L· ¼

INEER BAGIMSIZLIK, GERME, TABAN

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler

4.Bask¬

M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 1 / 32
 Vektörlerin Lineer Bileşimi

Tan¬m
Bir vektör kümesinde, λ1 , λ2 , , λk 2 R olmak üzere,
!
z = λ1 !
u 1 + λ2 !
u2+ + λk !
uk

vektörüne, ! u 1, !
u 2, ,!u k vektörlerinin bir lineer bileşimi denir. K¬saca, ! z vektörünün,
! ! ! ! ! ! !
u 1 , u 2 , ..., u k vektörleri cinsinden yaz¬l¬ş¬na, z vektörünün u 1 , u 2 , ..., u k vektörlerinin
lineer bileşimi olarak yaz¬lmas¬denir.

Örnek
gin, !
Örne¼ z = (1, 3, 4) vektörünü standart birim vektörlerin lineer bileşimi olarak
!
z = 1~e1 + 3~e2 + 4~e3

gu zaman !
şeklinde yazabiliriz. Bu yaz¬l¬ş ço¼ z =~i + 3~j + 4~k şeklinde karş¬m¬za ç¬kar.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 2 / 32
 Örnek
Düzlemde, ! z = (2, 3) vektörünü, !
x = (1, 2) ve !
y = (2, 5) vektörlerinin lineer
bileşimi olarak yaz¬n¬z.

Çözüm
!
z = λ1 !
x + λ2 !
y eşitli¼ginden,

(2, 3) = λ1 (1, 2) + λ2 (2, 5) = (λ1 + 2λ2 , 2λ1 + 5λ2 )

olur ki, vektörlerin eşitli¼ginden,

λ1 + 2λ2 = 2 ve 2λ1 + 5λ2 = 3

bulunur. Bu denklem sisteminin çözümünden, λ1 = 4 ve λ2 = 1 bulunur. Yani, !

z
vektörü, !
x ve !y vektörünün lineer bileşimi olarak
!
z = 4!
x !
y

şeklinde yaz¬labilir.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 3 / 32
 Örnek
!
u = (1, 2, 3) vektörünü, !
x = (1, 1, 0) , !
y =(2, 2, 0) , !
z =(1, 0, 1) vektörlerinin lineer
bileşimi olarak yazmak mümkün müdür?

Çözüm
!
u = λ1 !
x + λ2 !
y + λ3 !
z olacak şekilde λ1 , λ2 , λ3 reel say¬s¬olup olmad¬¼g¬n¬inceleyelim.
!
u = (1, 2, 3) = λ1 (1, 1, 0) + λ2 (2, 2, 0) + λ3 (1, 0, 1)
(1, 2, 3) = (λ1 + 2λ2 + λ3 , λ1 + 2λ2 , λ3 )

eşitli¼ginden, λ3 = 3 olaca¼g¬ndan, ilk iki bileşenden

λ1 + 2λ2 = 2 ve λ1 + 2λ2 = 2

elde edilir ki, bu mümkün de¼gildir. O halde, !

u vektörünü, !x ,!
y ,!
z vektörlerinin lineer
bileşimi olarak, yani
!u = λ1 !x + λ2 !
y + λ3 !z
formunda yazmak mümkün de¼gildir.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 4 / 32
 Örnek
!
u =(2, 4, 6) vektörünü !
x =(1, 2, 3) , !
y =(1, 3, 4) , !
z =(2, 1, 0) vektörlerinin lineer
bileşimi olarak yazal¬m.

Çözüm
!
u = 2!x + 0!
y + 0!
z şeklinde yaz¬labilir. Burada aç¬kt¬r ki, !
u vektörü !
x vektörüne
ba¼g¬ml¬d¬r.

Problem
!
u =(5, 4, 10) vektörünü !
x =(1, 1, 3) , !
y =(1, 2, 4) , !
z =(0, 1, 2) vektörlerinin lineer bileşimi
olarak yaz¬n¬z.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 5 / 32
 Problem
!
u = (1, 2, 3) vektörü, !
x = (1, 1, 3) ve !
y = (1, 2, 1) vektörlerinin lineer bileşimi olarak
yaz¬labilir mi?

Problem
!
u = (1, 1, 7) vektörü, !
x = (1, 1, 3) ve !
y = (1, 2, 1) vektörlerinin lineer bileşimi olarak
yaz¬labilir mi?

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 6 / 32
 Örnek
R4 uzay¬nda ! x = (1, 1, 0, 0) , !y = (0, 1, 2, 1) , !z = (1, 2, 2, 3) , !
w = (2, 3, 2, 1)
vektörlerinden, biri di¼
gerlerinin lineer bileşimi olarak yaz¬lamayacak şekilde maksimum
say¬da vektör seçiniz.

Çözüm
!
x ,!
y ,!
z ve !
w ile oluşan matrisi elemanter sat¬r operasyonlar¬yla eşelon forma getirelim.
2 3 2 3 2 3
1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0
6 0 1 2 1 7 6 0 1 2 1 7 6 0 1 2 1 7
6 7 6 7 6 7
4 1 2 2 3 5 S3 ! S 3 S 1 4 0 1 2 3 5 S3 ! S 3 S 2 4 0 0 0 1 5
2 3 2 1 S4 ! S 4 2S 1 0 1 2 1 S4 ! S 4 S 2 0 0 0 0
! !
Eşelon formunda gördü¼gümüz gibi, dördüncü sat¬r¬tamamen s¬f¬rlad¬k. Bu, dördüncü sat¬r¬n,
di¼gerlerine ba¼gl¬oldu¼gunu gösterir. Bu matristen başka bir sat¬r¬daha s¬f¬rlamak mümkün
de¼gildir. Bu matrisin rank¬3’tür. Bu ! x ,!
y ,! z ,!w vektörlerinden biri di¼gerlerinin lineer
bileşimi olarak yaz¬lamayacak şekilde maksimum 3 vektör seçilebilece¼gini ifade eder. O halde,
s¬f¬rlayamad¬¼g¬m¬z ! x ,!y ve !z vektörlerini al¬rsak, biri di¼gerleri cinsinden yaz¬lamaz.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 7 / 32
 Problem
!
u = (1, 1, 0, 1) , !
v = (0, 1, 1, 2) , !
w = (2, 1, 1, 0) , !
x = (1, 2, 1, 3) ve !
y = (2, 3, 1, 4)
vektörleri aras¬ndan, biri di¼gerlerinin lineer bileşimi olarak yaz¬lamayacak şekilde, en fazla kaç
vektör seçilebilir?

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 8 / 32
 Bir Vektör Kümesinin Bir Uzay¬Germesi
V bir vektör kümesi olsun. ! u 1, !u 2, ,! u k 2 V olmak üzere, V kümesindeki her ! v
! !
vektörü, u 1 , u 2 , ! !
, u k vektörleri cinsinden yaz¬labiliyorsa, yani, V uzay¬n¬n her v vektörü
!u 1, !
u 2, ,!u k vektörlerinin lineer bileşimi ise, !u 1, !
u 2, ,!u k vektörleri V uzay¬n¬
geriyor denir ve
Sp ! u 1, !u 2, ,!uk =V
biçiminde yaz¬l¬r. (Not : Buradaki Sp ifadesi, ingilizce Span=Germe kelimesinin ilk iki har…ni
göstermektedir.)

Örnek
R2 uzay¬ndaki her vektör, ~e1 = (1, 0) ve ~e2 = (0, 1) vektörleri cinsinden
!
x = (a, b ) = a !
u 1 + b!
u2

şeklinde yaz¬labilir. Buna göre, ~e1 ,~e2 vektörleri R2 uzay¬n¬gererler, Spf~e1 ,~e2 g = R2 .Benzer
şekilde, R3 uzay¬ndaki her vektör,~i = (1, 0, 0) ,~j = (0, 1, 0) ve ~k = (0, 0, 1) vektörleri
cinsinden ! x = (a, b, ~ ~ ~ ~~ ~
n c ) =oai + b j + c k şeklinde yaz¬labilir. Buna göre, i, j, k vektörleri R
3

uzay¬n¬gererler. Sp ~i,~j,~k = R3 .
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 9 / 32
 Örnek
!
x = (1, 1) , !
y = (1, 2) ve !
z = (2, 1) vektörlerinin R2 uzay¬n¬gerdi¼
gini gösteriniz.

Çözüm
Her !
u = (a, b ) vektörünün, !
x ,!
y ,!
z ’nin lineer bileşimi olarak yaz¬labildi¼gini gösterelim.
!
u = (a, b ) = λ1 !
x + λ2 !
y + λ3 !
z = λ1 (1, 1) + λ2 (1, 2) + λ3 (2, 1)

eşitli¼ginden,
λ1 + λ2 + 2λ3 = a
λ1 + 2λ2 + λ3 = b
olur. Bilinmeyen say¬s¬fazla oldu¼gundan, sonsuz çözüm vard¬r. λ2 = t diyelim. Bu iki
denklemin fark¬ndan λ3 = a b + t olur ve buradan da λ1 = 2b a 3t elde edilir. O
halde, her !u = (a, b ) 2 R2 vektörü, λ1 , λ2 , λ3 2 R olmak üzere,
!
u = (2b a 3t ) !
x + t!
y + (a b + t) z

biçiminde yaz¬labilir. Yani, !

x ,!
y ,!
z vektörleri R2 uzay¬n¬gererler ve Sp !
x ,!
y ,!
z = R2
yaz¬labilir.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 10 / 32
 Örnek
!
u = (1, 0, 1), !
v = (0, 1, 1) ve !
w = (1, 1, 2) vektörlerinin R3 uzay¬n¬germedi¼
gi
gösteriniz.

Çözüm
!
w =! u +!
v oldu¼gundan R3 uzay¬n¬germezler. Örne¼gin, !
x = (1, 1, 1) vektörünü, bu üç
vektörün cinsinden yazmak mümkün de¼gildir.

Problem
!
u = (1, 0, 1), !
v = (0, 1, 1) ve !
w = (1, 1, 1) vektörlerinin R3 uzay¬n¬gerdi¼gini gösteriniz.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 11 / 32
 n Boyutlu Öklid Uzay¬nda Germe ve Lineer Ba¼
g¬ms¬zl¬k

R2 uzay¬n¬birbirinden ba¼g¬ms¬z en az iki vektörle gerebiliriz.

R3 uzay¬n¬birbirlerine ba¼
gl¬olmayan en az üç vektörle gerebiliriz.
Rn uzay¬n¬birbirlerine ba¼
gl¬olmayan en az n vektörle gerebiliriz.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 12 / 32
 Örnek
Aşa¼
g¬dakilerden hangileri yanl¬şt¬r?

A) Spf(1, 0) , (1, 1)g = R2 E) Spf(1, 0, 1) , (0, 1, 1)g = R3

B) Spf(1, 0) , (1, 1) , (0, 0)g = R2 F) Spf(1, 0, 0) , (0, 1, 0) , (1, 1, 0)g = R3
C) Spf(1, 3) , (3, 1) , (1, 1)g = R2 G) Spf(1, 1) , (2, 2)g = R2
D) Spf(1, 0, 1) , (0, 1, 1) , (1, 1, 0)g = R3

Çözüm
R2 uzay¬n¬birbirine ba¼gl¬olmayan en az iki vektörün bulundu¼gu bir vektör kümesiyle germek
mümkündür. Bu nedenle, A), B), C) do¼grudur. Fakat, G) yanl¬şt¬r. Çünkü, (1, 1) ve (2, 2)
vektörleri (2, 2) = 2 (1, 1) oldu¼gundan birbirine ba¼gl¬d¬r. K¬saca ayn¬do¼grultuyu gösterirler ve
R2 uzay¬n¬geremezler.
R3 uzay¬n¬ise, birbirine ba¼gl¬olmayan en az üç vektörün bulundu¼gu bir vektör kümesiyle
germek mümkündür. Bu nedenle, E) ve F) yanl¬şt¬r. F)’nin yanl¬ş oldu¼gunu,
(1, 1, 0) = (1, 0, 0) + (0, 1, 0) oldu¼gundan kolayca görebiliriz. Yani, F)’deki vektörler birbirine
ba¼gl¬d¬r. D)’nin do¼gru oldu¼gunu göstermek için, verilen üç vektörün birbirinden ba¼g¬ms¬z
oldu¼gunu göstermeliyiz. Bunu lineer ba¼g¬ms¬zl¬k konusundan sonra daha kolay gösterebiliriz.
Burada göstermeyece¼giz.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 13 / 32
 Örnek
R3 uzay¬nda, ! u = (1, 2, 3) ve !
v = (2, 1, 4) vektörleri R3 ’ü germezler, fakat R3
uzay¬ndaki bir düzlemi gererler. Bu düzlemin denklemini bulunuz.

Çözüm
Sp ! v = (x, y , z ) : (x, y , z ) = a !
u,! u + b!
v ; a, b 2 R şeklinde yazabiliriz.

(x, y , z ) = a (1, 2, 3) + b (2, 1, 4) = (a + 2b, 2a + b, 3a + 4b )

eşitli¼ginden, a + 2b = x, 2a + b = y ve 3a + 4b = z olmal¬d¬r. Bu sistemden a ve b de¼gerlerini

yok ederek x, y , z’ye ba¼gl¬bir denklem elde edece¼giz. ·Ilk iki denklemden,
2y x 2y x 2x y
3a = x 2y ) a = olur. Buradan, 2b = x )b= olur. a ve b’yi
3 3 3
son denklemde yerine yazarsak,

2x y
(2y x) + 4 = z ) 6y 3x + 8x 4y = 3z ) 5x + 2y 3z = 0
3

elde edilir ve Sp !
u,!
v = f(x, y , z ) : 5x + 2y 3z = 0, x, y , z 2 Rg bulunur.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 14 / 32
 Çözüm
2. Yol : ·Iki vektörle ayn¬düzlemde olan herhangi
!
w = (x, y , z ) = a !
u + b!
v

vektörü için, determinant özellikleri göz önüne al¬n¬rsa, det !

w,!
u,!
v = 0 olmal¬d¬r (Bir
sat¬r farkl¬iki sat¬rlar¬n lineer bileşimidir). Buna göre,

x y z
det !
w,!
u,!
v = 1 2 3 = 5x + 2y 3z = 0
2 1 4

elde edilir.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 15 / 32
 Problem
!
u = (1, 1, 1) ve !
v = (1, 2, 3) vektörleri taraf¬ndan gerilen uzay¬bulunuz.

Problem
V = f(x, y , z ) : 2x + y + z = 0g uzay¬aşa¼g¬daki uzaylardan hangilerine eşittir?
A) V =Sp f(1, 1, 3) , (1, 0, 2)g
B) V =Sp f(1, 1, 3) , (1, 0, 2) , (0, 0, 0)g
C) V =Sp f(1, 1, 3) , (1, 0, 2) , (0, 1, 1)g
D) V =Sp f(1, 1, 3) , ( 1, 1, 1)g
E) V =Sp f(1, 1, 3) , ( 1, 1, 1) , (1, 2, 1)g

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 16 / 32
 Lineer Ba¼
g¬ms¬zl¬k ve Lineer Ba¼
g¬ml¬l¬k

Tan¬m
Rn uzay¬nda, !
u 1, !
u 2, ,!
u k vektörleri ve λ1 , λ2 , , λk 2 R için,

λ1 !
u 1 + λ2 !
u2+ + λk !
u k = ~0

olmas¬, ancak ve ancak

λ1 = λ2 = = λk = 0
! !
olmas¬yla mümkün ise, u 1 , u 2 , !
, u k vektörlerine Rn de lineer ba¼
g¬ms¬z vektörler
denir. Di¼
ger yandan,
λ1 !u 1 + λ2 !u2+ + λk !
u k = ~0
olacak şekilde λ1 , λ2 , , λk 2 R say¬lar¬ndan en az biri s¬f¬rdan farkl¬olarak bulunabiliyorsa,
! !
u 1, u 2, !
, u k vektörlerine Rn de lineer ba¼
g¬ml¬vektörler denir.

R2 de !
x = (1, 1) ve ! y = (1, 0) vektörleri için,
λ1 !
x + λ2 !
y = ~0 ) (λ1 + λ2 , λ2 ) = (0, 0) olabilmesi için, ancak ve ancak λ1 = λ2 = 0
olmas¬gerekir. O halde, !
x ve !y lineer ba¼g¬ms¬zd¬r.
Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼
INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 17 / 32
 Örnek
R2 de ! x = (1, 3) ve ! y = (3, 9) vektörleri lineer ba¼ g¬ml¬d¬rlar. !y = 3! x dir.
!y ! ~
3 x = 0 eşitli¼ginde, hem λ1 = 1 hem de λ2 = 3 s¬f¬rdan farkl¬d¬r.
R3 de ! x = (1, 1, 1), !y = (1, 0, 2) ve ! z = (3, 1, 5) vektörleri ! x + 2!y !
z = ~0
oldu¼gundan lineer ba¼g¬ml¬d¬rlar., bu vektörlerden birini, di¼
gerlerine ba¼
gl¬olarak, di¼
gerleri
cinsinden yazabiliriz. λ1 = 1, λ2 = 2 ve λ3 = 1 s¬f¬rdan farkl¬d¬r.

R2 de ayn¬do¼
grultudaki iki vektör lineer ba¼
g¬ml¬d¬r.

Problem
R2 de lineer ba¼g¬ml¬iki vektör, R3 de lineer ba¼g¬ml¬üç vektör yaz¬n¬z.

R3 de ayn¬düzlemdeki üç vektör lineer ba¼

g¬ml¬d¬r.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 18 / 32
 Örnek
R3 de !x = (1, 2, 3), !
y = (1, 1, 0) ve !
z = ( 1, 0, 1) vektörlerinin lineer ba¼
g¬ms¬z
oldu¼
gunu gösteriniz.

Çözüm
λ1 !
x + λ2 !
y + λ3 !
z = ~0 durumunun sadece λ1 = λ2 = λ3 = 0 iken sa¼gland¬¼g¬n¬
göstermeliyiz.
λ1 (1, 2, 3) + λ2 (1, 1, 0) + λ3 ( 1, 0, 1) = (0, 0, 0)
eşitli¼ginden,
f λ1 + λ2
λ3 = 0, 2λ1 + λ2 = 0 ve 3λ1 + λ3 = 0
olur ki, tek çözüm λ1 = 0, λ2 = 0, λ3 = 0 çözümüdür. O halde, !
x ,!
y ,!
z lineer ba¼g¬ms¬zd¬r.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 19 / 32
 g¬ml¬l¬k ve Determinant ·
n Boyutta n vektör için Lineer Ba¼ Ilişkisi

R3 de verilen üç vektörün oluşturdu¼gu 3 3 determinant¬göz önüne alal¬m. E¼ ger, bu üç

vektör lineer ba¼
g¬ml¬ise, herhangi bir vektör, di¼
ger vektörlere ba¼
gl¬olarak yaz¬labilece¼
ginden
determinant s¬f¬r olur. Örne¼
gin,
!
x ,!
y ve a!
x + b!
y

vektörlerini gözönüne alal¬m. Determinant özellikleri kullan¬l¬rsa,

det !
x ,!
y , a! y = a det !
x + b! x ,! x +b !
y ,! x ,!
y ,!
y = a 0+b 0 = 0

oldu¼gu görülebilir. Bu düşünce, Rn uzay¬ndaki n tane lineer ba¼ g¬ml¬vektör için de geçerlidir.
Buna göre,
R2 de !x ,!y lineer ba¼ g¬ml¬d¬r , det ! x ,!
y = 0;
! ! !
R de x , y , z lineer ba¼
3 g¬ml¬d¬r , det x , !
! y ,!
z = 0;
Rn de !x 1, !x 2 , ..., !
x n lineer ba¼g¬ml¬d¬r , det !x 1, !
x 2 , ..., !
xn =0
olur.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 20 / 32
 Örnek
R3 de ! x = (1, k, 3), !
y = (2, 2, 3) ve !
z = (2, 1, 1) vektörleri lineer ba¼
g¬ml¬ise k
kaçt¬r?

Çözüm
!
x ,! z lineer ba¼g¬ml¬ise, det !
y ,! x ,!
y ,!
z = 0 olmal¬d¬r. Buna göre,

1 k 3
2 2 3 = 4k 7=0
2 1 1

olmas¬gerekti¼ginden, k = 7/4 olur.

Problem
R3 de !
x = (1, 4, 3), !
y = (0, k, 3) ve !
z = (2, 1, 1) vektörleri lineer ba¼g¬ml¬ise k kaçt¬r?

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 21 / 32
 Örnek
R4 de ! x = (1, k, 3, 0), !
y = (1, 2, 2, 3), !
z = (2, 1, 1, 1) ve !
w = (0, 1, 0, 1)
vektörleri lineer ba¼
g¬ml¬ise k kaçt¬r?

Çözüm
R4 de, !
x ,!
y ,! w lineer ba¼g¬ml¬ise, det !
z ,! x ,!
y ,!
z ,!
w = 0 olmal¬d¬r. Buna göre,

1 k 3 0
1 2 2 3
= 3k + 5 = 0
2 1 1 1
0 1 0 1

olmas¬gerekti¼ginden, k = 5/3 olur.

Problem
R4 de !
x =(2, 0, 3, 0), !
y =(1, k, 2, 3), !
z =(2, 1, 0, 1) ve !
w =(0, 1, 0, 1) vektörleri lineer
ba¼g¬ml¬ise k kaçt¬r ?

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 22 / 32
 Taban (Baz)

Tan¬m
V bir vektör uzay¬olsun. Bu uzayda verilen ! u 1, !
u 2 , ..., !
u m vektörleri hem lineer ba¼
g¬ms¬z
ise, hem de V uzay¬ndaki her vektör, bu vektörler cinsinden yaz¬labiliyorsa, yani V uzay¬n¬
geriyorlarsa, !
u 1, !
u 2 , ..., !
u m vektörlerine V uzay¬n¬n bir taban¬denir.

gin,~i,~j,~k vektörleri R3 uzay¬n¬n bir taban¬d¬r. Bu üç vektör hem lineer ba¼

Örne¼ g¬ms¬zd¬rlar,
hem de R3 uzay¬n¬gererler. Bu tabana, R3 uzay¬n¬n standart taban¬denir. R3 uzay¬için
sonsuz say¬da taban bulunabilir. Örne¼ gin

,!
x = (1, 1, 0) , !
y = (0, 1, 1) ve !
z = (1, 0, 1)

vektörleri R3 de lineer ba¼

g¬ms¬z olan ve R3 ’ü geren üç vektördür. Bu vektörler de, R3 için bir
taband¬r. R uzay¬ndaki n lineer ba¼
n g¬ms¬z vektör, daima Rn uzay¬n¬gerece¼
ginden, Rn uzay¬nda
g¬ms¬z vektör kümesi, R uzay¬için bir taband¬r.
al¬nan n vektörden oluşan her lineer ba¼ n

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 23 / 32
 Problem
R2 uzay¬n¬n farkl¬iki taban¬n¬yaz¬n¬z.

Problem
R3 uzay¬n¬n farkl¬iki taban¬n¬yaz¬n¬z.

Örnek
Bir vektör uzay¬nda verilen vektörlerin lineer ba¼
g¬ms¬z olmas¬, taban olmas¬için yeterli
midir? Bir tane örnek vererek aç¬klay¬n¬z.

Çözüm
Yeterli de¼gildir. Örne¼gin, R3 uzay¬nda
!
x = (1, 0, 0) ve !
y = (0, 1, 0)

vektörleri lineer ba¼g¬ms¬zd¬r. Fakat, R3 uzay¬n¬germezler. Bu nedenle !

x ,!
y taban olamaz.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 24 / 32
 Örnek
Bir vektör uzay¬nda verilen vektörlerin, o uzay¬germesi, taban olmas¬için yeterli
midir? Bir tane örnek vererek aç¬klay¬n¬z.

Çözüm
Yeterli de¼gildir. Örne¼gin, R2 uzay¬nda !
x = (1, 0) , !
y = (0, 1) ve !
z = (1, 1) vektörlerinin
R uzay¬n¬germelerine ra¼gmen, bu üç vektör lineer ba¼g¬ms¬z olmad¬klar¬ndan (çünkü
2
!z =! x +! y ), R2 uzay¬n¬n taban¬de¼gillerdir.

Problem
!
x = (1, 0, 0), !
y = (0, 1, 0) , !
z = (1, 1, 1) ve !
w = (1, 2, 3) vektörleri R3 uzay¬n¬n taban¬
olabilir mi?

Problem
!
x = (1, 0, 0, 0), !
y = (0, 1, 0, 0) , !
z = (1, 1, 1, 0) vektörleri R4 uzay¬n¬n neden taban¬
de¼gildir?

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 25 / 32
 Problem
Aşa¼g¬daki vektör kümelerinden hangileri R3 uzay¬için bir taband¬r? Nedenleriyle aç¬klay¬n¬z.
a) f(1, 1, 1) ; (1, 2, 3) ; (3, 2, 1)g ,
b) f(1, 1, 1) ; (1, 2, 3) ; (2, 3, 4)g ,
c) f(1, 0, 0) ; (0, 1, 0) ; (0, 0, 1) ; (0, 0, 0)g ,
d) f(1, 1, 1) ; (1, 2, 3)g

Not !
u 1, !
u 2, ,!u m vektörleri taraf¬ndan gerilen, Sp !
u 1, !
u 2, ,!
u m =V uzay¬n-
!
daki, u i , 1 i g¬ms¬z vektör, V
m vektörlerinden seçilecek maksimum say¬daki lineer ba¼
uzay¬n¬n bir taban¬ olur. Rn uzay¬ndan seçilen herhangi n tane lineer ba¼g¬ms¬z vektör, Rn
uzay¬n¬n taban¬d¬r.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 26 / 32
 Problem
Aşa¼g¬daki vektör kümeleriden hangileri V = f(x, y , z ) : x + y = z g uzay¬için bir taband¬r?
Nedenleriyle aç¬klay¬n¬z.
a) f(1, 1, 2) ; (1, 2, 3)g ,
b) f(1, 1, 2) ; (1, 2, 3) ; (2, 3, 5)g ,
c) f(1, 3, 4) ; (0, 1, 1)g ,
d) f(0, 1, 1) ; (1, 0, 1) ; (0, 1, 0)g

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 27 / 32
 Örnek
!
x = (1, 1, 1) , !
y = (0, 1, 1) , !
z = (1, 1, 2) , !
w = (1, 1, 0) vektörlerinden R3 için bir
taban seçilebilir mi?

Çözüm
Vektörleri matris olarak yazarak, matrisi eşelon forma getirelim.
2 3 2 3 2 3
1 1 1 1 1 1 1 1 1
6 0 1 1 7 6 0 1 1 7 6 0 1 1 7
6 7 6 7 6 7
4 1 1 2 5 S 3 ! S3 S1 4 0 0 1 5 4 0 0 1 5
1 1 0 S 4 ! S4 S1 0 0 1 S4 ! S4 + S 3 0 0 0
! !
Buna göre, ilk üç vektör lineer ba¼g¬ms¬zd¬r. R3 uzay¬3 boyutlu oldu¼gundan, bu üç vektörü
taban olarak seçebiliriz.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 28 / 32
 Örnek
V =Sp !
u 1 = (1, 0, 1) , !
u 2 = (2, 1, 1) , !
u 3 = (1, 1, 0) , !
u 4 = (3, 1, 2) uzay¬n¬n bir taban¬n¬
bulunuz.

Çözüm
Elemanter sat¬r operasyonlar¬yla, en fazla kaç tane lineer ba¼g¬ms¬z vektör seçebilece¼gimizi
görelim.
2 3 2 3 2 3
1 0 1 1 0 1 1 0 1
6 2 1 1 7 S2 ! S2 2S1 6
1 7 6 1 7
6 7 S1 6
0 1 7 S3 ! S 3 S2 6 0 1 7
4 1 1 0 5 S3 ! S3 4 0 1 1 5 S4 ! S 4 S2 4 0 0 0 5
S4 ! S4 3S1 !
3 1 2 ! 0 1 1 0 0 0

oldu¼gundan, seçilebilecek maksimum lineer ba¼g¬ms¬z vektör say¬s¬2’dir. Buna göre,

s¬f¬rlanmayan ilk iki vektör al¬nabilir. O halde, !
u 1 = (1, 0, 1) , !
u 2 = (2, 1, 1) vektörleri V
uzay¬n¬n bir taban¬d¬r.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 29 / 32
 Uzay¬n Boyutu

Tan¬m
V bir vektör uzay¬olsun. V uzay¬n¬n taban¬ndaki vektör say¬s¬na V uzay¬n¬n boyutu denir ve
boy (V) ile gösterilir. boy (Rn ) = n oldu¼
gu aç¬kt¬r. n boyutlu bir uzaydan seçilen lineer
ba¼
g¬ms¬z n vektör, bu uzay¬n bir taban¬d¬r.

Örnek
V =Sp !
u 1 = (1, 0, 1) , !
u 2 = (2, 1, 1) , !
u 3 = (1, 1, 0) , !
u 4 = (3, 1, 2) uzay¬n¬n boyutu
kaçt¬r?

Çözüm
Bir önceki örnekte, bu uzay¬n taban¬n¬n !
u 1 ve !
u 2 al¬nabilece¼gini göstermiştik. K¬saca,
taban¬nda 2 vektör oldu¼gundan, bu uzay¬n boyutu 2’dir.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 30 / 32
 Problem
Aşa¼g¬daki uzaylar¬n boyutlar¬n¬bulunuz.
a) V1 =Sp ! x = (1, 0, 1, 1) , !
y = (0, 1, 0, 1) uzay¬n¬n boyutu kaçt¬r?
b) V2 =Sp x = (1, 0, 1, 1) , y = (0, 1, 0, 1) , !
! ! z = (1, 1, 1, 0) , !
w = (1, 1, 1, 1)
c) V3 =Sp ! x = (1, 0, 1) , !y = (0, 1, 0) , !z = (1, 1, 1) , !
w = (1, 1, 0)

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 31 / 32
 KAYNAK

Mustafa Özdemir, Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler, Alt¬n Nokta Yay¬nlar¬, 4.

Bask¬, ·
Izmir, 2019.

Analitik Geometri ve Çözümlü Problemler (4.Bask¬) L· ¼

INEER BA GIMSIZLIK, GERME, TABAN M.Özdemir, Alt¬n Nokta Yay¬nevi, 2020 32 / 32