« bÖnh chØ cã dÊu hiÖu nhiÔm thÊy
râ trong tæ chøc lympho, ®ã lµ nh÷ng tÝch tô h×nh cÇu cña tÕ bµo, kh«ng cã èng trung t©m cña
tæ chøc h×nh èng lympho.

¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, bÖnh ®èm tr¾ng vµ
bÖnh ®Çu vµng.
1.8. BÖnh Virus ho¹i tö tuyÕn ruét gi÷a cña t«m he (Baculovirus Migut
gland Necrcosis - BMN)
G©y bÖnh lµ Baculovirus type C nh©n AND, kh«ng cã thÓ Èn (occlusion body), kÝch th−íc
virus 72 x 310 nm, nh©n virus 36 x 250 nm.

DÊu hiÖu ®Çu tiªn Êu trïng t«m h«n mª ho¹t ®éng chËm ch¹p, næi trªn tÇng mÆt, gan tuþ cña
t«m mµu tr¾ng ®ôc vµ ruét däc theo phÇn bông còng cã mµu tr¾ng ®ôc. Th−êng bÖnh xuÊt hiÖn
ë postlarvae cã chiÒu dµi tõ 6 - 9 mm.
TÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tôy nhiÔm bÖnh BMN, nh©n tr−¬ng to, h¹ch nh©n b¾t mµu ®á,
çc chÊt nhiÔm s¾c di chuyÓn ra mÐp mµng nh©n (h×nh 74-75)

BÖnh BMN gÆp ®Çu tiªn ë t«m he NhËt b¶n (P.japonicus) nu«i ë NhËt b¶n vµ Hµn quèc. Sau
®ã quan s¸t thÊy ë t«m só (P. monodon) P. chinesis, P. plebejus vµ Metapenaeus ensis. BÖnh
BMN g©y tû lÖ tö vong cao ë çc tr¹i s¶n xuÊt t«m gièng vµ th−êng g©y bÖnh tõ giai ®o¹n
Mysis 2 ®Õn postlarvae vµ t«m gièng. Cã tr−êng hîp postlarvae 9 - 10 ®· nhiÔm virus BMN tíi
98% vµ g©y chÕt hµng lo¹t ë postlarvae 20.
ë viÖt nam ch−a ®iÒu tra nghiªn cøu virus BMN nh−ng mét sè tr−êng hîp çc tr¹i −¬ng gièng
t«m chÕt hµng lo¹t ch−a t×m râ nguyªn nh©n vµ khi t«m chÕt cã dÊu hiÖu bÖnh lý nh− bÖnh
BMN, trong s¶n xuÊt gièng t«m he NhËt b¶n cÇn chó ý ®Õn bÖnh nµy.
Bïi Quang TÒ 77
¼ ¼
¼
¼
¼
H×nh 74: TÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tôy nhiÔm bÖnh BMN, nh©n tr−¬ng to (¼), h¹ch
nh©n b¾t mµu ®á, çc chÊt nhiÔm s¾c di chuyÓn ra mÐp mµng nh©n
H×nh 75: Çc tÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tuþ bÞ bÖnh BMN ho¹i tö, nh©n tr−¬ng to (¼)
b¾t mµu ®á ®Õn tÝm nh¹t

- Dùa vµo çc dÊu hiÖu bÖnh lý ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh.
-Dùa vµo çc dÊu hiÖu m« bÖnh häc, thö b»ng kh¸ng thÓ huúnh quang, soi kÝnh hiÓn vi nÒn
®en, soi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö...®Ó chÈn ®o¸n bÖnh.
§Æc ®iÓm cña m« bÖnh häc: Çc tÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tuþ bÞ ho¹i tö, nh©n tr−¬ng to
b¾t mµu ®á ®Õn tÝm nh¹t. ThÓ vïi kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh, nhiÔm s¾c thÓ gi¶m bít vµ di
chuyÓn ra mµng nh©n, kh«ng h×nh thµnh thÓ Èn (occlusion body). (xem h×nh 74,75)
KiÓm tra b»ng kÝnh hiÓn vi nÒn ®en: ChuÈn bÞ mÉu t−¬i gan tuþ, quan s¸t nh©n tÕ bµo gan tuþ
tr−¬ng to (kh«ng nhuém mµu hoÆc nhuém mµu) cho thÊy cã mµu tr¾ng d−íi nÒn ®en, ë gi÷a
cã nhiÒu thÓ h×nh que, chiÒu dµi gÇn 1µm vµ hÇu hÕt chóng s¾p xÕp bªn trong mµng nh©n.
- ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng cña MBV
Bïi Quang TÒ 79
2- BÖnh vi khuÈn vµ nÊm
2.1. BÖnh do vi khuÈn Vibrio ë t«m.
2.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh:

Gièng Vibrio thuéc hä Vibrionaceae. §Æc ®iÓm chung çc loµi vi khuÈn thuéc gièng Vibrio:
Gram ©m, h×nh que th¼ng hoÆc h¬i uèn cong, kÝch th−íc 0,3-0,5 x 1,4-2,6 µm. C¬ b¶n chóng
®Òu sèng trong m«i tr−êng n−íc, ®Æc biÖt lµ n−íc biÓn vµ cöa s«ng, liªn quan ®Õn çc ®éng vËt
biÓn. Mét sè loµi lµ t¸c nh©n g©y bÖnh cho ng−êi vµ ®éng vËt biÓn. Nh÷ng loµi g©y bÖnh cho
t«m lµ: V. alginolyticus, V. anguillrium, V. ordalii, V. salmonicida, V. parahaemolyticus, V.
harvey, V. vulnificus....
§èi víi ç Vibrio spp g©y bÖnh nhiÔm khuÈn m¸u lµ chñ yÕu. §èi víi t«m Vibrio spp g©y
bÖnh ph¸t s¸ng, ®á däc th©n, ¨n mßn vá kitin... V. parahaemolyticus g©y bÖnh ph¸t s¸ng ë Êu
trïng t«m só. V. alginolyticus g©y bÖnh ®á däc th©n Êu trïng t«m só. V. parahaemolyticus, V.
harvey, V. vulnificus, V. anguillarum... g©y bÖnh ®á th©n ë t«m só thÞt, ¨n mßn vá ë gi¸p x¸c,
g©y bÖnh m¸u vãn côc ë cua, g©y bÖnh Êu trïng nhuyÔn thÓ.

- T«m ë tr¹ng th¸i kh«ng b×nh th−êng: Næi lªn mÆt ao, d¹t bê, kÐo ®µn b¬i lßng vßng.
- T«m tr¹ng th¸i h«n mª, lê ®ê, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n.
- T«m cã sù biÕn ®æi mµu ®á hay mµu xanh. T«m vá bÞ mÒm vµ xuÊt hiÖn çc vÕt th−¬ng ho¹i
tö, ¨n mßn trªn vá, çc phÇn phô (r©u, ch©n bß, ch©n b¬i, ®u«i) bÞ ¨n mßn gÉy hoÆc côt dÇn
(h×nh 76).
- Êu trïng t«m vµ t«m gièng cã hiÖn t−îng ph¸t s¸ng khi nhiÔm V.parahaemolyticus vµ V.
harveyi (h×nh 77A,B).
- XuÊt hiÖn çc ®iÓm ®á ë gèc r©u, vïng ®Çu ngùc, th©n, çc phÇn phô cña Êu trïng t«m khi
nhiÔm V. alginolyticus (h×nh 76A).

- Vibrio spp th−êng g©y bÖnh ë t«m n−íc mÆn vµ n−íc ngät: ç, gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ... Nh÷ng
vi khuÈn nµy th−êng lµ t¸c nh©n c¬ héi, khi t«m sèc do m«i tr−êng biÕn ®æi xÊu hoÆc bÞ nhiÔm
çc bÖnh kh¸c nh− virus, nÊm, ký sinh trïng. §éng vËt thuû s¶n yÕu kh«ng cã søc ®Ò kh¸ng,
çc loµi vi khuÈn Vibrio spp c¬ héi g©y bÖnh nÆng lµm t«m chÕt r¶i r¸c tíi hµng lo¹t.
- Mïa vô xuÊt hiÖn bÖnh tuú theo loµi vµ ®Þa ®iÓm nu«i. Theo nghiªn cøu cña çc t¸c gi¶ n−íc
ngoµi vµ ViÖt Nam Vibrio spp t×m thÊy phæ biÕn ë trong n−íc biÓn vµ ven bê, trong n−íc bÓ
−¬ng t¶o, bÓ −¬ng Artemia, trong bÓ −¬ng Êu trïng. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu gÇn ®©y cña mét
sè t¸c gi¶ (§ç ThÞ Hoµ vµ ctv, 1994) l−îng vi khuÈn Vibrio trong n−íc biÓn vµ ven bê biÓn
§«ng theo th¸ng, n¨m, thêi tiÕt, khÝ hËu (biÓn yªn hoÆc ®éng) thuû triÒu (n−íc c−êng, n−íc
rßng).
- Trong bÓ −¬ng l−îng Êu trïng Vibrio t¨ng theo thêi gian nu«i, tÇng ®¸y cao h¬n tÇng mÆt, do
®ã khi xi ph«ng tÇng ®¸y cã t¸c dông gi¶m mËt ®é Vibrio trong bÓ −¬ng.
- §Þnh l−îng vi khuÈn Vibrio trªn t«m x¸c ®Þnh møc ®é nhiÔm bÖnh cña t«m gièng vµ t«m
thÞt. Theo §ç ThÞ Hoµ vµ ctv 1994-1995 ®−a ra çc th«ng sè:
Post larvae T«m khoÎ: trung b×nh nhiÔm 358 khuÈn l¹c/ç thÓ.
T«m bÖnh: trung b×nh nhiÔm 3.255 khuÈn l¹c/ç thÓ.
Gièng T«m khoÎ: trung b×nh nhiÔm 3.008 khuÈn l¹c/ç thÓ
T«m bÖnh: trung b×nh nhiÔm 14.450 khuÈn l¹c/ç thÓ.
A B
C D E
H×nh 76: T«m só bÞ nhiÔm khuÈn Vibrio spp: A- Êu trïng t«m bÞ bÖnh ®á däc th©n; B- T«m só
bÞ bÖnh ®á th©n; C- T«m só bÞ bÖnh ®á th©n (con thø 3,4); D- T«m só bÞ bÖnh ®á ch©n; E- ®u«i
t«m só bÞ ¨n mßn; F- ®u«i t«m só bÞ ho¹i tö; G- ®u«i t«m só bÞ phång; H- t«m só bÞ bÖnh çc
phÇn phô (r©u, ch©n bß, ch©n b¬i, ®u«i) ¨n mßn côt dÇn.
Bïi Quang TÒ 81
A B
C D
F
E
H×nh 77: T«m só bÞ nhiÔm bÖnh vi khuÈn Vibrrio spp: A- Vi khuÈn khuÈn nu«i cÊy ph¸t s¸ng
trªn m«i tr−êng; B- t«m só gièng bÞ bÖnh ph¸t ph¸t s¸ng (theo Lightner, 1996); C, E- t«m só
bè bÑ bÞ bÖnh ®á mang; D- gan Êu trïng t«m só bÞ bÖnh ®á däc th©n, xuÊt hiÖn çc s¾c tè ®á;
F- t«m só bÞ bÖnh ®á th©n cã çc s¾c tè trong c¬
B¶ng 12: Mét sè bÖnh ë t«m do vi khuÈn Vibrio g©y ra.
TT Tªn bÖnh Giai ®o¹n t«m Vi khuÈn g©y bÖnh T¸c h¹i
1 BÖnh ph¸t s¸ng Êu trïng, gièng V. parahaemolyticus g©y chÕt hµng lo¹t
V. harveyi
2 BÖnh ®á däc th©n Êu trïng, gièng V. alginolyticus g©y chÕt r¶i r¸c
3 BÖnh ®á th©n, ®á ë çc giai ®o¹n Vibrio spp. g©y chÕt r¶i r¸c
ch©n hay bÖnh ¨n cña t«m, cua Pseudomonas spp.
mßn vá kitin Proteus sp
4 BÖnh ®en mang T«m thÞt Vibrio spp. vµ mét sè chÕt r¶i r¸c hµng
nguyªn nh©n kh¸c lo¹t

Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý. Ph©n lËp vi khuÈn Vibrio spp b»ng m«i tr−êng TCBS
2.1.5. Phßng vµ trÞ bÖnh.
- Phßng bÖnh: Çc tr¹i s¶n xuÊt t«m cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau:
+ Läc n−íc qua tÇng läc çt vµ xö lý tia cùc tÝm.
+ Xö lý t«m bè mÑ b»ng Formalin 20-25 ppm thêi gian 30-60 phót.
+ Xö lý t¶o b»ng Oxytetracyline 30-50 ppm thêi gian 1-2 phót.
+ Xö lý Artemia b»ng Chlorin 10-15ppm trong 01 giê ë n−íc ngät, vít ra röa s¹ch
råi míi cho Êp.
+ Th−êng xuyªn xi ph«ng ®¸y ®Ó gi¶m l−îng vi khuÈn ë tÇng ®¸y bÓ −¬ng.
+ Giai ®o¹n Zoea phßng bÖnh b»ng Oxytetracyline 0,5 ppm, giai ®o¹n Mysis phßng
b»ng Oxtetracyline 1-2 ppm.
+ Tr−êng hîp bÞ bÖnh nÆng ph¶i huû ®ît s¶n xuÊt vµ xö lý b»ng Chlorin 200-250
ppm trong mét giê míi x¶ ra ngoµi.
- TrÞ bÖnh: Dïng mét sè kh¸ng sinh trÞ bÖnh cho Êu trïng t«m.
Oxytetracyline + Bactrim (tû lÖ 1:1) nång ®é 1-3 ppm.
Erytromycin + Rifamycin (tû lÖ 5:3) nång ®é 1-2 ppm.
Erytromycin + Bactrim (tû lÖ 1:1) nång ®é 1-3 ppm.
Thuèc phun trùc tiÕp trong bÓ sau 12 giê thay n−íc, xö lý 3 ngµy liªn tôc.
Dïng mét sè kh¸ng sinh trén víi thøc ¨n tinh ®Ó trÞ bÖnh t«m thÞt.
2.2. BÖnh ®ôc c¬ cña t«m cµng xanh

T¸c nh©n g©y bÖnh cÇu khuÈn Lactococcus garvieae (Enterococcus seriolicida) gram d−¬ng,
h×nh qu¶ trøng. Vi khuÈn ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é 10-400C, ®é muèi 0,5-6,0 %, pH 9,6 (theo
Winton Cheng, Jiann-Chu Chen, 1998-2001).
Theo ph©n lËp cña ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thñy s¶n 1 cã gÆp cÇu khuÈn gram d−¬ng (mÉu
t«m ë H¶i Phßng) vµ trùc khuÈn dung huyÕt m¹nh, gram ©m (mÉu t«m thu ë Thanh Tr×)
2.2.2. DÇu hiÖu bÖnh lý

T«m kÐm ¨n, ho¹t ®éng chËm ch¹p, ®Çu tiªn c¬ phÇn ®u«i chuyÓn mµu tr¾ng ®ôc (th−êng lµ
nh÷ng vÖt mµu tr¾ng ®ôc, ®−a t«m ra ¸nh s¸ng mÆt trêi thÊy râ çc vÖt tr¾ng ®ôc) sau lan dÇn
lªn phÝa ®Çu ngùc, t«m bÖnh nÆng mang chuyÓn mµu tr¾ng ®ôc. Vá t«m mÒm (khi luéc chÝn
t«m chuyÓn mµu ®á Ýt) tû lÖ t«m chÕt cao.

Bïi Quang TÒ 83
BÖnh ®ôc c¬ ë t«m ®· x¶y ra ë çc ao nu«i t«m cµng xanh ë Trung Quèc, §µi Loan, tû lÖ
nhiÔm bÖnh tõ 30- 75%. ë ViÖt Nam bÖnh ®ôc c¬ ®· xuÊt hiÖn mét vµi n¨m nay, tõ n¨m 2000
t«m cµng xanh bét (nguån gèc tõ Trung Quèc ®−a sang) ®−a vÒ Thanh Tr× nu«i ®· cã hiÖn
t−îng t«m ®ôc c¬ vµ chÕt hµng lo¹t. §Çu n¨m 2002 ®µn t«m bè mÑ (5-6 t¹) cña mét tr¹i s¶n
xuÊt t«m gièng ë H¶i Phßng ®· bÞ bÖnh ®ôc c¬. Sau khi cho në Êu trïng vµ −¬ng thµnh t«m
bét, tû lÖ sèng rÊt thÊp ®¹t kho¶ng 1%. Th¸ng 5 n¨m 2002, mét sè ao nu«i t«m cµng xanh ë
Thanh Tr×, Hµ Néi th¶ gièng cì 0,2g/con, nu«i sau 15-20 ngµy t«m ®· xuÊt hiÖn bÖnh ®ôc c¬
vµ chÕt r¶i r¸c. Tû lÖ nhiÔm bÖnh trong ®µn t«m nu«i ë Thanh Tr× tõ 6-90% (5/2002).
2.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh:

Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n lËp vi khuÈn ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh
H×nh 78: T«m cµng xanh bè mÑ bÞ bÖnh ®ôc c¬
H×nh 79: T«m cµng xanh bÞ bÖnh ®ôc c¬, vá mÒm
H×nh81: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬.

H×nh 80: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬. MÉu c¾t m« thÊy râ phï n−íc (A) vµ æ ho¹i tö
MÉu c¾t m« thÊy râ phï n−íc ë gi÷a vá vµ c¬ trong c¬ kh¸c nhau víi khuÈn l¹c vi khuÈn ()
d−íi (A) vµ c¬ bã () (X200). (X400).
H×nh 82: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬. H×nh 83: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬.
MÉu c¾t m« c¬ thÊy râ æ ho¹i tö ®−îc bao MÉu c¾t m« mang cã çc khuÈn l¹c ( ) nhá
quanh çc tÕ bµo m¸u ( ) (X400). cña vi khuÈn (X40).
Bïi Quang TÒ 85
H×nh 84: T«m cµng xanh nhiÔm bÖnh ®ôc c¬. MÉu c¾t m« gan tôy cã çc khuÈn l¹c ( ) nhá
cña vi khuÈn (X40).

Phßng bÖnh: nhiÖt ®é trong ao ®Ó biÕn thiªn trong ngµy qu¸ 30C; kh«ng ®Ó t«m sèc v× m«i
tr−êng nu«i xÊu: thiÕu oxy hßa tan vµo buæi s¸ng; pH = 7,5-8,5; NH3, H2S = 0,01mg/l. Bãn bét
®¸ v«i theo pH (1-2kg/100m3 n−íc ao), hoÆc bãn hîp chÊt cã ho¹t chÊt clo ®Ó diÖt trïng ®¸y
(tïy theo çc h·ng s¶n xuÊt). Cho t«m ¨n thªm vitamin C, liÒu l−îng 2-3g/1kg thøc ¨n c¬ b¶n,
mçi ®ît ¨n 1 tuÇn, mçi th¸ng cho ¨n 2 ®ît.
TrÞ bÖnh: ngoµi biÖn ph¸p phßng bÖnh cã thÓ cho t«m ¨n mét sè kh¸ng sinh (Amikacin hoÆc
Ciprofloxancin) liÒu l−îng 100mg/1kg t«m/ngµy ®Çu vµ tõ ngµy thø 2-7 cho ¨n liÒu 50mg/kg
t«m/ngµy
2.3. BÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh

T¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu lµ vi khuÈn
Aeromonas hydrophila. §Æc tÝnh chung
cña loµi vi khuÈn A. hydrophila lµ di
®éng nhê cã 1 tiªn mao (h×nh 85). Vi
khuÈn Gram ©m d¹ng h×nh que ng¾n, hai
®Çu trßn, kÝch th−íc 0,5 x 1,0-1,5 µm. Vi
khuÈn yÕm khÝ tuú tiÖn, Cytochrom
oxidase d−¬ng tÝnh.
H×nh 85: Vi khuÈn Aeromonas hydrophila

(nhuém
bãng- ¶nh KHV§T, Bïi Quang TÒ, 1998)
Ngoµi ra cßn gÆp vi khuÈn Pseudomonas sp… kÕt hîp víi m«i tr−êng nu«i nhiÔm bÈn, NH3,
H2S cao qu¸ møc cho phÐp lµm cho t«m ®Ô xuÊt hiÖn bÖnh.

T«m khi míi bÞ bÖnh th−êng yÕu, ho¹t ®éng chËm ch¹p vµ n»m yªn ë ®¸y, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n.
Trªn çc phÇn phô (r©u, ch©n bß, ch©n b¬i, ®u«i), vá cã çc vÕt ¨n mßn chuyÓn tõ mµu n©u
sang ®en vµ çc phÇn phô côt dÇn (h×nh 86 B,C). PhÝa trong vá ki tin cña mang cã ®èm ®en
(h×nh 84A). Trªn vá vµ phÇn phô cã nhiÒu sinh vËt b¸m.
B C
H×nh 86: T«m cµng xanh bÞ bÖnh ®èm n©u: A- t«m bÞ ®en mang; B,C- t«m bÖnh r©u, ch©n bß,
ch©n b¬i, ®u«i bÞ ¨n côt dÇn.

BÖnh th−êng gÆp ë t«m cµng xanh nu«i th−¬ng phÈm, tû lÖ nhiÔm tõ 10-30%, cµng vÒ cuèi
chu kú nu«i tû lÖ nhiÔm bÖnh gia t¨ng. Nh÷ng ao nu«i n−íc nhiÔm bÈn tû nhiÔm bÖnh cã thÓ
tíi 60-70% vµ cã hiÖn t−îng t«m chÕt r¶i r¸c. Mïa ph¸t bÖnh tïy theo thêi gian cña çc ®Þa
ph−¬ng th¶ t«m, bÖnh xuÊt hiÖn tõ th¸ng thø 3 ®Õn cuèi chu kú nu«i.

- Phßng bÖnh: Lu«n gi÷ n−íc trong s¹ch, bÓ −¬ng ph¶i xi ph«ng ®¸y bÓ, h¹n chÕ thøc ¨n d−
thõa hoÆc çc mïn b·i ®¸y ao qu¸ nhiÒu. MËt ®é −¬ng nu«i võa ph¶i. Thøc ¨n cho t«m thµnh
phÇn dinh d−ìng tèt vµ hîp cì tõng giai ®o¹n cña t«m.
- TrÞ bÖnh: cã thÓ ding mét sè kh¸ng sinh cho t«m ¨n: Streptomycin; Oxytetracylin víi liÒu
100mg/1 kg t«m/ngµy ®Çu, tõ ngµy thø 2-7 cho ¨n b»ng nöa ngµy ®Çu.
2.4. BÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë t«m.
Bïi Quang TÒ 87
T¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu lµ vi khuÈn d¹ng sîi: Leucothrix mucor ngoµi ra cã thÓ gÆp mét sè
vi khuÈn d¹ng sîi kh¸c: Cytophagr sp, Flexibacter sp, Thiothrix sp, Flavobacterium sp,... Çc
vi khuÈn nµy cã thÓ ®éc lËp hoÆc phèi hîp víi nhau g©y
bÖnh tËp trung nhiÒu ë mang, th©n vµ çc phÇn phô. çc vi khuÈn d¹ng sîi lµ vi khuÈn thuéc
hä Cytophagaceae chØ cã giai ®o¹n tÕ bµo dinh d−ìng, chóng kh«ng h×nh thµnh qu¶ thÓ vµ
kh«ng h×nh thµnh bµo tö. Chóng lµ vi sinh vËt ho¹i sinh sèng tù do trong n−íc biÓn vµ cöa
s«ng. Chóng cã thÓ b¸m trªn bÒ mÆt ngoµi cña nhiÒu loµi ®éng vËt thuû sinh. Chóng cã kh¶
n¨ng ph©n gi¶i xenlulose vµ kitin vµ nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬ kh¸c.

T«m m¾c bÖnh vi khuÈn d¹ng sîi th−êng yÕu, ho¹t ®éng khã kh¨n. Quan s¸t trªn kÝnh hiÓn vi
phãng ®¹i 100 lÇn, cã thÓ nh×n râ vi khuÈn trªn bÒ mÆt c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ ë ®Çu mót çc phÇn
phô, ë t«m lín vi khuÈn ph¸t triÓn ë c¶ ch©n b¬i, r©u, bé phËn phô cña miÖng, trªn mang. Khi
t«m nhiÔm bÖnh nÆng mang ®æi mµu tõ vµng sang xanh hoÆc n©u. Lóc ®ã t«m lê ®ê, bá ¨n khã
lét x¸c vµ chÕt hµng lo¹t.
H×nh 87: vi khuÈn d¹ng sîi trªn çc phÇn phô cña t«m

BÖnh th−êng gÆp ë giai ®o¹n Êu trïng Mysis vµ Postlarvae cña t«m he. ë ViÖt Nam khu vùc
−¬ng Êu trïng t«m biÓn cña MiÒn Trung vi khuÈn d¹ng sîi xuÊt hiÖn nhiÒu ë giai ®o¹n Mysis
2-3 vµ giai ®o¹n Postlarvae khi nu«i mËt ®é dµy, m«i tr−êng ®¸y bÈn do tÝch tô thøc ¨n thõa vµ
vá Artemia. Çc ao −¬ng gièng vµ nu«i t«m thÞt th−êng gÆp kh¸ phæ biÕn vi khuÈn d¹ng sîi,
khi hµm l−îng h÷u c¬ trong ao qu¸ lín vµ nu«i mËt ®é dµy. Vi khuÈn d¹ng sîi g©y bÖnh ë
nhiÒu loµi t«m n−íc ngät vµ n−íc mÆn;

- Phßng bÖnh: Lu«n gi÷ n−íc trong s¹ch, bÓ −¬ng ph¶i xi ph«ng ®¸y bÓ, h¹n chÕ thøc ¨n d−
thõa hoÆc çc mïn b·i ®¸y ao qu¸ nhiÒu. MËt ®é −¬ng nu«i võa ph¶i. Thøc ¨n cho t«m thµnh
phÇn dinh d−ìng tèt vµ hîp cì tõng giai ®o¹n cña t«m.
- TrÞ bÖnh:
KMn04 nång ®é 2,5 - 5,0ppm t¾m thêi gian 4 giê
Formalin nång ®é 50-100ppm t¾m thêi gian 4-8 giê
Formalin nång ®é 25ppm ng©m thêi gian v« ®Þnh
Neomycin nång ®é 10 ppm ng©m thêi gian v« ®Þnh
2.5. BÖnh nÊm ë t«m nu«i.
2.5.1.T¸c nh©n g©y bÖnh.

Nh÷ng gièng nÊm th−êng gÆp ë t«m biÓn kh¸c gåm cã: Lagenidium (h×nh 88 D), Sirolpidium,
Haliphthoros, Atkinsiella, Fusarium (h×nh 88 A,B). NÊm sinh s¶n v« tÝnh b»ng bµo tö kÝn
Haliphthoros, Atkinsiella Lagenidium (h×nh 88 E), Sirolpidium. Sinh s¶n b»ng bµo tö ®Ýnh:
Fusarium (h×nh 88 C).
A B
C E
D
H×nh 88: NÊm ký sinh trªn t«m: A,B- Fusarium sp ph©n lËp tõ t«m só nu«i ë NghÖ An (1998);
C-Bµo tö 4 v¸ch ng¨n ( ) vµ 2 v¸ch ng¨n ( ) cña Fusarium; D- Lagenidium sp; E- Tói bµo
tö (V) vµ cuèng tói bµo tö ( ) cña Lagenidium.
H×nh 89: A- mang t«m nhiÔm nÊm Fusarium sp t¬ chuyÓn mµu ®en; B- mang t«m nhiÔm nÊm
cã ®èm ®en, r©u, ch©n bß bÞ côt dÇn; C- t«m nhiÔm nÊm chuyÓn mµu ®en. MÉu thÝ nghiÖm
nhiÔm nÊm Fusarium sp nh©n t¹o n¨m 2001.

- T«m Êu trïng bÞ bÖnh nÊm th−êng nh¹t mµu, bá ¨n ®ét ngét, ë giai ®o¹n Zoea cã hiÖn t−îng
®øt phÇn ®u«i, chÕt r¶i r¸c ®Õn hµng lo¹t. Nh×n qua kÝnh hiÓn vi x 100 lÇn thÊy râ nÊm ph¸t
triÓn bao phñ kh¾p c¬ thÓ Êu trïng t«m, trong çc m« tæ chøc c¬ thÓ , luån d−íi líp vá kitin.
Çc sîi nÊm cã hoÆc kh«ng cã tói bµo tö sinh s¶n .
Bïi Quang TÒ 89
-T«m thÞt: Trªn mang, çc phÇn phô xuÊt hiÖn çc ®èm ®en vµ côt dÇn (h×nh 89A,B), cã hiÖn
t−îng t«m chÕt r¶i r¸c. Th©n t«m chuyÓn mµu ®en x¸m (h×nh 89C). DÊu hiÖu bÖnh gÇn gièng
víi bÖnh ¨n mßn vá kitin hoÆc bÖnh ®en mang do vi khuÈn.
2.5.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn

BÖnh nÊm xuÊt hiÖn trªn mét sè loµi t«m ç nu«i n−íc lî vµ n−íc mÆn. BÖnh ph¸t triÓn quanh
n¨m khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng bÞ « nhiÔm, ®Æc biÖt cuèi chu kú nu«i t«m só b¸n th©m canh vµ
th©m canh.
B¶ng 13: T«m he (Penaeus) nu«i th−êng xuÊt hiÖn hai lo¹i bÖnh nÊm
Tªn bÖnh T¸c nh©n g©y Giai ®o¹n ph¸t T¸c h¹i
bÖnh triÓn cña t«m
BÖnh nÊm Êu trïng Lagenidium Zoea G©y chÕt hµng lo¹t
Haliphthoros Mysis
Sirolpidum Post larvae
Atkinsiella
BÖnh nÊm ë t«m thÞt Fusarium T«m thÞt G©y ®en mang, th−¬ng tæn trªn
th©n, chÕt r¶i r¸c

Xanh Malachite 0,005- 0,01ppm; Treflan 0,01 - 0,1 ppm; Formalin 10ppm phun trùc tiÕp vµo
bÓ −¬ng Êu trïng hoÆc phun xuèng ao nu«i t«m.
3. BÖnh ký sinh trïng
3.1. BÖnh trïng hai tÕ bµo ë t«m Gregarinosis.

Gregarine thuéc líp trïng 2 tÕ bµo: Eugregarinida
Gregarine ký sinh chñ yÕu trong ruét ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng tËp trung ë ngµnh ch©n ®èt
Arthropoda vµ giun ®èt Annelia (John vµ ctv,1979). Gregarines th−êng ký sinh ë trong ruét
t«m sèng trong tù nhiªn. Gregarine ký sinh ë t«m he cã Ýt nhÊt 3 gièng: Nematopsis spp (h×nh
90), Cephalolobus spp, Paraophiodina spp.
CÊu t¹o Gregarine ë giai ®o¹n tr−ëng thµnh hay thÓ dinh d−ìng gåm cã 2 tÕ bµo. TÕ bµo phÝa
tr−íc (Protomerite - P) cã cÊu t¹o phøc t¹p gäi lµ ®èt tr−íc (Epimerite - E) nã lµ c¬ quan ®Ýnh
cña ký sinh trïng vµ tÕ bµo phÝa sau (Deutomerite - D).
A B
C
D E
H×nh 90: Trïng hai tÕ bµo- Nematopsis sp: A,B- thÓ dinh d−ìng trong ruét t«m só, t«m thÎ ë
H¶i Phßng 12/1995; C- H¹t b¶o tö (Sporozoit); D- KÐn giao tö (Gametocyst); E- ThÓ dinh
d−ìng ( ) trong d¹ dµy t«m só (mÉu c¾t m« d¹ dµy) NghÖ An 7/2002.
Bïi Quang TÒ 91
3.1.2. Chu kú sèng cña Gregarine trong t«m.

PhÇn lín Gregarine cã chu kú sèng trùc tiÕp (John vµ ctv,1979) tuy nhiªn cã 1 sè loµi g©y
bÖnh trªn ®éng vËt gi¸p x¸c cã vËt chñ trung gian lµ th©n mÒm.
Khi t«m ¨n thøc ¨n lµ vËt nu«i trung gian ®· nhiÔm bµo tö (spore) cña Gregarine. Bµo tö trong
thøc ¨n nÈy mÇm thµnh h¹t bµo tö (Sporozoite) b¸m vµo thµnh vµ tÕ bµo biÓu m« cña ruét
tr−íc. Trong giai ®o¹n ç thÓ dinh d−ìng (Trophozoite), chóng qua 3 giai ®o¹n sinh tr−ëng
(Trophont) sÏ h×nh thµnh mét sè bµo tö vµ chóng l¹i phãng bµo tö vµo ruét vµ d¹ dµy, di
chuyÓn vÒ ruét sau, tiÕp tôc giai ®o¹n bµo tö cña ký sinh trïng. Ruét sau mçi bµo tö ph¸t triÓn
thµnh mét kÐn giao tö (Gametocyst) gåm cã çc giao tö nhá vµ giao tö lín. Khi kÐn giao tö vì
ra, çc giao tö trén lÉn vµ h×nh thµnh çc hîp tö (Zygote) ®−îc phãng ra ngoµi m«i tr−êng.
Çc hîp tö (Zygospore ) lµ thøc ¨n cña nhuyÔn thÓ hai vá vµ giun ®èt (Polydora cirrhosa)
chóng lµ çc ®éng vËt sèng ë ®¸y ao t«m. Ruét cña nhuyÔn thÓ hoÆc giun ®èt b¾t ®Çu nhiÔm
Gregarine vµ h×nh thµnh çc bµo tö trong tÕ bµo biÓu m«. KÐn bµo tö (Sporocyste) phãng vµo
ph©n gi¶ cña nhuyÔn thÓ lµ thøc ¨n cña t«m hoÆc çc giun ®èt nhiÔm kÐn bµo tö lµ thøc ¨n cña
t«m. TiÕp tôc h¹t bµo tö ®−îc phãng vµo ruét d¹ dµy cña t«m vµ tiÕp tôc mét chu kú míi cña
Gregarine. Nh÷ng h¹t bµo tö ph¸t triÓn ë giai ®o¹n thÓ dinh d−ìng trong ruét (Nematopsis spp
vµ Paraophioidina spp) hoÆc d¹ dµy sau (Cephalolobus spp) cña t«m.

T«m nhiÔm trïng hai tÕ bµo c−êng ®é nhÑ kh«ng thÓ hiÖn râ dÊu hiÖu bÖnh lý râ rµng, th−êng
thÓ hiÖn t«m chËm lín. Khi t«m bÞ bÖnh nÆng Nematopsis sp víi c−êng ®é > 100 h¹t bµo
tö/con, d¹ dµy vµ ruét cã chuyÓn mµu h¬i vµng hoÆc tr¾ng, cã çc ®iÓm tæn th−¬ng ë ruét t¹o
®iÒu kiÖn cho vi khuÈn Vibrio x©m nhËp g©y ho¹i tö thµnh ruét, t«m cã thÓ th¶i ra ph©n tr¾ng,
nªn ng−êi nu«i t«m gäi lµ bÖnh ph©n tr¾ng, bÖnh cã thÓ g©y cho t«m chÕt r¶i r¸c.
3.1.4. Ph©n bè lan truyÒn cña bÖnh.

BÖnh Gregarine xuÊt hiÖn ë t«m biÓn nu«i ë Ch©u ¸, Ch©u Mü. BÖnh th−êng x¶y ra ë çc hÖ
thèng −¬ng gièng vµ ao nu«i t«m thÞt. Theo Tseng (1987) cho biÕt Gregarine ®· g©y bÖnh ë
t«m só (P. monodon) nu«i trong ao. Møc ®é nhiÔm bÖnh cña t«m nu«i rÊt cao cã tr−êng hîp tû
lÖ nhiÔm bÖnh 100%. BÖnh ®· g©y hËu qu¶ lµm gi¶m n¨ng suÊt nu«i, do Gregarine ®· lµm cho
t«m sinh tr−ëng chËm. ë ViÖt Nam kiÓm tra t«m thÎ, t«m só nu«i cã nhiÔm Nematopsis sp ë
ruét vµ d¹ dµy, møc ®é nhiÔm rÊt cao, tû lÖ tõ 70-100%, bÖnh ®· x¶y ra nhiÒu trong çc ao
nu«i t«m só b¸n th©m canh ë cuèi chu kú nu«i (theo Bïi Quang TÒ, 1998, 2002). Th¸ng 6-7
n¨m 2002 ë huyÖn Tuy Hßa, Phó Yªn cã kho¶ng 450 ha (60%) t«m bÞ bÖnh ph©n tr¾ng, chÕt
r¶i r¸c, phßng trÞ kh«ng ®¹t yªu cÇu (theo b¸o ço cña chi côc b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n Phó
Yªn th¸ng 7/2002). BÖnh ph©n tr¾ng ë t«m nguyªn nh©n ®Çu tiªn do trïng hai tÕ bµo lµm g©y
tæn th−¬ng thµnh ruét, d¹ dµy cña t«m kÕt hîp víi m«i tr−êng « nhiÔm l−îng Vibrio ph¸t triÓn
gia t¨ng, t«m ¨n thøc ¨n nhiÔm Vibrio vµo d¹ dµy ruét, vi khuÈn nh©n c¬ héi g©y ho¹i tö thµnh
ruét cã mµu vµng hoÆc tr¾ng.

KiÔm tra d−íi kÝnh hiÓn vi ®é phãng ®¹i thÊp 100 lÇn) ph¸t hiÖn thÓ dinh d−ìng, bµo tö vµ kÐn
bµo tö ký sinh trong d¹ dµy, ruét.

Phßng trÞ bÖnh Gregarine ®ang nghiªn cøu, nh−ng ®Ó phßng bÖnh chóng ta ¸p dông biÖn ph¸p
phßng bÖnh tæng hîp. Trong çc ao tr¹i −¬ng t«m gièng, thøc ¨n t−¬i sèng cã chøa mÇm bÖnh
nh− nhuyÔn thÓ, cÇn ph¶i khö trïng b»ng çch nÊu chÝn. VÖ sinh ®¸y bÓ, ao th−êng xuyªn ®Ó
diÖt çc mÇm bÖnh cã trong ph©n t«m.
3.2. BÖnh t«m b«ng (Cotton shrimp disease).

Cã 3 gièng th−êng ký sinh g©y bÖnh ë t«m:
Gièng Thelohania Hennguy, 1892 (cßn gäi Agmasoma) (h×nh 91A)
Gièng Pleistophora Gurley,1893 (cßn gäi Plistophora) (h×nh 91 B-E)
Gièng Ameson (cßn gäi Nosema)
Çc gièng bµo tö ký sinh ë t«m cÊu t¹o c¬ thÓ h×nh trßn hay h×nh bÇu dôc. CÊu t¹o c¬ thÓ rÊt
®¬n gi¶n, bªn ngoµi cã mµng do chÊt kitin t¹o thµnh, cã cùc nang h×nh d¹ng gièng bµo tö, bªn
trong cã sîi t¬. Trong tÕ bµo chÊt cã h¹ch h×nh trßn vµ tÕ bµo chÊt còng cã h×nh trßn. ChiÒu dµi
bµo tö kho¶ng 1-8 µm. §Æc ®iÓm cña mçi gièng kh¸c nhau, giai ®o¹n tÕ bµo giao tö (Sporont)
hay gäi bµo nang. Sè l−îng bµo tö trong bµo nang cña tõng gièng kh¸c nhau:
• Ameson (= Nosema), kÝch th−íc bµo tö 2,0 x 1,2 µm, trong bµo nang cã ®¬n bµo tö.
• Pleistophora: kÝch th−íc bµo tö 2,6 x2,1 µm, trong bµo nang cã 16-40 bµo tö.
• Agmasoma (= Thelohamia) penaei: kÝch th−íc bµo tö 3,6 x 5,0 hoÆc 5,0 x 8,2 µm, trong
bµo nang cã 8 bµo tö.
• Agmasoma (= Thelohamia) luorara: KÝch th−íc bµo tö 3,6 x 5,4 µm, trong bµo nang cã 8
bµo tö
A B C
D E
H×nh 91: Vi bµo tö trong t«m: A- Agmasoma sp; B- Pleistophora sp; C- Pleistophora sp; D-
Pleistophora sp trong mang t«m só ë NgÖ An 7/2002 (X100); E- Pleistophora sp phãng ®¹i tõ
D (X1000)
3.2.2. Chu kú sèng cña bµo tö trïng.
Vi bµo tö g©y bÖnh cho t«m, cã chu kú ph¸t triÓn phøc t¹p qua vËt chñ trung gian. T«m lµ vËt
chñ trung gian cña vi bµo tö. VËt chñ cuèi cïng lµ mét sè loµi ç ¨n t«m. Ph©n hoÆc ruét ç
Bïi Quang TÒ 93
nhiÔm vi bµo tö vµ ph¸t triÓn ë vËt chñ trung gian. Ç ¨n t«m ®· nhiÔm vi bµo tö vµ ph¸t triÓn
ë vËt chñ cuèi cïng.
3.2.3. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè.

Vi bµo tö ký sinh trong çc tæ chøc cña t«m, chóng b¸m vµo c¬ v©n g©y nªn nh÷ng vÕt tæn
th−¬ng lín lµm ®ôc mê c¬ v× thÕ nªn gäi lµ bÖnh t«m “b«ng” (h×nh 92). Vi bµo tö ký sinh ë
nhiÒu loµi t«m he: P. monodon, P. merguiensis, P. setiferus,...

Phßng trÞ bÖnh vi bµo tö ¸p dông theo ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. Kh«ng dïng t«m bè
mÑ nhiÔm vi bµo tö, ph¸t hiÖn sím lo¹i bá nh÷ng con t«m bÞ nhiÔm vi bµo tö. Khi thu ho¹ch
ph¶i lùa chän nh÷ng t«m nhiÔm bÖnh vi bµo tö kh«ng cho ph¸t t¸n vµ b¸n ngoµi chî.
H×nh 92: BÖnh t«m b«ng: A,B- T«m nhiÔm Agmasoma duorara, t«m tr¾ng hÕt phÇn bong; C-
PhÇn ®Çu ngùc t«m só, nhiÔm Agmasoma sp, trong c¬ liªn kÕt cã nèt s−ng tÊy d−íi vá kitin;
D- T«m só tr¾ng toµn th©n (mÉu thu ë Qu¶ng Ninh 8/2001)
3.3. BÖnh sinh vËt b¸m

Epistylis, Zoothamnium, Tokophrya, Acineta, Vorticella (h×nh 93) lµ ký sinh trïng ®¬n bµo
d¹ng h×nh loa kÌn, chóng cã thÓ sèng ®¬n lÎ hoÆc h×nh thµnh tËp ®oµn, kÝch th−íc tÕ bµo nhá
kho¶ng tõ 60-100 µm.

- T«m yÕu, ho¹t ®éng khã kh¨n.
- Trªn vá, phÇn phô, mang sinh vËt b¸m ®Çy.
- Sinh vËt b¸m lµm c¶n trë sù ho¹t ®éng vµ lµm mÊt chøc n¨ng h« hÊp cña t«m, ®Æc biÖt g©y
t¸c h¹i l¬n ë Êu trïng t«m vµ t«m nhiÔm bÖnh virus.
A B
C D
G H I
H×nh 93: A,B- Epistylis vµ Zoothamnium ký sinh trªn phÇn phô cña t«m (mÉu t−¬i); C-F-
Epistylis vµ Zoothamnium ký sinh trªn mang cña t«m (mÉu m« häc); G-I- T«m bÞ bÖnh sinh
vËt b¸m phñ ®Çy toµn th©n.

- GÆp ë çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña t«m he, t«m cµng xanh.
Bïi Quang TÒ 95
- Ph¸t bÖnh nhiÒu vµo mïa xu©n, mïa thu, mïa ®«ng.

- Läc kü vµ khö trïng nguån n−íc.
- Phun mét sè ho¸ chÊt : Xanh Malachite, Formalin vµo bÓ, ao −¬ng.
3.4. BÖnh giun trßn ë t«m

Êu trïng cña giun trßn Ascarophis sp thuéc hä Rhabdochonidae, bé Spirudidea. KÝch th−íc
cña Êu trïng rÊt nhá, chiÒu dµi 0,3 -0,4mm (h×nh 94A,B). KÝch th−íc bµo nang 01 x 0,2mm
(h×nh 94C).
A B C
H×nh 94: A,B- Êu trïng giun trßn Ascarophis sp ký sinh trong mang t«m ë Qu¶ng Nam (mÉu
thu 7/2002); C- bµo nang Êu trïng giun trßn trong mang t«m (mÉu c¾t m« häc cña t«m nu«i ë
NghÖ An- 2002) .

Êu trïng giun trßn ký sinh ë mang t«m, ph¸ ho¹i t¬ mang lµm cho t«m ng¹t thë, ngoµi ra
chóng cßn ký sinh trong ruét tÞt phÝa tr−íc cña t«m. Giun trßn kh«ng lµm cho t«m chÕt, nh÷ng
¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng cña t«m.

Chóng t«i ®· kiÓm tra mét ao nu«i t«m ë Qu¶ng Nam (7/2002), tû lÖ nhiÔm Êu trïng giun trßn
100%, c−êng ®é rÊt nhiÒu Êu trïng trong mang t«m. T«m nu«i trong ao chËm lín, c¬ thÓ
chuyÓn mµu ®en x¸m, ®ång thêi cã nhiÒu sinh vËt b¸m trªn vá, mang vµ phÇn phô. Cã thÓ giun
trßn lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho yÕu, chem. ph¸t triÓn. Theo Paruchin (1976)
cho biÕt giun trßn Ascarophis sp tr−ëng thµnh ký sinh trong ruét mét sè loµi ç biÓn (nh− ç
Ðp- Echeneis naucrates) ë biÓn Nam Trung Hoa vµ VÞnh B¾c Bé. Trøng giun trßn th¶i ra biÓn
vµ x©m nhËp vµo t«m ph¸t triÓn thµnh Êu trïng ký sinh ë vËt chñ trung gian thø nhÊt lµ t«m.
Ç ¨n t«m nhiÔm Êu trïng giun trßn sÏ kÐp kÝn vßng ®êi cña chóng. Êu trïng giun trßn
Ascarophis sp còng ®· t×m thÊy ë t«m ven biÓn B¾c vµ Nam Mü (Susan Bower, 1996)
3.4.4. Phßng trÞ bÖnh
Ch−a nghiªn cøu phßng trÞ bÖnh, nh−ng chóng ta cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng
hîp vµ chó ý lÊy n−íc vµo ao nu«i t«m ph¶i qua ao l¾ng läc ®· xö lý.
3.5. BÖnh rËn t«m.

G©y bÖnh lµ gièng Probopyrus; Loµi Probopyrus buitendijki. C¬ thÓ h×nh ovan, gÇn ®èi xøng.
ChiÒu dµi c¬ thÓ nhá h¬n chiÒu réng (H×nh 95). §Çu nhá th−êng g¾n s©u trong ®èt ngùc thø 1.
§èt ngùc thø 2 ®Õn thø 4 cã chiÒu réng lín nhÊt. Çc ®èt bông lång vµo phÇn ngùc, hÑp h¬n
nhiÒu. §èt bông cuèi cïng d¹ng b»ng ph¼ng 2 bªn ph©n 2 nh¸nh ®u«i. Kh«ng cã l«ng cøng
ph¸t triÓn. KÝch th−íc phô thuéc theo
vËt nu«i. Con çi lín h¬n nhiÒu so víi con ®ùc.
H×nh 95: RËn t«m Probopyrus buitendijki ký sinh trong xoang mang t«m cµng xanh. (D- MÆt
l−ng; V- MÆt bông)
3.5.2. Chu kú ph¸t triÓn, t¸c h¹i, ph©n bè

RËn t«m Probopyrus ký sinh bªn trong xoang mang cña t«m trªn bÒ mÆt mang, d−íi líp vá
®Çu ngùc. Nh÷ng vÞ trÝ mµ rËn ký sinh d−íi líp vá biÕn mµu ®en. Chu kú ph¸t triÓn cña rËn
t«m gi¸n tiÕp th«ng qua vËt nu«i trung gian. Copepoda lµ vËt nu«i trung gian, t«m lµ vËt nu«i
cuèi cïng. ë ViÖt Nam t«m sèng tù nhiªn ë s«ng, cöa s«ng, ven biÓn. T«m cµng xanh, t«m
he... ®Òu xuÊt hiÖn rËn Probopyrus ký sinh, tû lÖ c¶m nhiÔm tõ 10-30%.
3.5.3. Phßng trÞ bÖnh.

¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh tæng hîp.
Bïi Quang TÒ 97
4. BÖnh dinh d−ìng vµ m«i tr−êng ë t«m.
4.1. BÖnh thiÕu Vitamin C - héi chøng chÕt ®en.

Çc ®µn t«m nu«i th©m canh dïng thøc ¨n tæng hîp cã hµm l−îng Vitamin C thÊp kh«ng ®ñ
l−îng bæ sung cho sinh tr−ëng cña t«m, t¶o vµ nguån kh¸c trong hÖ thèng nu«i.
4.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè.

DÊu hiÖu ®Çu tiªn thÊy râ vïng ®en ë c¬ d−íi ë líp vá kitin cña phÇn bông, ®Çu ngùc, ®Æc biÖt
çc khíp nèi gi÷a çc ®èt. BÖnh nÆng vïng ®en xuÊt hiÖn trªn mang t«m vµ thµnh ruét. T«m
bá ¨n, chËm lín. §µn t«m m¾c bÖnh m¹n tÝnh thiÕu Vitamin C cã thÓ bÞ chÕt tõ 1-5% hµng
ngµy. Tû lÖ hao hôt tæng céng rÊt lín 80-90%. HiÖn t−îng bÖnh lý gièng bÖnh ¨n mßn, chØ
kh¸c ë chç vá kitin kh«ng bÞ ¨n mßn.
Çc loµi t«m biÓn, t«m cµng xanh khi nu«i dïng thøc ¨n tæng hîp kh«ng ®ñ hµm l−îng
Vitamin C cung cÊp cho t«m hµng ngµy.
4.1.3. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh.

Dïng thøc ¨n tæng hîp nu«i t«m cã hµm l−îng Vitamin C 2-3 g/1 kg thøc ¨n c¬ b¶n. L−îng
Vitamin C ®−îc tÝch luü trong t«m lín h¬n 0,03 mg/1 g m« c¬, t«m sÏ tr¸nh ®−îc bÖnh chÕt
®en vµ cã søc ®Ò kh¸ng cao. Th−êng xuyªn bæ sung t¶o vµo hÖ thèng nu«i lµ nguån Vitamin C
tù nhiªn rÊt tèt cho t«m.
4.2. BÖnh mÒm vá ë t«m thÞt.
BÖnh mÒm vá ë t«m lµ do mét sè nguyªn nh©n:

- Thøc ¨n h«i thèi, kÐm chÊt lîng (nÊm Aspergillus trong thøc ¨n) hoÆc thiÕu thøc ¨n
- Th¶ gièng mËt ®é cao
- pH thÊp
- Hµm l−îng l©n trong n−íc thÊp
- Thuèc trõ s©u
Nh−ng nguyªn nh©n ®¸ng quan t©m lµ çc muèi kho¸ng Canxi vµ Photphat trong n−íc vµ thøc
¨n thiÕu. Cho t«m ¨n b»ng thÞt ®éng vËt nhuyÔn thÓ t−¬i víi tû lÖ 14% trong khÈu phÇn thøc ¨n
®· cho kÕt qu¶ tèt, lµm cho vá cøng l¹i, c¶i thiÖn ®−îc t×nh tr¹ng mÒm vá (Baticatos, 1986).
BÖnh th−êng x¶y ra ë t«m thÞt 3-5 th¸ng tuæi. Sau khi lét x¸c vá kitin kh«ng cøng l¹i ®−îc vµ
rÊt mÒm nªn ng−êi ta gäi lµ héi chøng bÖnh t«m, nh÷ng con t«m mÒm vá yÕu, ho¹t ®éng chËm
ch¹p vµ bÞ sinh vËt b¸m dµy ®Æc, t«m cã thÓ chÕt r¶i r¸c ®Õn hµng lo¹t.
BÖnh mÒm vá cã thÓ ¶nh h−ëng lín tíi n¨ng suÊt, s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cña t«m
nu«i. BÖnh x¶y ra tõ cuèi th¸ng nu«i thø 2 ®Õn ®Çu th¸ng nu«i thø 3 vµ th−êng xuÊt hiÖn ë t«m
nu«i mËt ®é cao 15-30 con/m3. BÖnh th−êng gÆp ë çc ao nu«i cña 3 miÒn B¾c, Trung, Nam.
4.3. T«m bÞ bÖnh bät khÝ.

ë trong n−íc, çc lo¹i khÝ qu¸ b·o hoµ cã thÓ lµm cho t«m bÞ bÖnh bät khÝ, t«m cµng nhá cµng
dÔ mÉn c¶m, th−êng bÖnh bät khÝ hay x¶y ra ë t«m Êu trïng, t«m gièng.
Nguyªn nh©n lµm cho chÊt khÝ trong n−íc b·o hoµ rÊt nhiÒu, th−êng ë thuû vùc n−íc tÜnh.
Trong ao hå cã nhiÒu t¶o lo¹i, buæi tr−a trêi n¾ng nhiÖt ®é cao t¶o quang hîp m¹nh th¶i ra
nhiÒu O2, lµm cho O2 trong n−íc qu¸ b·o hoµ. Lóc O2 ®¹t ®é b·o hoµ 150% cã thÓ g©y bÖnh
bät khÝ. Do ph©n bãn qu¸ nhiÒu ph©n ch−a ñ kü nªn khi bãn vµo ao vÉn tiÕp tôc ph©n huû tiªu
hao nhiÒu O2 g©y thiÕu O2 ®ång thêi th¶i ra rÊt nhiÒu bät khÝ nhá H2S, NH3, CH4, CO2...l¬ löng
trong n−íc lÉn víi çc sinh vËt phï du, t«m nuèt vµo g©y bÖnh bät khÝ. Mét sè thuû vùc hµm
l−îng CO2 qu¸ cao còng g©y bÖnh bät khÝ. Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn b¬m O2 qu¸ nhiÒu
còng cã thÓ g©y bÖnh bät khÝ. NhÊt lµ lóc nhiÖt ®é lªn cao, çc chÊt hoµ tan vµo n−íc cµng
m¹nh dÉn nhanh ®Õn ®é b·o hoµ g©y bÖnh bät khÝ. Bät khÝ vµo c¬ thÓ t«m qua miÖng, qua
mang khuyÕch t¸n ®Õn m¹ch m¸u lµm cho khÝ trong m¹ch m¸u b·o hoµ, trong m¸u qu¸ nhiÒu
thÓ khÝ di ®éng mµ g©y ra bÖnh bät khÝ.
TriÖu chøng bÖnh bät khÝ.

Êu trïng t«m bät khÝ b¸m vµo
çc phÇn phô, mang lµm chóng
mÊt th¨ng b»ng b¬i kh«ng ®Þnh
h−íng vµ næi trªn tÇng mÆt sau
®ã sÏ chÕt (h×nh 96).
BiÖn ph¸p phßng:

§Ó phßng bÖnh bät khÝ chñ yÕu
lµ kh«ng cho çc chÊt khÝ qu¸
b·o hoµ ë trong çc thuû vùc, A B
nguån n−íc cho vµo ao ph¶i H×nh 96: A- Êu trïng t«m bät khÝ b¸m xung quanh; B- Mang
chän lùa n−íc kh«ng cã bät khÝ. t«m cã bät khÝ b¸m ®Çy
Ao −¬ng nu«i khi qu¸ nhiÒu chÊt mïn b· h÷u c¬, kh«ng dïng ph©n ch−a ñ kü ®Ó bãn xuèng
ao. L−îng ph©n bãn vµ thøc ¨n cho xuèng ao ph¶i thÝch hîp. ChÊt n−íc trong ao th−êng mµu
xanh nh¹t, pH: 7,5-8,5; ®é trong cña n−íc thÝch hîp (30-40cm) ®Ó thùc vËt phï du kh«ng ph¸t
triÓn qu¸ m¹nh.
NÕu ph¸t hiÖn bÖnh bät khÝ, cÇn kÞp thêi thay ®æi n−íc cò ra, b¬m n−íc míi vµo, t«m bÞ bÖnh
nhÑ cã thÓ th¶i bät khÝ ra vµ håi phôc c¬ thÓ trë l¹i b×nh th−êng.
4.4. Sinh vËt h¹i t«m.
4.4.1.T¶o Mycrocystis (H×nh 97)

Th−êng trong çc ao nu«i t«m, t¶o Mycrocystis aeruginosa vµ M. flosaguae ph¸t triÓn m¹nh
t¹o thµnh, líp v¸ng. T¶o M. aeruginosa cã mµu xanh lam, t¶o M. flosaguae cã mµu xanh vµng
nh¹t. D−íi kÝnh hiÓn vi ®ã lµ çc tËp ®oµn quÇn thÓ ngoµi cã mµng keo. QuÇn thÓ lóc cßn non
cã d¹ng chuçi tÕ bµo xÕp sÝt nhau, h×nh cÇu, khi lín lªn do sinh tr−ëng mµ trong tËp ®oµn sinh
ra çc lç khæng lín nªn h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc cã d¹ng thay ®æi. Mycrocystis ph©n bè vµ
ph¸t triÓn trong çc thuû vùc n−íc tÜnh nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH tõ 8-9,5. Lóc Mycrocystis
ph¸t triÓn m¹nh vÒ ®ªm do nã h« hÊp nªn s¶n sinh ra nhiÒu CO2 vµ tiªu hao nhiÒu O2, mçi khi
l−îng O2 trong ao kh«ng ®¸p øng ®−îc, nã sÏ chÕt, nhÊt lµ thêi gian vµo gi÷a ®ªm. Khi chÕt
Mycrocystis ph©n gi¶i tiªu hao mét l−îng lín oxy ®ång thêi th¶i ra m«i tr−êng CO2 vµ çc
chÊt ®éc nh−: NH3 , H2S... g©y ®éc h¹i cho t«m. Th−êng trong 1 lÝt n−íc cã 5x105 quÇn thÓ
Mycrocystis cã thÓ lµm cho t«m bÞ tróng ®éc. T¶o Mycrocystis bªn ngoµi cã mµng bäc nªn
t«m ¨n vµo kh«ng tiªu ho¸ ®−îc.
Bïi Quang TÒ 99
A B
H×nh 97: Mycrocystis aeruginosa (A- ®é phãng ®¹i 100 lÇn; B- ®é phãng ®¹i 400 lÇn), mÉu
thu ë ao nu«i t«m (T− NghÜa, Qu¶ng Ng·i, 7/2002).
Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ:

Trong çc ao −¬ng nu«i t«m cÇn chó ý n¹o vÐt bít bïn ao vµ th−êng xuyªn vÖ sinh ®¶m b¶o
m«i tr−êng trong s¹ch h¹n chÕ Mycrocystis ph¸t triÓn.
NÕu ph¸t hiÖn trong ao ph¸t triÓn nhiÒu t¶o Mycrocystis cã thÓ dïng formalin víi nång ®é 10-
15 ppm phun kh¾p ao, khi dïng formalin cÇn chó ý oxy hßa tan trong ao.
4.4.2. T¶o Psymnesium (H×nh 98).

Gièng t¶o Psymnesium g©y ®éc cho ®éng vËt thuû s¶n cã çc loµi sau:
Psymnesium saltans Massart
Psymnesium parvum Carter
Psymnesium minutum Carter
T¶o Psymnesium ph¸t triÓn m¹nh trong çc ao nu«i lµm cho t«m chÕt. Psymnesium saltans cã
v¸ch tÕ bµo máng, d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã thÓ thÊy phiÕn v¶y máng nhá ®Ëy lªn bÒ mÆt c¬
thÓ lóc cßn sèng h×nh d¹ng biÕn ®æi cã lóc h×nh bÇu dôc, lóc h×nh trøng, h×nh ®Õ dµy, h×nh
trßn... kÝch th−íc c¬ thÓ 6-7 x 6-11 µm. §o¹n tr−íc c¬ thÓ cã 3 tiªn mao: Tiªn mao gi÷a ng¾n
kh«ng ho¹t ®éng, 2 tiªn mao bªn dµi gÊp r−ìi chiÒu dµi c¬ thÓ lµ c¬ quan di ®éng, gèc cña tiªn
mao cã bäc co bãp. Hai bªn c¬ thÓ cã 2 d¶i s¾c tè mµu vµng. Ph−¬ng thøc sinh s¶n th−êng
ph©n däc theo c¬ thÓ vµ tiÕn hµnh sinh s¶n vµo ban ®ªm nªn ban ngµy Ýt nh×n thÊy.
Psymnesium ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng pH cao, nhiÖt ®é cao vµ ®é muèi réng (1-
30%o ) nh−ng thÝch hîp ë ®é muèi trªn d−íi 30%o.
Psymnesium cã kh¶ n¨ng ph©n tiÕt ra ®éc tè vµ chÊt lµm vì tÕ bµo m¸u. Theo Uitzur vµ Shilo
1970 ®éc tè cña gièng t¶o nµy lµ 1 chÊt mì protein (Protio lipid). HiÖn nay còng cã mét sè
nhµ khoa häc cho ®éc tè lµ chÊt glucolipid vµ galacto lipid (mì ®−êng). ë trong n−íc
Psymnesium ph¸t triÓn ë mËt ®é 3,75 - 62,50. 106 tÕ bµo/lÝt n−íc ®Òu cã thÓ lµm cho t«m chÕt,
n−íc trong thuû vùc cã mµu vµng n©u. Nh÷ng t¶o nµy në hoa g©y nªn triÒu ®á ë mét sè vïng
biÓn bÞ « nhiÔm nÆng ®· g©y ®éc cho t«m ç sèng trong vïng ®ã.
H×nh 98: T¶o Psymnesium saltas Kutz
4.4.3. Mét sè gièng t¶o gi¸p (H×nh 97).

T¶o gi¸p g©y ®éc cho t«m ç th−êng gÆp mét sè gièng sau ®©y: Pyrodinium, Gymnodinium,
Ceratium.
T¶o gi¸p gi÷a tÕ bµo cã mét r·nh ngang vµ mét r·nh däc rÊt râ, mçi r·nh mäc mét tiªn mao.
- Gièng Pyrodinium: V¸ch tÕ bµo cã m¶nh gi¸p, mµu vµng n©u, c¬ thÓ h×nh trøng, h×nh ®a
gi¸c, v¸ch tÕ bµo dµy, d−íi v¸ch cã çc u låi nhá, r·nh ngang nhá, r·nh däc mê.
- Gièng Gymnodinium: TÕ bµo t¶o h×nh gÇn trßn, gi÷a tÕ bµo 2 r·nh rÊt râ, cã 2 tiªn mao mäc
tõ chç giao nhau gi÷a 2 r·nh, v¸ch tÕ bµo lé râ, mµu c¬ thÓ xanh lam.
- Gièng Ceratium: C¬ thÓ phÇn tr−íc vµ phÇn sau cã gai, h×nh d¹ng tÕ bµo h¬i gièng má neo,
m¶nh gi¸p dµy vµ râ th−êng cã v©n hoa chia gi¸p ra nhiÒu m¶nh.
Çc gièng t¶o gi¸p trªn ph¸t triÓn m¹nh ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, cã nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH
cao, ®é cøng lín.
A B C
D E
H×nh 99: T¶o gi¸p: A- Gymnodinium; B- Pyrodinium; C- Gyrosigma; D- Ceratium;

E-Dinophysis;
4.4.4. Søa (Scyphozoa):
Bïi Quang TÒ 101
Søa thuéc ngµnh ruét khoang Coelenterata lµ çc loµi søa sèng tr«i næi ë biÓn, ven biÓn n«ng
vµ cöa s«ng (h×nh 100-102). ë biÓn n−íc ta cã nhiÒu loµi søa, phæ biÕn lµ søa miÖng rÔ
(Rhizostomida); doi biÓn, søa löa, søa chØ (Chiropsalmus) vµ søa vu«ng (Charybdea) kÝch
th−íc nhá (kh«ng qu¸ vµi cm) chóng g©y ngøa. Søa xuÊt hiÖn vµo mïa hÌ, ®Æc biÖt th¸ng 4-7,
theo n−íc triÒu vµo vïng n−íc lî cöa s«ng.
Søa ®¬n tÝnh, tÕ bµo sinh dôc khi chÝn qua miÖng søa ra ngoµi, thô tinh råi ph¸t triÓn thµnh Êu
trïng planula “trøng n−íc” cã l«ng b¬i. Sau mét thêi gian b¬i trong n−íc, Êu trïng b¸m ®Çu
tr−íc xuèng ®¸y, ®Çu ®èi diÖn thñng thµnh lç miÖng råi mäc vµnh tua miÖng bao quanh,
chuyÓn thµnh d¹ng thuû tøc cã cuèng dµi (scyphistoma) cã kh¶ n¨ng mäc chåi. Vßng tua
miÖng sau ®ã rông ®i vµ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh c¾t ®o¹n ®Ó cho mét chång ç thÓ cã lç miÖng
h−íng lªn phÝa trªn xÕp nh− chång ®Üa, mçi ç thÓ gäi lµ mét ®Üa søa. LÇn l−ît tõ trªn xuèng
d−íi ®Üa søa chuyÓn sang sèng tr«i næi b»ng çch lËt ngöa trë l¹i, lç miÖng chuyÓn xuèng d−íi
(h×nh 101).
Trøng hoÆc Êu trïng søa theo n−íc vµo çc ao nu«i t«m ph¸t triÓn thµnh søa tr−ëng thµnh,
chóng ¨n sinh vËt phï du vµ ç con lµm gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc, ®ång thêi khi chÕt
tiÕt ra chÊt ®éc cã h¹i cho ao nu«i t«m. VÝ dô th¸ng 4-5/2001 (theo Bïi Quang TÒ) mét sè ao
nu«i t«m só ë Qu¶ng X−¬ng, HËu Léc- Thanh Ho¸, Kim S¬n- Ninh B×nh, Yªn H−ng- Qu¶ng
Ninh søa ®· ph¸t triÓn dµy ®Æc trong ao nu«i g©y ®éc vµ lµm chÕt t«m.
H×nh 100: S¬ ®å cÊu t¹o søa

(theo Dogiel):
1- thuú miÖng; 2- lç miÖng; 3-
tua bê dï; 4- r«pali; 5- èng vÞ
vßng; 6- èng vÞ phãng x¹; 8-
d©y vÞ; 9- khoan vÞ; 10- mÆt
trªn dï; 11- mÆt d−íi dï; 12-
tÇng keo.
H×nh 101: Vßng ®êi cña søa Aurelia aurita (theo Pechenik):
1- Planula; 2- Scyphistoma (d¹ng thuû tøc cã cuèng); 3- Strobila (d¹ng chång ®Üa); 4- Ephyra
(®Üa søa); 5,6- Søa çi vµ søa ®ùc tr−ëng thµnh; 7- TuyÕn sinh dôc; 8- No·n; 9- Tinh trïng; 10-
Trøng; 11- Chåi; 12- Tua miÖng.
D E
H×nh 102: Mét sè loµi søa gÆp ë biÓn nhiÖt ®íi: A- Rhizostoma pulmo (1. h×nh d¹ng chung; 2.
s¬ ®å c¾t däc); B- Aurelia aurita; C- Charybdea sp; D- Nausithoe pnuctata (søa cã r·nh); E-
Lucernaria sp (søa cã cuèng).
4.4.5. Thñy triÒu ®á (Red tite)
Bïi Quang TÒ 103
“Thñy triÒu ®á” hay “t¶o në hoa” lµ hiÖn t−îng t¶o biÓn ph¸t triÓn bïng næ vÒ sè l−îng. Khi
t¶o në hoa cã thÓ lµm cho n−íc biÓn cã mµu ®á (nªn gäi lµ “thñy triÒu ®á”) hoÆc mµu xanh
®en hoÆc mµu xanh x¸m. T¶o në hoa lµ do vïng biÓn bÞ « nhiÔm vµ t¶o chÕt ®· g©y ®éc cho
t«m ç sèng trong vïng ®ã (h×nh 103).
Vïng biÓn ViÖt Nam ®· cã hiÖn t−îng triÒu ®á tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20, n¨m 1993-
1994 ë vïng biÓn Sãc Tr¨ng, mòi Cµ Mau ng− d©n ®¸nh ç cho biÖt cã hiÖn t−îng n−íc biÓn
®á nh− n−íc phï sa. §Çu thÕ kû 21 pháng vÊn nh÷ng ng−êi ®i ®¸nh ç trªn biÓn th× cã 60%
ng− d©n nãi lµ cã gÆp n−íc biÓn ®á (triÒu ®á). TriÒu ®á xuÊt hiÖn ë biÓn B×nh ThuËn trung tuÇn
th¸ng 7/2002 vµ biÓn Nha Trang cuèi th¸ng 7/2002. BiÓn B×nh ThuËn tõ Cµ N¸ ®Õn Phan RÝ
triÒu ®á lan réng kho¶ng 30km, khu vùc thiÖt h¹i nhÊt dµi kho¶ng 15km réng 5km tÝnh tõ bê.
N−íc biÓn ®Æc qu¸nh nh− n−íc ch¸o lo·ng, ®Çu tiªn lµ mµu ®á sau chuyÓn mµu xanh ®en. T¶o
(Phaeocystis globosa- mËt ®é lªn tíi 25 triÖu tÕ bµo/lÝt) në hoa t¸p vµo bê vµ tµn lôi, t¹o thµnh
líp bïn dµy 5-10cm. ChØ tÝnh riªng ç song, t«m hïm nu«i lång chÕt hµng lo¹t, −íc tÝnh thiÖt
h¹i hµng chôc tû ®ång (theo b¸o Thanh Niªn 30/7/2002).
H×nh 103: triÒu ®á H×nh 104: lång nu«i ç chÕt do triÒu ®á
H×nh 105: ç chÕt do triÒu ®á (biÓn B×nh ThuËn

7/2002) H×nh 106: ç chÕt do triÒu ®á
4.5. T«m bÞ tróng ®éc

DÊu hiÖu t«m kÐo ®µn b¬i lªn mÆt ao hoÆc ch¹y hµng ®µn xung quanh ao, kh«ng chÞu ®¸y b¾t
måi.
Nguyªn nh©n do hµm l−îng oxy hoµ tan trong ao thÊp (<2mg/l), hiÖn t−îng nµy th−êng s¶y
vµo nöa ®ªm vÒ s¸ng, hoÆc nh÷ng ngµy ©m u kh«ng cã n¾ng, ao nu«i mËt ®é cao, t¶o ph¸t
triÓn m¹nh. §¸y ao bÈn cã nhiÒu khÝ ®éc (H2S, NH3), hµm l−îng oxy tÇng ®¸y thÊp, t«m
kh«ng thÓ xuèng ®¸y b¾t måi.
CÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n ®Ó xö lý kÞp thêi. CÇn ¸p dông mét sè biÖn ph¸p thay n−íc
míi, t¨ng c−êng sôc khÝ vµ qu¹t n−íc lµm t¨ng hµm l−îng oxy ë çc tÇng n−íc. Dïng men vi
sinh ®Ó lµm s¹ch nÒn ®¸y, sau 5-7 ngµy cho BKC xuèng ao víi nång ®é 0,1-0,5 g/m3 (0,1-
0,5ppm) ®Ó tiªu bít chÊt ®éc vµ mÇm bÖnh.; bãn v«i nung ®Ó t¶ hoÆc v«i ®en (Dolomite) æn
®Þnh pH kho¶ng 7,5-8,5 lµm mÊt ®éc tÝnh cña khÝ ®éc (H2S, NH3).
B¶ng 14: Mét sè yÕu tè lý ho¸ häc thÝch hîp cho ao nu«i t«m
Çc yÕu tè Møc ®é Yªu cÇu

NhiÖt ®é 28 - 320 C Dao ®éng trong ngµy < 30C
pH 7,5 - 8,5 Dao ®éng trong ngµy < 0,5
Oxy hoµ tan > 5 mg/lÝt Kh«ng ®Ó thÊp d−íi 3mg/lÝt
§é kiÒm (CaCO3) > 80 mg/lÝt Phô thuéc vµo dao ®éng cña pH
§é mÆn 15 – 25 ‰ Dao ®éng trong ngµy < 5‰
Ammonia (NH3) < 0,1 mg/lÝt G©y ®éc khi pH vµ nhiÖt ®é cao
Nitrite (NO2) < 0,25 mg/lÝt
H2S < 0,02 mg/lÝt G©y ®éc khi pH thÊp (axÝt)
BOD, COD (tiªu hao oxy sinh häc vµ ho¸ häc) < 5 mg/lÝt
§é trong 30 - 40 cm
Bïi Quang TÒ 105
Tµi liÖu tham kh¶o
Bïi Quang TÒ, 1996 . BÖnh t«m ç vµ gi¶i ph¸p phßng trÞ.T¹p chÝ thuû s¶n sè 4/1996
Bïi Quang TÒ, 1997. T×nh h×nh bÖnh t«m ç trong thêi gian qua vµ biÖn ph¸p phßng trÞ
bÖnh.T¹p chÝ khoa häc kü thuËt thó y - Héi thó y ViÖt nam, tËp IV, sè 2/1997.
Bïi Quang TÒ, 1998. Gi¸o tr×nh bÖnh cña ®éng vËt thuû s¶n. NXB N«ng nghiªp.,Hµ
Néi,1998. 192 trang.
Bïi Quang TÒ, 2001. BÖnh cña t«m nu«i vµ biÖn ph¸p phßng trÞ. Tæ chøc Aus. AID xuÊt b¶n.
100 trang.
Chanratchakool et all, 1994. Health Management in shirmp ponds.Published by Aquatic
Animal Health Research Institute Department of Fisheries Kasrtsart University Campus.
Jatujak. Bangkok. Thailand.
Claude E. Boyd, 1996. Water Quality in Ponds for Aquculture. Copyright by Claude E. Boyd
Ph.D. Auburn University. Auburn Alabana 36849 USA. Printed 1996 by Shrimp Mart (Thai)
Co. Ltd. 40-41 Chaiyakul Soi. 1, Hatyai, Songkhla Thailand.
Christopher F. Knud-Hansen, 1998. Pond fertilization: Ecological Approach anh Practical
Applications. The pond dynamics/ Aquaculture CRSP O regon State University Corvallis OR
97331 – 1641 USA.  1998 PD/A CRSP
§ç ThÞ Hoµ, 1996. Nghiªn cøu mét sè bÖnh chñ yÕu trªn t«m só (Penaeus monodon
Fabricius, 1978) nu«i ë khu vùc Nam Trung Bé. LuËn v¨n PTS khoa häc n«ng nghiÖp.
Lightner.D.V, 1996. A Handbook of shirmp pathology and diagnostic procedures for
diseases of cultured Penaeid shirmp. Published by: the world Aquaculture Society.
T.W. Flegel, 1998. Advances in Shrimp Biotechnology. Proceedings to the Special Session on
Shrimp Biotechnology. 5th Asian Fisheries Forum Chiengmai, Thailand, 11-14 November
1998.  1998 Multimedia A sia Co., Ltd All Rights Research.
Phô lôc 1
Hãa chÊt, kh¸ng sinh vµ chÕ phÈm sinh häc cÊm sö dông
trong nu«i trång thñy s¶n hoÆc giíi h¹n ©m tÝnh
trong s¶n phÈm thñy s¶n
B¶ng 15: Danh môc mét sè chÊt, kh¸ng sinh cÊm sö dông trong s¶n xuÊt kinh doanh
thuû s¶n (Q§ 01/2002/Q§-BTS ngµy 22/01/02)
TT Tªn chÊt Ph¹m vi cÊm

1 Aristolochia spp. vµ çc chÕ phÈm cña chóng
2 Chloramphenicol
3 Chloroform Thøc ¨n, thuèc thó y, hãa chÊt, chÊt
4 Chlorpromazine xö lý m«i tr−êng, chÊt tÈy röa, kem
5 Colchicine b«i da tay trong tÊt c¶ çc kh©u s¶n
xuÊt gièng, nu«i trång thñy s¶n, dÞch
6 Dapsone
vô nghÒ ç vµ b¶o qu¶n, chÕ biÕn
7 Dimetridazole thñy s¶n.
8 Metronidazole
9 Çc Nitrofuran (bao gåm Furazolidone)
10 Ronidazole
B¶ng 16: Danh môc mét sè chÊt, kh¸ng sinh cÊm trong nhËp khÈu, kinh doanh vµ sö
dông thuèc thó y. (QuyÕt ®Þnh sè 29/2002/Q§/BNN, ngµy 24/4/2002)
TT Tªn thuèc Tªn kh¸c

1 Choloramphenicol Choloromycetin, Cholornitromycin, Laevomycin, Chlorocid,
Leukomycin
2 Furazolidon và mét Nitrofuran, Furacillin, Nitrofurazon, Furacin, Nitrofurantoin,
sè dÉn xuÊt nhãm Furoxon, Orafuran, Furadonin, Furadantin, Furaltadon, Payzone,
Nitrofuran Furazolin, Nitrofurmethon, Nitrofuridin, Nitrovin
3 Dimetridazole Emtryl
4 Metronidazole Trichomonacid, Flagyl, Klion, Avimetronid
5 Dipterex Metriphonat, Trichlorphon, Neguvon, Chlorophos, DTHP;
DDVP (Tªn kh¸c: Dichlorvos; Dichlorovos)
B¶ng 17: Çc lo¹i kh¸ng sinh cÊm nhiÔm trong thùc phÈm
ThÞ tr−êng Hãa chÊt vµ kh¸ng sinh cÊm

EU (Quy ®Þnh sè 508/1999 1- Aristtolochia spp vµ çc chÕ phÈm cña chóng
ngµy 4/3/1999) 2- Chloramphenicol
3- Chloroform
4- Chlopromazine
5- Colchicine
6- Dapsone
7- Dimetridazole
8- Nitrofurans (kÓ c¶ furazolidone)
9- Metronidazole
10- Ronidazole
Bïi Quang TÒ 107
Mü (LuËt Liªn bang: Môc 21, 1- Chloramphenicol

tËp 6, söa ®æi ngµy 1/4/2001) 2- Chenbuterol
3- Diethystilbestrol
4- Dimetridazole
5- Ipronidazole
6- Çc Nitroimidazoles
7- Furazolidone
8- Nitrofurazone và çc Nitrofurnas kh¸c
9- D−îc phÈm Sulfonamide dïng ®Ó kÝch thÝch tiÕt s÷a (ngo¹i
trõ Sulfadimethoxine, Sulfabromomethazine và
Sulfaethoxypyridazine ®−îc phÐp dïng)
10- Fluoroquinolones
11- Glycopeptides
FAO/WHO (Codex: CAC/GL - CÊm sö dông hoµn toµn Chloramphenicol trong thùc phÈm
16-1993) - Kh«ng cã giíi h¹n d− l−îng nµo ®−îc chÊp nhËn víi ®éc tÝnh
cña Chloramphenicol
Th¸i Lan (®· yªu cÇu ViÖt - Nitrofuran
nam chøng nhËn kh«ng cã d− - Chloramphenicol
l−îng trong thùc phÈm) - Oxytetracycline
- Oxolinic axit
- Nhãm chÊt Sulfa
Canada (®· cã v¨n b¶n th«ng - Chloramphenicol
qua b¸o kiÓm tra vµ kh«ng
®−îc phÐp cã d− l−îng trong
s¶n phÈm)
Hµn Quèc (®· cã v¨n b¶n yªu - Chloramphenicol
cÇu chøng nhËn tõ 15/7/2002)
B¶ng 18: Danh s¸ch kh¸ng sinh vµ hãa d−îc vµ møc ®é d− l−îng cho phÐp trong s¶n
phÈm thñy s¶n.
(theo h«i th¶o cña chÝnh phñ, çc nhµ NTTS vµ xuÊt khÈu thñy s¶n Ên §é, häp ngµy 18 th¸ng
5 n¨m 2002)
Møc ®é d− l−îng cho
STT Kh¸ng sinh vµ hãa d−îc phÐp cao nhÊt (ppm)
1 Chloramphenicol ©m tÝnh
2 Nitrofuran bao gåm: Furazolidone, ©m tÝnh
3 Neomycin ©m tÝnh
4 Tetracycline 0,1
5 Oxytetracycline 0,1
6 Trimethoprim 0,05
7 Acid Oxolinic 0,3
8 Acid Nalidixic ©m tÝnh
9 Sulphamethodazole ©m tÝnh
10 Aristolochia spp vµ chÕ phÈm cña chóng ©m tÝnh
11 Chloroform ©m tÝnh
12 Chlorpromazine ©m tÝnh
13 Colchicine ©m tÝnh
14 Dapsone ©m tÝnh
15 Dimetridazole ©m tÝnh
16 Metronidazole ©m tÝnh
17 Ronidazole ©m tÝnh
18 Ipronidazole ©m tÝnh
19 Nitroimidazole kh¸c ©m tÝnh
20 Clenbuterol ©m tÝnh
21 Diethylstilbestrol ©m tÝnh
22 Sulfonamide (trõ Sulfadimethroxine, Sulfabromomethazine ©m tÝnh
và Sulfaethoxypyridazine)
23 Fluroquinolone ©m tÝnh
24 Glycopeptide ©m tÝnh
B¶ng 19: Danh s¸ch kh¸ng sinh vµ hãa d−îc vµ møc ®é d− l−îng cho phÐp trong hµng
xuÊt khÈu.
(theo h«i th¶o cña chÝnh phñ, çc nhµ NTTS vµ xuÊt khÈu thñy s¶n Ên §é, häp ngµy 18 th¸ng
5 n¨m 2002)
Møc ®é d− l−îng cho phÐp

STT Kh¸ng sinh vµ hãa d−îc cao nhÊt (ppm)
1 Chloramphenicol ©m tÝnh
2 Nitrofuran bao gåm: Furazolidone, ©m tÝnh
3 Neomycin ©m tÝnh
4 Acid Nalidixic ©m tÝnh
5 Sulphamethodazole ©m tÝnh
6 Aristolochia spp vµ chÕ phÈm cña chóng ©m tÝnh
7 Chloroform ©m tÝnh
8 Chlorpromazine ©m tÝnh
9 Colchicine ©m tÝnh
10 Dapsone ©m tÝnh
11 Dimetridazole ©m tÝnh
12 Metronidazole ©m tÝnh
13 Ronidazole ©m tÝnh
14 Ipronidazole ©m tÝnh
15 Nitroimidazole kh¸c ©m tÝnh
16 Clenbuterol ©m tÝnh
17 Diethylstilbestrol ©m tÝnh
18 Sulfonamide (trõ Sulfadimethroxine, Sulfabromomethazine ©m tÝnh
và Sulfaethoxypyridazine)
19 Fluroquinolone ©m tÝnh
20 Glycopeptide ©m tÝnh
Bïi Quang TÒ 109
Phô lôc 2
BÖnh cña t«m só nu«i th−¬ng phÈm theo th¸ng nu«i
TT BÖnh Th¸ng thø nhÊt Th¸ng thø 2 Th¸ng thø Th¸ng thø 4
3
1 MBV +++ ++ + -
2 §èm tr¾ng + +++ +++ +
3 §Çu vµng - + ++ +
4 Ho¹i tö m¾t - + ++ +
5 Vibriosis + ++ +++ +++
6 NÊm - + +++ +++
7 Sinh vËt b¸m ++ ++ +++ +++
8 Gregarine - ++ +++ +++
9 T«m b«ng - - + +
10 ChÕt ®en - - + +
11 MÒm vá - + ++ +
12 Tróng ®éc (NH3, H2S) - ++ +++ +++
Ghi chó: “-“ rÊt Ýt gÆp; “+” Ýt gÆp; “++” gÆp møc ®é trung b×nh; “+++” gÆp nhiÒu vµ g©y
thµnh dÞch bÖnh lµm t«m chÕt.
Phô lôc 3
Hái ®¸p
C©u 1
Hái: Trong qu¸ tr×nh nu«i t«m th−¬ng phÈm cÇn chó ý yÕu tè nµo nhÊt ?
Tr¶ lêi: T«m lµ ®éng vËt bËc thÊp (®éng vËt kh«ng cã x−¬ng sèng), søc kháe cña t«m lu«n
lu«n phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng. Trong ®ã yÕu tè nhiÖt ®é lµ quan träng hµng ®Çu
v× nhiÖt ®é c¬ thÓ t«m lu«n biÕn ®æi theo nhiÖt ®é m«i tr−êng. T«m só −a nhiÖt ®é Êm, nhiÖt ®é
thÝch hîp nhÊt lµ 28-320C, do ®ã khi nu«i t«m cÇn chó ý mïa vô cã nhiÖt ®é phï hîp víi
chóng, hay nãi çch kh¸c tïy theo tõng vïng nu«i t«m ph¶i cã mïa vô nu«i nhÊt ®Þnh. Tuy
trong giíi h¹n nhiÖt ®é thÝch hîp, nÕu trong mét ngµy ®ªm nhiÖt ®é biÕn ®ái qu¸ nhiÒu (biªn
®é biÕn thiªn qu¸ 30C/ngµy ®ªm) sÏ g©y sèc cho t«m, cho nªn ao nu«i nªn gi÷ ®−îc nhiÖt ®é
æn ®Þnh. Muèn gi÷ ®−îc nhiÖt ®é æn ®Þnh ao nu«i t«m ph¶i cã ®é s©u nhÊt ®Þnh, nÕu mùc n−íc
qu¸ n«ng (s©u 0,4-0,6m) khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong ngµy biÕn ®æi nãng qu¸ hoÆc l¹nh qu¸
sÏ kÐo theo nhiÖt ®é n−íc thay ®æi. T−¬ng tù ao nhá qu¸ khèi l−îng l−îng n−íc trong ao Ýt,
çc yÕu tè m«i tr−êng còng dÔ biÕn ®æi, trong ®ã cã nhiÖt ®é.
Khi nhiÖt ®é trong ao nu«i biÕn ®æi còng sÏ kÐo theo hµng lo¹t çc yÕu tè kh¸c biÕn ®æi: pH,
Oxy hßa tan, NH3, H2S… g©y h¹i cho søc kháe cña t«m nu«i.
Tãm l¹i nu«i t«m só nhiÖt ®é lµ yÕu tè tiªn quyÕt, yÕu tè quyÕt ®Þnh vµ lµ yÕu tè thµnh hoÆc
b¹i khi nhiÖt ®é n−íc trong ao kh«ng gi÷ ®−îc æn ®Þnh vµ trong giíi h¹n thÝch hîp cho t«m
nu«i.
C©u 2
Hái: Ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh hiÖu qu¶ nhÊt trong nu«i t«m th−¬ng phÈm nh− thÕ nµo?
Tr¶ lêi: T«m bÞ bÖnh ph¶i cã ®ñ 3 yÕu tè g©y bÖnh: m«i tr−êng xÊu, cã mÇm bÖnh vµ t«m yÕu.
Dùa vµo 3 yÕu tè g©y bªnh chóng ta ®−a ra quy t¾c phßng bÖnh tæng hîp cho t«m nu«i nh−
sau:
1- C¶i t¹o vµ vÖ sinh m«i tr−êng nu«i

- X©y dùng hÖ thèng nu«i
- C¶i t¹o ao nu«i
- Khö trïng khu vùc nu«i
- VÖ sinh m«i tr−êng nu«i
2- Dïng thuèc tiªu diÖt mÇm bÖnh
- Khö trïng c¬ thÓ t«m
- Khö trïng thøc ¨n cho t«m
- Khö trïng dông cô
- Dïng thuèc phßng tr−íc mïa ph¸t triÓn bÖnh
3- T¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho t«m nu«i
- KiÓm tra con gièng tr−íc khi nu«i
- Qu¶n lý ch¨m sãc theo ®óng kü thuËt
- Chän gièng t«m cã søc ®Ò kh¸ng tèt
Muèn nu«i t«m n¨ng suÊt cao cÇn ph¶i t¸c ®éng kü thuËt gi¶i quyÕt ®ång bé yÕu tè g©y bÖnh
cho t«m.
C©u 3
Hái: Sö dông thuèc vµ hãa chÊt cho nu«i t«m nh− thÕ nµo lµ hîp lý?
Tr¶ lêi: HiÖn nµy cã rÊt nhiÒu lo¹i hãa chÊt, kh¸ng sinh vµ chÕ phÈm sinh häc ®−îc dïng cho
nu«i trång thñy s¶n nãi chung vµ nu«i t«m nãi riªng. Dùa vµo tÝnh n¨ng t¸c dông cña chóng
cã thÓ chia ra mét nhãm sau:
- Thuèc c¶i t¹o vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i: çc lo¹i v«i (CaO, CaCO3, CaMg(CO3)2,
Zeolite…), hãa chÊt cã gèc Chlo (Chlorine, BKC, TCCA…), formalin, thuèc tÝm, iodine
- Thuèc phßng bÖnh virus: Bªta Glucan, enzyme, kh¸ng thÓ, vitamin
- Thuèc phßng trÞ bÖnh vi khuÈn, nÊm: kh¸ng sinh, xanh malachite
- Thuèc phßng trÞ bÖnh ký sinh trïng: formalin, xanh malachite, thuèc tÝm,
- Thuèc t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng: çc lo¹i enzyme, çc lo¹i vitamin, kho¸ng vi l−îng, kh¸ng
thÓ…
§èi víi nu«i t«m quan ®iÓm chung phßng bÖnh lµ chÝnh, ®Æc biÖt çc bÖnh virus kh«ng cã
thuèc nµo ch÷a ®−îc mµ chØ cã thuèc phßng. Khi nu«i th©m canh chóng ta cÇn ph¶i cã biÖn
ph¸p phßng bÖnh, kh«ng thÓ chê t«m cã bÖnh råi míi ch÷a th× kh«ng ®¹t yªu cÇu. Do ®ã
chóng sö dông thuèc hãa chÊt phôc vô cho mét yªu cÇu sau:
Dïng çc lo¹i hãa chÊt vµ chÕ phÈm sinh häc ®Ó c¶i t¹o vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i æn
®Þnh vµ c©n b»ng sinh häc. Nh− dïng çc lo¹i v«i; chÕ phÈm vi sinh; enzyme ph©n gi¶i çc
chÊt h÷u c¬, chÊt ®éc; çc hãa chÊt khö trïng. Kh«ng ®−îc dïng qu¸ liÒu chØ ®Þnh.
Dïng thuèc t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho t«m ®Ó phßng bÖnh truyÒn nhiÔm: çc enzyme,
kh¸ng thÓ kÝch tiªu hãa, kÝch thÝch hÖ miÔn dÞch, dïng ®óng liÒu l−îng vµ thêi gian.
Bïi Quang TÒ 111
H¹n chÕ dïng kh¸ng sinh trÞ bÖnh vi khuÈn cho t«m, v× dÔ tÝch lòy d− l−îng kh¸ng sinh
trong s¶n phÈm. Kh«ng ®−îc dïng kh¸ng sinh ®Ó phßng bÖnh v× dÔ g©y ra “nhên thuèc” cña
çc vi khuÈn g©y bÖnh trªn t«m.
C©u 4
Hái: T¹i sai ph¶i dïng v«i cho t«m nu«i th−¬ng phÈm?
Tr¶ lêi: HiÖn nay cã mét sè läaÞ v«i: v«i nung- CaO; v«i t«i- Ca(OH)2; bét ®¸ v«i- CaCO3; v«i
®en- dolomite- CaMg(CO3)2; bét vá sß (hµu); Zeolite- Cao, SiO2, Al2O3, Fe2O3…V«i bãn cho
ao nu«i t«m cã t¸c dông: cung cÊp çc ion Ca2+, Mg2+ lµm t¨ng ®é kiÒm HCO3-, OH-, CO32-,
SiO34- t¸c ®éng ®Õn hÖ ®Öm c©n b»ng pH. Khi dïng Zeolite ®Ó hÊp thô NH3, H2S, NO2. Dïng
v«i nung CaO ®Ó khö trïng ®¸y ao. Tãm l¹i dïng v«i sÏ cung cÊp dinh d−ìng cho ao, t¹o
thµnh hÖ ®Öm cÇn b»ng pH vµ khö trïng cho ao nu«i, hÊp phô ®−îc çc chÊt ®éc ë ao nu«i.
V«i ë ViÖt Nam dÔ kiÕm, rÎ tiÒn, dÔ sö dông vµ kinh tÕ. Hay nãi mét çch kh¸c nu«i t«m th©m
canh “dïng v«i lµ bÊt kh¶ kh¸ng”
C©u 5
Hái: ChÕ phÈm sinh häc dïng cho t«m nu«i th−¬ng phÈm?
Tr¶ lêi: Khi nu«i t«m th©m canh n¨ng xuÊt cao th× vÊn ®Ò gi÷ ®−îc m«i tr−êng æn ®Þnh vµ cÇn
b»ng sinh häc lµ mét ®iÒu rÊt khã kh¨n. N¨ng xuÊt cµng cao th× cuèi chu kú nu«i m«i tr−êng
ao nu«i cµng bÞ « nhiÔm. Nu«i th©m canh th× tû lÖ sèng cña t«m ph¶i ®¹t cao, do ®ã t«m ph¶i
sinh tr−ëng nhanh vµ cã søc ®Ò kh¸ng víi çc bÖnh… Dïng chÕ phÈm sinh häc sÏ gi¶i quyÕt
®−îc çc vÊn ®Ò nµy.
ChÕ phÈm sinh häc cã t¸c dông :

s¶n.
ChÕ phÈm cã mét sè nhãm:
- Nhãm vi sinh vËt (tù d−ìng, c¹nh tranh vµ ph©n gi¶i) cã lîi cho ao nu«i vµ trong t«m.
- Çc enzyme ph©n gi¶i çc chÊt h÷u c¬ vµ gióp cho t«m tiªu hãa çc chÊt protein, Lipid,
®−êng…
- ChiÕt xuÊt thùc vËt: øc chÕ hoÆc tiªu diÖt çc mÇm bªnh, diÖt ç t¹p.
- Bªta Glucan, kh¸ng thÓ: kÝch thÝch hÖ miÔn dÞch t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho t«m.
C©u 6
Hái: Nh÷ng bÖnh virus ë t«m, bÖnh nµo lµ nguy hiÓm nhÊt, biÖn ph¸p sö lý?
Tr¶ lêi: HiÖn nay t«m nu«i cã Ýt nhÊt 15-16 lo¹i bÖnh virus ®· ®−îc x¸c ®Þnh. BÖnh nguy hiÓm
vµ khã kiÓm so¸t lµ héi chøng bÖnh ®èm tr¾ng- WSSV, bÖnh MBV, bÖnh ®Çu vµng- YHD, cßn
çc bÖnh kh¸c Ýt gÆp hoÆc gÆp ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
BÖnh ®èm tr¾ng lµ bÖnh nguy hiÓm nhÊt vµ khã kiÓm so¸t. BÖnh l©y lan ë hÇu hÕt gi¸p x¸c
sèng ë n−íc lî mÆn vµ kÓ c¶ Êu trïng c«n trïng. Lan truyÒn bÖnh theo ®−êng n»m ngay chÝnh.
BÖnh ë d¹ng cÊp tÝnh, khi xuÊt hiÖn dÊu hiÖu bÖnh ®èm tr¾ng th× trong vßng tõ 3-10 ngµy bÖnh
ph¸t tíi 100%.
BÖnh kh«ng cã dÊu hiÖu bÖnh lý râ rµng, th−êng chØ thÊy t«m chËm lín, th©n chuyÓn mµu
xanh hoÆc xanh x¸m. BÖnh MBV kh«ng lµm cho t«m chÕt hµng lo¹t nh−ng bÖnh chÕt r¶i r¸c
vµ dån tÝch tíi 70% vµ cã khi cßn cao h¬n. Khi nu«i th©m canh n¨ng xuÊt cao khã ®¹t yªu cÇu.
BÖnh ®Çu vµng th−êng chØ gÆp ë t«m nu«i th©m canh vµ th¸ng thø 3 vµ thø 4 bÖnh th−êng hay
xuÊt hiÖn. BÖnh ®Çu vµng lµ bÖnh cÊp tÝnh, t«m bÞ bÖnh chÕt rÊt nhanh trong vßng 3-5 ngµy
t«m chÕt 100%.
BiÖn ph¸p sö lý cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y:

T¹o m«i tr−êng nu«i t«m æn ®Þnh, n−íc nu«i t«m cã thÓ dïng çc lo¹i hãa chÊt, chÕ phÈm
sinh häc cÇn b»ng ®−îc sinh th¸i trong ao nu«i t«m.
Nguån n−íc cÊp cho ao nu«i t«m nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc l¾ng läc vµ khö trïng.
Chän gièng t«m kh«ng nhiÔm mÇm bÖnh WSSV, MBV, YHD, tøc lµ tr−íc khi th¶ t«m nªn
kiÓm tra çc bÖnh trªn b»ng çc ph−¬ng ph¸p m« häc ®èi víi bÖnh MBV, ph−¬ng ph¸p PCR
víi bÖnh WSSV vµ YHD.
Trong qu¸ tr×nh nu«i cho t«m ¨n çc chÊt dinh d−ìng cã søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh nh−
vitamin C vµ çc enzyme tiªu hãa, enzyme kh¸ng bÖnh…
Khi ao bÞ bÖnh nhÊt thiÕt ph¶i xö lý ao tr−íc khi th¸o n−íc ra ngoµi, ®Ó kh«ng l©y lan cho
ao bªnh c¹nh.
C©u 7
Hái: Nh÷ng bÖnh vi khuÈn ë t«m, biÖn ph¸p sö lý?
Tr¶ lêi: T«m th−êng gÆp nhãm vi khuÈn Vibrio spp, Aeromonas sp, Pseudomonas sp g©y
bÖnh khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng « nhiÔm, søc kháe t«m yÕu do m«i tr−êng hoÆc nhiÔm bÖnh
virus.
BÖnh ph¸t s¸ng g©y h¹i chñ yÕu ë t«m gièng do Vibrio parahaemolyticus, V. harveyi.
G©y bÖnh ®á däc th©n ë Êu trïng t«m do Vibrio alginolyticus.
G©y bÖnh ®á th©n ë t«m th−¬ng phÈm do nhãm Vibrio spp, th−êng kÕt hîp víi héi chøng ®èm
tr¾ng lµm t«m bÖnh nÆng h¬n.
G©y bÖnh ¨n mßn vá kitin do nhãm Vibrio spp, Pseudomonas sp, Proteus sp.
Nhãm Vibrio spp kÕt hîp víi trïng hai tÕ bµo Gregarine g©y bÖnh ph©n tr¾ng ë t«m th−¬ng
phÈm; Vibrio spp kÕt hîp víi virus h×nh que vµ h×nh cÇu g©y bÖnh ho¹i tö m¾t ë t«m th−¬ng
phÈm.
BiÖn ph¸p sö lý: Vi khuÈn g©y bÖnh ë t«m lµ nhãm t¸c nh©n c¬ héi, khi m«i tr−êng « nhiªm,
t«m bÞ sèc, dinh d−ìng kÐm th× g©y thµnh bÖnh vµ lµm t«m chÕt. Do ®ã ph¶i gi÷ ®−îc m«i
tr−êng æn ®Þnh vµ c©n b»ng sinh th¸i, lu«n, cung cÊp cho ®ñ dinh d−ìng th× bÖnh sÏ gi¶m hoÆc
hÕt. Nu«i t«m th−¬ng phÈm lu«n ph¶i ¸p dông ®Çy ®ñ biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp.
Bïi Quang TÒ 113
C©u 8
Hái: BÖnh ký sinh trïng vµ biÖn ph¸p phßng trÞ?
Tr¶ lêi: §èi víi t«m nu«i cÇn chó nhãm ký sinh trïng g©y bÖnh ngo¹i ký sinh (bÖnh sinh vËt
b¸m hay bÖnh ®ãng rong). Khi t«m cã bÖnh sinh vËt b¸m lµ thÓ hiÖn m«i tr−êng bÞ « nhiÔm
hoÆc t«m nhiÔm mÇm bÖnh virus (MBV), bÖnh nÊm, bÖnh vi khuÈn.
HÇu hÕt t«m nu«i th−¬ng phÈm nhiÔm trïng hai tÕ bµo (Gregarine) tû lÖ rÊt cao tíi 100%. NÕu
t«m ¨n nhuyÔn thÓ sèng th× c−êng ®é nhiÔm trïng hai tÕ bµo rÊt cao. BÖnh trïng hai tÕ bµo lµm
cho t«m chËm lín, tiªu tèn nhiÒu thøc ¨n, trïng g©y tæn th−¬ng hÖ tiªu hãa t¹o c¬ h«i cho
Vibrio spp g©y bÖnh ph©n tr¾ng ë t«m nÆng thªm.
Ngoµi ra t«m cßn gÆp mét sè ký sinh trïng ký sinh ë mang nh− Êu trïng giun trßn, rËn t«m
còng ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe cho t«m nu«i.
BiÖn ph¸p sö lý: ®èi víi bÖnh sinh vËt b¸m, ®Þnh kú dïng thuèc khö trïng phßng bÖnh ngo¹i
ký sinh nh− Formalin, thuèc tÝm. BÖnh trïng hai tÕ bµo biÖn ph¸p tèt nhÊt diÖt hÕt nhuyÔn thÓ
trong ao vµ kh«ng cho ¨n nhuyÔn thÓ sèng.
C©u 9
Hái: Sinh vËt g©y nguy hiÓm cho t«m nu«i th−¬ng phÈm?
Tr¶ lêi: Ngoµi nh÷ng bÖnh th−êng gÆp g©y nguy hiÓm cho t«m, trong qu¸ tr×nh nu«i t«m cßn
gÆp mét sè sinh vËt g©y h¹i cho t«m.
T¶o ®éc: Mycrocystic, Psymnesium, Pyrodinium, Ceratium, Dinophysis… çc t¶o nµy ph¸t
triÓn m¹nh (t¶o në hoa) trong ao nu«i sÏ g©y ®éc t«m v× chóng cã thÓ tiÕt ra ®éc tè hoÆc chÕt
®i sÏ lÊy nhiÒu oxy ®Ó ph©n hñy.
Søa xuÊt hiÖn trong ao nu«i còng lµ mèi nguy cho t«m, chóng lÊy thøc ¨n tù nhiªn vµ khi chÕt
g©y « nhiÔm vµ cã thÓ g©y ®éc trong ao nu«i.
TriÒu ®á (t¶o në hoa) thÓ hiÖn vïng biÓn ®ã bÞ « nhiÔm vµ t¶o chÕt g©y ®éc cho t«m ç sèng
trong vïng ®ã.

Benh Tom Nuoi Va Bien Phap Phong Tri - Bui Quang Te

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Benh Tom Nuoi Va Bien Phap Phong Tri - Bui Quang Te

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Benh Tom Nuoi Va Bien Phap Phong Tri - Bui Quang Te

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bïi Quang TÒ 1

TiÕn SÜ Bïi Quang TÒ

BÖnh cña t«m nu«i vµ

biÖn ph¸p phßng trÞ

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

Tài liệu bạn đang xem được download từ website

• Xóa bỏ tất cả tài liệu của bạn tại website Agriviet.com.

TiÕn SÜ Bïi Quang TÒ

BÖnh cña t«m nu«i

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

Lêi giíi thiÖu xuÊt b¶n n¨m 2001

GS TSKH TrÇn Mai Thiªn

Ch−¬ng 1: Nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ bÖnh t«m

Néi dung Trang

1. T¹i sao ph¶i phßng bÖnh cho t«m nu«i 25

Ch−¬ng 3: Thuèc vµ biÖn ph¸p dïng cho nu«i t«m 42

4. Qu¸ tr×nh thuèc ë trong c¬ thÓ 49

Nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ bÖnh cña t«m

1.1. §iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng:

1.1.1. NhiÖt ®é n−íc:

1.1.4. Oxy hoµ tan:

1.1.5. §é pH cña n−íc:

1.1.6. KhÝ Cacbonic - CO2.

CO2 ë trong nuíc th−êng tån t¹i ë c¸c d¹ng:

CO2 + H2O = H2CO3 = HCO3- + H+

Cl2 + H2O HOCl + Cl- + H+

OCl- (O) + Cl-

NH3 + HOCl NH2Cl + H2O monochloramine

§é kiÒm t¸c ®éng ®Õn hÖ ®Öm c©n b»ng pH:

CaCO3 + CO2 + H2O Ca2+ + 2 HCO3- (1)

1.1.9. Ammoniac - NH3

B¶ng 2: Tû lÖ % NH3 kh¸c nhau theo pH vµ nhiÖt ®é cña n−íc ngät

1.1.10. Nitrite- NO2

1.1.11. Sulfide hydro - H2S.

B¶ng 3: Tû lÖ % H2S kh¸c nhau theo nhiÖt ®é pH cña n−íc

1.1.12. C¸c kim lo¹i nÆng:

Kim lo¹i LC50 96 h (µg/l) Giíi h¹n an toµn (µg/l)

1.1.13. Thuèc trõ s©u

Thuèc trõ s©u LC50 96 h (µg/l) Giíi h¹n an toµn (µg/l)

1.2. T¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh)

1.3. VËt nu«i (t«m)

2. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè g©y bÖnh ë t«m.

3. Lµm thÕ nµo ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh cho t«m.

3.1. KiÓm tra hiÖn tr−êng

3.1.1. §iÒu tra t×nh h×nh qu¶n lý ch¨m sãc.

3.2. KiÓm tra t«m

3.2.1. Mµu s¾c t«m

3.2.2. Nh÷ng biÕn ®æi ë ruét, gan tuþ

3.2.3. HiÖn t−îng mÒm vá

3.2.4. Sinh vËt b¸m

H×nh 8: T«m ®en mang

H×nh 9: T«m ®á mang do thiÕu oxy hoÆc bÞ bÖnh nhiÔm khuÈn

3.2.5. Nh÷ng biÕn ®æi mang

3.2.6. Nh÷ng biÕn ®æi ë c¬

H×nh 8: T«m só tr¾ng (®ôc) th©n

BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m

2. BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho t«m nu«i.

2.1. C¶i t¹o vµ vÖ sinh m«i tr−êng nu«i t«m.