SAB 101 Olasılık

F.Tank

1 Rastgelelik

2. Modelleme
SAB 101 OLASILIK 3. Kümeler Cebiri
DERS NOTLARI Küme işlemleri

Giriş 4. Sınıf

5. Cebir

6. Sigma Cebir
Prof.Dr. Fatih TANK Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri
Ankara Üniversitesi
Uygulamalı Bilimler Fakültesi
Sigortacılık ve Aktüerya Bilimleri Bölümü

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 1/11

 SAB 101 Olasılık
Haftalık öğrenim kazanımları
F.Tank

1 Rastgelelik
1 Kümeler
2. Modelleme
2 Küme işlemleri
3. Kümeler Cebiri
3 Sınıflar Küme işlemleri

4 Sigma cebiri 4. Sınıf

5. Cebir
5 Borel sigma cebiri
6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 2/11

 SAB 101 Olasılık
Rastgelelik
F.Tank
İstatistik, rasgelelik içeren olaylar, süreçler, sistemler hakkında modeller kurmada, gözlem-
1 Rastgelelik
lere dayanarak bu modellerin geçerliliğini sınamada ve bu modellerden sonuç çıkarmada
gerekli bazı bilgi ve yöntemleri sağlayan bir bilim dalıdır. 2. Modelleme

3. Kümeler Cebiri
Rasgele sözcüğü ile ilgili Türk Dil Kurumu web sayfasındaki Güncel Türkçe Sözlük’te, Küme işlemleri
1 (sıfat) Gelişigüzel 4. Sınıf
"Bu özü susma ile tanımlamak pek kişisel, rastgele bir yargı kurmak oluyor." - N. Uygur
5. Cebir
2 (zarf) (ra’stgele) Seçmeden, iyisini kötüsünü ayırmadan, gelişigüzel, lalettayin
"Asılanları deniz kenarında, rastgele atıldıkları çukurlar içinde kumluğa gömüyorlar." - N. F. Kısakürek 6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
Türk Dil Kurumu Yayınları (1971) İngilizce-Türkçe Sözlükte “random” sözcüğünün Türkçe özellikleri

karsılığı olarak “rasgele, gelisigüzel” yazılıdır. 7. Borel Cebiri

Halk arasında

Rastgeleliğin ölçülmesi gerekmektedir.

Olasılık ölçüsü bu ise yaramaktadır.
İstatistik, rasgelelik ortamında hesap yapabilmemizi sağlamaktadır

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 3/11

 SAB 101 Olasılık
Modelleme
F.Tank
İnsanoğlu aklımız ile gerçek dünyadaki olguları anlamaya ve anlatmaya çalısır.
1 Rastgelelik
Bu anlama anlatma işine modelleme ve anlatımın kendisine de model denir.
Modellemede, dilden sonra, aklımızın kullandığı ifade araçlarından en önde gelenleri matem- 2. Modelleme

atik ve istatistiktir. 3. Kümeler Cebiri

Küme işlemleri

4. Sınıf

5. Cebir

6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri

Model, gerçek dünyadaki bir olgunun ilgili olduğu bilim sahasının (fizik, kimya, biyoloji,
jeoloji, astronomi, ekonomi, sosyoloji,...) kavram ve kanunlarına bağlı olarak ifade edilme-
sidir.
Model gerçek dünyadaki bir olgunun bir anlatımıdır, bir tasviridir.

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 4/11

 SAB 101 Olasılık
Kümeler Cebiri
F.Tank
Üzerinde çalışacağımız kümeyi "Ω" ile göstereceğiz ve Ω 6= ? kabul edeceğiz
Ω = fω : ω 2 Ωg 1 Rastgelelik

A Ω ) A = fω 2 Ω; ω 2 Ωg 2. Modelleme

3. Kümeler Cebiri
Küme işlemleri

4. Sınıf

5. Cebir

6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri

Tanım (Sonlu-Sonsuz Kümeler)

Hiçbir özalt kümesiyle birebir eşlenemeyen bir kümee sonlu elemanlı küme denir. Aksi halde
sonlu elemanlı küme denir.

Tanım
N doğal sayılar kümesiyle birebir eşlenebilen kümeye sayılabilir sonsuz elemanlı küme denir.
Aksi halde sayılamayan sonsuz elemanlı küme denir.

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 5/11

 SAB 101 Olasılık
Kümeler Cebiri
Küme işlemleri F.Tank

Kesişim 1 Rastgelelik

A, B.C 2 Ω olsun A \ B = fω 2 Ω : ω 2 A, ω 2 Bg 2. Modelleme

A\B = B\A 3. Kümeler Cebiri

A\? = ? Küme işlemleri

A\Ω = A 4. Sınıf
A\B A 5. Cebir
A\B B
A \ (B \ C) = (A \ B) \ C = A \ B \ C 6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
özellikleri
Bileşim
A, B, C 2 Ω olsun A [ B = fω 2 Ω : ω 2 A veya ω 2 Bg 7. Borel Cebiri

A[B = B[A
A[? = A
A[Ω = Ω
A [ (B [ C) = (A [ B) [ C = A [ B [ C
Fark
A, B, C 2 Ω olsun AnB = fω 2 Ω : ω 2 A ve ω 2
/ Bg
AC = A0 = A = fω 2 Ω, ω 2
/ Ag
A[A = Ω
A\A = ?
(A0 ) 0 = A
(A [ B ) 0 = A0 \ B0
(A \ B)0 = A0 [ öB0

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 6/11

 SAB 101 Olasılık
Sınıf
F.Tank

Tanım (Sınıf) 1 Rastgelelik

2. Modelleme
Ω nın alt kümelerinden oluşan bir kümeye sınıf denir
3. Kümeler Cebiri
Küme işlemleri

4. Sınıf
Örnek
5. Cebir
Ω = f1, 2, 3, 4g olmak üzere 6. Sigma Cebir
A1 = f?, f1g , f1, 4gg =) Sınıf Sigma cebirin matematiksel
A2 = f1g =) Sınıf değil özellikleri

A2 = ff1gg =) Sınıf 7. Borel Cebiri

Tanım (Kuvvet Kümesi)

Ω 6= ? olmak üzere
P ( Ω ) = fA : A Ωg
ile verilen P (Ω) sınıfına Ω ’nın kuvvet kümesi denir

Örnek
Ω = f1, 2, 3g olmak üzere
?, f1g, f2g, f3g, f1, 2g, f1, 3g, f2, 3g, Ω
P (Ω) = f?, f1g, f2g, f3g, f1, 2g, f1, 3g, f2, 3g, Ωg

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 7/11

 SAB 101 Olasılık
Cebir
F.Tank

Tanım (Cebir) 1 Rastgelelik

Ω 6= ? ve U Ω’da bir sınıf olmak üzere 2. Modelleme

3. Kümeler Cebiri
1 Ω2U Küme işlemleri

2 8A 2 U için A 2 U 4. Sınıf

5. Cebir
3 8A, B 2 U için A [ B 2 U
6. Sigma Cebir
şartlarını sağlayan U sınıfına Ω’da bir cebir denir. Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 8/11

 SAB 101 Olasılık
Sigma Cebir
F.Tank

Tanım (σ-Cebir) 1 Rastgelelik

Ω 6= ? ve U Ω’da bir sınıf olmak üzere 2. Modelleme

3. Kümeler Cebiri
1 Ω2U Küme işlemleri

2 8A 2 U için A 2 U 4. Sınıf

5. Cebir
3 U sınıfından alınan A1 , A2 , ... kümeleri için
6. Sigma Cebir
∞
S Sigma cebirin matematiksel
Ai 2 U özellikleri

i=1 7. Borel Cebiri

şartlarını sağlayan U sınıfına Ω’da bir σ-cebir denir.

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 9/11

 SAB 101 Olasılık
Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel özellikleri F.Tank

U Ω’da bir σ-cebir olsun. 1 Rastgelelik

2. Modelleme
a. ?2U
b. 8A, B 2 U için A [ B 2 U 3. Kümeler Cebiri
c. 8A, B 2 U için A \ B 2 U Küme işlemleri

d. 8A, B 2 U için AnB 2 U 4. Sınıf

n
S
e. 8A1 , A2 , ..., An 2 U için Ak 2 U 5. Cebir
k =1
Tn 6. Sigma Cebir
f. 8A1 , A2 , ..., An 2 U için Ak 2 U Sigma cebirin matematiksel
k =1 özellikleri
∞
T
g. U’dn oluşan her A1 , A2 , ... kuvvetleri için Ak 2 U 7. Borel Cebiri
k =1

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 10/11

 SAB 101 Olasılık
Borel Cebiri
F.Tank

Tanım 1 Rastgelelik

Ω = R olmak üzere, R üzerinde 2. Modelleme

3. Kümeler Cebiri

A = f(a, b) : a < b ve a, b 2 Rg Küme işlemleri

4. Sınıf

ile tanımlanan A sınıfı σ- cebir olmamaktadır. Bu sınıf bir borel σ-cebiri olmaktadır. 5. Cebir

6. Sigma Cebir
Sigma cebirin matematiksel
özellikleri

7. Borel Cebiri

Prof.Dr. Fatih TANK - Olasılık Ders Notları- Sayfa : 11/11