Professional Documents
Culture Documents
FONKSİYONLAR
AÇIK VE KAPALI FONKSİYONLAR
Her bağıntının bir fonksiyon olmadığı kuralı kapalı fonksiyon tanımında da
geçerlidir. Dolayısıyla bir değişkenin değeri, bir diğer değişkenin (veya
değişkenlerin) değeri cinsinden doğrudan yazılabiliyorsa ve aynı zamanda
tanım kümesinin elemanları değer kümesinin yalnız bir elemanına karşılık
gelecek bir biçimde eşleşebiliyorsa bu bağıntıya açık bir bağıntı denir; aksi
taktirde bağıntı kapalıdır.
y = 3x – 1
ifadesinde y değişken değerini x değişken değeri cinsinden hesaplamak kolaydır.
3x 2 y 2xy 2 xy x 2 y 2 6 0
İki boyutlu bir eksenler sistemi iki değişkenli bir ifadeyi geometrik olarak
göstermede kullanılır. Geleneksel olarak dikey eksen sonuç değişken y
değişkenine ait verilerin yerini, yatay eksen ise veri değişken x değişkenine ait
verilerin yerini gösterir. Her iki eksenin kesiştiği noktaya orijin noktası denir; bu
noktada her iki değişken sıfır değerini alır.
Orijin veya başlangıç noktasından sağa doğru gidildikçe artan x değerleri, sola
doğru gidildikçe azalan x değerleri yer alır. Orijin veya başlangıç noktasından
yukarıya doğru çıkıldıkça artan y değerleri; aşağıya doğru inildikçe azalan y
değerleri yer alır.
FONKSİYONLARIN DÜZLEMDE GÖSTERİLİŞİ
DOĞRUSAL (LİNEER) FONKSİYONLAR
Eksenler sistemi aynı zamanda xy–düzlemi (veya analitik düzlem) olarak da
adlandırılır. Bu düzlem genelde dört çeyrek alana ayrılır. Eksenler sisteminde
değişkenlere ait bir veri çifti düzlemde bir nokta ile gösterilir. Bir düzlemde en az
iki noktadan bir doğru geçer.
1. a ve b herhangi iki reel sayı olmak üzere, tanım aralığı bütün reel sayılar,
değişim aralığı reel sayıların bir alt kümesi olan L x , y y ax b kümesi,
2. c herhangi bir reel sayı olmak üzere, değişim aralığı bütün reel sayılar olan
L x , y x c
kümesi,
3. c herhangi bir reel sayı olmak üzere, tanım aralığı bütün reel sayılar olan
L x , y y c kümesi birer doğrusal fonksiyonu göstermektedir.
DOĞRUSAL (LİNEER) FONKSİYONLAR
y = ax+b biçiminde genel olarak ifade edilebilir. Böyle bir denklem x ve y’de
doğrusaldır ve denklemin geometrik gösterimi düz bir doğrudur. Denklem
ayrıca iki değişkenli birinci dereceden genel bir denklemdir.
Düz bir doğrunun grafiğini elde etmenin kolay bir yolu da doğrunun x ve y
eksenlerini kestiği noktaları bulmaktır. Bu amaçla doğrunun y–eksenini kestiği
noktayı bulmak için en pratik yöntem x 0 x–eksenini kestiği noktayı bulmak
için de y 0 değerlerini verip denklemi çözmektir.
DOĞRUSAL (LİNEER) FONKSİYONLAR
5
Örnek: y x5 doğrusunun grafiğini çiziniz.
3
x = 0 için;
5
y (0) 5
3 5
y 5 (0,5)
y = 0 için;
5
y x5 0
3
5
x 5 0
3 3
x 3 (3,0)
5
y x5
3
DOĞRUSAL (LİNEER) FONKSİYONLAR
Örnek: Bir tekstil işletmesinde belirli bir tip kumaştan günde en fazla 300 m
üretilebilmektedir. Kumaşın maliyetinin y = 2x+5 fonksiyonu ile gösterildiği bilindiğine
göre maliyet fonksiyonunun grafiğini çiziniz.
y 2x 5
0 x 300 Tanım aralığı
5 y 605 Değişim aralığı
5
x = 0 için;
y 2(0) 5
y 5 (0,5)
y = 0 için;
y 2x 5 0
-5/2
2 x 5
x 5 / 2 (5 / 2,0)
İKİ NOKTA ARASINDAKİ UZAKLIK
(x1, y1) ve (x2, y2) sıralanmış çiftleri düzlem üzerinde P ve Q noktaları ile
gösterildiğinde iki nokta arasındaki uzaklık;
PQ = d
PN = x2 – x1
QN = y2 – y1
d ( x 2 x1 ) 2 ( y 2 y1 ) 2
İKİ NOKTA ARASINDAKİ UZAKLIK
Örnek: Şehir içindeki üç toptancıya mal dağıtımı yapan bir nakliyat firması için orijin
şehir merkezi olmak üzere toptancıların yerlerinin (4, 4), (9, 7), (14, 2) noktaları olduğu
saptanmıştır. Bu durumda firma her 3 müşterisine eşit uzaklıkta bulunan bir yerde depo
inşa etmek istediğine göre kurulacak olan deponun koordinatları ne olmalıdır?
P1(4, 4) P2(9, 7) P3(14, 2) M(x, y) MP1= MP2 = MP3
(4 x ) 2 ( 4 y) 2 (9 x ) 2 (7 y) 2 (14 x ) 2 (2 y) 2
10x + 6y = 98 Deponun
10x – 10 (1,75) = 70
– 10x + 10y = – 70 Koordinatları
10x = 87,5
16y = 28 x = 8,75 M(8,75; 1,75)
y = 1,75
BİR DOĞRUNUN EĞİMİ
Dik koordinat sisteminde (veya eksenler sisteminde) eğer bir düz doğru x–
eksenini kesiyorsa, onun eğikliğinin açısı aşağıda gösterildiği gibi açı ile
tanımlanır. Bu açı x– ekseninin pozitif yönünden saat kadranının tersi yönünde,
yani doğruya doğru ölçülür ve her zaman 0o ile 180o arasındadır.
y
B B
A C x C A x
Eğer bir doğru x–eksenine paralel ise, eğikliğinin açısı , 0o olarak tanımlanır.
Bir doğrunun eğimi onun eğiklik açısının tanjantıdır ve m ile gösterilir.
BİR DOĞRUNUN EĞİMİ
(x1, y1) ve (x2, y2) düz bir doğru üzerinde herhangi iki noktayı göstermek üzere,
doğrunun eğimi aşağıdaki biçimde tanımlanır.
y 2 y1 y
m tan
x 2 x1 x
İKİ NOKTASI BİLİNEN DOĞRUNUN DENKLEMİ
Düz bir doğrunun temel özelliklerinden birisi eğiminin sabit olmasıdır. Eğim, düz
bir doğru üzerinde herhangi iki ayrı nokta kullanılarak tanımlanabilir, yani daha
genel bir ifade ile herhangi iki noktadan en az bir doğru geçer.
Koordinatları(x1, y1) ve (x2, y2) düz doğru üzerindeki herhangi iki nokta olsun; bu
durumda doğrunun eğimi;
y y1
m 2
x 2 x1
ile verilir. Şimdi doğru üzerinde koordinatları (x, y) ile tanımlı başka bir genel
nokta seçelim, söz konusu bu nokta ile diğer noktalar arasındaki eğim;
y y1 y y2
m veya m yazılabilir.
x x1 x x2
İKİ NOKTASI BİLİNEN DOĞRUNUN DENKLEMİ
Bir düz doğrunun üzerindeki her noktada eğimin sabit olduğu ilkesinde hareketle
bu üç farklı eğimin birbiriyle eşit olacağı açıktır.
y 2 y1 y y 1 y y2
m
x 2 x1 x x 1 x x2
Bu tanım daha da genelleştirecek olursak bir düz doğru üzerinde sonsuz sayıda
birbirine eşit eğim bulmamız mümkündür. Genel bir tanım çıkarabilmek için bu
noktalardan iki tanesini seçmek yeterlidir.
y 2 y1
y y1
x 2 x1
x x
1
ifadeleri herhangi iki noktası bilinen bir doğrunun
y 2 y1 genel denklemini verir.
y
x 2 x1
x x1 y 1
İkinci bir yol da eğimin bulunup herhangi bir noktanın genel doğru denkleminde
yerine konmasıdır.
İKİ NOKTASI BİLİNEN DOĞRUNUN DENKLEMİ
x , y 6, 5
1 1 x 2
, y 2 ( 4, 3)
y 2 y1
y y1 x 2 x1
x x1
35
y5
4 6
x 6
2 1
y (x 6) 5 x 6 5
10 5
1 19
y x
5 5
İKİ NOKTASI BİLİNEN DOĞRUNUN DENKLEMİ
200 19600
b 200
99 99
y m (x x1 ) y1
y m (x x1 ) y1 y mx b
m 2
5 2(0) b
(0, y1 ) (0, 5) y 2( x 0) 5 b5
y 2 x 5
y 2 x 5
DOĞRUSAL TALEP FONKSİYONU
Bir malın talep edilen miktarı (D) malın piyasa fiyatına (f) bağlıdır. Bu ilişki; D (f)
ile ifade edilebilir. Böyle bir fonksiyon talep fonksiyonu olarak adlandırılır.
Doğrusal talep fonksiyonun grafiği aşağıda verilmektedir. Teorik olarak bir malın
talep edilen miktarı ile fiyatı arasında ters yönlü bir ilişki olduğu kabul edilir.
Dolayısıyla talep doğrusu negatif eğimlidir.
f
DOĞRUSAL TALEP FONKSİYONU
Örnek: A gibi bir ürünün fiyatı 80 pb iken 10 adet talep edilmiştir; fiyat 60 pb’ne
düştüğünde talep edilen ürün sayısı 20 adet olmuştur. Buna göre;
a. Doğrusal olduğu varsayımı ile talep fonksiyonunu bulunuz.
b. Ürünün fiyatı 40 pb’ne düştüğünde bu üründen ne kadar talep edilir?
c. Bu ürünün alınabileceği maksimum miktarı ve satılabileceği maksimum fiyatı bulunuz.
a. (f , D ) = (80, 10) Birim fiyat
1 1
20 10 10 1 Eğim
m
60 80 20 2
1
D(f ) f b b. f = 40
2
1 1
D(60) (60) b 20 D(40) (40) 50 30 a det
2 2
30 b 20
b 50
1
D(f ) f 50 Talep fonksiyonu
2
DOĞRUSAL TALEP FONKSİYONU
c.
1
D(f ) f 50
2
f = 0 için Dmaks = 50
Bir malın arz edilen miktarı S veya bir üreticinin piyasaya sunduğu miktar S,
malın piyasa fiyatı f’ye bağlıdır. Bu ilişki; S (f) ile ifade edilebilir. Böyle bir
fonksiyon arz fonksiyonu olarak adlandırılır.
Doğrusal arz fonksiyonun grafiği aşağıda verilmektedir. Teorik olarak bir malın
arz edilen miktarı ile fiyatı arasında pozitif bir ilişki olduğu kabul edilir.
Dolayısıyla arz eğrisinin eğimi pozitiftir.
DOĞRUSAL ARZ FONKSİYONU
Örnek: B gibi bir ürünün fiyatı 150 pb iken bu üründen piyasa 4000 kg. sunulmaktadır.
Fiyatta yüzde 10 kadarlık bir artış olduğunda bu ürünün piyasaya sunumunda da 450 kg
bir artış görülmektedir. Buna göre;
a. Doğrusal olduğu varsayımı ile söz konusu ürünün arz fonksiyonunu bulunuz.
b. Bu ürünün piyasaya sunulabileceği minimum fiyatı hesaplayınız.
Eğim
b.
Piyasa dengesi bir malın talep edilen miktarının arz edilen miktara eşit olduğu noktada
gerçekleşir. Dolayısıyla talep ve arz eğrilerin kesiştiği noktanın koordinatlarına karşı
gelen fiyat ile arz ve talep miktarları denge değerleri olarak bilinir. Cebirsel olarak
denge miktarları ve fiyat arz ve talep denklemlerinin eşanlı çözümü ile bulunur.
– 20 + 3 f = 120 – 4 f
7 f = 140 f0 = 20
D = 120 – 4 (20) = 40
D0 = S0 = 40
Bir firmanın kâr elde edebilmesi için toplam gelirin, toplam maliyeti aşması
gerekir. Eğer toplam geliri, toplam maliyetinden az ise belirli bir dönem
boyunca firma bu dönemde zarar edecektir. Eğer toplam geliri, toplam
maliyetine eşitse firmanın başabaş noktasında olduğu söylenir. Bu noktanın
bilinmesi firma yöneticileri açısından önemlidir.
BAŞABAŞ NOKTASI (SIFIR KAR NOKTASI) ANALİZİ
R ( x 0 ) C( x 0 )
f . x0 b . x0 A
(f b ) x 0 A
A Toplam sabit
x0 maliyet
Başabaş (f b)
noktasındaki
üretim miktarı
Birim
katkı payı
BAŞABAŞ NOKTASI (SIFIR KAR NOKTASI) ANALİZİ
Örnek: Bir firma ürettiği bir ürünü 8 pb’den satmaktadır. Bu ürünün sabit maliyetleri
90.000 pb ve ürün başına düşen değişken maliyet ise 2 pb’dir. Buna göre;
R(x) = 8x
b. R(15.000) = 8 (15.000) = 120.000
C(x) = 2x + 90.000
C(15.000) = 2 (15.000) + 90.000 = 120.000
P(x) = 8x – (2x + 90.000)
= 6x – 90.000
c. P(20.000) = 6 (20.000) – 90.000 = 30.000
BAŞABAŞ NOKTASI (SIFIR KAR NOKTASI) ANALİZİ
d.
R(x) = 8x
x = 0 için R(x) = 0
x = 10 için R(x) = 80
C(x) = 2x + 90.000
P(x) = 6x – 90.000
Örnek: A işletmesi ürettiği elektrikli aygıtların 20.000 birim satışı ile başabaş
noktasına ulaşıyor. Ürünün birim fiyatı 5 pb ve işletmenin toplam sabit
maliyetleri 4.000 pb olduğuna göre birim değişken maliyeti hesaplayınız.
4.000
x 0 20.000 x0 20.000
(5 b)
C( x ) b . x 4.000
100.000 20.000 b 4.000
R ( X ) 5x
20.000 b 96.000
b 4,8
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
f1 (x, y) x ve y R; Ax By C 0
Bir doğrusal eşitlik, düz bir doğrunun yalnızca üzerindeki noktaları tanımlar.
f2 (x, y) x ve y R; Ax By C 0
Bağıntısında doğrunun üzerindeki noktalar hariç altındaki bütün noktalar tanımlanır.
f3 (x, y) x ve y R Ax By C 0
Bağıntısı ise, hem doğrunun üzerindeki bütün noktaları, hem de doğrunun üstündeki
bütün noktaları tanımlar.
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
y
4x 3y 12 0
Eşitsizliğin
çözüm
x0 y4 alanı
4
y0 x3
Doğru üzerindeki
noktalar çözüm
alanı içerisinde
değildir.
(0, 0) 3 x
Eşitsizlik yalnızca “>” ile ifade edildiğinden; doğrunun üzerindeki noktalar hariç, üst
kısımdaki bütün noktalar çözüm alanını gösterir.
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
2x 3y 12 0 Doğru üzerindeki
y noktalar çözüm
3y 12 2x alanına dahil
değildir
y 4 2 / 3x
4
x=0 y=4 Eşitsizliğin
çözüm
y=0 x=6 alanı
(0, 0) 6 x
y4 2 x
3
Eşitsizlik “<” ile ifade edildiğinden; doğrunun üzerindeki noktalar hariç, alt
kısımdaki bütün noktalar çözüm alanını gösterir.
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
1 3
Örnek: x y 3 0 eşitsizliğinin grafiğini çizerek çözüm alanını gösteriniz.
2 2
y
1 3
x y3 0
2 2
Çözüm
alanı
3 1
y 3 x
2 2
1 1
y 2 x
y 2 x 3 2
3
(0, 0)
x=0 y=2 6 x
y=0 x=6
Eşitsizlik “” ile ifade edildiğinden; doğrunun üzerindeki noktalar dahil, üst
kısımdaki bütün noktalar çözüm alanını gösterir.
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
Örnek:
2x + 4y – 8 0 Eşitsizlik sisteminin ortak çözüm alanını grafik üzerinde
4x – 2y – 10 < 0 gösteriniz.
6x + 6y – 6 0 y
4x – 2y – 10 = 0
2
2x + 4y – 8 = 0
x = 0 y = 2; y=0 x=4
1
4
x
4x – 2y – 10 = 0 Eşanlı
1 5
2
x = 0 y = –5; y = 0 x = 5/2 çözüm
2x + 4y – 8 = 0
bölgesi
6x + 6y – 6 = 0 6x + 6y – 6 = 0
x = 0 y = 1; y=0 x=1
Doğru üzerindeki
noktalar çözüm
alanının dışındadır
-5
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
Örnek: Bir fabrikada A ve B gibi iki tip ürün üretilmektedir. Bu ürünlerin her birinin bir
birimi fabrikanın döküm, işleme ve montaj departmanlarında aşağıdaki tabloda belirtilen
sürelerde işlem görmektedir. Döküm, işleme ve montaj departmanlarının işlem
kapasiteleri sırasıyla 125, 150 ve 80 saattir. Bu verilere göre A ve B ürünlerinin olası
üretim miktarları kombinasyonlarını grafik üzerinde gösteriniz.
5x + 5y 125
3x + 5y 150 x,y≥0
4x + 2y 80
Ürün Döküm İşleme Montaj
A 5 3 4 5x + 5y = 125
x = 0 y = 25; y = 0 x = 25
B 5 5 2
3x + 5y = 150
x = 0 y = 30; y = 0 x = 50
4x + 2y = 80
x = 0 y = 40; y = 0 x = 20
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
3x + 5y = 150
4x + 2y = 80 5x + 5y = 125
DOĞRUSAL EŞİTSİZLİKLERİN GRAFİK ÇİZİMLERİ
3x + 5y = 150
4x + 2y = 80 5x + 5y = 125