PODRĘCZNIK

SURVIVALU

NAUCZ Się SZTUKI PRZETRWANIA

OD ELITARNYCH FORMACJI CAŁEGO ŚWIATA
Peter Darman
 PSYCHOLOGIA PRZETRWANIA

Po pierwsze wytłumacz sobie, że wygody typowe dla krajów rozwiniętych nie

są niezbędne do przetrwania. Nie rozczulaj się nad sobą. Naprawdę można się
obyć bez klimatyzacji, gotowych dań i telewizji. Po wtóre uświadom sobie, że
twoje obecne niewygody będą niczym w porównaniu z krańcowymi opresjami,
w których znajdziesz się, jeśli będziesz tylko siedział, użalał się nad swym losem
i nic nie robił.
Bierna postawa jest także rezultatem życia w krajach rozwiniętych. Jednym
z efektów życia w zbiurokratyzowanych państwach jest to, że jednostka nie mu­
si podejmować decyzji na śmierć i życie. Podejmowanie decyzji przez jednostkę
zredukowano do spraw doczesnych i banalnych. Inicjatywa jest tłumiona i więk­
szość ludzi zajmuje postawę bierną, prawie jak owce w stadzie. Jednakże w sy­
tuacji walki o przeżycie możesz być zdany tylko na własne siły. Wiąże się to z ko­
niecznością podejmowania ważnych decyzji. Jeśli wyda ci się to przerażające,
pamiętaj, że niepodejmowanie żadnych działań doprowadzi cię prawdopodob­
nie do śmierci. Przecież możesz przejąć kontrolę nad sytuacją i żyć. Co wolisz?
NIECZEKAJBIERNIENAŚMIERĆ,ZMOBILIZUJSIĘIDZIAŁAJ!

POKONAJ NIEPRZYJACIÓŁ PRZETRWANIA

Istnieją także inni wrogowie przetrwania, o bardziej fizycznym charakterze; mu­
sisz być ich świadom, aby podjąć skuteczne przeciwdziałania.
BÓL: ból jest sposobem, w jaki twoje ciało sygnalizuje ci, że dzieje się coś złego.
Jest on nieprzyjemny i może osłabić wolę przeżycia. Jednakże znacznie łatwiej
jest go wytrzymać, jeśli rozumie się jego źródło oraz istotę, uznaje się go za coś,
co można wytrzymać i koncentruje się na innych zadaniach. Pamiętaj: ból będzie
odczuwany dotkliwiej, jeśli nie będziesz robił nic, tylko leżał i myślał o nim.
ZIMNO: spowalnia przepływ krwi i powoduje senność. Ponadto przytępia
sprawność umysłową. Jest to niebezpieczne, powinieneś bezzwłocznie poszu­
kać sobie schronienia i rozniecić ogień.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

PRZYMIOTY OSOBISTE MAJĄ PODSTAWOWE
ZNACZENIE DLA PRZETRWANIA
Armia USA w oparciu o długoletnie doświadczenie wie, co
jest potrzebne człowiekowi, aby przetrwał sytuację stano-
wiqcq zagrożenie życia. Czy wiesz czego to wymaga?
■ Zdolności do koncentracji umysłowej.
■ Zdolności do improwizowania.
■ Wiary we własne siły.
■ Umiejętności przystosowywania się do sytuacji.
■ Zdolności do zachowania spokoju.
■ Zdolności do trwania w optymiźmie przy jednoczesnym byciu przygo­
towanym na najgorsze.
■ Zdolności do rozumienia własnych lęków i zmartwień i do radzenia sobie
z nimi oraz przezwyciężania ich.

9
INFORMACJE PODSTAWOWE

PRAGNIENIE: podobnie jak głód może powodować otępienie. Jest ważne, aby
stale zaopatrywać organizm w wodę. Jeśli wody brakuje, należy ograniczyć spo­
żywanie pokarmów; organizm zużywa wodę do usuwania niewykorzystanych
części pokarmu.
GŁÓD: może spowodować spadek wagi, osłabienie, zawroty głowy i mroczki
w oczach, spowolnienie tętna, wzrost wrażliwości na chłód i zwiększone pra­
gnienie. Oczywiście można mu przeciwdziałać przez jedzenie.
ZMĘCZENIE: może być przyczyną zapadnięcia w letarg. Mamy stan psychiczny
spowodowany poczuciem beznadziejności, brakiem wyznaczonego celu i nudą
może doprowadzić do letargu. Ważne jest, aby osoba walcząca o przetrwanie za­
żywała dostatecznego odpoczynku.
NUDA: może doprowadzić do zobojętnienia, uczucia napięcia i depresji (zwłasz­
cza przy braku nadziei na ratunek). Aby przezwyciężyć nudę, musisz stale my­
śleć o swym najważniejszym celu - przeżyciu i analizować, w jaki sposób podej­
mowane przez ciebie zadania pasują do ogólnego planu przetrwania.
SAMOTNOŚĆ: przebywanie z dala od ludzi może naturalnie spowodować po­
czucie samotności, doprowadzające z kolei do poczucia beznadziejności i rozpa­
czy. Można je pokonać poprzez stałe zajmowanie się różnymi rzeczami i dążenie
do większej samowystarczalności.
FRUSTRACJA: możńajej przeciwdziałać poprzez ukierunkowanie swej energii
na pozytywne i możliwe do osiągnięcia cele. Zrealizuj do końca łatwiejsze zada­
nia przed przystąpieniem do bardziej wymagających. Ponadto musisz zaakcep­
tować sytuację, w której się znalazłeś i zachowywać się stosownie do niej. Nie
stawiaj sobie celów niemożliwych do osiągnięcia. Zamiast siedzieć i martwić się
- staraj się być zajęty przez cały czas.

NIE WPADAJ W PANIKĘ

Jeśli właśnie uszedłeś z życiem z katastrofy samolotu lub statku albo wypadku
samochodowego, twój umysł będzie znajdował się w stanie dezorientacji. Mo­
żesz być ranny, wokół ciebie mogą znajdować się ranne lub martwe ofiary. Na­
wet jeśli dolega ci ból i jesteś przerażony, staraj się zrobić dwie rzeczy:
□ Oddal się poza bezpośrednie sąsiedztwo wraku i niebezpieczeństwo dozna­
nia oparzeń lub innych obrażeń na skutek wybuchu lub pożaru.
□ Z chwilą kiedy znalazłeś się poza zasięgiem zagrożenia, pozostań na miejscu.
Najgorszą rzeczą, jaką mógłbyś zrobić, byłoby błąkanie się na oślep po nie­
znanym terenie, zwłaszcza gdy jest ciemno. Można w ten sposób jedynie za­
błądzić i narazić się na poważne obrażenia. Zamiast tego usiądź, nie podda­
waj się panice i staraj się jak najspokojniej przeanalizować sytuację, w jakiej
się znalazłeś.
JEŚLIZDOŁASZZACHOWAĆSPOKÓJ,PRZYNIESIETOPÓŹNIEJKORZYŚCI.

OCENA SYTUACJI NADZWYCZAJNYCH

Kiedy już wydostaniesz się poza strefę zagrożenia, musisz zrobić szereg rzeczy.
Pamiętaj o tych punktach, może ci się to bardzo przydać:
□ Znajdź jakieś zaciszne miejsce, w którym możesz usiąść i zastanowić się.
□ Dokonaj oceny swego otoczenia. Każde środowisko na świecie ma swój rytm
i cechy charakterystyczne. Rozpoznaj to, w którym się znalazłeś.
□ Oceń swój stan fizyczny: czy odniosłeś jakieś rany, czy potrzebna jest ci dodat­
kowa odzież, żywność lub woda?

10
 PSYCHOLOGIA PRZETRWANIA

D Oceń sprzęt, który możesz mieć. Czy masz coś, co jest przydatne i w jakim to
jest stanie?
□ Nie działaj w pośpiechu, może to spowodować jedynie generalną dezorienta­
cję i niebezpieczeństwo utraty części twego wyposażenia.
PAMIĘTAJ: ZNACZNIE ŁATWIEJJEST DOKONAĆ DOKŁADNEJ OCENY SYTUACJI
PRZYŚWIETLEDZIENNYMNIŻWNOCY.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ZASADY POSTĘPOWANIA BEZPOŚREDNIO
PO KATASTROFIE LOTNICZEJ
Brytyjskie oddziały Special Air Service zalecajq następują­
cą procedurę postępowania bezpośrednio po katastrofie
lotniczej:
■ Nie opuszczaj od razu miejsca katastrofy, chyba że jesteś w niebezpie­
czeństwie.
■ Bezzwłocznie zajmij się rannymi.
■ Oddziel żywych od martwych.
■ Uratuj, co się tylko da z rzeczy takich, jak wyposażenie, żywność, odzież
i woda.
■ Zapamiętaj miejsce, w którym się znalazłeś.
■ NIE wędruj w nocy, jeśli nie jest to bezwzględnie konieczne.

FORMUŁOWANIE WŁASNEGO PLANU PRZETRWANIA

Musisz teraz obmyśleć plan twego osobistego przetrwania. Dobre planowanie
i przygotowanie umożliwia osobie walczącej o przetrwanie pokonanie przeciw­
ności i niebezpieczeństw oraz utrzyma ją przy życiu.
Przy opracowywaniu swojego planu przetrwania pamiętaj, że jeśli uczestni­
czysz w katastrofie lotniczej lub morskiej, to prawdopodobnie bezpośrednio
przed samą katastrofą została podana twoja pozycja. Zatem służby ratownicze
będą znać przybliżone położenie wszystkich rozbitków i jeśli zostały one zaalar­
mowane, grupy ratownicze wyruszą prawie na pewno w drogę. Musisz jednak
nadal podejmować pewne decyzje. Nie możesz po prostu siedzieć i czekać na ra­
tunek; aby utrzymać się przy życiu polegaj na sobie, a nie na innych ludziach.
Dla wielu osób podejmowanie decyzji jest niezwykle trudne, jednakże ty musisz
przejąć kontrolę nad sytuacją.
Demonstrowanie spokoju i ufności we własne siły w sposób naturalny wzbu­
dzi zaufanie i chęć do współpracy u innych, co znacznie ułatwi realizację planu
- ludzie podążają za przywódcami.

Ocena sytuacji jest najważniejsza przy opracowywaniu planu przetrwania. Mu­

sisz być tak obiektywny, jak to jest tylko możliwe i rozważyć wszystkie pozytyw­
ne oraz negatywne aspekty sytuacji, w której się znajdujesz. Jeśli znalazłeś się np.
w warunkach arktycznych, to skrajnie niskie temperatury będą stanowić oczywi­
ste niebezpieczeństwo, natomiast będziesz miał pod dostatkiem wody w postaci
śniegu i lodu. W tropikach będziesz miał dobre źródła pożywienia, natomiast
niebezpieczne będzie gorąco i wilgoć.

11
 NFORMACJE PODSTAWOWE

Głównymi priorytetami w sytuacji walki o przetrwanie są schronienie, ogień

i woda. Jeśli masz pod dostatkiem wody i opału na ogień, tj. drewna, będziesz
miał także dostęp do materiału na budowę schronienia. Jeśli tak właśnie jest, to
dysponujesz wszystkimi trzema najbardziej potrzebnymi rzeczami i na razie po­
winieneś pozostać tam, gdzie jesteś.
Raz jeszcze należy podkreślić, jak ważne jest przemyślenie każdego aspektu
sytuacji, w jakiej się znalazłeś. Na przykład, jeśli uczestniczysz w katastrofie lot­
niczej, możesz być w stanie odzyskać materiały z wraku samolotu (upewniając
się starannie przed zapuszczeniem się w szczątki samolotu, czy nie grozi niebez­
pieczeństwo pożaru lub wybuchów). Gumowa gąbka z foteli stanowi doskona­
łą rozpałkę lub ochronę stóp przed chłodem. Jeśli w samolocie znajdował się
akumulator, można go wykorzystać do rozpalania ognia. Ponadto opony samo­
lotowe doskonale nadają się do nadawania sygnałów dymnych (gęsty czarny
dym jest widoczny z dużej odległości). Oddalając się od samolotu bezpośrednio
po wypadku pozbawiłbyś się możliwości wykorzystania wszystkich tych przy­
datnych części wyposażenia.

Wędrować czy pozostać na miejscu - jest to często trudna decyzja w sytuacji

walki o przetrwanie. Za pozostaniem przemawiają bardzo ważne względy. Po
pierwsze, jak już wspomniano, służby ratownicze będą w przybliżeniu znać two­
ją pozycję i będą cię poszukiwać. Po wtóre, wędrówka oznacza spalanie mnó­
stwa kalorii, będziesz narażony na działanie czynników atmosferycznych (co
może być dotkliwe), możesz nie być w stanie zorganizować stałego, skuteczne­
go systemu sygnalizacji (twoje morale podupadnie, jeśli będziesz widział samo­
lot nie mając żadnej możliwości zwrócenia na siebie uwagi jego załogi) i ryzyku­
jesz dosłownie zawędrowanie się na śmierć. Jeśli jednak z jakichkolwiek powo­
dów postanowisz wędrować, powinieneś opracować plan składający się z nastę­
pujących elementów:
□ Kierunek wędrówki.
□ Metoda utrzymywania się na wyznaczonym kursie.
□ Liczba kilometrów do przebycia każdego dnia.
□ Metoda sygnalizacji.
Pamiętaj, że musisz zaplanować na koniec każdego dnia wystarczająco dużo cza­
su na rozbicie obozu i przygotowanie systemu sygnalizacyjnego na wypadek po­
jawienia się samolotu.
Jeśli zdecydujesz się pozostać na miejscu, wówczas twój plan musi obejmo­
wać następujące elementy, według stopnia ich ważności:
□ Przygotowanie systemu sygnalizacji.
□ Usytuowanie i rodzaj twojego stałego obozowiska.
□ Wyznaczenie źródła wody.
□ Określenie z czego będzie składała się twoja dieta.
Jest rzeczą niezmiernie ważną, aby najpierw przygotować system sygnalizacji,
ponieważ samolot poszukujący może przelecieć nad miejscem, w którym się
znajdujesz w każdej chwili i musisz być do tego przygotowany. Z tego względu
dobrze jest rozbić obóz w pobliżu systemu sygnalizacji.
Potrzebujesz teraz jedynie umiejętności z zakresu sztuki przeżycia i medycy­
ny, a także wiedzy, która pozwoli ci przeżyć i w końcu powrócić do cywilizacji;
wszystko to znajdziesz w komplecie w następnych rozdziałach.

12
I JAKA .
ODZIEZ?
Poszukiwacze przygód potrzebują odzieży, która
wytrzyma wysokie wymagania nieprzyjaznej pogody
. i terenu. Oto zasady, których należy przestrzegać

przy wybieraniu odzieży na wędrówkę z plecakiem

przez odludzia. Przede wszystkim: w przypadku
odzieży należy unikać kompromisów.

Jeśli właśnie uszedłeś z życiem z katastrofy lotniczej lub podobnego wypadku,

jest wielce prawdopodobne, że jesteś ubrany w lekkie, wygodne rzeczy, całko­
wicie nieodpowiednie do walki o przetrwanie. W takim przypadku musisz im­
prowizować (patrz rozdział “Improwizowana odzieży, narzędzia i broń” s. 96).
Natomiast jeśli jesteś turystą wędrującym z plecakiem, to powinieneś być sto­
sowniej ubrany i wyposażony, aby poradzić sobie w sytuacji wałki o przetrwa­
nie, a wtedy naprawdę nic nie wytłumaczy używania taniej odzieży o marnej ja­
kości oraz takiegoż wyposażenia.
Obecnie, ze względu na gwałtowny wzrost zainteresowania różnymi sposoba­
mi spędzania wolnego czasu pod gołym niebem, istnieje oszołamiająca rozma­
itość odzieży dla wędrowców z plecakiem; nie mniejsza jest rozpiętość jej jako­
ści i cen. Nie jest tu możliwe szczegółowe omówienie asortymentu aktualnie do­
stępnej odzieży. Można jednak przedstawić kilka podstawowych wskazówek
umożliwiających dokonanie rozsądnego wyboru przy zaopatrywaniu się w taką
właśnie odzież.

JAK WYBIERAĆ SURVIVALOWĄ ODZIEŻ?

Przede wszystkim trzeba wybierać odzież odpowiednią dla danego zastoso­
wania. Na przykład strój odpowiedni na popołudniowy spacer w klimacie
umiarkowanym nie nadaje się do trudnych warunków napotykanych na ob­
szarach arktycznych, tropikalnych czy na pustyni. NIE LEKCEWAŻ SPRAWY
ODZIEŻY- BĘDZIE TO TWOJA GŁÓWNA OCHRONA PRZED ZIMNEM, WIL­
GOCIĄIWIATREM.
Skąd jednak wiedzieć, w co się ubrać? Po prostu - przeczytaj tę książkę, prze­
brnij przez obszerny asortyment katalogów z towarami dla miłośników wędró­
wek, odwiedź wystawy sprzętu kampingowego, zajrzyj do sklepów specjali­
stycznych i przedyskutuj swe wymagania z ich personelem, który posiada boga­
tą wiedzę na temat tego wyposażenia. Krótko mówiąc, podobnie jak wszystkie
jednostki oddziałów specjalnych, dokonaj szczegółowej analizy, zanim za­
czniesz realizować swój plan. Dzięki temu nie będziesz miał okazji przekonać się
 NFORMACJE PODSTAWOWE

w bolesny sposób, że zakupiona przez ciebie odzież nie nadaje się zupełnie na
wyprawę, na którą właśnie wyruszyłeś. Odrobina wcześniejszego planowania
opłaci się sowicie.

Gore-tex jest doskonałym materiałem na odzież do spędzania czasu pod gołym

niebem. Jest to tkanina, która “oddycha” umożliwiając wydostawanie się wilgo­
ci z potu, ale nie wpuszczając wody. Uzyskuje się to dzięki użyciu mikroporowa-
tych membran Gore-tex, posiadających 1,4 miliarda porów na 1 cm2. Pory te są
20.000 razy mniejsze od kropelki wody a jednocześnie 700 razy większe od czą­
steczki pary wodnej. Zapobiega to przenikaniu wiatru i wody, natomiast prze­
puszcza na zewnątrz wilgoć z potu. Odzież z Gore-texu nie jest tania, ale ile jest
warte dla ciebie twoje życie?

Zasada cebulki zapewnia maksymalną ochronę i wszechstronność we wszyst­

kich typach klimatu. Zasada ta jest bardzo prosta: najlepszą izolacją jest warstwa
uwięzionego powietrza, a najlepszym sposobem jej utworzenia jest uwięzienie
powietrza pomiędzy warstwami odzieży. Im więcej warstw masz na sobie, tym
lepszy efekt izolacyjny. Regulacja temperatury jest bardzo prosta: w zależności
od tego, co chcemy uzyskać, należy tylko dokładać lub ujmować warstw.
Pamiętaj, że przegrzanie może przysparzać nie mniej problemów niż chłód. Jeśli
pocisz się na chłodzie, twoja zawilgocona od potu odzież działa jak dobry prze­
wodnik ciepła, oddając je otoczeniu. Ważne jest, aby temu zapobiec. Oto war­
stwy, które powinieneś mieć na sobie:
□ Najbliżej skóry trzeba nosić bieliznę ocieplającą, np. kalesony, podkoszulek.
□ Na to trzeba założyć koszulę z tkaniny wełnianej lub z domieszką wełny.
□ Następna warstwa to sweter lub kurtka z wełny lub sztucznego włókna (lep­
sze jest to ostatnie, bo lepiej chroni przed zimnem i wiatrem).
□ Następnie kurtka puchowa lub ocieplana włóknem sztucznym holofil; puchu
nie zaleca się, ponieważ w stanie zawilgoconym traci on właściwości termo­
izolacyjne.
□ Ostatnia warstwa musi być wodoodporna i nieprzenikalna dla wiatru.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

OGÓLNE ZASADY UBIERANIA SIĘ
Piloci USAF, chronieni jedynie przez swój kombinezon
lotniczy, radzq:
■ Utrzymuj odzież w czystości.
■ Unikaj przegrzania.
■ Noś odzież luźną w kilku warstwach.
■ Dbaj o to, aby odzież była sucha.
■ Sprawdzaj odzież, aby wykryć jej wady użytkowe.
■ Dbaj, aby odzież była zawsze naprawiona.
 JAKA ODZIEŻ

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

JAK DBAĆ O SWOJE OBUWIE?
Ponieważ wszędzie muszq przemieszczać się na piechotę,
często na znaczne odległości, brytyjscy Royal Marines
wypróbowali i przetestowali zasady dbałości o buty.
■ Mokre buty wypchaj gazetami i susz je w przewiewnym miejscu
w umiarkowanej temperaturze, aby uchronić skórę oa stwardnienia i po­
pękania.
■ W zimie smaruj sznurowadła silikonem lub woskiem, aby zapobiec ich
zamarznięciu, gdy zamokng.
■ Rozmiar butów powinien umożliwiać noszenie ich na dwóch lub trzech
parach skarpetek.
■ Zbyt ciasne skarpety utrudniają krążenie krwi i zmniejszają warstwę cie­
płego powietrza znajdującą się między nimi, co może doprowadzić do
odmrożenia stóp.
■ Zawsze miej ze sobą zapasową parę skarpetek.
■ W przypadku zamoczenia stóp zmień skarpetki jak najszybciej.
Należy także jak najdokładniej wysuszyć mokre buty.

OBUWIE
Do wszelkich działań pod gołym niebem najlepiej jest wyposażyć się w parę wy­
sokich butów wodoodpornych. NIE należy nosić obuwia typu adidas; nie chro­
ni ono przed chłodem i wilgocią. Najlepsze buty to “pionierki” z elastyczną po­
deszwą i głębokim protektorem.
O buty trzeba starannie dbać. Dobrze jest też zawsze mieć ze sobą zapasową pa­
rę sznurowadeł. Wierzchy butów należy utrzymywać w stanie miękkości i odpor­
ności na wodę przy użyciu pasty lub wosku i zawsze sprawdzać je przed użyciem
pod kątem pękniętych uszczelek, zerwanych ściegów, pęknięć skóry, startych ze­
lówek, czy urwanych haków do sznurowania. Pamiętaj, że buty odwdzięczą się ci
za twą dbałość i nie ma żadnego powodu, dla którego nie miałyby służyć ci nawet
przez 10 lat. Wielu turystów pieszych zakłada nylonowe ochraniacze na buty przy
przechodzeniu przez mokrą trawę itp., aby uchronić je przed zamoknięciem.
Skarpetki są równie ważne i większość osób wędrujących z plecakiem zakła­
da dwie pary skarpet dla wygody i uniknięcia pęcherzy. Nie jest ważne, czy no­
sisz jedną parę cienkich i jedną parę grubych skarpetek lub dwie pary cienkich,
czy też dwie pary grubych - jest to twoja sprawa. Musisz jednak sam dobrać so­
bie kombinację, która odpowiada ci najbardziej, zanim wybierzesz się na jaką­
kolwiek poważniejszą wędrówkę.

SPODNIE
Do zajęć pod gołym niebem zaleca się spodnie chroniące przed wiatrem, jednak
muszą one być lekkie i szybkoschnące. Najlepsze są tkaniny typu gabardyna lub
z mieszanki terylen-bawełna. Spodnie niektórych firm, np. Rohan, są dopasowa­
ne, lekkie i schną bardzo szybko, nawet po namoczeniu w wodzie. Ponadto ma­
ją one pięć kieszeni zamykanych na zamki błyskawiczne, nadających się dosko­
nale do bezpiecznego noszenia różnych rzeczy.

15
 NFORMACJE PODSTAWOWE

SPODNIE WODOODPORNE
Zakłada się je na normalne spodnie. Powinny mieć one nogawki o dostatecznej
szerokości lub z bocznym rozcięciem zamykanym na suwak, żeby umożliwić za­
kładanie ich na buty. Należy zwrócić uwagę, aby spodnie takie nie były zbyt cia­
sno dopasowane; w przeciwnym razie nogi zaczynają się szybko pocić.

KURTKI
Kurtka stanowi zewnętrzną ochronę i jako taka musi być wiatro- oraz wodood­
porna. Najlepsza jest kurtka z krytym zamkiem błyskawicznym, który chroni
przed przenikaniem wiatru i wilgoci do wewnątrz; ponadto zakładka kryjąca za­
mek może go zastąpić w przypadku uszkodzenia (zwykle zakładki takie są mo­
cowane paskami rzepów).
Kurtka powinna mieć głęboki kaptur mogący pomieścić czapkę, osłaniający
dolną część twarzy i usztywniony drutem (sznurki do zaciągania kaptura z blo­
kadą w położeniu zaciągniętym są lepsze od innych zapięć, zwłaszcza gdy nosi
się rękawice).
Rękawy powinny sięgać do końca dłoni i powinny być ściągane na końcach.
Przy tym muszą być na tyle obszerne, aby pomieścić kilka warstw odzieży
i umożliwić przepływ powietrza przy ciepłej pogodzie. Liczba kieszeni to spra­
wa indywidualnych upodobań, trzeba jednak wybierać kurtki, które mają co naj­
mniej dwie kieszenie zewnętrzne z klapkami i jedną wewnętrzną, w której moż­
na nosić mapę. Kurtka powinna sięgać do kolan i mieć linki ściągające w pasie
oraz w dolnej krawędzi.
Kolor jest sprawą gustu. Niektórzy lubią styl militarny w kolorze oliwkowozie-
lonym lub we wzory maskujące. Jednak pomimo, że milsze dla oka mogą być
barwy wtapiające się w otoczenie, pamiętaj, że w sytuacji nadzwyczajnej patro­
lom ratowniczym może być trudniej dostrzec cię w takim stroju. Natomiast ja­
skrawe barwy wyróżniają się i przyciągają uwagę, co jest bardzo pożądane w sy­
tuacjach walki o przetrwanie.
Kurtka jest jednym z najważniejszych elementów stroju, jeśli nie najważniej­
szym. Nie idź na żadne kompromisy przy jej kupowaniu.
PŁACĄC NIEWIELE WIĘCEJ MOŻESZ KUPIĆ DOBRĄ KURTKĘ Z GORE-TEKU,
KTÓRASTARCZYCINADŁUGIELATAIMOŻEOCALIĆTWEŻYCIE.

RĘKAWICZKI
Na rynku jest bardzo duży wybór rękawiczek wełnianych i narciarskich. Najlep­
sze pod względem utrzymywania ciepła są rękawiczki z jednym palcem, jednak
nie chronią one całkowicie przed marznięciem palców. Dlatego dobrze jest no­
sić pod nimi parę cienkich rękawiczek.

NAKRYCIE GŁOWY
Ocenia się, że w pewnych warunkach od 40 do 50% utraty ciepła ciała może na­
stępować poprzez głowę. Dlatego używanie odpowiedniego nakrycia głowy jest
tak ważne (nakrycie głowy może także chronić przed gorącem w upały). Dowol­
nego rodzaju czapka wełniana lub kominiarka pomoże ci uchronić się przed
utratą ciepła, chociaż oczywiście nie jest wodoodporna.

16
 CO ZABRAĆ
ZE SOBĄ?
W walce o przetrwanie kilka najważniejszych ele­
mentów wyposażenia może decydować o życiu lub
śmierci. Zatem wszyscy podróżnicy powinni przewi­
dywać wszelkie sytuacje niosące zagrożenie dla ży­
cia, w jakich mogą się znaleźć i zabierać ze sobą wy­
posażenie, które pomoże je przezwyciężać.

Prosta zasada brzmi: nie noś ze sobą bezużytecznego balastu. Nikomu nie przyj­
dzie na myśl, aby nosić cegły czy inne bezużyteczne ciężary w swym plecaku.
Jednak jeśli masz namiot, który jest zupełnie nieprzydatny w terenie, w jakim się
znajdujesz, w efekcie dźwigasz ze sobą niepotrzebny balast. Po co nosić ze sobą
nieporęczne konserwy, jeśli można mieć lekkie opakowania z pożywną żywno­
ścią odwodnioną? Potrzebujesz tylko tych rzeczy, które ci się przydadzą, a nie
tych, które będą ci zawadą.

PUSZKA SURVIVALOWA
Puszka survivalowa (rys. 1) może być jedną z najbardziej przydatnych części wy­
posażenia. Jeśli masz zawsze pod ręką wymienione niżej rzeczy, twoje szanse
przeżycia BEZ WZGLĘDU NA TEREN W JAKIM SIĘ ZNALAZŁEŚ, zwiększą się
znacznie. Te elementy wyposażenia nie są kosztowne czy trudne w posługiwa­
niu się nimi i można je zmieścić w zwykłym blaszanym pudełku po tytoniu.
Przyzwyczaj się do noszenia tej puszki ze sobą przez cały czas (z łatwością mie­
ści się ona w większości kieszeni kurtek) i regularnie sprawdzaj, czy jej zawar­
tość nie uległa niekorzystnym przemianom (zwłaszcza zapałki i tabletki). Opakuj
jej zawartość w watę - zapobiegnie to grzechotaniu, a przy tym watę można wy­
korzystać do rozniecania ognia.
Twoja puszka survivalowa (A) powinna zawierać następujące rzeczy: zapałki
(B) - do użycia jedynie wtedy, gdy zawiodą improwizowane metody roznieca­
nia ognia; świecę (C) - stanowiącą źródło światła i przydatną do rozniecania
ognia (świecę łojową można nawet zjeść w sytuacji nadzwyczajnej); krzesiwo
(D) - upewnij się, czy jest to obrobione krzesiwo z tarnikiem w kształcie piły -
taka kombinacja rozpaliła już setki ognisk i będzie nadal działała długo po tym,
jak już zużyjesz swoje zapałki; przybornik do szycia (E) - przydatny do naprawy
odzieży oraz innych materiałów; tabletki do odkażania wody (F) - przydatne,
gdy źródła zaopatrzenia w wodę są podejrzane, a nie ma możliwości jej przego­
towania; kompas (G) - mały okrągły kompas wypełniony cieczą jest najlepszy,

17
INFORMACJE PODSTAWOWE

18
 CO ZABRAĆ ZE SOBĄ

trzeba jednak sprawdzać go regularnie, czy nie przecieka; lusterka (H) - mogą słu­
żyć do sygnalizowania; agrafki (I) - przydatne do spinania części odzieży i do wy­
konania improwizowanych wędek; haczyki i żyłka wędkarska 0) - zestaw węd­
karski powinien także zawierać nacięte śruciny ołowiane; żyłki powinno być jak
najwięcej - można jej także użyć do chwytania ptaków (patrz rozdział “Żywność”
s. 53); piłka drutowa (K) - może posłużyć do ścinania nawet dużych drzew (nale­
ży ją nasmarować dla ochrony przed korozją); duża torba plastikowa (L) - może
się przydać do noszenia wody oraz do uzyskiwania wody przez destylację lub z ro­
ślin; nadmanganian potasu (M) - o wielu zastosowaniach (np. po zmieszaniu
z wodą, jako środek antyseptyczny i przeciwgrzybiczy); dait na sidła (N) - najlep­
szy jest tu drut mosiężny, który można wielokrotnie używać do robienia sideł.

TORBA SURVIVALOWA
Przydatne jest także sporządzenie innego, większego zestawu survivalowego,
mieszczącego się w niewielkiej torbie, który można przewozić w samochodzie
lub nosić ze sobą na wyprawach. Podob­
nie jak w przypadku puszki survivalowej
trzeba wyrobić w sobie nawyk noszenia
go zawsze ze sobą i sprawdzania zawarto­ IJ W A <i A
ści, czy jego stan nie uległ uszkodzeniu Nie oszczędzaj na jakości w odniesieniu do
lub przeterminowaniu. elementów twojego zestawu survivalowego,
W torbie powinny znajdować się nastę­ bo stawkę jest twoje życie. Ponadto nie
pujące rzeczy: przybornik do szycia, kom­ ograniczaj się tylko do przygotowania zesta­
binerki z przecinakiem drutu, nić denty­ wów survivalowych, aby potem o nich zapo­
mnieć. Sprawdzaj je regularnie, aby wykryć
styczna (do szycia), nóż składany, piła
wszelkie oznaki pogorszenia się stanu
drutowa, łopata do śniegu, tkanina sygna­ składników.
lizacyjna (co najmniej metr na metr), ha­
czyki wędkarskie, muszki, ciężarki i żyłka,
trzy duże agrafki, 45 m linki nylonowej, hak do podbierania ryb, multiwitamina,
tabletki proteinowe, duża tabliczka czekolady, jajka w proszku, mleko w prosz­
ku, pilnik, niezbędnik stołowy, trzy płachty folii termoizolacyjnej, kompas, lu­
sterko sygnałowe, cztery świece, miniaturowa latarka, zapasowa bateria, zapaso­
wa żarówka, suche paliwo do rozniecania ognia, zapałki sztormowe, zapalnicz­
ka gazowa, krzesiwo, środek odstraszający owady, 12 sideł, szpulka drutu na si­
dła, otwieracz do konserw, kubek plastikowy, tabletki do odkażania wody, pro­
ca z amunicją, osełka, gwizdek, mydło, dwie pomarańczowe sygnalizacyjne
świece dymne, 70 m szpagatu nylonowego, 70 m sznurka nylonowego, para rę­
kawic roboczych, menażka i pułapka na myszy.

NAMIOTY
Przenośne schronienie jest podstawowym elementem każdego zestawu wyposa­
żenia do przebywania pod gołym niebem. Podobnie jak w przypadku odzieży
można tu wybierać z ogromnego asortymentu, od ultralekkich modeli alpini­
stycznych i arktycznych do tanich i zabawnych typów przeznaczonych na letnią
pogodę. W celu wybrania namiotu dostosowanego do twoich konkretnych po­
trzeb należy zbierać broszury i magazyny oraz odwiedzać wystawy i sklepy ze
sprzętem sportowym, gdzie są one wystawione. Większość z nowoczesnych na­
miotów nie jest ciężka, a więc jeśli waga nie jest dla ciebie najważniejsza, zdecy­
duj się na namiot o obszernym wnętrzu.

19
INFORMACJE PODSTAWOWE

Worki biwakowe, które w ostatnich latach stały się popularne, są przenośnymi

schronieniami, wodoodpornymi futerałami na śpiwór. Niektóre z nich mają pa-
łąki, przekształcające je w niski mini-namiot tunelowy. Na pewno nie można
w nich gotować, ale są one wodo- i wiatroodporne, a przy tym bardzo lekkie -
ważą jedynie około 0,5 kg. Ponadto nie ulegają one zaparowaniu od wewnątrz,
ponieważ są wykonane z materiału “oddychającego”, dzięki czemu twój śpiwór
pozostaje suchy.

Namioty ze stelażem. Namioty w kształcie kopuły odznaczają się bardzo ob­

szernym wnętrzem. Poza tym w wielu z nich jest dość miejsca pomiędzy tropi­
kiem a namiotem właściwym na przechowywanie wyposażenia lub przyrządza­
nie posiłków. Jeśli namiot ma dwa wyjścia, to można wykorzystać przestrzeń
pod tropikiem na jedno i drugie, unikając bałaganu we wnętrzu namiotu właści­
wego. Inną zaletą, która może przesądzić o wyborze danego typu namiotu, jest
możliwość zapinania w wyjściu na zamek błyskawiczny siatki przeciwko koma­
rom, co jest istnym błogosławieństwem, zwłaszcza gdy obozujemy nad wodą.

ZAPASOWA ODZIEŻ
Sprawa ta ma dwa aspekty. Po pierwsze: odzież survivalowa, którą wozi się ze
sobą w samochodzie lub podczas podróży samolotem, kiedy jesteś ubrany
w lekką odzież codzienną. Po wtóre: zapasowa odzież, którą nosisz w plecaku
podczas wyprawy.
W pierwszym przypadku należy mieć ze sobą te elementy stroju, które zosta­
ły wymienione w poprzednim rozdziale “Jaka odzież” (s. 14) . W drugim przy­
padku tymi elementami odzieży powinny być zapasowe skarpetki, bielizna, ko­
szule i kalesony, tj. części odzieży mające kontakt ze skórą i wchłaniające pot,
a tym samym ulegające zabrudzeniu i zużyciu. Odzież zewnętrzna, w tym także
buty, powinna wystarczyć na lata, jeśli jest dobrej jakości i jeśli dba się o nią na­
leżycie, a zatem noszenie ze sobą jej zapasowych sztuk jest raczej marnowaniem
miejsca i wagi (chociaż należy nosić ze sobą takie rzeczy jak pastę do butów czy
impregnat do namiotu i kurtki). Nie zapominaj o zapasowych sznurowadłach.

SPRZĘT DO GOTOWANIA POSIŁKÓW

Do wyboru jest mnóstwo kuchenek turystycznych, ale wybór ten powinien być
podporządkowany kilku bardzo ważnym zasadom:
□ jak najmiejsza waga.
□ Nie kupuj kuchenki, która ma diiżo dodatkowych elementów - w warunkach
polowych odłączają się one łatwo i giną.
□ Tak jak i w przypadku pozostałego wyposażenia musisz dobrać kuchenkę do­
stosowaną do swoich potrzeb pamiętając przy tym, aby jej waga zawierała się
w przedziale 500-700 g. Równie szeroki jest wybór paliwa do kuchenek: pro­
pan-butan,‘denaturat, nafta i benzyna.
Jeśli jednak zamierzasz gotować w zamkniętych pomieszczeniach, pamiętaj
o następujących rzeczach:
□ Kuchenki naftowe powinno się napełniać paliwem, gdy są zimne. Przy goto­
waniu na nich należy wietrzyć namiot, aby zapobiec gromadzeniu się trują­
cych spalin.

20
 CO ZABRAĆ ZE SOBĄ

□ Gaz może zamarznąć w niskich temperaturach.

□ Etylina jest niebezpieczna dla zdrowia, gdy korzysta się z prymusów w namio­
cie.
□ Nie wolno nigdy palić w namiocie kostek heksaminy.

Naczynia do gotowania. Dostępny jest duży wybór, poczynając od wszędobyl­

skich menażek aluminiowych, aż po zestawy naczyń do gotowania ze stali nie­
rdzewnej. Te ostatnie zwykle występują w kompletach złożonych z czterech,
pięciu sztuk wkładanych jedna w drugą i tworzących bardzo zwarty zespół, co

21
 NFORMACJE PODSTAWOWE

pozwala oszczędzić wiele miejsca. Jednakże przed pochopnym dokonaniem za­

kupu należy zadać sobie pytanie, czy naprawdę potrzebujesz tylu naczyń do go­
towania.

Naczynia do jedzenia. Podobnie jak w przypadku naczyń do gotowania dostęp­

ny jest szeroki wybór, chociaż na pewno chcesz mieć zestaw, który jest zarówno
trwały jak i lekki. Plastik jest tu chyba najlepszy - spełnia on obydwa te wyma­
gania i nie rdzewieje.

ŻYWNOŚĆ
Ogólne wymagania dotyczące żywności dla rozbitka zostaną omówione w roz­
dziale poświęconym temu zagadnieniu. Jednakże wędrowiec z plecakiem, który
miał czas, aby przygotować się do wyprawy, nie będzie musiał prawdopodobnie
przebywać poza lądem, a zatem będzie jadł różne rodzaje żywności. Powinien
on mieć ze sobą żywność odwodnioną, która jest bogata w węglowodany, kalo­
rie, białko i jest częściowo wzbogacona w witaminy. Generalnie należy unikać
konserw, które zajmują dużo miejsca i są niewygodne. Dostępnych jest wiele ro­
dzajów żywności turystycznej w hermetycznych torebkach. Zawartość należy
tylko wsypać do gorącej wody, rozmieszać i odczekać kilka minut, aby otrzymać
gorący, pożywny posiłek.
Ponadto można kupić wiele odmian żelaznych racji żywnościowych. Są to na
ogół zwarte pakiety zawierające wysokokaloryczny posiłek, zapewniający ener­
gię na 24 godziny (może on starczyć na­
wet na dłużej, jeśli spożywa się go

PAMIĘTAJ oszczędnie i w sposób dostosowany do

twojej aktywności fizycznej).
Poniżej przedstawiono przykłady ark-
Bez względu na to, jakq żywność nosisz ze
sobą, zawsze wydziel nienaruszalną żela­ tycznych 24-godzinnych racji żywnościo­
zną rację. Nawet jeśli są to tylko rodzynki, wych wydawanych komandosom z Kró­
herbatniki, czekolada lub zagęszczona lewskiej Piechoty Morskiej. Gwarantują
żywność wysokokaloryczna - zapewni ci to one minimum 4500 kalorii dziennie, co
energię na 24 godziny. wystarcza do utrzymania wysokiego po­
ziomu aktywności fizycznej. Dają one
również pewne pojęcie o rodzajach po­
żywienia, jakie należy nosić ze sobą (pamiętaj, że posiłki mięsne, owocowe i wa­
rzywne wymagają zmieszania z gorącą wodą):
Menu A :
ŚNIADANIE - gorąca owsianka, czekolada do picia.
DRUGIE ŚNIADANIE - pasta z wołowiny, herbatniki (owocowe i zwykłe), cze­
kolada, karmelki czekoladowe, orzechy z rodzynkami, cukierki na cukrze grono­
wym.
DANIE GŁÓWNE - rosół drobiowy, wołowina granulowana, puree ziemniacza­
ne w proszku, groszek, płatki jabłkowe.
Menu B:
ŚNIADANIE - ciepła owsianka, czekolada do picia.
DRUGIE ŚNIADANIE - pasta drobiowa, herbatniki (owocowe i zwykłe), czekola­
da, karmelki czekoladowe, orzechy z rodzynkami, cukierki na cukrze gronowym.
DANIE GŁÓWNE - zupa warzywna, wołowina granulowana na ostro, ryż, gro­
szek, płatki morelowe.

22
 CO ZABRAĆ ZE SOBĄ

Menu C:
ŚNIADANIE - owsianka, czekolada do picia.
DRUGIE ŚNIADANIE - pasta drobiowa z szynką, herbatniki (owocowe i zwy­
kłe), czekolada, karmelki czekoladowe, orzechy z rodzynkami, cukierki na cu­
krze gronowym.
DANIE GŁÓWNE - zupa ogonowa, baranina granulowana, puree ziemniaczane
w proszku, groszek, płatki jabłkowe.
Menu D:
ŚNIADANIE - ciepła owsianka, czekolada do picia.
DRUGIE ŚNIADANIE - pasta szynkowa, herbatniki (owocowe i zwykłe), czeko­
lada, karmelki czekoladowe, orzechy z rodzynkami, cukierki na cukrze grono­
wym.
DANIE GŁÓWNE - zupa warzywna, kurczak granulowany, ryż, groszek, płatki
morelowe i jabłkowe.

NOŻE
Nóż jest niezmiernie ważny w sytacjach walki o przetrwanie. Może on służyć do
wielu celów, jak zdejmowanie skóry ze zwierząt, przygotowywanie owoców
i warzyw oraz cięcie gałęzi. Dlatego należy zawsze dbać o to, aby nóż był czysty
i ostry, a także o to, aby był w sposób pewny przymocowany podczas podróży.
Można wybierać spośród wielu rodzajów noży (rys. 2), ale najlepsze są noże
z pojedyńczym ostrzem i drewnianą rękojeścią.
NIGDY NIE RZUCAJ NOŻEM
WDRZEWOALBOWZIEMIĘ.
MOŻESZ GO W TEN SPOSÓB
USZKODZIĆLUBZGUBIĆ.

PLECAKI
Dostępnych jest wiele modeli
plecaków dla wędrowców -
od małych o pojemności 20 li­
trów do wielkich 100-litro-
wych. Przy zakupie plecaka
należy jednakże pamiętać
o tym, aby był on dostosowa­
ny do twoich potrzeb. Jeśli ku­
pujesz plecak 100-litrowy,
podczas gdy naprawdę po­
trzebujesz jedynie 50-litrowe-
go, rezultatem będzie praw­
dopodobnie zapełnienie du­
żego plecaka po brzegi, a tym
samym dźwiganie ze sobą
mnóstwa niepotrzebnego ba­
lastu. Pomiędzy konieczno­
ścią a nadmiarem istnieje cien­
ka granica; musisz nauczyć
się, jak ją rozpoznawać.
INFORMACJE PODSTAWOWE

W ostatnich latach nastąpi! znaczny postęp w konstrukcji plecaków i plecak ze stela­

żem w kształcie litery H został częściowo wyparty przez nowoczesne modele z anato­
micznie ukształtowanymi pasami ramieniowymi, pasem biodrowym i poduszkami lę­
dźwiowymi, na stelażach aluminiowych (rys. 3). Mimo wszystko, jeśli planujesz długą
wędrówkę ze znacznym obciążeniem, lepiej zabierz plecak ze stelażem w kształcie lite­
ry H. Jeśli zdecydujesz się na plecak o anatomicznym kształcie z wewnętrznym stelażem,
ważne jest, abyś czuł się w nim wygodnie (plecak musi być kształtem i rozmiarem do­
pasowany do pleców niosącego). O czym należy pamiętać przy kupowaniu plecaka?
□ Boczne kieszenie są przydatne do noszenia rzeczy, do których potrzebujesz łatwego
dostępu.
D Boczne komory umożliwiają równomierne rozmieszczenie ładunku w plecaku i prze­
noszenie dodatkowego wyposażenia.
□ Komora denna umożliwia podział ładunku dla zapewnienia równomiernego rozłoże­
nia obciążenia i łatwego dostępu.
□ Rozciągane klapy mogą zmieniać pojemność plecaka.
□ Podwójne ściegi, naszyte wzmocnienia i solidne nity zwiększają wytrzymałość pleca­
ka i chronią go przed uszkodzeniem.

Ładunek zrolowany w podkowę (rys. 4). Wygodne przenoszenie wyposażenia na

dużych odległościach umożliwia plecak w formie ładunku zrolowanego w podkowę.
Wykonuje się go w następujący sposób: rozłóż na ziemi kwadratową płachtę o wymia­
rach 1,5 x 1,5 m (A), ułóż wszystkie rzeczy na jednej stronie płachty, a następnie zroluj
ją wraz z tymi rzeczami w kiemnku przeciwległej krawędzi (B). Teraz ściągnij do siebie
obydwa brzegi płachty i zepnij je ze sobą. W ten sposób otrzymujesz zwarty i wygodny
pakunek, który w razie potrzeby możesz przerzucać z jednego ramienia na dmgie (C).

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

PAKOWANIE I PRZENOSZENIE ŁADUNKÓW
Żołnierze Royal Marines unikajq kontuzji kręgosłupa po­
przez przestrzeganie następujących zasad odnośnie przeno­
szenia ładunków:
■ Staraj się, aby ładunek był jak najlżejszy. Maksymalne obciążenie jednej
osoby nie powinno przekraczać 1/4 jej wagi. Oprzyj się pokusie wypełnie­
nia swego bagażu balastem, który jest zbędny.
■ Trzymaj ładunek tak wysoko, jak to jest możliwe. Wyreguluj plecak, aby ładu­
nek znajdował się blisko pleców, ale NIE utrudniał krążenia krwi w ramionach.
■ Ułóż rzeczy w plecaku w taki sposób, aby obciążenie było równomiernie
rozłożone. Sterczące narożniki puszek, końce butów i twarde przedmioty nie
mogą uwierać w plecy.
■ Zapakuj wszystkie rzeczy w torebki plastikowe (żaden plecak nie jest wodo­
odporny w 100%). Najrzadziej używane rzeczy umieść na dnie.
■ Kuchenkę i paliwo zapakuj do bocznych kieszeni wraz ze wszystkimi innymi
rzeczami, które będą potrzebne podczas marszu. Dzięki temu nie będziesz
musiał ciągle zdejmować plecaka.
■ Nie zdejmuj plecaka podczas krótkich postojów; zamiast tego wykorzystuj go
jako podparcie dla pleców, gdy leżysz lub siadaj w plecaku i opieraj się nim
o skałę lub drzewo.

24
 CO ZABRAĆ ZE SOBĄ

ŚPIWORY
Dobre śpiwory są wyłożone puchem, najlepszym materiałem izolacyjnym.
W warunkach narażenia na działanie wilgoci śpiwór puchowy należy umieścić
w osłonie wodoodpornej. Jeśli wiesz, że będziesz spał w wilgoci, powinieneś
wyposażyć się w śpiwór wyłożony włóknem Holofil. Możesz skorzystać ze śpi­
wora przeznaczonego dla wszystkich warunków pogodowych, lekkiego lecz
drogiego. Taki śpiwór składa się z właściwego śpiwora, wkładki z wełny owczej
i futerału biwakowego na śpiwór.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

APTECZKA PIERWSZEJ POMOCY ODDZIAŁÓW SAS
Apteczki SAS zawierają środki przeznaczone do udzielania
pomocy w przypadkach zakłóceń oddychania i krążenia,
krwawień, złamań i pęknięć, oparzeń, infekcji i bólów.
I Pediatryczny odciągacz śluzu. I Temblaki.
I Środek zwiększający objętość krwi. I Opatrunki do oparzeń.
I Płyn infuzyjny. I Antybiotyk w tabletkach.
I Opatrunki. I Antybiotyk w zastrzyku.
I Kleszcze do zaciskania naczyń I Środki przeciwbólowe.
krwionośnych. I Maść flamazynowa.
I Zestaw do zszywania ran. I Maści na infekcje grzybicze.
 WSKAZÓWKI
DLA WYPRAW
ZAGRANICZNYCH
Podróżowanie za granicą może być najeżone
trudnościami poczynając od nietaktów, jakie możesz
popełnić na skutek nieznajomości lokalnych
zwyczajów, aż po zagrożenie dla życia. Rozsądnie
jest zebrać tyle informacji, ile tylko możliwe, na temat
miejsc, które zamierzasz odwiedzić.

Rozdział ten zawiera ogólne wytyczne dla podróżnika - obcokrajowca. Jest rze­
czą niemożliwą, aby sporządzić wyczerpujący wykaz wszystkich lokalnych kło­
potów, jakie możemy napotkać za granicą, należy jednakże dołożyć starań, aby
dowiedzieć się o nich tyle, ile tylko jest możliwe i przedsięwziąć wszelkie moż­
liwe środki zapobiegawcze. W szczególności zaleca się unikanie wymienionych
poniżej punktów zapalnych.
Podobnie jak w przypadku ogólnych umiejętności w zakresie sztuki przetrwa­
nia usilnie zaleca się podróżnikom przed podjęciem wyprawy zebranie wiado­
mości na temat krajów i obszarów, po których zamierzają podróżować. Na ryn­
ku dostępne są znakomite publikacje w rodzaju przewodników Lonely Planet,
Cadogan Guides czy książek wydawnic­
twa Vacation Work Publications.
Z książek tych dowiesz się, kiedy się wy­
brać, co zwiedzać, jakim szczepieniom się
poddać i czego unikać. Wszystkie te infor­ Niektóre kroje odmówią ci wjazdu, jeśli
macje są łatwo i stosunkowo tanio dostęp­ masz w swym paszporcie pewne pieczęcie.
ne, nie ma więc naprawdę żadnych wymó­ Nie zostaniesz wpuszczony do licznych
wek, aby nie zebrać zawczasu wiadomości państw afrykańskich, jeśli przebywałeś w
RPA, zaś arabskie państwa Afryki Północnej
o miejscach, do których się wybierasz.
(za wyjątkiem Egiptu) odmawiają wjazdu
osobom narodowości izraelskiej i każdemu,
NAJWAŻNIEJSZE DOKUMENTY kto ma pieczęć Izraela w paszporcie.
Powinieneś zaplanować starannie swe
W podróżach zagranicznych musisz
podróże po Afryce i Środkowym Wschodzie,
mieć paszport. Upewnij się, czy zacho­
zanim wyruszysz.
wa on ważność przez odpowiednio

26
 WSKAZÓWKI DLA WYPRAW ZAGRANICZNYCH

długi czas (wiele krajów wymaga, aby

UWAGA paszport był ważny jeszcze przez co

najmniej sześć miesięcy od daty wjazdu
W całej Afryce, na Środkowym i Dalekim do danego kraju, bez względu na rze­
Wschodzie rozpowszechniony jest AIDS. Nie czywistą długość twego pobytu). Po­
korzystaj z cudzych igieł przy zastrzykach i nadto upewnij się, czy masz w swym
strzeż się szczepień dokonywanych na paszporcie wystarczająco dużo pustego
posterunkach granicznych państw Trzeciego miejsca: liczni urzędnicy upierają się
Świata (często wykonuje się je masowo przy stemplowaniu paszportów zagra­
jedną igłq, której nikt nie stara się nawet
nicznych. Jeśli przekraczasz wiele gra­
wysterylizować). Nie ryzykuj podejmowania
nic, może ci wkrótce zabraknąć wol­
kontaktów seksualnych, zwłaszcza w kra­
jach Trzeciego Świata nych stron.
Zanotuj numer i datę wydania swego
paszportu i wykonaj fotokopie jego naj­
ważniejszych stron. Będzie to nieocenioną pomocą, jeśli zdarzy ci się stracić
paszport.
W odniesieniu do wiz sprawdź zawczasu, czy dany kraj nie wymaga wiz
wjazdowych. Nie pokazuj się na granicy bez wizy, jeśli nie masz pewności,
że możesz ją tam otrzymać; możesz zostać odesłany do najbliższego konsu­
latu twojego kraju, który w dużych państwach może znajdować się w odle­
głości setek kilometrów. Jeśli wiesz, że potrzebne ci będzie wiele wiz, upew­
nij się, czy masz wystarczającą liczbę zdjęć paszportowych do wniosków wi­
zowych.
Jedną z najważniejszych rzeczy
w podróżach zagranicznych jest Mię­
dzynarodowa Karta Szczepień. Może ci
NARKOTYKI
się wydawać, że nie jest ona niezbędna, NAWET O NICH NIE MYŚL!
pamiętaj jednak, że jeśli jej nie masz, W licznych krajach, zwłaszcza na Dalekim
niektóre kraje mogą wymagać podda­ Wschodzie, za posiadanie i rozprowadzanie
nia się niezbędnym szczepieniom na narkotyków grożą bardzo wysokie kary.
granicy. Ponieważ nie można zagwa­ Sięgają one od długiego pobytu w
rantować, że igła będzie wysterylizowa- przerażających więzieniach aż po karę
na, ryzykujesz zarażenie się AIDS. War­ śmierci. Ponadto, wielu "handlarzy narko­
to o tym pomyśleć! tyków" w krajach Trzeciego Świata okazuje
się w istocie tajniakami polującymi na
rzeczywistych handlarzy narkotykami i
SZANUJ INNE KULTURY osoby zażywające narkotyki. W niektórych
Bez względu na to, w jakie miejsce na krajach można wylądować w więzieniu za
znajomość z osobą, przy której znaleziono
świecie się wybierasz, pamiętaj o jednym:
narkotyki, należy więc dobierać sobie
to nie jest twój kraj. Powinieneś szano­
starannie towarzystwo. Nie łudź się, że w
wać zwyczaje i religie miejscowej ludno­ obcych krajach traktują obywateli państw
ści, nawet jeśli ich nie podzielasz i zawsze zachodnich łagodniej; w przypadku
traktuj przedmioty sztuki religijnej oraz przestępstw związanych z narkotykami -
miejsca i uroczystości religijne z szacun­ tak nie jest. Może być wprost przeciwnie,
kiem. Ponadto staraj się dowiedzieć o lo­ władze mogą zechcieć uczynić z ciebie
kalnych zwyczajach i tabu religijnych za­ odstraszający przykład. W przypadku
nim znajdziesz się na obszarze ich obo­ złapania możesz trafić na szubienicę albo na
dożywocie do więzienia.
wiązywania, aby ich nie naruszyć. Doty-

27
 NFORMACJE PODSTAWOWE

czy to również sposobu ubierania się i zachowań społecznych. Dzięki temu wy­
prawa może być pozbawiona kłopotów a przez to przyjemniejsza.

AFRYKA
Fotografowanie. W wielu krajach afrykańskich obowiązują ograniczenia co do
obiektów fotografowanych. Jako generalną zasadę należy przyjąć, że nie foto­
grafuje się niczego, co ma związek z wojskiem, w tym także mostów, stacji kole­
jowych, urzędów pocztowych, stacji radiowych i telewizyjnych, więzień i urzą­
dzeń portowych. W następujących krajach trzeba uzyskać pozwolenie na robie­
nie zdjęć: Angola, Benin (władze są nastawione podejrzliwie do aparatu fotogra­
ficznego; lepiej zrezygnować z pamiątkowych zdjęć i czuć się bezpiecznie niż
żałować), Burkino Faso, Kamerun, Czad, Gwinea Równikowa i Somalia.
Szanuj poczucie prywatności innych ludzi. Wielu miejscowych nie lubi być fo­
tografowanych (dotyczy to zwłaszcza członków niektórych plemion). Inni nale­
gają na wręczenie niewielkiej opłaty za zgodę na zrobienie im zdjęć. Zanim za­
czniesz się na to obrażać, przypomnij sobie, że jesteś w ich kraju, a oni są bardzo
ubodzy.

Autostop jest uznaną formą transportu publicznego w Afryce (w niektórych

przypadkach musisz zapłacić za przejazd); pamiętaj jednak, że pokazywanie
podniesionego kciuka jest gestem nieprzyzwoitym w wielu państwach afrykań­
skich.

Zwyczaje i religie. Podróżnik wędrujący po Afryce powinien wiedzieć o nastę­

pujących zwyczajach i wierzeniach:
ALGERIA: południe kraju jest bardzo ortodoksyjne. Na przykład kobiety są uwa­
żane za dobytek, a każda kobieta w wieku ponad 12 lat bez zasłony na twarzy
i odzieży szczelnie osłaniającej ciało jest uważana za nierządnicę lub co najmniej
bardzo przystępną seksualnie (opinia taka jest rozpowszechniona w całym świe­
cie arabskim).
ANGOLA: prowincja Lunda Norte w południowo-wschodniej części kraju jest
niedostępna dla obcokrajowców.
BOTSWANA: nie ma żartów z Botswańskimi Siłami Obronnymi (armią); można
zostać aresztowanym za przechodzenie w pobliżu obiektów wojskowych. Nie-
pozdrowienie napotykanych ludzi jest uważane za bardzo nieuprzejme.
BURKINO FASO: bądź przygotowany na napotkanie licznych zapór drogowych
i kontrole z trzymaniem cię na muszce. NIE RUSZAJ na pomoc miejscowym, bi­
tym przez funkcjonariuszy policji za niedostatecznie schludny wygląd i “brak
szacunku”. Jeśli się na to odważysz, czeka cię takie samo potraktowanie. Bądź
uprzejmy i uległy.
KONGO: unikaj rozmów o polityce z nieznajomymi. Rząd wykorzystuje tajnia-
ków w małych i dużych miastach, aby okiełznać “dywersję”.
GABON: dbaj o to, aby zawsze mieć przy sobie wszystkie dokumenty; policja lu­
bi nękać obcokrajowców, zwłaszcza białych. Jeśli zostaniesz zauważony przy fo­
tografowaniu obiektu wojskowego, prawdopodobnie stracisz aparat.
KENIA: ze względu na turystów stolica Nairobi roi się od złodziei i wysokiej kla­
sy oszustów. Nie daj się przechytrzyć, jeśli się tam znajdziesz.
LIBIA: ostrożnie z aparatem fotograficznym - większość Libijczyków jest nasta­
wiona podejrzliwie w stosunku do obcokrajowca z kamerą, zwłaszcza w rezul-

28
 WSKAZÓWKI DLA WYPRAW ZAGRANICZNYCH

tacie przerażających historii serwowanych przez środki masowego przekazu

kontrolowane przez rząd.
MALAWI: prawo zakazuje kobietom noszenia sukienek lub spodni, które nie za­
krywają kolan. Nie wpuszcza się mężczyzn z długimi włosami lub noszących
szorty bez długich skarpetek albo spodnie z rozszerzającymi się na dole nogaw­
kami.
NAMIBIA: unikaj prezydenckiego pałacu letniego, gdy jest zamieszkały - Gwar­
dia Prezydencka z lubością używa broni! Sperrgebiet jest zamkniętym zagłębiem
diamentowym. Silnie uzbrojeni strażnicy patrolujący ten teren najpierw strzelają,
a dopiero później zadają pytania.
NIGERIA: stolica Lagos ma wysoki wskaźnik przestępczości. Palenie w jakimkol­
wiek miejscu publicznym jest zabronione przez prawo, a za handel narkotykami
obowiązuje kara śmierci.
SIERRA LEONE: tradycyjnym uściskiem dłoni jest uścisk prawą ręką, lewa zaś
obejmuje prawy przegub lub przedramię.
RPA: jeśli nie jesteś białym, to prawdopodobnie spotkasz się z większą dawką ra­
sizmu.
SUDAN: nie wwoź do tego kraju radioodbiorników, kosztownych aparatów fo­
tograficznych, magnetowidów, baterii ani zagranicznych gazet czy magazynów.
Zostaną one ukradzione lub skonfiskowane. Zgodnie z prawem islamu alkohol
jest nielegalny i jeśli zostaniesz z nim schwytany, możesz zostać ukarany grzyw­
ną i chłostą.
ZAIR: panuje tu duże przewrażliwienie na temat zagranicznych szpiegów
w całym kraju, a więc wystrzegaj się tworzenia w jakikolwiek sposób wra­
żenia, że jesteś jednym z nich. Trzymaj się z dala od miast Mbujimayi i Tshi-
kapa, które są ośrodkami wydobycia diamentów; wielu obcokrajowców,
którzy znaleźli się w ich okolicy, zostało wziętych za przemytników dia­
mentów.
ZAMBIA: fotografowanie czegokolwiek, co ma związek z wojskiem lub władza­
mi, jest zaproszeniem policji lub armii, aby dała ci się we znaki; będą oni myśle­
li, że jesteś szpiegiem z Republiki Południowej Afryki! Najlepiej nie wyróżniać
się. W całym kraju rozszerza się fala brutalnej przemocy. Nie wychodź w nocy
i nie demonstruj oznak zamożności.
ZIMBABWE: w rezultacie ciężkiej sytuacji ekonomicznej i ubóstwa ludności,
w całym kraju narasta w alarmującym stopniu złodziejstwo i przestępstwa ulicz­
ne, zwłaszcza w Harare i Bulawayo.

ŚRODKOWY WSCHÓD
Fotografowanie. Zasady dotyczące fotografowania są te same, co w przypadku
Afryki: nie fotografuj niczego, co ma nawet odległy związek z wojskiem. Ponad­
to pamiętaj, że przedstawiciele środkowowschodnich władz byliby niezbyt za­
dowoleni z robienia przez ciebie zdjęć ukazujących ubóstwo ich kraju, a tym sa­
mym stwarzania złego wrażenia dla osób z zewnątrz.

Turystki. Ze względu na konserwatyzm niektórych państw Środkowego

Wschodu turystki mogą znaleźć się w kłopotach, jeśli podróżują samotnie. Aby
uniknąć zaczepek, rozsądnie jest zatrzymywać się w dobrych hotelach. Nie nale­
ży flirtować z obcymi ani wpatrywać się im w oczy. Ubieraj się konserwatywnie
(ręce i nogi zasłonięte, jakieś nakrycie głowy, żadnych obcisłych strojów) i nie

29
 NFORMACJE PODSTAWOWE

siadaj z przodu w taksówkach. Zanim wybierzesz się do jakiegoś kraju, sprawdź

obowiązujące w nim prawa dotyczące kobiet.

Ramadan. Jest to miesiąc, podczas którego muzułmanie poszczą od świta

do zachodu słońca. Każdy, bez względu na wyznawaną religię, jest zobo­
wiązany przestrzegać postu w miejscach publicznych, a kary za złamanie
tego nakazu mogą być surowe, zwłaszcza w Arabii Saudyjskiej. Bądź
ostrożny. Ponadto jeśli podróżujesz po kraju islamskim, zanotuj sobie świę­
ta publiczne i kościelne. Pomaga to przy planowaniu wycieczek i robieniu
zakupów.

Zwyczaje i religie. Generalnie: zawsze wstawaj, gdy ktoś wchodzi do pokoju.

Gdy wchodzisz do pokoju, podaj każdemu rękę dotykając serca prawą dłonią po
każdym uściśnięciu ręki. Nie wyciągaj pierwszy ręki do Arabki, jeśli ona pierw­
sza nie wyciągnie swojej. Gdy spotyka się dwóch mężczyzn, wypada zapytać się
wzajemnie o rodzinę, ale nie nawzajem o swoje żony. Jeśli siadasz, nie rób tego
w taki sposób, aby zelówki twoich butów były skierowane w kierunku drugiej
osoby; jest to wielka niegrzeczność. Niegrzeczna jest również odmowa przy po­
częstunku kawą lub herbatą, w dowolnych okolicznościach towarzyskich lub
służbowych.
Jeszcze jedno: jeśli jesteś mieszkańcem Zachodu, nie ubieraj się w tradycyjny
strój arabski, bo miejscowi pomyślą, że ich przedrzeźniasz. Przy zwiedzaniu me­
czetów (jeśli uzyskasz na to zgodę) bądź ubrany konserwatywnie, zachowuj się
uprzejmie i zdejmij buty.
BAHRAIN: tak jak w wielu miejscach na Środkowym Wschodzie nie fotografuj
Arabek.
KUWEIT: wędrówki po pustyni są bardzo niebezpieczne, dopóki nie zostaną
usunięte wszystkie miny z czasów II Wojny w Zatoce. Strzeż się min wypłukiwa­
nych przez fale na plażę. Nie zapuszczaj się na północ w pobliże granicy z Ira­
kiem; granica nie jest oznakowana i przez pomyłkę możesz zawędrować na stro­
nę iracką. W takim przypadku zostaniesz aresztowany i prawdopodobnie pod­
dany śledztwu w Bagdadzie pod zarzutem szpiegostwa.
OMAN: społeczeństwo przywiązujące bardzo dużą wagę do bezpieczeństwa.
Zachowaj najwyższą ostrożność przy robieniu zdjęć.
ARABIA SAUDYJSKA: najbardziej rygorystyczne ze wszystkich państw arabskich.
Kobietom nie wolno prowadzić samochodu, a przy podróżowaniu autobusem
lub pociągiem musi towarzyszyć im mąż lub krewny. Alkohol jest nielegalny. Nie
próbuj przemycać go do tego kraju; możesz za to znaleźć się w więzieniu lub na­
wet zostać wychłostanym. Unikaj Policji Religijnej Matawwa. Policjanci owi trak­
tują swoją pracę bardzo poważnie.
TURCJA: istnieją ograniczenia dotyczące obszarów graniczących z byłym Związ­
kiem Radzieckim oraz terenów zamieszkałych przez Kurdów, gdzie występują
zamieszki. Nie próbuj przedostać się na te tereny bez pozwolenia.

AZJA
Turystki. Aby uniknąć niepożądanego zainteresowania ze strony mężczyzn,
możesz zastanowić się nad noszeniem walkmana i ciemnych okularów, chociaż
w niektórych państwach jest to uważane za oznakę kobiety wolnej! Natomiast
rozwiązuje to problem kontaktu wzrokowego z nieznajomymi mężczyznami.

30
 WSKAZÓWKI DLA WYPRAW ZAGRANICZNYCH

Generalną zasadą jest: jeśli jesteś kobietą, nie podróżuj samotnie. Bardzo ważne
jest, aby nosić luźne stroje (przy okazji jest w nich chłodniej); można też założyć
obrączkę, aby odstraszyć natrętnych adoratorów.

Zwyczaje i religie. Sztućce są rzadko używane przy jedzeniu. Zatem mycie rąk
przed i po posiłku jest niezbędnym rytuałem. Ponadto używa się wyłącznie pra­
wej ręki do jedzenia i podawania różnych rzeczy innym osobom. Lewa ręka jest
uważana za nieczystą (wielu Azjatów nadal używa jej zamiast papieru toaletowe­
go). Nabierz nawyku posługiwania się prawą ręką.
Jeśli zwiedzasz świątynię lub sanktuarium, zdejmij przed wejściem obuwie. To
samo dotyczy wchodzenia do prywatnego domu. Przed wejściem do niektórych
świątyń może się także okazać konieczne umycie nóg. Przed wejściem do świą­
tyń Sikhów lub meczetów muzułmańskich należy okiyć ręce, nogi i głowę. Ko­
bietom nie wolno stykać się z mnichami buddyjskimi; jeśli chcesz coś dać mni­
chowi, najpierw połóż to na ziemi.
Pary powinny generalnie zachowywać się powściągliwiej niż na Zacho­
dzie, a zatem żadnego publicznego trzymania się za ręce czy całowania. Po­
nadto dotykanie czyjeś głowy jest uważane za nieprzyzwoite w niektórych
kulturach azjatyckich.
Jeszcze jedno. Azjaci generalnie starają się bardzo, aby okazać uprzejmość
i nie urazić nikogo. Na skutek tego na niektóre swoje pytania możesz uzyskać
niedokładne odpowiedzi. Osoba, która udziela ci informacji, nie kłamie celowo,
po prostu stara się być uprzejma lub nie przekazywać ci złych wiadomości. Naj­
lepszym sposobem obejścia tego problemu jest niezadawanie pytań wymagają­
cych prostej odpowiedzi “tak” lub “nie”, lecz domaganie się bardziej szczegóło­
wych objaśnień.
IRAN: w przeciwieństwie do rozpowszechnionej opinii przybysze z Zachodu nie
są wieszani na najbliższej latarni. Niemniej jednak antyzachodnia propaganda,
zwłaszcza skierowana przeciwko USA, wywiera pewien wpływ, stąd rada brzmi:
bądź ostrożny. Nie odsłaniaj rąk ani nóg, a jeśli jesteś kobietą, przykrywaj głowę
chustką.
AFGANISTAN: unikaj tego kraju pustoszonego przez wojnę. Nie możesz dostać
wizy turystycznej ani tranzytowej, a nawet jeśli uda ci się wjechać, w małych
i dużych miastach obowiązuje godzina policyjna, hotele i restauracje są za­
mknięte, a usługi transportowe są poważnie ograniczone. Ponadto tereny wiej­
skie są naszpikowane minami pozostałymi z wojny pomiędzy mudżahedinami
a Rosjanami.
PAKISTAN: uważaj na strój, zwłaszcza jeśli jesteś kobietą. Zaleca się nosić tra­
dycyjny strój shalvar komeez (bufiaste spodnie i długa koszula/suknia). Za­
chowaj najdalej posuniętą ostrożność przy fotografowaniu ludzi żyjących
w systemie plemiennym, zwłaszcza żon. Możesz wpakować się w kłopoty
z ich mężami.
INDIE: generalnie, strzeż się złodziei i rabusiów. Coraz częstsze staje się usypia­
nie podróżnych narkotykami w celu ich okradzenia.
BANGLADESZ: po Arabii Saudyjskiej jest to kraj najrygorystyczniej przestrzegają­
cy Ramadanu. Należy zachować najdalej posuniętą ostrożność, aby nie urazić ni­
kogo swym strojem a w szczególności uważaj, aby nikomu nie pokazać pode­
szew swych stóp.

31
INFORMACJE PODSTAWOWE

DALEKI WSCHÓD
Fotografowanie. Należy stosować się do tych samych zasad co w Afryce (patrz wyżej).

Wygląd zewnętrzny. Ogólnie mówiąc, przedstawiciele władzy na Dalekim

Wschodzie żywią intensywną niechęć do hippisów i niedbale ubranych ludzi,
których uważają za “dziwadła”. Szczególnie nielubiane są takie stroje, jak rzemy­
ki, szorty, dżinsy i koszulki trykotowe. Jeśli wyglądasz schludnie i zasobnie, two­
ja podróż będzie znacznie mniej narażona na kłopoty przy kontaktach z przed­
stawicielami władz (nie wyglądaj jednak zbyt zamożnie - to przyciągnie uwagę
oszustów, kieszonkowców i innych złodziei!).

Zwyczaje i religie. Podróżnik przemierzający Daleki Wschód powinien znać

następujące zasady i zwyczaje:
BIRMA: obszar “Złotego Trójkąta” i tereny w pobliżu granicy chińskiej są objęte
zakazem wjazdu.
KAMBODŻA: nie podróżuj po terenach znajdujących się poza kontrolą rządu.
Nie dotykaj żadnych pocisków rakietowych, artyleryjskich ani moździerzowych
czy innych materiałów wojskowych, na które się natkniesz; mogły one zostać
właśnie podłożone.
CHINY: złodziejstwo jest endemiczne w tym wielkim kraju: bądź czujny.
LAOS: południowo-zachodnia część kraju jest obszarem produkcji i przemytu
heroiny, należy więc trzymać się od niej z dala.
TAJLANDIA: nie krytykuj tajskiej rodziny królewskiej; możesz za to skończyć
w więzieniu. Unikaj terenów położonych wzdłuż granicy birmańskiej i kambo-
dżańskiej.
WIETNAM: nie zbaczaj z uczęszczanych dróg i szlaków, możesz wejść na minę
lub inne materiały wojskowe stanowiące pozostałości wojny z USA. Przemoc
w miejscach publicznych jest na porządku dziennym. Obcokrajowcy niskiego
wzrostu, zwłaszcza kobiety, są często okradani.

AMERYKA ŚRODKOWA I POŁUDNIOWA

Fotografowanie. Bardzo nierozsądne jest fotografowanie czegokolwiek, co ma
związek z wojskiem. W Ameryce Środkowej i Południowej stosuj się do tych sa­
mych zasad dotyczących fotografowania jak w Afryce i na Środkowym Wscho­
dzie (patrz wyżej).

Wygląd zewnętrzny. W Ameryce Środkowej i Łacińskiej, gdzie zdarzają się liczne

wojskowe zamachy stanu i represyjne reżimy, wiele osób nienawidzi wojskowych
i obawia się ich. W związku z tym nie zaleca się, abyś był z nimi kojarzony poprzez
nabycie odzieży z lokalnego sklepu handlującego nadwyżkami wojskowymi.
Generalnie ubieraj się w sposób nie przyciągający uwagi. Nie noś kosztownej
biżuterii ani nie posługuj się kosztownymi aparatami fotograficznymi. Pamiętaj,
że drobna przestępczość, głównie z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej jest
mocno rozpowszechniona.

Dokumenty tożsamości. Zawsze noś ze sobą dokumenty tożsamości. Podczas

swojej wyprawy będziesz podlegał nieskończonym kontrolom ze strony wojska
i policji. Bądź cierpliwy, są one zawsze prowadzone dla ukrócenia terroryzmu
i przestępstw związanych z narkotykami, a więc dokonuje się ich dla twego dobra.

32
 WSKAZÓWKI DLA WYPRAW ZAGRANICZNYCH

PUNKTY ZAPALNE NA MAPIE ŚWIATA

Właśnie w tym dziale warto najzwięźlej odnieść się do konfliktów trwających na
całym świecie. Najlepiej unikać w miarę możliwości dotkniętych nimi terenów,
ponieważ z pobytem tam wiąże się ryzyko uwięzienia w bardzo ciężkich warun­
kach, poważnych obrażeń lub śmierci. Zapomnij o wszystkich mitach o rzeko­
mej przygodzie, jaką jest zapuszczanie się w strefy działań wojennych. Wojny
oznaczają śmierć, a może to być także twoja śmierć.

Afryka
ALGERIA: obcokrajowcy są celem ataków ze strony fundamentalistów islamskich.
ANGOLA: pustoszona przez wojnę domową do roku 1991, kiedy to podpisano
niełatwe zawieszenie broni. Nieustające walki na obszarze całego kraju są pew­
nikiem. Standard życia jest niski, a stan bezpieczeństwa publicznego bardzo zły.
UNIKAĆ.
BURUNDI: tarcia międzyplemienne na północy kraju.
CZAD: jeden z najbiedniejszych krajów na ziemi. Konflikt pomiędzy muzułmań­
ską Północą a Południem zdominowanym przez chrześcijan i animistów. Wiele
punktów zapalnych znajduje się na granicach z Kamerunem, Libią i Sudanem.
UNIKAĆ.
LIBERIA: międzyplemienna wojna domowa. W całym kraju szaleje anarchia i nie
widać jej końca. UNIKAĆ.
MAROKO: ciągle tli się konflikt pomiędzy rządem a partyzantami na terenie Sa­
hary Zachodniej.
MOZAMBIK: przypuszczalnie wojna domowa pomiędzy rządem a partyzantami
zakończyła się, lecz w całym kraju nadal istnieje napięcie.
SOMALIA: państwo rozpadło się po wybuchu wojny domowej w roku 1988. Po­
mimo interwencji ONZ, jedynym prawem jest karabin. UNIKAĆ.
REPUBLIKA POŁUDNIOWEJ AFRYKI: przestępczość narasta, a wskaźnik za­
bójstw jest wysoki, szczególnie w osiedlach dla czarnych. Pomimo zakończenia
apartheidu wydaje się, że kraj stoi na krawędzi wielkiej katastrofy. Jeśli jesteś bia­
łym, trzymaj się z dala od osiedli dla czarnych.
SUDAN: wojna domowa pomiędzy muzułmańską Północą (rząd) a Południem,
które jest w większości chrześcijańskie (powstańcy). Podróżowanie na południu
jest bardzo niebezpieczne.
UGANDA: pomimo przerwania walk pomiędzy rządem a powstańcami, armia
nadużywa władzy na północy, a gangi uzbrojonych bandytów pustoszą kraj.
UNIKAĆ.

Środkowy Wschód
LIBAN: statystyka mówi sama za siebie: w obrębie kraju o ludności wynoszącej
niespełna 3 miliony działają zbrojne oddziały liczące ponad 100.000 osób, repre­
zentujące rozmaite grupy terrorystyczne i obce armie. Obywatele państw za­
chodnich mogą być narażeni na śmierć, porwanie lub obrażenia. UNIKAĆ.
IRAK: kraj rządzony przez represyjny reżim dyktatora Saddama Husseina. Wro­
gość do świata zachodniego jest bardzo intensywna w wyniku Wojny w Zatoce
z roku 1991. UNIKAĆ.
IZRAEL: unikać Strefy Gazy i Zachodniego Wybrzeża, obszarów będących tere­
nem brutalnej przemocy pomiędzy Palestyńczykami a osadnikami i żołnierzami
izraelskimi.

33
INFORMACJE PODSTAWOWE

Azja
AFGANISTAN: pomimo wycofania się wojsk sowieckich, nadal trwa wojna do­
mowa. UNIKAĆ.
BANGLADESZ: konflikt między partyzantami a rządem na birmańskich wzgó­
rzach na wschodzie kraju.
INDIE: aktywne są ruchy partyzanckie w Manipur, Nagalandzie (pomiędzy sta­
nem Assam a Birmą), Zachodnim Bengalu, Pundżabie i Kaszmirze.

Daleki Wschód
BIRMA: szacuje się, że w Birmie działa 28 grup powstańców. Obszarami, których
należy unikać, są pogranicze z Tajlandią, Indiami i Chinami. Kraj znajduje się pod
kontrolą wojska, ale w każdej chwili może wybuchnąć ogólnokrajowe powstanie.
KAMBODŻA: wojna domowa dobiegła końca, lecz kraj jest pogrążony w nędzy.
Ciągle po całym kraju szaleją oddziały partyzanckie; do tego ziemia jest naszpi­
kowana niewybuchami min i amunicji.

Ameryka Środkowa i Południowa

BOLIWIA: jeden z większych ośrodków produkcji kokainy. Produkcja ta kon­
centruje się w regionie Ćhapare. Nie należy zbaczać z drogi Cochabamba-Santa
Cruz; obszary wokół niej znajdują się w rękach baronów narkotykowych.
BRAZYLIA: rozpowszechniona jest przestępczość i przemoc, zwłaszcza w ma­
łych i dużych miastach. Nie należy nosić ani mieć na sobie niczego, co jest ozna­
ką zamożności.
KOLUMBIA: rozpowszechnione jest złodziejstwo, szczególnie w Bogocie i Kar-
tagenie. Porwania są na porządku dziennym, a ich celem bywają często obcokra­
jowcy. Ubierać się w sposób nie zwracający uwagi. Każdy, kto zetknie się z prze­
mysłem narkotykowym czy to poprzez zabłąkanie się na pole makowe, czy też
na teren fabryki narkotyków, prawie na pewno zostanie zastrzelony. W szczegól­
ności należy unikać drogi pomiędzy granicą z Wenezuelą a Riohacha.
SALWADOR: w całym kraju trwają nadal umiarkowanie intensywne starcia po­
między siłami rządowymi a partyzantami.
NIKARAGUA: starcia pomiędzy kontrasami a sandinistami mogą wybuchnąć
w każdej chwili.
PERU: około 60% kraju jest kontrolowane przez partyzantkę marksistowską.
W szczególności unikaj górnej części doliny Huallag oraz obszaru bezpośrednio
na południe od Cajamarca na północy kraju aż do terenów Abancayna na połu­
dniu. Trzymaj się z dała od wszystkich stref objętych stanem wyjątkowym i nie
podróżuj nocą.

Europa
ARMENIA: starcia na tle etnicznym pomiędzy Azerbejdżanami a Ormianami.
AZERBEJDŻAN: starcia na tle etnicznym pomiędzy Azerbejdżanami a Armeńczy­
kami.
CZECZENIA: konflikt zbrojny pomiędzy Czeczeńcami a armią Rosji.
GRUZJA: starcia na tle etnicznym pomiędzy Gruzinami a Abchazami.
JUGOSŁAWIA: kraj przestał istnieć po starciach na tle etnicznym i religijnym po­
między Serbami, Chorwatami, Bośniakami, Macedończykami, chrześcijanami
i muzułmanami. Wszystko wskazuje na to, że wojna domowa w Bośni będzie
trwała bez końca i może rozszerzyć się na inne obszary tego rejonu. UNIKAĆ.

34
 WSKAZÓWKI DLA WYPRAW ZAGRANICZNYCH

JAK WYBRNĄĆ Z NIEBEZPIECZNYCH SYTUACJI?

Osoba znająca sztukę przetrwania musi wiedzieć, w jaki sposób wybrnąć
z potencjalnie niebezpiecznych sytuacji. Można tego dokonać na wiele sposo­
bów dzięki przewidywaniu takich sytuacji. Tak więc możesz uniknąć wielu
kłopotów, jeśli nie wybierzesz się do kraju, w którym powszechna jest prze­
moc lub który znajduje się w stanie wojny domowej. Można uniknąć napadu
rabunkowego, jeśli nie wychodzi się samotnie w nocy w miejscach o złej sła­
wie, a napadu rabunkowego w biały dzień poprzez unikanie okazywania
oznak zamożności. Odrobina wcześniejszego namysłu może ci oszczędzić
mnóstwa kłopotów.

Wydobywanie się z opresji zagranicą. Gdy masz do czynienia z przedsta­

wicielami władzy, żołnierzami i policjantami, staraj się zachować przez cały
czas spokój i uprzejmą postawę. Wpadanie w złość, wygłaszanie tyrad i od­
chodzenie od zmysłów nie zda się na nic, a może jeszcze pogorszyć sytuację.
Wielu wojskowych i policjantów w państwach Trzeciego Świata jest niezbyt
dobrze wyszkolonych i wykształconych, a ich poziom tolerancji może być
bardzo niski.
jeśli zostałeś aresztowany, poproś o umożliwienie ci kontaktu z konsulem
twego kraju, zachowaj spokój i opanowanie i spytaj, czy możesz rozmawiać
z kimś wyższym rangą, kto zna angielski.
Jeśli jesteś na tyle pechowy, że znalazłeś się w kraju, gdzie panuje przemoc na
dużą skalę, przestrzegaj następujących zasad:
□ Unikaj przebywania na ulicach.
□ Trzymaj się z dala od miejsc narażonych na starcia, jak stacje radiowe i tele­
wizyjne oraz porty lotnicze.
□ Nie opuszczaj swego hotelu.
□ jeśli możesz, dołącz do jakiejś grupy i pozostań z nią.
□ Nigdy nie naruszaj godziny policyjnej.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ZASADY UNIKANIA NAPADÓW
Żołnierze SAS sq szkoleni do wysokiego poziomu umiejętno­
ści w walce bez użycia broni, lecz sq oni również szkoleni
jak unikać potencjalnie niebezpiecznych sytuacji podczas pro­
wadzenia tajnych operacji.
■ Nie chodź na skróty przez pustkowia, przez przejścia podziemne, ścież­
kami na brzegach kanałów lub przez parkingi w nocy.
■ Nie eksponuj kosztownej odzieży ani biżuterii.
■ Unikaj kontaktu wzrokowego z nieznajomymi, gdy przechodzisz obok,
chociaż zawsze staraj się oceniać ich intencje.
■ Nie rób wrażenia nerwowego, zachowuj się w sposób pewny i staraj się
wyglądać na pewnego siebie (nawet jeśli nie jesteś).
■ Nie pozwalaj nikomu, kto zbliża się do ciebie, aby znalazł się w odle­
głości bliższej niż na wyciągnięcie ręki.
■ Przechodź na drugą stronę drogi, gdy widzisz zbliżającą się do ciebie
grupę ludzi.

35
INFORMACJE PODSTAWOWE

Wydobywanie się z trudnych sytuacji we własnym kraju. Główną bronią,

jaką posiadasz i która może ocalić cię przed napadem, jest twój zdrowy rozsą­
dek. Na przykład nigdy nie wychodź wieczorem bez zaplanowania sposobu po­
wrotu do domu, nie chodź na skróty przez pustkowia lub słabo oświetlonymi
przejściami podziemnymi i nie eksponuj kosztownej biżuterii, torebki ani odzie­
ży. Nakazuje to zdrowy rozsądek.
Zwykle przedmiotem fizycznego napadu są pojedyncze osoby. Napady zda­
rzają się najczęściej w lecie, wczesnym wieczorem i nad ranem, z dala od innych
ludzi, od tyłu, bezpośrednio po zamknięciu pubów i nocnych klubów, bezpo­
średnio po wypłacie (kiedy ludzie mają jeszcze pieniądze przy sobie).

Podróżowanie środkami transportu publicznego. Korzystanie z komunika­

cji zbiorowej, zwłaszcza w nocy, może być niebezpieczne. Jednakże, tak jak
w innych obszarach potencjalnego zagrożenia, podróżując autobusami, pociąga­
mi i metrem, staraj się korzystać z własnego zdrowego rozsądku. W metrze np.
zawsze staraj się wybierać przedział, w którym znajduje się wielu pasażerów,
a jeśli czujesz się w jakikolwiek sposób zagrożony, wysiądź i przesiądź się do in­
nego pociągu lub autobusu. Ponadto gdy czekasz na pociąg, stawaj w tej części
peronu, gdzie jest najwięcej ludzi - nie czyń z siebie łatwego celu. Jeśli nie czu­
jesz się bezpieczny korzystając w nocy z jakichkolwiek środków komunikacji
zbiorowej, weź taksówkę. Nie wystawiaj się na niebezpieczeństwo, żeby zaosz­
czędzić trochę pieniędzy.

PRAKTYCZNE RADY POLICJI NOWOJORSKIEJ

JAK PODRÓŻOWAĆ METREM W NOWYM JORKU?
Nowy Jork jest jednym z miast o największej na świecie
przestępczości, a liczne napady zdarzajq się w środkach
transportu publicznego. Postępuj zgodnie ze wskazówkami
nowojorskiej policji, a unikniesz kłopotów.
■ Nie nawiqzuj kontaktu wzrokowego z nikim, kto wygląda na "szukające­
go zwady".
■ Bądź czujny. Nawet podczas lektury czy słuchania walkmana uważaj na
to, co się dzieje wokół ciebie.
■ Jeśli stoisz, to wybierz sobie miejsce, w którym nikt nie może zajść cię od
tyłu.
■ W razie potrzeby skorzystaj z przejścia między wagonami, aby uniknąć
kłopotów.
■ Jeśli twój wagon pustoszeje, przenieś się do wagonu, w którym jest wię­
cej pasażerów.

Jeśli zostałeś zaatakowany, nie będziesz miał prawdopodobnie innego wyj­

ścia, niż bronić się najlepiej, jak potrafisz (niestety nie możesz oczekiwać pomo­
cy od współpasażerów). Ale jeśli ktoś porywa ci torebkę, nie stawiaj automatycz­
nie oporu. Możesz jeszcze pogorszyć swą sytuację zmuszając napastnika do bar­
dziej brutalnego zachowania. Bandyta może mieć nóż lub broń palną, a ty mo­
żesz zmusić go do jej użycia. ZADAJ SOBIE PYTANIE: CZY TWOJE RZECZY SĄ
WARTEWIĘCEJNIŻTWOJEŻYCIE?

36
GŁÓWNE
ZASADY
Bez względu na teren/ w którym
się znalazłeś, uzyskanie wody,
pożywienia i schronienia będzie
stanowić twoje główne zasady
w sytuacji walki o przetrwanie.
Ponadto musisz dysponować
wszechstronną wiedzą o bezludnych
obszarach, pierwszej pomocy, linach
i węzłach oraz sygnalizacji
i nawigacji.
 WODA
Woda jest najważniejszym ze wszystkich elementów
warunkujących przeżycie. Bez wody nie istnieje
życie, a zatem każda osoba znająca zasady walki
o przeżycie musi wiedzieć, gdzie znaleźć albo jak wy­
twarzać wodę, jeśli ma żyć w bezludnej okolicy przez
dowolny czas.

W sytuacji walki o-przeżycie człowiek może w pewnych warunkach tygodnia­

mi obchodzić się bez jedzenia. Natomiast bez wody umiera się po kilku dniach.
Zatem dla wszystkich survivalowców znalezienie wody ma największe znacze­
nie.

WYMAGANIA
W klimacie umiarkowanym człowiek potrzebuje do picia 2,5 1 wody dziennie.
Nawet jeśli twoja aktywność fizyczna jest bardzo niewielka, potrzebujesz wody,
aby uzupełnić płyny tracone następującymi drogami:
MOCZ: utrata dzienna około 1,5 1 wody.
POCENIE SIĘ: utrata dzienna około 0,1 1 wody.
KAŁ: utrata dzienna około 0,2 1 wody.
DYFUZJA PRZEZ SKÓRĘ: dyfuzja cząsteczek wody przez komórki skóry. Utrata
dzienna około 0,4 1 wody.
PAROWANIE PRZEZ PŁUCA: powietrze wciągane do płuc jest przeważnie sto­
sunkowo suche. Jednakże w płucach styka się ono z płynami pokrywającymi na­
rządy oddechowe, które nasycają je. Wydychane z płuc powietrze jest nasycone
wodą.
Widać więc, jak ważne jest codzienne picie wody. Ponadto, zapotrzebowa­
nie na wodę wzrasta, jeśli jesteś narażony na działanie następujących czynni­
ków:
WYSOKIE TEMPERATURY: osoba wystawiona na wysokie temperatury może
tracić wraz z potem do 4 1 wody na godzinę.
WYSIŁEK FIZYCZNY: zwiększona utrata wody poprzez płuca jest rezultatem
szybszego oddychania i zwiększonego pocenia się, wywołanego wysiłkiem fi­
zycznym.
NISKIE TEMPERATURY: ilość pary wodnej w powietrzu maleje wraz ze spad­
kiem temperatury. Oddychanie chłodnym powietrzem powoduje zwiększoną
utratę wody poprzez parowanie z płuc.
DUŻE WYSOKOŚCI: występuje wyraźny wzrost utraty wody poprzez od­
dychanie powietrzem o niższej temperaturze, dodatkowo potęgowany
intensywniejszym wysiłkiem przy oddychaniu na większych wysoko­
ściach.

38
 WODA

OPARZENIA: oparzenie niszczy zewnętrzne warstwy skóry i bariery dla dyfuzji

wody, która wtedy gwałtownie wzrasta.
CHOROBY: utrata wody wzrasta, jeśli chory wymiotuje lub cierpi na biegunkę.
Odwodnienie organizmu samo w sobie jest groźne dla życia. O ile nie jest ono
niebezpieczne w początkowych stadiach, może powodować otępienie, a zatem
zmniejszać ogólną wolę przetrwania. Nie można lekceważyć pragnienia i od­
wodnienia. Symptomami są: utrata apetytu, letarg, niecierpliwość, zawroty gło­
wy, niestabilność emocjonalna, bełkotliwa mowa i niemożność utrzymania spój­
ności intelektualnej. Leczenie jest proste: uzupełnić utracone płyny poprzez pi­
cie wody. Jednakże najpierw należy napić się ciepłej wody - organizm przyswa­
ja ją łatwiej niż wodę zimną.

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU
ODWODNIENIA
Brytyjscy żołnierze szkoleni do prowadzenia walki w warun
kach arktyeznych sq ekspertami w radzeniu sobie ze scho­
rzeniami spowodowanymi zimnq pogodq, łqcznie z odwod­
nieniem, które może stanowić poważny problem w zimnych
strefach klimatycznych.
■ Chorego należy trzymać w cieple.
■ Poluzować odzież, aby zapewnić niezakłócone krążenie krwi.
■ Podawać pacjentowi stopniowo płyny i sól: jedną łyżeczkę soli na dwa
litry wody.
■ Zapewnić pacjentowi dużo wypoczynku.

MINIMALIZACJA STRAT WODY

Ponieważ straty wody mogą spowodować odwodnienie organizmu, należy
przedsiębrać działania zmierzające do zmniejszenia strat tego płynu, jeśli osoba
walcząca o przeżycie nie ma dostępu do regularnego zaopatrzenia w wodę.
Wszelką aktywność fizyczną należy zredukować do minimum. Wszystkie za­
dania trzeba wykonywać powoli, aby zmniejszyć wydatek energii i urządzać so­
bie odpoczynek w regularnych odstępach czasu. W klimacie gorącym należy
wykonywać najważniejsze działania w nocy lub w chłodniejszej porze dnia. Po­
nadto nie należy się rozbierać, aby zmniejszyć utratę płynów. Pomimo doznawa­
nej w gorącym klimacie pokusy, aby się rozebrać, nie należy się jej poddawać.
Pocenie się w odzieży schładza powietrze znajdujące się pomiędzy ubraniem
a skórą, a tym samym zmniejsza ogólną aktywność gruczołów potowych i utratę
wody.
Podczas gorącej pogody należy nosić odzież w jasnych kolorach. Odbija ona
promienie słoneczne i redukuje do minimum wzrost temperatury ciała.

TRANSPORT WODY
Menażki z wodą powinny być podstawowym elementem wyposażenia wędrowca
z plecakiem. Dostępne są modele z tworzywa i z aluminium. Pamiętaj, że menaż­
kę aluminiową można w razie potrzeby wstawić do ognia, aby podgrzać wodę.

39
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

REDUKOWANIE DO MINIMUM STRAT WODY
Żołnierze Special Air Service, którzy często muszq przeżyć za
liniami nieprzyjaciela dysponując niewielkimi tylko zapasami
wody wiedzą, jak obniżyć straty płynów.
■ Odpoczywaj jak najwięcej.
■ Unikaj palenia tytoniu i picia alkoholu; ten ostatni rozkładając się zuży­
wa płyny z najważniejszych organów, zaś palenie zwiększa pragnienie.
■ Unikaj mieisc nasłonecznionych.
■ Unikaj kładzenia się na gorgcej lub nagrzanej ziemi i innych powierzch­
niach.
■ Jedz jak najmniej, bo organizm wykorzystuje płyny do rozkładania po­
karmów; może to zwiększyć odwodnienie.
■ Nie rozmawiaj i oddychaj nosem, a nie ustami.

SZUKANIE WODY
Lokalizowanie źródeł wody w poszczególnych rodzajach terenu zostanie omó­
wione w rozdziałach im poświęconych. Wszyscy walczący o przetrwanie powin­
ni znać dostępne dla nich źródła wody i metody uzyskiwania wody. Zapoznaj się
z poniższymi zasadami ogólnymi.

Oznaki wskazujące źródła wody obejmują:

ROJĄCE SIĘ OWADY: zwracaj uwagę zwłaszcza na pszczoły i kolumny mrówek.
PTAKI: mogą gromadzić się wokół wody, chociaż należy pamiętać, że ptaki
wodne mogą podróżować na duże odległości bez wody, a ich obecność nie mu­
si wskazywać źródła wody. Ptaki drapieżne mogą pobierać płyny ze swych ofiar
i nie sygnalizują obecności źródła wody.
BUJNA ROŚLINNOŚĆ ROZMAITYCH GATUNKÓW: często świadczy o tym, że
rośliny pobierają wodę z płytkich warstw podskórnych.
ZWIERZĘTA: zwierzęta roślinożerne potrzebują wody o świcie i o zmierzchu,
natomiast mięsożerne pobierają płyny ze swych ofiar i nie sygnalizują źródła wo­
dy.
DUŻE KĘPY SOCZYSTEJ TRAWY.
ŚLADY ZWIERZĄT: często prowadzą do wody.
ŹRÓDŁA I SĄCZĄCA SIĘ WODA W TERENIE SKALISTYM: więcej źródeł wody
i do tego obfitszych występuje w wapieniach i skałach uformowanych z lawy. La­
wa ma miliony porów, przez które może sączyć się woda.
SZCZELINY W SKAŁACH Z PTASIMI ODCHODAMI NA ZEWNĄTRZ: mogą
wskazywać źródło wody, z którego można korzystać przy użyciu słomki.
DNO DOLIN: kop wzdłuż zboczy, aby znaleźć wodę.

METODY UZYSKIWANIA WODY

Destylarka słoneczna (rys. 5). Doskonały sposób otrzymywania wody: wy­
kop dół o głębokości 0,6 m i średnicy 0,9 m, następnie wykop mniejszy do­
łek pośrodku dna, umieść w nim pojemnik, potem przykryj dołek płachtą fo-

40
WODA
GŁÓWNE ZASADY

lii plastikowej i zamocuj ją

piaskiem, ziemią lub kamie­ TORBA
niami. Środek folii obciąż ka­
mieniem.
TRANSPIRACYJNA
Słońce nagrzewa powietrze
i ziemię w dołku, co powodu­
je parowanie. Para wodna
skrapla się na spodniej stronie
arkusza folii i ścieka do pojem­
nika.
Destylarka może także
służyć do destylowania czy­
stej wody z wody zanie­
czyszczonej lub z wody mor­
skiej. Wykop mały rowek
wokół destylarki w odległo­
ści około 25 cm od niej
i wiej do niego wodę zanie-
czyszczoną/morską. Ziemia
przefiltruje wodę przesiąka­
jącą do destylarki.

Torebka roślinna (rys. 6). Na-

ścinaj liści z drzew lub roślin
trawiastych i zamknij je szczel­
nie w dużej, czystej torbie pla­
stikowej. Połóż torbę na słońcu. Ciepło spowoduje wyciekanie soków z liści.
UWAGĄ: sok może być gorzki. Przeprowadź próbę smakową, aby upewnić się,
czy sok.nie zawiera toksyn (patrz rozdział “Żywność” s. 53).

Torba transpiracyjna (rys. 7). Jest to bardzo prosty sposób otrzymywania wo­
dy. Załóż dużą torbę plastikową na żywą gałąź drzewa lub dużego krzewu.
Otwór torby zawiąż na gałęzi. Następnie gałąź przywiązuje się lub obciąża tak,
aby woda spływała do narożnika torby.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

TORBA TRANSPIRACYJNA
Piloci USAF sq szkoleni w metodzie uzyskiwania wody przy
pomocy torby transpiracyjnej w przypadku zestrzelenia ich
nad terytorium wroga:
■ Każdego dnia należy używać świeżej gałęzi.
■ Zbieraj wodę na końcu każdego dnia.

42
 WODA

Deszczówka. Prostą metodą

zbierania deszczówki jest
owinięcie tkaniną pochyłego
drzewa i podstawienie pod
jej dolny koniec naczynia
(rys. 8).

METODY FILTROWANIA
WODY
Pamiętaj, że filtracja nie
oczyszcza wody, a jedynie
usuwa cząstki stałe. Wykop
dołek przy źródle wody i po­
zwól glebie przefiltrować ją
(rys. 9). Albo napnij warstwy
materiału na trójnogu i napeł­
nij każdą warstwę trawą, pia­
skiem i węglem drzewnym
(rys. 10).

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

METODY OCZYSZCZANIA WODY
Amerykańskie Zielone Berety są uczone tych trzech prostych
sposobów oczyszczania wody w Ośrodku Specjalnych Tech­
nik Wojennych im. J. Keneddyego.
■ Użyj tabletek do odkażania wody (jedna do wody przejrzystej, dwie do
mętnej).
■ Pięć kropli 2-procentowej jodyny do pojemnika przezroczystej wody; dziesięć
kropli do wody mętnej lub zimnej (odstawić na 30 minut przed wypiciem).
■ Gotować wodę przez 10 minut.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

IDENTYFIKOWANIE WODY SKAŻONEJ
Nie marnuj czasu w sytuacji walki o przetrwanie usiłując od
kazić wodę skażonq. Postępuj zgodnie z zaleceniami wojsk
lotniczych USA i unikaj następujących źródeł wody:
■ Odznaczających się silnym zapachem, pianą lub pęcherzykami gazu
w wodzie.
■ Z zabarwioną wodą.
■ Jezior na pustyni. Miej się na baczności, często są one bezodpływowe
i zawierają słoną wodę.
■ Tych, których nie otacza zdrowa zielona roślinność.

43
GŁÓWNE ZASADY

Węgiel drzewny usuwa z wo­

dy niemiłe zapachy i ciała ob­
ce.
Można oddestylować wodę
pitną z wody morskiej i mo­
czu. W tym celu należy umie­
ścić rurę w górnej części
szczelnie zamkniętego pojem­
nika wypełnionego płynem, tj.
wodą morską lub moczem;
drugi koniec doprowadzić do
szczelnie zamkniętego puste­
go pojemnika. Podgrzać nad
płomieniem pojemnik wypeł­
niony płynem. Spowoduje to
wytworzenie pary wodnej,
która przepłynie rurą i po
schłodzeniu wypełni pusty
pojemnik wodą pitną. Jeśli
dryfujesz na tratwie po oce­
anie, jest to doskonały sposób
otrzymywania wody pitnej,
pod warunkiem, że dysponu­
jesz środkami do podgrzania
płynu (zachowaj ostrożność
przy rozpalaniu ognia na łód­
kach nadmuchiwanych).

44
 OGIEŃ
Jako adept sztuki przetrwania musisz nauczyć się,
jak rozpalać ogień z materiałów znajdujących się wo■
kół ciebie. Nie polegaj na zapałkach czy innych tra­
dycyjnych metodach rozniecania ognia. Niniejszy roz­
dział wyjaśnia podstawowe zasady rozniecania
i podtrzymywania ognia.

Ogień jest niezmiernie ważny dla osoby walczącej o przetrwanie zarówno pod
względem fizycznym, jak i psychologicznym. Podnosi on znacznie morale, utrzy­
muje cię w cieple, służy do suszenia twojej odzieży, gotuje wodę, może służyć
do sygnalizacji oraz do przyrządzania potraw. W związku z tym musisz wiedzieć,
jak przygotowywać, rozniecać i podtrzymywać ogień.

ROZNIECANIE OGNIA
Trzy składniki potrzebne do rozniecenia ognia to powietrze, ciepło i paliwo. Klu­
czem do sukcesu jest przygotowanie wszystkich rodzajów materiałów i zapew­
nienie wszystkich składników. Bądź cierpliwy i ćwicz, dopóki nie nauczysz się
robić tego prawidłowo.
Materiały na ognisko dzielą się na trzy kategorie: materiał do rozpałki wstęp­
nej, rozpałka właściwa i paliwo.

Materiał do rozpałki wstępnej to dowolny rodzaj materiału łatwopalnego.

Zwykle składa się on z cienkich, bardzo suchych włókien. Mogą to być paski ko­
ry z niektórych drzew i krzewów, pokruszone włókna z suchych roślin, cienkie,
suche wióry drewniane, słoma i trawy, trociny z drewna żywicznego, bardzo
cienkie wióry drewniane, wykładzina gniazd ptaków i gryzoni, puch nasienny,
zwęglona tkanina, wata lub płótno opatrunkowe, wełna do krzesiwa, sucha
sproszkowana żywica sosnowa, papier i gąbka gumowa.
Pracuj nad wyrobieniem nawyku posiadania zawsze przy sobie rozpałki
wstępnej w wodoodpornym pojemniku.

Rozpałka właściwa ma wyższą temperaturę zapłonu, dodaje się ją do rozpałki

wstępnej. Służy ona do podnoszenia temperatury palenia do punktu, w którym
można dołożyć do ognia trudniej palące się paliwo.
Rozpałka składa się z drobnych suchych gałązek, szyszek i igieł oraz drewna
nasyconego substancjami łatwopalnymi.

Paliwo nie musi być suche, ale mokre drewno wytwarza mnóstwo dymu. Naj­
lepszym paliwem jest suche drewno oraz wewnętrzne warstwy zwalonych
drzew i grubych gałęzi (które mogą być suche, nawet jeśli z wierzchu są mokre).

45
GŁÓWNE ZASADY

Mokrego drewna można używać jako opału po rozszczepieniu i zmieszaniu

z drewnem suchym. Jeśli nie ma w okolicy żadnych drzew, skręć w kłębki suchą
trawę, użyj uschłych kaktusów, wysuszonego mchu torfowego lub wysuszone­
go łajna zwierzęcego.

MIEJSCE NA ROZPALENIE OGNIA

Miejsce na ognisko należy wybierać starannie. Pamiętaj, że ogień ma zapewnić
ci ciepło, ochronę i możliwość gotowania posiłków.

PRiAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ZASADY WYBIERANIA MIEJSCA NA OGNISKO

Wybór odpowiedniego miejsca na ognisko jest sprawą waż­
ną. Oddziały SAS, dysponujące wieloletnim doświadczeniem
w rozpalaniu ognisk w różnorodnych terenach, zalecają co
następuje:
■ Wybieraj miejsce osłonięte.
■ Nie rozpalaj ogniska u podnóża drzewa lub pnia.
■ Usuń z ziemi wszystko, co się na niej znajduje w promieniu co najmniej
1 m, aż do odsłonięcia gołej gleby.
■ Jeśli grunt jest mokry lub pokryty śniegiem, roznieć ogień na platformie
zbudowanej z kłód ze świeżo ściętych drzew, pokrytej warstwę ziemi
lub kamieni.
■ W razie silnego wiatru wykop dół i w nim rozpal ogień.
■ W warunkach wietrznej pogody otocz swoje ognisko kamieniami.

Jeśli musisz rozpalić ognisko w głębokim śniegu lub na terenie bagnistym, przy­
gotuj dla niego platformę ze świeżych kłód pokrytych ziemią, podniesioną nad
poziom gruntu na czterech słupkach narożnych z rozwidleniami, w które wkła­
da się dwie krzyżujące się poprzeczki; na poprzeczkach spoczywa platforma.

EKRANY ODBIJAJĄCE CIEPŁO OGNIA

Jeśli możesz, zbuduj reflektor ognia (będący w istocie ekranem) z pni lub kamie­
ni. Będzie on odbijał lub kierował ciepło w pożądaną stronę, a jednocześnie
osłoni ognisko przed wiatrem. Można
wykorzystać takie ściany do skierowania
OSTRZEŻENIE ciepła na twoje schronienie do spania.
Nie rozpalaj ognia u podstawy duże­
Nie kładź przy ogniu mokrych ani porowa­ go głazu; raczej wybierz miejsce na
tych kamieni - mogę one rozerwać się po ogień w taki sposób, abyś siedział po­
nagrzaniu. Nie używaj łupków, miękkich
między głazem a ogniem. Dla uzyska­
brył ani żadnych kamieni, które pękają,
łuszczą się albo robią wrażenie pustych nia jeszcze większej ilości ciepła, zbu­
w środku. Wypróbuj wszystkie kamienie po­ duj za ogniskiem ścianę kierującą, która
przez uderzanie jednym o drugi. Jeśli zawie­ odbije ciepło w twoim kierunku (głaz
rają one wilgoć, przy nagrzaniu mogą ulec będzie pochłaniać ciepło i ogrzewać
rozerwaniu, co może być groźne dla życia.
twoje plecy).

46
 OGIEŃ

ROZNIECANIE OGNIA BEZ ZAPAŁEK

Adepci sztuki przetrwania muszą wiedzieć, w jaki sposób w warunkach długo­
trwałej walki o przeżycie rozpalać ogień bez użycia zapałek. Istnieje szereg ła­
twych sposobów rozniecania ognia bez zapałek; czteiy z nich pokazano na ry­
sunku 11. Przy rozpalaniu ognia należy pamiętać, aby robić to od strony na­
wietrznej lub plecami do wiatru.

Krzesiwo (krzemień) i stal (11A). Trzymaj krzesiwo i tarnik stalowy nad rozpał­
ką wstępną. Wykonując ruchy w dół uderzaj krawędzią tarnika w krzesiwo. Iskry
padające na materiał do rozpałki wstęp­
nej należy rozdmuchiwać, a następnie

UWAGA dmuchać na rozpałkę, aby wytworzyć

węgiel a potem płomień.
Akumulator należy chronić przed iskrami
i płomieniem, ponieważ wytwarza on
Akumulator Cl IB). Jeśli masz dostęp
wodur, którego wybuch może spowodować
do akumulatora, przyłącz odcinki izolo­
poważne obrażenia.
wanego przewodu do jego końcówek,
a następnie dotknij końcami tych prze­
wodów do końców kawałka drutu bez izolacji. Ten ostatni rozgrzeje się do czer­
woności, co można wykorzystać do zapalenia rozpałki wstępnej. Po rozpaleniu
ognia należy pamiętać o odsunięciu akumulatora.

47
GŁÓWNE ZASADY

Szkło powiększające (11C). Skup promienie słońca na rozpałce wstępnej przy

użyciu szkła powiększającego, obiektywu aparatu fotograficznego, soczewki la­
tarki lub nawet wypukłego kawałka butelki szklanej.

Reflektor latarki (11D). Umieść materiał na rozpałkę pośrodku reflektora,

w miejscu, w którym zwykle znajduje się żarówka. Przesuwaj materiał w otwo­
rze do przodu, dopóki promienie nie zostaną skupione na jednym końcu i nie
pojawi się dym. W metodzie tej można użyć papierosa jako materiału na rozpał­
kę wstępną (jeśli jest dostępny).

Łuk i świder (rys. 12). Starodawna metoda rozniecania ognia, którą powinni
znać survivalowcy.
Wybierz prosty patyk z twardego drewna o długości około 30-45 cm i średni­
cy 2 cm. Zaokrąglij jeden koniec, a drugi zaostrz w szpic. Zaokrąglony koniec
wchodzi w gniazdo wykonane w kawałku twardego drewna nadającym się do
wygodnego trzymania; gniazdo należy posmarować smarem lub mydłem, aby
zmniejszyć tarcie.
Łuk należy wykonać z gałęzi o długości 0,9 m i średnicy 2,5 cm. Wygnij gałąź
i zwiąż jej obydwa końce kawałkiem linki lub rzemienia, aby otrzymać napięty
łuk (A).
Płytkę zapałową wykonuje się z twardego drewna o długości około 30 cm,
szerokości 7-15 cm i grubości 2 cm. W płytce tej należy wydłubać niewielkie

48
 OGIEŃ

wgłębienie i połączyć je klinowym wycięciem z krawędzią płytki. Powinno ono

sięgać do środka wgłębienia, drążonego przez świder. Celem tego nacięcia jest
stworzenie krawędzi oskrobującej koniec świdra, gdy rozgrzewa się on i zmienia
w pył węglowy.
Klęcząc na jednym kolanie należy przycisnąć stopą drugiej nogi płytkę zapa­
łową i umieścić rozpałkę wstępną bezpośrednio pod wycięciem klinowym. Pod
płytkę należy podłożyć dwa patyczki, aby zapewnić dopływ powietrza do roz­
pałki.
Cięciwę łuku owinąć raz wokół świdra i ustawić świder pionowo w wydrąże­
niu. Następnie docisnąć świder do płytki zapałowej płytką z gniazdem. Obracać
świder długimi, równomiernymi ruchami łuku aż do pojawienia się dymu (B). Po
pojawieniu się gęstego dymu należy zwiększyć prędkość. Na tym etapie powsta­
je gorący proszek, któiy można rozdmuchać w tlący się żar (C).
Trzeba teraz zabrać łuk i świder i położyć rozpałkę wstępną przy żarzących się
okruchach (D). Rozpałkę należy przewracać wokół żarzących się kawałków
drewna i dmuchać, aby ją zapalić (E). Następnie płonącą rozpałkę wstępną
umieszcza się w przygotowanym do rozpalenia ognisku zawierającym więcej
rozpałki wstępnej i rozpałkę właściwą złożoną z drobnych elementów.

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

SZTUKA ROZPALANIA OGNIA
Stosuj się do tych prostych zasad rozniecania i podtrzymy­
wania ognia na terenach odludnych, pochodzących od żoł­
nierzy elitarnych formacji USA.
■ Zachowaj swe zapałki do rozpalania prawidłowo przygotowanego
ognia, a nie zapalania papierosów czy rozpalania ogniska, które nie
zostało przygotowane w należyty sposób.
■ Zawsze staraj się mieć przy sobie w wodoszczelnym pojemniku suchy
materiał na rozpałkę.
■ Na terenach arktycznych potrzebna będzie platforma, aby ognisko nie
zapadło się w dziurę wytopioną przez nie w głębokim śniegu i nie zga­
sło.
■ Platforma będzie także potrzebna do rozpalenia ognia na torfowisku lub
na pokładzie humusu, aby uniemożliwić jego rozprzestrzenianie się.
Torfowisko może tlić się latami.
■ W lesie należy oczyścić do gołej ziemi miejsce, na którym rozpala się
ognisko, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się ognia.

RODZAJE OGNISK
Istnieje wiele rodzajów ognisk. Poszczególne typy ognisk różnią się zależnie od
swego przeznaczenia. Ognisko najczęściej stosowane przez survivalowców po­
kazano na rysunku 13. Powinieneś nauczyć się, jak przygotowywać i rozpalać
każde z nich.

Bezpieczne ognisko nocne (A). Ognisko takie umożliwia sen przy ogniu bez
niebezpieczeństwa, że płonące kłody stoczą się na śpiącego. Połóż dwie duże

49
GŁÓWNE ZASADY

świeże kłody na ognisku w taki sposób, że będą chronić ciebie i twoje schronie­
nie w miarę, jak ognisko będzie się wypalać. Zwróć uwagę na położenie ściany
odbijającej ciepło.

Ognisko długotrwałe (B). Ognisko rozpala się w rowku wykopanym dla

ochrony przed wiatrem. Można je także przygotować na ziemi, przy użyciu
dwóch świeżych kłód utrzymujących żar w jednym miejscu. Kłody muszą mieć
średnicę co najmniej 15 cm (im grubsze tym lepiej) i być ułożone tak, aby moż­
na było stawiać na nich naczynia do gotowania. Pod kłody można podłożyć
dwa patyki o średnicy 2,5 cm, aby zapewnić lepszy dopływ powietrza do
ognia.

Ognisko “T” (C). Jest to ognisko dogodne do gotowania. Ogień utrzymuje się
w górnej części litery “T”, skąd pobiera się żar do gotowania w części dolnej.

Ognisko “wigwam” (D). Dogodne do gotowania i ogrzewania się (pamiętaj, że

zużywa wiele opału). Podpałkę wstępną należy umieścić pośrodku przygotowa­
nego miejsca wokół wbitego w ziemię kołka, z otwarciem od strony nawietrznej
dla zapewnienia ciągu. Ognisko należy osłaniać od wiatru zapalając je od strony
nawietrznej.

Ognisko “gwiazda” (E). Przydatne, jeśli zależy nam na oszczędnym zużyciu

opału lub na niewielkim ogniu. Ogień pali się pośrodku “gwiazdy”; stosowmie do
potrzeb podsuwa się kłody do środka. Można je odciągnąć na bok, jeśli chcemy
gotować nad żarem. Dla ogniska tego rodzaju zaleca się stosowanie twardego
drewna.

Ognisko “dziurka od klucza” (F). Wykop w ziemi dołek w kształcie dziurki od

klucza, odpowiednio usytuowanej względem wiatru. Ognisko to ma podobne
zalety jak ognisko długotrwałe.

Ognisko “piramida” (G). Podobne do ogniska typu “studnia”, z tym, że ułożo­

ne jest z pełnych warstw drewna, a nie z ażurowej konstrukcji. Takie ognisko pa­
li się długo i można je wykorzystać jako ogień na całą noc.

Ognisko “studnia” (H). Zapewnia dużo ciepła i światła dzięki dużemu

dopływowi powietrza. Dlatego może ono służyć do gotowania i sygnaliza­
cji.

PRZENOSZENIE OGNIA
Przenoszenie ognia jest skutecznym sposobem oszczędzania materiałów do
rozpalania oraz fatygi towarzyszącej rozniecaniu ognia od nowa, kiedy zde­
cydowałeś się rozbić obóz na noc. Już ludzie prahistoryczni przenosili
ogień; te same metody stosowane są nadal przez ludy prymitywne na całym
świecie. Podobnie jak w przypadku wszystkich innych rzeczy dotyczących
sztuki przetrwania, należy przećwiczyć w praktyce sporządzanie wiązek
i rurek ogniowych, zanim zajdzie prawdziwa potrzeba ich użycia; trzeba też
pamiętać, aby zaw-sze mieć przy sobie kilka takich środków przenoszenia
ognia.

50
 OGIEŃ

51
GŁÓWNE ZASADY

Rysunek 14 przedstawia dwa najskuteczniejsze sposoby przenoszenia ognia;

jeśli nie masz puszki blaszanej, możesz jedynie posłużyć się rurkami ogniowymi.

Wiązki ogniowe (A). Włóż pewną ilość rozżarzonych węgli otoczonych war­
stwą suchej rozpałki a następnie wilgotnej trawy i liści do średniej wielkości pu­
dełka blaszanego z przebitymi otworami dla dopływu powietrza.

Rurka ogniowa. Ułóż wiązkę rozpałki pośrodku długiego arkusza kory (B).
Zwiń korę w rurkę i zwiąż w kilku miejscach, aby się nie rozwinęła. Wsyp roz­
żarzone węgle do jednego końca rurki, aby zaczęła się tlić (C). Trzymaj rurkę tlą­
cym się końcem do wiatru (D); jeśli zacznie się ona palić płomieniem, należy go
stłumić przyciskając koniec rurki łub plując na niego, aby z powrotem zaczął się
tylko tlić.

Istnieją także inne sposoby przenoszenia ognia, w tym przenoszenie płonącego

kija i wymachiwania nim, aby nie zgasł (jednak jeśli zamierzasz posłużyć się tą
metodą, upewnij się, czy jesteś wystarczająco silny) lub owijanie żaru w liść od­
porny na działanie ognia. Można przedstawić wiele zaleceń dotyczących przeno­
szenia ognia. Najważniejsze by nie lekceważyć faktu, że jest to jeden z czynni­
ków podnoszących na duchu. Jest bardzo ważne, aby przed wyruszeniem na
wyprawę uzyskać sprawność w przenoszeniu ognia.

52
 ŻYWNOŚĆ
Bez względu na to, gdzie się znajdujesz, dostępnych
jest dla ciebie wiele rodzajów pożywienia pochodze­
nia roślinnego i zwierzęcego. Adept sztuki przetrwa­
nia musi nauczyć się, gdzie ich szukać, jak je rozpo­
znawać i jak je zbierać lub chwytać. Ponadto trzeba
wiedzieć, które z nich sq trujące i niebezpieczne.

TWOJE POTRZEBY
Przeciętne zapotrzebowanie energetyczne wynosi do 3000 kalorii dziennie
dla mężczyzny i do 2000 kalorii dla kobiety. Jednakże w warunkach walki
0 przetrwanie, kiedy podejmuje się wyczerpujące zadania, zapotrzebowa­
nie to rośnie: 3000-5000 kalorii dziennie przy ciepłej pogodzie i 4000-6000
kalorii w strefie zimnego klimatu.
Musisz starać się utrzymywać zrównoważoną dietę, aby zapewnić prawi­
dłowe funkcjonowanie twego ciała i umysłu. Oznacza to, że należy co­
dziennie spożywać podstawowe składniki żywnościowe. Są to następujące
składniki:
BIAŁKO: najważniejsze dla wzrostu i naprawy tkanek. Jest ono także źró­
dłem energii, gdy dostarczane są niedostateczne ilości węglowodanów
1 tłuszczy. Białko jest rozkładane na aminokwasy, mające podstawowe zna­
czenie dla wzrostu i regeneracji mięśni. Białko znajduje się w serze, mleku,
ziarnach zbóż, rybach, mięsie i drobiu.
WĘGLOWODANY: bardzo proste, łatwo trawione cząsteczki. Są one głów­
nym źródłem energii dla ciała. W przypadku osoby walczącej o przetrwanie
powinny one stanowić nawet połowę dziennych surowców energetycz­
nych. Węglowodany uzyskuje się z owoców, warzyw, czekolady, mleka
i potraw zbożowych.
TŁUSZCZE: najbardziej skoncentrowane źródło energii. Organizm zużywa
tłuszcze w przypadku zużycia zapasów węglowodanów. Tłuszcze można
otrzymać z masła, sera, olejów, orzechów, żółtka jaja, margaryny i tłuszczy
roślinnych.
WITAMINY: regulują najważniejsze funkcje organizmu. Istnieje wiele ich
rodzajów, ale większość można otrzymać stosując zrównoważoną dietę.
MINERAŁY: regulują funkcje organizmu i tworzą podstawowe składniki zę­
bów i kości. Podobnie jak w przypadku witamin dobrze zrównoważona
dieta powinna zapewnić odpowiedni dopływ minerałów.

PRZYRZĄDZANIE POTRAW NA GORĄCO

Przyrządzanie potraw na gorąco polega na gotowaniu, smażeniu, prażeniu, pie­
czeniu, duszeniu i pieczeniu na rożnie. Wszystkie te sposoby można wykorzy­
stywać, gdy na odludziu jesteśmy zdani na własne siły.

53
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

PRZYRZĄDZANIE POTRAW NA GORĄCO
W WARUNKACH WALKI O PRZETRWANIE
Żołnierze SAS sq ekspertami w przekształcaniu nawet naj­
dziwniej wyglqdajqcych i pozornie niejadalnych stworzeń
w smaczny i pożywny posiłek.
MIĘSO: pokroić na małe kostki i ugotować. Zachowaj ostrożność w odniesieniu
do wieprzowiny w ciepłym klimacie - dziki sq zarobaczone i zakażone motylicą
wątrobową; mięso dzikich zwierząt również bywa często zarobaczone.
RYBY: są zwykle wolne od zarazków, jeśli złapano je w wodzie bieżącej;
najlepsze duszone lub pieczone po owinięciu w liście.
PTAKI: wszystkie żywiące się padliną trzeba gotować; młode ptaki można piec.
GADY: usunąć wnętrzności i piec w skórze na rozżarzonych węglach; gdy
skóra pęknie - zdjąć i gotować. Wężom należy odcinać łeb przed przyrzą­
dzeniem - niektóre mają gruczoły jadowe. Żaby obdzierać ze skóry (skóra
niektórych z nich jest trująca) i piec na patyku.
ŻÓŁWIE: gotować dopóki nie odejdzie skorupa; wykroić mięso i gotować
do miękkości.
SKORUPIAKI: gotować kraby, homary, krewetki i raki, aby usunąć szko­
dliwe żyjątka; wszystkie owoce morza szybko się psują, należy więc przy­
rządzać je jak najszybciej.
OWADY I ROBAKI: można je gotować lub piec na gorących kamie­
niach, kruszyć, a następnie mielić na proszek w celu dodania do zup i po­
traw duszonych.

Gotowanie. Żywność można gotować w metalowym naczyniu, w kamieniu z wy­

drążonym wgłębieniem (za wyjątkiem kamieni nasiąkniętych wodą - mogą one
wybuchnąć i spowodować poważne obrażenia) i w wydrążonym naczyniu drew­
nianym (zawieś naczynie nad ogniem i wkładaj gorące kamienie do wody i innych
potraw, wyjmując je kiedy ostygną i zastępując innymi świeżo nagrzanymi, dopó­
ki potrawa nie jest gotowa). Potrawy można także gotować w skompach orze­
chów kokosowych, muszlach morskich, skorupach żółwi i połówkach bambusa.

Smażenie. Ustaw płaski kamień na ogniu; gdy stanie się gorący, można na nim
smażyć.

Prażenie. Nadaje się szczególnie dla orzechów i ziaren. Umieścić w pojemniku

lub na kamieniu i podgrzewać powoli aż do zrumienienia.

Pieczenie. Przygotuj zaimprowizowany piekarnik w postaci dołka pod ogniskiem,

zamkniętego pojemnika lub owiń potrawę w liście albo oklej ją gliną. Inna metoda
pieczenia polega na wyłożeniu dołka suchymi kamieniami i rozpaleniu w nim
ognia. Po wypaleniu się ognia wygarnąć żar, wstawić zamknięty pojemnik, przy­
kryć warstwą żaru i cienką warstwą ziemi. Zostawić w tym stanie do upieczenia.

Duszenie na parze - również w dołku. Owiń potrawę do uduszenia w duże li­

ście lub mech. Umieść jedną warstwę potrawy w dołku wyłożonym żarem. Do­

54
 ŻYWNOŚĆ

daj następną warstwę liści lub mchu i przekładaj kolejne warstwy owiniętej żyw­
ności i liści lub mchu aż do prawie całkowitego wypełnienia dołka. Przebij kijem
warstwy żywności i liści lub mchu, a następnie uszczelnij dołek ziemią.

Pieczenie na rożnie. Służy do tego ro­

żen lub szpikulec umieszczony nad
otwartym ogniem. Metoda przydatna do
przyrządzania dzikiego ptactwa w cało­
OSTRZEŻENIE
ści lub małych zwierząt. Istnieje wiele grzybów jadalnych, ale sq też
śmiertelnie trujqce. Pomimo, że grzyby omó­
wiono w dalszej części tego rozdziału, radzi­
ROŚLINY JADALNE
my całkowicie unikać grzybów jako poży­
Istnieją tysiące jadalnych roślin dostęp­
wienia.
nych na całym świecie. Osoba walcząca
o przetrwanie powinna starannie przeba­
dać obszar, na którym się znalazła, pod kątem jadalnych gatunków roślin. Nie­
które z najbardziej rozpowszechnionych roślin jadalnych przedstawiono na ry­
sunku 15.
Przy wybieraniu nieznanych roślin do zjedzenia KONIECZNE jest przeprowa­
dzenie próby smakowej, aby stwierdzić, czy można je bezpiecznie jeść (patrz
ramka poniżej). Jest ważne, aby poddać próbie WSZYSTKIE części rośliny - wie­
le roślin ma tylko jedną lub więcej części jadalnych.

Jadalne podziemne części roślin. Bulwy, zwykle znajdujące się pod ziemią, są
bogate w skrobię; można je spożywać pieczone lub gotowane. Do roślin z jadal­
nymi bulwami należą: strzałka wodna (K), tara, ingam, tatarak (L), chufa i batat.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

CZY TA ROŚLINA JEST JADALNA?
Wybierając na odludziu rośliny nadające się do jedzenia sto­
suj się do tych prostych wytycznych dla zestrzelonych pilo­
tów. Przydadzą się one bardzo w sytuacji walki o przetrwa­
nie.
■ Unikaj roślin o kwiatostanach w kształcie parasola, pomimo że do rodzi­
ny tej należą marchew, seler i pietruszka (wszystkie jadalne).
■ Unikaj wszystkich strączkowych (fasole i groszki); wchłaniają one mine­
rały z gleby i powodują problemy z trawieniem.
■ W razie wątpliwości, unikaj wszystkich bulw.
■ Unikaj wszystkich białych i żółtych jagód - są one trujące; połowa
wszystkich czerwonych jagód jest trująca; jagody niebieskie lub czarne
w większości nadają się do jedzenia.
■ Owoce i jagody wielocząsteczkowe są jadalne.
■ Pojedyncze rośliny rosnące na ogonku uważa się za bezpieczne do je­
dzenia.
■ Mleczny sok wskazuje na roślinę trującą.
■ Nie należy spożywać roślin działających drażniąco na skórę.
■ Rośliny rosnące w wodzie lub na wilgotnym gruncie są zwykle bardzo
smaczne.

55
GŁÓWNE ZASADY

ROŚLINY JADALNE

56
 Ż Y W N O Ś Ć

KORZENIE I KŁĄCZA. Są bogate w skrobię. Do roślin z jadalnymi kłączami na­

leżą baobab, fasola goa, platan wodny, paproć orlica, mech polarny, pasternak
(I) kalia dzika, porost skalny, trzcina kwiatowa, tatarak, cykoria, chrzan, paproć
drzewiasta (M i N), lotos, dzięgiel (O) i lilia wodna.
BULWY. Mogą być trujące, jak np. komosa trująca o białych lub żółtych kwia­
tach. Inne natomiast są jadalne, jak na przykład dzika lilia, dziki tulipan, dzika ce­
bula (J), komosa błękitna i lilia tygrysia.
PĘDY JADALNE. Rosną w taki sam sposób jak asparagus. Liczne z nich można
jeść na surowo, ale lepiej smakują ugotowane. Jadalne pędy ma portulaka, po­
rost islandzki, bambus, palma fishtail, fasola goa, paproć orlica, ratan, dziki ra­
barbar, tatarak, palma sagowa, porost skalny, papaja, trzcina cukrowa i lotos.

Rośliny o jadalnych liściach. Są to prawdopodobnie najliczniejsze ze wszyst­

kich roślin jadalnych. Należą do nich mlecz (A), wierzbówka (F), szczaw (B-D),
szczaw górski (E) i pokrzywa (H). Ponadto młode delikatne liście prawie wszyst­
kich roślin nietrujących są jadalne.
Niektóre rośliny o jadalnych liściach mają jadalny rdzeń wewnątrz pnia lub łody­
gi. Przykładem jest buri, palmy fishtail, sagowa i kokosowa, ratan i trzcina cukrowa.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

PRÓBA SMAKOWA
Stosuj ten prosty test znany w armii USA, aby ustalić, czy da­
na roślina nadaje się do jedzenia. PRÓBY TEJ NIE MOŻNA
STOSOWAĆ DO GRZYBÓW.
■ Próbuj tylko jednq część rośliny na raz.
■ Podziel roślinę na jej podstawowe części: liście, łodygę, korzenie, itp.
■ Nie jedz przez osiem godzin przed rozpoczęciem próby.
■ W tym czasie przyłóż próbkę rośliny do wewnętrznej strony łokcia lub
przegubu. Piętnaście minut jest dostatecznym czasem, aby zaobserwo­
wać reakcję.
■ Podczas próby nie bierz do ust niczego oprócz czystej wody i badanej
rośliny.
■ Wybierz mały kawałek danego fragmentu rośliny.
■ Przed włożeniem go do ust umieść kawałek rośliny na zewnętrznej powierz­
chni wargi, aby zbadać, czy nie wywołuje on pieczenia ani swędzenia.
■ Jeśli po trzech minutach nie występuje żadna reakcja, połóż kawałek ro­
śliny na języku i trzymaj tam przez 15 minut.
■ Jeśli nie występuje żadna taka z opisanych wyżej reakcji, przeżuj dokład­
nie kawałek rośliny i trzymaj go w ustach przez 15 minut. NIE POŁYKAJ.
■ Jeśli przez ten czas nie wystąpi żadne podrażnienie, połknij badaną
próbkę.
■ Odczekaj osiem godzin. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepo­
kojących objawów, sprowokuj wymioty i pij duże ilości płynów.
■ Jeśli nie wystąpią żadne niepokojące efekty, zjedz pół szklanki tej samej
rośliny przygotowanej w taki sam sposób. Odczekaj następne osiem go­
dzin; jeśli nie wystąpią żadne niepokojące objawy, tak przygotowana
roślina nadaje się do jedzenia.

57
GŁÓWNE ZASADY

58
 ŻYWNOŚĆ

Łyko (warstwa pomiędzy korą a drewnem). Można jeść na surowo. Nie zaleca
się jeść kory zewnętrznej, która zawiera znaczne ilości gorzkiej taniny.

Części kwiatostanu. Do kwiatów jadalnych należy abal, dzika róża (G), kolo-
kwinta, papaja, banan, chrzan, dziki kapar i gąbka luffa. Pyłek kwiatowy wyglą­
da jak żółty kurz i ma wysokie wartości odżywcze.

Owoce (rys. 16). Istnieje wiele rodzajów jadalnych owoców, zarówno słodkich,
jak i niesłodkich (owoce warzyw). Do owoców słodkich należą dzikie jabłka (A),
poziomki (B), dzikie wiśnie (C), czarne jagody (D), bażyna (E) i żurawina (F).
Warzywa to drzewo chlebowe, chrzan, jarzębina (G i H) oraz dziki kapar.

Nasiona i ziarna. Ziarna wszystkich zbóż oraz innych traw są dobrym źródłem
białka roślinnego. Można je mielić i mieszać z wodą, aby przyrządzić potrawę
podobną do owsianki. Do roślin o jadalnych nasionach i ziarnach należą ama-
rant, proso włoskie, ryż, bambus, palma nipa, tamaryszek, sosna górska, lilia
wodna i portulaka.

Orzechy (rys. 17). Są one dobrym źródłem białka. Większość z nich można jeść
na surowo, chociaż niektóre, jak żołędzie (D) są lepsze po ugotowaniu. Rośliny

59
GŁÓWNE ZASADY

0 jadalnych orzechach to drzewo migdałowe (B i H), orzech wodny (A), bukiew

(F), dąb, sosna (I), kasztan jadalny (G), orzeszki ziemne (C), leszczyna (E)
1 orzech włoski.

Miękisz owoców. Miękisz otaczający nasiona w wielu owocach jest ich jedyną
jadalną częścią. Do roślin o jadalnym miękiszu należą flaszowiec, drzewo chle­
bowe i tamaryszek.

Żywice. Jest to sok zbierający się na zewnętrznej powierzchni rośliny i tam

twardniejący. Żywice są źródłem pożywnego pokarmu.

Soki. Winoroślą oraz inne rośliny można wykorzystywać jako źródło przydat­
nych płynów. Należy naciąć łodygę krzewu i odprowadzać sok do jakiegoś po­
jemnika. Jest on wysoce odżywczy. Do roślin, z których można uzyskać nadają­
cą się do picia wodę i sok należą:
WODA: akacja słodka, kolokwinta, agawa, palma ratanowa, kaktus i winorośl.
SOK: palma kokosowa, palma fisbtail, palma sagowa, palma cukrowa i palma
buri.

ROŚLINY TRUJĄCE
Konieczna jest znajomość najczęściej występujących roślin trujących, aby można
było ich unikać (rys. 18). W szczególności należy nauczyć się rozpoznawać
szczwół plamisty i cykutę, należące do najbardziej niebezpiecznych.
CYKUTA (G). Wygląd: łodygi nakrapiane czerwono, kłącza puste wewnątrz (I),
małe 2-3 płatkowe liście o ząbkowanych brzegach i baldachy niewielkich bia­
łych kwiatów.
Występowanie: na całym świecie, zawsze w pobliżu wody.
Zapach: bardzo nieprzyjemny. ROŚLINA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.
SZCZWÓŁ PLAMISTY. Wygląd: wysokość do 2 m, łodygi rozgałęzione, puste
w środku, nakrapiane purpurowo, liście o grubo ząbkowanych brzegach, jaśniej­
sze od spodu. Gęste baldachy małych białych kwiatków i białe korzenie.
Występowanie: zarośnięte trawą wysypiska na całym świecie.
Zapach: nieprzyjemny. ROŚUNA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.
BLUSZCZ JADOWITY. Wygląd: trzyczęściowe liście o zmiennym wyglądzie, zie­
lonkawe kwiaty i białe jagody; jest to roślina trująca o działaniu kontaktowym.
Występowanie: w lasach Ameryki Północnej.
CZERNIEC GRONKOWY (A). Wygląd: liście z kilku ząbkowanych blaszek. Małe
białe kwiaty skupione na końcu łodygi i białe lub czarne jagody.
Występowanie: głównie w lasach.
SUMAK JADOWITY. Wygląd: małe owalne listki pozbawione kutneru, ułożone
w przeciwnie skierowane pary, ciemno nakrapiana gładka kora i grona białych
jagód; (jest to roślina taijąca o działaniu kontaktowym).
Występowanie: mokradła w południowo-wschodniej części Ameryki Północnej.
CAMAS (C). Wygląd: długie, paskowate liście i luźne baldachy zielonkawobia-
łych kwiatów o sześciu częściach.
Występowanie: trawiaste, skaliste i lekko zalesione obszary Ameryki Północnej.
ROŚLINA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.

60
 Ż Y W N O Ś Ć

61
GŁÓWNE ZASADY

BIELUŃ. Wygląd: owalne liście o poszarpanych i ząbkowanych brzegach; kwia­

ty duże, pojedyncze, białe, o kielichowatym kształcie. Owoce kolczaste.
Występowanie: większość obszarów o klimacie umiarkowanym, także tropiki.
Zapach: mdlący. ROŚLINA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.
NAPARSTNICA. Wygląd: liście podstawowe zwieńczone liściowatym szpicem
z czerwonych, różowych lub żółtych kwiatów rurkowatego kształtu.
Występowanie: wysypiska na całym świecie. ROŚLINA SILNIE TRUJĄCA.
TOJAD MORDOWNIK CD). Wygląd: gęste liście w kształcie dłoni, głęboko wy­
cięte; kwiaty hełmowate, włochate, fioletowe lub żółte.
Występowanie: podmokłe lasy i obszary zacienione. ROŚLINA SILNIE TRUJĄCA.
WILCZA JAGODA. Wygląd: owalne liście, pojedyncze czerwonawe lub zielona-
we kwiaty i błyszczące czarne jagody.
Występowanie: lasy i zarośla Europy. ROŚLINA SILNIE TRUJĄCA.
JASKIER (B). Wygląd: jasnożółte błyszczące kwiaty o pięciu lub więcej nakłada­
jących się na siebie płatkach.
Występowanie: obszary klimatu umiarkowanego i arktycznego.
MOŻE POWODOWAĆ SILNY STAN ZAPALNY PRZEWODU POKARMOWEGO.
ŁUBIN (F). Wygląd: małe listki w kształcie dłoni lub wyrastające promieniście jak
szprychy koła. Szpiczaste grona kwiatowe w kolorze niebieskim, fioletowym,
niekiedy różowym, białym i żółtym.
Występowanie: przesieki i trawiaste obszary w klimacie umiarkowanym. ROŚLI­
NA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.
TRAGANEK JADOWITY. Wygląd: liczne drobne strzałkowate listki ułożone
w przeciwnie skierowane pary; grona jaskrawych kwiatów o barwie żółtobiałej,
różowej i purpurowej.
Występowanie: łąki nizinne i górskie. ROŚLINA SILNIE TRUJĄCA.
OSTRÓŻKA WYNIOSŁA (E). Wygląd: promieniście ułożone listki; kwiaty ciem­
noczerwone lub niebieskie.
Występowanie: obszaiy podmokłe. ROŚLINA SILNIE 'TRUJĄCA.
LULEK CZARNY. Wygląd: owalne liście o ząbkowanych brzegach pokryte lepki­
mi włoskami. Białe, nakrapiane czerwono kwiaty.
Występowanie: odsłonięta ziemia, często spotykany nad morzem.
Zapach: nieprzyjemny. ROŚLINA ŚMIERTELNIE TRUJĄCA.
PSIANKOWATE. (H). Wygląd: dojrzałe jagody zielone, czarne, czerwone, żółte
lub białe. Rośliny są krzewiaste, liście zwykle paskowate lub w kształcie strzały.
UNIKAĆ.

GRZYBY JADALNE
Grzyby naziemne (rys. 19). W warunkach walki o przeżycie do jedzenia nada­
ją się następujące grzyby:
PURCHAWKA OLBRZYMIA (F). Wygląd: jak duża piłka futbolowa. Średnica oko­
ło 30 cm, biała i skórzasta; z wiekiem żółknie.
BOROWIKI (D, I oraz J). Wygląd: kapelusz brązowy, korzeń bulwiasty, miąższ
biały.
LEJKO WIEC DĘTY (B). Wygląd: kapelusz lejkowaty, pofałdowany, ciemnobrą-

62
 Ż Y W N O Ś Ć

GRZYBY JADALNE
□
GŁÓWNE ZASADY

zowy; nóżka gładka, stożkowata, szara.

KOLCZAK OBŁĄCZKOWATY (C). Wygląd: ma kolce zamiast siatki rurek.

Grzyby rosnące na drzewach (rys. 19). Następujące grzyby nadrzewne nada­

ją się do jedzenia w warunkach walki o przetrwanie:
TRZĘSAK POMARAŃCZOWY (G). Wy­
gląd: górna powierzchnia czerwonawa,
dolna różowa; pomarszczony, wygląda
jak duży jęzor o krwistym soku. Smak OSTRZEŻENIE
ostry i gorzki. Grzyby nie nadają się do próby smakowej.
BIELACZEK OWCZY. Wygląd: jasnopo- Grzyby śmiertelnie trujące nie odznaczają się
marańczowy, jaśnieje do żółtawego. Żół­ nieprzyjemnym smakiem, a oznaki zatrucia
tawy i gąbczasty w przekroju. mogą wystąpić dopiero w kilka godzin po
SZMACIAK GAŁĘZISTY (H). Wygląd: spożyciu. Na zatrucie grzybami nie ma anti­
dotum, a więc albo zidentyfikuj w sposób
przypomina mózg lub kolonię koralow­
pewny grzyby, które zamierzasz jeść, albo
ca. zrezygnuj z ich spożycia.
OPIEŃKI (E). Wygląd: jasnocytrynowy
lub żółty.

GRZYBY TRUJĄCE
Niżej wymienionych grzybów trujących (patrz rys. 20) NIE WOLNO SPOŻYWAĆ:
MUCHOMOR NARCYZOWY. Wygląd: po przyciśnięciu powstają żółte plamy,
mocno żółty u podstawy.
Zapach: karbolu. UNIKAĆ.
MUCHOMOR JADOWITY (A). Wygląd: całkowicie biały, z dużą pochwą, łusko-
watym trzonkiem i kapeluszem o średnicy do 12 cm.
Zapach: słodkomdlący. GRZYB ŚMIERTELNIE TRUJĄCY.
MUCHOMOR SROMOTNIKOWY (B). Wygląd: zielonkawooliwkowy kapelusz
o średnicy do 12 cm, bledsza nóżka, duża pochwa (C i D), białe blaszki i miąższ.
GRZYB ŚMIERTELNIE TRUJĄCY.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ZASADY WYBIERANIA GRZYBÓW JADALNYCH
Przy wybieraniu grzybów do jedzenia należy zachować naj­
dalej posuniętą ostrożność. Przy zbieraniu grzybów trzeba
stosować się do następujących zasad SAS.
■ Unikaj wszystkich grzybów z białymi blaszkami, z kielichowatym zgru­
bieniem u podstawy trzona (pochwa) i pierścieniach na trzonie.
■ Unikaj wszelkich rozkładających się lub robaczywych grzybów.
■ Jeśli nie jesteś w stanie rozpoznać grzybów w sposób nie budzący wąt­
pliwości, zrezygnuj z nich całkowicie.

MUCHOMOR CZERWONY (E). Wygląd: jasnoczerwony kapelusz o średnicy do

22 cm, nakrapiany białymi centkami, duża pochwa (F-I). GRZYB ŚMIERTELNIE
TRUJĄCY.
MUCHOMOR PLAMISTY (J). Wygląd: kapelusz brązowawy, biało nakrapiany,

64
Ż Y W N O Ś Ć
GŁÓWNE ZASADY
 ŻYWNOŚĆ

o średnicy do 8 cm, z białymi blaszkami i 2-3 pierścieniami u nasady gładkiego,

stożkowatego, szarego trzona. GRZYB ŚMIERTELNIE TRUJĄCY.
WIERUSZKA. Wygląd: kapelusz matowy, szarobiały, silnie wypukły, o średnicy
15 cm. Blaszki żółtawe, przechodzące w różowe i lity, biały miąższ. Zapach:
gorzkich migdałów i rzodkiewki. GRZYB ŚMIERTELNIE TRUJĄCY.

Wodorosty (rys. 21). Jadalne wodorosty można znaleźć w płytkich wodach

morskich na dnie lub pływające na otwartym morzu. Sałata morska (A) jest jasno­
zielona, kelp (B) oliwkowozielony, sugar-ivrack(Q ma długie żółtobrązowe pa­
sma, porost irlandzki (D) ma pasma o barwie od purpurowej do oliwkowozielo-
nej, dulsa (E) jest purpurowoczerwona, a la,wer(F) ma pasma czerwone, purpu­
rowe lub brunatne.

ZWIERZĘTA JAKO ŹRÓDŁO POŻYWIENIA

Pamiętaj o jednej zasadzie przy pozyskiwaniu żywności ze zwierząt: nigdy nie
zużywaj więcej energii na zdobycie żywności, niż możesz uzyskać z niej po ugo­
towaniu. Musisz wyszkolić się w polowaniu i chwytaniu zwierząt w sidła, aby
można je było traktować jako źródło pożywienia. Poznaj różne rodzaje zwierząt
zamieszkujące obszar, na którym się znalazłeś, poznaj ich ślady (rys. 22), zwy­
czaje i miejsca, gdzie nocują.
Najlepszymi zwierzętami pod względem smaku oraz ilości mięsa są dorosłe
samice, ale wszystkie zwierzęta mogą dostarczyć ci mięsa takiego lub innego ro­
dzaju. Jeśli jednak nie dysponujesz bronią palną, większość zwierząt będziesz
uzyskiwał przy użyciu sideł i pułapek i będą to głównie małe zwierzęta i ptaki.
Jeśli masz broń palną, przestrzegaj następujących zasad przy polowaniu: po­
ruszaj się jak najciszej; przemieszczaj się powoli zatrzymując się często i nasłu­
chując; bądź czujny; wszędzie tam, gdzie to możliwe, podchodź pod wiatr lub
prostopadle do linii wiatru; staraj się w miarę możliwości wykorzystywać cechy

PRAKTYCZNE RADY KANADYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH

NA CO NALEŻY ZWRACAĆ UWAGĘ PODCZAS
POLOWANIA?
Kanadyjskie elitarne oddziały sq doskonale wyszkolone
w lokalizowaniu zwierzyny na żywność na mroźnych odlu­
dziach swego kraju poprzez uważnq obserwację i znajomość
zwyczajów zwierzqt.
■ Na zwierzęta - będq one zaniepokojone, gdy cię zobaczą. Zastygnij
nieruchomo, poruszaj się powoli, a jeśli masz broń, staraj się trafić
pierwszym strzałem.
■ Ścieżki świadczące o częstym przechodzeniu zwierząt.
■ Tropy mogące dostarczyć informacji o rodzaju, wielkości, wieku i płci
zwierząt.
■ Odchody - są pomocne w określeniu rodzaju i wielkości zwierzęcia.
■ Żerowiska i wodopoje: są dobrym miejscem do polowania rano i wieczo­
rem. Na prowadzących do nich ścieżkach można zastawiać sidła i wnyki.
■ Jaskinie, nory i zapasy pokarmu są dobrymi miejscami do zastawiania sideł.

67
GŁÓWNE ZASADY

terenu do maskowania. Bądź przygotowany: myśliwy często bywa zaskoczony

nagłym pojawieniem się zwierzyny, co prowadzi do źle wycelowanego strzału.

POLOWANIE NA ZWIERZĘTA
Ssaki mogą być cennym źródłem żywności dla osób walczących o przetrwanie.
Można je podzielić na następujące grupy:
DZIKIE KOTY: wielkość waha się od rozmiaru kota domowego do lwów i tygry­
sów. Unikaj dużych kotów, jeśli nie masz broni palnej. Mniejsze można chwytać
przy użyciu wnyków o silnych sprężynach.
DZIKIE PSY: można je chwytać we wnyki, chociaż mogą niebezpiecznie gryźć.
Bądź ostrożny.
NIEDŹWIEDZIE: najlepiej unikać. Te silne i wielkie zwierzęta mogą prześcignąć
konia na krótkich odległościach i z łatwością zabić człowieka. Trzymaj się z da­
la od niedźwiedziątek (niedźwiedzica może znajdować się w pobliżu) i pamię­
taj, że zraniony niedźwiedź jest niezwykle niebezpieczny. Poluj tylko wtedy, je­
śli masz strzelbę i staraj się zabić pierwszym strzałem w mózg. Na niedźwiedzie
można polować przy użyciu pułapek ze spadającą kłodą i wilczych dołów, ale
upewnij się, że Woja pułapka zabija. W gruncie rzeczy niedźwiedzie nie stano­
wią łatwego źródła pożywienia.
ŁASICE, GRONOSTAJE, NORKI, KUNY I TCHÓRZE: bądź ostrożny, mają one ostre
zęby. Można je chwytać we wnyki sprężynowe i pułapki ze spadającą kłodą.
ROSOMAKI: zwierzęta przypominające borsuki. Poluj tylko wtedy, jeśli masz
broń. Można je chwytać we wnyki sprężynowe.
BORSUKI: niebezpiecznie gryzą. Można je chwytać we wnyki i pułapki ze spa­
dającą kłodą.
BYDŁO: duże sztuki, zwłaszcza byki, mogą być niebezpieczne. Stosuj jedynie
bardzo silne sidła, wnyki sprężynowe lub sidła ze spadającą kłodą.
JELENIE I ANTYLOPY: strzeż się ich rogów, mogą one bóść i dźgać, powodując
poważne obrażenia. Mniejsze odmiany można chwytać w sidła i pułapki ze spa­
dającą kłodą, zaś większe - w sidła z zaostrzonym kołkiem i duże pułapki ze spa­
dającą kłodą.
DZIKI: ich kły mogą powodować groźne obrażenia. Można je chwytać w silne
wnyki sprężynowe, pułapki ze spadającą kłodą i pułapki z zaostrzonym kołkiem.
GRYZONIE: króliki chwyta się łatwo w sidła i wnyki sprężynowe.
GADY: mogą być cennym źródłem żywności, ale niektóre bywają bardzo nie­
bezpieczne i lepiej zostawić je w spokoju: krokodyle, aligatory, helodermy i jasz­
czurki paciorkowe.
Nie jedz ropuch - wydzieliny ich skóry są
toksyczne.
OSTRZEŻ]-Mli WĘŻE: traktuj wszystkie węże jako nie­
bezpieczne i jadowite, nawet jeśli takimi
Mięso królika jest pozbawione witamin nie są. Rozwidlonym patykiem należy
i tłuszczy niezbędnych dla człowieka. Gdy przycisnąć węża do ziemi bezpośrednio
człowiek odżywia się królikami, jego orga­ za jego głową. Drugim kijem należy ude­
nizm zużywa do ich trawienia własne sole rzyć za głową. Jeszcze lepiej jest odciąć
mineralne i witaminy, które trzeba potem głowę maczetą. NIGDY nie podnoś wę­
uzupełniać. W przeciwnym razie, przy dłu­
ża, jeśli nie jesteś pewien, że jest martwy;
gotrwałym odżywianiu się królikami, zuży­
niektóre węże potrafią w przekonywują­
cie tych zasobów we własnym organiżmie
może doprowadzić do śmierci. cy sposób symulować śmierć. Nawet
martwe mogą w drgawkach “ukąsić”.

68
 Ż Y W N O Ś Ć

niedźwiedź grizzly

Dla wszystkich zwierząt, u których przedstawiono dwa ślady,

większy jest śladem tylnej nogi. Duże, ciężkie zwierzęta zosta­
o wiają w miękkim gruncie głębokie ślady, natomiast mniejsze
zwierzęta zostawiają ślady płytkie. Nieregularne ślady mogą
wskazywać na zwierzę zranione lub chore. Bądź bardzo
ostrożny z niedźwiedziami, są one duże i bardzo silne, a na
krótkich odległościach mogą prześcignąć człowieka. Podobna
dziki indyk ostrożność obowiązuje przy tropieniu pumy, kiedy to z myśli­
ptactwo przybrzeżne.
wego można przedzierzgnąć się w zwierzynę!

69
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

JAK ODŻYWIAĆ SIĘ OWADAMI?
Wszyscy żołnierze SAS sq szkoleni w chwytaniu i przyrzą­
dzaniu owadów do jedzenia. Stosuj się do ich wskazówek
przy poszukiwaniu owadów.
■ Bqdż ostrożny przy polowaniu na owady: w ich kryjówkach mogą kryć
się również skorpiony, pająki i węże.
■ Nie spożywaj owadów żywiących się odchodami: przenoszą one infek­
cje.
■ Nie spożywaj owadów o jaskrawych barwach: są one trujące.
■ Nie zbieraj larw znajdujących się na spodniej stronie liści: wydzielają
one trujące płyny.
9 Unikaj gniazd szerszeni, jeśli nie znajdujesz się w krytycznej sytuacji:
strzegą one zawzięcie swych gniazd, a ich użądlenia są bardzo bole­
sne.
■ Gotuj mrówki przez co najmniej sześć minut, aby zniszczyć trucizny za­
warte w niektórych z nich.
■ Gotuj wszystkie owady schwytane w wodzie na wypadek, gdyby woda
była zanieczyszczona.

ŚLIMAKI ZWYKŁE I BEZSKORUPOWE ORAZ ROBAKI: pożywne, ale należy je

jeść tylko w stanie świeżym. Unikać ślimaków o jaskrawo zabarwionych skorup­
kach - są one trujące. Unikać ślimaków morskich w wodach tropikalnych; nie­
które z nich mogą śmiertelnie żądlić. Robaki należy przegłodzić przez jeden
dzień lub wycisnąć między palcami, aby pozbyć się odchodów.

PUŁAPKI
Jest ważne, abyś potrafił prawidłowo zastawiać pułapki do chwytania zwierząt.
Wszystkie omówione poniżej pułapki są skuteczne i stosunkowo łatwe do wy­
konania. Naucz się, jak je sporządzać i, co jeszcze ważniejsze, gdzie je zastawiać.

Sidła (rys. 23). Sidła są pętlą drucianą (A, D i E) lub wykonaną z linki (B i C),
umieszczoną w taki sposób, aby zmusić zwierzę do przełożenia przez nią głowy.
Wtedy pętla zaciska się, uśmiercając zwierzę (chociaż czasami nie od razu).
Jeśli zastawiłeś sidła, powinieneś je kontrolować w regularnych odstępach
czasu. Może się zdarzyć, że sidła przeznaczone do uduszenie zwierzęcia jedne­
go gatunku, chwycą za nogę zwierzę innego gatunku, nie powodując jego na­
tychmiastowej śmierci. W takim przypadku schwytane zwierzę może odgryźć so­
bie nogę, aby się uwolnić lub też przyciągnąć uwagę innego drapieżcy, który
może je zabić i porwać, zanim dotrzesz do sideł. Zawsze powinieneś sprawdzać,
czy w twoje wnyki coś się złapało i czy działają one prawidłowo. Pamiętaj, że je­
steś tylko jednym z wielu myśliwych na odludziu i nie stać cię na to, abyś utracił
swą zdobycz.
Niektóre dostępne w handlu sidła same się blokują, jednak sidła własnego wy­
robu są równie skuteczne. Pamiętaj, że materiał, z którego sporządzasz sidła, mu­
si być wystarczająco wytrzymały, aby utrzymać przewidywaną zdobycz. Poniżej
przedstawiono wielkości pętli potrzebnej do schwytania niektórych zwierząt:

70
 Ż Y W N O Ś Ć

Zwierzę Średnica pętli Wysokość nad ścieżką

Zając 10 cm 7,5 cm
Wiewiórka 7,5 cm 4 cm
Królik 10 cm 6 cm
Lis 25 cm 30 cm
Wilk 40 cm 45 cm
Bóbr 12 cm 2,5 cm

Miejsca zastawiania sideł (rys. 24). Przy zastawianiu sideł należy pamiętać
o dwóch rzeczach: aby pętla była otwarta i nic jej nie blokowało, tak żeby mogła
zacisnąć się na szyi zwierzęcia oraz aby znajdowała się na odpowiedniej wyso­
kości nad powierzchnią ziemi. Pamiętaj, że sidła druciane są łatwe do zastawia­
nia dzięki ich sztywności. Sidła należy zastawiać w następujących miejscach:
□ Na licznie uczęszczanych ścieżkach (A, B i C) lub w miejscach, gdzie zwierzę­
ta pasą się lub żerują.
□ W pobliżu jaskini lub często używanych zapasów pożywienia (D).
Zastawianie sideł na ścieżce jest skutecznym sposobem chwytania zwierząt (pa­
miętaj, że zwierzęta mają swoje nawyki, a więc przyzwyczajają się do często
uczęszczanych szlaków, podobnie jak ty).

71
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

JAK POSŁUGIWAĆ SIĘ SIDŁAMI?
Elitarna formację Zielonych Beretów szkoli się w chwytaniu
zwierząt przy użyciu minimum wysiłku. Żołnierze uczą się,
że znacznie lepiej jest współpracować z przyrodą niż działać
przeciwko niej. Oznacza to, że pułapki należy zastawiać
tam, gdzie zwierzęta same w nie wejdą.
■ Upewnij się, czy pułapki działają prawidłowo.
■ Sprawdzaj je regularnie.
■ Nie chodź po ścieżkach zwierząt.
■ Zawsze, gdy to jest możliwe, zastawiaj sidła na ścieżkach.
■ Staraj się zastawiać sidła w ten sposób, aby złapane zwierzę było pod­
noszone ponad ziemię.
■ Podchodź ostrożnie do każdego zwierzęcia schwytanego w sidła.
■ Stosuj rybie wnętrzności jako przynętę.
H Ustaw gałęzie i liście w taki sposób, aby zmusić zwierzę do wejścia
w sidła.

72
 Ż Y W N O Ś Ć

Pułapki z opadającą kłodą (rys. 25). Ich zasada działania jest prosta: gdy zwie­
rzę poruszy przynętę, spada na nie ciężar i zabija je. Istnieje wiele rodzajów me­
chanizmów uruchamiających ciężar, ale wszystkie one działają poprzez porusze­
nie napiętej linki lub przynęty.
W tym pierwszym przypadku zwierzę
dotyka lub napina linkę, kij lub kołek
i uruchamia mechanizm zwalniający cię­
żar. W drugim - zwierzę zwabiane jest do Pułapki z opadającą kłodą, zwłaszcza duże,
pułapki przez przynętę, której pociągnię­ mogą zabić człowieka, a łatwo je uruchomić.
cie uruchamia mechanizm. Pamiętaj o tym przy ich zastawianiu.

Pułapki z zaostrzonym kołkiem (rys. 26). Pułapki te bywają bardzo skuteczne.

Składają się one ze sprężystego drąga utrzymywanego na miejscu przez linkę wy­
zwalającą; do drąga jest sztywno przymocowany zaostrzony kołek. Kołek ten ude­
rza zwierzę po zwolnieniu naprężonego drąga. OSTRZEŻENIE: PUŁAPKI TE MO­
GĄ ZABIĆ CZŁOWIEKA. NALEŻY ZAWSZE PODCHODZIĆ DO NICH OD TYŁU.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

SPORZĄDZANIE MECHANIZMU WYZWALAJĄ­
CEGO TYPU "4"
Mechanizm taki (patrz rys. 25) jest jednym z najłatwiejszych
do wykonania. Jest on stosowany w pułapkach z opadającą
kłodą. Oto jak się go sporządza:
Drążek pionowy:
■ Odciąć górny koniec pod kątem, a wierzchołek ściąć pod kątem prostym
tak, aby pasował do wycięcia w drążku zwalniającym.
■ Wykonać prostokątne wycięcie przy dolnym końcu, dopasowane do ta­
kiegoż wycięcia w drążku z przynętą. Ociosać na płasko boki tego
drążka na wysokości wycięcia, aby zapewnić jego dobre dopasowanie
do drążka z przynętą.
Drążek zwalniający:
■ Uciąć koniec w taki sposób, aby kłoda spoczywała na nim stabilnie do
momentu wyzwolenia.
■ Wykonać wycięcie w pobliżu górnego końca, dopasowane do drążka
pionowego.
■ Zaostrzyć dolny koniec tak, aby pasował on do wycięcia w drążku
z przynętą.
Drążek z przynętą:
■ Wykonać wycięcie w pobliżu jednego końca, w które będzie wchodzić
koniec drążka zwalniającego.
■ Ukształtować drugi koniec tak, aby można było umieścić na nim przynętę.
■ Wykonać prostokątne wycięcie w miejscu, w którym krzyżuje się on
z drążkiem pionowym; wycięcia w drążku pionowym i drążku do przy­
nęty powinny być do siebie dokładnie dopasowane.
■ Podeprzeć drążek zwalniający kamieniem lub kawałkiem drewna, aby
uniemożliwić jego zagłębianie się w ziemię.

73
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

PUŁAPKI Z OPADAJĄCĄ KŁODĄ

Mechanizm wyzwalający typu "4".

Skuteczny i łatwy do wykonania .
'Ai w/-
Pułapka z opadającą
opada kłodą z przynętą założoną na
mechanizm
hanizi wyzwalający.

Pułapka z opadającą kłodą uruchamiana linką nacią­

gową.

f J%' Kombinacja pułapki z opadającą kłodą z sidłem.

Mechanizm wyzwalający dla kombina­

cie pułapka z opadającą kłodą i si-
dłem.

74
 Ż Y W N O Ś Ć

Pułapki na ptaki. Istnieje kilka

skutecznych sposobów chwytania
ptaków. Bardzo prostą metodą
jest włożenie kamienia w kawałek
przynęty i wyrzucenie jej w po­
wietrze. Ptak będzie próbował ją
połknąć, lecz zadławi się kamie­
niem i spadnie na ziemię, gdzie
można zabić go kijem. Przydać się
mogą także i następujące pułapki:
SIDŁA WISZĄCE. Przerzuć linkę
z sidłami nad strumieniem ponad
powierzchnią wody.
HACZYKI Z PRZYNĘTĄ. Dobrym
sposobem chwytania ptaków jest
umieszczenie haczyków wędkar­
skich w owocach lub innym po­
żywieniu. Haczyki wbijają się
w gardło ptaka.
KIJE Z PĘTLAMI (rys. 27). Przy-
wiąż szereg pętli o średnicy 1,25-
2,5 cm do gałęzi łub kija, umiesz­
czając je blisko siebie. Jako miej­
sce zastawienia pułapki wybierz
ulubiony punkt przesiadywania
lub gniazdowania ptaków. Ptaki
będą chwytane w locie.

75
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

ŁOWIENIE RYB
Łowienie ryb (rys. 28) może być nieocenioną pomocą dla osoby walczącej
o przetrwanie, jeśli chodzi o pozyskiwanie żywności.

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

ŁOWIENIE RYB
Żołnierze wszystkich elitarnych jednostek sq szkoleni w ło­
wieniu ryb na pustkowiu. Spróbuj wykorzystać te wskazówki,
gdy znajdziesz się w sytuacji walki o przetrwanie.
■ Jeśli to możliwe, stosuj przynęty naturalne.
■ Nie stosuj za dużych haczyków w stosunku do rodzaju ryb, jakie zamie­
rzasz łowić. Lepiej używać haczyków za małych niż za dużych.
■ Zapamiętaj, w jaki sposób łowiłeś, jeśli ryba brała; nadal stosuj tę metodę.
■ Jeśli nie udaje ci się złowić żadnej ryby, zmień metodę i/lub przynętę.
■ Zachowaj wnętrzności i oczy jako przynętę do łowienia w następnym dniu.
■ Spróbuj łowienia ościeniem - może to być bardzo skuteczna metoda.
■ Ryby zaczynają żerować intensywniej podczas zmiany pogody.
■ Nie jedz skorupiaków, które nie są zatapiane przez wodę podczas przypływu.
■ Małże w strefach tropikalnych są w lecie trujące.

We wszystkich częściach świata można spotkać ryby żyjące czy to w morzu, czy
też w rzekach lub jeziorach; łowienie ich jest stosunkowo łatwe. Haczyki i cię­
żarki w twoim zestawie survivalowym są na wagę złota. Użyj niżej omówionych
metod łowienia ryb wykorzystując żyłkę, ciężarki i haczyki. Do łowienia dużych
ryb należy używać improwizowanego oszczepu (H).

Łowienie na wędkę w jednym miejscu (A i B). Załóż na żyłkę spławik, cięża­

rek ołowiany lub kamyk. Przywiąż do żyłki haczyk lub haczyki i załóż na nie
przynętę. Zarzuć żyłkę w taki sposób, aby przynęta spoczywała na dnie rzeki lub
unosiła się w wodzie. Wybierz luz żyłki i czekaj na branie. Pamiętaj o pociąganiu
za żyłkę co jakiś czas.

Łowienie na suchą muchę. Metodę tę stosuje się, gdy ryby pobierają pokarm
z powierzchni wody. Sporządź zaimprowizowaną wędkę z kija i pewnej długo­
ści żyłki lub szpagatu (G). Rzucaj muchę pod prąd i pozwalaj jej spływać z prą­
dem obok ciebie. Eksperymentuj z kolorami i wielkościami much. Pamiętaj, że ta
metoda łowienia nie nadaje się do stosowania, gdy jest bardzo zimno i w powie­
trzu nie ma żadnych owadów (ryby nie będą brać).

Łowienie na sznur (D i E). Polega na zarzuceniu do wody długiej żyłki z kilko­

ma haczykami z nadzianą przynętą i zostawieniu jej na noc. Zastawiaj dwa sznu­
ry, jeden na grunt, drugi na pewnej głębokości.

Łowienie w sieć chwytającą za skrzela (F). W metodzie tej zarzuca się sieć zbu­
dowaną tak, aby chwytać ryby za skrzela, kiedy chcą się przez nią przedostać.
Metoda ta jest bardzo skuteczna podczas łowienia w strumieniach. Do dolnego
brzegu sieci należy przywiązać kamienie, aby sięgała dna. Można też sporządzić
matnię z kamieni i zapędzać do niej ryby (C).

76
 ŻYWNOŚĆ

77
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

78
 Ż Y W N O Ś Ć

PATROSZENIE ZWIERZĄT
Po zabiciu zwierzęcia przetnij mu gardło dla wykrwawienia. Jeśli możesz,
nie marnuj krwi; jest ona bogata w witaminy i minerały. Tuszę ułóż do
góry brzuchem, najlepiej na pochyłości (rys. 29).
Przetnij powłoki skórne i mięśniowe wokół odbytu, a jeśli jest to sa­
miec, przetnij skórę równolegle do penisa, zwracając uwagę, aby go nie
naciąć (A). Włóż pierwsze dwa
palce pomiędzy skórę a otrzew­
ną. Wstaw ostrze noża pomiędzy
dwa palce i przedłuż cięcie aż do
podbródka (B). Przetnij przepo­ ftc,A%vr
nę w klatce piersiowej; przetnij
miednicę i usuń odbyt (C); roz­
chyl powłoki piersiowej części
korpusu i usuń tyle tchawicy, ile
możliwe (D). Obróć zwierzę na
bok i wytocz wnętrzności (E).

ZDEJMOWANIE SKÓRY
Jeśli upolowałeś zwierzę, połóż
je na plecach (rys. 30). Przetnij
skórę po linii prostej (przyda się
do tego ostry nóż) od kości ogo­
nowej do punktu pod szyją zwie­
rzęcia (A-B-C). Rozchylaj skórę,
aż będzie można włożyć pierw­
sze dwa palce pomiędzy skórę
a otrzewną. Wstaw skierowane
ku górze ostrze noża pomiędzy
palce i pchaj je nadgarstkiem
w przód przecinając skórę, a nie
otrzewną. Sposób cięcia pokaza­
no na rysunku 29.
Po dotarciu do żeber nie trzeba już być tak ostrożnym. Zabierz palce,
wbij nóż pod skórę i unieś. Tnij do punktu C. Po zakończeniu cięcia środ­
kowego wykonaj cięcia boczne od linii A-C. Przetnij skórę na wewnętrz­
nej powierzchni każdej nogi do kolana i stawów skokowych. Następnie
wykonaj cięcie obwodowe na przednich nogach, bezpośrednio nad sta­
wami kolanowymi i na tylnych nogach nad stawami skokowymi. Wyko­
naj końcowe cięcie poprzeczne w punkcie C, a następnie przetnij skórę
całkowicie wokół szyi i za uszami. Przystąp teraz do skórowania.
Zacznij od narożników, gdzie cięcia łączą się ze sobą. Po obdarciu ze
skóry boku zwierzęcia tak daleko, jak to jest możliwe, obróć tuszę na
bok, aby oskórować grzbiet. Podłóż zdjętą skórę, aby uchronić mięso
przed zetknięciem z ziemią i obróć zwierzę na jego oskórowaną stronę.
Postępuj tak samo, jak po przeciwnej stronie, dopóki nie oddzielisz całej
skóry.

79
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

JAK UNIKAĆ CHORYCH ZWIERZĄT?
Ważne jest, aby wiedzieć, czy zwierzę nie jest chore. Postę­
puj zgodnie z zasadami identyfikacji chorych zwierzgt stoso­
wanymi przez brytyjskie odddziały SAS.
■ Sprawdź gruczoły limfatyczne (w policzkach). Ich powiększenie i zabar­
wienie świadczy o chorobie zwierzęcia.
■ Zwierzęta o zniekształceniach i zabarwieniach w rejonie głowy sq cho­
re; ich mięso należy dokładnie gotować.
■ Przy przyrządzaniu chorych zwierząt osoba zajmująca się tym powinna
zabezpieczyć wszystkie swe rany i podrażnienia skóry.

Można wykorzystać następujące części zwierząt:

WNĘTRZNOŚCI: serce, wątrobę i nerki można zjeść w całości; wyrzucić w przy­
padku nietypowego zabarwienia.
KREW: dobra zaprawa do zup.
TŁUSZCZ: przydatny do przyrządzania zup.
SKÓRA: można po wyprawieniu użyć jako materiał na odzież.
ŚCIĘGNA I WIĘZADŁA: można użyć do wiązania.
SZPIK KOSTNY: bardzo wartościowy pokarm.
KOŚCI: można je wykorzystać do sporządzania narzędzi i broni.

FILETOWANIE RYB
Na rysunku 31 przedstawiono najlepszą metodę filetowania ryb. Rozpłatać rybę
od odbytu aż do miejsca bezpośrednio za skrzelami (A) i wyciągnąć wnętrzności
(B). Umyć i oczyścić mięso, odciąć płetwy i ogon (C). Przeciąć mięso do kręgo­
słupa jednak bez przecinania tego ostatniego. Przeciąć mięso wokół kręgosłupa
kończąc cięcie za skrzelami po obydwu stronach (D).
Włóż kciuk pod kręgosłup w jego górnym końcu i zacznij go wyciągać z mię­
sa (E). Ości powinny oddzielić się całkowicie wraz z kręgosłupem (F).

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW ZWIADOWCZYCH USA

JAK POŻYWIAĆ SIĘ WĘŻAMI?
Rangersi armii amerykańskiej sq szkoleni, jak przezwyciężyć
naturalny strach przed wężami i spożytkować to stworzenie
jako smaczny oraz pożywny posiłek.
■ Chwyć martwego węża z tyłu za głową.
■ Odetnij głowę nożem.
■ Rozpłataj brzuch i usuń wnętrzności.
■ Obedrzyj węża ze skóry (skóra może się przydać na improwizowane paski
i rzemyki).

80
 ŻYWNOŚĆ

FILETOWANIE RYB

81
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

SZAŁASY I INNE
SCHRONIENIA
W sytuacji walki o przetrwanie musisz znaleźć sobie lub
zbudować schronienie zabezpieczające cię od wiatru,
zimna i wilgoci. Naucz się podstawowych zasad abyś
wiedział, gdzie i z jakich materiałów zbudować schro­
nienie na odludziu.

Konkretne typy schronień służących przetrwaniu zostaną omówione szczegóło­

wo w rozdziałach poświęconych walce o przetrwanie w różnych rodzajach tere­
nu. Jednak istnieje kilka generalnych wskazówek odnośnie schronień, o których
należy pamiętać, gdy znajdziesz się w sytuacji walki o przetrwanie bez względu
na to, w jakim jesteś środowisku. Oczywiście, jeśli zaskoczyła cię gwałtowna
zmiana pogody, jesteś ranny lub wyczerpany, przyda się każde naturalne schro­
nienie. Na przykład wsuń się do naturalnego wydrążenia terenu i zbuduj wokół
niego murek z kamieni.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

WYMAGAŃIA, JAKIM MUSI ODPOWIADAĆ
SCHRONIENIE NA PUSTKOWIU
Żołnierze SAS sq szkoleni w budowie solidnych schronień,
spełniających szereg wymagań. Wymagania te sq następujące:

■ Ochrona przed chłodem. ■ Ochrona przed śniegiem.

■ Ochrona przed wiatrem. ■ Ochrona przed deszczem.
■ Ochrona przed owadami. ■ Ochrona przed nadmiarem słońca.

Będąc w klimacie ciepłym i suchym podlegasz pokusie, aby stwierdzić, że nie

potrzebujesz solidnego schronienia, a nawet żadnego schronienia w ogóle. Pamię­
taj jednak, że bez względu na to, jaka jest temperatura w ciągu dnia, w nocy nastę­
puje oziębienie, a zmiany pogody występują w ciepłych strefach klimatycznych
wcale nie rzadziej niż w zimnych. Ponadto schronienie zapewnia ochronę przed
niewidzialnymi zagrożeniami oraz przed niebezpieczeństwami ze strony natury
(np. węże przyciąga ciepło ciała i znane są przypadki, gdy wślizgiwały się one do
śpiworów turystów śpiących pod gołym niebem i owijały wokół genitaliów śpią­
cego!). Zatem nie wierz, że możesz sobie poradzić na odludziu bez schronienia.

82
 S Z A Ł A S Y I I N N E S C H R O N I E N I A

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

GDZIE NIE BUDOWAĆ SCHRONIENIA?
Żołnierze SAS muszq często szybko zbudować schronienie,
gdy operujq za liniami nieprzyjaciela. Wiedzq oni, że trzeba
unikać następujqcych miejsc:
■ Szczyt wzgórza wystawiony na wiatr; będzie to miejsce chłodne
i wietrzne.
■ Na dnie doliny lub głębokiego parowu; jest to miejsce mokre i narażone
na przymrozki w nocy.
■ Taras na zboczu wzgórza, który zatrzymuje wilgoć; będzie tam zawsze
wilgotno.
■ Na terenach prowadzących do wody; często przecinają je szlaki zwie­
rząt zdążających do wodopoju.
■ Pod drzewem, na którym znajduje się gniazdo szerszeni lub pszczół al­
bo pod uschłym drzewem. Uschłe drzewo może przewrócić się na ciebie
podczas najbliższego silnego wiatru.
■ Pod jedynym drzewem w okolicy; może ono przyciągać pioruny.

WYBIERANIE MIEJSCA
Wybór odpowiedniego miejsca na schronienie jest bardzo ważny. Jeśli wybie­
rzesz złe miejsce, skończy się to prawdopodobnie tym, że będziesz musiał zbu­
dować następne schronienie w lepszym miejscu, co jest marnotrawstwem cen­
nego czasu i energii. NIE WYBIERAJ miejsca późnym popołudniem, po długim
marszu, tj. w ostatniej minucie. Twoje zmęczenie i nastrój utrudnią ci dokonanie
prawidłowej oceny miejsca. Nie unikniesz podjęcia złej decyzji i możesz być
zmuszony do użycia nieodpowiednich materiałów.

UWZGLĘDNIANIE POGODY
Pogoda może mieć bardzo znaczny wpływ na decyzję o usytuowaniu i rodzaju
schronienia, jakie masz zbudować. Na przykład na nisko położonych obszarach
w chłodnych rejonach występują niskie temperatury w nocy, a ponadto odczu­
wa się wychładzające działanie wiatru. Dna dolin mają zawsze niższe temperatu­
ry niż miejsca położone wyżej; są to tzw. “zasobniki zimnego powietrza”. Zatem
na terenach chłodniejszych staraj się usytuować swoje schronienie tam, gdzie bę­
dzie można skorzystać z promieni słońca (jeśli się ono pokaże!) i pamiętaj, żeby
używać dużo materiału izolacyjnego.
Na pustyni twoje schronienie musi chronić cię przed skrajnościami zarówno
ciepła jak i zimna, natomiast wilgoć nie będzie stanowiła problemu.

Wiatr. Na terenach ciepłych należy budować schronienia w miejscach, w których

można skorzystać z wiatru, trzeba jednak wystrzegać się wystawienia schronienia
na nawiewanie piasku lub kurzu, co jest bardzo niepożądane. Na terenach chłod­
nych wybieraj miejsce osłonięte od wiatru i unoszącego się w powietrzu śniegu.

Deszcz, deszcz ze śniegiem i śnieg. Każde z tych zjawisk może stanowić po­
tencjalne zagrożenie. Nie buduj schronień na drodze spływu wody, w miejscach
narażonych na gwałtowne zalanie wodą lub mułem ani też na zejście lawiny.

83
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

OWADY
Owady mogą stanowić w obozowisku duży problem. Jeśli zbudujesz swoje
schronienie w miejscu, gdzie występują powiewy lekkiego wiatru lub stały wiatr,
możesz w ten sposób zmniejszyć liczbę nękających cię owadów. Unikaj obozo­
wania nad wodami stojącymi, ponieważ przyciągają one komary, pszczoły, osy
i szerszenie; nie należy też wznosić schronienia na mrowisku lub w jego pobli­
żu, jeśli nie chcesz doznawać nie kończących się ukąszeń.
Podczas budowy schronienia popatrz uważnie w górę. Na drzewie nad tobą
może znajdować się gniazdo pszczół lub szerszeni, których towarzystwa na
pewno chciałbyś uniknąć. Ponadto sprawdź, czy drzewo pod którym się chro­
nisz nie ma uschłych konarów. Mogą one
na razie trzymać się solidnie na swoim
UWAGA miejscu, ale pierwsza burza lub silny
wiatr złamie je i zrzuci na ciebie i twoje
Utrzymuj swe schronienie w stanie suchym schronienie.
poprzez wykonanie kanaliku odprowadza­
jącego wodę z ziemi wokół schronienia. TYPY SCHRONIEŃ
Upewnij się, czy schronienie ma wystarcza­
Typ schronienia zależy od warunków
jącą wentylację, szczególnie jeśli zamierzasz
i rodzaju dostępnych materiałów. Pa­
palić w nim ognisko lub gotować.
miętaj, że często dobrym pomysłem jest
wzniesienie tymczasowego zaimprowi­
zowanego schronienia, które zapewni ci ochronę przed żywiołami zanim nie
zbudujesz czegoś bardziej trwałego (zwłaszcza gdy zapada zmrok i robi się
zimno).
Jeśli nie możesz znaleźć żadnych materiałów, zrób użytek z naturalnych
schronień takich jak nawisy skalne i zbocza. Na otwartej przestrzeni usiądź ple­
cami do wiatru i ustaw stos ze swego wyposażenia jako osłonę przed wiatrem.
Poniżej podano przykłady naturalnych schronień, jakie można wykorzystać
w sytuacjach nadzwyczajnych:
□ Jeżyny i konary ścielące się po ziemi lub nadłamane. Dołóż gałęzi, aby uzy­
skać gęstsze wyścielenie.
□ Naturalne zagłębienia gruntu zapewniają ochronę przed wiatrem, należy jed­
nak skierować w bok spływającą zboczem wodę. Jako dachu użyj kilku moc­
nych gałęzi pokrytych patykami i darnią.
D Zwalone pnie drzew. Wykop dołek po zawietrznej stronie pnia i przykryj da­
chem z konarów.
□ Duże i małe kamienie można wykorzystać do zwiększenia wysokości twego
dołka. Dla ochrony przed wiatrem utkaj szczeliny pomiędzy kamieniami dar­
nią oraz liśćmi zmieszanymi z mułem.
□ Doskonałym schronieniem są jaskinie. Jeśli jest to jaskinia w pionowym zbo­
czu lub w górze, zbuduj przed wejściem ścianę osłaniającą przed wiatrem,
aby jaskinia stała się cieplejsza. Możesz wykorzystać w tym celu małe i duże
kamienie lub darninę pociętą na bloki. Jeśli zamierzasz palić w jaskini ogni­
sko to pamiętaj, aby rozpalić je w głębi jaskini, ponieważ ognisko palące się
u wyjścia spowoduje gromadzenie się dymu wewnątrz, na skutek czego mo­
żesz się udusić!

Oczywiście, istnieje prawie nieograniczona rozmaitość schronień, jakie można

wznieść na pustkowiu. Użyj swej wyobraźni, lecz pamiętaj o podstawowych za­
sadach.

84
 LINY
I WĘZŁY
Wszystkie osoby przygotowane do walki o przetrwa­
nie muszą posiadać wiedzę o podstawowych węzłach
i wiedzieć, jak ich używać. Nie lekceważ sztuki po­
sługiwania się węzłami i linami - będzie ona wielce
przydatna w sytuacji walki o przetrwanie, a nawet
może uratować ci życie.

Jest rzeczą ważną, aby adept sztuki przetrwania dysponował podstawową znajo­
mością lin i węzłów. Będzie ona pomocna w wielu sytuacjach, takich jak budo­
wanie schronień, wiązanie ze sobą bagaży, wykonywanie urządzeń zapewniają­
cych bezpieczeństwo, sporządzanie improwizowanych narzędzi i broni, a nawet
przy udzielaniu pierwszej pomocy. Jest ważne, abyś przećwiczył praktycznie
sporządzanie niżej przedstawionych węzłów, zanim będziesz ich potrzebował;
nie czekaj aż staną ci się one potrzebne.

LINY
Do tradycyjnych materiałów na liny i sznury należą pakuły konopne, włókno
palmy kokosowej, manila i sizal, chociaż powrozy można sporządzać z dowol­
nych materiałów włóknistych, z których da się uzyskać pasma o wystarczającej
długości i wytrzymałości.
Nowoczesne liny wykonuje się z nylonu oraz innych materiałów syntetycz­
nych. Linki te są mocne, lekkie, a przy tym odporne na wodę, owady i butwie-
nie. Jednakże mają one także pewne wady: topią się w wysokiej temperaturze,
stają się zawilgocone i mogą ulec przecięciu, gdy naprężone spoczywają na kra­
wędzi skały. Należy pamiętać o tym wszystkim przy wybieraniu odpowiedniej
liny.

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA LIN I WĘZŁÓW

Zapoznaj się z niżej podanymi terminami, które bardzo się przydadzą przy nauce
wiązania węzłów:
WĘZEŁ: stosowany do połączenia ze sobą dwóch sznurów lub przymocowania
sznura do pierścienia albo pętli.
PÓŁPĘTLA: sznur ułożony w kształcie litery “U”.
WĘZEŁ PALOWY: stosowany do wiązania liny wokół pnia drzewa lub słupa.
WĘZEŁ ŁĄCZNIKOWY: do wiązania lin ze sobą lub do mocowania.
LINA: o splocie pojedynczym, szpagat lub sznur.
PĘTLA: złożenie liny na pół - utworzenie oka, przez które można przełożyć in­

85
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

ną linę. Tymczasową pętlę sprządza się przy użyciu węzła łącznikowego lub pa­
lowego. Pętlę stałą wykonuje się metodą wplecenia.
PĘTLA Z PRZEŁOŻENIEM: ruchomy koniec liny przechodzi nad jej częścią nie­
ruchomą.
SZNUR (zwany także liną): wykonany z pasm włókien skręconych lub splecio­
nych ze sobą.
OWINIĘCIE PEŁNE: jak owinięcie zwykłe, przy czym wolny koniec wychodzi
z koła zasadniczo w tym samym kierunku, co koniec nieruchomy.
WOLNY KONIEC: swobodny lub pracujący koniec liny.
KONIEC NIERUCHOMY (STAŁY): reszta liny oprócz wolnego końca.
OWINIĘCIE ZWYKŁE: umieszczenie liny wokół określonego obiektu, przy czym
wolny koniec biegnie w stronę przeciwległą do końca nieruchomego.
PĘTLA Z PODŁOŻENIEM: pętla, w której wolny koniec przechodzi pod częścią
nieruchomą.

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW ZWIADOWCZYCH USA

JAK DBAĆ O LINY?
Amerykańscy specjaliści z oddziałów rozpoznania przestrze­
gają następujących zasad przy posługiwaniu się linami pod­
czas operacji prowadzonych w górach.
■ Nie nadeptuj na linę i nie kładź jej na ziemi.
■ Unikaj ostrych krawędzi skał, które mogq przeciąć linę.
■ Nie zostawiaj liny zawiązanej na węzeł ani naprężonej dłużej niż to ko­
nieczne i nie wieszaj jej na gwoździach.
■ Utrzymuj linę w jak najsuchszym stanie i susz jq jeśli zamokła, aby unik­
nąć butwienia.
■ Zachowaj ostrożność przy posługiwaniu się liną nylonową; często zda­
rza się, że ciepło wytwarzane na skutek tarcia liny powoduje stopienie
się jej włókien.
■ Sprawdzaj regularnie linę pod kątem pęknięć, nadcięć, zawilgocenia lub
butwienia. Po stwierdzeniu takich uszkodzeń linę należy omotać (zabez­
pieczyć przed rozpleceniem) z obydwu stron miejsca uszkodzenia, a na­
stępnie przeciąć.
■ Lin wspinaczkowych nie należy nigdy łączyć z krótszych odcinków.

WĘZŁY
Ważne jest, aby do danego zastosowania dobrać odpowiedni węzeł. Poniżej
omówione węzły będą dla ciebie niezastąpione w sytuacji walki o przetrwanie.
Przećwicz ich wiązanie pamiętając przy tym, żeby nauczyć się także ich rozwią­
zywania (nie dopuść do sytuacji, w której potrzebujesz rozwiązać jakiś węzeł,
a nie wiesz jak to zrobić).
Istnieją cztery podstawowe wymagania dla węzłów: muszą one być łatwe do
wiązania i rozwiązywania; muszą one być łatwe do wiązania pośrodku długości
liny; muszą one nadawać się do wiązania na naprężonej linie, a sam węzeł nie
może przecinać liny pod naprężeniem. Poniżej przedstawione węzły spełniają te
kryteria.

86
 L I N Y I W Ę Z Ł Y

Węzeł refowy (rys. 32). Jest taki sam, jak węzeł prosty (patrz poniżej), lecz
zauważ, że można go także zawiązać poprzez uformowanie półpętli na jed­
nym końcu liny i przełożenie wolnego końca innej liny przez tę półpętlę
i wokół niej. Wolny koniec drugiej liny jest przeciągnięty od strony stałego
końca półpętli. Jeśli odwrócimy tę metodę, to otrzymany węzeł będzie miał
wolny koniec równoległy do każdej z części stałych, natomiast obydwa wol­
ne końce nie będą wzajemnie równoległe. Taki węzeł nosi nazwę “złodziej­
skiego”.

Węzeł zwykły (rys. 33A). Sam w sobie mało przydatny, za wyjątkiem stopera
końcowego na linie i dla zapobiegania rozpleceniu się końca liny; stanowi jed­
nak element składowy wielu innych węzłów. Należy go wykonywać poprzez
uformowanie pętli w pobliżu końca liny i przełożenie wolnego końca przez pę­
tlę.

Węzeł ósemkowy (rys. 33B). Stosowany do wiązania większego węzła niż moż­
liwy do uzyskania przy użyciu węzła prostego na końcu liny. Stosuje się go na
końcu liny, aby zapobiec prześlizgnięciu się tegoż końca przez zamocowanie
lub pętlę wykonaną na innej linie.
W celu zawiązania należy wykonać pętlę ze stałej części liny i przełożyć wol­
ny koniec pod, a następnie nad pętlą i przez pętlę. Wreszcie należy zaciągnąć
ciasno wolny koniec.

87
G Ł Ó W N E Z A S A D Y
 L I N Y I W Ę Z Ł Y

Węzeł prosty (rys. 34A). Stosowany do wiązania ze sobą dwóch lin O TAKIEJ
SAMEJ ŚREDNICY, aby zapobiec ich wyślizgiwaniu się z połączenia. Węzła pro­
stego nie należy używać do lin o różnych średnicach ani do liny nylonowej (bę­
dzie się wyślizgiwać). Jest to węzeł przydatny przy udzielaniu pierwszej pomo­
cy, ponieważ leży on płasko na pacjencie i nie uwiera.
W celu zawiązania tego węzła należy ułożyć przy sobie wolne końce oby­
dwu lin, tak aby biegły w przeciwne strony. Wolny koniec jednej liny można
przełożyć pod końcem stałym drugiej liny. Odprowadź obydwa wolne końce
w przeciwnym kierunku od punktu ich pierwszego skrzyżowania się i skrzyżuj
je ponownie (1). Kiedy każdy wolny koniec jest równoległy do końca stałego
tej samej liny, obydwa końce można wyciągnąć do zaciśnięcia węzła (2). Za­
uważ jednak, że każdy koniec musi leżeć równolegle do końca stałego tej sa­
mej liny.
Węzeł mocny zaciska się coraz ciaśniej pod obciążeniem. Można go łatwo roz­
wiązać poprzez uchwycenie węzłów zwykłych obydwu półpętli i pociągnięcie
ich w przeciwne strony.

Węzeł babski (rys. 34B). Stosowany do związywania ze sobą dwóch lin o RÓŻ­
NYCH ŚREDNICACH.
W celu zawiązania węzła należy przełożyć wolny koniec cieńszej liny przez
półpętlę grubszej liny (1). Wolny koniec powinien okrążyć obydwie części grub­
szej liny (2) i przejść z powrotem pod cieńszą liną (3). Następnie wolny koniec
można zaciągnąć (4). WĘZEŁ TEN ZACIĄGA SIĘ MOCNO POD MAŁYM OB­
CIĄŻENIEM, ALE MOŻE ROZLUŹNIĆ SIĘ LUB ROZWIĄZAĆ, GDY USTANIE
NAPRĘŻENIE.

Węzeł babski podwójny (rys. 34C). Stosowany do łączenia ze sobą lin o JED­
NAKOWEJ i NIEJEDNAKOWEJ średnicy, lin wilgotnych lub do przywiązywania li­
ny do ucha.
W celu jego zawiązania należy najpierw wykonać węzeł babski (1 - 5). Nie na­
leży jednak zaciągać wolnego końca. Wykonuje się jedno dodatkowe owinięcie
wolnym końcem cieńszej liny wokół obydwu części pętli z grubszej liny (6). Na­
stępnie zaciągnąć węzeł (7). Jest to węzeł, który nie rozwiązuje się ani nie zacią­
ga pod silnym obciążeniem.

Węzeł prosty niezabezpieczony (rys. 34D). Stosowany do dużych obciążeń

lub do łączenia ze sobą cienkiej linki lub grubego sznura. Nie zaciąga się pod du­
żym obciążeniem.
W celu zawiązania tego węzła należy uformować pętlę na jednej linie (1).
Wolny koniec drugiej liny przekłada się pod końcem stałym (2) i przepusz­
cza przed wolnym końcem liny, z której uformowano pętlę. Następnie nale­
ży przełożyć ten wolny koniec pod jedną częścią pętli (3), przez pętlę ponad
końcem stałym tej samej liny (4), w dół przez pętlę i pod pozostałą częścią
pętli (5).

PĘTLE
Węzeł ratowniczy pojedynczy (rys. 35A). Służy do formowania pętli na koń­
cu liny. Pętla ta jest bardzo łatwa do rozwiązania.
W celu zawiązania tego węzła należy owinąć liną obiekt, który ma być do
niej mocowany i uformować pętlę na stałym końcu liny (1). Następnie prze-

89
G Ł Ó W N E Z A S A D Y
 L I N Y I W Ę Z Ł Y

wieka się wolny koniec przez pętlę od spodu (2) i wokół stałej części liny (3),
a potem z powrotem przez pętlę od góry (4). Wolny koniec przechodzi w dół
przez pętlę równolegle do liny wchodzącej do pętli. Węzeł należy mocno za­
ciągnąć.

Węzeł ratowniczy potrójny (rys. 35B). Stosowany jako zawiesie do pionowe­

go transportu osób lub ławeczka bosmańska (w tym drugim przypadku należy
użyć krótkiej deski z wcięciami jako siedzenia). Ponadto może on służyć jako
uprząż zakładana na pierś albo jako uprząż pełna.
W celu zawiązania węzła należy złożyć wpół wolny koniec liny na długości
około 3 m wzdłuż części stałej (1). Półpętla zostaje uformowana jako nowy wol­
ny koniec, zaś pętlę wiąże się w sposób opisany dla węzła ratowniczego poje­
dynczego (2-4). W charakterze zawiesia, na tym nowym wolnym końcu lub pę­
tli (po prawej) wspierają się plecy, zaś pozostałe dwie pętle wspierają nogi.

Węzeł ratowniczy na półpętli (rys. 35C). Służy do formowania pętli w dowol­

nym punkcie długości liny, a nie na jej końcu. Łatwy w wiązaniu i odporny na
rozluźnienie; można go także wiązać na końcu liny poprzez złożenie jej w pół na
krótkim odcinku.
Przy wiązaniu wykorzystuje się złożoną część liny do uformowania pętli, jak
w przypadku węzła ratowniczego pojedynczego (1). Koniec półpętli na złożonej
części przekłada się przez pętlę z powrotem w dół (2), w górę wokół całego wę­
zła (3) i zaciąga (4).

WĘZŁY PALOWE
Węzły palowe (rys. 36) służą do wiązania lin do słupów, pali i prętów. Poniżej
przedstawiono niektóre z najbardziej rozpowszechnionych i najprzydatniejszych
węzłów tego rodzaju. Spróbuj się ich nauczyć, a oddadzą ci one duże usługi
w warunkach walki o przetrwanie.

Półsztyk (rys. 36A). Służy do wiązania liny do pnia drzewa lub do innej, grubej
liny. NIE JEST TO WĘZEŁ TRZYMAJĄCY MOCNO.
W celu jego wykonania należy owinąć pień liną, okręcić wolny koniec wokół
części stałej liny i skierować z powrotem pod tenże koniec.

Sztyk (rys. 36B). Stosowany do przenoszenia ciężkich pni drzew lub słupów.
W celu jego zawiązania okręć wolny koniec wokół jego samego co najmniej
dwa razy. Jeśli te owinęcia nie zostaną wykonane wokół wolnego końca, węzeł
nie zaciśnie się po naprężeniu liny.

Sztyk + półsztyk (rys. 36C). Trzyma mocniej przy podnoszeniu lub ciągnięciu
ciężkich słupów.
W celu jego zawiązania należy owinąć wolny koniec wokół pnia i skierować
go z powrotem pod część stałą tworząc półsztyk (patrz rysunek). Wolny koniec
zawiąż na pniu w następny półsztyk. Naprężenie jest przenoszone przez półsz­
tyk, zaś sztyk zabezpiecza półsztyk przed rozwiązaniem.

91
G Ł Ó W N E Z A S A D Y
 L I N Y I W Ę Z Ł Y

Węzeł knagowy (rys. 36D). Służy do mocowania liny do pnia drzewa, rury
lub słupa.
W celu wykonania tego węzła pośrodku liny należy podwójnie złożyć linę
w środku jej długości (1). Tak złożoną linę należy skręcić, aby otrzymać dwie
stykające się ze sobą pętle. Pętle te nasuwa się na słup lub rurę tworząc wę­
zeł (2).
Aby zawiązać węzeł knagowy na końcu liny należy dwukrotnie owinąć nią
pień drzewa tak, aby pierwsze owinięcie krzyżowało się z częścią stałą, zaś
wolny koniec przechodził pod sobą samym w drugim owinięciu.

Węzeł żeglarski (rys. 36E). Służy do mocowania liny do słupa, pnia drze­
wa lub pala.
Wiąże się go poprzez dwukrotne pełne owinięcie słupa wolnym koń­
cem. Wolny koniec owija się wokół części stałej i podkłada z powrotem
pod tenże koniec tworząc półsztyk. Wykonaj następny półsztyk. Dla
zwiększenia bezpieczeństwa wolny koniec liny należy przytwierdzić do jej
części stałej.

Węzeł cumowy (rys. 36F). Służy do mocowania liny do słupa w sposób

odporny na rozwiązanie.
Aby zawiązać ten węzeł należy umieścić część stałą liny wzdłuż słupa,
w kierunku przeciwnym do tego, w którym słup ma być przemieszczany
(1). Wolny koniec owija się dwukrotnie wokół części stałej i słupa (2). Na­
stępnie część stałą kieruje się w drugą stronę tak, aby biegła ona w kierun­
ku, w którym słup będzie przemieszczany (3).
Owiń słup dwa razy wolnym końcem (4). Przy drugim owinięciu prze­
kłada się wolny koniec pod pierwszym, aby go zawiązać (5). Dla zabezpie­
czenia węzła przed rozwiązaniem należy zawiązać półsztyk na części sta­
łej w odległości co najmniej 30 cm od węzła cumowego (6).

WIĄZANIA. (WĘZŁY DO WIĄZANIA ZE SOBĄ PRĘTÓW I KŁÓD)

Węzły te (rys. 37) przydają się przy budowie schronień, półek na sprzęt, tra­
tew oraz innych konstrukcji. Najczęściej stosowane z nich to wiązanie kwa­
dratowe, przekątne i równoległe. Są one dość proste do zawiązywania, jed­
nak jest bardzo pożądane, aby to przećwiczyć.

Wiązanie kwadratowe (rys. 37A). Służy do mocowania ze sobą dwóch kłód

pod kątem prostym. Przydaje się ono przy budowaniu schronień.
W celu zawiązania tego węzła należy wykonać węzeł knagowy na kłodzie
bezpośrednio pod miejscem jej skrzyżowania z drugą kłodą (1). Przy owija­
niu kłód linę układać na zewnątrz poprzedniego zwoju (2). Trzymać linę na­
prężoną. Niezbędne jest owinięcie łączonych kłód trzy lub cztery razy.
Przełożyć linę nad i pod obydwiema kłodami w kierunku przeciwnym do
ruchu wskazówek zegara. Wykonać trzy lub cztery owinięcia, a następnie
zrobić pełną opaskę wokół jednej z kłód i owinięcie w przeciwnym kierunku
(3). Zakończyć węzłem knagowym na tej samej kłodzie, od której zaczęliśmy
wiązanie (4).

93
G Ł Ó W N E Z A S A D Y
 L I N Y I W Ę Z Ł Y

Wiązanie przekątne (rys. 37B). Służy do mocowania ze sobą dwóch kłód pod ką­
tem prostym. Jest ono alternatywą dla wiązania kwadratowego i jest znacznie sku­
teczniejsze, gdy kłody nie krzyżują się pod kątem prostym lub gdy są one znacznie
odkształcone i konieczne jest ich dociągnięcie do siebie w celu związania.
Obwiąż węzłem knagowym obydwie kłody w miejscu ich krzyżowania się ze
sobą. Owiń je trzykrotnie (1). Zwoje powinny leżeć obok siebie, a nie jeden na
drugim. Następnie owija się kłody jeszcze trzy razy prostopadle do poprzednich
zwojów. Zaciągnąć mocno zwoje.
Dwa owinięcia zaciskowe (po przekątnej) wykonuje się pomiędzy obydwie­
ma kłodami wokół wiązania podstawowego (2). Wiązanie kończymy węzłem
knagowym na tej samej kłodzie, od której zaczęliśmy (3).

Wiązanie równoległe (rys. 37C). Służy do wiązania ze sobą dwóch lub więcej kłód.
W celu wykonania wiązania ułóż przy sobie równolegle żądaną liczbę kłód.
Zacznij od węzła knagowego na kłodzie zewnętrznej (1). Ściągnij kłody do sie­
bie przy użyciu siedmiu lub ośmiu luźnych owinięć ułożonych jedno przy dru­
gim (2). Wykonaj opaski ściągające pomiędzy każdą parą kłód (3). Wiązanie
kończy się węzłem knagowym na drugiej kłodzie z wiązanej pary (nie tej, od któ­
rej zaczęliśmy) (4).
Przy użyciu wiązania równoległego można wykonać trójnóg. W tym celu na­
leży postarać się o trzy słupki i związać je ze sobą stosując opaski zaciskowe
w dwóch odstępach między słupkami. Z kolei rozstawia się dolne części słup­
ków otrzymując solidny trójnóg. Wiązania równoległe można też wykorzystać
do sporządzenia ramy ze skrzyżowanych kłód w kształcie litery “A”. Wiązanie
wykonuje się przy jednym końcu, natomiast dwa pozostałe końce należy mocno
zakotwiczyć w ziemi, aby uniemożliwić ich rozchodzenie się. Jeśli kłody znajdu­
ją się pod obciążeniem ważne jest, aby sprawdzać czy są one prawidłowo przy­
twierdzone do siebie; ponadto należy regularnie kontrolować, czy lina lub inny
element użyty do wiązania nie uległ uszkodzeniu.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

WYKONYWANIE WIĄZAŃ ZE ŚCIĘGIEN LUB
NIEWYPRAWIONEJ SKÓRY
Rekrutów armii USA szkoli się w sporządzaniu materiałów
na wiązania z martwych zwierząt. Doskonale nadają się do
tego ścięgna i niewyprawiona skóra.
Ścięgna:
■ Wyciqgnqć ścięgna z upolowanego zwierzęcia w dniu jego zabicia.
■ Wysuszyć ścięgna i rozbić je na włókna.
E Zwilżyć włókna i skręcić je w ciqgłe pasmo; spleść ze sobq pasma, jeśli
potrzebny jest materiał na wiqzanie o większej wytrzymałości.
Niewyprawiona skóra:
B Zdjqć skórę ze zwierzęcia i oczyścić iq dokładnie z tłuszczu i mięsa,
fl Rozciqgnqć skórę i wygładzić wszystkie fałdy.
B Pociqć skórę na paski.
B Wymoczyć paski w wodzie przez 2-4 godziny aż do ich zmięknięcia.

95
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

IMPROWIZOWANA
ODZIEZ, NARZĘDZIA
I BROŃ
Pomysłowy adept sztuki przetrwania powinien potra­
fić wykorzystywać surowce znajdujące się w jego
otoczeniu do sporządzania narzędzi, broni, przedmio­
tów codziennego użytku, a nawet odzieży; te rzeczy
będą często służyć mu znacznie lepiej niż jakiekol­
wiek wyposażenie kupione w sklepie.

W sytuacji walki o przetrwanie umiejętność sporządzania odzieży i narzędzi

z materiałów znajdujących się pod ręką jest bardzo przydatna. Większość z tych
rzeczy będą stanowiły prymitywne narzędzia i broń, jednakże znacznie ułatwią
ci one utrzymanie się przy życiu. Ponadto świadomość tego, że jesteś w stanie
zrobić to, co jest ci potrzebne, znacznie podtrzymuje morale. O ile zepsucie się
twojego narzędzia lub broni może być dotkliwym ciosem dla woli przetrwania,
to umiejętność zastąpienia popsutego elementu wyposażenia improwizowanym
wyrobem własnym przywraca szybko optymizm. W sytuacji walki o przetrwanie
liczba rzeczy, które możesz sporządzić w improwizowany sposób, jest ograni-
czona jedynie przez twą wyobraźnię.

ODZIEŻ
Jeśli jesteś rozbitkiem z katastrofy lotni­
czej, powinieneś szybko starać się urato­
wać jak najwięcej z miejsca wypadku, tj.
ręczniki, obrusy, zasłony, poduszki i po­
krowce na siedzenia. Prawie każdy ro­
dzaj tkaniny można wykorzystać na lego­
wisko, odzież lub schronienie - zrób uży­
tek ze swej wyobraźni.
Izolacja termiczna. Możesz zwiększyć
izolację poprzez noszenie wielu warstw
odzieży (patrz rozdział “Jaka odzież?” s.
13). Załóż dwie pary skarpet z warstwą
TATAllAK
- IZOLACJA TERMICZNA
DOSTĘPNA NA CAŁYM
ŚWIECIE
Tatarak rośnie na całym świecie za wyjąt­
kiem zalesionych obszarów na dalekiej pół­
nocy. Jest to roślina wodna występująca na
brzegach jezior, stawów i starorzeczy. Puch,
z którego składają się pałki, zawiera uwię­
zione powietrze i po umieszczeniu pomiędzy
dwoma płachtami tkaniny zapewnia izolację
cieplną podobnie jak puch ptasi.

96
 I M P R O W I Z O W A N A O D Z I E Ż , N A R Z Ę D Z I A I B R O Ń

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

JAK SIĘ UBIERAĆ?
Mundury żołnierzy elitarnych formacji mogq często ulec zu­
życiu podczas operacji trwających dłuższy czas. Dlatego żoł­
nierzy tych szkoli się w sporządzaniu improwizowanych ele­
mentów odzieży.
■ Obwiąż się długimi pasmami liści i włókien wokół pasa lub szyi, aby po­
przez umocowanie na nich trawy utworzyć spódniczkę lub pelerynę.
■ Wytnij otwór w kocu lub dywanie, aby otrzymać ponczo. Zwigż w talii.
■ Łatwiej jest zszywać nićmi lub rzemykami małe kawałki skóry. Futro od
strony wewnętrznej zapewnia lepszg izolację cieplng.

suchej trawy lub mchu pomiędzy nimi. Liście drzew opadające na jesieni tworzą
dobrą izolację. Liście należy włożyć pomiędzy dwie warstwy materiału i umieścić
w rękawach oraz wokół talii. Papier, pierze, sierść zwierzęcą oraz puch można
także wykorzystać jako izolację.

Chroń odzież przed zamoknięciem. Peleryny można sporządzić z worków

plastikowych lub arkuszy folii. Ponadto możesz wykorzystać duże kawałki kory
brzozowej: odetnij miękkie łyko znajdujące się od wewnątrz i włóż pod odzież
spodnią - będzie cię ono chroniło przed deszczem (można do tego celu użyć
także innych gatunków gładkiej kory dającej się łatwo rozdzielać na warstwy).
Nacieraj odzież tłuszczem zwierzęcym; nie należy tego jednak robić w warun­
kach bardzo niskich temperatur, ponieważ powoduje to zbyt dużą utratę właści­
wości termoizolacyjnych.

Obuwie. Podeszwy butów można zrobić z opon. Wokół krawędzi należy wyko­
nać otwoiy na rzemyki do wiązania podeszwy do stóp owiniętych w onuce lub
przyszycia do wierzchów sporządzonych z tkaniny (pamiętaj, że onuce z kilku
warstw owijających stopę są lepsze od jednowarstwowych).
Z kawałka skóry można zrobić parę mokasynów. Postaw stopę na kawałku
skóry i wytnij kawałek większy dóokoła o 8 cm od twej stopy. Wykonaj otwory
na obrzeżu skóry, przewlecz rzemień i ściągnij skórę wokół stopy owiniętej
w onucę. Poluzuj rzemień ściągający i przewlecz inny rzemień zygzakiem nad
stopą, aby mokasyn trzymał się pewniej.

NARZĘDZIA I BROŃ
Pałka. Pomimo swej prostoty jest to prawdopodobnie jedno z najbardziej przy­
datnych narzędzi, jakie możesz mieć w sytuacji walki o przetrwanie. Jest ono ła­
twe do wykonania i można je zastąpić inną pałką przy minimum wysiłku. Bez
względu na to, w jakim środowisku się znajdziesz, staraj się zrobić pałkę. Może
się ona okazać na wagę złota.
Pałkę robi się z konara o grubości 5-6 cm i długości około 75 cm. Można jej uży­
wać do sprawdzania sideł i pułapek ze spadającą kłodą, dobijania schwytanych
zwierząt oraz jako broni do polowania na wolno poruszające się zwierzęta.

97
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

SPORZĄDZANIE PAŁKI OBCIĄŻONEJ
Jedna z armii wyposażonych w najnowocześniejszy sprzęt
na świecie uczy poborowych, jak zrobić prymitywne narzę­
dzie. Pałka obciążona może służyć do rozbijania i wbijania
lub do zabijania małych zwierząt.
■ Unikaj do wykonania pałki elementów, które sq za duże lub zbyt cięż­
kie.
■ Poszukaj kamienia o takim kształcie, aby nadawał się on do solidnego
przywigzania do pałki, np. kamienia z przewężeniem pośrodku.
■ Poszukaj odpowiedniego kawałka drewna (najlepsze jest twarde drewno
o prostych słojach).
■ Przywiqż kamień do pałki (możesz rozszczepić jq na końcu lub zestru-
gać koniec do połowy jego grubości, a następnie dopasować zestrugany
koniec do kamienia i przytwierdzić go mocno obwiqzujqc).
■ Sprawdzaj regularnie, czy pałka nie uległa uszkodzeniu albo zużyciu.

Piły z brzeszczotem drutowym

(rys. 38). Zaimprowizowaną piłę
można zrobić ze świeżej gałęzi (A)
lub, jeśli jesteś ambitniejszy, możesz
pokusić się o wykonanie piły ramo­
wej (B). Jako brzeszczota możesz
użyć piły drutowej ze swej puszki su-
rvivalowej (patrz rozdział “Co zabrać
ze sobą?” s. 17).

Narzędzia kamienne. Krzemień,

obsydian, kwarc, rogowiec oraz inne
materiały łupliwe, np. szkło można
wykorzystać do robienia narzędzi.
Kamienie mogą z powodzeniem słu­
żyć jako młotek, czy to w ich postaci
naturalnej, czy też po przywiązaniu
do rękojeści. Kamienie łupliwe moż­
na rozbijać na warstwy i łamać, aby
uzyskać ostrą krawędź. Przy łupaniu
innym kamieniem należy kierować
uderzenie pod kątem mniejszym niż
90°, w przeciwnym razie energia ude­
rzenia zostanie pochłonięta przez ca­
ły kamień. Sporządzanie narzędzi
z kamienia wymaga pewnej wprawy.

Narzędzia z kości. Jeśli upolowałeś duże zwierzę, nie wyrzucaj szkieletu. Rogi
można wykorzystać do kopania, żłobienia i kucia. Kości możesz odpowiednio
kształtować przy użyciu noża. Na przykład łopatkę można złamać na pół, a na­

98
 I M P R O W I Z O W A N A O D Z I E Ż , N A R Z Ę D Z I A I B R O Ń

stępnie na jej krawędzi naciąć zęby - tak otrzymujemy piłę. Przydatne mogą być
nawet kości z małych zwierząt: żebra można zaostrzyć na kształt szpikulców; in­
ne kości można z jednego końca zaostrzyć, a w dragim wypalić rozgrzanym dru­
tem otwór - tak otrzymujemy mocną igłę.

Łuk i strzały (rys. 39). Niesezonowane drewno zachowuje sprężystość tylko

przez krótki czas - zrób kilka łuków i zmieniaj je, gdy tracą sprężystość. Na łuki
najlepszy jest cis, ale konieczne może się okazać użycie innego drewna, zależnie
od obszaru na jakim się znalazłeś. Długość łuku powinna wynosić około 120 cm,
a jego szerokość w części środkowej - 5 cm. Nadaj mu taki kształ, aby szerokość
na końcach zmniejszała się do 1,5 cm. Na końcach należy wykonać rowki o sze­
rokości 1 cm do zamocowania cięciwy. Cały łuk natrzyj olejem lub tłuszczem ro­
ślinnym.
Na cięciwę najlepsza jest niewyprawiona skóra, chociaż nada się do tego celu
także każda linka lub staina. Po założeniu na łuk cięciwa powinna być tylko lek­
ko naprężona (A); właściwe naprężenie uzyskuje się przy napinaniu łuku. Cięci­
wę wiąże się do łuku poprzez pełne owinięcie jej i zawiązanie na dwa półsztyki
(patrz rozdział- “Liny i węzły” s. 85).
Strzały robi się z prostych gałęzi o długości 60 cm i średnicy 6 mm. Powinny
one być jak najprostsze i najgładsze. Na jednym końcu należy wykonać wcięcie
o głębokości 6 mm dla cięciwy. Brzechwy można robić z piór, papieai, cienkiej
tkaniny lub odpowiednio przyciętych liści. Jeśli rozszczepisz pióro wzdłuż jego
dutki, zostaw po około 2 cm dutki z obydwu stron lotki na zamocowanie do
strzały. Groty strzał można wykonywać z blachy (B), krzemienia (C), kości (D)
lub opalonego drewna (E). Nie zapomnij o zrobieniu na drugim końcu strzały
nacięcia dla cięciwy.

99
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

W celu oddania strzału należy oprzeć strzałę o cięciwę i podnieść łuk tak,
aby jego środek znalazł się na wysokości twych oczu. Lewą ręką trzymaj łuk
w połowie jego długości (jeśli jesteś praworęczny) i oprzyj strzałę na wierz­
chu dłoni obejmującej łuk. Trzymaj tę rękę nieruchomo, gdy drugą ręką na­
pinasz cięciwę. Strzała ma się przy tym znajdować na wysokości oka. Gdy
cel znajdzie się na jednej linii ze strzałą, zwolnij strzałę. Nie chwytaj cięciwy
po zwolnieniu strzały. Przy polowaniu dobrze jest mieć ze sobą kilka strzał.
Staraj się nosić je w zaimprowizowanym kołczanie i utrzymuj je w stanie su­
chym.

Sztućce (rys. 40). Warząchwie i łyżki można wystrugać z dużego kawałka

drewna, z odcinka, gdzie gałąź wyrasta z pnia (A). Z gałęzi powstaje trzonek
łyżki. Zwracaj uwagę na gałęzie o nietypowym kształcie, które mogą pokry­
wać się z kształtem przedmiotów, jakie chcesz z nich wystrugać (C). Gdy za­
rys wykonywanego przedmiotu pokrywa się z ułożeniem słojów, zapewnia to
większą odporność na wodę. Prosty widelec można wystrugać z kawałka pa­
tyka (B).
Struganie jest samo w sobie sztuką, ale powinieneś się jej nauczyć, jeśli masz
na to czas. Zapewni ci to nie tylko możliwość wykonywania przydatnych przed­
miotów, ale także wypełni wolny czas nie pozwalając upaść na duchu; zwłasz­
cza w nocy, kiedy możesz mieć kłopoty ze swą psychiką.
Każdy gatunek drewna ma indywidualne właściwości jeśli idzie o rzeźbienie
i w praktyce przekonasz się, co najlepiej odpowiada twoim potrzebom. Jawor
jest miękki i łatwo daje się rzeźbić;
buk ma twarde drewno nie nadające
się dla początkujących; drewno lesz­
czyny jest sprężyste i łatwe do rzeź­
bienia, ale także łatwo rozszczepia­
jące się; jesion jest trudny do rzeź­
bienia, ale dobry na trzonki narzę­
dzi, łuki oraz inną broń; brzoza daje
się łatwo rzeźbić, ale łatwo też bu-
twieje; cis jest bardzo twardy, sprę­
żysty i świetnie nadaje się na łuki,
łyżki i miski.
Przy rzeźbieniu w drewnie zawsze
uważaj, aby się nie skaleczyć. Nigdy
nie strugaj do siebie, gdy się śpie­
szysz albo jesteś zmęczony i nie uży­
waj tępego noża.

Przedmioty codziennego użytku.

Drewno i kora mogą przydać się
w sytuacjach walki o przetrwanie.
Nawet jeśli nie chce ci się strugać,
możesz wykonać różne przedmioty
codziennego użytku z drewna i gałę­
zi. Łyko brzozowe może posłużyć do
wykonania pojemników magazyno­

100
 M P R O W I Z O W A N A O D Z I E Z , N A R Z Ę D Z I A I B R O N

wych lub nawet tymczasowych naczyń do gotowania. Kawałki koty można zszy­
wać lub wiązać ze sobą.
Z bambusa można wykonywać czarki i naczynia magazynowe. Należy odciąć
kawałek tuż poniżej zgrubienia i poniżej następnego zgrubienia. Uzyskasz w ten
sposób czarkę do picia; pamiętaj jednak o zaokrągleniu krawędzi, aby nie poka­
leczyć się drzazgami.
Na obozowisku bardzo przydatny jest rozwidlony patyk. Można go wbić w ziemię
przy ognisku pod kątem 45° i umocnić
kamieniami, a na rozwidleniu znajdują­
cym się nad ogniem oprzeć dłuższy pa­
tyk. Na takiej konstrukcji można zawie­
sić garnek nad ogniem. Jeszcze wygod­
niej jest wbić dwa rozwidlone patyki po
obydwu stronach ogniska, na rozwidle-
niach oprzeć prosty patyk i zawiesić na
nim garnek.

Noże (rys. 41). Improwizowane noże

można wykonywać z drewna (A),
kości, kamienia, metalu a nawet
szkła (B). Aby zrobić nóż ze szkła,
należy tylko rozszczepić patyk,
w rozszczepienie włożyć kawałek
szkła i mocno obwiązać. W celu wy­
konania noża z kości, należy za­
ostrzyć jej jeden koniec (najlepszy
jest piszczel jelenia lub innego zwie­
rzęcia średniej wielkości), zaś z dru­
giego końca należy ukształtować rę­
kojeść. Nawet wieczka otwartych
konserw można wbić w kawałek
drewna i przekształcić w zaimprowi­
zowany nóż.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

WYKONYWANIE NOŻA Z METALU
Jeśli walczysz o przetrwanie, to nóż jest twoim najważniej­
szym narzędziem. Możesz mieć nóż ze sobq, ale w przypad­
ku jeśli złamie się on albo go zgubisz, zrób nowy.
■ Postaraj się o kawałek miękkiej stali przypominający kształtem ostrze
noża.
■ Połóż go na płaskiej, twardej powierzchni i wykuj z niego pożądany
kształt.
■ Szlifuj metal o szorstki kamień, aby ukształtować krawędź tnącą i szpic.
■ Opraw ostrze w rękojeść z twardego drewna.

101
G Ł Ó W N E Z A S A D Y

Oszczepy (rys. 42). Oszczepy mogą być pomocne przy polowaniu na zwierzęta
i łowieniu ryb. Mogą one być dość proste, tj. stanowić kij z zaostrzonym końcem
(A). Jednakże taki oszczep łatwo łamie się i tępi. Możesz także stosować zaim­
prowizowane groty do oszczepu z jelenich rogów lub kości zwierzęcych (B),
krzemienia lub blachy. Możesz rozszczepić koniec oszczepu na trzy części i wci­
snąć między nie kołki dystansowe, aby utrzymać je w rozwarciu (C). W ten spo­
sób powstaje oścień do łowienia ryb. Do tego samego celu można także użyć ko­
ści (D).

Haczyki i żyłki wędkarskie. Improwizowane haczyki na ryby można sporzą­

dzić ze szpilek, cierni, gwoździ, kości lub drewna. Można zrobić sidła na ryby do
chwytania dużych ryb, np. szczupaka, żerujących przy roślinności przybrzeżnej.
W tym celu należy przywiązać pętlę do końca kija lub przeciągnąć jej koniec
przez kij bambusowy. Pętlę należy nasuwać na rybę od ogona i zaciągać powo­
li w górę (ogólne wskazówki dotyczące łowienia ryb podano w rozdziale “Żyw­
ność” s. 76).

Niewyprawiona skóra. Jest to niezmiernie przydatny materiał, który można

uzyskać z każdego zwierzęcia. Jej przygotowanie do użycia zajmuje nieco czasu,
ale rezultat końcowy jest tego wart.
Niewyprawiona skóra ma wiele zastosowań, w tym wiązania, powrozy oraz
pochwy na noże i narzędzia.

102
 I M P R O W I Z O W A N A O D Z I E Ż , N A R Z Ę D Z I A I B R O Ń

Pierwszym krokiem jest dokładne oczyszczenie skóry z tłuszczu i tkanki mię­

śniowej (większe kawałki odciąć, resztę zeskrobać nożem lub krzemieniem). Na­
stępnie trzeba usunąć sierść. Służy do tego cienka warstwa popiołu drzewnego
nakładana na skórę od strony sierści. Po posypaniu skóry popiołem należy skro­
pić go wodą, a następnie zrolować skórę i odłożyć w chłodne miejsce na kilka
dni. Gdy sierść zacznie wychodzić (trzeba ciągle sprawdzać, czy ten moment już
nadszedł), skórę trzeba rozwinąć i rozłożyć na pniu drzewa. Sierść zeskrobuje się
nożem lub krzemieniem.
Po usunięciu całej sierści należy skórę umyć i naprężyć ją na odpowiedniej ra­
mie. Odstawić w cień do powolnego wyschnięcia. Surowa skóra jest bardzo
twarda w stanie suchym, ale mięknie po namoczeniu w wodzie.

Proca (rys. 43A). Wybierz mocną rozwidloną gałąź i postaraj się o kawałek ela­
stycznego materiału (doskonała jest guma z dętek), przymocuj go pośrodku jako
kieszeń na kamień i przywiąż do widełek. Jako pociski stosuj małe kamienie; po
przećwiczeniu można strzelać bardzo celnie i skutecznie.
Procą właściwą, jaką posługiwano się w dawnych czasach, należy kręcić nad
głową i zwolnić jeden jej koniec w celu wyrzucenia pocisków w kierunku celu.
Przy strzelaniu z jednej lub drugiej procy do ptaków trzeba strzelać kilkoma ka­
mieniami naraz.

Bola (rys. 43B). Owiń kamienie w materiał i przywiąż każdy z nich do linki
o długości 90 cm. Zwiąż ze sobą pozostałe końce linek. Trzymając za związa­
ne końce zakręć bolami nad głową. Po wypuszczeniu bola rażą w dużym pro­
mieniu. Można używać tej broni do polowania na ptaki w locie; można też rzu­
cać je w nogi zwierząt, co umożliwia zbliżenie się i dobicie unieruchomionej
zdobyczy.

103
 PIERWSZA
POMOC
Udzielanie pierwszej pomocy na odludziu nie jest
skomplikowane, musisz jednak posiadać gruntowną
wiedzę na ten temat> abyś mógł działać szybko i zde­
cydowanie, gdy zajdzie potrzeba. Szybkość decyduje
często o powodzeniu w stosowaniu medycyny surviva-
lowej. Opanuj techniki przedstawione w tym rozdziale.
Każdy powinien wiedzieć, jak postępować w przypadku podstawowych obra­
żeń, chorób i niedomagań. Rozdział ten dostarczy adeptom sztuki przetrwania
podstawowej wiedzy na temat pierwszej pomocy. Musisz opanować wymienio­
ne poniżej techniki. W sytuacji walki o przetiwanie, z dala od cywilizacji, możesz
być zdany tylko na własne siły i przy leczeniu wszelkich niedomagań będziesz
musiał polegać na sobie samym.

CO ROBIĆ NAJPIERW?
W dowolnej sytuacji związanej z wypadkiem, gdzie może znajdować się wielu
rannych, zawsze sprawdź, czy tobie nie zagraża jakieś niebezpieczeństwo, zanim
zbliżysz się do ofiar wypadku. Uważaj na przewody elektryczne, pożary, ruty ga­
zowe, spadający gruz, niebezpieczne konstrukcje czy wraki. Powinieneś prze­
prowadzić wstępne badanie pacjenta bez ruszania go z miejsca, natomiast jeśli
występują zagrożenia, będziesz musiał zaryzykować i przemieścić się wraz z pa­
cjentem w bezpieczniejsze miejsce.
Jeśli pacjent oddycha, upewnij się, że w jego jamie ustnej nie ma niczego, co
mogłoby utrudniać oddychanie, zatamuj wszelkie poważniejsze krwawienia i ułóż
pacjenta w położeniu bezpiecznym (rys. 44). ME NALEŻY GO JEDNAK PORU­
SZAĆ, JEŚLI NASTĄPIŁO USZKODZEME KRĘGOSŁUPA (patrz niżej). Gdy pacjent
leży na plecach należy delikatnie obrócić go na bok chwytając za odzież na bio­
drach. W takim położeniu jakiekolwiek
płyny czy wymiociny z żołądka lub z nosa
ZESTAWY PIERWSZEJ
nie zablokują płuc, zaś język nie zapadnie
POMOCY się i nie zatka dróg oddechowych.
Jest bardzo ważne, aby dysponować dobrq NIE układaj pacjenta z podejrzeniem
apteczkę pierwszej pomocy, Należy zawsze uszkodzenia kręgosłupa w wyżej opisanym
mieć jq przy sobie, W sytuacji walki o prze­ położeniu bezpiecznym: można w ten spo­
rwanie wszelkimi obrażeniami należy zajmo-
sób spowodować trwałe kalectwo a nawet
vać Się niezwłocznie; będzie to łatwiejsze, je­
śmierć. Zamiast tego użyj rurki do sztuczne­
śli masz pod rękq lekarstwa. Nie oszczędzaj
ta kupnie apteczki pierwszej pomocy; możesz go oddychania, aby podtrzymać oddycha­
przez to narazić na szwank własne życie. nie i jako środka do stosowania sztucznego
oddychania metodą usta-usta.

104
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

KOLEJNOŚĆ ZAJMOWANIA SIĘ PACJENTAMI
Jest to kolejność zajmowania się poszkodowanymi w sytu­
acjach nadzwyczajnych ustalona przez brytyjskie oddziały
SAS. Należy przestrzegać tych reguł. Wiedza, kogo ratować
najpierw, może uratować niejedno życie. Pomocy trzeba
udzielać w następującej kolejności:
■ Przywrócić i podtrzymać oddychanie.
■ Zatrzymać krwawienie.
■ Opatrzyć rany i oparzenia.
■ Unieruchomić złamania
■ Leczyć skutki szoku.
Uwaga: jeśli ofiara ma liczne obrażenia należy najpierw zajqć się oddy­
chaniem, następnie akcją serca, a potem krwawieniem.

Rurkę do sztucznego oddychania do jednej trzeciej jej długości należy włożyć

w usta osoby ratowanej, z końcem skierowanym w podniebienie, a następnie
rurkę obrócić o 180°, aby była skierowana w dół gardła. Umożliwi to pacjento­
wi oddychanie. Jednakże nagromadzony śluz może spowodować krztuszenie
się i kaszel - należy obserwować pacjenta. Jeśli zaczyna gromadzić się śluz,
winno się go usunąć odciągaczem śluzu, a w przypadku jego braku - rurką lub
słomką.

SZTUCZNE ODDYCHANIE
- PODTRZYMYWANIE
ODDYCHANIA
Każdy adept sztuki przetrwania mu­
si dysponować dobrą znajomością
sztucznego oddychania z masażem
serca, zwykłego sztucznego oddy­
chania i udrażniania dróg oddecho­
wych. W chwili, gdy u człowieka
ustaje oddychanie i zanika akcja ser­
ca następuje śmierć kliniczna.
W ciągu 4-6 minut zaczyna postępo­
wać proces uszkodzenia mózgu. Po
upływie około 10 minut od zatrzy­
mania akcji serca obumierają
w znacznym stopniu komórki mó­
zgu. Jest to tak zwana śmierć biolo­
giczna, która jest procesem nieod­
wracalnym. Natomiast w wielu
przypadkach można powrócić do
życia ze stanu śmierci klinicznej. Je­
śli u pacjenta następuje przerwanie
oddychania, musisz podjąć nie-

105
GŁÓWNE ZASADY

zwłoczne działania, aby je przywrócić. Natychmiast zacznij stosować sztuczne

oddychanie. Zatrzymanie oddychania następuje na skutek:
□ Zablokowania górnych dróg oddechowych spowodowanego obrażeniami
twarzy i szyi lub ciałami obcymi.
□ Zadławienia.
□ Stanu zapalnego lub skurczu dróg oddechowych na skutek wdychania dymu,
gazów lub płomienia.
0 Utonięcia lub porażenia prądem elektrycznym.
□ Ucisku klatki piersiowej.
□ Braku tlenu.

Sztuczne oddychanie metodą usta-usta (rys. 45). Obróć pacjenta na plecy.

Udrożnij mu drogi oddechowe i sprawdź, czy oddycha. Robi się to poprzez od­
chylenie głowy pacjenta do tyłu: w tym celu należy położyć dłoń (stroną we­
wnętrzną) i palce na jego czoło i delikatnie nacisnąć do tyłu. Powoduje to odchy­
lenie głowy w tył, otwarcie ust, co w rezultacie powinno udrożnić drogi odde­
chowe. Dwie inne metody udrożnienia wykorzystują nacisk jedną dłonią na czo­
ło, a palcami drugiej pod podbródkiem oraz nacisk jedną ręką na czoło pacjenta
1 podłożenie drugiej pod szyję.
Te trzy metody mogą pogorszyć stan pacjenta z uszkodzeniem kręgosłupa.
Nie stosuj ich, jeśli podejrzewasz takie obrażenia; użyj w takim przypadku naci­
sku na żuchwę opierając łokcie na ziemi i przykładając jedną rękę po każdej stro­
nie żuchwy pacjenta. Dostosowując się do zarysu szczęki naciśnij ją do przodu,
wykorzystując w tym celu głównie palce wskazujące; powinno to spowodować
udrożnienie dróg oddechowych.
 PIERWSZA POMOC

Następnie usuń z ust i gardła wszystko, co może utrudniać oddychanie (A).

Z kolei przyłóż ucho do ust pacjenta, aby wyczuć i sprawdzić słuchowo czy od­
dycha, obserwując przy tym, czy porusza się klatka piersiowa.
Jeśli pacjent nie oddycha, wdmuchnij mu cztery razy powietrze do ust w ma­
łych odstępach czasu, zapewniając szczelny docisk swych ust do jego ust i zaci­
skając jego nos (B). Te cztery wdechy powinny następować jeden za drugim
w tak małych odstępach czasu, aby płuca pacjenta nie opróżniły się do następ­
nego wdechu (C). Sprawdź, czy klatka piersiowa opada automatycznie (D).
Obserwuj, czy klatka piersiowa pacjenta unosi się, gdy wdmuchujesz delikat­
nie powietrze do płuc osoby ratowanej (jeśli się nie unosi, może istnieć jakaś
przeszkoda - obróć pacjenta na bok i uderz go między łopatkami, aby ją usunąć).
Pierwsze sześć wdmuchnięć wykonaj tak szybko, jak tylko możliwe, a następ­
ne z częstotliwością 12 na minutę dopóki nie ustali się samodzielne oddychanie
(bądź przygotowany na to, że potrwa to długo i nie poddawaj się!). Nigdy nie
wdmuchuj powietrza do ust osoby, która już oddycha.

Sztuczne oddychanie metodą usta-nos. Metody tej należy używać, gdy nie
można stosować techniki usta-usta (jeśli pacjent ma poważne obrażenia żuchwy,
warg lub ust albo jeśli szczęki są zaciśnięte). Zamknij i zakryj usta pacjenta jedną
dłonią i wdmuchuj powietrze przez nos. Wykonaj taką samą sekwencję czynno­
ści jak przy metodzie usta-usta (patrz wyżej).

Zatkane drogi oddechowe. Jeśli nie możesz wprowadzić powietrza do płuc,

może to oznaczać przeszkodę zatykającą drogi oddechowe. Usuń wszelkie wi­
doczne przeszkody palcami. Jeśli nie widać żadnych przeszkód, musisz udrożnić
drogi oddechowe stosując metody opisane dla zakrztuszenia (patrz poniżej).

Pośredni masaż serca (rys. 46). Jest konieczny, jeśli brak akcji serca pacjenta.
W tym przypadku nie tylko trzeba wdmuchiwać powietrze, ale także naciskać na
klatkę piersiową, aby wymusić krążenie krwi. Może to spowodować przywróce­
nie akcji serca.
Połóż pacjenta na plecach na ziemi (A). Wymacaj dolną krawędź żeber pal­
cem wskazującym i środkowym i znajdź wgłębienie, gdzie żebra łączą się z most­
kiem (B). Trzymaj palec wskazujący w tym miejscu i odmierz stamtąd dwie sze­
rokości palca w górę (C). Staraj się zrobić to jak najdokładniej. Umieść podstawę
drugiej dłoni bezpośrednio nad odmierzonym miejscem tak, aby dotykała do
wyznaczających je palców. Dłoń ta znajduje się teraz bezpośrednio nad sercem
pacjenta. UWAŻAJ, MOŻESZ USZKODZIĆ WĄTROBĘ POPRZEZ WYWARCIE NA­
CISKUZBYTNISKO.
Gdy podstawa dłoni znajdzie się na właściwym miejscu, połóż na niej drugą
dłoń. Pośredni masaż serca wykonuje się w postawie klęcząc z rękami bezpo­
średnio nad mostkiem pacjenta, aby wywierać nacisk w dół na serce (D). Wci­
skaj klatkę piersiową pacjenta na głębokość 4 cm płynnymi, silnymi i rytmiczny­
mi ruchami. Nie wolno gwałtownie naciskać. Masaż należy prowadzić z często­
tliwością 80 ucisków na minutę (100 dla dzieci, 100-120 dla niemowląt). Poma­
ga przy tym liczenie na głos: “sto dwadzieścia jeden, sto dwadzieścia dwa, sto
dwadzieścia trzy...”
NIE PODDAWAJ SIĘ, KONTYNUUJ MASAŻ PRZEZ CO NAJMNIEJ GODZINĘ, JEŚLI
JESTTONIEZBĘDNE;JEŚUNIEJESTEŚSAM,TOZMIENIAJSIĘZINNYMIOSOBAMI.

107
GŁÓWNE ZASADY

Sztuczne oddychanie i pośredni masaż serca prowadzone przez dwie

osoby. Jedna osoba wdmuchuje powietrze z częstotliwością jednego oddechu
na cztery uciski. Druga osoba prowadzi masaż serca z częstotliwością 60 uciśnięć
na minutę, licząc na głos: “ sto dwadzieścia jeden, sto dwadzieścia dwa, sto dwa­
dzieścia trzy, sto dwadzieścia cztery, sto dwadzieścia pięć i dalej znów sto dwa­
dzieścia jeden...”, itd. Co jedną lub dwie minuty osoba prowadząca sztuczne od­
dychanie powiadamia ratownika wykonującego masaż serca o przerwie dla
sprawdzenia tętna, a następnie szuka tętna, gdy druga osoba nadal uciska klatkę
piersiową, aby zapewnić odpowiednie krążenie krwi, po czym wydaje komendę
“przerwa dla sprawdzenia pulsu”, sprawdza puls oraz słuchowo i wzrokowo
kontroluje oddech.
Jeśli nie ma tętna, osoba prowadząca sztuczne oddychanie bierze głęboki
wdech i wydaje komendę “kontynuować masaż”. Jeśli wykrywa się tętno, a nie
ma oddychania, osoba prowadząca sztuczne oddychanie powiadamia: “mamy
tętno” i kontynuuje oddychanie z częstotliwością jednego oddechu na pięć se­
kund. Jeśli występuje zarówno tętno jak i oddychanie, można teraz udzielić
wszelkiej innej pomocy, jakiej potrzebuje pacjent.
Przy prowadzeniu sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca przez
dwie osoby należy uwzględniać co następuje:
D Osoba prowadząca sztuczne oddychanie musi dostosować rytm oddechów
do odliczania osoby prowadzącej masaż serca.
□ Osoba prowadząca sztuczne oddychanie powinna brać głęboki wdech na
tempo “sto dwadzieścia cztery” i wdmuchiwać powietrze dokładnie na koń­
cu piątego naciśnięcia, gdy tylko klatka piersiowa zacznie się unosić.

108
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY KANADYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH

SZTUCZNE ODDYCHANIE Z POŚREDNIM
MASAŻEM SERCA
Te czynności ratownicze zastosowane w porę mogq ocalić
pacjenta, który w przeciwnym przypadku zmarłby. Stosuj
zalecenia poniższej listy kontrolnej ala połączonego sztucz­
nego oddychania i pośredniego masażu serca.
■ Sprawdź, czy pacjent jest przytomny.
■ Udrożnij drogi oddechowe.
■ Sprawdź oddech wzrokowo, słuchowo i dotykowo.
■ Wdmuchnij szybko powietrze cztery razy.
■ Sprawdź tętno (gdy sprawdzasz oddychanie wzrokowo, słuchowo i do­
tykowo).
■ Zlokalizuj miejsce do uciskania dla masażu pośredniego serca.
■ Ustaw prawg dłoń w prawidłowym położeniu.
■ Rozpocznij uciskanie: wykonaj 15 uciśnięć, następnie...
■ Dwa szybkie wdmuchnięcia powietrza po każdych 15 uciśnięciach.
■ Po czterech pełnych zestawach po 15 uciśnięć i dwa wdmuchnięcia po­
wietrza sprawdzaj przez co najmniej pięć sekund, czy nie występuje tęt­
no i oddychanie.

□ Zamianę miejscami obydwu ratowników przeprowadza się w następujący

sposób: osoba prowadząca sztuczne oddychanie wdmuchuje powietrze
jeszcze raz i zajmuje pozycję do masażu serca. W tym czasie druga osoba
rozpoczyna pięciosekundową kontrolę tętna i oddechu. Jeśli nie wykrywa
się tętna ani oddechu, osoba prowadząca sztuczne oddychanie bierze
wdech i sekwencja jest kontynuowana.

ZAKRZTUSZENIE
Oznaki zakrztuszenia są następujące:
□ Pacjent trzyma się za gardło.
□ Pacjent nie może mówić.
□ Świszczące dźwięki i trudności z oddychaniem.
□ Niemożność odkaszlnięcia.
□ Sinieje skóra (u pacjenta nieprzytomnego).
□ Nie unosi się klatka piersiowa (u pacjenta nieprzytomnego).

Gdy pacjent dusi się na skutek zakrztuszenia (rys. 47) należy udrożnić jego dro­
gi oddechowe palcem i sprawdzić, czy język nie zapadł mu się do gardła bloku­
jąc przepływ powietrza (patrz wyżej). Następnie umieścić pacjenta w takim po­
łożeniu, aby jego głowa znajdowała się niżej od klatki piersiowej i uderzyć pa­
cjenta czterokrotnie w plecy (A). Uderzać należy pośrodku łopatek, szybko
i mocno, pamiętając jednak przy tym, aby nie zrobić pacjentowi krzywdy.
Jeśli to nie poskutkuje, użyj metody Heimlicha. Stań lub klęknij za pacjentem
i obejmij go ramionami (B). Zaciśnij jedną dłoń na drugiej uciskając okolicą kciu­
ków obszar pomiędzy talią a dolnymi żebrami (C). Ściśnij osobę ratowaną

109
GŁÓWNE ZASADY

i szarpnij szybko ku górze czteiy razy. Jeśli to zawiedzie, zaaplikuj ponownie

cztery uderzenia w plecy. Powtarzaj te zabiegi aż do usunięcia przyczyny za-
krztuszenia lub utraty przytomności przez osobę ratowaną.
Jeśli pacjent traci przytomność, ułóż go na boku i uderz cztery razy w plecy.
Jeśli to nie poskutkuje, obróć pacjenta i zadaj mu cztery pchnięcia w brzuch pod­
stawą dłoni. Po czwartym pchnięciu uchwyć żuchwę oraz język pacjenta i pocią­
gnij żuchwę w przód i do góry, aby otworzyć usta. Przegarnij jamę ustną palcem
wskazującym, a następnie ułóż głowę w takim położeniu jak do sztucznego od­
dychania połączonego z masażem serca (patrz powyżej).
Jeśli brak akcji oddechowej, wdmuchnij szybko powietrze czteiy razy. Jeśli
płuca nie napełnią się, powtórz zestaw czterech uderzeń w plecy, czterech
pchnięć w brzuch, przegarnięcia jamy ustnej, sprawdź oddychanie i wykonaj
cztery szybkie wdmuchnięcia powietrza. Jeśli tętno jest niewyczuwalne, roz­
pocznij połączone sztuczne oddychanie i masaż serca.
Jeśli jesteś sam, uległeś zakrztuszeniu i nie ma nikogo, kto mógłby udzielić ci
pomocy, zadawaj sobie pchnięcia w brzuch dłońmi (D) lub wykorzystaj w tym
celu tępy przedmiot - nasyp ziemny, zwalone drzewo (E) lub oparcie krzesła.

Nacięcie tchawicy - tracheotomia (rys. 48). Należy je stosować jedynie wte­

dy, gdy WSZYSTKIE sposoby usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych za­
wiodą. Operacja jest prosta, ale należy uważać ją za niebezpieczną. Odkaź ob­
szar wokół jabłka Adama i wysterylizuj narzędzia (brzytwa, skalpel lub scyzoryk
i rurka).

110
 PIERWSZA POMOC

Zlokalizuj przeponę pierścienno-

tchawięzną pomiędzy jabłkiem Adama
(chrząstka tarczowata) a chrząstką
pierścieniowatą. W tym celu prowadzi
się palec po jabłku Adama w dół aż do
znalezienia bezpośrednio pod nim na­
stępnego małego występu. Pomiędzy
jabłkiem Adama a tym małym wznie­
sieniem znajduje się wgłębienie środ­
kowe (A).
Wykonaj pośrodku małe lecz głę­
bokie (1-2 cm) nacięcie. Nie tnij
głębiej. Włóż rurkę i wciśnij ją głę­
biej, aby utrzymać nacięcie w poło­
żeniu rozwartym i zapewnić do­
pływ powietrza do płuc. Przymocuj
solidnie rurkę plastrem lub banda­
żem (B).
Pomimo, że operacja ta jest pro­
sta do wykonania, ryzykujesz prze­
cięcie nerwu krtaniowego, przeły­
ku lub nawet górnej części płuca.
Z tego względu jest bardzo ważne,
aby przed wykonaniem tracheoto­
mii dokładnie określić miejsce cię­
cia.

ZŁAMANIA I PĘKNIĘCIA
Złamanie jest odpryśnięciem, pęknięciem lub przełamaniem kości. Złamanie na­
prężeniowe polega na rozerwaniu tkanki kostnej. Istnieją dwa rodzaje złamań:
otwarte i zamknięte.
Przy złamaniu otwartym kość przebija skórę lub coś przebija skórę z zewnątrz
i łamie kość. Przy złamaniu zamkniętym kość jest złamana, ale powłoki skórne
nie są naruszone.

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

LISTA OBJAWÓW DO IDENTYFIKACJI ZŁAMAŃ
Zielone Berety sq ekspertami w medycynie przetrwania.
Skorzystaj z ich materiałów szkoleniowych i naucz się iden­
tyfikować objawy wskazujqce na złamanie kończyny.
■ Pacjent czuje lub słyszy złamanie kości.
■ Częściowa lub całkowita utrata ruchliwości kończyny.
■ Chroboczący dźwięk przy poruszaniu kończyną.
■ Deformacja i nienormalna ruchomość w miejscu złamania, wyglądająca
jak wytworzenie dodatkowego stawu.
■ Bolesność wokół miejsca urazu.
■ Skurcz mięśniowy.

111
GŁÓWNE ZASADY

Złamaną kończynę należy usztywnić łubkami w takim samym położeniu,

w jakim znajdowała się dotychczas, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom
podczas transportu pacjenta do szpitala. Unieruchomić kończynę tembla­
kiem.

Złamanie zamknięte. Jeśli nie ma możliwości odesłania rannego do szpitala,

będziesz musiał sam zastosować niezbędne działania medyczne. Jeżeli podejrze­
wasz złamanie zamknięte, sprawdź tętno na nadgarstku. Gdy brak prawidłowe­
go krążenia (ręce są zimne lub brak tętna), musisz jak najszybciej przywrócić do­
pływ krwi do części kończyny poniżej złamania; w przeciwnym razie konieczna
będzie jej amputacja.
Zbadaj wrażliwość ręki na bodźce szczypaniem lub ukłuciem. Jeśli brak czu­
cia, złamanie należy uważać za bardzo poważne. Użyj naciągu (długotrwałe na­
ciąganie) i spróbuj przywrócić tętno oraz reakcje czuciowe. Nie martw się, jeśli
występuje jedynie częściowa reakcja czuciowa; na całkowite przywrócenie czu­
cia będziesz musiał poczekać do czasu powrotu do cywilizowanego świata (cał­
kowitą reakcję nerwów można często przywrócić metodami chirurgicznymi - za­
pewnij o tym pacjenta).
Zwalniaj powoli naciąg sprawdzając tętno i reakcje czuciowe. Jeśli i jedno
i drugie utrzymuje się, unieruchom solidnie łubkami złamanie z obydwu jego
stron. Jeśli występuje krwotok wewnętrzny (sygnalizowany intensywną zmianą
barwy), natomiast nie ma odprysków kości, użyj umiarkowanego nacisku i pod­
nieś kończynę, aby opanować krwawienie. Jeśli podejrzewasz odpryski kości,
wykorzystaj punkt naciskowy (patrz niżej) najbliższy miejscu złamania, podnieś
kończynę i zastosuj zimne okłady.

112
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU OBRAŻEŃ
KRĘGOSŁUPA
Uszkodzenia kręgosłupa sq bardzo niebezpieczne. Bqdź za­
wsze bardzo ostrożny przy próbach poruszenia pacjenta
z tego rodzaju obrażeniami.
■ Jeżeli pacjent leży twarzg do góry, podłóż mu pod lędźwie złożony koc,
aby odciążyć rdzeń kręgowy od nacisku odłamków kostnych.
■ Jeśli pacjent leży twarzg w dół, podłóż mu złożony koc pod klatkę pier-
siowg.
■ Przy wszelkim przemieszczaniu traktuj kręgosłup jako jedng niepodatng
na zginanie całość.
■ Do transportu rannego stosuj sztywne nosze lub deskę o długości więk­
szej od jego wzrostu.

Złamanie otwarte (rys. 49). Najpierw opanuj krwotok (patrz niżej), jeśli jest on
intensywny. Sprawdź reakcję czuciową, a następnie wypłucz i usuń z rany i wy­
stającego końca kości wszelkie odłamki kostne i ciała obce (A).
Następnie naciągając staraj się nastawić złamanie i zamknąć ranę. Rób to powo­
li (B). Po naciągnięciu zbadaj ranę, aby upewnić się, czy końce kości są odpowied­
nio spasowane ze sobą (C). Teraz z kolei załóż łubki (D) w sposób umożliwiający
wykonywanie zabiegów na ranie (zawsze sprawdzaj tętno i czucie; w przypadku
ich braku musisz powtórzyć operację
ZŁAMANIA nastawiania i naciągania).
Złamania (rys. 50). W sytuacjach walki
o przetrwanie najczęściej ulegają złama­
niu palce u nóg i rąk. Palec ręki należy
nastawić (patrz niżej) i unieruchomić
łubką z drewna lub podobnym przed­
miotem (A). Złamany palec u nogi nale­
ży nastawić i przymocować plastrem do
najbliższego zdrowego palca (B).
Obrażenia kręgosłupa. Wszelkie
obrażenia rdzenia kręgowego mogą
spowodować paraliż i są potencjalnie
śmiertelne. Oznakami uszkodzenia
kręgosłupa są: ból w plecach przy bra­
ku ruchów, deformacja kręgosłupa,
wrażliwość na dotyk w jakimkolwiek
odcinku kręgosłupa, stały wzwód
członka, ręce wyciągnięte nad głową
w niekontrolowany sposób, utrata
kontroli nad pęcherzem moczowym.
Patrz zamieszczone powyżej w ramce
wskazania odnośnie postępowania
przy obrażeniach kręgosłupa.

113
GŁÓWNE ZASADY

DAZOWANIE

Złamanie odcinka szyjnego kręgosłupa. Unieruchom szyję pacjenta gor­

setem szyjnym lub podłuż zrolowany mały ręcznik albo obrus pod szyję, zaś
z obydwu stron głowy postaw worki z piaskiem bądź wysokie buty wypeł­
nione ziemią albo piaskiem, aby zapewnić jej stabilne położenie. Utrzymuj
pacjenta w stanie całkowitego unieruchomienia i ufaj, że szybko przybędzie
ratunek.

Złamanie żeber. Przy złamaniu górnych żeber poleć pacjentowi wstrzymanie

oddechu i naklej dwa długie odcinki plastra przechodzące przez ramię po stro­
nie złamania. W przypadku złamania dolnych żeber należy przyłożyć na miejsce
złamania kawałek filcu lub gumy piankowej. Każ pacjentowi wstrzymać oddech
i oklej plastrem tę stronę klatki piersiowej, gdzie znajduje się złamanie. Alterna­
tywną metodą postępowania w przypadku złamań zarówno górnych jak i dol­
nych żeber jest obwiązanie bandażem elastycznym klatki piersiowej na całym jej
obwodzie i na wysokości od żeber dolnych prawie do poziomu sutków. Bez
względu na to jaką wybrano kurację, potrzeba około 4-6 tygodni na zrośnięcie
się żebra. Złamanie żeber może być bolesne, dlatego też należy zapewnić pa­
cjentowi jak najwięcej wypoczynku.

Pęknięcie czaszki. Symptomem pęknięcia czaszki jest płyn słomkowej barwy

sączący się z nosa lub uszu. Pacjenta należy ułożyć w położeniu bezpiecznym,
stroną z wyciekiem do dołu. Pozwolić płynowi wyciec, założyć opatrunek, a pa­
cjenta unieruchomić i zapewnić mu dobre warunki.

114
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

POSTĘPOWANIE Z RANAMI
Sprawq o podstawowym znaczeniu jest zapobieganie zaka­
żeniu rany. Oddziały SAS zalecają stosowanie następujących
zasad postępowania z ranami, gdy znajdujemy się na pust­
kowiu:
■ Oczyszczaj ranę od środka na zewnątrz.
■ Zmieniaj opatrunki, gdy nasiąkną, zaczną wydzielać nieprzyjemny za­
pach lub jeśli rana zaczyna boleć coraz mocniej i swędzieć, co wskazuje
na infekcję.
■ Miejscowe infekcje można leczyć okładami. W tym celu można wykorzy­
stać wszystko, co daje się utłuc na papkę - ryż, korę, nasiona. Ugoto­
wać i zawinąć w szmatkę. Przykładać na zainfekowane miejsce w stanie
tak gorącym, jak tylko można wytrzymać.
■ Gorący kamień owinięty w szmatkę i przyłożony do rany przyśpiesza
wyleczenie.

KRWOTOKI, RANY ORAZ ICH OPATRYWANIE

Gdy pacjent silnie krwawi, musisz podjąć niezwłocznie działania dla zatrzyma­
nia krwotoku. Jeśli pacjent krwawi z żył lub z naczyń włoskowatych należy użyć
nacisku nad miejscem krwawienia (nawet mniejsze krwawienia tętnicze można
opanować poprzez miejscowy ucisk). Krwawiącą kończynę należy podnieść po­
nad wysokość serca. Użyj czegokolwiek do zatamowania upływu krwi, lecz mu­
si to być przedmiot czysty. Utrzymuj zdecydowany, ciągły nacisk przez 5-10 mi­
nut. Użyj opatrunku (rys. 51), aby utrzymać ranę w czystości.

Krwawienie tętnicze. Jest to najgroźniejszy rodzaj krwotoku. Uciśnij większą tęt­

nicę, która dostarcza krew do zranionego miejsca, aby zmniejszyć lub zatamować
upływ krwi. Miejsca ciała, w których można łatwo docisnąć tętnicę do kości, zwa­
ne punktami uciskowymi, pokazano na rys. 52E i wymieniono w ramce poniżej.

Opaski zaciskowe (rys. 52). Stosuj, gdy nie udaje się opanować poważnego
krwotoku w żaden inny sposób. Opaski
takie można zakładać jedynie na ramie­ PIJNKTY UCISKOWE 1)0 TAMOWA­
niu (tuż poniżej pachy) i na górnej części NIA KRWOTOKÓW TĘTNICZYCH
uda. Na opaski stosuj tkaninę o szeroko­
■ Skroń przed uchem.
ści CO NAJMNIEJ 5 cm (A). Owiń tkaninę
■ Twarz pod oczami po bokach
wokół kończyny i zawiąż na półwęzeł
szczęki.
(B). Włóż patyk powyżej węzła i zawiąż
■ Ramię nad obojczykiem.
ją nad nim na podwójny supeł (C). Obra­
■ Przedramię w zgięciu łokcia.
caj patyk, aby zacisnąć opaskę dopóki
■ Dłoń przed nadgarstkiem.
krwawienie nie ustanie (D).
■ Udo w połowie pachwiny oraz
BĄDŹ OSTROŻNY, poluzowanie opa­
górna część uda.
ski zaciskowej może spowodować po­
■ Górna część kolana.
ważny wstrząs prowadzący do śmierci
■ Stopa, przednia część stawu sko­
(na skutek nagromadzenia się w sercu
kowego.
toksyn zbierających się w zranionej koń-

115
GŁÓWNE ZASADY

czynie). Przy zakładaniu opaski uciskowej należy liczyć się z niebezpieczeń­

stwem amputacji kończyny.

Krwotoki wewnętrzne. Występują na skutek silnego uderzenia, złamania

kości lub głębokich zranień. Objawami krwawienia wewnętrznego są: tętno
przyspieszone słabo wyczuwalne, omdlenie, zawroty głowy, bladość skóry
(chłodna i wilgotna w dotyku), mocz zabarwiony na czerwono, krew w ka-

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU ZWICHNIĘĆ
Żołnierze SAS przez większość czasu prowadzq działania
bojowe pieszo i mogq doznawać zwichnięcia stawu skoko­
wego. Muszq więc oni dysponować skutecznym sposobem
leczenia zwichnięć:
■ Wymocz zwichnięty staw w zimnej wodzie, aby zmniejszyć opuchliznę.
■ Wzmocnij staw bandażem zwracając uwagę, aby nie utrudniał on krą­
żenia krwi.
■ Podnieś zwichniętą kończynę i odpocznij od wszystkich wysiłków.
■ W przypadku zwichnięcia stawu skokowego nie zdejmuj wysokich bu­
tów, jeśli nie możesz przerywać marszu; but będzie pełnił rolę łubków.
Jeśli zdejmiesz but, opuchlizna uniemożliwi jego ponowne założenie.

116
 PIERWSZA POMOC

le, kał o czarnym smolistym wyglądzie, wymiotowanie krwią i odkasływanie

krwi.
Postępowanie w przypadku kiwotoku wewnętrznego polega na ułożeniu pa­
cjenta płasko, z położonymi wyżej nogami. Okryj poszkodowanego ciepło i ufaj,
że pomoc nadejdzie szybko.

Rany. Przemyj ranę (umyj poprzez polewanie lub strzykanie, a nie przez szoro­
wanie) sterylnym roztworem soli lub czystą wodą. Przykryj ranę (użyj bandażo­
wania na krzyż, jeśli nie jest ona głęboka); przyda się tu twoja apteczka, ponie­
waż należy nałożyć na ranę cienką warstwę maści antybiotykowej a następnie
sterylny opatrunek i bandaż).

Amputacja. Jeśli z jakichkolwiek powodów jakaś część twojego ciała została

oderwana, musisz zatrzymać krwotok i zabezpieczyć się przed wstrząsem (patrz
niżej). Przemyj i zdezynfekuj obszar rany, nałóż maść antybiotykową i opatru­
nek. Na opatrunek załóż wykładzinę ze sterylnej gazy i solidnie zabandażuj. Po­
wtarzaj ten zabieg codziennie. Każdego dnia zeskrobuj cały żółtawy strup i mar­
twe tkanki.
Jeśli musisz amputować kończynę, utnij ją jak najbliżej rany (może być po­
trzebna piła). Jeśli nie masz piły, odrąb kończynę w najbliższym stawie. Załóż
opaskę uciskową, przetnij skórę i tkankę podskórną. Odczekaj, aż skóra się roz­
chyli i przepiłuj kość lub staw. Podwiąż tętnice (patrz niżej) i załóż lekki bandaż
dla ochrony kikuta.

Szycie (rys. 53). Jest stosowane, gdy rana jest głęboka i szwy krzyżykowe nie od­
niosłyby skutku. Pod zaszytą raną nie mogą się znajdować podskórne kieszenie

117
GŁÓWNE ZASADY

z krwią ani powietrzem (A). Potrzebne ci będzie narzędzie do trzymania igły

(kleszcze z rowkiem na igłę) i nici.
Szycie wykonuje się przy pomocy prostych szwów. Każdy z nich powi­
nien sięgać do dna rany (B), aby uniknąć formowania się kieszeni (C);
uchwycić równą ilość tkanek po obydwu stronach rany i dopasować do sie­
bie jej brzegi (D).
W celu zabezpieczenia ściegów przed rozwiązaniem (rys. 54) należy je zawią­
zywać więzłem płaskim (patrz rozdział “Liny i węzły” ś. 85). Uformuj pętlę wokół
narzędzia do trzymania igły (A), przełóż jeden koniec przez pętlę (B), zaciągnij
(C) , uformuj pętlę wokół narzędzia do trzymania igły w przeciwnym kierunku
(D) , przeciągnij koniec przez pętlę (E) i zaciągnij (F). Zostaw szwy na 10 dni, a
następnie usuń je ostrymi nożyczkami. Chwytaj węzeł kleszczami i pęsetą i wy­
ciągaj szwy zdecydowanym pociągnięciem.

Podwiązywanie tętnic. Zaciśnij naczynia krwionośne hemostatem (kleszczami

z blokadą) przed ich końcem i zawiąż na węzeł płaski. Przemyj, zdezynfekuj i za­
mknij ranę.

Opatrywanie ran. Nie używaj wielokrotnie tych samych opatrunków, ponie­

waż stanowią one potencjalne źródła zakażeń. W sytuacjach walki o przetrwa­
nie, kiedy możesz używać pociętej na pasy odzieży, konieczne może być ich
wielokrotne używanie. Należy prać pasy dokładnie i gotować przez co najmniej
15 minut.

118
 PIERWSZA POMOC

NADWERĘŻENIA, ZWICHNIĘCIA I SKRĘCENIA

Wszystkie te kontuzje mogą często występować w sytuacji walki o przetrwanie.
Nadwerężenie jest naderwaniem lub nadmiernym naciągnięciem mięśnia. Skrę­
cenie jest naciągnięciem lub naderwaniem tkanek połączonych ze stawem.
Zwichnięcie, zwykle powstające na skutek upadku, uderzenia lub zadziałania
gwałtownej siły na staw, powodują przemieszczenie jednej części stawu wzglę­
dem drugiej.
W przypadku nadwerężenia należy bezpośrednio po wystąpieniu urazu od­
ciążyć kończynę i zastosować zimne okłady w celu zmniejszenia bólu i opuchli­
zny. Unieruchomić i zastosować takie same zabiegi jak w przypadku złamania
(patrz wyżej).

Zwichnięcia (rys. 55). W przypadku zwichnięcia występuje obrzęk i silny ból

(A i B). Staw należy nastawić, zanim stanie się to utrudnione na skutek opuchli­
zny i skurczów mięśni (mięśnie w pobliżu zwichniętego stawu zaczynają napi­
nać się prawie natychmiast). Jeśli nie uda ci się tego dokonać, ryzykujesz, że
u pacjenta wywiąże się gangrena lub dojdzie do stałej deformacji.
Przy nastawianiu stawu należy pamiętać o dwóch rzeczach:
□ Robić to prawidłowo.
□ Robić to jak najszybciej.
W celu nastawienia stawu należy poddać go naciąganiu i poruszać kończyną po­
łączoną z tym stawem w kierunku jej normalnych ruchów. Powinno to ustawić
go w prawidłowym położeniu i usunąć nacisk na naczynia krwionośne i nerwy
(C). Zwolnij naciąg i sprawdź reakcje nerwów. Jeśli występuje mrowienie, po­
wtórz zabieg. Zimne okłady zmniejszą ból i opuchliznę. Zapewnij kończynie
spoczynek, dopóki nie nastąpi całkowite wyleczenie.

119
GŁÓWNE ZASADY

CHOROBY
Poszczególne choroby zostaną omówione w dalszych rozdziałach. Należy jed­
nak mieć świadomość zagrożeń ogólnych, na jakie narażona jest osoba walczą­
ca o przetiwanie. Największe niebezpieczeństwo grozi ze strony owadów rozno­
szących choroby:
□ Wszy mogą przenosić tyfus i gorączkę powrotną.
□ Komary mogą przenosić malarię, dungę oraz inne choroby.
□ Muchy mogą roznosić takie choroby jak śpiączka, dur brzuszny, cholera i de-
zynteria.
□ Pchły mogą roznosić dżumę.
□ Kleszcze mogą przenosić zapalenie opon mózgowych.
□ Użądlenia przez pszczoły i osy mogą być śmiertelne dla osób uczulonych na ich jad.

ZATRUCIA
Głównym rodzajem zatruć, na jakie narażona jest osoba walcząca o przetrwanie,
jest spożycie niebezpiecznych roślin, zwierząt i owoców morza (patrz rozdział
“Żywność” s. 53) oraz pokąsanie lub użądlenie. Strzeż się ukąszeń i użądleń pa­
jąków, stonóg, skorpionów i mrówek. Bywają one bardzo bolesne, zaś ich skut­
kiem może być choroba a nawet śmierć (staraj się dowiedzieć, jakie stworzenia
zamieszkują obszar, na którym się znajdujesz). W przypadku ukąszenia przez
skorpiona lub pająka oczyść ranę i staraj się usunąć jad poprzez wyssanie lub
wyciśnięcie ukąszonego miejsca (chociaż może to się okazać bezowocne). Jeśli
masz tytoń, przeżuj go i przyłóż do miejsca ukąszenia, aby złagodzić ból. Opatrz
to miejsce tak, jak otwartą ranę (patrz wyżej).

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

JAK ZABEZPIECZYĆ SIĘ PRZED OWADAMI?
Ponieważ amerykańscy żołnierze muszq często walczyć na
obszarach obfitujących w owady, armia USA sformułowała
kilka bardzo skutecznych zasad zabezpieczania się przed ni­
mi. Nie lekceważ zagrożeń ze strony owadów.
■ Sprawdzaj swe ciało co najmniej raz dziennie, aby upewnić się, czy nie
wczepiły się w nie żadne owady.
■ W przypadku wykrycia w skórze kleszczy posmaruj to miejsce wazeliną,
gęstym olejem lub mleczną wydzieliną drzew, aby odciąć im dopływ po­
wietrza. Kleszcz zwalnia wtedy swój chwyt i można go usunąć (chwytaj
go w miejscu, gdzie jego część gębowa jest wczepiona w skórę). Umyj
potem ręce i codziennie dokładnie oczyszczaj miejsce ukąszenia.
■ Myj dokładnie swą skórę mydłem i wodą, jeśli znajdujesz się w obsza­
rze występowania pcheł tropikalnych i roztoczy.
■ W przypadku użądlenia przez pszczołę lub osę natychmiast usuń żądło
i gruczoł jadowy poprzez wyskrobanie paznokciem lub nożem. Nie wy­
ciskaj. Umyj dokładnie miejsce użądlenia wodą z mydłem i przyłóż
okład z lodu lub kompres.
■ Swędzenie spowodowane użądleniem owadów można złagodzić po­
przez przyłożenie zimnego okładu, chłodzącej papki z mułu i popiołu,
mleczka z mleczy, miąższu kokosowego lub zgniecionych liści czosnku.

120
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU ZATRUĆ

Żołnierze SAS od ponad 50 lał prowadzą działania w egzo­
tycznych rejonach świata, dzięki czemu opracowali dobrze
sprawdzone zasady leczenia zatruć.
■ W przypadku podejrzenia o zatrucie rośliną należy wywołać wymioty.
■ Jako metodę alternatywną można użyć antidotum sporządzonego w na­
stępujący sposób: zmieszaj w równych częściach herbatę i węgiel
drzewny z mleczkiem magnezowym, jeśli jest ono dostępne. Węgiel
drzewny wchłania truciznę i usuwa ją z organizmu.
■ Przemyj zatrutą skórę wodą z mydłem i zdejmij odzież, która znalazła
się w kontakcie z trucizną.
■ Spłucz ze skóry trucizny chemiczne (staraj się jednocześnie poznać wła­
ściwości chemikaliów, na działanie których zostałeś narażony).
■ W przypadku zatrucia poprzez wdychanie trucizny, wynieś pacjenta na
świeże powietrze, rozluźnij mu odzież i zastosuj sztuczne oddychanie.

UKĄSZENIA WĘŻY
Pomimo straszliwych opowieści niebezpieczeństwo doznania ukąszeń jadowite­
go węża w sytuacji walki o przetrwanie jest znikome. Niemniej jednak może się
to zdarzyć, a więc musisz wiedzieć, jak postępować w takim przypadku.
Jady węży dzieli się na dwa rodzaje: hemotoksyny i neurotoksyny. Liczne wę­
że jadowite wstrzykują jad zawierający te obydwa rodzaje toksyn. Węże dzielą
się na kilka rodzajów:
□ Crotalidae (grzechotnikowate) - żmije ziemne.
□ Elapidae (zdradnicowate) - węże koralowe, daszniki, kobry, mamby i żmije.
□ Hydrophine - węże morskie.
□ Colubridae (węże właściwe).

Objawy ukąszenia przez węża

CROTALIDAE: obrzęk tkanki w miejscu ukąszenia stopniowo rozszerzający się na
obszary przyległe. Opuchlizna pojawia się po trzech minutach i może utrzymywać
się przez godzinę. Miejsce ukąszenia jest bardzo bolesne, widoczne są ślady kłów,
występuje krwawienie z ważniejszych organów, które może objawiać się jako
kiwiomocz, następuje zniszczenie komórek krwi oraz komórek innych tkanek.
Ofiara cieipi na silne bóle głowy i pragnienie, spada ciśnienie krwi z towarzyszą­
cym temu przyśpieszeniem tętna, następuje krwawienie wewnętrzne. W przypad­
ku poważnego ukąszenia i braku leczenia śmierć może nastąpić w ciągu 24-48 go­
dzin; istnieje też realne niebezpieczeństwo utraty kończyny (żmije powodują
większość śmiertelnych przypadków pokąsania przez węże na całym świecie).
ELAPIDAE I COLUBRIDAE: niemiarowość pracy serca, spadek ciśnienia krwi,
uczucie słabości i wyczerpania, silne bóle i zawroty głowy, nieostre widzenie, za­
kłócenia w logicznym rozumowaniu, brak koordynacji mięśniowej i drgawki twa­
rzy, trudności w oddychaniu, mrowienie, nadmierna potliwość, drętwienie warg
i podeszew stóp, dreszcze, mdłości, wymioty, biegunka i utrata przytomności.
HYDROPHINE: ukąszenie jest zwykle bezbolesne. Jednakże należy podejrze­
wać, że nastąpiło ono na 1-2 godziny przed wystąpieniem bóli i sztywnienia mię-

121
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU UKĄSZENIA

PRZEZ WĘŻA
Zielone Berety opracowały następujące sposoby leczenia
ukąszeń węży na odludziu:
■ Zabij węża, który ukąsił; poprawi ci to samopoczucie i ułatwi jego identyfikację.
■ Połóż pacjenta i bezzwłocznie unieruchom ukąszone miejsce.
■ Zapewnij pacjentowi spokój i ciepło.
■ Rozpocznij leczenie stosowne do poszczególnych rodzajów jadu węży.
Crotalidae:
■ Wykonaj nacięcie o głębokości 0,3-0,ó cm w kierunku mięśni, poprzez
mieisce przebicia skóry. Nie rób nacięcia krzyżowego ani drążącego
w głąb stawu.
■ Odessij jad przy użyciu odciągaczki; ustami można to zrobić tylko jako
ostateczność, pod warunkiem, że nie masz ubytków w zębach, skale­
czeń czy podrażnień w jamie ustnej.
■ NIE należy stosować nacięcia i odsysania, jeśli można w ciągu godziny
podać surowicę przeciwko jadowi łub jeśli od ukąszenia upłynęła godzi­
na albo więcej czasu.
■ Nie stosuj opaski zaciskowej, uciskających bandaży ani zimnych okładów.
■ Nie pozwalaj pacjentowi na jedzenie ani picie alkoholu.
■ W małych odstępach czasu podawaj pacjentowi niewielkie ilości wody.
■ Podaj roztwór soli fizjologicznej IV DSW (jeśli jest dostępny), aby zapo­
biec wstrząsowi.
■ Podaj surowicę przeciwko jadowi.
■ W razie potrzeby podaj morfinę lub inne odpowiednie środki przeciwbólowe.
Elapidae i Colubridae:
■ Załóż opaskę zaciskową na ukąszoną kończynę, na pojedynczą kość
(pod kolanem albo poniżej łokcia) najbliższą miejscu ukąszenia i zaci-
śnij ją na tyle mocno, aby zatrzymać przepływ tętniczy. Opaskę należy
rozluźniać co 20 minut na 30 sekund, aby umożliwić dopływ świeżej
krwi do ukąszonego miejsca.
■ Podać surowicę przeciwko jadowi.
■ Nie podawać morfiny ani innych leków mogących spowodować zapaść
oddechową.
Hydrophine:
■ Jedyną formą leczenia jest podanie surowicy; nacięcie i odsysanie nie
daje żadnego skutku.

śni, bólu przy biernym poruszaniu ręki, uda lub mięśni torsu, pojawieniem się za­
barwionego na czerwonawobrązowy kolor moczu w ciągu trzech godzin oraz
w przypadku objawów działania neurotoksyn, jakie opisano dla ukąszeń węży z ro­
dziny Elapidae. Z braku leczenia śmierć następuje zwykle w ciągu 12-24 godzin.
Każda osoba ukąszona przez węża potrzebuje leczenia przeciwwstrząso-
wego. Jeśli nie jest dostępna surowica, załóż bandaż ograniczający, NIE OPASKĘ
ZACISKOWĄ, nad miejscem ukąszenia i poniżej tego miejsca. Użyj zimnej wody
lub lodu do zapewnienia jak najniższej temperatury tego miejsca.

122
 PIERWSZA POMOC

OPARZENIA
Oparzenia mogą stanowić zagrożenie dla życia w warunkach walki o przetrwa­
nie. Istnieją trzy rodzaje oparzeń, które musisz znać, aby podjąć odpowiednie
działania lecznicze:
□ Oparzenie pierwszego stopnia, które zwykle dotyczy naskórka. Nie jest groźne.
□ Oparzenie drugiego stopnia, obejmujące skórę właściwą. Oparzenia te są in­
tensywnie czerwone, powodują powstawanie pęcherzy i silny ból trwający do
48 godzin. Występuje utrata płynów ustrojowych i niebezpieczeństwo infekcji.
□ Oparzenie trzeciego stopnia, niszczące naskórek i skórę właściwą oraz uszka­
dzające głębiej położone tkanki. Występuje znaczna utrata płynów ustrojo­
wych i duże niebezpieczeństwo infekcji. Oparzone miejsce jest zwykle zwę­
glone, a ofiara odczuwa bardzo silny ból.
W sytuacjach walki o przetrwanie będziesz musiał uzupełniać płyny ustrojowe
doustnie. Pij dużo wody, ale obseiwuj przy tym oddawanie moczu. Jeśli nasila
się ono znacznie, zmniejsz ilość przyjmowanej wody. Przygotuj się na kurację
przeciwwstrząsową.

WSTRZĄS
Jest to stan spowodowany przez zmniejszenie się efektywnej objętości krwi krą­
żącej w naczyniach krwionośnych. Jego przyczyną może być utrata kiwi na sku­
tek krwotoku, krwotok wewnątrztkankowy, np. w przypadku złamania kości
udowej oraz utrata płynów ustrojowych poprzez pocenie się, wymioty i biegun­
kę. Oznakami sygnalizującymi wstrząs jest bladość, chłód i wilgotność skóry,
przyśpieszone i słabe tętno oraz szybkie i płytkie oddychanie.
Leczenie wstrząsu należy rozpocząć od upewnienia się, czy górne drogi odde­
chowe są drożne (patrz podrozdział o sztucznym oddychaniu s. 105). Wszelkie zła­
mania należy poddać odpowiednim zabiegom (patrz wyżej) i usztywnić łubkami
(rys. 56). Pacjentowi należy zapewnić ciepło i spokój. Jakikolwiek baitalny trans­
port osoby znajdującej się w stanie szoku jest bardzo niebezpieczny, a zatem zabro­
niony. Brzmi to jak niepotrzebne powtarzanie rzeczy oczywistej, ale w swych wy­
siłkach ratowania pacjenta możesz być zbyt gwałtowny. Staraj się pamiętać o tym.

PRAKTYCZNE RADY KANADYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU OPARZEŃ
Jest rzeczą oczywistą, że żołnierze mają do czynienia z amu­
nicją i materiałami wybuchowymi, które mogą spowodować
bardzo groźne oparzenia. A oto jak radzą sobie z oparzenia­
mi elitarne oddziały wojsk kanadyjskich.
■ Przemyj niezwłocznie oparzenie sterylną, chłodną wodą.
■ Usuń wszelkie ciała obce z oparzonego miejsca.
■ Przemyj oparzenie wodą utlenioną i posmaruj lekko jodyną. Następnie
nałóż maść antybiotykową.
■ Przyłóż opatrunek z nieprzylegającej gazy. NIE ZAKŁADAJ opatrunku,
który odcina dopływ powietrza.
■ Zmieniaj opatrunek CODZIENNIE i oczyszczaj ranę sterylnym gazikiem
i wodą utlenioną.
■ Codziennie należy usuwać wszystkie białe i żółte martwe tkanki.
■ Powtarzaj zabiegi c/yszczenia i opatrywania.

123
GŁÓWNE ZASADY

MEDYCYNA NATURALNA
Stosuj rośliny, zioła i substancje naturalne znajdujące się wokół ciebie do le­
czenia chorób. Pamiętaj, że wiele nowoczesnych lekarstw wytwarza się z ro­
ślin rosnących w twoim otoczeniu. Nalewki (wyciąg otrzymywany przez na­
moczenie) robi się zwykle z liści i kwiatów, natomiast wywary (wyciągi otrzy­
mywane poprzez gotowanie) - z korzeni. Zażywaj trzy razy dziennie otrzyma­
ne ilości i zawsze używaj wyłącznie świeżych roślin i kwiatów. Oprzyj się po­
kusie zażycia większej dawki - może to spowodować więcej szkody niż po­
żytku.

Oczyszczanie ran i miejsc podrażnionych (stosować zewnętrznie na skórę)

NALEWKI: rumianek, lepczyca, pokrzywa, wiąz, szanta (bez korzeni), pięciornik
srebrzystobiały (bez korzeni), przelot (bez korzeni) i krwawnik pospolity (bez
korzeni).
WYWARY: łopian, żywokost, malwa, prawoślaz lekarski i kora dębowa.
SOK: ptasie ziele i rukiew wodna.

Antyseptyki (do użytku wewnętrznego i zewnętrznego): sok czosnkowy, liście

i kwiaty malwy, prawoślaz lekarski (wywar), chrzan i tymianek.

Przeciwgorączkowe: rumianek, bez czarny, wiąz i lipa.

Na przeziębienia i ból gardła

NALEWKI: rzepik, czernica, rdest wężownik, ogórecznik, rumianek, żywokost,

124
 PIERWSZA POMOC

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU WSTRZĄSU

Szok może zabić człowieka. Znajdujqc się na odludziu mu­
sisz umieć rozpoznawać objawy wstrząsu i leczyć go. Postę­
puj zgodnie z wytycznymi armii USA.
■ Jeśli pacjent jest przytomny, połóż go na równej powierzchni z nogami
podniesionymi o 15-20 cm.
■ Jeśli pacjent jest nieprzytomny, połóż ao na boku lub na brzuchu z gło-
wq obróconą w bok, aby zapobiec zakrztuszeniu.
■ Od tej chwili nie przenoś pacjenta.
■ Zapewnij pacjentowi ciepło.
■ Jeśli pacjent jest mokry, zdejmij z niego jak najszybciej całą mokrą
odzież i ubierz go w suche rzeczy.
■ Odizoluj ciało pacjenta od ziemi przy użyciu odzieży, gałęzi drzew, itp.
i zbuduj schronienie, aby zabezpieczyć go przed czynnikami atmosfe­
rycznymi.
■ Rozgrzej pacjenta przy użyciu zewnętrznych źródeł ciepła takich jak go­
rące płyny, jedzenie lub ciepło ciała.
■ Płyny lub pokarm podawaj jedynie wtedy, gdy pacjent jest przytomny;
nie podawaj płynów ani pokarmu w przypadku bóli brzucha.
■ Zapewnij pacjentowi odpoczynek przez co najmniej 24 godziny.

szanta, lipa, miodunka plamista, malwa, prawoślaz lekarski, mięta, liście pokrzy­
wy, babka zwyczajna, rannik, tymianek i krwawnik pospolity.
WYWARY: dzięgiel, łopian, prawoślaz lekarski, kora dębu, owoc dzikiej róży
i kora wierzby.

Biegunka
NALEWKI: rdest wężownik, jeżyna, kora wiązu, liście leszczyny, prawoślaz le­
karski, mięta.
WYWARY: owoc czernicy, owoc borówki brusznicy i kora dębu.

Odrobaczanie
NALEWKI: korzenie paproci orlicy, trędownik i wrotycz pospolity.

Powinieneś także znać inne sposoby leczenia chorób. Jeśli cierpisz na dezyn-
terię, spróbuj jeść węgiel drzewny. Możesz także zerwać korę z drzew i goto­
wać ją przez dowolny czas od 12 godzin do trzech dni. Uzupełniaj wygotowa­
ną wodę. Otrzymasz czarną substancję o nieprzyjemnym zapachu. Pomoże
ona jednak wyleczyć twą chorobę. Herbata zawiera taninę, która także poma­
ga wyleczyć dezynterię. Jeśli masz robaki, wypij niewielką ilość nafty, jeśli nią
dysponujesz. Będzie ci od tego niedobrze, ale robaki poczują się jeszcze go­
rzej!
Do oczyszczania rany można wykorzystać larwy much. Wystarczy tylko wy­
stawić ranę na świeże powietrze i larwy wkrótce się w niej pojawią, zwłaszcza
w ciepłym klimacie. Musisz jednak zwracać uwagę, aby nie wżarły się one
w zdrową tkankę po zjedzeniu tkanki martwej.

125
 SYGNALIZACJA
I ORIENTOWANIE
SIE W TERENIE
Jest konieczne, abyś potrafił orientować się w terenie
i dokładnie określać położenie, jeśli decydujesz się
opuścić swój obóz i dotrzeć do cywilizowanego świa­
ta. Ponadto należy wiedzieć, jak wysyłać sygnały,
aby zwrócić uwagę poszukującego samolotu na miej­
sce, w którym się znajdujesz.

Jeśli jesteś wędrowcem z plecakiem, będziesz musiał zawczasu starannie prze­

analizować obszar twojej wyprawy i zaopatrzyć się w jego mapy. Przestudiuj je;
powiedzą ci one o charakterystycznych cechach terenu i umożliwią opracowa­
nie tras. Poza tym, zawsze sporządzaj notatki o kierunkach wiatru, godzinach
wschodu i zachodu słońca oraz charakterystyce pogody. Wszystko to przyda się
do wyznaczania twojej pozycji. Jeśli uratowałeś się z katastrofy, prawdopodob­
nie nie będziesz miał mapy, a więc tym bardziej ważne jest, abyś wiedział jak naj­
więcej o terenie.
Orientowanie się w terenie polega nie tylko na czytaniu mapy: dotyczy to
również odczytywania krajobrazu, wyznaczania kierunku na podstawie wszel­
kich widocznych znaków orientacyjnych oraz umiejętności widzenia terenu ta­
kim, jaki jest przedstawiony na mapie.

MAPY
Ważne jest, aby mapa, którą posiadasz odpowiadała twoim wymaganiom. Na
przykład bezużyteczna jest mapa o bardzo dużej skali, pokazująca każdy szcze­
gół terenu, jeśli podróżujesz na dystansie tysięcy kilometrów. Wydaje się to zu­
pełnie oczywiste, ale błąd wyboru złej mapy popełnia wiele osób.
Mapy zawierają bogactwo informacji. Nie lekceważ tej ogromnej liczby szczegółów,
jakie masz na wyciągnięcie ręki. Naucz się posługiwać mapą, abyś miał z niej pożytek.
POZIOMICE: odwzorowują rzeźbę terenu. Odstępy między poziomicami są po­
dawane w metrach; w nawiasach podaje się wartość w stopach.
BARWNE ODWZOROWANIE WYSOKOŚCI: wysokości są przedstawione przy
użyciu barw i uzupełnione cieniowaniem.
SKALA: podawana na marginesie. Wyraża się ją w postaci ułamka. Podaje ona
stosunek odległości na mapie do odległości rzeczywistej.

126
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

LEGENDA: umieszczona na marginesie. Pokazuje ona oraz opisuje symbole fi­

zjograficzne stosowane do oznaczania cech charakterystycznych terenu na ma­
pie. Nie na wszystkich mapach symbole są jednakowe, a więc zawsze powinie­
neś zapoznać się z legendą mapy, którą się posługujesz.
SKALA LINIOWA: umieszczana na marginesie. Jest to miarka przedstawiająca
przeliczenie odległości na mapie na odległość rzeczywistą. Zwykle na mapach
podaje się trzy lub więcej podziałek liniowych, z których każda dotyczy innej
jednostki miary, jak mile i kilometry.
ODSTĘP POZIOMIC: podawany na marginesie. Podaje odległość pionową po­
między sąsiednimi poziomicami na mapie.
CZARNE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają cechy terenu będące dziełem
człowieka, takie jak drogi, budynki i rurociągi. Stosowane również do oznacza­
nia cech charakterystycznych łańcuchów górskich.
NIEBIESKIE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają wody, takie jak jeziora,
morza, rzeki i mokradła.
ZIELONE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają roślinność: lasy, puszcze
i winnice.
BRĄZOWE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: stosowane do oznaczania rzeźby tere­
nu, np. jako poziomice.
CZERWONE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają drogi główne.
GRANATOWE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają autostrady.
ŻÓŁTE SYMBOLE TOPOGRAFICZNE: oznaczają drogi drugorzędne.

TRZY PÓŁNOCE
Północ wyznaczona na twojej mapie przez linie siatki może różnić się od kierun­
ku północnego wykorzystywanego przez ciebie do fizycznego orientowania się
w terenie.

Północ rzeczywista: Północ astronomiczna, wyznaczona na podstawie dokład­

nie określonego położenia Słońca lub gwiazd.

Północ topograficzna: Kierunek północny, według którego na mapie zorien­

towane są linie siatki i według którego przeprowadzone są na mapie namiary.

Północ magnetyczna: Północ wskazywana przez igłę kompasu, według której

dokonywane są wszystkie namiaiy magnetyczne w terenie.

Musisz wiedzieć o tych różnicach, aby dokładnie wyznaczać kierunek. Jeśli

masz nastawną busolę i wiesz, jaka jest odchyłka tejże busoli oraz twojej mapy
od północy rzeczywistej, możesz uwzględnić wszystkie te poprawki, żeby wy­
znaczyć dokładny kierunek. Północ magnetyczną możesz wyznaczyć także me­
todą zegarka poprzez obserwację Gwiazdy Polarnej lub Krzyża Południa (patrz
niżej).

POSŁUGIWANIE SIĘ MAPĄ

Najlepsze mapy, jakimi można się posługiwać, to mapy opracowane przez woj­
skowe służby kartograficzne. Są one dostępne w rozmaitych podziałkach, np.
1: 50000 i 1 : 25000 (pamiętaj, aby wybrać podziałkę dostosowaną do swych po­
trzeb). Najważniejszą umiejętnością jest zdolność do przełożenia linii na mapie
na rzeczywiste ukształtowanie terenu.

127
GŁÓWNE ZASADY

WTSIATKI TO- Siatki topograficzne tworzą prze­

ważnie kwadraty, aby ułatwić ocenę

i VPOGRAFICZNE odległości. Można znaleźć jakieś po­

łożenie na mapie poprzez podanie
współrzędnych siatki. Położenie po­
" 57 daje się zwykle jako liczbę sześciocy­
frową (rys. 57). Przy podawaniu
współrzędnych należy zawsze pa­
- SA
/H miętać o stosowaniu zasady “wzdłuż
t korytarza, schodami do góry”. Pierw­
sze trzy cyfiy są liczone od marginesu
1
1 górnego lub dolnego, drugie trzy od
1
marginesu lewego lub prawego (mu­
1 sisz podzielić w myślach bok każde­
go kwadratu mapy na dziesięć części,
JO aby dokładnie wyznaczyć położe­
! nie). Zatem współrzędną punktu po­
i
- 52 kazanego na rys. 57 jest 205556.
i
i
i
- 51 Symbole. Znajomość symboli to­
i
i pograficznych w połączeniu z siat­
i kami, podziałką i odległością za­
- 50
192 0!2 2 2
pewnia dosyć informacji, aby zlo­
kalizować dwa punkty na mapie
i określić, ile czasu zajmie podróż
pomiędzy nimi.

Poziomice. Rzeźba i pofałdowanie terenu są odwzorowane na mapie dokona­

nymi w wyobraźni przekrojami w odstępach pionowych. Na podstawie tych po­
ziomic można zbudować w wyobraźni obraz powierzchni wklęsłych i 'wypu­
kłych oraz depresji terenu.
Poziomice podają odległość pionową powyżej lub poniżej płaszczyzny odnie­
sienia. Poczynając od poziomu morza każda poziomica reprezentuje jakąś wyso­
kość nad tymże poziomem. Odstęp między poziomicami jest odległością piono­
wą pomiędzy sąsiednimi poziomicami (odległość poziomu warstwicy jest poda­
na na marginesie mapy).
Poziomice drukowane są przeważnie linią brązową, przy czym co piąta za­
znaczona jest grubszą linią. Te grubsze linie nazywa się poziomicami miario-
wymi. Każda z nich jest w którymś miejscu przerwana i w przerwie podana
jest*wysokość. Pozostałe poziomice pomiędzy mianowymi nazywa się pośred­
nimi.
Posługując się poziomicami na mapach można znaleźć wysokość każdego
punktu poprzez:
□ Odczytanie odstępu poziomic w legendzie mapy, zanotowanie tej wartości
i jednostki miary.
□ Znalezienie numerowanej poziomicy najbliższej punktu, którego wysokość
chcemy określić.
□ Przeliczenie liczby poziomic od poziomicy numerowanej do żądanego
punktu i zanotowanie kierunku (odległość powyżej lub poniżej wartości

128
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

początkowej oblicza się poprzez przemnożenie liczby poziomic przez od­

stęp poziomic).
Naucz się identyfikować niżej podane cechy terenu na mapie za pośrednictwem
kształtu ich poziomic:
WZNIESIENIE: punkt lub niewielki obszar podwyższony. Wzniesienie ma
zwykle zbocza ze wszystkich stron, a jego poziomice wyglądają jak fale na
stawie.
DOLINA: podłużne zagłębienie (bieg strumienia) o co najmniej pewnej po­
wierzchni płaskiej, ograniczone ze wszystkich stron wyżej położonym terenem.
Poziomice oznaczające dolinę mogą mieć kształt litery U i biec równolegle do
głównego zagłębienia przed jego przecięciem.
ZAGŁĘBIENIE ODWADNIAJĄCE: mniej wykształcony bieg strumienia, nie za­
wierające terenu płaskiego a zatem i miejsca do przemieszczania się w jego gra­
nicach. Poziomice oznaczające zagłębienie odwadniające mają kształt litery V,
której szpic wskazuje na wierzchołek zagłębienia.
DEPRESJA: przypomina wzniesienie, ale wysokość poziomic maleje do jej środ­
ka.
Odstęp poziomic (rys. 58) wskazuje charakter zbocza. Rozmieszczone w rów­
nych i dużych odstępach linie sygnalizują łagodne zbocze o stałym nachyleniu
(A), natomiast linie rozmieszczone w równych i małych odstępach oznaczają

129
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

SPORZĄDZANIE WŁASNYCH MAP

Jeśli nie masz mapy, skorzystaj ze wskazówek SAS i narysuj
własnq mapę. Potrzebny jest ci do tego jedynie papier, coś
do pisania i spostrzegawcze oko.
■ Odszukaj najlepszy punkf obserwacyjny i zbadaj teren.
■ Zaznacz kierunek grzbietów i policz, ile ich znajduje się w zasięgu
wzroku.
■ Wyrysuj mapę ogólną z pozostawionymi wolnymi miejscami do wypeł­
nienia w miarę uzyskiwania następnych informacji z innych punktów ob­
serwacyjnych.
■ Zaznacz na mapie wszystkie widoczne punkty orientacyjne, jak samotne
drzewa i osobliwości terenu.
■ Zaznacz na swej mapie miejsca zastawienia pułapek oraz miejsca,
w których można znaleźć paliwo i żywność. Będzie to wielce przydatne
dla ciebie i twych towarzyszy w walce o przetrwanie.

strome zbocze o stałym nachyleniu (B). Zbocze pionowe lub prawie pionowe
często zaznacza się poziomicą z kreskowaniem (C), przy czym kreski zawsze
skierowane są ku podstawie zbocza.

Skale liniowe. Są to linijki wydrukowane na mapach, na których można mie­

rzyć odległości jako odległości rzeczywiste w terenie.
Po prawej stronie od zera skala jest podana w całkowitych jednostkach miary
i nazywa się skalą główną. Po stronie lewej od zera skala jest podzielona na dzie­
siąte części jednostek i nazywa się skalą rozszerzenia.

Wyznaczanie odległości w linii prostej na mapach. Połóż na mapie kartkę

papieru o prostej krawędzi, tak aby ta krawędź stykała się z obydwoma punkta­
mi. Zaznacz każdy z tych punktów na kartce, przenieś kartkę na skalę liniową
i odczytaj odległość rzeczywistą pomiędzy tymi punktami.

Uwagi na marginesie mapy. Podają one często odległość od krawędzi mapy

do miasta, drogi lub węzła komunikacyjnego. Jeśli potrzebna jest odległość dro­
gowa pomiędzy jakimś punktem na mapie a punktem znajdującym się poza ma­
pą, należy zmierzyć odległość do krawędzi mapy i dodać do niej odległość po­
daną w uwagach na marginesie.

OKREŚLANIE KIERUNKU
Przy planowaniu swoich przemieszczeń w sytuacjach walki o przetrwanie mu­
sisz potrafić wyznaczyć północ, południe, wschód i zachód, abyś mógł określić
kierunek swej wędrówki. Uchroni cię to przed zabłądzeniem lub zataczaniem
kół.
Słońce wschodzi na wschodzie a zachodzi na zachodzie, chociaż NIE wskazu­
je ono dokładnie tych kierunków. Na półkuli północnej słońce w swym najwyż­
szym punkcie wędrówki po niebie będzie znajdować się na kierunku południo­
wym. Z kolei na półkuli południowej położenie słońca w południe będzie wska­

130
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

zywało kierunek północny. Sposób przesuwania się cienia będzie wskazywał

półkulę: na półkuli północnej przesuwa się on zgodnie z mchem wskazówek ze­
gara, zaś na półkuli południowej - w przeciwnym kierunku.
W sytuacji walki o przetrwanie można posłużyć się kilkoma prostymi meto­
dami wyznaczania zarówno czasu jak i kierunku (do każdej z nich jest potrzeb­
ne słońce): przy użyciu cienia (rys. 59); przy użyciu metody równego cienia
(rys. 60) i przy użyciu zegarka (rys. 61). Jednakże, do metody zegarka potrzeb­
ny jest zegarek ze wskazówkami, tzn. że nie nadaje się do tego zegarek z cyfro­
wym wyświetlaniem czasu. Metoda końca cienia jest dobra do przeprowadza­
nia szybkich kontroli w trakcie wędrówki (działa ona o każdej porze dnia, gdy
świeci słońce).

Metoda końca cienia (rys. 59). Metodę tę można stosować także do określania
czasu. Umieść patyk na przecięciu się linii wschód-zachód i północ-południe.
Wbij go pionowo w ziemię. Zachodnia część linii wschód-zachód wyznacza go­
dzinę 6” zaś jej część wschodnia - godzinę 18°°, bez względu na to, w jakim je­
steś miejscu na Ziemi.
Linia północ-południe wyznacza czas południa. Cień patyka staje się wska­
zówką godzinową zegara słonecznego. Cień może przesuwać się albo zgodnie

WYZNACZANIE. CZASU
I KIERUNKU PRZY UŻYCIU CIENIA

131
GŁÓWNE ZASADY

PRAKTYCZNE RADY PIECHOTY MORSKIEJ USA

WYZNACZANIE KIERUNKU PRZY UŻYCIU CIE­
NIA (RYS. 59)
Piechota morska USA wypróbowała i przebadała metodę wyzna­
czania położenia, do której wystarcza tylko kij i cień słoneczny.
■ W miejscu o równej powierzchni wbij w ziemię kij lub gałqź. Zaznacz
kamieniem koniec cienia.
■ Odczekaj 15-20 minut dopóki cień nie przesunie się o kilka centyme­
trów. Zaznacz kamieniem nowe położenie końca cienia.
■ Przeprowadź linię prostą przez obydwa te znaki w celu otrzymania linii
wskazującej w przybliżeniu kierunek wschód-zachód. (Słońce wschodzi
na wschodzie i zachodzi na zachodzie - koniec cienia przesuwa się
w przeciwnym kierunku).
■ Narysuj linię prostopadłą do linii wschód-zachód, aby otrzymać przybli­
żony kierunek północ-południe.
■ Pochylenie kija nie ma wpływu na dokładność metody końca cienia,
a więc można jej używać także na powierzchni pochyłej.

z ruchem wskazówek zegara, albo

w przeciwnym kierunku, zależnie od
twojego położenia i pory roku, ale nie
ma to wpływu na sposób odczytywa­
nia wskazań zegara słonecznego.
Zegar ten zawsze wskazuje godzinę
6°° o wschodzie słońca i 18°° o zacho­
dzie. Niemniej jednak jest to zadowa­
lająca metoda określania czasu przy
braku zegarka.

Metoda równego cienia (rys. 60) jest

znacznie dokładniejsza od metody koń­
ca cienia (której jest ona wariantem),
w związku z czym jest ona także bar­
dziej pracochłonna. W miejscu o równej
powierzchni wbij pionowo patyk w zie­
mię, aby uzyskać cień o długości co naj­
mniej 30 cm. Zaznacz pierwszy koniec
cienia rano (najlepiej jest zaznaczać ko­
niec cienia na co najmniej 10 minut
przed osiągnięciem przez słońce jego
najwyższego punktu).
Wyznacz wyraźny łuk dokładnie w tej
odległości od patyka, biorąc patyk za
punkt środkowy. W miarę zbliżania się
południa cień będzie się przesuwał, sta-

132
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

WYZNACZANIE KIERUNKU PRZY UŻYCIU ZE­
GARKA (RYS. 61)
Jeśli masz zegarek mechaniczny, bez względu na to gdzie
się znajdujesz, możesz go wykorzystać do wyznaczania kie­
runku północnego i południowego przy użyciu następującej
metody wojskowej:
■ Na półkuli północnej skieruj na słońce wskazówkę godzinową.
■ Kierunek południowy wyznacza linia pomiędzy wskazówką godzinową
a godziną 12°° (jeśli nie jesteś pewien, który koniec linii wyznacza pół­
noc, pamiętaj zawsze, że słońce znajduje się na wschodzie przed połu­
dniem i na zachodzie po południu).
■ Na półkuli południowej ustaw zegarek tak, aby godzina 12°° wskazywa­
ła na słońce. Dokładnie w połowie pomiędzy tą godziną a wskazówką
godzinową przebiega linia wskazująca północ.
■ Upewnij się, czy nastawiłeś zegarek według rzeczywistego czasu lokalnego.

OKREŚLANIE KIERUNKU
PÓŁNOCNEGO I POŁUDNIOWEGO

jąc się coraz krótszy. Po południu cień wydłuża się i przetnie łuk. Należy wtedy DO­
KŁADNIE zaznaczyć miejsce, w którym styka się on z lukiem. Następnie przeciągnąć
linię prostą przez obydwa znaki. Linia ta wskazuje kierunek wschód-zachód (zachód
jest znakiem porannym). Pamiętaj, że trzeba zaznaczyć punkt, gdy cień dotyka łuku.

133
GŁÓWNE ZASADY

GWIAZDY
Do określania kierunku można także wykorzystać konstelacje gwiazd. Wszyscy
adepci sztuki przetrwania powinni znać następujące informacje dotyczące poło­
żenia gwiazd:
GWIAZDA POLARNA (rys. 62): na półkuli północnej znajduje się zawsze w od­
ległości nie większej niż jeden stopień od Północnego Bieguna Nieba (PBN). Jest
to prawdopodobnie gwiazda najbardziej przydatna do wyznaczania kierunku.
WIELKA NIEDŹWIEDZICA: znajduje się bardzo blisko PBN. Jej dwie zewnętrzne
gwiazdy wytyczają kierunek wprost na Gwiazdę Polarną.
KASJOPEA: także znajduje się bardzo blisko PBN.
KRZYŻ POŁUDNIA: domyślna linia stanowiąca przedłużenie jego większej osi
wyznacza biegun południowy.
FAŁSZYWY KRZYŻ: duży krzyż z gwiazd leżący w pobliżu Krzyża Południa.
PRAWDZIWY KRZYŻ: inna nazwa Krzyża Południa.
WOREK WĘGLA: ciemny obszar nieba bezpośrednio nad biegunem południo­
wym.
RÓWNIK NIEBIESKI: rzut równika ziemskiego na urojoną sferę niebieską. Za­
wsze przecina on linię horyzontu w punktach odpowiadających kierunkowi
wschodniemu i zachodniemu wskazywanemu przez kompas. W związku z tym
dowolna gwiazda na równiku niebieskim wschodzi dokładnie na wschodzie
i zachodzi dokładnie na zachodzie. Zatem możesz użyć tych gwiazd do wyzna­
czania kierunku wędrówki w nocy lub do weryfikacji swych dziennych metod
wyznaczania kierunku. Poniżej wymieniono gwiazdy na równiku niebieskim
stosunkowo łatwe do zaobseiwowania.

134
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

Równik niebieski. Poniżej podano wykaz skupisk gwiazdozbiorów leżących

w pobliżu równika niebieskiego i widocznych gołym okiem, wraz z miesiącem,
w którym dany gwiazdozbiór znajduje się w najwyższym punkcie swej drogi nad
hoiyzontem.
STYCZEŃ: Erydan i Byk
LUTY: Zając, Orion i Jednorożec
MARZEC: Pies Mały, Bliźnięta i Rak
KWIECIEŃ: Sekstans i Lew
MAJ: Puchar, Panna i Kruk
CZERWIEC: Wolarz
LIPIEC: Wąż (Głowa), Waga i Wężownik
SIERPIEŃ: Wąż (Korpus), Herkules i Tarcza
WRZESIEŃ: Wodnik i Delfin
PAŹDZIERNIK: Koziorożec, Źrebię, Pegaz i Wodnik
LISTOPAD: Ryby
GRUDZIEŃ: Wieloryb i Baran.

Orion (rys. 63) wschodzi nad równikiem i jest widoczny na obydwu półkulach.
Bez względu na położenie obserwatora wschodzi on na wschodzie i zachodzi na
zachodzie.

Krzyż Południa (rys. 64). Na półkuli południowej Krzyż Południa - konste­

lację składającą się z pięciu gwiazd - można wykorzystać do wyznaczania
kierunku południowego, chociaż nie­
stety nie jest on tak łatwy do odszuka­
nia na niebie jak Gwiazda Polarna.
Aby wyznaczyć południe należy odło­
żyć na urojonej linii, stanowiącej jego
przedłużenie, czteroipółkrotną dłu­
gość gwiazdozbioru, a następnie rzu­
tować pionowo zakończenie tej linii
na horyzont.

Ruch gwiazd można wykorzystać

do określania swego położenia. Jeśli
obserwuje się gwiazdę nad dwoma
stałymi punktami przez 15 minut,
można zauważyć jej ruch. Na półku­
li północnej stosuje się następujące
zasady:
□ Jeśli gwiazda wędruje w górę, pa­
trzysz dokładnie na wschód.
□jeśli gwiazda wędruje w dół, patrzysz
dokładnie na zachód.
□ Jeśli gwiazda skręca w prawo, pa­
trzysz na południe.
□jeśli gwiazda skręca w lewo, patrzysz
na północ.

135
GŁÓWNE ZASADY

g KPROZ YŁ UŻ D N I A Zasady te należy odwrócić, jeśli

znajdujesz się na półkuli południo­
wej.

Księżyc. Jeśli księżyc wschodzi przed

zachodem słońca, jego oświetlona
gwiazdy \ / Krzyż strona znajduje się na zachodzie. Na­
wskazujące \ / Południa tomiast jeśli wschodzi on po zacho­
kierunek \ / dzie słońca, oświetlona strona znajdu­
je się na wschodzie. Jeśli księżyc
\ / wschodzi o tym samym czasie co słoń­
ce zachodzi, jest w pełni, a jego poło­
żenie na niebie o godzinie 18°° wy­
znacza wschód, o godzinie 21°° - po­
łudniowy wschód, o godzinie 23” -
południe, o godzinie 3°° - południo­
wy zachód, zaś o godzinie 6°° - za­
chód.

NATURALNE ZNAKI
WSKAZUJĄCE KIERUNEK
Jeśli nie widać słońca, gwiazd ani
księżyca na skutek niesprzyjających
warunków atmosferycznych, można
pomimo tego określić kierunek
przy użyciu naturalnych znaków,
chociaż nie są one tak dokładne.
Należy zatem traktować je z rezer­
wą i szukać potwierdzenia. Nie­
mniej jednak GENERALNE zasady są
następujące:
DRZEWA: normalnie większość liści rośnie po stronie słonecznej, którą na pół­
kuli północnej jest strona południowa, zaś na półkuli południowej - strona pół­
nocna.
IGLAKII WIERZBY: zwykle pochylają się na stronę słoneczną.
ŚCIĘTE DRZEWA: ich słoje są najszersze po stronie północnej.
MECH: najchętniej rośnie na ciemnej i wilgotnej stronie swego podłoża.
DRZEWA O ZIARNISTEJ KORZE: ma ona zwykle gęstsze ziarno na północnej
stronie pnia.
PTAKI I OWADY: budują swoje gniazda po zawietrznej stronie wszelkich osłon
(musisz znać najczęstszy kierunek wiatru).

OKREŚLANIE POŁOŻENIA NA PODSTAWIE MAPY I PRZEBYTEJ

ODLEGŁOŚCI (ŚLEPA NAWIGACJA)
Ślepa nawigacja jest dobrym sposobem określania swego położenia w dro­
dze z jednego miejsca do drugiego, potrzebne są jednak przy tym przybo-
ry do pisania i papier. Metoda ta polega na wykreślaniu i zapisywaniu sze­
regu kursów zanim jeszcze wyruszysz, przy czym każdy z nich mierzony

136
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

jest za pośrednictwem odległości i kierunku pomiędzy dwoma punktami.

Kursy te prowadzą od punktu wyjścia do ostatecznego miejsca przeznacze­
nia i umożliwiają ci określenie swego położenia w dowolnym momencie,
czy to w oparciu o sporządzony przez ciebie plan, czy też poprzez porów­
nywanie swego rzeczywistego położenia w terenie z wykreśloną wcześniej
trasą.
Do tego rodzaju nawigacji potrzeba szereg pomocy: mapa do wybrania trasy
i wykreślania trasy rzeczywistej w trakcie podróży, kompas do określania kierun­
ku, protraktor do wykreślania na mapie kierunku i odległości, opis trasy i rejestr
przebytej odległości-kursu. Opis trasy służy do naszkicowania proponowanego
planu podróży, zaś rejestr odległości stosuje się do zapisywania rzeczywiście
przebytej odległości.
Po wyznaczeniu punktu wyjścia i wykreśleniu trasy na mapie sporządź swój
opis trasy. Opisuje się w nim każdy odcinek proponowanej trasy w kategoriach
odległości i kierunku. Po wykonaniu opisu trasy możesz wyruszać. W trakcie
wędrówki musisz starannie zapisywać każdą zmianę kursu i odległość przebytą
na każdym kursie. Jest to twój rejestr odległości-kierunku; pamięć jest w tym
przypadku niewystarczająca. Jeśli musisz zboczyć ze swej trasy na skutek warun­
ków terenowych, musisz także dokonać odpowiednich poprawek w planie tra­
sy i nanieść je do rejestru.
Przy ślepej nawigacji ważne jest ustalenie długości twego przeciętnego kroku.
Jednakże przy obliczaniu przeciętnego kroku należy uwzględnić następujące
czynniki:
ZBOCZA: krok wydłuża się na zboczu opadającym a skraca na zboczu wznoszą­
cym się; zjawisko to występuje tylko w nieznacznym stopniu na bardzo łagod­
nych zboczach.
WIATRY: przeciwny wiatr skraca krok; wiatr w plecy - wydłuża go.
NAWIERZCHNIA: żwir, muł, piasek, wysoka trawa, głęboki śnieg i inne trudne
rodzaje nawierzchni skracają krok.
WARUNKI ATMOSFERYCZNE: śnieg, deszcz i lód skracają krok.
ODZIEŻ: zbyt gruba odzież skraca krok, a rodzaj obuwia może wpłynąć na przy­
czepność i tym samym na długość kroku.

SYGNALIZACJA
Jeśli jesteś rozbitkiem, ważne jest, abyś był w stanie dawać wyraźne sygnały
możliwe do zauważenia przez zespół ratowniczy, zwłaszcza z samolotu. Musisz
zawczasu zaplanować swój system sygnalizacji, abyś wiedział, jak go użyć i abyś
potrafił go szybko użyć. Jeśli nie masz radia ani rakiet sygnalizacyjnych, najlep­
szymi sposobami zwrócenia uwagi samolotu poszukującego jest dym i ogień.
Trzy ogniska lub słupy ognia są znane na całym świecie jako sygnał wzywania
pomocy.

Dostępne w sprzedaży środki sygnalizacyjne. Jeśli uratowałeś się z kata­

strofy lotniczej lub znajdujesz się na tratwie ratunkowej, być może masz dostęp
do jednego lub więcej systemów sygnalizacyjnych. Jeśli jesteś wędrowcem
z plecakiem, usilnie zaleca się, abyś wyposażył się w niektóre z niżej podanych
pozycji:
RADIOSTACJA NADAWCZO-ODBIORCZA (TRANSCEIVER) do łączności fonicz­
nej lub przekazywania sygnału akustycznego.

137
GŁÓWNE ZASADY

RADIONAMIERNIK: może nadawać jedynie sygnał akustyczny.

RADIO: urządzenia radiowe przeznaczone do zapewnienia łączności w warun­
kach walki o przetrwanie mają zwykle zasięg odpowiadający zasięgowi widzial­
ności wzrokowej, zatem największy zasięg transmisji można uzyskać w odsłonię­
tym, pozbawionym przeszkód terenie.
RĘCZNE PIROTECHNICZNE ŚRODKI SYGNALIZACYJNE: są to świece dymne
przeznaczone do użycia w dzień i wytwarzające dym o jaskrawej barwie oraz
przeznaczone do użycia w nocy pochodnie pirotechniczne wytwarzające silne
i widoczne z daleka światło.
RĘCZNE WYRZUTNIE RAKIET SYGNALIZACYJNYCH: przeznaczone do poko­
nywania problemów maskowania przez cechy terenu i warunki klimatyczne.
AMUNICJA SMUGOWA: jeśli jest dostępna, można ją wykorzystać do sygnaliza­
cji. Po wystrzeleniu wytwarza czerwono-pomarańczową smugę. NIE strzelać
w kierunku samolotu ratowniczego.
ZNACZNIKI MORSKIE: szybko rozpuszczalny proszek zabarwiający wodę na
zielono lub pomarańczowo.
CHORĄGIEWKI SYGNALIZACYJNE: znaczniki wykonane z powlekanego gumą
nylonu, niebieskie po jednej stronie i żółte po drugiej.
GWIZDEK: przydatny do sygnalizacji na małych odległościach.
SYGNAŁY ŚWIETLNE: latarki lub światła błyskowe widzialne na dużej odległo­
ści.
LUSTERKO SYGNAŁOWE: w idealnych warunkach błysk lusterka może być wi­
doczny nawet z odległości do 60 km.

Dym. Za dnia dym można dostrzec z dużych odległości. Należy przygotować

ogniska sygnalizacyjne, przykryć je i utrzymywać w stanie gotowości do natych­
miastowego użycia. Spróbuj wytworzyć dym kontrastujący z otoczeniem. Doło­
żenie do ognia zielonych liści, mchu lub wilgotnego drewna daje biały dym; gu­
ma lub szmaty nasączone olejem wytwarzają czarny dym.
W celu wytworzenia dymu należy przygotować duże ognisko typu studnia
(patrz rozdział “Ogień” s. 45). Zapewnia ono dopływ dużych ilości powietrza
i daje podparcie dla zielonych gałęzi służących do wytwarzania dymu. Połóż na
ognisku materiały dymotwórcze i zapal je, gdy samolot znajdzie się blisko. Jeśli
jesteś w terenie pokrytym lodem lub śniegiem, przygotuj ognisko na wzniesionej
platformie nad poziomem wilgotnego gruntu, w przeciwnym razie wtopi się ono
w śnieg.

Ogień. Bardzo skuteczny do sygnalizowania w nocy. Przygotuj ognisko wytwa­

rzające dużo światła (patrz rozdział “Ogień” s. 45). Dobrym sposobem zwróce­
nia uwagi jest płonące drzewo. Drzewa żywiczne można podpalić w stanie ży­
wym. W przypadku innych rodzajów drzew na dolnych gałęziach należy ułożyć
i podpalić suche drewno. Płomienie zapalą liście drzewa. Pamiętaj, aby w^ybrać
drzewo stojące osobno od innych drzew - nie chcesz chyba wzniecić pożaru la­
su!

Reflektor. W słoneczny dzień lusterka, wypolerowane menażki, klamry od pa­

sa i inne obiekty będą odbijać promienie słoneczne. Zawsze przećwicz posługi­
wanie się lusterkiem, zanim będziesz tego potrzebował. Sygnały dawane luster­
kiem są widoczne w normalnych warunkach z odległości 60 km, a w warunkach
pustynnych z odległości ponad 100 km.

138
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

OGNISKA SYGNALIZACYJNE
Zapoznaj się z podanymi tu poradami SAS dotyczącymi
miejsc, w jakich należy przygotowywać ogniska sygnaliza­
cyjne. Musisz to zrobić prawidłowo za pierwszym razem -
druga sposobność może się już nie nadarzyć!
■ Trzymaj pod rękq zielone gałęzie, olej lub gumę do wytworzenia dymu.
■ Jeśli ognisko otacza roślinność lub drzewa, otocz je wałem ziemnym.
■ Ogniska przygotowuj na polanach i przecinkach, a nie pośród drzew:
ich korony zasłonią sygnał.
■ Jeśli znajdujesz się nad rzeką lub jeziorem, zbuduj tratwy do rozpalenia
ognisk i zakotwicz je lub przycumuj w wybranym miejscu.

Sygnały ziemia-powietrze (rys. 65). Istnieje kilka czynników dotyczących

sygnałów ziemia-powietrze, które musisz brać pod uwagę, jeśli sygnały te ma­
ją być skuteczne i pomóc w uratowaniu cię. Przede wszystkim musisz uprzy­
tomnić sobie, jak będzie wyglądał twój sygnał widziany przez pilota z powie­
trza.
WIELKOŚĆ: sygnały powinny być jak naj­
większe; pamiętaj, że muszą one być wi­
doczne z powietrza.
PROPORCJE: sygnały powinny mieć od­
OSTRZEŻENIE
powiednie proporcje, zwłaszcza jeśli ma­ Uważaj! Nie kierej wiązki światła z lusterka
ją one postać liter. Zawsze pomyśl, jak na kabinę samolotu przez czas dłuższy niż
kilka sekund - możesz w ten sposób oślepić
będą one wyglądać z powietrza.
pilota.
PROSTOKĄTNOŚĆ: we wszystkich wy­
konywanych znakach stosuj linie proste
i prostokątne naroża (nie występują one w przyrodzie).
KONTRAST: sygnał powinien wyróżniać się w stosunku do tła.
NA ŚNIEGU: dowolny barwnik zastosowany wokół sygnału zwiększy kontrast.
NA TRAWIE: wypal trawę na kształt odpowiedniego sygnału.
MATERIAŁ POMARAŃCZOWY: ma tendencje do wtapiania się w tło zielone lub
brązowe i nie kontrastuje z nim.
KONTURY: zaznacz kontury sygnału zielonymi gałęziami, krzakami lub kamie­
niami, aby wytworzyć cienie lub ustaw płytę na patykach, aby rzucała własny
cień.
USYTUOWANIE: twój sygnał powinien być umieszczony w miejscu, w którym
będzie on widoczny ze wszystkich stron (najlepsza jest duża, otwarta prze­
strzeń).
ZNACZENIE: sygnał powinien przekazywać służbom ratowniczym jakąś infor­
mację dotyczącą twojej ogólnej sytuacji.
Rysunek 65 przedstawia znane międzynarodowe sygnały stosowane w sytu­
acjach nadzwyczajnych. Naucz się ich, albo jeszcze lepiej noś zawsze przy sobie
kartkę papieru z ich wykazem. Przy układaniu tych sygnałów staraj się nadać im
jak największe wymiary, co najmniej 10 m długości i 3 m szerokości. W nocy wy­
kop lub wyskrob sygnał na ziemi, śniegu lub piasku, wiej do niego benzynę i za-

139
GŁÓWNE ZASADY

SYGNAŁY ZIEMIA-POWIETRZE
Potrzebny lekarz,

L
Potrzebna Potrzebne paliwo
poważne obrażenia
lampa sygnalizacyjna i olej
z baterig i radio
Potrzebne materiały
medyczne Wskaż kierunek
dalszego marszu

X Nie mogę kontynu­

ować marszu
Idę w tym kierunku
LL Wszystko w porzgdki

N Nie

F Potrzebna żywność
i woda Spróbuję wystartować

Y Tok

Potrzebna broń
palna i amunic/a
■ ■ ■ ■ Samolot poważnie
| uszkodzony JL Nie rozumiem

□
„, A Prawdopodobnie

fiS’""”A ”x£rr W
pal. Sygnał taki będzie widoczny nie tylko w nocy, ale także za dnia dzięki wy­
paleniu ziemi.
Po uzyskaniu ratunku należy zniszczyć wszystkie symbole ziemia-powietrze,
w przeciwnym razie będą one nadal sygnalizować potrzebę pomocy, kiedy cie­
bie już tam nie będzie. Jeśli tego nie zrobisz, to może je zauważyć inny samolot
i pośpieszyć z pomocą.

Alfabet Morse’a (rys. 66). Możesz przesyłać wiadomości za pośrednictwem al-

*fabetu Morse’a poprzez zapalanie i gaszenie świateł, błyski reflektorami, powie­
wanie flagą zrobioną z koszulki przywiązanej do kija (“kropkę” oznacza mach­
nięcie w prawo i zakreślenie ósemki, “kreskę” oznacza machnięcie w lewo i za­
kreślenie ósemki) lub akustycznie.

Sygnały sylwetkowe. Rysunek 67 przedstawia serię sygnałów zrozumiałych dla

załóg lotniczych. Zaleca się trzymanie w rękach tkaniny dla podkreślenia sygna­
łów TAK i NIE. Zwróć uwagę na przejście z pozycji czołowej do bocznej i użycie
nóg. Przy dawaniu sygnałów zawsze rób to w sposób wyraźny i przesadzony
(pamiętaj, że będziesz znajdować się w dużej odległości od samolotu).
Samolot, który zrozumiał twój komunikat, potwierdzi to poprzez pomachanie
skrzydłami za dnia lub błyskanie zielonymi światłami sygnalizacyjnymi w nocy.
Jeśli pilot nie zrozumiał informacji, wykona on krąg za dnia lub zabłyska czerwo­
nymi światłami w nocy. Jeśli pilot odebrał i zrozumiał twój pierwszy komunikat,
możesz przekazać następny. Bądź cierpliwy: nie twórz zamieszania w głowach
obsługi samolotu.

140
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE S I Ę W TERENIE

ALFABET MO RS E 'A
41
mTa •- M —- Y
~ B .... N —© Z ------ • •
C 0 -— 1 • --------------
D P 9------- • 2 • • --
E • Q ------ • 3 • • • —
F R 4 • • • -
G S • •• 5 • ••••
H • ••• - 6 —••••

1 • • U • 9— 7 ----- - • • •

J • ------ V • •• 8 ———••

K w ©—— 9 --------------•

L X 0

SYGNAŁY SYLWETKOWE

1 1
Tak Mogę kontynuować Potrzebna pomoc me­
Nasz odbiornik działa
morsz na krótkim od­ chanika lub części, dłu­
cinku, poczekaj jeśli ga zwloką
możesz

&

Nie próbuj lu Igdować Zabierzcie nas, samolot Zrzuć nam wiadomość Wszystko w porzgdku,
porzucony nie czekaj

i^ Nie Lqduj tu Iwskazać kieru­

nek tpdowanial
PILNIE potrzebna po­
moc medyczna

141
GŁÓWNE ZASADY

Sygnały cieniowe mogą być bardzo skutecznym środkiem sygnalizacji, należy

jednak przygotować je we właściwy sposób. Buduj je w terenie odkrytym, nada­
jąc im odpowiednią wielkość i kontrast w stosunku do bezpośredniego otocze­
nia. Przestrzegaj następujących reguł przy budowaniu sygnałów cieniowych
w poszczególnych rodzajach terenu:
ARKTYCZNA ZIMA: zbuduj ścianę z bloków śniegowych, ustaw te bloki wzdłuż
rowu, z którego je wycięto.
ARKTYCZNE LATO: zbuduj ściany z kamieni, darniny lub drewna.
ZIMA PONIŻEJ LINII ŚNIEGU: wetknij w śnieg zielone gałęzie i zbuduj wokół
nich ścianę z krzaków i gałęzi.
LATO PONIŻEJ LINII DRZEW: użyj stosów kamieni, suchego drewna, pni drzew
i bloków darniny wyciętych z ziemi.

Kod ratownictwa górskiego. Niżej podane kody są międzynarodowymi, po­

wszechnie przyjętymi sygnałami ratownictwa górskiego. Naucz się ich i prze­
ćwicz ich przekazywanie (powinieneś zawsze mieć przy sobie coś, co umożliwia
przesyłanie sygnałów).

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

SYGNAŁY WYKORZYSTUJĄCE MATERIAŁY
NATURALNE
Gdy znajdziesz się w trudnej sytuacji na odludziu, przestrze­
gaj podanych poniżej rad armii USA i przygotuj sygnały
z materiałów znajdujących się wokół ciebie.
■ Zbuduj kopce z krzaków lub śniegu, które będq rzucały cień.
■ Wydepcz śnieg w kształcie liter lub symboli i wypełnij je materiałami
kontrastowymi: gałązkami lub dużymi gałęziami.
■ Na piasku użyj dużych kamieni, roślinności lub wodorostów, aby ułożyć
symbole.
■ Na obszarach pokrytych krzewami wytnij symbole w zaroślach.
■ W tundrze wykop rowy lub obróć skiby ziemi na drugą stronę.
■ W dowolnym terenie użyj materiałów kontrastowych, tak aby symbole
były widoczne dla załogi samolotu.

SOS. W celu wysłania tego sygnału użyj następujących rakiet sygnalizacyjnych

lub sygnałów dźwiękowych albo świetlnych:
RAKIETY SYGALIZACYJNE: czerwone.
SYGNAŁY AKUSTYCZNE: trzy krótkie dźwięki (krzyknięcie, gwizdnięcie, huk­
nięcie), trzy długie dźwięki, trzy krótkie dźwięki (powtarzać w odstępach jedno­
minutowych).
SYGNAŁY ŚWIETLNE: trzy krótkie błyski, trzy długie błyski, trzy krótkie błyski.

Potrzebna pomoc. Sygnał ten wysyła się przy pomocy następujących rakiet sy­
gnalizacyjnych lub sygnałów dźwiękowych albo świetlnych:
RAKIETY SYGNALIZACYJNE: czerwone.

142
 SYGNALIZACJA I ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

SYGNAŁY AKUSTYCZNE: sześć dźwięków w krótkich odstępach (powtarzać

w odstępach jednominutowych).
SYGNAŁY ŚWIETLNE: sześć błysków w krótkich odstępach (powtarzać w odstę­
pach jednominutowych).

Wiadomość zrozumiana. Sygnał ten wysyła się przy pomocy następujących ra­
kiet sygnalizacyjnych lub sygnałów dźwiękowych albo świetlnych:
RAKIETY SYGNALIZACYJNE: białe.
SYGNAŁY AKUSTYCZNE: trzy dźwięki w krótkich odstępach (powtarzać w od­
stępach jednominutowych).
SYGNAŁY ŚWIETLNE: trzy błyski w krótkich odstępach (powtarzać w odstępach
jednominutowych).

Powrót do bazy. Sygnał ten wysyła się przy pomocy następujących rakiet sy­
gnalizacyjnych lub sygnałów dźwiękowych albo świetlnych:
RAKIETY SYGNALIZACYJNE: zielone.
SYGNAŁY AKUSTYCZNE: długa seria dźwięków.
SYGNAŁY ŚWIETLNE: długa seria błysków.

Sygnały informacyjne (rys. 68) stosuje się przy opuszczaniu miejsca katastro­
fy lub obozu. Zawsze zostawiaj dużą strzałę wskazującą kierunek, w którym wy­
ruszyłeś. Wszystkie twoje szlaki powinny być oznakowane.

DZIAŁANIA RATOWNICZE
Po ustaleniu przez służby ratownicze twojej pozycji rozpoczynają się działania
ratownicze. Na lądzie działania te są przeważnie realizowane za pośrednictwem
samolotu lub śmigłowca, zaś na wodzie - przy użyciu statku lub łodzi. Jeśli mo­
żesz, staraj się ocenić miejsce działań ratowniczych pod kątem łatwości udziele­
nia pomocy oraz wpływu pogody i terenu na akcję ratowniczą prowadzoną z sa­
molotu. Jeśli jest to możliwe, staraj się unikać przewieszek, pionowych urwisk
i stromych zboczy.

Działania ratownicze prowadzone przy użyciu śmigłowca. Śmigłowce mo­

gą lądować lub zawisać w powietrzu w celu udzielenia ratunku. Lądowanie jest
przeważnie konieczne na dużych wysokościach, gdzie moc śmigłowca jest nie­
wystarczająca do pozostawania w zawisie. Akcja ratunkowa z zawisu jest prefe­
rowaną metodą dla ratowania ofiar znajdujących się w wodzie. Jeśli śmigłowiec
musi wylądować, aby cię zabrać, nie zbliżaj się do niego od tyłu, jest to bowiem
martwe pole niewidoczne dla załogi, zaś wirnik ogonowy nie jest osłonięty.
Uważaj także, aby nie uderzyły cię wirniki, kiedy zbliżasz się do śmigłowca scho­
dząc zboczem. Pamiętaj o materiałach na ziemi, które mogą zostać wessane na
łopaty wirnika, takich jak spadochron lub namiot. Usuń je z miejsca lądowania,
wraz z liśćmi i gałązkami.
Spróbuj oznakować lądowisko dużą literą “H” (o długości co najmniej 3 m)
i bez względu na to, z jakich materiałów wykonasz to oznakowanie, przymocuj
je solidnie do ziemi.
Jeśli znajdujesz się w terenie piaszczystym, spróbuj polać piasek wodą, aby
zmniejszyć wzbijanie pyłu. Na śniegu staraj się jak najmocniej ubić jego po­
wierzchnię (miękki, wilgotny śnieg będzie oblepiał samolot, a pył śnieżny bę­
dzie wirował w powietrzu ograniczając widzialność pilota).

143
 i
GŁÓWNE ZASADY

ZNAKOWANIE SZLAKU

to jest szlak
mdi

Jeśli masz być wciągnięty liną na pokład śmigłowca w zawisie, pozwól linie
dotknąć ziemi, zanim sam dotkniesz liny (wszystkie samoloty gromadzą ładunek
elektrostatyczny, co grozi porażeniem, jeśli chwycisz linę, zanim rozładuje się
ona do ziemi). Dopasuj swe ciało do zawiesia i daj znak kciukami podniesiony­
mi do góry. Nie dawaj żadnych innych sygnałów, zwłaszcza podnosząc ręce -
mógłbyś wyślizgnąć się z zawiesia.
Gdy znajdziesz się blisko drzwi kabiny, pozwól aby członek załogi obsługu­
jący wciągarkę wykonał wszystkie swoje czynności i spełniaj dokładnie jego
polecenia. Po wciągnięciu na pokład i odczepieniu liny poproszą cię, abyś
usiadł; pokażą ci też miejsce. Idź natychmiast na to miejsce i pozwól się przy­
piąć pasami. Pamiętaj przez cały czas o wykonywaniu poleceń załogi śmigłow­
ca. Zachowaj ostrożność przy opuszczaniu śmigłowca po jego wylądowaniu;
odczekaj, aż przestaną się obracać wirniki - wykonuj przez cały czas polecenia
załogi.

Działania ratownicze prowadzone przy użyciu samolotu. Jeśli samolot może

wylądować, aby cię zabrać, nie zbliżaj się do niego dopóki się nie zatrzyma i nie
otrzymasz takiego sygnału od pilota lub innego członka załogi.

Po uratowaniu powinieneś bezzwłocznie poinformować służby ratownicze o ja­

kichkolwiek innych rozbitkach, którzy odłączyli się od grupy.

144
 SIŁY
NATURY
Jeśli jej się odpowiednio nie
okiełzna, przyroda jest najgorszym
przeciwnikiem osoby walczgcej o
przetrwanie. Kra lodowa, góry,
pustynie, dżungle i oceany - wszys­
tkie one mogq zabijać; przy czym
każde z nich ma własny, wyraźny
zestaw zagrożeń. Musisz nauczyć
się, jak sobie radzić w każdym
wrogim środowisku.
 OBSZARY
PODBIEGUNOWE
Niskie temperatury, lodowate wiatry i pozornie goła
ziemia - to tylko niektóre z zagrożeń, jakie czyhają
na ciebie na obszarach zimnej strefy klimatycznej. ■ i
Naucz się korzystać z zasobów znajdujących się na
wyciągnięcie ręki, aby przeżyć w tym bezlitosnym
otoczeniu.

CHARAKTERYSTYKA TERENU
Istnieją dwa rodzaje obszarów zimnej strefy klimatycznej: strefa śnieżna i strefa
lodowa. Obok bezustannego zimna innym wielkim zagrożeniem dla przetrwania
jest wiatr. Na Antarktydzie zarejestrowano wiatry o prędkości do 177 km/godz.
Połączenie niskich temperatur i wiatru tworzy stan znany jako wychłodzenie
wiatrem. Na przykład wiatr o prędkości 32 km/godz. powoduje spadek tempe­
ratury -14°C do -34°C. Może to stanowić wielkie zagrożenie dla osoby walczącej
o przetrwanie; ciało wystawione na mróz i wiatr może zamarznąć w ciągu kilku
sekund.

Strefa śnieżna charakteryzuje obszary leżące pomiędzy 35. a 70. stopniem sze­
rokości na północy. Granica drzew jest najlepszą granicą wyznaczającą koniec
strefy śnieżnej; na północ od niej leży tundra mroźnych pustkowi. Strefa śnieżna
dzieli się z kolei na dwa odrębne typy:
kontynentalny klimat subarktyczny i wil­
gotny klimat kontynentalny.
Kontynentalny klimat subarktyczny
charakteryzuje się znacznymi skrajno­
OSTRZEŻENIE
Wychłodzenie wiatrem może zamrozić twoje
ściami; temperatury wahają się od
ciało i zagrozić twemu życiu. Pamiętaj, że
-43°C do +14°C. Obszary te są zimne, ruch powietrza wywołujący takie same skut­
śnieżne i wilgotne przez cały rok, zaś lato ki jak wiatr powstaje, gdy idziesz, biegniesz
jest tam krótkie i chłodne. Zima jest domi­ lub zjeżdżasz na nartach; może on powodo­
nującą porą roku w kontynentalnym kli­ wać odmrożenia.
macie subarktycznym. W takim klimacie,
w którym mróz występuje przez 6-7 mie­
sięcy, cała wilgoć zawarta w glebie jest zamarznięta na głębokość kilku metrów.
Wilgotne klimaty kontynentalne (północne obszary USA, Kanada i Azja Środ­
kowa) występują pomiędzy 35. a 60. stopniem szerokości północnej. Jest to ob­
szar ścierania się ze sobą polarnych i tropikalnych mas powietrza, na skutek cze­
go występują tam znaczne kontrasty pomiędzy porami roku oraz zmienność po-
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

gody. Temperatury latem wahają się pomiędzy 16 a 21°C, zaś zimą pomiędzy
-9 a 4°C przy bardzo intensywnych opadach śniegu.
Obydwa klimaty mają sezonowe ekstrema długości nocy i dnia. Ogólnie mó­
wiąc w zimie noce na obszarach klimatu śnieżnego są długie a nawet trwają
nieprzerwanie. Może to być dużym zagrożeniem, jeśli walczysz o przetrwanie;
ze względu na całkowity brak promieniowania cieplnego ze strony słońca tem­
peratury są bardzo niskie. Brak światła ogranicza również wszelką działalność
poza schronieniem, chociaż trochę tu pomaga światło gwiazd, księżyca i zórz
polarnych, odbijające się od śnieżnobiałej ziemi. Ponadto stałe zamknięcie
w ciasnym schronieniu może spowodować pojawienie się nudy i depresji.
W takiej sytuacji musisz pamiętać, że okresy całkowitej ciemności nie trwają
długo.
Obszary śnieżne są pokryte lasami iglastymi, obficie występują tu jeziora i mo­
kradła. Linia brzegowa zmienia się od równin schodzących łagodnie do morza aż
po strome, poszarpane urwiska z lodowcami w górnych partiach. Gama roślin­
ności waha się od cedru, jodły, świerka i sosny, aż po karłowatą wierzbę, brzo­
zę i olchę w pobliżu granicy tundry.

Strefa lodowa. Istnieją trzy rodzaje klimatu lodowego: morski klimat subark-
tyczny, klimat tundrowy i klimat czapy lodowej.
Morskie klimaty subarktyczne charakteryzują się dużym zachmurzeniem
i silnymi wiatrami. Obszar ten leży pomiędzy 50. a 60. stopniem szerokości
północnej i 45. a 60. stopniem szerokości południowej. Rejon klimatu tundro­
wego odpowiednio leży na północ od 55. stopnia szerokości i na południe od
50. stopnia szerokości. Temperatura nigdy nie wzrasta powyżej -10°C, a za­
chmurzenie utrzymuje się przez większość roku. Na ziemi istnieją trzy wielkie
obszary lodowe, obejmujące tereny czapy lodowej: Grenlandia, Antarktyda
i Arktyka.
Klimat jest krańcowo srogi: wielkie poszarpane góry, urwiska, pola
śnieżne i lodowe, lodowce i silne wiatry. Występują tam pewne formy
przyrody ożywionej, takie jak arktyczna brzoza i krzewy oraz rośliny ziel­
ne: trawy, czarna bażyna i borówka brusznica. Ponadto występują mchy
i porosty. Wszystkie rośliny tundry są niewielkie w porównaniu z roślina­
mi rosnącymi w regionach znajdujących się dalej na południu (chociaż
w dolinach i na brzegach rzek mogą one osiągnąć wysokość człowieka);
wykazują one przy tym tendencję do ścielenia się po ziemi tworząc wiel­
kie kobierce.

PRZEMIESZCZANIE SIĘ
Ze względu na niesprzyjający teren marsz należy podejmować tylko wte­
dy, gdy twoje obecne miejsce pobytu jest niebezpieczne lub jeśli znajdu­
jesz się niedaleko cywilizowanego świata i możliwości uratowania. Jeśli
wędrujesz pieszo, będziesz mógł zabrać ze sobą tylko tyle, ile możesz
unieść. Będziesz zużywał znacznie więcej kalorii i wypacał więcej wody
niż normalnie (i jedno i drugie należy uzupełniać). Niezbędnym wyposa­
żeniem są zaimprowizowane rakiety śnieżne (rys. 69). Użyj wierzby lub
innego sprężystego drewna (A), wymodelowanych poprzeczek (B) i wią­
zań piętowych (C).

147
SIŁY NATURY

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

WĘDRÓWKA PO OBSZARACH ŚNIEŻNYCH
I LODOWYCH
Działania wojskowe na obszarach pokrytych śniegiem i lo­
dem mogq być najeżone trudnościami, z których nie naj­
mniejszym jest problem wynikający z nieprzewidywalności
pogody. W armii USA opracowano następujące wytyczne:
■ Może wystąpić stan znany pod nazwq "whiteout" (pełna pokrywa śnież­
na i zachmurzenie tak gęste i jednolite, że światło odbite od śniegu ma
prawie takie same natężenie jak światło z nieba). Spowodować to może
wpadanie osób walczących o przetrwanie w szczeliny lodowe, spadanie
z urwisk lub z wysokich grzbietów śnieżnych.
■ Słaba widoczność utrudnia orientowanie się w terenie. Niezbędny jest
kompas, jednak ze względu na zmienność pola magnetycznego wyzna­
czanie kursu rzeczywistego jest trudne.
■ W lecie występuje bardzo dużo mokradeł, bagien i wód stojących, które
są trudne do sforsowania. Towarzyszą im masy komarów, które mogą
być bardzo dokuczliwe, jeśli jakieś części ciała nie są zakryte (stosuj
środek odstraszający owady, jeśli taki masz).
■ W terenie górzystym mogą występować szczeliny i potoki lodowcowe,
w które można wpaść. Używaj kija do sondowania powierzchni przed sobą.
■ W terenie leśnym podróż w zimnych miesiącach będzie łatwiejsza na
nartach lub przy użyciu rakiet śnieżnych.

148
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

Opuszczenie obozu. Jeśli zdecydujesz się opuścić obóz, musisz zostawić jakiś
stały znak sygnalizujący ten fakt i wskazujący załogom ratowniczym kierunek,
w jakim wyruszyłeś. Wśród śniegów najlepszym sygnałem jest znak ułożony
z bloków śniegu (rys. 70). Powinien on być jak największy, usytuowany w tere­
nie odkrytym i powinien wskazywać dokładnie kierunek, w któiym zamierzasz
wędrować. Ponadto należy pozostawiać dalsze sygnały na trasie wędrówki, aby
można było podążać za tobą.

Sygnalizacja. Trzymaj pod ręką reflektor na wypadek pojawienia się samolotu.

Alternatywnie noś w kieszeni materiał potrzebny do rozpalenia ogniska sygnali­
zacyjnego. Jeśli masz sygnały pirotechniczne, trzymaj je w stanie gotowości do
użycia. Pamiętaj, że podstawowe
znaczenie ma prędkość. Może tra­
fić ci się tylko jedna szansa - nie
zniwecz jej przez brak przygoto­
wania.

Orientowanie się w terenie.

Niestety, w bliskości biegunów nie
można polegać na kompasach.
Wyznaczaj kierunki według
gwiazd w nocy, a za dnia metodą
końca cienia (patrz rozdział “Sy­
gnalizacja i orientowanie się w te­
renie” s. 126).
Na początku każdego dnia pla­
nuj starannie swą trasę. Nie chcesz
chyba zmarznąć i zmoknąć na sku­
tek wędrówki po mokradłach i ba­
gnach. Staraj się wędrować wzdłuż
szlaków wodnych; większość osad
znajduje się nad rzeką lub strumie­
niem. Podążając z biegiem szlaku
wodnego będziesz mógł uzupełnić
płyny tracone na skutek wysiłku.
W rzece lub strumieniu będą ryby,
ponadto woda przyciąga zwierzęta
pragnące się napić, co umożliwi ci polowanie. Co więcej, prawdopodobnie na­
potkasz dużo roślin jadalnych rosnących nad ciekami wodnymi.
Przy wędrówce z biegiem szlaku wodnego oprzyj się pokusie zbudowania tra­
twy i popłynięcia na niej. Liczne północne rzeki są szybkie, zimne i niebezpiecz­
ne; tratwa może się łatwo roztrzaskać. Nie znasz rzeki i nawet jeśli wydaje się ona
spokojna, pamiętaj, że pod powierzchnią mogą znajdować się skały, które w cią­
gu kilku sekund rozbiją twą tratwę w drzazgi. Wędrując po obszarach śnieżnych
i lodowych musisz pamiętać o następujących rzeczach:
□ W zimie długie noce, śnieżyce i mgła ograniczają widoczność.
□ Opady śniegu mogą maskować ślady i znaki orientacyjne, zwiększając przez
to błędy nawigacyjne.
□ W zimie dzień trwa krótko.

149
SlłY NATURY

□ Często występują zakłócenia magnetyczne, przez co nie można polegać na

wskazaniach kompasu.
□ Może się okazać, że nie istnieją mapy w dużej skali dla obszaru, na jakim się
znajdujesz.
□ Możesz napotkać wiele jezior, oczek wodnych i strumyków, których nie ma
na twojej mapie. Może cię to wprowadzać w błąd i wydłużać czas podróży.

Odzież i wyposażenie na podróż (patrz o odzieży zimowej w rozdziale “Jaka

odzież?” s. 13). Powinieneś chronić całe ciało przed wiatrem i zimnem, w szcze­
gólności głowę i stopy. Przez aktywne zachowanie utrzymasz krążenie krwi
w całym ciele. Jednakże staraj się nie pocić. Jeśli zrobi ci się zbyt gorąco, rozluź­
nij swą odzież lub zdejmij niektóre jej części. Staraj się utrzymywać swą odzież
w czystości: bród i smar blokują przestrzenie powietrzne w twym ubraniu
i zmniejszają jej właściwości termoizolacyjne. Staraj się nosić gogle; chronią one
przed oślepieniem przez światło odbite od śniegu.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

NAWIGACJA W OBSZARACH BIEGUNOWYCH

Stosuj się do porad SAS i naucz się używać jedynie nieza­
wodne pomoce nawigacyjne przy wędrówce przez obszary
polarne; wykorzystaj przyrodę ao swoich celów.
■ Podróżując po zamarzniętej powierzchni morza nie posługuj się przy
wyznaczaniu kursu górami lodowymi ani odległymi znakami orientacyj­
nymi na morzu. Położenie kry może ulegać zmianie.
■ Unikaj gór lodowych, które mają większość swej masy ukrytą pod wodą.
Bez żadnych wcześniejszych oznak mogą one przekręcić się, zwłaszcza
pod działaniem ciężaru twego ciała.
■ Nie żegluj blisko urwistych ścian lodowych. Bez żadnych wcześniejszych
oznak tysiące ton lodu mogą osunąć się do morza.
■ Wędrowne dzikie ptactwoleci w kierunku lądu podczas odwilży, zaś
większość ptaków morskich wylatuje nad morze za dnia i powraca na
noc, tym samym wskazując ląd.
■ Chmury wyglądają na czarne od spodu, gdy znajdują się nad otwartą
wodą, lasem lub ziemią nie pokrytą śniegiem, natomiast nad zamarznię­
tą powierzchnią morza i polami śniegowymi wyglądają one na białe.
Świeży lód wytwarza szarawe odbicia.

Piesza wędrówka po lodzie i śniegu może być wyczerpująca. Na śniegu po­

krytym stwardniałą skorupą najlepiej poruszać się na nartach, natomiast na głę­
boki, sypki śnieg lepsze są rakiety śnieżne. Parę rakiet śnieżnych można wypleść
z gałęzi drzew. Przy marszu w rakietach śnieżnych wiązanie powinno odginać
się na czubku stopy, aby można było ciągnąć tylny koniec.
Pamiętaj też o ochronie palców. Trzymaj dłonie osłonięte. W bardzo niskich
temperaturach nie dotykaj nimi metalu, bo spowoduje to odmrożenie. Jeśli zmar­
zną ci dłonie, ułóż je pod ubraniem pod pachami, na brzuchu albo w kroku. Za­
ciskanie i rozwieranie dłoni w rękawicach również zapewni im ciepło.

150
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH KANADY

ARKANA PODRÓŻY W OKOLICACH PODBIE­
GUNOWYCH
Piloci wojsk lotniczych Kanady prowadzq działania nad nieprzyja­
znym terenem na północy swego kraju. Jeśli muszq oni wyskoczyć
ze spadochronem, powinni wiedzieć, jak wędrować po lodzie.
W lecie:
■ Unikaj gęstej roślinności, nierównego terenu, owadów, miękkich grun­
tów, mokradeł i jezior.
■ Przekraczaj strumienie spływające z lodowców wczesnym rankiem, aby
uniknąć ich gwałtownego przyboru.
■ Podróżuj po grzbietach wzniesień i po tropach zwierząt, regularnie
sprawdzając kierunek.
W zimie:
■ Nie wędruj w zamieci lub podczas bardzo niskich temperatur. Rozbij
obóz i oszczędzaj siły.
■ Uważaj na cienki lód, głęboki śnieg i kieszenie powietrza podczas wę­
drówki po zamarzniętych rzekach. Zawsze używaj grubego kija do ba­
dania gruntu przed sobą.

ZAGROŻENIA
Głównym zagrożeniem dla twego przetrwania jest intensywne zimno. Musisz zabez­
pieczyć się przed zimnem i wiatrem. Zbuduj schronienie (patrz niżej). Musisz także pa­
miętać o swoim zdrowiu, w przeciwnym razie możesz stać się ofiarą wielu dolegliwo­
ści, takich jak odwodnienie, odmrożenia, oparzenia słoneczne i przemarznięcie nóg.

Odwodnienie. Pierwszym sygnałem odwodnienia twego organizmu jest baiwa

moczu: przybierze on kolor ciemno żółty. Innymi symptomami są: brak apetytu,
spowolnienie ruchów, zawroty głowy i podwyższona temperatura.
Podczas niskich temperatur musisz pić dużo płynów - wody, herbaty, zupy -
aby uniknąć odwodnienia. Unikaj alkoholu: może on przytępić jasność twego
myślenia i doprowadzić do odmrożeń.

Przechłodzenie (hipotermia) jest wystudzeniem organizmu poniżej jego normalnej

temperatury tzn. 36-37°C i może ono stanowić zagrożenie dla życia. Symptomami są
kolejno: lekkie drżenie mięśni, niekontrolowane drżenie (będziesz miał kłopoty
z kontrolowaniem swych palców i dłoni), gwałtowne drżenie (trudności z mówie­
niem), drgawki stają się coraz wolniejsze i ustają, nieracjonalność zachowań, nie­
zdolność do podejmowania decyzji, utrata przytomności a następnie śmierć.
Zwracaj uwagę na wszelkie oznaki drżenia. Bądź szczególnie czujny, gdy
drgawki stają się coraz wolniejsze i ustają. Jest to ostatnie ostrzeżenie.
Lekarstwem na przechłodzenie jest ciepło. Przerwij swoje obecne zajęcie i prze­
nieś się w cieplejsze miejsce. Rozpal ognisko, wysusz swoje rzeczy, pij ciepłe pły­
ny, jedz czekoladę. NIE PIJ alkoholu, doprowadza to tylko do utraty resztek ciepła.
Jeśli natkniesz się na osobę w stanie przechłodzenia, zabierz ją z otwartej, na­
rażonej na wiatr przestrzeni do jakiegoś schronienia. Zdejmij mokrą odzież i za­
stąp ją suchymi rzeczami. Obłóż pacjenta nagrzanymi kamieniami i butelkami

151
SIŁY NATURY

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

HIGIENA W REJONACH POLARNYCH
Musisz zachować czystość w obszarach pokrytych śniegiem
i lodem. Przestrzegaj zasad amerykańskich Zielonych Bere­
tów i zachowaj zdrowie oraz higienę.
■ Codziennie zmieniaj skarpetki i myj nogi. Jeśli nie jest to możliwe, zdej­
muj buty i masuj oraz osuszaj stopy (oprósz je zasypką higieniczną i na­
stępnie nacieraj).
■ Codziennie myj zęby. Jeśli nie dysponujesz szczoteczką do zębów, uży­
waj kawałka szmatki owiniętego na palcu lub końca gałązki przeżutego
na włókna.
■ Zmieniaj bieliznę co najmniej dwa razy na tydzień. Jeśli nie ma możli­
wości, aby ją uprać, zgnieć ją, wytrząśnij i wietrz przez co najmniej
dwie godziny.

z ciepłą wodą w okolicach jego gardła, pach i pachwin. Rozpal ognisko, aby uzy­
skać źródło ciepła. Może okazać się konieczne zastosowanie sztucznego oddy­
chania połączonego z masażem serca (patrz rozdział “Pierwsza pomoc” s. 104).

Przemarznięcie nóg. Jest to dolegliwość spowodowana wystawieniem ich na

chłód i wilgoć. We wczesnych stadiach stopy i palce u nóg są blade i zdrętwiałe.
Chodzenie jest utrudnione, stopy puchną i zaczynają boleć. Musisz zachować
czujność, aby nie dopuścić do rozwoju przemarzania nóg - może to doprowa­
dzić do amputacji. Aby jej zapobiec, musisz regularnie myć i suszyć skarpetki
i buty oraz suszyć stopy jak najszybciej po ich zamoczeniu. Jeśli chodzisz w wil­
gotnych butach i skarpetkach, prowadź ciągłą gimnastykę stóp poprzez porusza­
nie ich palcami i zginanie nóg w stawach skokowych. Zdejmij mokre skarpetki
i buty przy pierwszej nadarzającej się okazji.
Przy leczeniu przemarznięcia nóg obchodź się z nimi bardzo delikatnie. NIE
nacieraj ich ani nie masuj. Umyj je delikatnie wodą z mydłem, a następnie unieś.
Nie chodź, jeśli cierpisz na przemarznięcie nóg.

Odmrożenia. Odmrożenia dzielą się na trzy kategorie zależnie od tego, jak są

poważne, poczynając od zaczerwienienia skóry, poprzez odmrożenia po­
wierzchniowe, aż po głębokie odmrożenia. Mogą one być bardzo poważne, pro­
wadząc do utraty palców u nóg lub rąk, rąk, nóg i życia. Czynnikami sprzyjają­
cymi wystąpieniu odmrożeń są: nieodpowiednia odzież, zmęczenie, nadmiar al­
koholu, utrudnienia w krążeniu krwi, długotrwałe wystawienie na działanie mro­
zu i niskie temperatury.
Odmrożenia I stopnia dotyczą przeważnie końców uszu, palców u rąk i nóg
oraz nosa. Skóra bieleje, ale nie odczuwa się bólu.
Odmrożenia II stopnia dotyczą palców u rąk i nóg, dłoni, stóp i twarzy, cza­
sem kolan i górnej części nóg. Skóra przybiera biały, woskowy i sztywny wygląd.
W obszarze odmrożenia występuje utrata czucia i sine lub purpurowe zabarwie­
nie dookoła.
Odmrożenia III stopnia są całkowitym zamrożeniem jakiejś części ciała. Od­
mrożone miejsce jest białe, twarde i całkowicie pozbawione czucia.

152
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ZAPOBIEGANIE ODMROŻENIOM
Żołnierze SAS często odbywajq ćwiczenia na obszarach
arktycznych. Wiedzq oni dobrze, jak groźnym przeciwnikiem
sq odmrożenia i podejmują wszelkie dostępne środki,
aby im zapobiegać.
■ Rób miny, aby uniemożliwić powstawanie sztywnych obszarów skóry
twarzy i gimnastykuj dłonie.
■ Obserwuj uważnie samego siebie i innych pod kątem wystąpienia ob­
szarów białej, woskowej skóry, zwłaszcza na twarzy, uszach i dłoniach.
■ Nie noś ciasnej odzieży: utrudnia ona krążenie krwi.
■ Ubieraj się w śpiworze.
■ Zawsze noś odpowiednią odzież na dworze. Jeśli odzież zmoknie, staraj
się ją jak najszybciej wysuszyć.
■ Przed wejściem do schronienia otrzepuj się ze śniegu, w przeciwnym ra­
zie roztopi się on i zamoczy odzież.
■ Dbaj o to, aby mieć suche dłonie. Noś rękawiczki i nie dotykaj metalu
gołymi rękami; powoduje to odmrożenia.
■ Zachowaj ostrożność, gdy jesteś bardzo zmęczony, a gdy jesteś chory -
odpocznij.

Postępowanie w przypadku odmrożeń I stopnia: zakryć odmrożone miejsce.

Postępowanie w przypadku poważnych odmrożeń: NIGDY nie doprowadzaj do
odtajenia danego miejsca, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo jego ponownego za­
mrożenia. Odmrożone miejsca można rozmrozić, gdy znajdujesz się w bezpiecz­
nym miejscu. Delikatnie mocz w wodzie o temperaturze około 35-40°C (ciepłej
w dotyku). Ciało powinno różowieć lub czerwienieć, czemu towarzyszy dotkliwy
ból. W ciągu jednego dnia pojawią się duże pęcherze. NIE przebijaj ich. Popęka­
ją one same w ciągu 2-3 tygodni. Gdy pękną, poddaj odmrożone miejsce takim
samym zabiegom jak przy oparzeniu (patrz rozdział “Pierwsza pomoc” s.123).
Przy odmrożeniach III stopnia odmrożone miejsce pokryje twarda, czarna
skorupa. Nie usuwaj jej; zapewnia ona ochronę uszkodzonym tkankom i odpad­
nie sama po upływie 3-6 tygodni. Odmrożone miejsce powinno wyzdrowieć cał­
kowicie w czasie od 6 miesięcy do 1 roku. Pamiętaj: nie rozmrażaj powoli w zim­
nej wodzie, nie rozmrażaj poprzez trzymanie odmrożonego miejsca przy ogniu,
nie nacieraj odmrożonego miejsca, zwłaszcza śniegiem.

Wpadnięcie do wody. Jeśli wpadniesz do wody, musisz podjąć natychmiastowe

działania, w przeciwnym razie umrzesz w ciągu kilku minut (dosłownie stracisz od­
dech, utracisz kontrolę nad mięśniami i opanuje cię gwałtowne drżenie). Natych­
miast po wpadnięciu do wody staraj się jak najszybciej z niej wydostać. Po wyjściu
na brzeg wytarzaj się w śniegu, aby wchłonął on wodę, poszukaj schronienia i prze­
bierz się w suche rzeczy. SZYBKOŚĆ MA TU DECYDUJĄCE ZNACZENIE.

Oparzenia słoneczne. Można ich doznać bardzo łatwo, ponieważ promienie sło­
neczne odbijają się w górę od lodu i śniegu. Wrażliwymi miejscami są wargi, powie­
ki i nos. Miejsca te (łącznie z wnętrzem nosa) należy chronić kremem do opalania.

153
SIŁY NATURY

Olśnienie śniegowe. Noś okulary słoneczne. Oznakami olśnienia śniegowego

jest zaczerwienienie i pieczenie oczu, silne łzawienie i ból głowy. Leczenie pole­
ga na założeniu przepaski na oczy i odczekaniu, dopóki podrażnienie nie minie.
Jeśli nie masz okularów słonecznych, zrób sobie jedną parę z tektury lub kory
(patrz rozdział “Improwizowana odzież, narzędzia i broń” s. 96).

Niebezpieczne zwierzęta. Na obszarze lasów i pustkowi Północy występują

niedźwiedzie. Należy ich się w miarę możliwości wystrzegać: są one bardzo
silne, niebezpieczne i mogą zabić. Niedźwiedzie polarne zamieszkują dalekie
obszary Arktyki. Są one bardzo silne i niezmordowane. Należy ich unikać, je­
śli nie dysponujemy bronią palną. Inne groźne zwierzęta to morsy i słonie
morskie.

Niebezpieczne rośliny. Nie spożywaj szaleju, owoców czerńca gronkowego,

jaskrów arktycznych, łubinu, ostróżki polnej, traganka jadowitego, ciemiernika
czarnego ani camasu. Wszystkie te rośliny są silnie trujące (patrz rozdział “Żyw­
ność” s. 60).

POZYSKIWANIE WODY
I ŻYWNOŚCI
Osoba walcząca o przetrwanie
potrzebuje stałego zaopatrzenia
w żywność i wodę, aby utrzy­
mać się przy życiu w regionach
polarnych. Zwłaszcza budowa
schronień i urządzeń sygnaliza­
cyjnych powoduje zwiększony
wysiłek fizyczny, co zwiększa
zapotrzebowanie na pokarm
i płyny.

Woda. Na szczęście w obsza­

rach polarnych istnieje obfitość
wody: strumienie, jeziora,
oczka, śnieg i lód. Pamiętaj, aby
oczyszczać wszelkie wody po­
wierzchniowe. Jeśli odstawisz
wodę na jakiś czas, wszelki muł
i brud osiądzie na dnie. Nie jedz
nieroztopionego śniegu ani lo­
du, obniża to temperaturę ciała,
powoduje odwodnienie i lekkie
uszkodzenia błony śluzowej
warg i jamy ustnej na skutek ni­
skiej temperatury. -----------—— ---------------------------------------------
Zbuduj urządzenie do roztapia­
nia śniegu i lodu na wodę pitną (rys. 71). Połóż śnieg na dowolnym materiale po­
rowatym, zbierz razem brzegi i zawieś go na konstrukcji wspierającej przy ogniu.

154
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

GÓRY LODOWE JAKO ŹRÓDŁO WODY

Góry lodowe ze względu na fakt, że składajg się ze słodkiej
wody, stanowig w obszarach podbiegunowych potencjalne
źródło wody do picia dla osoby walczgcej o przeżycie, za­
chowaj jednak ostrożność. Przestrzegaj następujgcych zale­
ceń armii USA:
■ Zachowaj ostrożność: nawet duże góry lodowe mogq przekręcić się
(większość ich masy znajduje się pod wodq) i zrzucić cię do morza, co
może zakończyć się śmierciq.
■ Nie pij wody otrzymanej ze świeżego lodu morskiego. Używaj starego
lodu morskiego o niebieskawym lub czarniawym zabarwieniu - nie za­
wiera on soli.
■ Śnieg i lód mogq być nasycone solq z wody morskiej rozpylanej przez
wiatr. Nie używaj go, jeśli ma słony smak.

Ciepło roztopi śnieg i woda będzie kapać z torby do pojemnika.

Żywność. Na obszarach lodów i śniegów dostępnych jest dla osoby wal­

czącej o przeżycie wiele rodzajów żywności, tak pochodzenia roślinnego
jak i zwierzęcego. Musisz jednak wiedzieć gdzie i kiedy można ją pozy­
skać.

Rośliny. Następujące rośliny arktyczne i północne powinny wchodzić w skład

twojej diety (w szczególności dotyczy to porostów, dzięki którym wiele osób
znajdujących się w sytuacjach krytycznych w strefie zimnego klimatu utrzymało
się przy życiu):
ŚWIERK CZERWONY. Wygląd: osiąga wysokość do 23 m i ma żółtozielone igły
na kosmatych gałęziach.
Części jadalne: młode pędy można jeść w stanie surowym lub gotowane. Można
także jeść ugotowane łyko, a napar z igieł spożywać jako herbatę (patrz rozdział
“Pierwsza pomoc” s. 124).
ŚWIERK CZARNY. Wygląd: mniejszy od świerku czerwonego, o krótszych
igłach.
Części jadalne: młode pędy można jeść w stanie surowym lub gotowane. Można
także jeść ugotowane łyko, a napar z igieł spożywać jako herbatę.
HERBATA LABRADORSKA. Wygląd: wiecznie zielony krzew o przeciętnej wyso­
kości 30-90 cm. Ma wąskie liście o podwiniętych brzegach, białawe lub szare od
spodu i białe kwiaty o pięciu płatkach.
Części jadalne: z liści przyrządza się orzeźwiającą herbatę.
WIERZBA ARKTYCZNA. Wygląd: okrągłe liście, lśniące przy wierzchołku i żółte
bazie.
Części jadalne: młode pędy, liście, łyko i obrane korzenie.
PAPROCIE. Wygląd: zielone.
Części jadalne: spożywaj tylko młode czuby o długości do 15 cm. Najlepszą me­
todą przyrządzania jest duszenie na parze.

155
SIŁY NATURY

MAROSZKA. Wygląd: jak małe dzikie maliny. Jest pozbawiona kolców, ma trzyczę­
ściowe liście, purpurowoczerwone kwiaty i soczyste czerwone lub żółte owoce.
Części jadalne: owoce można jeść na surowo.
MĄCZNICA LEKARSKA. Wygląd: roślina ścieląca się gęsto po ziemi, drzewia­
sta, o pałkowatych liściach, różowych lub białych kwiatach i pękach czerwo­
nych jagód.
Jadalne części: roślina jadalna po ugotowaniu.
POROST ISLANDZKI. Wygląd: skórzasty, o zielonoszarych lub brązowawych poła­
ciach, rośnie na wysokość do 10 cm, składa się z wielu pasemkowatych gałązek.
Części jadalne: namoczyć wszystkie części na kilka godzin, a następnie dokładnie
wygotować.
MECH RENIFEROWY. Wygląd: porost osiągający wysokość 5-10 cm, rosnący w du­
żych kępach, o pustej, zaokrąglonej, szarawej łodydze i gałązkach przypominają­
cych rogi renifera.
Części jadalne: namoczyć wszystkie części na kilka godzin i dokładnie wygotować.
PAPROCIE SKALNE. Wygląd: porosty tworzące zaokrąglone, pęcherzowate, szara­
we lub brązowawe narośla na kamieniach.
Części jadalne: namoczyć wszystkie części na kilka godzin i dokładnie wygoto­
wać.

Zwierzęta. Istnieje wiele zwierząt, które można wykorzystać jako źródło poży­
wienia na obszarach pokrytych śniegiem i lodem. Należy jednak pamiętać, że
niektóre z większych zwierząt mogą być niebezpieczne i należy ich unikać, jeśli
nie dysponujemy bronią palną (patrz powyżej).
KARIBU: wędruje poprzez północną Kanadę i Alaskę. Na północnej Syberii
zwierzęta te zapuszczają się w głąb kontynentu prawie do 50. stopnia szerokości
północnej. Część karibu żyje na zachodniej Grenlandii. W lecie przenoszą się
one bliżej morza lub w wysokie góry, zaś w zimie żerują w tundrze. UWAŻAJ NA
ICH ROGI.
RENIFER: występuje w całej północnej Kanadzie, Alasce oraz w części Syberii
i Grenlandii. Podobnie jak karibu renifery spędzają lato w pobliżu morza lub
w wysokich górach, a w zimie żerują w tundrze. ZACHOWAJ OSTROŻNOŚĆ: RE­
NIFERY MOGĄ BÓŚĆ I PRZEBIJAĆ SWYMI ROGAMI Z WIELKĄ SIŁĄ.
WÓŁ PIŻMOWY: woły piżmowe występują w północnej Grenlandii i na wy­
spach archipelagu kanadyjskiego. ZACHOWAJ OSTROŻNOŚĆ W ODNIESIENIU
DO TYCH ZWIERZĄT, ZWŁASZCZA STARYCH SAMCÓW- MOGĄ ONE BYĆ NIE­
BEZPIECZNE.
OWCA: owce można znaleźć w regionach pokrytych śniegiem. W zimie schodzą
one w doliny i do niżej położonych terenów.
WILKI: występują na obszarach pokrytych śniegiem i zwykle żyją w parach lub
stadach.
LISY: obecne na obszarach pokrytych śniegiem. Widuje się je najczęściej, gdy
występuje obfitość lemingów i myszy.
NIEDŹWIEDZIE: w zimie zapadają w sen. Unikaj tych potężnych stworzeń.
ZAJĄC POLARNY: występuje na obszarach tundry. Na zające można polować lub
łapać je w pułapki zarówno w lecie jak i w zimie.
LEMINGI: także zamieszkują obszary tundry. Można je z łatwością chwytać w pu­
łapki.
WIEWIÓRKI: zamieszkują obszary tundry i nie lubią otwartych przestrzeni. Za­
kładaj wnyki w płytkich parowach. Wiewiórki zapadają w sen zimowy. W lecie
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

PRAKTYCZNE RADY KANADYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH

POLOWANIE NA OBSZARACH KLIMATU
ZIMNEGO
Kanadyjscy specjaliści od działań bojowych w warunkach zi­
mowych sq ekspertami w zdobywaniu żywności własnymi
siłami. Naucz się ich sposobów polowania na zwierzęta.
B Można podejść karibu skradając się na czworakach. Takie zachowanie
może jednak przyciągnąć wilka, biorącego cię za zwierzę czworonoż­
ne. Zabij go.
■ Łosia można znaleźć w gęstych zaroślach lub w stadach na brzegach jezior,
fll Górskie kozice i owce można podchodzić poruszając się spokojnie pod
wiatr, gdy zwierzęta pasą się ze spuszczonymi głowami.
■ Wół piżmowy pozostawia ślady i odchody podobne do bydła.
■ Ścigane króliki często zataczają koła i powracają w to samo miejsce.
■ Foki należy podchodzić w czasie, gdy śpią. Podchodź pod wiatr.
■ Pardwy białe i zwykłe są "oswojone" i można do nich z łatwością po­
dejść.

wiewiórki ziemne występują w wielkiej obfitości na piaszczystych brzegach du­

żych strumieni. WIEWIÓRKI BARDZO ZACIEKLE WALCZĄ W OBRONIE
WŁASNEJ. ICH ZĘBY MOGĄ ZADAĆ DOTKLIWE RANY.
ŚWISTAKI: żyją w górach, wśród skał. Rozglądaj się za dużymi kępami pomarań­
czowego porostu na skałach - wskazują one ich nory.
KACZKI: latem budują swoje gniazda nad oczkami wodnymi na równinach przy­
brzeżnych albo w pobliżu jezior i rzek.
ŁABĘDZIE: zakładają w lecie gniazda na małych, porośniętych trawą wysepkach.
GĘSI: latem przebywają w stadach w pobliżu dużych rzek i jezior.
PARDWA ZWYKŁA: rozpowszechniona na bagnistych terenach leśnych Syberii;
pozostaje na miejscu także w zimie.
PARDWA BIAŁA: występuje na bagnistych terenach leśnych Syberii. Często moż­
na napotkać je w parach lub stadach pasące się na zboczach pokrytych trawą al­
bo wierzbami.
FOKI: są łatwe do upolowania, gdy znajdują się na krze lodowej lub gdy mają
małe (młode foki rodzą się między marcem a kwietniem). Nowourodzone foki
nie potrafią pływać i są łatwe do schwytania,
ŻURAWIE: zakładają gniazda na mokradłach, bagnach i jeziorach w tundrze oraz
wokół nich.
SOWY: przez cały rok występują na obszarach pokrytych lodem.
MORSY: występują w obfitości na lodzie. POMIMO NIEZGRABNEGO WYGLĄDU,
MOGĄ BYĆ BARDZO AGRESYWNE I NIEBEZPIECZNE. POZOSTAW JE W SPO­
KOJU, JEŚLI NIE MASZ BRONI PALNEJ.
Jeśli uda ci się upolować duże zwierzę lub wiele małych zwierząt, staraj się
zrobić zapasy na przyszłość z części mięsa. Zamrażanie jest najlepszym sposo­
bem konserwowania świeżego mięsa lub ryb. Pamiętaj o zawieszeniu zapa­
sów ponad poziomem gruntu, poza zasięgiem padlinożerców. Zawsze gotuj
mięso dokładnie i NIE spożywaj wątroby fok ani niedźwiedzi polarnych - za­
wierają one niebezpieczne stężenie witaminy A. Pamiętaj o wypuszczeniu

157
SIŁY NATURY

krwi i usunięciu wnętrzności oraz

skóry z każdej tuszy, dopóki jest
ona ciepła. Nie stosuj diety ogra­
niczającej się do królików lub za­
jęcy - może ona być niebezpiecz­
na dla twego życia (patrz rozdział
“Żywność" s. 68).

Łowienie ryb pod lodem (rys.

72). W zamarzniętych jeziorach ry­
by gromadzą się zwykle w najgłęb­
szych miejscach. Wyrąb w takim
miejscu przerębel i zarzuć wędkę
z przynętą. Zrób chorągiewkę
z tkaniny lub papieru i przywiąż ją
do lekkiego kijka. Zamocuj ten ki­
jek solidnie, prostopadle do inne­
go kija, dłuższego od średnicy
przerębla. Przywiąż żyłkę z haczy­
kiem do drugiego końca kijka
z chorągiewką i połóż skrzyżowa­
ne kije przy przeręblu. Branie ryby
jest sygnalizowane gwałtownym
podniesieniem się chorągiewki.
Na terenach pokrytych śniegiem
i lodem dostępne są następujące
gatunki ryb:
DORSZ ARKTYCZNY: można go
łowić w morzu.
DORSZ TOM COD. można go łowić w morzu.
GŁOWACZ: występuje w morzu.
WĘGORZYCA: można ją łowić w morzu.
RAKI: można je łatwo łowić podczas ciepłej pory roku.
ŚLIMAKI:, podobnie jak raki, można je łatwo zbierać podczas ciepłej pory
roku.
KRAB KRÓLEWSKI: jest to jeden z najbardziej mięsistych i najsmaczniej­
szych gatunków krabów. Na wiosnę kraby te zbliżają się do brzegu i można
je łowić na wędki zastawione na głębokiej wodzie lub w przeręblach (patrz
wyżej).
ŁOSOŚ: występuje w słodkowodnych rzekach i jeziorach.
PSTRĄG: również występuje w wodach słodkich.
LIPIEŃ: srebrzysto-szara ryba wód słodkich, przypominająca łososia, występują­
ca obficie na obszarach pokrytych śniegiem i lodem.
Zachowaj ostrożność, jeśli żywisz się rybami. Nie spożywaj małży, które nie
znajdują się pod wodą podczas przypływu. Nigdy nie jedz żadnych małży, które
znalazłeś nieżywe, albo które nie zamykają się szczelnie po ich dotknięciu. Ikra
łososia, śledzia i jesiotra słodkowodnego nadaje się do jedzenia, nie należy nato­
miast spożywać ikry głowacza (ryby o wielkiej, lśniącej głowie). Na obszarach
pokrytych śniegiem i lodem małż czarny może być silnie trujący. Jeśli małże te są

158
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

jedynym dostępnym źródłem pożywienia, jedz tylko te znajdujące się w głębo­

kich ujściach rzek, daleko w morzu. Usuń czarne mięso i jedz tylko mięso białe.

Przygotowywanie do przechowywania i przechowywanie żywności.

W każdej sytuacji związanej z walką o przetrwanie musisz spożyć żywność
w miejscu i w czasie jej znalezienia. Nie czekaj. Gdy np. natrafisz na stado kari­
bu może ci się wydawać, że nie trzeba się śpieszyć; lecz jesteś w błędzie. Karibu
są zwierzętami wędrownymi i zauważone przez ciebie stado znajduje się na szla­
ku wędrówki. Kiedy obudzisz się nazajutrz, wszystkie one będą już daleko, a ty
stracisz wartościowe źródło, pożywienia. Z tego względu musisz starać się, aby
upolować tyle zwierząt, ile tylko możesz (zasada ta dotyczy wszystkich zwierząt
nadających się do jedzenia, jakie napotkasz). Wiąże się z tym jednak pewien pro­
blem: jak uchronić mięso przed zepsuciem się?
Jak już wspomniano, jeśli trwa zima, możesz mięso zamrozić. W gruncie rze­
czy twoim największym problemem będzie jak najszybsze zdjęcie skóry i pokro­
jenie mięsa na kawałki. Należy przygotowywać i przechowywać mięso w nastę­
pujący sposób:
ZWIERZĘTA ŁOWNE: obedrzyj zwierzę ze skóry (patrz rozdział “Żywność” s.
79). Pokrój mięso na małe kawałki i nie wyrzucaj wątroby, serca ani ozora. NIE
spożywaj wątroby fok ani niedźwiedzi polarnych; zawierają one śmiertelne stę­
żenie witaminy A. Bywało, że chorowały nawet osoby uratowane z sytuacji kry­
tycznych, które jadły wątroby psów pociągowych, odżywiających się głównie fo­
kami.
Po podzieleniu mięsa na kawałki należy zbudować odpowiednią spiżarnię do
ich przechowywania. Zbuduj podest uniesiony nad poziom ziemi i przykryj ga­
łęziami położone na nim mięso, aby nie zleciały się ptaki. Nie buduj spiżarni
w swym obozie. W lecie może ona przyciągać niedźwiedzie, a ostatnią rzeczą ja­
kiej potrzebujesz, jest niedźwiedź węszący wokół twego obozu w poszukiwaniu
pożywienia.
Jeśli nie zamierzasz zjeść mięsa od razu, będziesz chciał je zakonserwować.
Schłodzenie zapobiega psuciu się mięsa; staraj się trzymać swoje zapasy w jak
najniższej temperaturze. Pokrój mięso na kawałki i rozwieś je w chłodnym miej­
scu, osłoniętym od słońca. Powietrze zacznie suszyć zewnętrzną warstwę mięsa.
Rozpal szereg mocno dymiących ognisk, aby mięso uwędzić. Nie pozwól, aby
ogień nagrzał mięso: po prostu wędź je (nie używaj drewna drzew szpilkowych
- psuje ono smak mięsa). Wędzone mięso, przy przechowywaniu w chłodnym
i suchym miejscu, można magazynować przez długi czas.
Wędzenie połączone z suszeniem konserwuje mięso jeszcze skuteczniej. Po­
krój mięso na cienkie, długie paski i powieś je na stelażu do suszenia. Susz mię­
so na otwartym powietrzu, na słońcu lub przy ogniu. Jednocześnie utrzymuj
mocno dymiące ognisko z twardego drewna. Gdy mięso wygląda na suche,
przenieś je na kilka minut bliżej ognia, aby podnieść jego temperaturę. Gdy pa­
ski mięsa są gorące w dotyku, odsuń je z powrotem od ognia i susz je dalej, do­
póki nie staną się kruche. W takim stanie mogą one przetiwać długi czas. Moż­
na je żuć, albo ugotować w celu ponownego uwodnienia.
Alternatywną metodą jest peklowanie w roztworze solanki przed suszeniem.
W celu sporządzenia roztworu solanki napełnij jakiś pojemnik wodą morską i za­
gotuj ją. W miarę odparowywania wody uzupełniaj ją świeżą wodą morską. Na­
stępnie dopełnij pojemnik i odstaw go do wystygnięcia. Nie używaj nieprzego-
towanej wody morskiej do peklowania - nie zawiera ona wystarczającej ilości

159
SIŁY NATURY

soli, aby zapewnić sterylność. Naturalnie, mięso przybierze słony smak, ale nie
można go przechowywać przez długi czas.
RYBY: Jeśli znajdujesz się w pobliżu źródła wody, staraj się przechowywać ryby
w stanie żywym do czasu, kiedy będziesz ich potrzebował. Przeciągnij sznurek
przez dolną szczękę ryby i zawiąż go na supeł. Włóż rybę do wody i przywiąż
sznurek do jakiegoś solidnego obiektu na brzegu. Ryba będzie mogła oddychać
i pozostanie przy życiu przez kilka dni. Jeśli nie znajdujesz się blisko wody i mu­
sisz transportować swoje ryby lub małże na duże odległości, trzymaj je w wilgot­
nym, chłodnym miejscu, osłoniętym od słońca. Martwe ryby można przechowy­
wać na lądzie do dwóch dni poprzez ich odpowiednie schłodzenie wykorzystu­
jąc proces parowania wody; w tym celu należy umieścić ryby w zacienionym
miejscu i nakryć je warstwami mokrej trawy oraz wodorostów.

BUDOWA SCHRONIEŃ
Jeśli znajdujesz się w regionie polarnym bardzo ważne jest, abyś jak najszybciej
znalazł sobie jakieś schronienie osłaniające cię przed wiatrem. Jeśli wykorzystu­
jesz schronienia naturalne, pamiętaj, że należy unikać zawietrznej strony klifów,
gdzie śnieg nawiewany przez wiatr może zasypać twoje schronienie oraz miejsc
narażonych na lawiny czy osunięcia skał.
Czynnikami decydującymi o tym, jakiego rodzaju schronienie będziesz budo­
wał dla siebie są: rodzaj terenu, dostępne zasoby naturalne oraz warunki śniego­
we i pogodowe. NIE próbuj walczyć z przyrodą - współdziałaj z nią harmonijnie.
Na przykład jeśli w pobliżu są drzewa, możesz zbudować ramę nośną w kształ­
cie litery A lub szałas o pochylonym jednospadowym dachu; jeśli znajdujesz się
w rejonie arktycznym ponad granicą drzew, będziesz chciał zbudować jaskinię
śnieżną albo rów śnieżny.

PRAKTYCZNE RADY SPECNAZU

SCHRONIENIA ARKTYCZNE
Rosyjscy wojownicy północy sq ekspertami w prowadzeniu
działań bojowych i przetrwaniu w najzimniejszych rejonach
świata. Oto ich zalecenia dotyczące budowy schronień.
■ Nie śpij na gołej ziemi. Stosuj materiały izolacyjne takie jak gałęzie
świerkowe lub sosnowe, sucha trawa, uschły mech lub liście.
■ Nie ścinaj drzewa, które jest zbyt duże do budowy twego schronienia;
zużywasz w ten sposób swoją cenną energię i potrzebujesz więcej
sznurka do wiązania.
■ Słupy konstrukcji naziemnej muszą być największe i najsilniejsze; na
nich spoczywa cała reszta konstrukcji.
■ Nie rozrzucaj swojego wyposażenia na ziemi; trzymaj je w jednym
miejscu, aby go nie pogubić.
■ Rozpal ognisko przed rozpoczęciem budowy: może ono służyć jako źró­
dło ciepła i środek podnoszący morałe; umożliwi ci też ono zagotowa­
nie wody do wypicia po pracy.
■ Gałęzie wiąż ze sobą węzłami knagowymi i kończ wiązanie węzłem
kwadratowym.

160
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

Do budowy schronień z bloków śniegu będzie ci potrzebny nóż z piłą, nóż do

śniegu, łopata lub maczeta do wycinania bloków śniegowych. Śnieg, z którego
wycinasz bloki, powinien być na tyle mocny, aby wytrzymywał twój ciężar.
Spróbuj znaleźć miejsce, w którym zaspy są na tyle głębokie, aby można było
wycinać bloki ze ściany pionowej (jest to mniej męczące). Warto poświęcić tro­
chę czasu na wyszukanie śniegu o jednolitej, wytrzymałej strukturze, bez pu­
stych przestrzeni ani miękkich warstw. Bloki powinny mieć wymiary około 45
x 50 cm i 10-20 cm grubości.
Przy budowaniu schronień na obszarach pokrytych śniegiem i lodem zawsze
pamiętaj o następujących zasadach:
□ Nigdy nie kładź żadnego narzędzia na śniegu - zgubisz je.
□ Nigdy się nie śpiesz - pośpiech sprzyja wypadkom i pomyłkom.
□ Współpracuj z naturą a nie walcz z nią.
□ Podczas budowy schronienia pij tyle wody, ile tylko możesz. Odwodnienie
zabija.
□ Staraj się zużyć jak najmniej energii na budowanie. Staraj się być jak najbliżej
źródła opału dla swego ogniska.
□ Rozbierz się, aby skompensować rozgrzanie spowodowane wysiłkiem fizycz­
nym podczas budowy. Jeśli tego nie zrobisz, twoja odzież nasiąknie potem
i będziesz narażony na przechłodzenie organizmu.
D Gdy planujesz budowę schronienia, zawsze zarezerwuj sobie czas na dokład­
ny przegląd otoczenia.
□ Przy zamieszkiwaniu w szałasie latem pamiętaj, że owady nie lubią wiatru, dy­
mu i roślin takich jak cis.
□ Zawsze chroń się przed wilgocią i chłodem na podłodze swego schronienia
za pośrednictwem gałęzi świerkowych lub innych form izolacji.

Mieszkanie w schronieniu. Bez względu na to, jaki rodzaj schronienia

zbudowałeś na obszarach pokrytych śniegiem i lodem, istnieje pewien sze­
reg zasad, których musisz przestrzegać, abyś mógł mieszkać jak najwygod­
niej:
WEJŚCIA: ogranicz liczbę wejść do swego schronienia, aby oszczędzać ciepło.
Ponadto, ponieważ opału zwykle brakuje, trzymaj wejścia szczelnie zamknięte
dla zaoszczędzenia paliwa.
AKTYWNOŚĆ: jeśli musisz wyjść na zewnątrz pamiętaj, aby nazbierać opału,
materiałów izolacyjnych i śniegu albo lodu do roztopienia. Nie marnuj swego
czasu.
BROŃ: jeśli masz broń palną, przechowuj ją na zewnątrz, aby uchronić ją przed
osiadaniem skroplonej pary. Tego rodzaju zawilgocenie może spowodować nie­
wypał.
LATRYNY: jeśli jest to możliwe, staraj się załatwiać w schronieniu. Spróbuj wy­
kopać połączone ze sobą jaskinie śnieżne i jednej z nich używaj jako toalety. Je­
śli nie możesz tego zrobić, wykorzystuj puszki blaszane jako nocniki i bloki śnie­
gowe na fekalia stałe.
IZOLACJA TERMICZNA: zawsze leż na grubej warstwie izolacji, nawet jeśli masz
śpiwór.
ROZWIĄZANIA IMPROWIZOWANE: odzież wierzchnia może stanowić dobry
materiał na materac; koszulę i kalesony można zrolować i wykorzystać jako po­
duszkę.

161
SIŁY NATURY

ŚPIWORY: utrzymuj śpiwór w stanie czystym, suchym i z puszystą warstwą ocie­

plającą. W celu wysuszenia śpiwora, przewróć go na drugą stronę, strzęp szron
i susz przy ogniu uważając, aby go nie spalić.
ŚNIEG: przed wejściem do schronienia zeszczotkuj cały śnieg z odzieży. Śnieg na
ubraniu roztopi się w cieple schronienia, a następnie zamarznie, gdy odzież wy­
niesie się na zewnątrz. Pamiętaj: łatwiej jest chronić odzież przed zawilgoceniem
niż ją później suszyć.
ZIMNO: jeśli zmarzniesz w nocy, rozgrzej się przez poruszanie stopami w górę
i w dół lub przez trzepanie od wewnątrz swego śpiwora dłońmi.
Niżej wymienione schronienia będą dobrze służyć osobie walczącej o przetrwa­
nie w obszarach pokrytych śniegiem i lodem. Pamiętaj, aby zwracać uwagę na
śnieg gromadzący się na dachu twego schronienia — pod jego ciężarem dach mo­
że się zarwać.

Kopułowy domek ze śniegu (rys. 73). Bardzo szybki w budowie i wymagają­

cy minimalnego wysiłku. Jednakże do jego zbudowania potrzebna jest duża
płachta lub poncho. Usyp kopiec z kory lub gałęzi (nie za duży) i przykryj go
płachtą (A). Następnie pokryj płachtę śniegiem (pamiętaj o pozostawieniu otwo­
ru na wejście). Gdy śnieg stwardnieje, wyjmij spod niego płachtę i gałęzie (B).
Zrób “drzwi” z naręcza drobniejszych patyków owiniętych w płachtę, którą na­
stępnie się zawiązuje (C) i pamiętaj o odizolowaniu podłogi schronienia zielony­
mi gałęziami.

162
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

Jaskinia śniegowa (rys. 74). Jaskinię śniegową można budować na otwartych

przestrzeniach, gdzie dostępny jest głęboki i ubity śnieg. Miejsce na nią należy
wybierać po stronie zawietrznej stromego grzbietu lub brzegu rzeki, gdzie gro­
madzi się nawiewany śnieg.
Starannie wybierz wejście tak, aby wiatr nie dmuchał do wnętrza jaskini lub
żeby nie zablokował go nawiewany śnieg. Wykop niewielki tunel w ścianie za­
spy o długości około 1 m, a następnie zacznij poszerzać koniec tego tunelu w le­
wą i prawą stronę, aby dłuższy bok wydrążonej w ten sposób komory leżał pro­
stopadle do tunelu wejściowego.
Tunel wejściowy musi zapewniać dostęp do najniższego poziomu komory
(gdzie zbiera się zimne powietrze): w tym miejscu przygotowuje się posiłki
i przechowuje wyposażenie. Musisz upewnić się, czy komora jest wystarczająco
wysoka, aby w niej siedzieć. Jej dach powinien mieć łukowaty kształt, po części
ze względów wytrzymałościowych, a po części po to, aby krople wody spływa­
ły na ściany zamiast kapać na mieszkańców' jaskini. Miejsce do spania znajduje
się powyżej najwyższego punktu tunelu wejściowego, a więc położone ono jest
w obszarze wypełnionym przez cieplejsze powietrze (A).
Dach musi mieć grubość co najmniej 30 cm, zaś wejście należy zatykać pleca­
kiem, ponczo lub blokami śniegowymi, aby utrzymać ciepło. Pamiętaj, aby użyć
izolacji cieplnej podłogi. Jaskinia powinna mieć co najmniej dwa otwory wenty­
lacyjne w dachu i jeden w wejściu. Szczególnie ważne jest zapewnienie należytej
wentylacji jaskini, jeśli gotujemy w niej posiłki lub korzystamy z ogrzewania. Użyj
gałęzi lub izolacji w innej formie, aby chronić mieszkańców przed zimnem (B).

163
SIŁY NATURY

Rów śniegowy (rys. 75). Tymczasowe "mieszkanie” zapewniające osobie wal­

czącej o przetrwanie czas na zbudowanie trwalszego schronienia. Poszukaj du­
żej zaspy śniegu o głębokości co najmniej 1 m i wytnij z niej bloki, aby uformo­
wać rów o szerokości niewiele większej od śpiwora i długości wystarczającej,
żeby cię pomieścić (A). Z bloków śniegowych zbuduj ściany wokół rowu (B),
nad nim zaś ustaw sufit z dużych płyt (C) - nadaj ich wewnętrznej powierzchni
lekko łukowaty kształt. Nie zapomnij o otworze wentylacyjnym. Rowu śniego­
wego nie należy używać przez długi czas. Jeśli zamierzasz spędzić więcej czasu
na danym terenie, zbuduj igloo (patrz niżej).

Igloo (rys. 76). Stosowane od wieków przez Eskimosów igloo może służyć w re­
jonach polarnych jako schronienie przez długi czas. Zakreśl na śniegu krąg
o średnicy 2,5-3 m wyznaczający wewnętrzną średnicę igloo. Wytnij bloki śnie­
gowe na igloo z pobliskiego rowu. Zacznij budować igloo, gdy masz około 12
bloków. Pierwszy rząd pochyl do wewnątrz; powierzchnie czołowe na styku
bloków powinny być ustawione promieniowo względem środka igloo.
Następnie wytnij spiralę, której końcem jest początkowy blok. Spirala może
wznosić się z prawej strony na lewą lub odwrotnie, jak jest ci wygodniej (A). Za­
cznij układać następną warstwę bloków (B) i nie zapomnij ściąć ukośnie do
środka ich górnych powierzchni (C). Przy dopasowywaniu bloku szczytowego
(D) należy zwrócić uwagę na to, żeby średnica górnej powierzchni bloku była
większa od dolnej, co pozwoli na jego zaklinowanie się w otworze. Pozwól, że­
by blok sam osiadł we właściwym położeniu. Aby dokończyć igloo, zbuduj tu­
nel wejściowy (E).

164
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

Wewnątrz igloo powinien znajdować się tunel wejściowy do zatrzymywania

zimnego powietrza, poziom kuchenny i poziom sypialny (F). Posyp kopulę igloo
sypkim śniegiem i utkaj nim szczeliny; śnieg stwardnieje i zapewni izolację. Nie
zapomnij wykonać otworów wentylacyjnych i wyłożyć poziom sypialny materia­
łem izolacyjnym.
Poziom kuchenny musi znajdować się odpowiednio blisko ławy do spa­
nia, tak aby przyrządzając posiłek nie trzeba było wstawać z ławy. Strzeż
się silnych wiatrów. Unoszony przez nie śnieg może spowodować erozję
ścian igloo. Należy wznieść wokół igloo wiatrochron w postaci ściany ze
śniegu.
Wewnątrz igloo ułóż obok siebie wszystkie śpiwory na ławie do spania; ich
górne części powinny być skierowane ku wyjściu. Igloo można wyposażyć w na­
stępujące sprzęty:
PIEC: umieszczony w pobliżu wejścia. Wbij kołki w ścianę nad piecem i zawieś
na nich garnki.
STELAŻ DO SUSZENIA: wbij w ścianę patyki nad źródłem ciepła. Można na nich
suszyć odzież (zawsze zeskrob śnieg przed suszeniem - nigdy nie dopuszczaj do
topnienia śniegu na ubraniach) albo rozmrażać racje żywności nie wymagające
gotowania.
DRZWI: w charakterze drzwi użyj bloku śniegowego. Trzymaj drzwi otwarte za
dnia i zamykaj je na noc.

165
SIŁY NATURY

MINIATUROWE IGLOO: zbu­

duj mniejsze igloo przy ścianie
dużego, jeśli w tym ostatnim
zrobi się za ciasno. Wytnij
przejście do dużego igloo,
uzyskując w ten sposób bocz­
ny pokój. W igloo nie wolno
przyrządzać żywności poprzez
smażenie, pieczenie ani pie­
czenie na ruszcie. Żywność
w puszkach należy podgrze­
wać w wodzie.

Szałas w studni śniegowej

pod drzewem (rys. 77). Wy­
bierz duże drzewo o grubych
dolnych gałęziach otoczone
głębokim śniegiem. Powiększ
naturalne zagłębienie uformo­
wane w śniegu wokół drzewa.
Zbuduj dach z odciętych kona­
rów i gałęzi i wyłóż ściany oraz
podłogę tym samym materia­
łem. Jest to tymczasowe schro­
nienie, jakim można posługi­
wać się poniżej granicy drzew.
Przy budowaniu tego szałasu
staraj się, żeby nie strącić śnie­
gu z gałęzi drzewa.

Szałas ze stelażem w kształ­

cie litery A (rys. 78). Bardzo
prosty szałas, możliwy do wy­
budowania w stosunkowo
krótkim czasie. Sprawdź, czy
słupki nośne stelaża są wystar­
czająco mocne, aby wytrzymać
ciężar poszycia dachu. Przy
budowie stelaża połącz ramy
w kształcie litery A poziomymi
drągami i pokryj je, wraz
z podłogą, gałęziami. Następ­
nie pokryj dach śniegiem
i zrób zasłonę wejścia.
Do zbudowania takiego sza­
łasu potrzebne są następujące
materiały: jeden mocny drąg
o długości 3,5-5,5 m oczysz­

166
 OBSZARY PODBIEGUNOWE

czony z gałęzi i wszelkich wystających elementów; dwa drągi na dwójnóg

o długości około 2 m; materiały do nałożenia na stelaż lub odcięte gałęzie (jak
na rysunku); materiał na wiązania i 14 drążków, jeśli zamierzasz pokryć stelaż
płachtą.
Zwiąż ze sobą dwa drągi dwójnoga na wysokości oczu i umieść na
ich skrzyżowaniu drąg podłużny, którego grubszy koniec opiera się
0 ziemię; przywiąż drąg podłużny węzłem kwadratowym (patrz roz­
dział “Liny i węzły” s. 85). Dwójnóg powinien tworzyć kąt prosty z drą­
giem podłużnym, zaś jego nogi powinny być rozstawione pod kątem
około 60°.
Jeśli pokrywasz stelaż płachtą, użyj węzłów knagowych i półsztyków,
aby przymocować tkaninę do przedniej części drąga podłużnego. Przy­
twierdź tkaninę kołkami do ziemi zaczynając od kołków wbitych z tyłu
1 kołkując na przemian z obydwu stron aż do przodu szałasu. Kołki powin­
ny być odchylone od kierunku naciągu płachty. Przy wiązaniu płachty do
kołków, linka powinna najpierw przechodzić z przodu kołka, a następnie
pod nią samą.
Przy wybieraniu drągów na stelaż sprawdź, czy wszystkie ostre krawę­
dzie i sęki zostały usunięte. Uchroni cię to przed skaleczeniami przy
wczołgiwaniu się i wyczołgiwaniu z szałasu. Jeśli stosujesz materiały natu­
ralne na poszycie, powinieneś użyć metody gontowej. Zacznij od dołu
i posuwaj się do szczytu szałasu, przy czym dolna część każdego elemen­
tu powinna zachodzić na górną część następnego elementu; uchroni to
przed wciekaniem wody do
wnętrza. Sprawdź, czy masz do­
syć materiału na grube poszycie. SZAŁAS
JEDNOSPADOWY
Szałas o dachu jednospado­
wym (rys. 79). Szałas ten jest ła­
twy do wykonania i można go sto­
sować zarówno w zimie jak i w le-
cie. Chroni on przed owadami,
deszczem, śniegiem i zimnem.
Ognisko należy rozpalić bezpo­
średnio przed szałasem; po dru­
giej stronie ogniska powinna zna­
leźć się ściana odbijająca ciepło
i kierująca je do szałasu. Po zbu­
dowaniu szkieletu należy pokryć
go gałęziami, zaczynając od dołu
i posuwając się do góry z zakład­
kami, jak przy robotach gonciar-
skich. Nie zapomnij odizolować
termicznie podłogi (patrz powy­
żej).
Po zbudowaniu szałasu dodaj
drzwi, zbuduj ścianę odbijającą
ciepło i przedsionek lub miejsce
do pracy. Możesz nawet zbudo-

167
S I Ł Y N A T U R Y

wać drugi taki namiot tuż przed pierwszym, jeśli tylko masz czas. Myśl
twórczo.

Szałas o szkielecie z wierzbiny (rys. 80). Bardzo podobny do namiotu ze ste­

lażem w kształcie litery A i szałasu z dachem jednospadowym. Zbuduj szkielet
(A) i pokiyj go od dołu do góry gałęziami. Zimą pokryj cały szałas śniegiem (B).

Obozowiska w klimacie chłodnym. Odpowiednio urządzone obozowisko

ułatwi ci pozostanie przy życiu, a nawet wzbogaci sytuację ogólną o pewien ele­
ment komfortu.
Powinieneś zawsze zbudować ścianę odbijającą ciepło od ognia ku tobie. Wy­
łóż wewnętrzną powierzchnię schronienia kocami z powłoką odbłyskową (jeśli
nimi dysponujesz), aby zmniejszyć straty ciepła. Wyłóż podłogę gałązkami
świerkowymi lub sosnowymi, żeby uzyskać wygodne i suche miejsce do spania.
Możesz rozgrzewać przy ognisku kamienie, które później umieścisz w swoim
schronieniu, aby mieć jeszcze więcej ciepła (kładź płaskie kamienie bezpośred­
nio na miejscu do spania i pokiyj je grubszą warstwą gałęzi, żeby uniknąć opa­
rzeń). Staraj się, aby obozowisko było czyste, uporządkowane i zajmowało nie­
wiele miejsca; wszystko, co potrzebne, powinno znajdować się blisko twego
schronienia.
Zawsze sprawdzaj, czy masz wystarczający zapas opału do ogniska. Podej­
mij zawczasu decyzję, jakiego rodzaju ognisko jest ci potrzebne. Na przykład
jeśli przygotowałeś ognisko typu “studnia”, zapewni ci ono dużo ciepła

168
 O B S Z A R Y P O D B I E G U N O W E

i światła, ale pali się szybko, a więc wymaga dużych ilości opału. Na obsza­
rach pokrytych śniegiem możesz zużyć niepotrzebnie wiele kalorii na uzu­
pełnianie opału, który nie powinien był zostać spalony przedtem. Wybierz
ognisko, które pali się przez długi czas i wymaga jak najmniejszej ilości opa­
łu (zawsze możesz dorzucić do ognia, jeśli zrobi ci się zimno). W rozdziale
“Ogień" (s. 45) opisano różne rodzaje ognisk, jakie możesz przygotować.
Jeszcze ważniejsze jest, aby nie dopuścić do wygaśnięcia ognia: użyj ogniska
całonocnego.

Owady mogą stanowić problem przy zamieszkiwaniu w prowizorycznym schro­

nieniu na obszarze pokrytym śniegiem i lodem, zwłaszcza w lecie. Musisz to
wziąć pod uwagę przy wybieraniu miejsca na schronienie; w przeciwnym razie
owady mogą niewyobrażalnie uprzykrzyć ci życie. Od samego początku podej­
mij odpowiednie działania zapobiegawcze.
Możesz wziąć pod uwagę budowę podniesionego podestu i pokrycie każde­
go z jego słupów olejem lub nasmarowanie ich krwawnikiem (jest to jedna z wie­
lu roślin stanowiących naturalne środki odstraszające owady). Ma on drobne list­
ki i pęki białych kwiatów. Ponadto możesz natrzeć krwawnikiem skórę, aby od­
straszyć drobne muszki.
Należy przyjąć generalną zasadę, żeby trzymać się z dala od dużych la­
sów i wód stojących. W takich właśnie miejscach owady mnożą się i wystę­
pują w największych ilościach. Buduj swe schronienie w miejscach dobrze
nasłonecznionych i wystawionych na lekki wiatr - nie będzie tam tak dużo
owadów. Jeśli naprawdę dają ci się one we znaki (a owady mogą zamienić
życie osoby walczącej o przetrwanie w piekło), rozpal ognisko lub wiele
ognisk i staraj się, aby wokół ciebie unosił się dym. Może to być trochę
uciążliwe, ale owady tego nie lubią. Pal małe ogniska i dokładaj drewno
świeże lub wilgotne, zbutwiałe, aby zagwarantować obfity dym odstrasza­
jący owady.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

CIEPŁO ORAZ IZOLACJA TERMICZNA DLA
SCHRONIEŃ POLARNYCH
Żołnierze armii USA sq szkoleni do prowadzenia walki
w obszarach arktycznych, zaś część ich szkolenia dotyczy
budowy odpowiednich schronień.
■ Ciepło promieniuje z gołej ziemi i z mas lodu nad wodą. Dlatego kop
do gołej ziemi, jeśli budujesz schronienie na lądzie.
■ Jeśli u osób znajdujących się w schronieniu nie widać pary powstającej
przy oddychaniu, oznacza to, że temperatura w tym schronieniu jest za
wysoka. Skutkiem tego będzie topnienie i kapanie wody.
■ Żeby zapobiec zawilgoceniu śpiwora parą wodną z oddechu, owiń swą
głowę jakąś częścią ubrania, aby wydychane powietrze nie rozchodziło
się poza nią.
■ Jeśli wnętrze schronienia pokryje się lodem, zeskrob go lub zbuduj nowe
schronienie - lód obniża właściwości termoizolacyne.

169
 GÓRY
Góry sq nieprzyjazne człowiekowi i niebezpieczne.
Mroźne wiatry siekące śniegiem, pola lodowe, mgła,
deszcz i groźba upadku z wysokości setek metrów -
wszystkie te czynniki są potencjalnymi zabójcami.
Osoby walczące o przetrwanie muszą nauczyć się,
jak przezwyciężyć wszystkie te niebezpieczeństwa,
aby dotrzeć do cywilizowanego świata.

W normalnych okolicznościach na góry i pola lodowe powinni wspinać się do­

świadczeni i odpowiednio wyposażeni alpiniści. Jeśli jednak znajdziesz się
w opalach w terenie górskim, musisz wiedzieć, w jaki sposób wydostać się
z opresji i powrócić do cywilizacji.

CHARAKTERYSTYKA TERENU
W górach będziesz musiał prawdopodobnie zmagać się ze śniegiem, lodem
i wiatrem, a także możesz zetknąć się bezpośrednio z lawinami ziemnymi, skal­
nymi i śniegowymi oraz z głębokimi szczelinami. Warunki pogodowe zmieniają
się gwałtownie.

Lawiny. Zdarzają się najczęściej w zimie, ale także i w wyższych temperaturach

oraz podczas wiosennych deszczów. Zawsze mają one ogromną siłę. Lawina
z sypkiego śniegu zaczyna się na małej powierzchni lub w określonym miejscu
i rośnie w miarę nabierania prędkości.
Istnieje szereg czynników powodujących lawiny i wywierających na nie
wpływ; powinieneś je znać. Jeśli wiesz, jakie miejsca są narażone na zejścia la­
win, możesz się ich wystrzegać.
NACHYLENIE STOKU: zejścia lawin zdarzają się najczęściej na zboczach o na­
chyleniu 30°-45°. Jednak duże lawiny mogą także powstać na zboczach o nachy­
leniu 25°-60°.
PROFIL ZBOCZA: lawiny masowe, bardziej niebezpieczne z lawin, mogą łatwiej
zdarzyć się na zboczach wypukłych (rys. 81) ze względu na kąt i oddziaływanie
siły przyciągania.
ZBOCZA: ześlizgiwanie się śniegu w środku zimy występuje zwykle na zboczach
północnych, do których nie dociera tyle światła słonecznego, ile potrzeba, aby
uniemożliwić głęboki spadek temperatury ładunku śniegu (śnieg staje się stabil­
niejszy, gdy temperatura nieznacznie przekracza punkt zamarzania). Lawiny na
zboczach południowych występują najczęściej w słoneczne, wiosenne dni, gdy
jest wystarczająco ciepło, aby kiyształy śniegu zaczęły topnieć i zmieniać się
w mokrą, wodnistą, zsuwającą się masę.

170
 G Ó R Y

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW ZWIADOWCZYCH USA

SYGNAŁY OSTRZEGAJĄCE O NIEBEZPIECZEŃ­
STWIE ZEJŚCIA LAWINY
Ponieważ Rangersi z armii USA działają na terenach gór­
skich, wszyscy oni muszą dysponować świetną znajomością
lawin oraz miejsc i czasu ich występowania.
■ Lawiny schodzą zwykle stale w tym samym terenie. Po wygładzeniu tra­
sy łatwiej jest ześlizgnąć się następnemu ładunkowi śniegu. Strome,
otwarte żleby, powalone drzewa i rumowiska skał oznaczają zbocza la­
winowe.
■ Na zboczach zawietrznych staczające się kule śniegowe lub zsuwający
się śnieg oznaczają obszar lawinowy.
■ Jeśli śnieg wydaje głuchy odgłos, istnieje niebezpieczeństwo lawiny.
■ Jeśli śnieg pęka i pęknięcie utrzymuje się lub wydłuża, nadciąga niebez­
pieczeństwo zejścia lawiny masowej.

Zawietrzne zbocza góry są niebezpieczne, ponieważ wiatr nawiewa śnieg

w silnie ubite zaspy bezpośrednio poniżej grzbietu. Jeśli śnieg na po­
wierzchni nie jest spojony ze śniegiem na spodzie, może wystąpić lawina
masowa.
Na zboczach nawietrznych
zwykle znajduje się mniej śniegu,
który przy tym jest bardziej ubity, PROFIL
a zatem wystarczająco wytrzyma­
ły, by oprzeć się wszelkim prze­
ZBOCZA
mieszczeniom. Jednak również
i takie zbocza mogą być podatne
na lawiny, jeśli oddziaływuje na
nie podwyższona temperatura strefa naprężeń
i wilgoć.
CHARAKTER POWIERZCHNI: la­
winy schodzą najczęściej po zbo­
czach gładkich i trawiastych, tzn.
takich, które stawiają mały opór.
Natomiast drzewa i duże głazy
mogą wiązać śnieg i zapobiegać
lawinom (rys. 82).
STARY ŚNIEG: stary śnieg pokry­
wający naturalne przeszkody ha­
mujące zsuwanie się śniegu (np.
głazy) może spowodować zsuwa­
nie się świeżego śniegu. Nato­
miast chropowata, pofałdowana
powierzchnia starego śniegu trzy­
ma świeży śnieg znacznie lepiej
niż gładka powierzchnia.

171
S I Ł Y N A T U R Y

SYPKI ŚNIEG: sypki śnieg pod śnie­

giem ubitym zwiększa prawdopo­
dobieństwo lawiny (brak chropo­
watości podłoża, która mogłaby ha­
mować ruch śniegu), Zawsze należy
sprawdzać spodnią warstwę śniegu
kijem, aby upewnić się, czy nie jest
ona sypka.
WIATRY: prędkość wiatru powyżej
25 km/godz. zwiększa niebezpie­
czeństwo lawin; na zboczach za­
wietrznych będzie gromadzić się
śnieg zdmuchiwany ze strony na­
wietrznej.
BURZE: wysoki procent lawin zda­
rza się podczas burz.
OPADY ŚNIEGU: intensywne opa­
dy śniegu na przestrzeni kilku dni
nie są tak niebezpieczne, jak inten­
sywne opady śniegu w ciągu kilku
godzin. Powolne gromadzenie się
śniegu umożliwia jego osiadanie
i stabilizację, natomiast gdy śnieg
pada gęsto przez krótki czas, nie ma on czasu, aby osiąść.
PUSZYSTY ŚNIEG: nie osiada i nie wiąże się z podłożem, a zatem jest niestabilny.
SUCHY ŚNIEG: ma takie same właściwości jak śnieg puszysty.
NISKIE TEMPERATURY: przy bardzo niskich temperaturach śnieg jest niestabil­
ny. W temperaturze zamarzania lub nieco powyżej niej śnieg wykazuje tenden­
cję do szybkiej stabilizacji i osiadania.
SKRAJNE RÓŻNICE TEMPERATUR: skrajne temperatury, zwłaszcza pomiędzy
dniem a nocą, powodują przesunięcia w obrębie masy śniegu. Musisz czujnie
obserwować wszelkie gwałtowne zmiany temperatury.
WIOSENNA POGODA: słońce, ulewy i wzrost temperatury, towarzyszące wio­
śnie, będą powodować lawiny, zwłaszcza na zboczach południowych.

Lodowce. Te wolno sunące masy lodu stanowią zagrożenie dla osób walczą­
cych o przetrwanie. Strumienie lodowcowe mogą płynąć bezpośrednio pod po­
wierzchnią śniegu lub lodu tworząc miejsca, gdzie powłoka jest słaba; bywa tak­
że, iż płyną one po powierzchni formując jęzory lodowe. Lodowiec jest w zasa­
dzie rzeką lodu płynącą z prędkością, która zależy głównie od jego masy i kąta
nachylenia podłoża. Składa się on z dwóch części: lodowca dolnego, którego
powierzchnia lodowa jest w lecie wolna od śniegu oraz lodowca górnego, po­
krytego warstwami nagromadzonego śniegu, przekształcającego się w lód lo­
dowcowy.
Jeśli musisz wędrować po lodowcu, nie zapominaj o jego cechach charak­
terystycznych.
LÓD LODOWCOWY: lód jest gładki przy powierzchni lodowca, jednak nie na
tyle, aby uchronić go od pękania, gdy przemieszcza się on po nierównościach
podłoża. Te pęknięcia powierzchni lodowca noszą nazwę szczelin lodowych
(patrz niżej).

172
 G Ó R Y

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

PORWANY PRZEZ LAWINĘ
Brytyjscy żołnierze piechoty morskiej sq ekspertami w prze­
trwaniu w terenie górskim. Przestrzegaj ich zaleceń dla osób
zasypanych przez lawinę.
■ Zdejmij plecak i narty.
■ Staraj przebijać się ku bocznej powierzchni lawiny.
■ Jeśli możliwe jest wykonywanie ruchów jak przy pływaniu, to najskutecz­
niejszy jest styl grzbietowy na dwa tempa, z plecami zwróconymi w kie­
runku naporu lawiny i podniesioną głowq.
■ Trzymaj usta zamknięte. W lawinie z puszystego śniegu osłoń usta i nos
odzieżg, aby uformować przestrzeń powietrzną.
■ Oszczędzaj swe siły na czas, gdy lawina straci swój impet i zatrzyma
się.
■ Musisz starać się przedostać do jakieś przestrzeni z powietrzem w po­
bliżu powierzchni, w przeciwnym razie twoje szanse przeżycia sq mini­
malne.
■ Spróbuj przekopywać się powoli na powierzchnię.
■ Nie wpadaj w panikę.

LODOWE WODOSPADY: występują, gdy na drodze lodowca znajdzie się gwał­

towny uskok zbocza. Te lodospady składają się z masy bloków lodowych i ry­
nien, z wieloma szczelinami w nieregularnych odstępach.
MORENY BOCZNE: występują wzdłuż cofających się boków lodowca. Gdy lo­
dowiec przesuwa się do przodu, materiał skalny z obydwu stron doliny zostaje
zwalony na jego powierzchnię. Gdy lodowiec cofa się na skutek topnienia, ten
materiał skalny odkłada się wzdłuż jego cofających się granic.
MORENY ŚRODKOWE: występują, gdy dwa lodowce łączą się i suną dalej jako
jedna rzeka lodu. Również materiał skalny łączy się i przemieszcza wraz z głów­
ną masą lodu.
MORENA CZOŁOWA: występuje w miejscu, w którym czoło lodowca zatrzyma­
ło się, tj. prędkość topnienia czoła lodowca zrównała się z prędkością przemiesz­
czania się masy lodu.
RZEKI LODOWCOWE: występują w różnych odmianach. Mogą one stanowić
problem, jeśli trzeba je forsować. Topniejące śniegi wytwarzają masy wody, spły­
wające w dół w formie szeregu wodospadów i rwących potoków. Ciepło słońca
może uwalniać ogromne ilości wody z lodowców, wytwarzając liczne rzeki pod-
lodowcowe i zbiorniki wodne pod powierzchnią pola lodowego. Poziom rzek
lodowcowych będzie podnosić się i opadać; zwykle spływ wody zmniejsza się
o zmroku lub o świcie.
LODOWCE ZALEWAJĄCE: są to lodowce o bardzo obfitym spływie wody. Dzie­
je się tak na skutek gwałtownego uwolnienia wody z jezior znajdujących się na
lodowcu głównym lub też nagłego uwolnienia wody z dużych jezior, które zo­
stały przegrodzone na lodowcach dopływowych na skutek zablokowania doliny
dopływowej przez główny lodowiec. Woda zostaje uwolniona przez szczelinę
lodowcową lub na skutek pęknięcia tamy lodowcowej.

173
S I Ł Y N A T U R Y

PRAKTYCZNE RADY SZWAJCARSKICH ODDZIAŁÓW GÓRSKICH

RATOWANIE LUDZI, KTÓRZY WPADLI
W SZCZELINĘ LODOWCOWĄ
Szwajcarskie oddziały górskie sq szkolone w umiejętno­
ściach ratowania ludzi ze szczelin lodowcowych. Naucz się,
jak ratować alpinistów i ofiary wypadków uwięzione
w szczelinach.
■ Zrzuć linę z pętlą. Osoba zawieszona na linie może wstawić w niq sto­
pę, aby uniknąć uduszenia liną.
■ Do wyciągnięcia nieprzytomnego człowieka ze szczeliny lodowcowej
potrzeba trzech mężczyzn - stosuj węzły ratownicze.
■ Temperatura w szczelinach lodowcowych jest bardzo niska, a więc tem­
po przeprowadzania akcji ratowniczej jest bardzo ważne.

WYPŁUKANE RYNNY: występują w miejscach topnienia lodowca. Woda wy­

płukuje głębokie rynny w lodzie o gładkich i podciętych bokach. Wiele
z tych strumieni kończy swój bieg na brzegu lodowca, gdzie w lecie wzbo­
gacają one strumienie spływające nieprzerwanie pomiędzy lodem a moreną
boczną.
PRZELEWY LODOWCOWE: są to strumienie znikające w szczelinach i okrą­
głych otworach, wypływające następnie jako strumienie podlodowcowe.
W niektórych miejscach przelewy lodowcowe mogą być równie głębokie jak
sam lodowiec.

Szczeliny lodowcowe. Występują w miejscach, gdzie lodowiec rozpoczyna

się na ścianie doliny, zmienia kierunek lub rozprzestrzenia się w krętej dolinie.
Ich szerokość zmienia się od kilku centymetrów do setek metrów. Są one na do­
wolnym obszarze w przybliżeniu wzajemnie równoległe i zwykle biegną w po­
przek zbocza. Bywają czasem przykryte cienką warstwą śniegu, a zatem są nie­
widoczne.

Bezśnieżne zbocza występują w niższych partiach gór poniżej granicy śniegu.

Na tych zboczach napotkasz szeroką gamę odmian terenu, w tym osypiska, zbo­
cza trawiaste, obszary porośnięte lasem i ubitą ziemię.

PRZEMIESZCZANIE SIĘ
Jeśli nie ma nadziei na bezzwłoczny ratunek, musisz zejść do dolin, do cywilizo­
wanego świata - uciec od wilgoci oraz chłodu. Nie wędruj w warunkach złej wi­
doczności ani w nocy; możesz ulec wypadkowi. Nie żałuj czasu na rozpoznanie
całego terenu, jaki cię otacza. Szukaj doliny, gdyż będzie ona prawdopodobnie
stanowić początek strumyka lub rzeczki. Wybierz bezpieczną trasę, aby się tam
dostać i znaleźć drogę w dół. Nie wchodź do żlebów lawinowych.
Jeśli znajdujesz się na wysokim grzbiecie, unikaj przewieszek; mogą one
oberwać się pod twoim ciężarem. Zawsze staraj się schodzić wzdłuż grzbietu
bocznego. W górach pokrytych śniegiem i lodem bardzo ważne są następują­
ce zasady:

174
 G Ó R Y

□ Lawiny schodzą w dół zbocza; staraj się przewidzieć ich najbardziej prawdo­
podobne trasy.
□ Kiedy zejdziesz do głównej doliny, unikaj miejsc mogących być zakończe­
niem pól lawinowych.
□ Zawsze spoglądaj do góry, aby wykryć osuwiska śniegu.
□ Lawiny nie można prześcignąć.

Wędrówka po śniegu. Staraj się nie wędrować po śniegu głębokim do pachwin

lub do pasa: przekonasz się, że jest to wyczerpujące fizycznie. Zbocza południo­
we i zachodnie stanowią pod koniec dnia twarde powierzchnie, po wcześniej­
szym nagrzaniu przez słońce i ponownym zamarznięciu. Zbocza wschodnie
i północne są generalnie miękkie i niestabilne. Zbocza ciemne od kamieni lub
usiane wyrwanymi drzewami bardziej utrudniają zsuwanie się śniegu. Wędruj
wczesnym rankiem po chłodnej nocy - warunki śniegowe będą wtedy stabilniej­
sze. Staraj się wędrować po obszarach zacienionych - na skutek słońca śnieg
może tracić stabilność.
Jeśli jest was więcej, wędrujcie gęsiego w jednym rzędzie. Obchodź dokoła
szczeliny lodowcowe; jest to przeważnie znacznie łatwiejsze niż ich forsowanie.
Mostek przerzucony przez szczelinę musi zostać dokładnie zbadany. Jeśli śnieg
utrudnia dokładne obejrzenie mostka, osoba prowadząca grupę musi wysondo­
wać dokładnie znajdujący się przed nią teren. Bądźcie przygotowani na to, że
trzeba będzie się natychmiast zatrzymać lub upaść.
Jeśli mostek jest wąski lub słaby, można go przebyć czołgając się na brzuchu,
aby obniżyć środek ciężkości i rozłożyć ciężar ciała na większą powierzchnię.
W przypadku wątpliwości co do mostka, kiedy stanowi on przy tym jedyną do­
stępną drogę, wyślij na niego najpierw najlżejszą osobę (po odpowiednim za­
pewnieniu jej asekuracji liną). Następne osoby powinny przechodzić jedna po
drugiej, stąpając lekkimi krokami i zwracając uwagę, aby iść dokładnie po śla­
dach poprzedników.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

WSPINANIE SIĘ I SCHODZENIE PO ŚNIEGU
Żołnierze SAS są szkoleni do walki w każdych warunkach
terenowych. Stosuj się do ich zasad dotyczących wchodzenia
pod górę i schodzenia w dół po ośnieżonych zboczach.
■ Trawersuj strome zbocza zygzakiem; jest to mniej męczące od wspina­
nia się po linii prostej.
■ Ze względów bezpieczeństwa członkowie grupy powinni być zawsze
połączeni razem liną.
■ W zespole zmieniaj często prowadzącego. Ze względu na fakt, że musi
on wybierać szlak wędrówki, będzie męczyć się szybciej od pozosta­
łych.
■ Przy trawersowaniu pól śnieżnych zaczynaj każdy krok na piętach za­
miast na palcach.
■ Przy szybkim schodzeniu w dół sprawdź, czy wszystkie elementy wypo­
sażenia, w szczególności Czekany, są solidnie przymocowane do wa­
szych plecaków.

175
S I Ł Y N A T U R Y

Wytrzymałość mostków zmienia się wraz z temperaturą - podczas mrozów zi­

mowych lub wczesnym rankiem wytrzymałość konstrukcyjna najdelikatniejszych
mostków może być bardzo wysoka. Natomiast ciepłym popołudniem roztopią się
kryształy lodu i nawet solidnie wyglądający mostek może się nagle zarwać.
Jeśli zdecydujesz się przeskoczyć szczelinę lodowcową, musisz przestrzegać
następujących zasad:
□ Zastanów się, czy będziesz skakał z miejsca czy z rozbiegu.
□ Ubij śnieg na trasie rozbiegu, jeśli planujesz ten drugi wariant.
□ Przed skokiem zlokalizuj dokładnie krawędź szczeliny.
□ Przed skokiem zdejmij wszelkie nieporęczne elementy odzieży i wyposażenia.
Przy wędrówce w górę śnieżnego zbocza trawersowanie zygzakiem jest znacz­
nie łatwiejsze niż podążanie w górę po linii prostej. W kopnym śniegu na stro­
mych zboczach należy wydeptywać głębokie stopnie, aby zapewnić nogom so­
lidne oparcie. Natomiast na twardym śniegu, o twardej lecz śliskiej powierzchni,
należy wykonywać poziome stopnie. W obydwu przypadkach stopnie wykonu­
je się nie tylko poprzez samo wbijanie stopy w śnieg, ale także poruszanie całą
nogą w kierunku powierzchni. Na twardym śniegu może okazać się konieczne
założenie raków (stalowych płytek ze szpikulcami mocowanych do butów), któ­
re powinieneś mieć ze sobą, jeśli wędrujesz z plecakiem. Stopnie należy roz­
mieszczać w równomiernych odstępach i wystarczająco blisko siebie, aby uła­
twić wędrówkę i zachować równowagę.
Przy schodzeniu po śnieżnym zboczu można poruszać się dużymi lub małymi
krokami. Przy dużych krokach należy opierać ciężar ciała na piętach; ten sposób
poruszania się można też stosować na osuwiskach. Kąt, pod którym pięta powin­
na zagłębiać się w śnieg, zmienia się zależnie od twardości powierzchni. Na zbo­
czach pokrytych kopnym śniegiem nie pochylaj się zbytnio do przodu; ryzyku­
jesz, że noga wpadnie ci w koleinę i ulegniesz wypadkowi. Na twardym śniegu
twoja pięta nie przebije powierzchni, jeśli nie jest w nią wciskana z dostateczną
siłą. Jeśli nie zapewnisz zagłębiania się pięt w śnieg, możesz poślizgnąć się i za­
cząć się zsuwać.
Schodzenie małymi krokami jest stosowane na terenie bardzo stromym, gdy
śnieg jest bardzo głęboki lub jeśli chcesz schodzić wolniej. Musisz poruszać się
twarzą do zbocza i schodzić krok po kroku, wbijając wierzchołek każdego buta
w śnieg, przy jednoczesnym kotwiczeniu się Czekanem.

Zjazd po śniegu. Jeśli jesteś wyposażony w czekan, możesz szybko zjechać ze

zbocza stosując metodę znaną jako “glisandowanie”. Aby zjechać w pozycji sie­
dzącej, należy po prostu usiąść na śniegu i zjechać ze zbocza, wykorzystując cze­
kan jako hamulec. Możesz zwiększyć prędkość poprzez położenie się na plecy
(żeby rozłożyć ciężar ciała) i uniesienie stóp w powietrze. Zjazd w położeniu sto­
jącym jest podobny do jazdy na nartach: stajesz w lekkim rozkroku, z kolanami
zgiętymi jak przy siedzeniu na krześle. Nogi rozstawia się na zewnątrz dla więk­
szej stabilności, a jedną stopę wysuwa do przodu, aby wyczuwać nierówności
i koleiny. Prędkość można zwiększyć poprzez zbliżenie do siebie stóp, zmniej­
szenie nacisku na czekan i pochylenie się do przodu, aż do płaskiego przesuwa­
nia się podeszew butów po powierzchni na podobieństwo krótkich nart.
Przy zjeździe po śniegu należy pamiętać o następujących zaleceniach:
□ Zjeżdżaj tylko wtedy, jeśli istnieje miejsce do bezpiecznego wyhamowania.
□ Nigdy nie próbuj, gdy masz założone raki; jeśli natrafią one na przeszkodę,
możesz zostać rzucony w dół zbocza.

176
 G Ó R Y

□ Musisz mieć rękawice lub rękawiczki dla ochrony dłoni i do sterowania poło­
żeniem czekana.
□ Załóż grube spodnie wodoodporne dla ochrony pośladków.
□ Do zjazdu po śniegu załóż getry, jeśli je masz.

Wędrówka po lodowcu. Jeśli stanowicie część grupy wędrującej po lodowcu,

pamiętajcie o związaniu się razem liną. Wędrujcie gęsiego stąpając po śladach
osoby prowadzącej. Zachowaj jak najdalej posuniętą ostrożność przy przekra­
czaniu mostka nad szczeliną lodowcową. Używaj patyka lub czekana do sondo­
wania śniegu i lodu.
Przestrzegaj następujących zaleceń podczas wędrówki po lodowcu:
□ Moreny boczne i środkowe mogą stanowić bardzo dogodne szlaki wędrów­
ki, zwłaszcza jeśli składają się z dużych bloków.
□ Materiał moreny składający się z małych kamieni, otoczaków i ziemi będzie
luźny i niestabilny.
□jeśli lodowiec jest poprzecinany licznymi szczelinami, moreny mogą stanowić
jedyne praktyczne szlaki.
□ Przy wędrówce wzdłuż rzeki lodowcowej, rozdzielającej się na wiele przepla­
tających się kanałów, wybieraj szlaki w sąsiedztwie brzegu. Nie ryzykuj do­
stania się pomiędzy dwa niebezpieczne kanały.
□ Zachowaj jak największą ostrożność przy forsowaniu lodowcowych strumie­
ni powierzchniowych: koiyto i podcięte brzegi stanowi zwykle twardy, gład­
ki lód, nie zapewniający bezpiecznego oparcia dla stóp.

Kotwice śniegowe i lodowe. Jeśli wędrujesz z plecakiem, powinieneś

mieć przy sobie następujące wyposażenie do wędrówki po górach pokry­
tych śniegiem i lodem oraz po lodowcach. Elementy te pomogą ci założyć
kotwice lub pośrednie punkty zabezpieczające podczas wspinania się lub
schodzenia.
KOŁKI ŚNIEGOWE: odcinki rurki aluminiowej o długości 0,9-1,2 m służące jako
długie zakotwienia; przydatne do asekuracji. Do kołków wbitych w śnieg przy­
wiązuje się liny; stosuje się w każdym punkcie mocowania co najmniej dwa lub
więcej kołków.
GROTY ŚNIEGOWE: duży kawałek metalu, który po prostu wbija się pod kątem
w powierzchnię śniegu. Im miększy śnieg, tym większy powinien być grot. Grot
musi być wbity pod kątem około 45° do powierzchni zbocza, aby zapewnić naj­
większą wytrzymałość mocowania. Odpowiednio wbite groty zapewnią takie sa­
mo bezpieczeństwo jak kotwice asekuracyjne (patrz niżej). Należy sprawdzać je
ciągle pod kątem wysuwania się z podłoża.
RURKOWE ŚRUBY LODOWE: trudne do umieszczenia w twardym lodzie, ponie­
waż mają one dużą średnicę i są podatne na zatykanie. Ich główną zaletą jest mi­
nimalizacja odpryskiwania lodu wokół trzpienia śruby dzięki temu, że przy jej
wkręcaniu usuwany z otworu rdzeń lodowy wysuwa się środkiem śruby. Śrubę
taką wkręca się obydwoma rękami lub dla zwiększenia momentu obrotowego
Czekanem włożonym w ucho śruby.
WIESZAKOWE ŚRUBY LODOWE: mają one mniejszą średnicę niż zwykłe śruby
lodowe, a zatem łatwiej je wkręcać w twardy lód. Ich wytrzymałość na wyrwa­
nie jest mniejsza niż śrub rurkowych, ponieważ wykazują tendencję do wytwa­
rzania pęknięć w twardym lodzie, zaś pod dużym obciążeniem mogą ze wzglę­
du na mały przekrój ulec ścięciu.

177
S I Ł Y N A T U R Y

ŚRUBY LODOWE O PEŁNYM PRZEKROJU: opracowane jako próba uzyskania

śruby łatwej do wkręcania i wykręcania. Zapewniają dobre zabezpieczenie
w miękkim lodzie, natomiast są mniej skuteczne w lodzie innych typów. Ze
względu na ograniczoną objętość lodu usuwanego przez gwint podczas wkręca­
nia, niekiedy następuje gwałtowne wytapianie się lodu wokół śruby na skutek jej
silnego nacisku. Ponadto śruby tego rodzaju wykazują tendencję do przecinania
lodu pod działaniem dużych obciążeń.

Teren skalisty i stromy. Powinieneś mieć ze sobą linę do pokonywania skali­

stych ścian; w przypadku jej braku należy opuszczać się po stromych zboczach
z twarzą zwróconą do zbocza. Na mniej stromych skalistych ścianach ustaw się
bokiem do ściany i wspieraj się na wewnętrznej dłoni.
Przy wspinaniu się w górę przesuwaj na raz jedną nogę i jedną rękę. Unikaj
znalezienia się w rozkroku i z rozłożonymi rękami. Pozwól swym nogom praco­
wać. W pionowych szczelinach można wspinać się techniką kominową, zapiera­
jąc się plecami o jedną ścianę a nogami o drugą. Wspinaj się powoli. Podczas
wspinaczki staraj się dobrze rozkładać ciężar ciała; pamiętaj, że powinny go
przenosić stopy a nie dłonie. Przede wszystkim unikaj pozycji “orła”, w której
wykonujesz rozkrok tak szeroki, że nie możesz się ruszyć.
Poniżej opisane chwyty przydadzą się do wspinania (zawsze przed wykona­
niem kolejnego ruchu upewniaj się, czy masz solidny punkt oparcia):
CHWYTY ODPYCHAJĄCE: (dosłownie odpychasz się od powierzchni skały) po­
magają wspinającemu się utrzymać swe ciało w niskim położeniu. Często stoso­
wane w kombinacji z chwytem podciągającym.

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

ZASADY PORUSZANIA SIĘ W TERENIE STRO­
MYM LUB SKALISTYM
Musisz wiedzieć, jak prawidłowo chodzić w górach. Pamię­
taj, że znajdujesz się w nieprzyjaznym środowisku - postę­
puj zgodnie z zaleceniami Royal Marines.
■ Oszczędzaj energię: zawsze utrzymuj środek ciężkości nad stopami,
aby zmusić właśnie je a nie ręce czy górną część ciała do wykonania
głównej pracy.
■ Zawsze sprawdzaj miejsca oparcia poprzez ostukiwanie skały; bądź wy­
czulony na głuchy dźwięk sygnalizujący niestabilność.
■ Trzymaj dłonie na poziomie ramion, aby zapewnić niezmniejszony do­
pływ krwi do dłoni i rąk.
■ Zwracaj uwagę, gdzie stawiasz stopy.
■ Przez cały czas zachowuj kontakt ze skałą w trzech punktach.
■ Nie wykonuj gwałtownych ruchów.
■ Myśl wyprzedzająco: planuj swe ruchy i przewiduj wszelkie trudności.
■ Nie stawaj na palcach.
■ Przed rozpoczęciem wspinaczki zdejmij obrączki i pierścionki; zdarzały
się już wypadki utraty palca na skutek zakleszczenia się obrączki
w szczelinie.

178
 G Ó R Y

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW ZWIADOWCZYCH USA

OGÓLNE ŚRODKI OSTROŻNOŚCI PRZY CHO­
DZENIU PO GÓRACH
Amerykańscy Rangersi przestrzegają w górach kilku bardzo
prostych zasad. Zapamiętaj je i naśladuj przykład tych żoł­
nierzy przyzwyczajonych do działania w najtrudniejszych
warunkach.
■ Nie kop kamieni; tocząc się w dół mogą stanowić ogromne niebezpie­
czeństwo dla osób znajdujących się poniżej.
■ Przechodź okrakiem przeszkody takie jak skały i zwalone pnie; nie prze­
skakuj przez nie, aby uniknąć zmęczenia.
■ Nie zeskakuj z kamieni i skał. Nierówny i pokryty luźnymi kamieniami
lub ziemią teren może spowodować poślizgnięcie i upadek.

CHWYTY PODCIĄGAJĄCE: służą do podciągania się w górę. Są to najłatwiejsze

chwyty.
CHWYTY KLINUJĄCE: polegają na zaklinowaniu części ciała lub kończyny
w szczelinie. Włóż dłoń do szczeliny i zaciśnij ją w pięść albo wciśnij rękę do
szczeliny i zegnij ją w łokciu tak, aby łokieć był dociśnięty do jednej ściany,
a dłoń do drugiej. Przy stosowaniu chwytów klinujących stopą upewnij się, czy
będziesz mógł ją łatwo wyjąć, aby wspinać się dalej.
CHWYT KONTRUJĄCY: polega na
pochwyceniu występu skały pomię­
dzy kciuk a palce i wyciąganiu się
KOLANA
na zewnątrz lub wciskaniu do we­ BLOKOWANE
wnątrz rękami.
CHWYT Z ODCHYLENIEM: polega
na odchyleniu się w jedną stronę
z rękami w szczelinie skały, a na­
stępnie podciąganiu się na nich. Sto­
pami odpychasz się od skały, tzn.
dłonie i stopy ciągną i pchają
w przeciwnych kierunkach.
PODCIĄGANIE: wykorzystuje na­
cisk wywierany jedną lub dwiema
dłońmi na płytę lub półkę skalną.
Poprzez umieszczenie dłoni na pół­
ce, podciągnięcie się w górę, a po­
tem wyprostowanie lub zablokowa­
nie rąk, podciągasz swe ciało i mo­
żesz postawić nogę na wyższym
oparciu. Oparcie takie nosi także
nazwę półki podciągowej.
Techniki chodzenia po górach.
Poniżej granicy śniegu, bez względu
na to, na jakiego rodzaju zboczu się

179
S I Ł Y N A T U R Y

znajdujesz, pamiętaj o dwóch zale­

ceniach:
□ Utrzymuj środek ciężkości ciała
nad stopami.
□ Podeszwy twoich butów muszą
stykać się płasko z podłożem.
Należy poruszać się małymi kroka­
mi ze stałą prędkością. Przy wcho­
dzeniu pod górę na twardym terenie
blokuj kolana przy każdym kroku,
aby odprężyć mięśnie nóg (rys. 83).
Jeśli napotkasz strome zbocze pa­
miętaj, że trawersowanie jest ła­
twiejsze niż wchodzenie prosto pod
górę (rys. 84). Na końcu każdego
trawersu zakręca się poprzez usta­
wienie w nowym kierunku stopy
znajdującej się wyżej. W ten sposób
unika się krzyżowania stóp i niebez­
pieczeństwa utraty równowagi.
Przystawaj często na odpoczynek;
zmęczenie sprzyja popełnianiu błę­
dów, co może skończyć się skręce­
niem stawu skokowego lub złama­
niem nogi.
W przypadku podchodzenia pod górę po wąskich zboczach posuwaj się “jo­
dełką” (rys. 85), tj. wspinaj się z palcami stóp skierowanymi na zewnątrz. Przy
schodzeniu w dół zachowuj proste plecy i ugięte kolana, tak żeby środek cięż­
kości ciała znajdował się bezpośred­
nio nad stopami.
Na zboczach trawiastych (rys. 86A)
staraj się stąpać po wierzchu kępek,
stanowiącym bardziej równą po­
wierzchnię niż teren pomiędzy kępka­
mi. Przy schodzeniu najlepiej jest tra­
wersować zbocze. Piargi to zbocza po­
kryte małymi kamieniami i żwirem,
nagromadzonym poniżej grani i urwi­
stych ścian skalnych. Wspinanie się po
takich zboczach jest trudne i potencjal­
nie niebezpieczne; palce górnej stopy
należy wbijać w podłoże, aby uformo­
wać stopień w osuwisku (rys. 86B).
Przy schodzeniu należy utrzymywać
stopy zwrócone palcami nieco do we­
wnątrz, poruszając się krótkimi kroka­
mi. Schodź powoli. Na zboczach skali­
stych (rys. 86C) stąpaj po wierzchnich
i skierowanych ku szczytowi po­
wierzchniach skał.

180
 G Ó R Y

WĘZŁY
Istnieje szereg specjalnych węzłów wspinaczkowych, które powinien znać adept
sztuki przetrwania. Dzięki swej budowie wywierają one jak najmniej niszczący
wpływ na włókna liny i nie rozwiązują się same, a przy tym są łatwe do rozwią­
zywania nawet na mokro i w warunkach oblodzenia. Pomimo, że wszystkie wę­
zły zmniejszają wytrzymałość lin, węzły wspinaczkowe powodują jedynie mini­
malny spadek tej wytrzymałości. Większość węzłów można zabezpieczyć su­
płem lub dwoma węzłami płaskimi (patrz rozdział “Liny i węzły” s. 85). Jednak,
jeśli węzeł znajduje się w połowie liny, jego zabezpieczanie nie jest konieczne.

Węzeł wodny zwany także węzłem prawoskrętnym (rys. 87). Służy do łą­
czenia ze sobą taśm (nie lin nylonowych).

Węzeł ósemkowy z pętlą (rys. 88). Węzeł ósemkowy z pętlą można wiązać na
końcu lub w połowie liny, aby uformować stałą pętlę. Przy wiązaniu pętli na
końcu liny konieczne jest zabezpieczenie go węzłem zwykłym lub prostym wę­
złem rybackim.

Węzeł do wykonywania uprzęży (rys. 89). Zwany także węzłem motylko­

wym - służy do formowania stałej pętli w połowie liny. Uformuj pętlę z liny
(A) tak, aby lewa strona liny przechodziła ponad pętlą (B), skręć pętl^ (C)
i przełóż ją pomiędzy lewą częścią liny a górną częścią początkowej pętli (D).

181
S I Ł Y N A T U R Y

182
 G Ó R Y

Podciągnij węzeł delikatnie, aby nadać mu odpowiedni kształt i zaciągnij go

(E). Jeśli nie skręcisz pętli, to finalna wytrzymałość pętli nie zmniejszy się w za­
uważalny sposób. Ostateczny rezultat użycia pętli bez jej skręcania pokazano
na rysunku (F).

Improwizowane siodełko linowe (rys. 90). Można je wykonać z taśmy nylo­

nowej o przekroju rurowym. Przełożyć taśmę przez plecy w ten sposób, aby jej
tylny punkt znajdował się na biodrze, po przeciwnej stronie ręki, która będzie
wykorzystana do hamowania podczas asekuracji albo schodzenia przy użyciu li­
ny. Przytrzymać punkt środkowy na biodrze, skrzyżować końce taśmy z przodu
i skręcić je ze sobą trzy lub cztery razy w miejscu krzyżowania się taśm (A). Prze­
łożyć końce taśmy od przodu do tyłu pomiędzy nogami, okręcić wokół nóg,
a następnie zawiązać po obydwu stronach talii na węzeł. Zaciągnąć taśmy przez
pociągnięcie ich w dół za wolne końce, aby zapobiec ich krzyżowaniu się mię­
dzy nogami (B).
Przeciągnąć obydwa końce wokół siebie do przodu i skrzyżować taśmę po­
nownie. Następnie umieścić taśmę po przeciwnej stronie ręki, którą zamierzamy
hamować i zawiązać na węzeł prosty z węzłem prostym zwykłym lub zabezpie­
czyć węzeł prosty dwoma półsztykami, po jednym z każdej jego strony (patrz
rozdział “Liny i węzły” s. 85). Węzły zabezpieczające należy owinąć jak najwięk­
szą ilością taśmy (C). Przypnij karabinek (najlepiej z blokadą zabezpieczającą)
do uprzęży poprzez spięcie razem całej taśmy owiniętej wokół talii i taśmy prze­
łożonej między nogami.

183
S I Ł Y N A T U R Y

Asekuracja (rys. 91) jest wykorzystywana przy wspinaniu się dwóch lub więcej
osób z linami. Jedna osoba (wspinacz) wspina się z liną przymocowaną wokół
talii buliną, natomiast druga osoba asekuruje jej wspinaczkę. Osoba asekurująca
zakotwicza linę pętlą z węzłem ósemkowym i sama przywiązuje się jedną lub
dwiema pętlami. Przekłada linę wspinaczkową nad głową i w dół na biodra,

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW ZWIADOWCZYCH USA

ASEKURACJA
Rangersi sq intensywnie szkoleni w asekuracji oraz posługi­
waniu się linami - muszg oni umieć szybko przenikać w głqb
pozycji nieprzyjaciela w górach.
■ Przekładaj linę przez węzeł prowadzący i wokół ciała.
■ Jeśli twoja pozycja jest niestabilna, przywiąż się do skały częścią liny
wspinaczkowej lub liną poręczową.
■ Upewnij się, czy reszta liny ułożona jest w taki sposób, aby biegła ona
swobodnie przez węzeł hamujący.
■ Nie dopuszczaj do zbytniego luzu liny i nie wybieraj luzu zbyt gwałtow­
nie - możesz wytrącić wspinacza z równowagi.
■ W razie upadku zwolnij rękę prowadzącą i pozwól linie prześlizgiwać
się tak, aby hamowanie rozpoczynało się stopniowo. Nie zmieniaj pozy­
cji asekuracyjnej.

184
 G Ó R Y

okręcając ją wokół ręki najbliższej zakotwiczenia i wybiera luz. Wspinacz przy­

wiązuje się buliną wokół talii i zaczyna wspinaczkę (A); osoba asekurująca wy­
biera linę, aby utrzymać ją w stanie pozbawionym luzu (B).
Najlepsza do asekuracji jest pozycja siedząca. Osoba asekurująca siedzi, stara­
jąc się mocno zaprzeć w podłoże nogami i pośladkami. Nogi powinny być wy­
prostowane, kolana zablokowane, a lina powinna być owinięta wokół talii.
Należy pamiętać, że wytrzymałość liny wspinaczkowej na zerwanie wynosi
900 kg, co wystarcza jedynie do uratowania człowieka spadającego z niewielkiej
wysokości. Wspinacz o wadze 82 kg spadający z wysokości 30 m w momencie
zahamowania jego upadku przez linę wywiera na nią siłę 1038 kg. Lina przezna­
czona do ochrony wspinaczy przed skutkami spadania pionowego powinna
mieć wytrzymałość na zerwanie wynoszącą 1900 kg. Z braku takiej liny należy
posługiwać się dwiema linami.
Wszyscy wspinacze powinni mieć świadomość następujących niebezpie­
czeństw:
MOKRE LUB OBLODZONE SKAŁY: mogą uczynić prostą trasę drogą nie do
przebycia.
ŚNIEG: może pokryć punkty oparcia.
GŁADKIE BLOKI SKALNE: mogą być niebezpieczne, zwłaszcza gdy są wilgotne
lub oblodzone.
SKAŁY POROŚNIĘTE MCHEM LUB TRAWĄ: zdradliwe w stanie mokrym.
KĘPY TRAWY LUB MAŁYCH KRZAKÓW: mogą rosnąć na luźnej ziemi, niezwią-
zanej mocno z podłożem.

185
S I Ł Y N A T U R Y

ZBOCZA Z OSYPISKAMI: mogą być niebezpieczne z powodu zagrożenia spada­

jącymi kamieniami.
SPADAJĄCE KAMIENIE: często spadają na skutek nieostrożności innych wspina­
czy, intensywnych deszczy i ekstremalnych zmian temperatury w wysokich gó­
rach. W przypadku, gdy z góry toczą się kamienie, należy poszukać schronienia
lub, jeśli nie jest to możliwe, przylgnąć do zbocza, aby zmniejszyć powierzchnię
narażoną na uderzenie.
GRZBIETY: mogą znajdować się na nich niestabilne bloki skalne.

Zjazd na linie (rys. 92). Adept sztuki przetrwania wyposażony w linę może do­
konać szybkiego zejścia na linie przełożonej podwójnie wokół punktu jej zamo­
cowania. Przy zjeździe należy się upewnić, czy lina sięga dna lub miejsca, z któ­
rego można dokonać kolejnego zjazdu.
Punkt zamocowania należy starannie wypróbować i przebadać, aby upewnić
się, czy lina zsunie się wokół niego przy pociągnięciu za jej jeden koniec na do­
le. Należy także sprawdzić, czy w strefie zejścia nie ma luźno spoczywających
kamieni; w przeciwnym razie mogą one spaść, potrącone liną, na osobę znajdu­
jącą się poniżej i spowodować u niej obrażenia ciała.
Wspinacz staje twarzą do punktu zamocowania okrakiem nad liną i następnie
przekłada ją z tyłu, okręca wokół dowolnego biodra, przekłada ukosem przez pierś
i na plecy' przez przeciwległe ramię (A). Stąd lina biegnie do ręki hamującej, którą jest
ręka z tej samej strony co biodro, wokół którego owinięta jest lina. Należy się pochy­
lić, z opuszczoną ręką hamującą i twarzą zwróconą nieco w bok (B). Stopa po stro­
nie ręki hamującej powinna być nieco wysunięta przed pozostałą przez cały czas.

ZJAZD NA LINIE

186
 G Ó R Y

PRAKTYCZNE RADY WŁOSKICH ODDZIAŁÓW ALPEJSKICH

TECHNIKI ZJAZDU
Włoskie oddziały górskie należq do najlepiej wyszkolonych
formacji tego typu na świecie. Wykorzystaj ich techniki zjaz­
du.
■ Odchyl się pod kątem 45° od skały.
■ Rozstaw szeroko nogi i wyprostuj je, aby zapewnić sobie stabilność.
■ Podnieś kołnierz, aby zapobiec otarciu karku przez linę.
■ Załóż rękawiczki i wykorzystaj inne części odzieży do ochrony rqk, ra­
mion i pośladków.
■ W celu wyhamowania odchyl się do tyłu twarzą bezpośrednio do skały,
tak aby stopy spoczywały płasko na skale.
■ Trzymaj stopy rozstawione na szerokość ramienia.

Zamocowania dla liny (rys. 93). Niektóre systemy zamocowania są proste

i składają się z jednego punktu kotwiczenia. Istnieją także zamocowania złożo­
ne, składające się z wielu punktów. Zapewniają one ochronę zarówno dla oso­
by asekurującej, jak i dla wspinacza.
Podstawową sprawą dla każdego zamocowania jest wytrzymały i bezpieczny
punkt mocowania. Do naturalnych
punktów mocowania należą:
ZAKLESZCZONY KAMIEŃ (A): ka­ PUNKTY
mień zakleszczony w sposób na­
turalny jest to kamień solidnie za­
MOCOWANIA
klinowany, zapewniający punkt
mocowania dla pętli liny. W więk­
szości przypadków kamień jest
zaklinowany w szczelinie.
PACHOŁEK (B) : pachołek skalny
jest dużym głazem lub częścią ska­
ły, posiadający stożkowatą po­
wierzchnię, na której można umie­
ścić pętlę lub linę w taki sposób,
aby nie mogła się ona ześlizgnąć.
Należy upewnić się, czy pachołek
nie zostanie ściągnięty w dół, jeśli
zadziała nań gwałtowne obciąże­
nie.
KOTWICA DRZEWNA (C): drzewa
mogą stanowić bardzo bezpieczne
punkty mocowania, chociaż na
gruncie kamienistym lub luźnym,
należy tego unikać, jeśli dostępne są
inne punkty mocowania. Jeżeli ich
nie ma, to należy sprawdzić drzewo
bardzo starannie pod względem wy­
trzymałości.

187
S I Ł Y N A T U R Y

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

PACHOŁKI LODOWE I ŚNIEŻNE
Jeśli nie ma skał ani drzew, które można by wykorzystać ja­
ko pachołki dla lin, zrób to, co robiq w podobnej sytuacji
żołnierze SAS i wymodeluj je z lodu lub śniegu.
■ Wytnij z lodu kotwicę w kształcie grzyba.
■ Powinna ona mieć średnicę co najmniej 40 cm, a głębokość co najmniej
15 cm.
■ Jeśli lód pęka, wykonaj inny pachołek.
■ Pachołek ze śniegu musi mieć głębokość co najmniej 30 cm i szerokość
1 m jeśli jest wykonany ze śniegu twardego, do 3 m jeśli jest wykonany
ze śniegu miękkiego.
■ Obłóż pachołek plecakami, aby zapobiec przecięciu go przez linę.

IGLICA (D): iglica jest pionowym występem skalnym. W celu jej wykorzystania
w charakterze zamocowania należy założyć na nią pętlę.
Równie dobrze, jak naturalne punkty mocowania, można stosować sztuczne
kotwice: kliny (metalowe kliny pasujące do szczelin) i kołki (metalowe szpikul­
ce wbijane w szczelinę lodowcową dla zamocowania liny).
Możesz rozważyć użycie dwóch lub więcej punktów mocowania, które
wzmocnią cały system mocowania. Minusem takiego rozwiązania jest fakt, że
w przypadku puszczenia jednej kotwicy, pozostałe punkty mocowania zostaną
obciążone udarowo.

ZAGROŻENIA
Oprócz ciągle obecnych zagrożeń niesionych przez zimno i wilgoć już sama tyl­
ko nieprzewidywalność warunków pogodowych może nasuwać szereg niebez­
pieczeństw. Pogoda może zmienić się szybko z przyjemnej i słonecznej na za­
chmurzone niebo, lejący deszcz lub zamieć śnieżną. Góry, jako naturalna prze­
szkoda, zakłucają prądy powietrzne poprzez odchylenie ich ku górze, co wywo­
łuje długotrwałe okresy złej pogody. Wiatry wieją najsilniej na szczytach gór i na
grzbietach, ponieważ ich prędkość wzrasta wraz z wysokością. Nie lekceważ sil-
nego wiatru ani /ego oddziaływania oziębiającego; odbierze on ci energię, którą
stracisz na utrzymywanie równowagi pod naporem wiatru.
Oziębiające działanie wiatru (patrz rozdział “Obszary podbiegunowe” s. 146)
występuje w górach prawie zawsze. Nie należy lekceważyć tego efektu nawet
w słoneczne dni. W górach deszcz pada częściej i bardziej intensywnie; w krót­
kim czasie możesz przemoknąć do suchej nitki - pamiętaj o niebezpieczeństwie
hipotermii. Ponadto staniesz w obliczu pogorszenia widzialności na skutek ni­
skiej podstawy chmur, lejącego deszczu, mgły, olśnień śniegowych lub burz;
każdy z tych czynników może wywołać kłopoty z orientowaniem się w terenie.

Wyładowania atmosferyczne. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko w gó­

rach. Szczyty oraz iglice przyciągają pioruny. W czasie burzy z piorunami unikaj
szczytów, odsłoniętych grzbietów, iglic, żlebów zawierających wodę i samot­
nych drzew. Przewieszki i wgłębienia w stromych urwiskach nie zapewniają
ochrony przed wyładowaniem. Jeśli jest to możliwe, zostaw mokre liny i metalo­

188
 G Ó R Y

we wyposażenie w odległości co najmniej 15 m od swego schronienia. Unikaj

pionowych urwisk, gdyż są one doskonałymi przewodnikami. Przyjmij pozycję
siedzącą z kolanami podciągniętymi do piersi. Jest to najlepsze zabezpieczenie
przed prądami indukowanymi w ziemi.

Prognozy pogody. Jeśli masz dostęp do radia, słuchaj ogólnych prognoz pogody
albo, co jest jeszcze lepsze, połącz się z miejscowym biurem meteorologicznym,
aby osobiście uzyskać informację o waamkach meteorologicznych. Jest bardzo
ważne, żeby podać dokładny obszar i czas, dla którego potrzebna jest prognoza
pogody. Należy pytać o informacje dotyczące: wamnków pogodowych w doli­
nach i na szczytach, temperatury, wiatrów, rodzajów opadów, widzialności, praw­
dopodobieństwa mrozu i wszelkich nadchodzących gwałtownych zmian. Oczywi­
ście, jeśli walczysz o przetrwanie, nie będziesz w stanie tego zrobić; jednak dla
zwykłego alpinisty nie ma wytłumaczenia, jeśli dał się zaskoczyć pogodzie.
Inną sprawą związaną z pogodą, o której należy pamiętać, jest wykorzystywa­
nie wiedzy miejscowych mieszkańców na ten temat. Pasterze, farmerzy, pracow­
nicy leśni i górskie służby ratunkowe znają doskonale lokalne warunki, może na­
wet jeszcze lepiej niż biura meteorologiczne. Przed wyruszeniem w wysokie gó­
ry zawsze poradź się ich odnośnie pogody.

PRAKTYCZNE RADY KRÓLEWSKIEJ PIECHOTY MORSKIEJ

WYKORZYSTYWANIE WYSOKOŚCIOMIERZA
JAKO BAROMETRU
Majqc wysokośćiomierz możesz używać go do przewidywa­
nia zmian pogody. W górach informacja tego rodzaju może
ocalić ci życie. Zapamiętaj poniższe wskazówki Royal Mari-
nes:
■ Znaczny wzrost ciśnienia w przeciągu kilku godzin oznacza, że dobra
pogoda będzie krótkotrwała.
■ Gwałtowny wzrost ciśnienia podczas jednej doby sygnalizuje dobrą po­
godę. Jeśli wzrost ten trwa tylko jeden dzień, wówczas dobra pogoda
także nie potrwa dłużej.
■ Powolny i jednostajny wzrost ciśnienia w ciągu 2-3 dni wskazuje długi
okres suchej pogody.
■ Wzrost ciśnienia, któremu towarzyszy wiatr wiejący z południa na pół­
noc, oznacza nadchodzącą poprawę pogody.
■ Mgły lub zamglenia można oczekiwać, gdy ciśnienie wzrasta do nienor­
malnie wysokiego poziomu przy wilgotnej i bezwietrznej atmosferze.
■ Niestabilną pogodę sygnalizuje gwałtowny, nieregularny wzrost ciśnie­
nia, przeplatany jego niewielkimi spadkami.
■ Deszcz jest zapowiadany przez wiatr wiejący z północy lub wschodu na
południe lub południowy zachód, przy jednoczesnym spadku ciśnienia.
■ Długi, nieprzerwany spadek ciśnienia oznacza długotrwałe deszcze.
■ Gwałtowny lecz krótki spadek ciśnienia, połączony ze wzrostem wilgot­
ności przy bezwietrznej pogodzie, oznacza nadchodzącą burzę z pioru­
nami.

189
 S l ł Y N A T U R Y

POZYSKIWANIE WODY
MIĘDZYNARODOWY I ŻYWNOŚCI
SYGNAŁ WZYWANIA W górach jest niewiele żywności, a w wy­
POMOCY sokich, pionowych partiach nie ma jej
W górach przyjętym sygnałem wzywania
wcale. Na niższych zboczach można na­
pomocy jest sześć sygnałów gwizdkiem (lub potkać kozicę górską lub owcę, są one
podobnym dźwiękiem), powtarzanych w od­ jednak czujne i trudne do podejścia. Moż­
stępach jednominutowych. W nocy należy na je jednakże zaskoczyć poprzez ciche
stosować sześć błysków latarki. Odpowie­ i spokojne podchodzenie pod wiatr, gdy
dzią sq trzy dźwięki lub błyski w odstępach pasą się ze spuszczonymi głowami (pa­
jednominutowych. miętaj, że one stąpają pewnie i znajdują
oparcie dla swych nóg, które może oka­
zać się niewystarczające dla ciebie - nie ulegnij wypadkowi ścigając kozicę gór­
ską). Na niższych zboczach mogą także występować jadalne rośliny (patrz roz­
dział “Żywność” s. 55). Jednakże twoim pierwszoplanowym celem będzie zejście
w doliny, gdzie jest łatwo o żywność.
Woda w górach stanowi mniejszy problem: roztopiony śnieg, lód i woda desz­
czowa, zbierana bezpośrednio, może być pita bez uzdatniania.

BUDOWA SCHRONIEŃ
Ponieważ w górach występują głównie skały, śnieg i lód (przynajmniej
w ich wysokich partiach), niewiele jest materiałów dostępnych do budowy
schronień. Najlepszym rozwiązaniem jest wkopanie się w śnieg lub lód,
gdy masz odpowiedni do tego celu sprzęt. Zbuduj jaskinię śniegową, jeśli
posiadasz jakieś narzędzie tnące (patrz rozdział “Obszary podbiegunowe”
s. 160). Nie poświęcaj za dużo czasu na budowanie schronienia w górach.
Pamiętaj, że twoim najpilniejszym zadaniem jest znalezienie osłony przed
wiatrem. Potem powinieneś jak najszybciej zejść z wysokich gór i dotrzeć
do dolin.
Jeśli musisz zbudować schronienie na górze, musisz także rozpalić ogień,
aby utrzymać ciepło. Wykorzystaj wszelkie materiały na opał, jakie są dostęp­
ne: kije, trawę, nawet wysuszone odchody kozic. Generalnie - wszystko, co.się
pali. Jeśli jest to możliwe, stosuj ściany odbijające ciepło (patrz rozdział
“Ogień” s. 46).

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

SCHRONIENIA I SPANIE W GÓRACH
Zdarzyło ci się zostać uwięzionym w górach? Wykorzystaj
ciężko zdobyte doświadczenie SAS, aby postarać się o schro­
nienie i spędzić noc w górach.
■ Jeśli wśród skał nie ma żadnego miejsca nadającego się na schronienie,
wykop sobie jamę w śniegu.
■ Torbę plastikową można wykorzystać jako improwizowany śpiwór.
■ Na pochyłości śpij zawsze z głową położoną wyżej.
■ Na nierównej i kamienistej powierzchni wygodniej jest spać na brzu­
chu.

190
 PUSTYNIE
Intensywny upał, brak wody i pozorny brak żywno­
ści - to tylko niektóre z problemów, jakie napotkasz
na pustyni. Jednak nie wpadaj w rozpacz: kierując
się odpowiednimi wskazówkami z łatwością prze­
trwasz i będziesz mógł powrócić do cywilizowanego
świata.

Pustynie zajmują około 20% powierzchni lądów na Ziemi. Jednakże wyobraże­

nie, że wszystkie one składają się z piasku, jest nieporozumieniem. W istocie
istnieje pięć typów pustyń: alkaliczna, piaszczysta, kamienista, skalista i gór­
ska.

PUSTYNIE ŚWIATA
Na świecie istnieje osiem głównych obszarów pustynnych, z których każdy ma
wyraźny i odrębny charakter.

Sahara. Znajduje się w Afryce Północnej; charakteryzuje się ona luźnym, prze­
sypującym się piaskiem i nieliczną roślinnością. Występują na niej obszary pia­
skowca, wapienia i skał wulkanicznych, słone mokradła, kaniony i moczary.
Omiatają ją gorące, suche wiatry, wywołujące silne burze piaskowe. Podczas
miesięcy zimowych noce są przeraźliwie zimne, co często wymaga ubierania się
w płaszcze i koce.

Pustynia Arabska. Rozciąga się na przestrzeni 1.600.000 km2 na Środkowym

Wschodzie. Pustynia ta jest niemal całkowitym pustkowiem: niezliczone rucho­
me diuny i prawie całkowity brak roślinności.

Pustynia Perska. Rozciąga się między Zatoką Perską a Morzem Kaspijskim. Jej
klimat jest bardzo srogi: latem podczas “wiatru 100 dni” wiatr wieje nieprzerwa­
nie z północy z prędkością sięgającą 120 km/godz.

Pustynia Gobi. Położona w Chinach, jest ogromnym, pozbawionym wody ob­

szarem o powierzchni 960.000 km2, otoczonym łańcuchami wysokich gór zatrzy­
mujących deszcze. Pustynia Gobi jest prawie całkowicie bezdrzewna; porastają
ją kępy sztywnej trawy.

Pustynia Atacama. Znajduje się w Ameryce Południowej na terenach na­

leżących do Chile, Argentyny i Boliwii. Charakteryzuje się ona prawie cał­

191
S I Ł Y N A T U R Y

kowitym brakiem opadów. Jest obszarem zupełnie pozbawionym roślin­

ności, jednak ze względu na cenne surowce kopalne zamieszkują ją lu­
dzie.

Wielki Basen. Znajduje się w USA na terenach stanów Arizona, Nowy Meksyk,
Newada, Utah, Teksas, Kolorado i Kalifornia oraz w północnym Meksyku. Jest
kamienista i poorana parowami, kanionami i rowami. Roślinność składa się
z kaktusów i bylicy.

Pustynia Kalahari. Rozciąga się na wyżynach Afryki Południowej - wielkie ob­

szary czerwonego piasku i równin. Znaczna część tej pustyni jest pokryta gęsty­
mi, karłowatymi zaroślami.

Pustynie australijskie. Pustynie interioru australijskiego są w mniejszym lub

większym stopniu niezamieszkałe (za wyjątkiem Aborygenów). Charakteryzują
się one nieregularnymi opadami deszczu, cyklonami i burzami. Są w większości
płaskie i porośnięte jedynie karłowatą roślinnością.

CHARAKTERYSTYKA TERENU
Chociaż istnieją różne rodzaje obszarów pustynnych, to wszystkie one posiada­
ją pewne wspólne cechy fizyczne. Ważne jest, aby je znać i uwzględniać w pla­
nie przetrwania.

Brak wody. Pustynie charakteryzuje brak wody, co powoduje, że liczba

ich mieszkańców jest niska. Roczny opad deszczu może wynosić od zera
do 250 mm, a czas jego występowania jest zupełnie nieprzewidywalny.
W rezultacie bardzo często spotykanym zjawiskiem są błyskawiczne po­
wodzie (normalnie suche łożyska strumieni wypełniają się rwącymi poto­
kami wody).

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH KANADY

NAJPILNIEJSZE DZIAŁANIA OSÓB WALCZĄ­
CYCH O PRZETRWANIE NA PUSTYNI
Pustynie sq bardzo trudnym środowiskiem - decydujące zna­
czenie majq twoje natychmiastowe działania po katastrofie
lub znalezieniu się w kłopotach. Przestrzegaj wskazówek
kanadyjskich wojsk lotniczych:
■ Nie wędruj na ślepo w głqb pustyni.
■ Jak najszybciej skryj się w cieniu.
■ Nie odsłaniaj głowy ani karku.
■ Dokonaj spokojnie oceny sytuacji, a następnie podejmij decyzję o dal­
szych działaniach.
■ Najpilniejszymi zadaniami sq: opatrzenie ran, jeśli odniosłeś obrażenia
oraz znalezienie schronienia i wody.

192
 PUSTYNIE

Brak roślinności. Zazwyczaj roślinność występuje skąpo, a cała flora jest spe­
cjalnie przystosowana do surowych warunków pustynnych. Obecne na pustyni
rodzaje roślin wskazują głębokość podziemnych wód. Tak więc drzewa palmowe
sygnalizują wodę na głębokości 0,6-0,9 m pod powierzchnią, topola amerykańska
i wierzba sugemją zwierciadło wody na głębokości 3-3,6 m. Uwaga: szałwia po­
spolita, greasewoodi kaktusy nie sygnalizują obecności wody podskórnej.

Ekstrema temperatury. Temperatury na pustyni zmieniają się zależnie od sze­

rokości geograficznej. Na przykład na pustyni Gobi w zimie występują tempera­
tury do -10°C. Z drugiej strony na Saharze zanotowano temperatury sięgające
+58°C. Z powodu niezakłóconego, bezpośredniego działania promieni słonecz­
nych za dnia, temperatury dzienne są wysokie, natomiast w nocy spadają one
gwałtownie, zwłaszcza na płaskowyżach, ponieważ powierzchnia ziemi oddaje
szybko ciepło pod bezchmurnym niebem.

Jaskrawe słońce i światło księżyca. Ze względu na niski stopień zachmurze­

nia dni są niezwykle jasne, a w nocy powietrze jest kryształowo przejrzyste.

Burze pyłowe. Wiatry na pustyniach mogą osiągać siłę huraganu, wzbijając gę­
ste tumany kurzu i piasku. Zjawisko to jest bardzo dokuczliwe dla człowieka
i powoduje zmniejszenie widoczności niemal do zera.

Miraże. Są one rezultatem załamania światła w nagrzanym powietrzu, wznoszą­

cym się nad bardzo nagrzaną powierzchnią piaszczystą lub kamienistą. Wystę­
pują zwykle przy patrzeniu pod słońce; zniekształcają wygląd obiektów, zwłasz­
cza w płaszczyźnie pionowej. W trakcie wędrówki możesz “widzieć” wzgórza,
góry i jeziora, będące złudzeniami optycznymi.
Inne cechy charakterystyczne terenu pustynnego to pagórki, wadis (łożyska
wyschłych strumieni i doliny) oraz oazy.

Obiekty stworzone przez ludzi. Na wszystkich pustyniach znajdują się jakieś

obiekty wykonane ręką człowieka. Jako osoba walcząca o przetrwanie powinie­
neś ich wypatrywać - mogą one prowadzić do cywilizowanego świata (chociaż
odległość do niego może być znaczna). W szczególności poszukuj następują­
cych obiektów:
DROGI I SZLAKI: większość sieci drogowych istnieje od stuleci, aby zapewnić
połączenie z ośrodkami handlowymi i ważnymi sanktuariami religijnymi. Ponad­
to często istnieją dodatkowe szlaki dla karawan i wędrownych plemion, na któ­
rych zwykle co 32 lub 64 km znajdują się studnie i oazy; na niektórych terenach
odległość między punktami dostępu do wody pitnej może przekraczać 160 km.
BUDOWLE: na pustyni większość budowli mieszkalnych dla ludzi ma grube
ściany i małe okna. Pustynie są usiane ruinami pozostawionymi przez minione
cywilizacje - na szlaku swojej wędrówki możesz je wykorzystywać jako tymcza­
sowe schronienia.
RUROCIĄGI: mogą doprowadzić cię do miejsca, w którym uzyskasz ratunek; ze
względu na fakt, że często biegną one ponad poziomem gruntu, można je do­
strzec z daleka.

193
S I Ł Y N A T U R Y

KANAŁY ROLNICZE I NAWADNIAJĄCE:

mogą doprowadzić cię do ludzi.
WYDMY PIASKOWE
PRZEMIESZCZANIE SIĘ Mniej męczące jest wędrowanie linią łamaną
Wędrówka po pustyni może być bardzo po nawietrznej stronie wierzchołków wydm
niebezpieczna. Znajdując się w sytuacji niż wspinanie się na nie i schodzenie w dół,
walki o przetrwanie musisz uwzględniać aby utrzymać się na linii prostej.
wpływ na wędrówkę czynników środo­
wiskowych, swój stan oraz wielkość po­
trzebnych zapasów żywności i wody. NIE LEKCEWAŻ klimatu ani terenu. Za
dnia nieznośny upał czyni wędrówkę praktycznie niemożliwą. Natomiast jeśli
podróżujesz po pustyniach kamienistych lub górzystych nocą, możesz nie do­
strzec ukształtowanych przez erozję jarów, zagłębień (którymi spływa woda)
i w rezultacie przewrócić się odnosząc poważne obrażenia.

Orientowanie się w terenie. Nocą wykorzystuj do nawigacji gwiazdy i księżyc

(patrz rozdział “Sygnalizacja i orientowanie się w terenie” s. 134). Za dnia możesz
posługiwać się kompasem lub znakami orientacyjnymi. Jednak pamiętaj, że na
pustyni ze względu na jaskrawy blask słońca i brak punktów orientacyjnych
trudno jest oceniać prawidłowo odległości oraz wielkość obiektów. Osoby wal­
czące o przetrwanie powinny starać się podążać po tropach zwierząt w nadziei,
że doprowadzą ich one do rzeki lub wodopoju. Wiatr można także wykorzystać
jako wskaźnik kierunku, jeśli ustalimy, że wieje on w stałym kierunku i znamy
ten kierunek.
Burze piaskowe mogą spowodować całkowitą utratę orientacji. Po takiej bu­
rzy wszystkie znaki orientacyjne, jakimi się posługiwałeś, mogą być zakryte lub
niemożliwe do rozróżnienia.

PRAKTYCZNE RADY PIECHOTY MORSKIEJ USA

ZASADY WĘDRÓWKI PRZEZ PUSTYNIĘ
Marsz po pustyni za dnia może być zabójczy. Regulaminy
piechoty morskiej USA podajq wyraźnie sformułowane zasa­
dy przemieszczania się w obszarach pustynnych.
■ Unikaj słońca w południe; wędruj tylko wieczorami, nocą lub wczesnym
rankiem.
■ Nie wędruj bez celu. Staraj się kierować ku wybrzeżu, drodze lub ścież­
ce, źródłu Wody lub zamieszkałej miejscowości. Staraj się wędrować
szlakiem.
■ Unikaj sypkiego piasku i nierównego terenu - marsz po nim jest bardzo
męczący.
■ W czasie burz piaskowych kładź się na boku plecami do wiatru, przy­
krywaj twarz i staraj się przespać burzę (nie martw się - nie zostaniesz
zasypany).
■ Szukaj schronienia po zawietrznej stronie wzgórz.
■ Na pustyni wszystko wydaje się bliższe niż w rzeczywistości. W związku
z tym, szacunkowo ocenianą odległość należy pomnożyć przez trzy.

194
 PUSTYNIE

Musisz zaznaczyć swój szlak przed

burzą, abyś mógł go potem odna­
leźć. Wystarczy tu wbicie kija dla
wyznaczenia kierunku.
Nawigację mogą bardzo utrud­
niać miraże. Strzeż się szczególnie
miraży maskujących istniejące
obiekty i tworzących obiekty urojo­
ne; pamiętaj też o złudzeniu spra­
wiającym, że obiekty czerwone wy­
dają się większe i bliższe niż w rze­
czywistości. Pamiętaj, że miraże
podczas upalnego dnia są czymś
powszednim.

Ubiór jest na obszarach pustyn­

nych niezmiernie ważny. Musisz
mieć zabezpieczenie przed oparze­
niem słonecznym, upałem, pia­
skiem i owadami. NIE porzucaj
żadnych elementów odzieży. Miej
osłoniętą przez cały czas głowę,
nogi i ciało (rys. 94). Nie podwijaj
rękawów; trzymaj je opuszczone
i luźne na nadgarstkach, aby chło­
dzić ciało. Jasne i powiewne szaty
zmniejszają wysoką wilgotność po­
między ciałem a ubraniem, co po­
maga utrzymać niską temperaturę
i zmniejsza pocenie się.

FRANCUSKA LEGIA CUDZOZIEMSKA

ZASADY UBIERANIA SIĘ NA PUSTYNI
Francuska Legia Cudzoziemska ma ponad 160-letnie
doświadczenie w działaniach bojowych na pustyni. Jej
żołnierze nauczyli się na bolesnych doznaniach, jak ubierać
się w warunkach pustynnych.
■ Osłaniaj dokładnie ciało za dnia.
■ Noś długie spodnie i koszulę z długimi rękawami.
■ Miej cały czas przykrytą głowę.
■ Osłaniaj kark tkaniną, aby ochronić go przed słońcem.
■ Noś luźną odzież.
■ Odkrywaj ciało jedynie w miejscach zacienionych.
■ Zdejmuj buty i skarpetki tylko w cieniu.
■ Wytrząsaj buty przed ich ponownym założeniem, aby pozbyć się skor­
piona lub pająka, który mógł się tam dostać.

195
S I Ł Y N A T U R Y

Zaletą białej odzieży jest także to,

że odbija ona promienie słońca.

Ochrona oczu (rys. 95). Noś oku­

lały przeciwsłoneczne lub ochron­
ne, jeśli je masz. Jeśli nie, zrób so­
bie improwizowane osłony prze­
ciwsłoneczne na oczy z materiału
(A) lub z kory (B). Szczeliny do pa­
trzenia powinny być wąskie.
Zmniejsz oślepianie powodowane
słońcem odbitym od skóry przez
wysmarowanie miejsc pod oczami
sadzą z ogniska. NIE LEKCEWAŻ
ochrony wzroku. Wiatr może wci­
skać do oczu piasek i żwir powo­
dując obrażenia.

POZYSKIWANIE WODY
I ŻYWNOŚCI
Znalezienie wody na pustyni jest spra­
wą o kluczowym znaczeniu: bez
wody umrzesz w krótkim czasie.
W temperaturze 48°C można wytrzy­
mać bez wody dwa i pól dnia, jeśli tyl­
ko leży się w cieniu, zaś w temperatu­
rze poniżej Żł°C - do 12 dni. W tem­
peraturze 48°C człowiek, zanim straci przytomność, może przejść bez wody 8 km.
W porównaniu z wodą żywność na pustyni ma mniejsze znaczenie. Na skutek
upału występuje utrata apetytu. Nie zmuszaj się do jedzenia. Ponieważ do tra­
wienia pokarmów potrzebne są płyny, staraj się spożywać potrawy zawierające
wodę, jak świeże owoce i warzywa, aby nie dopuścić do naruszenia bilansu pły­
nów ustrojowych.
Pamiętaj, że żywność, a zwłaszcza mięso, psuje się bardzo szybko w upale pa­
nującym na pustyni. W szczególności uważaj na muchy, które pojawiają się po­
zornie znikąd, żeby siadać na odsłoniętej żywności.

WODA
Istnieją trzy zasady dotyczące cieków wodnych, o któiych powinieneś zawsze
pamiętać:
□ Woda zawsze spływa w dół zbocza.
□ Żłobi ona powierzchnię gruntu tworząc łożyska strumieni, kaniony i wypłu-
czyska.
□ Obecność roślinności świadczy o bliskości wody.
Woda na pustyni może znajdować się pod ziemią. Odszukaj wyschnięte jezioro
i kop w jego najniższej części łopatką, kijem lub kawałkiem kamienia. Natych­
miast po natrafieniu na wilgotny piasek przerwij dalsze kopanie i poczekaj, aż do
dołka przesiąknie woda. W łożyskach wyschniętych strumieni (rys. 96) kop
w zakolu, w niższej części jego dna. Jeśli nie napotkasz od razu na wodę, prze­
rwij pracę i zacznij kopać w innym miejscu; oszczędzaj swe siły.

196
 PUSTYNIE

FRANCUSKA LEGIA CUDZOZIEMSKA

OSZCZĘDZANIE WODY
Woda jest na pustyni najcenniejszym towarem. Żołnierze
francuskiej Legii Cudzoziemskiej stosują następujące metody
zapobiegania utracie wody z organizmu:
■ Nie rozbieraj się nawet częściowo - będziesz się znacznie mniej pocił.
■ Nie używaj wody do mycia, jeśli nie masz stałych źródeł zaopatrzenia
w nią.
■ Nie krzątaj się w pośpiechu - musisz ograniczać pocenie się.
■ Pijąc wodę sącz ją powoli zamiast łykać haustami. Jeśli wody jest bar­
dzo mało, zwilżaj nią tylko wargi.
■ Trzymaj w ustach małe kamyki lub żuj trawę, aby powstrzymać pragnie­
nie.
■ Używaj soli tylko z wodą i jedynie wtedy, gdy dysponujesz źródłem re­
gularnego zaopatrzenia w wodę.

Obserwuj dokładnie teren: najbardziej prawdopodobnym miejscem występo­

wania wody będzie podnóże wzgórza lub kanion. Zieleń na ścianach kanionu
sygnalizuje przesiąkanie wody przez skały. Rozglądaj się także za roślinnością,
a w szczególności za trzcinami, trawą, wierzbami, topolami i drzewami palmo­
wymi; ich obecność oznacza zwykle stałe źródło wody.

197
S I Ł Y N A T U R Y

Rośliny pustynne mogą stanowić cenne źródło wody. Kaktusy należy obierać
z twardej skóry zewnętrznej i żuć nasyconą płynem warstwę wewnętrzną. Ogon­
ki liści innych roślin pustynnych, jak lebioda, zawierają wodę. Lebioda ma mię­
siste, czerwonawozielone liście i szypułki. W sezonie zakwita ona na żółto i po­
krywa ziemię kępami.
Oprócz szukania wody można ją także pozyskiwać przy użyciu destylarek i to­
rebek roślinnych własnej roboty (patrz rozdział “Woda” s. 40).
Pamiętaj o odkażaniu całej wody przed jej wypiciem (patrz rozdział “Woda”
s. 43); woda otrzymana z roślin, drzew, krzewów, rosy czy śniegu nie wymaga
odkażania.

ŻYWNOŚĆ
NIE JEDZ, JEŚLI NIE MASZ WODY. W wojskach lotniczych USA obowiązuje za­
sada: jeśli możesz mieć dziennie do dyspozycji tylko 0,5 1 wody, nie jedz w ogó­
le. Nie powinno się spożywać pokarmów zawierających białka - do trawienia
których potrzebna jest woda - o ile nie dysponuje się wystarczającym zaopatrze­
niem w wodę.

Żywność pochodzenia roślinnego. Dostępność żywności zmienia się zależ­

nie od obszaru geograficznego. Na większości pustyń występują palmy daktylo­
we; uprawiane są one także przez miejscowych mieszkańców wokół oaz i ro­
wów nawadniających. Drzewa figowe (z rzadka rozsiane drzewa o skórzastych,
wiecznie zielonych liściach) rosną na pustyniach w Syrii i w Europie. Owoce na­
dają się do jedzenia w stanie dojrzałym, kiedy mają one barwę zieloną, czerwo­
ną lub czarną.
Naucz się rozpoznawać niżej przedstawione rodzaje roślin jadalnych na pusty­
ni:
CHLEB ŚWIĘTOJAŃSKI. Wygląd: ma lśniące, wiecznie zielone liście, wyrastają­
ce parzyście z pnia w grupach po dwa lub trzy.
Części jadalne: niewielkie czerwone kwiaty wytwarzają skórzaste torebki nasien­
ne zawierające słodką, odżywczą papkę, którą można jeść na surowo. Ponadto
można zemleć i ugotować twarde brązowe nasiona (tak jak owsiankę).
AKACJE. Wygląd: kolczaste drzewa średniej wielkości o bardzo małych listkach.
Ich białe, różowe lub żółte kwiaty rosną w niewielkich kiściach.
Części jadalne: z korzeni można pozyskiwać wodę; nasiona można upiec, zaś
młode liście i pędy można gotować.
BAOBABY. Wygląd: wielkie drzewa o dużych, silnie pękatych pniach. Pnie te
mogą mieć średnicę sięgającą 9 m.
Części jadalne: z pociętych korzeni można uzyskiwać wodę; owoce i nasiona
można jeść w stanie surowym. Delikatne młode liście należy gotować.
PALMY DAKTYLOWE. Wygląd: wysokie, smukłe palmy zwieńczone kitą liści
o długości do 4,8 m.
Części jadalne: owoce i rosnący wierzchołek palmy można jeść w stanie suro­
wym; mleczko wyciekające z pnia zawiera dużo cukru i można je zagotować.
MESCAL. Wygląd: grube, skórzaste, spiczaste liście, spośród których wystrzela
bardzo długa łodyga kwiatowa.
Części jadalne: łodyga nadaje się do jedzenia po ugotowaniu.
DZIKIE DYNIE. Wygląd: roślina przypominająca winorośl o owocach wielkości
pomarańczy.
Części jadalne: niedojrzały owoc można ugotować, aby bardziej nadawał się do

198
 P U S T Y N I E

jedzenia. Gotuj młode liście, piecz nasiona oraz źuj łodygi i pędy dla zawartej
w nich wody.
SUKULENTY ZWANE “KWIATAMI PADLINOWYMI”. Wygląd: duże rośliny
o mięsistej łodydze, która rozrasta się w liście mające kształt tłustych kolców. Ma­
ją one gwiaździste kwiaty pokryte grubymi, kosmatymi włosami. Kwiaty wydzie­
lają odór gnijącego mięsa, stąd ich nazwa.
Części jadalne: z łodygi można pozyskać wodę.
GRUSZKI CIERNISTE. Wygląd: mają grube, okrągłe liście, żółte lub czerwone
kwiaty i jajowate, miękkie owoce.
Części jadalne: obrane owoce można jeść na surowo, liście muszą być gotowane
(odciąć szypułki). Nasiona można piec na mąkę, zaś szypułki można rozgniatać
w celu uzyskania wody.
Wszystkie trawy pustynne nadają się do jedzenia. Najlepszą częścią jest białawe
zakończenie górnej części łodygi ukazujące się po jej wyciągnięciu z części dol­
nej; można też jeść nasiona traw. KWIATY WYDZIELAJĄCE BIAŁE LUB KOLO­
ROWE MLECZKO SĄ TRUJĄCE.

Żywność pochodzenia zwierzęcego. Wszystkie zwierzęta pustynne - ssaki,

ptaki, gady i owady - są jadalne. Może okazać się konieczne zastawienie puła­
pek na większe zwierzęta i ptaki (patrz rozdział “Żywność” s. 68). Należy przy
tym zwracać uwagę na sowy, sokoły, sępy i wilki, które często gromadzą się wo­
kół świeżo zabitych zwierząt. Odganiaj je, aby zachować mięso dla siebie. Jeśli
znajdujesz się w krytycznej sytuacji, podpal gęstą trawę lub bylicę; po ugaśnię-
ciu ognia poszukaj królików lub szczurów, które zginęły w płomieniach.
Króliki i ptaki można chwytać w pułapki, przy czym króliki można także wy­
kurzać z ich nor poprzez rozpalenie ognia u wejścia do nory. Czekaj w pogoto­
wiu, aby zabić królika uderzeniem kija w momencie, gdy pokaże się on u wylo­
tu nory. Z węży można przyrządzić smaczny posiłek, należy jednak pamiętać, że
niektóre mogą być trujące. Często napotyka się je wygrzewające się w słońcu na
kamieniach i występach skalnych, gdy upał nie jest zbyt dotkliwy (gdy słońce
znajduje się w zenicie, kryją się w cieniu). Węże są najaktywniejsze wczesnym
rankiem i wczesnym wieczorem.

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

SPOŻYWANIE I ZBIERANIE OWADÓW

PUSTYNNYCH
Amerykańskie Zielone Berety wiedzq, że owady sq warto­
ściowym źródłem pożywienia. Przestrzegaj poniższych
wskazówek i uzupełnij swq dietę.
■ Przywabiaj owady nocq przy użyciu niewielkiego światła.
■ Zbieraj owady pełzające podnosząc kamienie.
■ Larwy mrówek dobrze nadajq się do jedzenia. Wymiataj je spod kamie­
ni do pojemnika z wodq. Larwy będq pływały na powierzchni.
■ Przed spożyciem koników polnych i świerszczy należy usunąć ich nogi
i skrzydła.
■ Zawsze gotuj koniki polne przed spożyciem.

199
SIŁY NATURY

Jaszczurki także nadają się do jedzenia. Należy szukać ich pod płaskimi ka­
mieniami o świcie, zanim słońce nagrzeje powietrze i zabijać rzucając kamienia­
mi lub strzelając z procy (patrz rozdział “Improwizowana odzież, narzędzia
i broń” s. 96).
Większość ludzi wzdraga się na myśl o jedzeniu owadów, można jednak
przyrządzić z nich smaczny posiłek. Jednakże należy unikać gąsienic, ponie­
waż niektóre gatunki są trujące, a także trzymać się z dala od stonóg i skorpio­
nów.

Przyrządzanie posiłków na pustyni. Przy niewielkim użyciu wyobraźni moż­

na wykorzystać dostępne materiały, aby przekształcić surowe mięso w smaczny
posiłek. Stosuj następujące metody przyrządzania:
GOTOWANIE: sporządź garnek przez wykopanie dziury w twardym gruncie
i wyłożenie jej liśćmi lub innym materiałem wodoodpornym, napełnij ją wodą,
a następnie wrzuć do niej rozżarzone węgle z ogniska. Na pustyniach górzystych
można znaleźć kamienie z otworami wydrążonymi przez erozję. Możesz wyko­
rzystać je do gotowania; przed napełnieniem wodą nagrzej je w ogniu. Liście du­
żych roślin można zwinąć formując z nich pojemniki na wodę (nie przepalą się,
jeśli trzymasz je nad ogniem wypełnione wodą). Także kaktusy beczkowate
można wykorzystywać w charakterze pojemników: należy rozgnieść i wydłubać
znajdujący się wewnątrz miąższ; otrzymana w ten sposób skorupa może pełnić
rolę garnka do gotowania.
PATELNIE: można je tworzyć z kamieni znajdujących się na pustyni. Wyszukaj
płaski i wąski kamień, ustaw go na innych kamieniach i rozpal pod nim ogień
(przed podgrzaniem wybranego kamienia należy go dokładnie wytrzeć z kurzu
i żwiru). Rozgrzany kamień umożliwia smażenie na nim mięsa lub jaj (wybieraj
je z ptasich gniazd).
PIECZENIE NAD ŻAREM: przygotuj dużą warstwę żarzących się węgli, nadziej
mięso na świeży, wilgotny patyk i trzymaj je blisko żaru.
KEBAB: należy przygotować warstwę gorących, rozżarzonych węgli. Pokroić
mięso na równe kostki i nadziać każdą z nich na zaostrzony patyk. Opiekać każ­
dą kostkę mięsa równomiernie nad żarem (uważając, aby nie ześlizgiwały się
z patyków).
PIECZENIE W MULE: jest to doskonały sposób pieczenia małych zwierząt. Przy­
gotuj tuszkę poprzez usunięcie głowy, stóp i ogona. Pozostaw skórę lub pióra.
Oblep dokładnie tuszkę warstwą mułu lub gliny o grubości co najmniej 2,5 cm,
włóż w duże ognisko i przykryj żarem. Pieczenie, zależnie od wielkości zwierzę­
cia, trwa do 1 godziny. Gdy glina stanie się twarda i wypalona jak cegła, wyjmij
pieczeń z ogniska i rozbij skorupę. Wraz ze skorupą oddzieli się skóra lub pióra
pozostawiając gotową pieczeń.
PIECZENIE W POPIELE: dobra metoda pieczenia zwierząt, którym po upiecze­
niu zdejmuje się skórę. Odgarnąć część popiołu i żaru na bok, położyć pieczeń
na żarze i przykryć ją resztą żaru.
PIECZENIE NA ROŻNIE: wykopać dół większy i szerszy od zwierzęcia, które
ma być pieczone, o głębokości około 0,3-0,9 m. Na jego dnie rozpalić ogień
i odczekać, aż dół dobrze się nagrzeje. Następnie ułożyć na nim świeże kije,
a na nich mięso. Do ognia można włożyć małe kamienie, aby wypromieniowa-
ły ciepło.
PIEC ZIEMNY: ta metoda przyrządzania posiłków jest stosowana w krajach mórz
południowych. Wykop dół o średnicy 0,6 m i takiej samej głębokości. Uzbieraj

200
 PUSTYNIE

trochę drewna i ułóż z niego ruszt nad dołem, układając patyki równolegle,
w kilku krzyżujących się warstwach. Na wierzch patyków połóż trochę kamieni
średniej wielkości. Rozpal w dole ogień i poczekaj, aż kamienie rozgrzeją się do
białości i wpadną do dołu. Ułóż je w dole i wygarnij z niego wszystkie palące się
kawałki drewna, a następnie przykryj kamienie dużą ilością zielonych liści zwil­
żonych wodą. Na wierzchu połóż żywność do upieczenia. Przykryj ją kolejną
porcją liści i zasyp dokładnie dół ziemią, aby para nie miała ujścia. Po około
dwóch godzinach pieczeń będzie gotowa. Jest to doskonała metoda, lecz wyma­
ga ona szybkości przy przygotowywaniu kamieni, aby nie zdążyły one wysty­
gnąć.

ZAGROŻENIA
Głównymi zagrożeniami na pustyni będzie gorąco oraz niebezpieczne zwie­
rzęta i rośliny, które mogą cię poranić lub zatruć. Jednakże, przy odrobinie
ostrożności, możesz sobie poradzić ze wszystkimi tymi niebezpieczeń­
stwami.

Niebezpieczne rośliny. Większość roślin pustynnych jest chroniona przez

ostre ciernie lub kolce. Kolce mają malutkie haczyki, którymi czepiają się skóry
lub odzieży, jeśli ich dotkniesz. Trzymaj się od nich z daleka. Trujący dąb i su­
mak jadowity mogą wywołać silne podrażnienia skóry (patrz rozdział “Żywność”
s. 60). Po kontakcie z nimi umyj dokładnie skórę.

Owady. Unikaj gniazd mrówek (można je rozpoznać po wystających kopczy­

kach ziemi). W przypadku pokąsania okład z mułu złagodzi podrażnienie skóry
i zmniejszy ból. Należy także unikać stonóg; ich ukąszenia mogą być bardzo bo­
lesne i odczuwalne przez okres do dwóch tygodni. Za dnia kryją się one pod ka­
mieniami, skąd wyruszają w nocy.
Skorpiony także przebywają za dnia pod kamieniami i są aktywne w nocy,
często wślizgując się do śpiworów i butów. Należy obozować w namiotach z in­
tegralną podłogą. Rano trzeba przed założeniem wytrząsać buty. Praktycznie nie
istnieje w warunkach polowych żadna kuracja lecząca skutki użądlenia skorpio­
na (postępowanie stosowane przy ukąszeniach węży jest nieskuteczne - w' przy­
padku użądleń skorpiona występuje natychmiastowa i ogólna reakcja). Na
szczęście większość dorosłych ofiar tych użądleń powraca do zdrowia, jednak
wśród dzieci znacznie częściej kończy się to śmiercią.

Pająki. Skutków ukąszeń pająków nie można skutecznie leczyć na odludziu. Po

prostu trzeba przetrwać kilkudniowy ból, mdłości, zawroty głowy i trudności
w oddychaniu. Znacznie lepiej jest unikać pająków. Nie drażnij ich, ani nie pró­
buj ich chwytać.
W obszarach pustynnych możesz napotkać następujące pająki:
CZARNA WDOWA. Wygląd: mały, ciemny, z czerwonym, żółtym lub białym zna­
kiem na brzuchu.
Symptomy ukąszenia: silny ból, pocenie się, drgawki i osłabienie. Może spowo­
dować nawet tygodniową niezdolność do wszelkich zajęć.
FIDDLEBACK. Wygląd: z tyłu głowy ma znak w kształcie skrzypiec.
Symptomy ukąszenia: gorączka, dreszcze, wymioty, ból stawów i plamy na skó­

201
SIŁY NATURY

rze. W poważnych przypadkach zniszczenie tkanek wokół miejsca ukąszenia

może doprowadzić do amputacji.
TARANTULA. Wygląd: duży i włochaty.
Symptomy ukąszenia: dość silny ból, lecz jad jest stosunkowo łagodny i nie
obezwładnia.

Węże. Do węży jadowitych występujących na pustyni należy kobra, żmija i grze-

chotnik. Najlepszą ochroną przed ukąszeniami węży jest noszenie odpowiedniej
odzieży - większość ukąszeń węży trafia poniżej kolan, w dłoń lub przedramię.
Nie kładź dłoni w miejsca, których nie widzisz, nie próbuj chwytać węża, jeśli nie
masz pewności, że możesz go zabić i zawsze noś wysokie buty. Uważaj gdzie
stąpasz. Postępowanie w przypadku ukąszeń węży opisano w rozdziale “Pierw­
sza pomoc” (s. 121).
Poniżej omówiono poszczególne rodzaje węży, jakie można spotkać na pusty­
niach:
ŻMIJA RUSSELLA. Wygląd: zabarwienie jasnobrązowe lub brązowożółte, z cętka­
mi w czarnej otoczce.
Wielkość: 0,9-1,5 m.
Zachowanie: śmiała, głośno syczy i atakuje z wielką prędkością.
Występowanie: zachodni Pakistan, całe Indie i południowo-zachodnie Chiny.
ŻMIJA PIASKOWA (EFA). Wygląd: zabawienie żółte lub lekko różowe.
Wielkość: około 0,6 m.
Zachowanie: dzięki swemu posuwistemu sposobowi poruszania się może bar­
dzo szybko przemieszczać się po piaskach pustyni. W przypadku sprowokowa­
nia - agresywna.
Występowanie: Afryka Północna, od Algierii do Egiptu.
WSCHODNI GRZECHOTNIK DIAMENTOWY. Wygląd: zabarwienie ołiwkowo-
zielone, z ciemnymi romboidalnymi cętkami o białych lub żółtych brzegach.
Wielkość: 0,9-1,5 m.
Zachowanie: śmiały, broni się skręcając się w zwoje, nadymając powietrzem
i wydając niski syk. Ponadto zwykle wibruje mu ogon.
Występowanie: wschodnia część USA od Północnej Karoliny aż po Florydę i na
zachód aż po Luizjanę.
FER-DE-LANCE. Wygląd: zabarwienie zwykle brązowe lub oliwkowe, z bladymi
znakami w kształcie klepsydry na grzbiecie.
Wielkość: 0,9-1,5 m.
Zachowanie: przed zaatakowaniem może zwijać ciało w zwoje, może też zaata­
kować pod każdym kątem. Nie prowokować.
Występowanie: cała Ameryka Środkowa i Południowa.
ZACHODNI GRZECHOTNIK DIAMENTOWY. Wygląd: zabarwienie jasnobrązo­
we, z ciemnobrązowymi romboidalnymi cętkami. Ogon kremowy do białego,
z wyraźnie zaznaczonymi czarnymi pierścieniami.
Wielkość: 0,9-1,5 m.
Zachowanie: śmiały, zdecydowany do samoobrony.
Występowanie: USA, zwłaszcza stany: Teksas, Luizjana, Arkanzas, południowo-
wschodnia Kalifornia. Spotykany także w północnym Meksyku.

202
 PUSTYNIE

GRZECHOTNIK MOJAVE. Wygląd: zabarwienie zielone lub oliwkowe.

Wielkość: 0,6-0,9 m.
Zachowanie: może atakować bez ostrzeżenia, często dopiero później wydając
grzechot.
Występowanie: Pustynia Mojave w Kalifornii i wyżyny w Meksyku.
ŻMIJA ZABÓJCA. Wygląd: zabarwienie jasnobrązowe lub czerwonawe, z ciem­
nymi paskami poprzecznymi. Ogon jest żółty i krótki.
Wielkość: 0,35-0,9 m.
Zachowanie: agresywna, kąsa szybko nawet przy niewielkim sprowokowaniu.
Występowanie: na całym Dalekim Wschodzie, spotykana także w Australii.
KOBRA EGIPSKA. Wygląd: może mieć zabarwienie czarne, brązowe lub żółte.
W poprzek ciała występują ciemniejsze pasma.
Wielkość: 1,5-2,4 m.
Zachowanie: agresywne.
Występowanie: większość Afryki Północnej i południowo-zachodnia część Pół­
wyspu Arabskiego.
ŻMIJA GRUBOŁUSKA. Wygląd: posiada duże łuski i zabarwienie od bladoczer-
wonego do piaskowobrązowego, z ciemniejszymi znakami i białymi cętkami.
Wielkość: 0,4-0,55 m.
Zachowanie: bardzo jadowita.
Występowanie: Północna Afryka oraz Indie.
AUSTRALIJSKI WĄŻ BRUNATNY. Wygląd: zabarwienie od żółtawoszarego do
brązowego, brzuch jaśniejszy.
Wielkość: 1,5-2 m.
Zachowanie: agresywne.
Występowanie: Australia i Nowa Gwinea.
WĄŻ TYGRYSI. Wygląd: duża głowa, gruby tułów, zielonawożółte, szare lub po-
marańczowobrązowe pasy.
Wielkość: l,3-l,6m.
Zachowanie: agresywne.
Występowanie: Australia i Tasmania.

Jaszczurki. Zarówno heloderma arizońska jak i helodenna meksykańska (oby­

dwie o długości około 45 cm) są jadowite. Heloderma arizońska ma zaokrąglo­
ną głowę, gruby, krępy tułów, krótki, gruby ogon i jaskrawy, żółty wzór. Helo­
derma meksykańska jest ciemniejsza i większa, z wysmukłym ogonem. Obydwa
te stworzenia są płochliwe i boją się ludzi. NIE drażnij ich ani nie zapędzaj w śle­
py zaułek; ich ukąszenie jest bardzo jadowite. W przypadku ukąszenia postępo­
wać jak przy ukąszeniu węża.

Ukąszenia ssaków. Ssaki mogą przenosić wściekliznę. W przypadku ukąszenia

należy niezwłocznie wyszorować obszar ukąszenia wodą z mydłem i posmaro­
wać go środkiem dezynfekującym (jeśli nim dysponujemy). Jeśli jakiś członek
twojej grupy zachoruje na wściekliznę i znajduje się w zaawansowanym stadium
tej choroby, odizoluj go od reszty i zwiąż. Niestety, taka osoba nieuchronnie
umrze - nie wolno dotykać jej ciała po śmierci.

203
SIŁY NATURY

Zwierzęta w zaawansowanym stadium wścieklizny, zwłaszcza psy, stają się

agresywne, zataczają się na nogach i toczą pianę z pyska. Jeśli stałeś się ofiarą
niesprowokowanego ataku, masz uzasadnione powody, aby podejrzewać, że
zwierzę ma wściekliznę. Leczenie szpitalne wścieklizny, aby było skuteczne,
musi zacząć się w ciągu 1-2 dni.

Odwodnienie. Pamiętaj, aby unikać odwodnienia organizmu. W bardzo wyso­

kich temperaturach i przy niskiej wilgotności powietrza pocenie się może być
niezauważalne ze względu na szybkie parowanie potu. Musisz starać się, żeby
utrzymać pot na skórze w celu intensyfikacji procesu chłodzenia - unikaj wysta­
wiania skóry bezpośrednio na słońce. NIE ZDEJMUJ ODZIEŻY. Pamiętaj, że nie
zawsze pragnienie jest pewną oznaką odwodnienia. Zapewnij sobie pobieranie
należytych ilości płynów.

Schorzenia wywołane upałem. Są rezultatem niedostatku soli lub wody wy­

wołanego intensywnym poceniem się; nie należy do nich udar cieplny spowo­
dowany nieprawidłowym funkcjonowaniem mechanizmu pocenia się.
Skurcze cieplne występują na skutek nadmiernej utraty soli z organizmu, przy
intensywnym poceniu się. Są to bolesne skurcze mięśni, zwykle nóg, rąk i brzu­
cha. Mogą one być lekkie lub ostre. Leczy się je piciem dużych ilości wody.
Wyczerpanie cieplne jest spowodowane nadmierną utratą wody i soli z orga­
nizmu na skutek pocenia się. Skóra staje się zimna i mokra od potu; towarzyszy
temu ból i zawroty głowy, osłabienie i utrata apetytu. Jeśli dolegliwość ta nie jest
leczona, może doprowadzić do śmierci. Chorego należy umieścić w cieniu
z podniesionymi nogami, które należy masować dla przywrócenia pełnego do­
pływu krwi do serca. Podawać duże ilości wody do picia.
Udar cieplny występuje, gdy organizm utraci zdolność do samoochłodzenia
poprzez pocenie się. Skóra staje się sucha i gorąca. Chory może nagle utracić
przytomność lub doznawać bólu i zawrotów głowy, a nawet delirium przed utrą-

PRAKTYCZNE RADY PIECHOTY MORSKIEJ USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU SCHORZEŃ
SPOWODOWANYCH UPAŁEM
Dolegliwości wynikające z przebywania w wysokiej tempe­
raturze na pustyni mogą mieć skutek śmiertelny. Należy nie­
zwłocznie zastosować leczenie. Przestrzegaj poniższych
wskazówek amerykańskich marines:
■ Twoim naczelnym celem musi być jak najszybsze obniżenie temperatury
ciała pacjenta.
■ Połóż pacjenta na plecach w zacienionym miejscu.
■ Rozluźnij jego odzież.
■ Skrop pacjenta wodq.
■ Wachluj go.
■ Jeśli pacjent jest przytomny i rozumuje normalnie, podaj mu sól w ta­
bletkach i dużo chłodnej (nie zimnej) wody do picia.
■ Nie podawaj żadnych środków pobudzających.

204
 PUSTYNIE

tą przytomności. Udar cieplny może doprowadzić do śmierci. Leczenie polega

na jak najszybszym obniżeniu temperatury ciała. Umieścić pacjenta w cieniu, ro­
zebrać i spryskać całe jego ciało wodą. Wachlować, żeby zwiększyć efekt chło­
dzący. Masować nogi i ręce, aby pobudzić krążenie krwi.
Na pustyni jesteś narażony na liczne choroby przenoszone przez owady jak:
malaria, gorączka piaskowa, tyfus czy dżuma. Musisz starać się stosować zapo­
biegawcze środki medyczne oraz odpowiednią higienę osobistą. Dbaj o skale­
czenia i zadrapania; w warunkach pustynnych mogą one bardzo łatwo zostać za­
infekowane. Aby zapobiec chorobom układu pokarmowego myj wszystkie na­
czynia i przybory do przyrządzania posiłków i jedzenia, usuwaj śmieci oraz feka­
lia i chroń żywność oraz przybory przed muchami.
Nie odsłaniaj ciała na działanie czynników atmosferycznych ani much; staraj
się myć codziennie stopy i ciało; zmieniaj regularnie skarpetki. Sprawdzaj do­
kładnie swe ciało, żeby wykryć wszelkie oznaki obrażeń bez względu na ich
wielkość. Pamiętaj, że kurz i owady mogą spowodować infekcję nawet niewiel­
kich skaleczeń i zadrapań.
Ze wględów sanitarnych musisz zakopywać wszystkie śmieci i fekalia; pamię­
taj jednak, aby zakopywać je głęboko, ponieważ płytkie doły mogą zostać odsło­
nięte przez ruchome piaski.

BUDOWA SCHRONIEŃ
W warunkach pustynnych schronienie jest niezwykle ważne, zarówno aby chro­
nić cię przed upałem za dnia, jak i zapewnić ci ciepło podczas bardzo chłodnych
nocy. Przy budowie schronień staraj się naśladować miejscową ludność: używa­
ją oni lekkich namiotów z podwijanymi bokami, pozwalającymi wykorzystać
każdy powiew wiatru. Zbudowanie egzotycznego namiotu może okazać się dla
ciebie niemożliwe, staraj się jednak przestrzegać tych samych zasad co tubylcy.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

PROSTE SCHRONIENIE PUSTYNNE
Jeśli masz kawałek brezentu, poncho lub tkaninę podobną
do spadochronowej, możesz wznieść dwa proste schronienia
pustynne. Do tego celu będzie ci potrzebna wydma lub wy­
stająca nad powierzchnię ziemi skała i co najmniej dwa kije
do podparcia wysuniętego końca brezentu.
Metoda wykorzystująca skałę:
■ Wyszukaj wystającą nad ziemię skałę.
■ Przymocuj kamieniami jeden koniec brezentu do krawędzi skały.
■ Rozciągnij brezent i zamocuj jego drugi koniec, aby uzyskać jak najlep­
szy cień.
Metoda wykorzystująca wydmę:
■ Zbuduj pagórek z piasku lub wykorzystaj bok wydmy piaskowej jako
jedną ścianę schronienia.
■ Zamocuj kamieniami lub innym obciążeniem jeden koniec brezentu na
szczycie pagórka.
■ Rozciągnij brezent i zamocuj jego drugi koniec, aby zapewnić sobie cień.

205
SIŁY NATURY

FRANCUSKA LEGIA CUDZOZIEMSKA

BUDOWA SCHRONIEŃ NA PUSTYNI
Wiedza o tym, gdzie i kiedy budować schronienia na pusty­
ni, może oszczędzić ci wiele czasu i energii. Stosuj się do rad
francuskiej Legii Cudzoziemskiej.
■ Buduj schronienia wczesnym rankiem, późnym wieczorem lub w nocy.
Jest to mniej męczgce.
■ Jeśli jest to możliwe, staraj się budować schronienie w pobliżu opału
i wody.
■ Nie buduj schronienia u podnóża stromych zboczy ani w miejscach
narażonych na zalanie, osunięcia skał czy odsłoniętych na silne wia­
try-
■ Buduj schronienia daleko od skał, które magazynujg ciepło za dnia (mo­
żesz zechcieć przenosić się na tereny skaliste w nocy, aby wykorzystać
ich ciepło).

Schronienia naturalne. Może ich być niewiele na pustyni i mogą ograniczać

się one do cienia urwistych zboczy i zawietrznej strony wzgórz, wydm łub for­
macji skalnych. Na terenach górzystych jaskinie są dobrymi schronieniami, ale
niełatwo je znaleźć, ponieważ są
małe i łatwe do przeoczenia. Roz­
glądaj się za szczelinami lub wystę­ AWARYJNE
pami skalnymi. Jaskinie są chłodne
i można w nich napotkać wodę.
SCHRONIENIE
Mogą być również zamieszkane
przez zwierzęta: szczury, myszy,
węże i króliki. Pomimo, że zwie­
rzęta te mogą być źródłem poży­
wienia i niektórym ludziom może
podobać się pomysł posiadania za­
pasów żywności na wyciągnięcie
ręki, to bardziej wrażliwe osoby
będą miały świadomość narażenia
na ukąszenia i użądlenia. Z tego
względu należy pozostać w pobli­
żu wejścia.
Na równinnych, otwartych pu­
styniach trudno jest znaleźć natu­
ralne schronienie. Jednakże moż­
na nazbierać niesionego wiatrem
zielska i zrobić z niego matę.
Wszelkie napotkane rośliny moż­
na wykorzystać do budowy schro­
nienia.
Na niektórych pustyniach piasek
na głębokości 0,5 m może być na-

206
 PUSTYNIE

wet o 20-30°C chłodniejszy niż znajdujące się nad nim powietrze. Wykop w pia­
sku rów o głębokości 1 m, biegnący w kierunku północ-południe, aby uzyskać
cień za dnia. Przykryj rów, żeby uzyskać lepszą ochronę. Budując swe schronie­
nie pamiętaj o następujących zasadach:
□ Obserwuj pogodę. Jeśli nadchodzi burza, unikaj żlebów spływowych, wypłu-
czysk i obszarów prawie pozbawionych roślinności.
□ W krzakach lub pod kamieniami mogą kryć się węże, stonogi i skorpiony.
□ Nie urządzaj obozowiska u podnóża stromych zboczy ani w miejscach nara­
żonych na zalanie, osunięcia skał czy silne wiatry.

Proste schronienia. Jeśli jesteś rozbitkiem z katastrofy lotniczej, będziesz mógł

uratować do budowy schronienia części samolotu i tratwy ratunkowe. Na przy­
kład można ustawić przechyloną nadmuchiwaną tratwę, aby uzyskać ochronę
przed słońcem (rys. 97).
Staraj się zbudować schronienie o pokryciu składającym się z więcej niż
jednej warstwy, aby otrzymać przestrzeń powietrzną obniżającą temperatu­
rę wewnątrz schronienia (rys. 98). Podłogę schronienia należy umieścić
około 50 cm powyżej lub poniżej poziomu gruntu, aby zwiększyć efekt
chłodzący. Staraj się wykonać zewnętrzną ścianę schronienia z białego ma­
teriału; jego boki powinny być ruchome, aby chronić cię podczas zimnej
i wietrznej pogody i zapewniać wentylację w warunkach ekstremalnych
upałów.
I jeszcze jedna sprawa: buduj swe schronienie tak, aby wykorzystać lekki
wiatr - zapewni to chłód i nie dopuści do gromadzenia sie owadów.

207
 REJONY
TROPIKALNE
Powszechne jest wyobrażenie obszarów tropikalnych
jako gęstej dżungli najeżonej wszelkimi niebezpie­
czeństwami, jakie tylko mogą przyjść na myśl.
W rzeczywistości istnieją rozmaite odmiany rejonów
tropikalnych, z których większość odznacza się obfi­
tością wody oraz żywności pochodzenia roślinnego
i zwierzęcego.

Istnieje pięć odmian terenów klimatu tropikalnego: lasy równikowe, lasy mon-
sunowe, tropikalny busz i cierniste zarośla, tropikalna sawanna oraz las namo-
rzynowy. Dżungla może dostarczyć osobie walczącej o przetrwanie wszystkiego
co niezbędne dla przeżycia: wodę, żywność i obfitość materiałów do budowy
schronień.

CHARAKTERYSTYKA TERENU
Lasy równikowe. Nazwa ta odnosi się do dżungli Ameryki Południowej, Azji
i Afryki. Dominują w niej wiecznie zielone drzewa, rosnące do wysokości
45-55 m. Podnóże wielu drzew ma ukształtowane występy, zaś ich liście są
skórzaste i ciemno-zielone, a kwiaty nie rzucają się w oczy i mają barwę zielo­
ną lub białą. Na brzegach rzek i na polanach, gdzie światło słoneczne dociera
do ziemi, występuje gęsta, często nieprzebyta roślinność (tak zwana dżungla
wtórna). Natomiast tam, gdzie korony drzew są gęste, poszycie jest rzadkie
i nie utrudnia marszu. Występuje także wiele pnączy, wiszących zwykle jak pę­
tle lub liny.
Wskaźnik opadów jest wysoki - około 2030 mm deszczu rocznie; opady
występują równomiernie na przestrzeni całego roku. Większość roślin dżun­
gli jest podobna do drzew zarówno wyglądem jak i wielkością. Na przykład
rośliny górnego piętra oraz pnącza rosnące na pniach i konarach drzew są
podobne do drzew. Trawy i ziela są rzadkie, a wszelkie rośliny na poziomie
podłoża są drzewiaste: młode drzewka i siewki drzew, krzaki i młode pną­
cza.
Bambusy, będące w istocie trawami, osiągają w wilgotnych lasach tropikal­
nych znaczne rozmiary; w niektórych przypadkach sięgają one 24 m, a ich gru­
by pień może zawierać wodę (patrz niżej). Zwykle tworzą one gęste zagajniki,
prawie niemożliwe do przebycia.

208
 REJONY TROPIKALNE

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA REJONÓW

TROPIKALNYCH
Powinieneś znać charakter terenu, na jakim się znajdujesz.
Rejony tropikalne majq szereg wspólnych cech. Oto ich krót­
ki wykaz:
■ Wysokie temperatury i nieznośna wilgotność powietrza.
■ Ulewne deszcze, często z towarzyszeniem piorunów, powodujące gwał­
towny przybór rzek i zmieniające je w rwącą kipiel.
■ Huragany, cyklony i tajfuny formują się nad morzem i posuwają w głąb
lądu, wywołując fale pływowe i zniszczenie.
■ Istnieje pora "sucha" (podczas której deszcz pada tylko raz dziennie)
i pora monsunowa (kiedy może padać bez przerwy całymi dniami lub
tygodniami).
■ Tropikalny dzień i noc są równej długości.

W lasach równikowych nie występują oznaki zimy ani wiosny; oznacza to, że
roślinność wygląda tak samo w dowolnym momencie roku. Na obrzeżach lasu,
na polanach i przy porzuconych domostwach rosną liczne rośliny jadalne. Na­
tomiast pośrodku dziewiczej puszczy, gdzie drzewa są tak wysokie, że owoce
i orzechy znajdują się poza zasięgiem możliwości człowieka, znalezienie żyw­
ności jest trudniejsze.

Lasy monsunowe. Częściowo wiecznie zielone lasy w Ameryce Środkowej

i Południowej oraz w Afryce są zasadniczo podobne do lasów monsunowych
w Azji. Istnieją dwa piętra drzew, górne (18-24 m) i dolne (6-13 m). Występuje
pora suszy powodująca opadanie liści i pora monsunu.
W Indiach, Birmie i południowo-wschodniej Azji są dwa rodzaje monsunów:
monsun suchy i monsun mokry. Monsun suchy występuje od listopada do kwiet­
nia, gdy północne wiatry z Azji środkowej przynoszą okresy dobrej pogody
i rzadkich opadów. Monsun mokry występuje pomiędzy majem a październi­
kiem, kiedy południowe wiatry znad Zatoki Bengalskiej przynoszą ulewny
deszcz trwający kilka dni lub tygodni bez przerwy, który powoduje ponowne
pojawienie się liści w ciągu jednego dnia.

Tropikalny busz i cierniste zarośla. Istnieje wyraźna pora sucha, kiedy

drzewa tracą liście, a deszcze występują głównie jako ulewne burze z pio­
runami. Przeciętna wysokość drzew wynosi 6-9 m i dominują rośliny cier­
niste. Występowanie tego typu lasu jest ograniczone do części Ameryki
Środkowej i Południowej, południowej Afryki, Indii oraz północnej Austra­
lii.

Tropikalna sawanna. Występuje wyłącznie w strefie tropikalnej w Ameryce

Południowej i Afryce. Sawanna wygląda jak szeroka, trawiasta łąka z rzadko roz­
rzuconymi drzewami. Trawy mogą być dość wysokie i tworzą kępy z odstępami

209
SIŁY NATURY

pomiędzy każdą rośliną trawiastą. Ziemia często bywa czerwona, a rozrzucone

drzewa mają karłowaty wygląd. W pierwszej połowie roku występuje pora mo­
kra, a w drugiej - pora sucha.

Las namorzynowy. Słonowodny las namorzynowy występuje w pasie przy­

brzeżnych odpływów i przypływów morza. Porastają je drzewa mangrowe
0 splątanych korzeniach znajdujących się nad i pod powierzchnią wody. Przybór
wody podczas przypływu może sięgać 12 m; określ poziom przypływu na pod­
stawie odłożonej na drzewach linii soli lub naniesionych przez wodę śmieci.
W nisko położonych obszarach w głębi lądu można napotkać mokradła słod­
kowodne. Często usiane wyspami, stanowią one masę ciernistego poszycia,
trzcin, traw i palm.

PRZEMIESZCZANIE SIĘ
Zanim weźmiesz pod uwagę wymarsz z punktu, w którym się znalazłeś, zasta­
nów się nad szansą odnalezienia i uratowania z twego obecnego miejsca posto­
ju: lepiej się z niego nie ruszać, jeśli nie musisz tego robić. W miejscu tym woda
1 żywność nie powinny stanowić problemu; w dżungli zwykle łatwo jest o oby­
dwie te rzeczy. Marsz przez dżunglę może być wolny i wyczerpujący. Czy twoja
kondycja fizyczna jest wystarczająca, żeby uporać się z trudami podróży?
W wielu przypadkach najłatwiej jest podążać szlakami wyznaczanymi przez
rzeki, ścieżki i linie grzbietów wzgórz, chociaż towarzyszą temu pewne trudno­
ści. Rzeki i stmmienie bywają zarośnięte od góry, co utrudnia dostanie się do
nich i uniemożliwia żeglugę na tratwie. Same drogi wodne mogą obfitować w pi­
jawki oraz niebezpieczne ryby i gady. Na ścieżkach mogą być zastawione pułap­
ki i wykopane wilcze doły na zwierzęta; czasami ścieżki prowadzą w ślepy za­
ułek, na bagna lub w gęsty busz. Jeszcze większe niebezpieczeństwo stwarza

PRAKTYCZNE RADY ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH USA

PODRÓŻ PRZEZ DŻUNGLĘ
Amerykańskie Zielone Berety wędruję przez dżunglę szybko
i pewnie. Zastosuj się do ich rad - nie utrudniaj sobie niepo­
trzebnie życia.
■ Unikaj bagien i mokradeł; wśród gęstej roślinności poruszaj się powoli,
ale w stałym tempie.
■ Wędruj przez dżunglę tylko za dnia.
■ Rozgarniaj rośliny kijem, aby zmniejszyć niebezpieczeństwo poruszenia
ręką lub nogą gniazda mrówek albo skorpionów.
■ Przy wspinaniu się pod górę czy pokonywaniu przeszkód nie przytrzy­
muj się Krzaków ani pnączy; icn ciernie i kolce spowodują podrażnienia
skóry, a ponadto mogą one nie utrzymać twojego ciężaru!
■ Nie wspinaj się na leżące pnie, jeśli można je obejść; możesz ześli­
zgnąć się i odnieść obrażenia albo nastąpić na węża.
■ Jeśli korzystasz ze ścieżki, zwracaj uwagę na miejsca, w których wi­
doczne są uszkodzenia terenu - może to być pułapka lub wilczy dół.
■ Nie idź ścieżką przegrodzoną liną albo siatką z trawy - może ona pro­
wadzić do pułapki na zwierzęta

210
 REJONY TROPIKALNE

fakt, że roślinność na grzbiecie wzgórza

często skrywa szczeliny lub nawet wysta­
je poza krawędź urwiska.
RUCHOME PIASKI! Pomimo towarzyszących im niebez­
Zwykle występują u ujścia dużych rzek i na
pieczeństw drogi wodne stanowią często
płaskich brzegach, łatwo można się w nich najmniej kłopotliwy szlak podróży. Jeśli
pogrążyć. Jeśli tak się stanie, rozłóż szeroko możesz, odszukaj strumień i podążaj z je­
ręce i nogi, aby rozłożyć ciężar ciała i prze­ go biegiem do większych wód. Mimo, że
stać tonąć. Wychyl się i płyń lub czołgaj się marsz z biegiem strumienia może ozna­
po powierzchni. czać forsowanie przeszkód wodnych
NIC WPADAJ W PANIKĘ: paniczne zachowa­ i przebijanie się przez gęstą roślinność, to
nie się spowoduje, że pogrążysz się jeszcze strumień nadaje twemu marszowi okre­
szybciej.
ślony kierunek, który prawdopodobnie
doprowadzi cię do jakiegoś zamieszkałe­
go miejsca. Jest on także źródłem żywności i wody i może zapewnić ci podróż
tratwą.

Forsowanie strumienia. Musisz zbadać starannie strumień, aby znaleźć

miejsce nadające się do jego bezpiecznego przebycia w bród. Należy także
przyjrzeć się przeciwległemu brzegowi, aby upewnić się, że można się na nie­
go wspiąć. Przy wybieraniu miejsca przeprawy w bród należy szukać brodu
zapewniającego przebycie strumienia pod kątem 45° do kierunku prądu
i z prądem (rys. 99). NIGDY nie
próbuj forsować strumienia w bród
bezpośrednio powyżej lub w pobli­ FORSOWANIE
żu głębi lub rwącego wodospadu
albo głębokiego koryta. Strumień
STRUMIENIA
należy przekraczać w miejscach,
gdzie przeciwległy brzeg ma płytką
burtę lub jest piaszczysty. W miarę
możliwości należy unikać miejsc
kamienistych, ponieważ upadek
może spowodować obrażenia w ro­
dzaju skręcenia stawu skokowego
lub złamania nogi (chociaż poje­
dyncze kamienie rozbijające siłę
nurtu mogą być pomocne). Pamię­
taj, że głęboka woda niekoniecznie
jest niebezpieczna; może ona pły­
nąć wolniej i być bezpieczniejsza
niż woda płytka.
Jeśli strumień robi wrażenie zdra­
dzieckiego, zastosuj metodę forso­
wania przedstawioną na rysunku 99.
Jeśli jesteś sam, użyj drąga do zapew­
nienia sobie większej równowagi
(zanurz go w wodzie powyżej miej­
sca, w któiyni stoisz) lub poszukaj
bezpieczniejszego miejsca na prze­ nurt
prawę.

211
SIŁY NATURY

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

WYPOSAŻENIE DO WĘDRÓWKI PRZEZ

DŻUNGLĘ
Poruszanie się w dżungli stanie się znacznie łatwiejsze, jeżeli
będziesz w posiadaniu jednego lub więcej z przedmiotów za­
lecanych przez armię USA:
■ Maczeta do wyrąbywania sobie drogi wśród roślin, zbierania żywności
lub przecinania pni do budowy tratwy.
■ Kompas do utrzymywania kierunku.
■ Lekarstwa na gorączkę i przeciw infekcjom.
■ Wysokie buty lub mocne trzewiki dla ułatwienia marszu i ochrony stóp.
■ Hamak pozwalający na szybsze przygotowanie sobie w dżungli miejsca
do spania nad ziemią.
■ Moskitiera chroniąca przed owadami.

Maczeta. Najbardziej pomocna do przetrwania w dżungli. Używając jej należy

ciąć w dół i ukosem na zewnątrz, a nie poziomo - wymaga to mniej wysiłku.

Grzbiety wzniesień. Wędrowanie grzbietem jest często łatwiejsze niż doliną:

na grzbiecie występuje mniej roślin, strumieni i bagien. Umożliwia to rozejrzenie
się w terenie i dostrzeżenie znaków orientacyjnych. Zwykle na szczycie grzbietu
znajdują się ścieżki wydeptane przez zwierzęta.

Miejsca na obozowisko. Ponieważ w dżungli szybko zapada zmrok, koniecz­

ne jest rozbicie obozu przed zachodem słońca. Nie obozuj w pobliżu strumienia
albo oczka wodnego w porze deszczowej; bez żadnego ostrzeżenia może wystą­
pić błyskawiczna powódź. Trzymaj się z dala od suchych drzew lub drzew z su­
chymi konarami, które mogą spaść na ciebie. Wytnij całe poszycie wokół swego
obozowiska, aby zapewnić sobie miejsce i dopływ powietrza do ogniska.
Zmniejszy to także liczbę owadów, kryjówek węży i uczyni cię bardziej widocz­
nym dla samolotu ratowniczego.

ZAGROŻENIA
Większość ludzi wyobraża sobie, że głównym niebezpieczeństwem w dżungli
są węże i duże dzikie zwierzęta. O ile prawdą jest, że i jedne i drugie występu­
ją w dżunglach, o tyle główne niebezpieczeństwo grozi osobom walczącym
0 przetrwanie w tropikach ze strony owadów przenoszących choroby, boleśnie
żądlących albo kąsających. Twoim głównym przeciwnikiem będą kleszcze, ko­
mary, pchły, muszki, pijawki, pająki, skorpiony, stonogi, osy, dzikie pszczoły
1 mrówki.

Owady. Kleszcze i pchły, które przenoszą choroby zakaźne, są pasożytami od­

żywiającymi się krwią. Kleszcze zamieszkują obszary trawiaste. Należy usuwać je
szczotką z odzieży i sprawdzać co najmniej dwa razy dziennie, czy nie ma ich na
skórze. W przypadku wykrycia wbitych w skórę kleszczy należy zastosować za­
biegi opisane w rozdziale “Pierwsza pomoc” (s. 120).

212
 REJONY TROPIKALNE

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

ZAPOBIEGANIE UŻĄDLENIOM I UKĄSZENIOM

Owady sq prawdopodobnie największym zagrożeniem
dla zdrowia osoby walczqcej o przetrwanie w obszarach
tropikalnych. Podejmij odpowiednie środki, aby im zapo­
biegać.
■ Stosuj środek odstraszający owady (jeśli masz go ze sobq) na wszystkie
odsłonięte powierzchnie skóry i na wszystkie otwory w odzieży.
■ Bqdź przez cały czas ubrany, zwłaszcza w nocy.
■ Osłoń ręce i nogi. Jeśli jest to możliwe, noś rękawiczki i siatkę przeciw
moskitom na głowie, aby zapewnić sobie dodatkową ochronę.
■ Obozuj w wystarczającej odległości od bagien.
■ Spij pod moskitierą, jeśli ją masz. Jeśli nie, wysmaruj sobie twarz mu­
łem, aby odstraszyć owady.

Pchły spotyka się w suchych, zakurzonych schronieniach. Wkręcają się one

pod paznokcie palców u nóg lub pod skórę, aby złożyć tam jaja. Należy je stam­
tąd usuwać odkażonym nożem. Pchły żyjące na szczurach przenoszą dżumę;
szczury przenoszą żółtaczkę i różne rodzaje febry.
Czerwone muszki roznoszą gorączkę błotną. Mają one gniazda w ziemi
i szczególnie często występują w wysokich trawach i na brzegach strumieni.
Nie kładź się ani nie siadaj na ziemi. Oczyść swe miejsce obozowania i wy­
pal je.
Stonogi, skorpiony i pająki występują również w dżungli. Skorpiony można
napotkać pod piecami i pod odstającą korą martwych drzew; mogą się one tak­
że dostać do butów pozostawionych na noc na ziemi. Zawsze wytrząsaj buty,
skarpetki i elementy odzieży przed ich założeniem.
Osy, dzikie pszczoły i mrówki mogą być bardzo dokuczliwe. Kąsające
mrówki zamieszkują gałęzie i liście drzew tropikalnych, zwłaszcza zwisają­
cych roślin przytwierdzonych do gałęzi mangrowców. Zwracaj uwagę, żeby
nie obozować w pobliżu mrowiska ani na szlaku mrówek. NIGDY NIE ZDEJ­
MUJ BUTÓW - obuwie pełni rolę ochrony przed muszkami, kleszczami
i mrówkami.

Węże. W tropikach występuje wiele rodzajów węży jadowitych, w tym żmije,

kobry, grzechotniki tropikalne, mamby i daszniki. Niektóre kobry mogą nie tyl­
ko kąsać, ale także pluć jadem. Jeśli jad dostanie się do oczu albo do otwartej ra­
ny należy go niezwłocznie zmyć wodą, a w sytuacjach nadzwyczajnych - nawet
moczem. Węże zwykle unikają ludzi; żadnego z nich nie należy brać do ręki ani
prowokować i wszystkie trzeba traktować jako jadowite. Uwaga: nieliczne węże
tropikalne, jak bushmaster i mamba, atakują bez żadnego widocznego powodu.
Poniżej wymieniono główne rodzaje niebezpiecznych węży najczęściej spoty­
kanych w obszarach tropikalnych:
ŻMIJA GABOŃSKA. Wygląd: geometryczne wzory z elementów o barwie czar­
nej, brązowej i niebieskiej.
Wielkość: 1,2-1,5 m.

213
SIŁY NATURY

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

WĘŻE A TWOJE BEZPIECZEŃSTWO

Żołnierze SAS sq wyszkoleni do prowadzenia działań
w dżungli. Traktujq oni dżunglę i jej mieszkańców z szacun­
kiem i wiedzq, jak sobie radzić z zagrożeniem ze strony wę­
ży-
■ Uważaj, gdzie stąpasz: węże często bywają trudne do zauważenia
i można na nie nadepnąć.
■ Ponieważ niektóre węże mieszkają na drzewach, zachowaj ostrożność
przy zrywaniu owoców lub rozgarnianiu krzaków.
H Nie prowokuj, nie osaczaj ani nie podnoś węża.
■ Nie przewracaj kamieni rękoma ale kijem.
■ Noś mocne i wysokie buty, jeśli takie masz ze sobą. Kły wielu węży nie
mogą przebić skóry butów.
■ Zawsze sprawdzaj swoje miejsce do spania, odzież i bagaże przed zro­
bieniem z nich użytku; węże mogą wślizgiwać się do tych rzeczy.
■ Jeśli napotkasz węża, ZACHOWAJ SPOKÓJ i wycofaj się. W większości
przypadków wąż ucieknie.
■ Do zabicia węża użyj długiego kija i uderz nim w grzbiet za głową.
Upewnij się, czy wąż nie żyje - zraniony wąż jest bardzo agresywny.

Zachowanie: zwija się i szybko atakuje, gdy człowiek zbliży się do niego.
Występowanie: tropikalne dżungle Sierra Leone, Sudanu, Angoli i Natalu.
ŻMIJA SYKLIWA. Wygląd: zabarwienie jasnobrązowe lub ciemnobrązowe, z bia­
łymi lub żółtymi szewronami.
Wielkość: 0,9-1,2 m.
Zachowanie: błyskawicznie atakuje.
Występowanie: na większości terytorium Afryki, za wyjątkiem gorących i su­
chych obszarów pustynnych.
ŻMIJA NOSOROGA. Wygląd: duża, o masywnym ciele, zabarwiona na wiele od­
cieni barwy różowej, niebieskiej i zielonej.
Wielkość: 0,6-1,2 m.
Zachowanie: błyskawicznie atakuje w przypadku zbliżenia się człowieka.
Występowanie: tropikalne dżungle Liberii, Ugandy i Zairu.
BUSHMASTER. Wygląd: zabarwienie ciemnobrązowe lub kawowe, z odcieniami
różu i czarnymi plamkami wzdłuż grzbietu.
Wielkość 1,8-2,1 m.
Zachowanie: może leżeć w bezruchu dopóki się jej nie dotknie. Atakuje zaciekle
w sytuacji osaczenia. Niekiedy może atakować bez żadnego powodu.
Występowanie: cała Ameryka Łacińska, głównie w lasach na małych wysoko­
ściach.
COTTONMOUTH. Wygląd: młode osobniki mają pasma barwy miedzianej, jasno-
brązowej i ciemnobrązowej. U osobników dojrzałych pasma te mogą przecho­
dzić w baiwę całkowicie czarną.
Wielkość: 0,9-1,2 m.
Zachowanie: agresywna, nie prowokować.

214
 REJONY TROPIKALNE

Występowanie: spotykana na całej południowej części Stanów Zjednoczonych,

na terenach bagnistych, wokół jezior, strumieni i rzek.
ZIELONA ŻMIJA NADRZEWNA. Wygląd: zabawienie lśniącozielone.
Wielkość: 0,6-0,9 m.
Zachowanie: nie jest agresywna, lecz ze względu na zamieszkiwanie na
drzewach i w krzakach przypadki ukąszeń są dość częste (trudno ją zauwa­
żyć).
Występowanie: pospolita w całej południowo-wschodniej Azji.
ŻMIJA SKACZĄCA. Wygląd: zabawienie czarne i brązowe, krótkie ciało.
Wielkość: 0,6-0,9 m.
Zachowanie: łatwo atakuje, często z taką siłą, że jej ciało odrywa się od zie­
mi.
Występowanie: w całej Ameryce Łacińskiej i południowym Meksyku.
ŻMIJA MALAJSKA. Wygląd: grzbiet czewonawobrązowy, ciemnobrązowe pa­
sma poprzeczne i rożowobrązowe boki.
Wielkość: 0,6-0,9 m.
Zachowanie: usposobiona spokojnie, ale kąsa przy nadepnięciu. Co roku zda­
rzają się liczne przypadki pokąsań, głównie dlatego, że żmija ta występuje na
terenach zamieszkałych, np. na plantacjach kauczuku.
Występowanie: pospolita w całej południowo-wschodniej Azji.
GRZECHOTNIK TROPIKALNY. Wygląd: zabawienie ciemnobrązowe, z rom­
boidalnymi plamami wzdłuż grzbietu i ciemnymi paskami na szyi.
Wielkość: 1,2-1,5 m.
Zachowanie: łatwo atakuje zwijając się w zwoje i podnosząc ponad nie wysoko
głowę. Może nie sygnalizować ataku grzechotaniem.
Występowanie: południowy Meksyk i cała Ameryka Łacińska za wyjątkiem
Chile.
GRZECHOTNIK WAGLERA. Wygląd: zabawienie zielone, łuski o czarnych brze­
gach. Ciało krępe.
Wielkość: 0,6-0,9 m.
Zachowanie: spokojne.
Występowanie: Tajlandia, Borneo, Indonezja, Malezja i Filipiny.
DASZNIK MODRY. Wygląd: zabawienie jasnoszare do czarnego, z wąskimi bia­
łymi paskami poprzecznymi i białym brzuchem.
Wielkość: 0,9-1,8 m.
Zachowanie: nie jest agresywny, lecz jego jad jest śmiertelny.
Występowanie: Azja i Azja Południowo-Wschodnia.
WĄŻ KORALOWY. Wygląd: zabawienie w postaci plam o bawię intensywnie
czarnej, czewonej i żółtej. Ma małą głowę.
Wielkość: 0,3-0,9 m.
Zachowanie: spokojny, nie kąsa dopóki nie zostanie nadepnięty lub wzięty do
ręki.
Występowanie: południowa część Stanów Zjednoczonych i Ameryka Łaciń­
ska.
KOBRA KRÓLEWSKA. Wygląd: zabawienie oliwkowe lub jasno-brązowe; duże
kobry mogą unosić głowę na wysokość 0,9-1,2 m nad poziom ziemi. Przybiera­
jąc taką postawę kobra rozpościera swój kaptur.
Wielkość: 2,1-2,7 m.

215
SIŁY NATURY

Zachowanie: agresywna, zwłaszcza gdy chroni jaja.

Występowanie: cała Azja i Azja Południowo-Wschodnia.
MAMBY. Wygląd: zabarwienie zielone lub ciemnoszare, mała głowa, smukłe cia­
ło.
Wielkość: 1,5-2,1 m.
Zachowanie: szybko atakuje; znane są przypadki niesprowokowanego ataku.
Występowanie: Afryka na południe od Sahary.
DYSFOLID. Wygląd: zabarwienie zielone, brązowe lub czarne, ciało bardzo wy­
smukłe. Wystraszony nadyma gardło.
Wielkość: 1,3-1,5 m.
Zachowanie: agresywny.
Występowanie: Afryka, na południe od Sahary.
TAIPAN. Wygląd: zabarwienie jasno lub ciemnobrązowe, boki i brzuch żółtawo-
brązowe.
Wielkość: 3,5 m.
Zachowanie: agresywny.
Występowanie: odsłonięte i zalesione części północnej Australii.

Świnie. Dzikie świnie występują we wszystkich rejonach tropikalnych. Świ­

nie te mają agresywne usposobienie i są wszystkożerne. Zjadają one wszyst­
kie małe zwierzęta, jakie potrafią schwytać, chociaż ich głównym pożywie­
niem są korzenie, bulwy oraz inne części roślin. Podstawowe rodzaje świń
występujące w tropikach to pekar z Nowego Świata, indiańska dzika Świnia,
barbirusa z Celebesu i Świnia leśna z Afryki Środkowej. Rodzina pekarów
dzieli się na dwa główne gatunki: pekar “białowargi” i pekar “kołnierzowy”.
Obydwa mają czarne zabarwienie, ale bardziej agresywny pekar “białowargi”
ma białą sierść pod ryjem. Pekar “kołnierzowy” ma szare lub białe pasmo
u podstawy szyi.
Chociaż są one małe - wysokości około 40 cm - należy zachować w sto­
sunku do nich ostrożność. Pekary “kołnierzowe” często wędrują w stadach
po 5-15 sztuk i w takiej liczbie mogą bez trudu poradzić sobie z jaguarem, ku-
guarem czy człowiekiem. Najlepiej poluje się na nie przy użyciu pułapki z za­
ostrzonym kołkiem (patrz rozdział “Żywność” s. 68). Nie próbuj polować na
nie bezpośrednio — ich kły mogą groźnie poranić twe nogi łącznie z uszko­
dzeniem tętnicy udowej.
Przygotowując je do spożycia należy pamiętać, że obydwa rodzaje pekara
mają gruczoły piżmowe znajdujące się na grzbiecie około 10 cm powyżej
ogona. Gruczoł ten należy usunąć jak najszybciej po ubiciu zwierzęcia;
w przeciwnym razie mięso przesiąknie jego zapachem i nie będzie nadawać
się do spożycia.

Krokodyle i aligatory. Często wylegują się one na brzegu lub unoszą w wo­
dzie jak kłody, utrzymując nad powierzchnią jedynie oczy. Zachowaj ostroż­
ność przy pokonywaniu w bród głębokich strumieni, podczas kąpieli i przy
zbliżaniu się do wody. Należy zawsze unikać tych zwierząt; potrafią one za­
dawać ogonem potężne ciosy, a ich szczęki mogą zmiażdżyć człowieka. Jeśli
musisz wejść do wody, poruszaj się powoli. Gorączkowe ruchy mogą je zwa­
bić.

216
 REJONY TROPIKALNE

Pijawki. Pijawki żyją głównie w środowisku wodnym i można je napotkać

w słodkowodnych jeziorach, sadzawkach i oczkach wodnych. Przyciągają je
zmącenia wody. Pijawki lądowe mają wielki apetyt na krew, a przywabia je kom­
binacja barwy, zapachu, światła i zmysłu temperatury. Niektóre pijawki zamiesz­
kujące w źródłach i studniach mogą dostać się do twoich ust czy do nosa, kiedy
pijesz i spowodować krwotok lub zaparcie.
Ich ukąszenia nie są bolesne; po napełnieniu się krwią, odpadają same. Jed­
nakże, jeśli pokryją one twoją skórę, musisz podjąć natychmiastowe działania.
Pijawki można zmusić do odpadnięcia przy użyciu odrobiny soli, alkoholu, ża­
rzącego się końca papierosa, żaru lub płomienia. NIE ODRYWAJ PIJAWEK SIŁĄ:
MOŻESZ ODERWAĆ GŁOWĘ I ZOSTAWIĆ SZCZĘKI W RANCE, POWODUJĄC
SZYBKO ZAKAŻENIE.

Ryby. Bądź ostrożny w porze suchej, kiedy poziom wody jest niski. W rzekach
Ameryki Południowej można napotkać piranie (długość do 30 cm, ciało wy-
grzbiecone, krępe, o zębach ostrych jak brzytwa). Znane są przypadki atakowa­
nia ludzi przez rekiny w słonowodnych ujściach rzek, zatokach i lagunach. Wia­
domo także o barrakudach atakujących w mętnych lub ciemnych wodach.

Candiru. Jest to miniaturowa rybka amazońska o długości około 2,5 cm, o wy­
smukłej budowie ciała i prawie przezroczysta. Może ona wciskać się w głąb prze­
wodów moczowych osoby oddającej mocz w wodzie. Tam zakleszcza się kol­
cem grzbietowym. Pomimo, że prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest nie­
wielkie, nie należy oddawać moczu w wodzie.

Rafy i strefa brzegowa. Nie chodź boso po rafach koralowych - grozi to dotkli­
wym pokaleczeniem. Drobne igły gąbek i jeżowców mogą wbijać się w skórę

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

NIEBEZPIECZEŃSTWA GROŻĄCE NA RAFACH

Rafy tropikalne mogq być bardzo niebezpiecznym miejscem
dla osoby walczącej o przetrwanie. Pamiętaj o następujących
zagrożeniach związanych z rafami:
■ Unikaj ślimaków stożkowatych i ślimaków terebra żyjących pod kamie­
niami, w szczelinach raf koralowych, na skalistych brzegach i w osłonię­
tych zatokach; sq one trujące.
■ Nie zbieraj rękami dużych muszli. Mogą one zamknąć się na twoich
palcach.
■ Przy przekraczaniu głębokich części rafy sprawdź, czy przy jej krawędzi
nie ma rekinów, barrakud czy muren. Mureny kryją się w ciemnych
dziurach. Są one złośliwe i agresywne w przypadku zakłócenia im spo­
koju.
■ Trzymaj się z dala od wszelkich ośmiornic raf koralowych - są one trują­
ce.

217
SIŁY NATURY

i ropieć. Możesz także nadepnąć na rybę-kamień (stonefish), co powoduje trud­

ny do wytrzymania ból, a nawet śmierć.
Zawsze używaj kija do sondowania ciemnych dziur. Suwaj nogami po muli-
stym lub piaszczystym dnie rzek i wybrzeża, by uniknąć nastąpienia na raję lub
inne zwierzę z ostrymi kolcami.

Choroby. Podane niżej choroby są najczęściej występującymi w tropikach.

Wszystkie one są niebezpieczne, a niektóre z nich mogą doprowadzić do śmier­
ci. Lepiej zapobiegać niż leczyć - jeśli jest to możliwe, przed wyprawą poddaj się
szczepieniu.
Bilharcjoza jest chorobą jelit lub pęcherza moczowego, przenoszoną przez mi­
kroskopijne pasożyty. Przedostają się one do organizmu poprzez picie skażonej
wody lub przez uszkodzoną skórę. Głównym objawem jest podrażnienie dróg
moczowych; chorobę tę leczy się odpowiednimi dawkami NITRAZOLU.
Tęgoryjce są larwami przebijającymi się przez skórę (zwykle stopy) lub prze­
nikającymi do organizmu za pośrednictwem skażonej wody pitnej. Powodują
one letarg i anemię. Leczenie prowadzi się przy użyciu leków ALCAPAR i MIN-
TAZOL albo wywaru z paproci orlicy.
Dezynteria amebowa jest przenoszona za pośrednictwem skażonej wody
i niegotowanej żywności. Chorzy odczuwają apatię i zmęczenie; ich kał ma kon­
systencję stałą, lecz jest bardzo cuchnący i zawiera krew oraz czerwoną galareto­
watą substancję podobną do śluzu. Leczenie polega na piciu płynów, odpoczyn­
ku i zażywaniu leku o nazwie FLAGYL.
Malaria jest chorobą przenoszoną przez owady, powodującą gorączkę. Moż­
na ją leczyć CHININĄ oraz lekami PALUDRINE i DARAPRYN.
Dunga nie poddaje się leczeniu lekami. Jednakże jeden atak tej choroby prze­
noszonej przez owady zapewnia zwykle odporność. Chory cierpi przez około ty­
dzień na bóle głowy, bóle stawów i wysypkę.
Żółta febra powoduje wymioty, bóle, gorączkę i zatwardzenie. Leczenie tej
choroby przenoszonej przez owady polega na odpoczynku i zapewnieniu cho­
remu troskliwej opieki.
Tyfus jest przenoszony przez wszy ludzkie lub pchły szczurze. Choroba ta
powoduje wymioty, ból głowy, nudności, wysypkę na ciele, delirium, śpiącz­
kę i śmierć. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków.

POZYSKIWANIE WODY I ŻYWNOŚCI

W rejonach tropikalnych łatwo jest zarówno o wodę jak i żywność. Na przykład
woda jest dostępna w strumieniach, źródłach, jeziorach, sadzawkach i mokra­
dłach, należy jednak pamiętać o jej odkażeniu (patrz rozdział “Woda” s. 43).
W dżungli występuje wiele rozmaitych gatunków owoców i warzyw, a także sze­
roka gama zwierząt, które można chwytać w pułapki.

WODA
Wody powierzchniowe są dostępne w tropikach w postaci strumieni, oczek
wodnych, rzek i mokradeł. Na sawannach w trakcie pory suchej konieczne mo­
że okazać się kopanie dołu w poszukiwaniu wody (patrz o wodzie w rozdziale
“Pustynie” s. 196). Musisz odkazić i przefiltrować tę wodę. Wiele roślin ma puste
wewnątrz odcinki, w których zbiera się woda: szukaj takich wydrążonych części

218
 REJONY TROPIKALNE

PRAKTYCZNE RADY AUSTRALIJSKICH ODDZIAŁÓW SAS

SPRAWDZANIE CZY WODA Z PNĄCZY
NADAJE SIĘ DO PICIA
Australijscy żołnierze SAS sq ekspertami w prowadzeniu
działań bojowych w dżungli. Używaj ich prostych wskazó­
wek, aby przekonać się, czy soki z pnqczy można bezpiecz­
nie pić.
■ Natnij pnącze i obserwuj wypływanie soku z nacięcia.
■ Jeśli sok jest mleczny, wyrzuć pnącze.
■ Jeśli sok nie jest mleczny, utnij kawałek pnącza, przytrzymaj go piono­
wo i obserwuj co z niego wypływa.
■ Jeśli sok jest przezroczysty i bez zapachu, może on nadawać się do pi­
cia, jeśli jest mleczny, nie można go pić.
■ Wypuść trochę soku na dłoń i obserwuj go.
■ Jeśli nie zmienia barwy, skosztuj go.
■ Jeśli smakuje jak woda lub jest słodki albo drewnisty, prawdopodobnie
można go pić bezpiecznie.
BI Soków o smaku kwaśnym lub gorzkim należy unikać.

łodyg lub liści, roślin w kształcie litery Y (palmy lub porośla) albo pęknięć i dziu­
pli. Tę wodę również należy odkazić.
Niektóre gatunki pnączy stanowią źródła wody, którą można z nich pić bez
odkażania. Kiedy pijesz z pnącza, nie dotykaj ustami kory, bo może ona zawie­
rać substancje drażniące.

Bambus (rys. 100). Zielony bambus często zawiera uwięzioną wewnątrz wodę.
Potrząśnij bambusem - jeśli słychać chlupot, to wewnątrz znajduje się woda.
Odetnij koniec odcinka z wodą i pij ją lub wylewaj przez otwarty koniec (A),
wcześniej jednak zajrzyj do wnętrza bambusa zawierającego wodę. Jeśli woda
jest czysta i przezroczysta, możesz ją wypić; jeśli jest ona brązowa lub czarna al­
bo ma jakiekolwiek zabarwienie czy grzyby, konieczne jest jej odkażenie przed
wypiciem.
Można także zbierać wodę przez odcięcie wierzchołka zielonego bambusa,
a następnie przygięcie go i przywiązanie do kołka wbitego w ziemię. Pod koniec
bambusa należy podstawić pojemnik, do którego ścieka woda (B).

Bananowce (rys. 101). Rośliny te zawierają wodę nadającą się do picia (A). Zrób
studnię z pnia bananowca poprzez wycięcie i usunięcie jego wewnętrznej części
(B). Liść bananowca umieść nad miską, do której spłynie woda; zapobiegnie to
jej zanieczyszczeniu przez owady.

Orzechy kokosowe. Orzechy kokosowe zawierają orzeźwiający płyn (ta

mleczna substancja nadaje się do picia). Najlepiej nadają się do tego celu zielo­
ne, niedojrzałe orzechy, nieco większe od grejpfruta. Płyn ten można pić w du-

219
SIŁY NATURY

220
 REJONY TROPIKALNE

żych ilościach bez żadnych negatywnych skutków, natomiast dojrzale orzechy

zawierają pewną ilość oleju, który w przypadku spożycia w nadmiernych ilo­
ściach może powodować biegunkę.

ŻYWNOŚĆ
Dżungla jest pełna roślin i zwierząt nadających się do spożycia. Zatem w tropi­
kach możesz stosować tamtejszą zdrową dietę. Rośliny w obszarach wilgot­
nych mogą rosnąć i kwitnąć przez cały rok, a ich wzrost jest bardzo szybki. Jed­
nakże przed zjedzeniem jakiejkolwiek rośliny musisz poddać ją testowi jadal-
ności (patrz rozdział “Żywność” s. 57), oczywiście o ile nie potrafisz jej ziden­
tyfikować.
W dżungli zwierzęta poruszają się po swoich ścieżkach; tam też należy zasta­
wiać pułapki. Najbardziej prawdopodobne jest schwytanie w nie takich zwierząt
jak jeże, jeżozwierze, mrówkojady, myszy, dzikie świnie, jelenie, dzikie bydło,
wiewiórki, myszy i małpy.
Pomimo, że wszystkie one są jadalne, usilnie zaleca się unikanie następują­
cych zwierząt: tygrysy, nosorożce, bawoły wodne, słonie, krokodyle, kajmany
i kobry (niektóre z nich potrafią pluć jadem w oczy). Wszystkie te zwierzęta są
niebezpieczne i mogą zabić człowieka.

Żaby. Unikaj żab o połyskliwych barwach: są one trujące. Trzymaj się z dala od
żab i ropuch, których skóra wydziela odrażający zapach - są one trujące.

Gady. Występują w dżungli w obfitości i należy je uważać za źródło pożywienia.

Wszystkie węże należy traktować jako jadowite i zabijać je silnym uderzeniem
w tył głowy.

Koty. W tropikach występują liczni członkowie rodziny kotów. Na przykład oce-

lot o ciemno cętkowanym szarożółtym futrze jest pospolity w dżunglach Amery­
ki Środkowej i Łacińskiej. Jest on mały, szczupły i dziki; dorosły osobnik waży
około 18 kg i ma długość około 90 cm.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

POŁOWY MORSKIE W TROPIKACH
Szkolenie amerykańskiego personelu latającego w zakresie
sztuki przeżycia obejmuje kurs połowów w morzu. Morze
zapewnia rozbitkowi obfitość świeżej, wartościowej żywno­
ści. Szukaj następujących stworzeń:
■ Ślimaki i skałoczepy przywierają do skał i wodorostów powyżej znaku
odpływu. Należy odrywać je od podłoża nożem.
■ Małże tworzą gęste kolonie w skalistych sadzawkach, na kłodach
i u podstawy głazów. Uwaga: niektóre małże są w lecie trujące.
9 Najbezpieczniej jest spożywać ryby z otwartego morza lub z głębokiej
wody poza rafą.

221
SIŁY NATURY

222
 REJONY TROPIKALNE

Lampart także występuje w tropikach, chociaż to potężne zwierzę nie jest naj­
łatwiejsze do schwytania. W przeciwieństwie do lwów i tygrysów doskonale
wspina się po drzewach. Zatem ścigany przez lamparta nie możesz uciec na
drzewo!

Owoce morza. Jeśli znajdujesz się blisko brzegu morskiego, ryby, kraby, homa­
ry i ośmiornice mogą stanowić część twej diety. Spróbuj polować na nie przy
użyciu ościenia lub chwytać je, zanim umkną na głęboką wodę.

Cytrusowce. Liście są zwykle skórzaste, lśniące i wiecznie zielone, zaś kwiaty

przeważnie małe o barwie od białej aż po purpurę. Owoc jest zazwyczaj pokry­
ty skórką z licznymi porami, soczysty i okrągły, dzielący się na kilka cząstek
z licznymi nasionami. Do owoców tropikalnych należą GUAVA, PERSIMMON,
RAMBUTAN, DURIAN i passion.

Ignam (rys. 102). Istnieją różne odmiany ignamu; rośnie on w jasnych lasach i na
polanach w obszarach zwrotnikowych i podzwrotnikowych. Najbardziej rozpo­
wszechniony z nich ma pnącza o kwadratowym przekroju i dwóch rzędach ser-
cowatych liści rosnących po przeciwległych stronach pnącza (A). Inne gatunki
mają pięć liści na łodydze, niepozorne kwiaty (B) i ukośne torebki nasienne (F).
Ignamy mają zwykle zielonkawe kwiaty (C), a posuwając się wzdłuż pnącza (E)
do ziemi możesz odszukać bulwy (D i G). Konieczne jest gotowanie bulw, aby
pozbawić roślinę jej trujących właściwości.

Palmy kokosowe. Drzewo jest charakterystyczne z powodu pierścieniowa-

tych znaków na liściach. Liście są skórzaste i można je stosować do budowy
schronień. Owoce rosną w pękach na szczycie drzewa i spadają, gdy dojrzeją.
Sam orzech kokosowy ma jadalny miąższ; także kwiaty palmy kokosowej są ja­
dalne.

Papaja (rys. 103). Papaja występuje w dżungli wtórnej. Zielonkawy lub żółty
owoc (A) zwykle gotuje się. Należy zachować ostrożność, aby mleczny sok rośli­
ny nie dostał się do oczu. Jeśli tak się stanie, należy natychmiast wypłukać go
wodą. Owoce rosną w pękach na łodygach, pod liśćmi (B). Po obraniu ze skór­
ki można je jeść na surowo lub ugotowane. Drzewo (C), osiągające wysokość
1,8-6 m, ma wielkie, ciemnozielone, wielopalczaste liście o ząbkowanych brze­
gach (D), zebrane w pęk na szczycie.

Rośliny trujące (rys. 104). Wymienione poniżej rośliny są trujące i należy ich
unikać. Spożycie niektórych z nich może mieć skutek śmiertelny.
WIĄZOWIEC (A). Wygląd: przypomina zwykłe wiązy rosnące w klimacie umiar­
kowanym. Nasiona są bardzo trujące.
Występowanie: w całej strefie tropikalnej.
STRYCHNINA (B). Wygląd: niewielkie drzewo o owalnych liściach rosną­
cych w przeciwstawnych parach. Owoce mają barwę od białej po żółtawo-
czerwoną.

223
SIŁY NATURY

Występowanie: rośnie głównie w Indiach, chociaż inne gatunki strychniny

występują w całej strefie tropikalnej.
ORZECHY PHYSIC (D). Wygląd: duże, wieloczłonowe liście podobne do
bluszczu, małe zielonkawożółte kwiaty i żółte owoce.
Występowanie: na terenach zalesionych w całej strefie tropikalnej.
COWHAGE(.E). Wygląd: ma piki złożone z matowopurpurowych, włochatych
kwiatów i brązowe, włochate torebki nasienne.
Występowanie: zarośla i jasne lasy w całej strefie tropikalnej.
DUCHESNIA (F). Wygląd: przypomina jadalną truskawkę - czerwone owoce
i żółte kwiaty.
Występowanie: nieużytki w najcieplejszych rejonach tropików.
PANGI (G). Wygląd: drzewo z pikami zielonych kwiatów i pękami dużych,
brązowawych owoców w kształcie gruszki.
Występowanie: spotykany w dżunglach Południowo-Wschodniej Azji, głów­
nie w Malezji.
RĄCZNIK (H). Piki żółtych kwiatów i kolczaste, trójboczne torebki.
Występowanie: zarośla i nieużytki w całej strefie tropikalnej.
BIAŁY MANGROWIEC (C). Wygląd: blada kora, korzenie w kształcie ołów­
ków, żółte kwiaty i małe, białe, okrągłe jagody.
Występowanie: na bagnach mangrowych i w ujściach rzek w Afryce, Indone­
zji i tropikalnej Australii.

224
 REJONY TROPIKALNE

TRUJĄCE ROŚLINY TROPIKALNE

225
SIŁY NATURY

BUDOWA SCHRONIEŃ
W tropikalnej dżungli ziemia jest wilgotna i roi się od owadów, pijawek i ga­
dów. Zatem lepiej na niej nie spać (ciepło twego ciała przyciągnie w nocy
węże - możesz obudzić się z wężem owiniętym wokół intymnych części cia­
ła!). Zbuduj szałas na platformie znajdującej się nad poziomem ziemi, który
umożliwi ci spokojny sen. Jeśli możesz, powinieneś zbudować szałas na pa­
górku albo wzniesieniu na polanie, w sporej odległości od stojącej wody,
w miejscu, gdzie grunt jest suchszy. Będzie tam mniej owadów, a ponadto
miejsce takie będzie lepiej nadawać się do sygnalizacji.
Przy oczyszczaniu miejsca na szałas pamiętaj, żeby usunąć poszycie.
Owady pełzające nie będą mogły zbliżyć się tak łatwo na skutek braku osło­
ny; również podpełźnięcie węży będzie mniej prawdopodobne. Gęsty dach
z bambusa lub z maty wykonanej z pnączy odstraszy owady i uchroni lego­
wisko przed obfitą rosą osiadającą wczesnym rankiem. Jeszcze jedno: pa­
miętaj, aby rozejrzeć się nad sobą, gdy już wybrałeś miejsce na szałas. Lepiej
nie nocować pod suchym drzewem, które zawali się na ciebie przy najbliż­
szym silnym wietrze ani pod gniazdem szerszeni czy os. Ponadto sprawdź,
czy na wybranym miejscu nie rosną żadne rośliny trujące (patrz wyżej i roz­
dział “Żywność” s. 60); niektóre z nich mogą działać kontaktowo czyniąc po­
byt w takim miejscu mocno niewygodnym.
Jeśli znajdujesz się na bagnach, zechcesz na pewno zbudować szałas na
podniesionej platformie, żeby uniknąć zamoczenia. Rozejrzyj się za czterema
drzewami rosnącymi na planie prostokąta, które mogłyby utrzymać twój cię­
żar. Zetnij dowolne dwa inne drzewa na drągi i przymocuj je do wybranych
czterech drzew (nie używaj zbutwiałych drzew). Następnie połóż na nich
w poprzek dodatkowe drągi. Pokryj wierzch tak powstałego stelaża szeroki­
mi liśćmi lub trawą, formując powierzchnię do spania. Jeśli znajdujesz się na
mokradłach zalewowych, pamiętaj o sprawdzeniu znaków przypływu na ota­
czających drzewach, aby zbudować swój szałas wystarczająco wysoko.

Stelaż typu “A” o poszyciu z liści bananowca (rys. 105). Jest to konstrukcja do­
skonale chroniąca przed deszczem. Zbuduj stelaż typu “A” i pokryj go dość
grubą warstwą liści palmy lub innych roślin o szerokich liściach; liście należy

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH KANADY

SZAŁASY W DŻUNGLI
lstniejq proste zasady, których należy przestrzegać przy bu­
dowie schronień w dżungli, aby zapewnić sobie wygodę.
■ NIGDY nie sypiaj na ziemi - może ona być wilgotna, a na pewno bę­
dzie roić się od owadów.
■ Zbuduj sobie łoże poprzez pokrycie stosu krzaków warstwą liści palmo­
wych lub innych szerokich liści.
■ Nie buduj szałasu w pobliżu strumienia lub sadzawki, zwłaszcza w po­
rze deszczowej; może on odpłynąć.
■ Nie buduj szałasu pod suchymi drzewami ani pod palmą kokosową.
Spadający orzech kokosowy może cię zabić.

226
 REJONY TROPIKALNE

układać w ten sposób, aby za­

chodziły na siebie.

Szałasy na podestach (rys. 106

i 107). Szałasy takie mają wiele
odmian. Drągi należy związać ze
sobą i przytwierdzić poprzeczki,
żeby powstał podest, na którym
można układać materace. Posta­
raj się, aby wykonać dach nie
przepuszczający wody, ze strze­
chą układaną od dołu do góry,
z gęstym zachodzeniem na sie­
bie jej poszczególnych elemen­
tów, np. gontów (dobrze jest
mieć także moskitierę).
Dach można także pokryć roz­
szczepionymi wzdłuż bambusami:
łodygę należy przecinać wzdłuż
i układać połówki na przemian,
tak aby zachodziły na siebie. Moż­
na także spłaszczyć rozszczepiony
bambus i wykorzystać go do wy­
kładania ścian lub na półki.

227
SIŁY NATURY

Rysunek 10ÓA przedstawia

stelaż dla szałasu na wzniesio­
nym podeście, o łożu z kłód ba­
nanowca; rysunek 106B pokazu­
je stelaż dla szałasu z dachem
jednospadowym, na wzniesio­
nym podeście.
Rysunek 107 pokazuje namiot
wykonany z czaszy spadochro­
nu: na drewnianym stelażu roz­
pięty jest dach wykonany z tkani­
ny spadochronowej lub z pon­
cho (nie zapomnij solidnie go
przywiązać).

Hamak (rys. 108). Hamak moż­

na łatwo zrobić, jeśli masz pon­
cho lub podobny materiał
i sznur. Można go zawiesić po­
między dwoma albo trzema drze­
wami lub pomiędzy ich większą
liczbą dla lepszej stabilności.

Szałas na brzegu morza (lys.

109). Szałas taki można budować
na wybrzeżach tropikalnych, jed­
nak najpierw należy zorientować
się, jak wysoko sięga przypływ.
Trzeba wkopać się w zawietrzną
stronę wydmy piaskowej, aby
osłonić szałas przed wiatrem.
Przygotuj i oczyść płaską i pozio­
mą powierzchnię, wystarczająco
dużą, żeby można się było poło­
żyć i złożyć sprzęt (A). Po przy­
gotowaniu powierzchni zbuduj
z drewna wyrzuconego na brzeg
stelaż, który wytrzyma ciężar pia­
sku. Następnie zbuduj z drewna
boki i dach (B). Trzeba używać
mocnych materiałów, takich jak
deski lub drewno wyrzucone na
brzeg. Nie zapomnij zostawić
otworu na drzwi.
Pokryj cały dach jakimś mate­
riałem, który uniemożliwi prze­
sypywanie się piasku przez małe
otwory w ścianach i dachu (C).
Materiał ten powinien być dość
gęsty i wytrzymały. Pokryj dach

228
 REJONY TROPIKALNE

warstwą piasku o grubości 15-30 cm, aby zapewnić ochronę przed wiatrem i wil­
gocią. Na końcu zrób drzwi (D). Kontroluj regularnie szałas pod kątem wszelkich
oznak zużycia.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

MATERIAŁY NA SZAŁASY W DŻUNGLI
W dżungli istnieje obfitość materiałów do budowy schronień.
Powinieneś je znać i wiedzieć, jak ich używać, a przy tym
być świadomym związanych z nimi niebezpieczeństw.
■ Atap, z wąsami na wierzchołku każdego liścia, jest pnączem, które
można używać do budowy szałasów. Rozszczep każdy liść od wierz­
chołka i rozłóż go warstwami na stelażu.
■ Z liści trójpłatkowych można ułożyć strzechę na stelażu.
■ Trawa słoniowa ma duże rozmiary i można ją przepleść na stelażu.
■ Bambus można stosować na słupy nośne, podłogę, dach i ściany. Zacho­
waj ostrożność przy zbieraniu bambusa: rośnie on w pękach i niektóre
łodygi są naprężone. Mogą one odskoczyć powodując poważne obra­
żenia.

229
 MORZA
Morze jest bezlitosne dla rozbitków walczących
o przetrwanie - twój pierwszy błąd w sytuacji
nadzwyczajnej będzie prawdopodobnie zarazem
ostatnim. Musisz opanować wszystkie techniki
przetrwania na morzu, aby ujść z życiem w starciu
z tym żywiołem, który nie wybacza żadnych
pomyłek.

Około 71% powierzchni ziemi pokrywa woda. Zatem niezbędne jest opano­
wanie sztuki przeżycia w tym środowisku. Naturalnym miejscem przebywa­
nia człowieka jest ląd i z tego względu przetrwanie na morzu przez jakikol­
wiek czas jest zadaniem niezwykle trudnym. W szczególności poważny
problem dla rozbitka na morzu stanowi pozyskanie wody pitnej i żywności.
Nie należy jednak lekceważyć czyhających na niego innych niebezpie­
czeństw.

CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA
Wokół biegunów granica litego arktycznego lodu przesuwa się pomiędzy
lutym a sierpniem od 65. do 75. stopnia szerokości geograficznej. W zimie
na obydwu półkulach występują sztormy cyklonowe, charakteryzujące się
śniegiem, wiatrem o prędkościach dochodzących do 65 km/godz., tempe­
raturą do -50°C i potężnymi porywami wiatru. W lecie występują okresy ci­
szy lub dni, kiedy wieje słaby wiatr. W czasie takich okresów spokoju nie­
bo jest zachmurzone, występują ławice gęstej mgły, a deszcz lub mżawka
może trwać tygodniami.
W okolicach 40. stopnia szerokości geograficznej na obydwu półkulach
utrzymuje się dobra pogoda, bez zachmurzenia, z temperaturami około 10°C
w zimie i około 21°C latem. Poniżej 25. stopnia szerokości, pośrodku tak
zwanego pasa wiatrów żeglarskich, wieją normalnie wiatry o prędkości 8-24
km/godz. Różnica pomiędzy latem a zimą jest niewielka, a temperatura utrzy­
muje się w zakresie 21-27°C.
Pomiędzy 5. stopniem szerokości północnej a 5. stopniem szerokości po­
łudniowej na Atlantyku, Oceanie Spokojnym i Oceanie Indyjskim istnieje
równikowy pas niskiego ciśnienia, gdzie nie występują żadne przeważające
kierunki wiatrów powierzchniowych. W rezultacie wieją tam wiatry o kierun­
kach zmiennych i występują okresy ciszy. Na skutek nagrzewania się mas po­
wietrza zdarzają się gwałtowne burze z piorunami.
W strefie zachodniego i wschodniego wybrzeża USA oraz przy brzegach
Chin i Japonii częste są trąby wodne. Huragany i tajfuny występują latem i je-

230
 MORZA

sienią w ciepłych obszarach wszystkich oceanów. Mogą one trwać nawet do

dwóch tygodni.

Zasolenie. Przeciętne zasolenie wody morskiej wynosi około 3,5%. Na po­

wierzchni lub w strefie przypowierzchniowej, gdzie występują wysokie tempe­
ratury i silne osuszające wiatry wzmagające parowanie, zasolenie jest większe.
Najwyższe zasolenie występuje w morzach częściowo odciętych lądem (w stre­
fie środkowych szerokości geograficznych) takich jak Morze Czerwone, Zatoka
Perska i Morze Śródziemne. Zawarta w wodzie sól czyni ją niezdatną do picia
i może drażnić powierzchowne uszkodzenia skóry oraz jej skaleczenia (patrz ni­
żej).

NAJPILNIEJSZE DZIAŁANIA
Gdy znajdziesz się w wodzie, staraj się dotrzeć do tratwy. Jeśli nie ma w pobliżu
żadnej tratwy, szukaj większych pływających szczątków, których można się
uczepić. Staraj się zachować spokój: ciało o rozluźnionych mięśniach utrzymuje
się na powierzchni. Pływanie na wznak wymaga mniej energii niż pływanie na
brzuchu. Można także unosić się na powierzchni twarzą w dół, z rozpostartymi
ramionami i nogami skierowanymi w dół. Dla nabrania powietrza należy podno­
sić głowę i ponownie rozpościerać ramiona.

Zimna woda. Jeśli woda jest zimna i jesteś w niej całkowicie zanurzony, gro­
zi ci śmierć na skutek hipotermii.
Musisz dostać się na tratwę i odizo­
lować swe ciało od jej zimnego
dna. Jeśli nie ma tratwy, pozostań
w bezruchu i przyjmij pozycję
zmniejszającą utratę ciepła (HELP),
pokazaną na rys. 110 - przedłuży to
czas utrzymywania się przy życiu.
Około 50% utraty ciepła z ciała na­
stępuje przez głowę, dlatego staraj
się trzymać ją nad powierzchnią
wody.
Jeśli jest was w wodzie kilku,
skupcie się w krąg, aby zachować
ciepło ciała (rys. 111). Pamiętaj jed­
nak, że są to jedynie rozwiązania
doraźne - MUSISZ WYDOSTAĆ SIĘ
Z WODY.

Ubranie na morzu. Jeśli dryfujesz

po zimnym oceanie, musisz starać
się pozostać suchy i ciepły (osłoń się
przed oziębiającym wiatrem). Jeśli

231
S I Ł Y N A T U R Y

jest to możliwe, zdejmij, wyżmij

ŁĄCZENIE i ponownie załóż zewnętrzną
W KRĄG odzież lub zmień ją na suchą. Jeśli
niektórzy z rozbitków mają suche
ubranie, powinni podzielić się nim
z tymi, którzy są mokrzy. Mokrym
osobom należy zapewnić najbar­
dziej osłonięte miejsce na tratwie
i umożliwić im rozgrzanie dłoni oraz
stóp od suchych rozbitków. Jeśli jest
to możliwe, najbardziej zmarznię­
tym należy wydać dodatkowe racje
wody.
Rozbitkowie wykorzystują wszys­
tkie zapasowe elementy odzieży, ja­
kie są do ich dyspozycji (należy na­
rzucić je na ramiona) i pokrywają
podłogę tratwy czym się da, aby uła­
twić jej odizolowanie cieplne. Nale­
ży przytulić się wzajemnie do siebie
na podłodze tratwy i przykryć całą
grupę dodatkowym żaglem lub ma­
teriałem spadochronu.
Trzeba gimnastykować palce rąk
i nóg, nogi, ręce, ramiona i pośladki,
żeby zapobiec skurczom mięśni, ułatwić utrzymanie ciepła ciała i zapobiec pro­
blemom medycznym, takim jak zatwardzenie. Włóż dłonie pod pachy, następnie
podnieś lekko stopy i trzymaj je w górze przez minutę albo dwie. Staraj się gim­
nastykować co najmniej dwa razy dziennie.
Wyławianie rozbitków. Jeśli jesteś na tratwie ratunkowej i ratujesz ludzi znaj­
dujących się w wodzie, staraj się rzucić im linkę z przywiązanym kołem ratunko­
wym. Ewentualnie wyślij po nich pływaka z linką przymocowaną do wyposażę-

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

OPUSZCZANIE STATKU
Opuszczanie statku jest przerażającym doświadczeniem, ale
należy działać szybko. Przestrzegaj niżej podanych prawideł
SAS, a ocalisz swe życie.
■ Załóż ciepłe, najlepiej wełniane ubranie, łącznie z nakryciem głowy i rę­
kawiczkami. Owiń szyję (przy braku szalika np. ręcznikiem).
■ Zabierz latarkę.
■ Jeśli jest to możliwe, weź ze sobą czekoladę i cukierki.
■ Nie nadmuchuj swej kamizelki ratunkowej dopóki nie opuścisz statku.
■ Gdy skaczesz za burtę, najpierw wyrzuć jakikolwiek przedmiot, który
pływa (coś z drewna) i skacz blisko niego.
■ Powietrze uwięzione w odzieży pomaga utrzymywać się na powierzch­
ni; nie rozbieraj się w wodzie.

232
 M O R Z A

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

ZALECANE STYLE PŁYWACKIE DLA
ROZBITKÓW
Gdy znajdujesz się w wodzie, musisz starać się oszczędzać
swe sity. Jeżeli uszedłeś z życiem z katastrofy, korzystaj
z niżej opisanych stylów pływackich:
■ "Pieskiem": dobry, gdy jesteś ubrany lub masz na sobie kamizelkę ratun-
kpwq.
■ "Żabkq": dobry do pływania pod wodq lub na wzburzonym morzu.
■ Na boku: przydatny styl pozwalajqcy odpoczqć, ponieważ potrzebna
jest tylko jedna ręka do utrzymania się na powierzchni i do przemiesz­
czania się w wodzie.
■ Grzbietowy: kolejny dobry sposób na odpoczynek. Pozwala on odpo-
czqć mięśniom pracujqcym przy innych stylach.

nia zapewniającego utrzymywanie się na powierzchni. Jeśli ratujesz innych sam

pływając w wodzie, zbliżaj się do nich od tyłu, żeby uniknąć kopnięcia, podra­
pania lub kurczowego pochwycenia. Chwytaj ich za tylną część kamizelki ratun­
kowej lub obejmuj pod brodą i holuj do tratwy płynąc na boku. Staraj się ich
uspokajać w trakcie ratowania. NIE LEKCEWAŻ SIŁY CZŁOWIEKA ZNAJDUJĄCE­
GO SIĘ WODZIE W STANIE PANIKI.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH KANADY

ZACHOWANIE SIĘ NA TRATWIE RATUNKOWEJ
Płynąc na tratwie ratunkowej musisz przestrzegać następu­
jących zaleceń, aby utrzymać jq w stanie nadającym się do
żeglugi po morzu i samemu nie tracić ducha.
■ Wszelkie uszkodzenia tratwy naprawiaj bezzwłocznie przy użyciu łat
oraz innych materiałów (kontroluj często, czy tratwa nie ma uszkodzeń).
■ Upuszczaj powietrze, jeśli tratwa staje się zbyt napompowana na skutek
ciepłoty wody.
■ Dopompowuj tratwę, jeśli wiotczeje z powodu chłodnej pogody lub
przez noc.
■ Odpręż się i staraj się zajqć czymś swój umysł: prowadź dziennik.
IB Jeśli jesteś w grupie, uformuj zespół i zapewnij każdemu jakqś pracę do
wykonania. Pomaga to zabijać czas i zmniejsza możliwość wystqpienia
choroby morskiej.

PRZEMIESZCZANIE SIĘ
Unosząc się w tratwie na oceanie musisz pamiętać o jednym: twoja tratwa jest
zdana na łaskę wiatrów i prądów. Prądy płyną zgodnie z ruchem wskazówek ze­
gara na półkuli północnej i w odwrotnym kierunku na półkuli południowej.
Prędkość prądów morskich wynosi poniżej 8 km/godz., a więc przemieszczanie

233
S I Ł Y N A T U R Y

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

ODWRACANIE PRZEWRÓCONEJ ŁÓDKI
NADMUCHIWANEJ (RYS. 1 1 2 )
Przewrócony ponton nie musi dla rozbitka na morzu ozna­
czać katastrofy: można go z łatwością odwrócić we właści­
we położenie, jeśli wie się, jak to zrobić.
■ Schwyć odpowiednią linkę z przeciwnej strony łódki (A).
■ Oprzyj się nogami o łódkę i ciągnij linkę.
■ Łódka powinna podnieść się i odwrócić wyciągając cię na chwilę z wo­
dy.
■ Procedura ta wymaga więcej wysiłku na wzburzonym morzu lub przy sil­
nym wietrze.

odbywa się bardzo powoli. Na obszarach, gdzie ścierają się ze sobą ciepłe i zim­
ne prądy, często występują burze, gęsta mgła, silne wiatry i wysokie fale. Spra­
wia to, że przemieszczanie się jest trudne i niebezpieczne.
Wiatr i fale mogą być pomocne przy żegludze tratwą. W tropikach wiatry wie­
ją z kierunku wschodniego - są to tzw. wiatry żeglugi regularnej. Na większych
szerokościach geograficznych wiatry wieją z zachodu. Aby wykorzystać wiatr,
potrzebny jest żagiel. Jeśli tratwa nie jest w niego wyposażona, to należy zrobić
improwizowany żagiel z poncha lub innego kawałka materiału.

234
 MORZA

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

OZNAKI BLISKOŚCI LĄDU
Twoim, jako rozbitka na morzu, najważniejszym zadaniem
jest osiągnięcie lądu. Wypatruj następujących obiektów
i znaków, które mogą sygnalizować bliskość lądu.
■ Chmury. Kumulusy (puszyste, białe obłoki) na czystym niebie
prawdopodobnie uformowały się nad lądem. W obszarach tropi­
kalnych zielonkawy odcień spodu chmury spowodowany jest pro­
mieniami słonecznymi odbitymi od płytkich wód nad rafami kora­
lowymi.
■ Ptaki zwykle lecą od strony lądu przed południem i powracają na ląd
późnym popołudniem. Strzeż się jednak samotnych ptaków: mogły one
po prostu utracić orientację.
■ Orzechy kokosowe oraz unoszące się na wodzie drewno i rośliny mogą
niekiedy wskazywać, że ziemia jest blisko.
■ Zmiana kierunku ruchu wody może być spowodowana przypływem wo­
kół wyspy.
■ Mulisfa woda niosąca zawiesinę pochodzi prawdopodobnie z ujścia du­
żej rzeki, znajdującej się w pobliżu.
■ Głęboka woda ma odcień ciemnozielony lub ciemnoniebieski; jaśniejsza
barwa wskazuje płytką wodę i, być może, bliskość lądu.

Fale mogą stanowić zarówno czynnik sprzyjający jak i niebezpieczeństwo.

Wysokość fal zależy zwykle od siły wiatru. W normalnych warunkach fale mo­
gą przesuwać tratwę jedynie o kilka centymetrów na raz, a więc pożytek z nich
jako napędu jest niewielki. Można je natomiast wykorzystać, gdy szukasz płyt­
kich miejsc lub lądu. Fale oceaniczne załamują się, gdy napotykają płyciznę lub
przeszkodę. Wykorzystaj załamywanie się fal dla ułatwienia lądowania.
W złych warunkach pogodowych fale mogą także przewrócić tratwę lub zalać
ją wodą.

Płynąć czy pozostać na miejscu? Jeśli wysłane zostały sygnały SOS

(patrz rozdział “Sygnalizacja i orientowanie się w terenie” s. 137) lub
znajdujesz się na szlakach żeglugi regularnej, powinieneś pozostać w tym
samym miejscu przez 72 godziny. Natomiast, jeśli znajdujesz się poza ta­
kimi szlakami i nie udało ci się wysłać sygnału, powinieneś wyruszyć
w drogę jak najszybciej, aby wykorzystać swój dobry stan fizyczny i ener­
gię. Kieruj się w stronę lądu. Jeśli nie ma w pobliżu żadnego lądu, staraj
się zlokalizować najbliższy szlak żeglugi regularnej i zmierzaj w tym kie­
runku.

Sygnalizacja. Stosuj rakiety sygnalizacyjne i farby barwiące wodę morską

na jaskrawy kolor, jeśli nimi dysponujesz, żeby zwrócić uwagę załogi stat­
ku lub samolotu. Jeśli nie masz żadnych urządzeń sygnalizacyjnych, staraj
się zwrócić na siebie uwagę wymachiwaniem częściami odzieży, jeśli to
możliwe - w jaskrawych kolorach. Farby barwiące wodę należy stosować
za dnia (ich trwałość wynosi zwykle około trzech godzin). Do sygnalizacji

235
S I Ł Y N A T U R Y

na dużą odległość można stosować lusterko albo inny przedmiot odbijający

światło.
Ze wszystkimi rakietami sygnalizacyjnymi należy obchodzić się ostroż­
nie. Należy przechowywać je w suchym i bezpiecznym miejscu, zaś przy
odpalaniu powinno się je kierować w górę i z dala od siebie oraz od
wszystkich innych osób znajdujących się na tratwie. Używaj ich tylko
wtedy, gdy masz pewność, że zostaną zauważone. Błyszcząca, zwiercia­
dlana powierzchnia jest także doskonałym sposobem zwracania na siebie
uwagi.
Jeśli na tratwie ratunkowej znajduje się radiostacja, jest ona nastrojona na czę­
stotliwości 121,5 oraz 243 MHz, a jej zasięg wynosi około 32 km. Staraj się nada­
wać w małych odstępach czasu, ale jednocześnie zwracaj uwagę, aby nie wy­
czerpać baterii (jeśli masz zegarek, możesz go użyć do nadawania sygnałów
w regularnych odstępach - pamiętaj, aby chronić wszystkie zegarki przed zamo­
czeniem).

Lądowanie. Po zauważeniu lądu należy niezwłocznie przygotować się do lądo­

wania. Jeśli umiesz pływać, załóż buty i co najmniej jedną warstwę odzieży. Płyń
żabką lub na boku, aby oszczędzać siły. Woda jest chłodniejsza po stronie za­
wietrznej pasa gęstych wodorostów. NIE płyń przez taki pas: prześliznij się górą
ledwo muskając rośliny.

PRAKTYCZNE RADY GRUPY SPECJALNEJ SEAL

JAK DOTRZEĆ DO BRZEGU WPŁAW?
Znajdujgc się w wodzie zbliżasz się do linii brzegowej.
Pomimo, że ziemia znajduje się w zasięgu wzroku, zagraża
ci także potencjalne niebezpieczeństwo. Zastosuj taktykę
grupy SEAL, żeby bezpiecznie dotrzeć do brzegu.

■ "Jedź" na małej fali płynąc wraz z jej ruchem.

■ W przypadku wysokich fal płyń do brzegu w dolinie pomiędzy falami.
Nurkuj pod falami i płyń do przodu w następnej dolinie pomiędzy fala­
mi.
■ Jeśli pochwyci cię prąd dużej fali wciągający pod nią, pozwól jej przejść
górą, a następnie odbij się nogami od dna lub płyń w stronę powierzch­
ni, jeśli znajdujesz się na głębokiej wodzie.
■ Przy lądowaniu na skalistym brzegu kieruj się do miejsca, w którym fale
wbiegają na skały, a nie do miejsca, w którym wystrzelają w górę biały­
mi rozpryskami.
■ W celu wylądowania podążaj za dużą falą na miejsce, w którym się
ona załamuje. Bądź zwrócony twarzą do brzegu, z nogami znajdujący­
mi się 0,5-1 m poniżej głowy. W ten sposób twe stopy będą amortyzo­
wać uderzenia przy lądowaniu lub przy uderzeniach o podwodne skały
albo rafy.
■ Jeśli nie uda ci się dotrzeć do brzegu za wybraną przez ciebie falą, płyń
tylko przy użyciu rąk. Gdy nadejdzie następna fala, przyjmij pozycję
siedzącą i daj się jej ponieść do brzegu.

236
 M O R Z A

Jeśli znajdujesz się na tratwie, wybierz starannie punkt lądowania. Nie ląduj,
gdy słońce jest nisko i dokładnie na wprost ciebie. Unikaj raf koralowych i skali­
stego brzegu klifowego. Należy także omijać z daleka silne prądy powierzchnio­
we i pływowe. Używaj wioseł i pagajów, gdy je masz i wyrzuć dryfkotwę tak, że­
by linka kotwiczna była naprężona. Zapobiegnie to tańczeniu rufy w różnych
kierunkach i utrzyma tratwę ustawioną we właściwym położeniu względem
brzegu.
W przypadku wysokich fal staraj się unikać dużej fali dokładnie w momencie
jej załamywania się. Gdy zbliżasz się do plaży, staraj się “jechać” na grzbiecie fa­
li. Nie wyskakuj z tratwy zanim nie osiądzie ona na dnie, zaś gdy to nastąpi, wy­
siądź szybko i wyciągnij ją na brzeg. Jeśli trafisz na morze pokryte krą, staraj się
lądować na dużych, stabilnych krach. Przy użyciu wioseł nie dopuszczaj do ze­
tknięcia się brzegu tratwy z krawędzią kry i pamiętaj, że gdy znajdujesz się na
krze, może ona załamać się w każdej chwili. Utrzymuj więc tratwę w gotowości
do użycia.

ZAGROŻENIA
Liczne niebezpieczeństwa czyhające na morzu, takie jak niebezpieczne ryby, za­
grożenie śmiercią z głodu i pragnienia, zimno i wilgoć można w różnym stopniu
przezwyciężyć, chociaż pamiętaj, że na morzu rzadko trafia się druga szansa.
Bądź czujny!

Rekiny są czyścicielami morza. Żyją one prawie we wszystkich morzach

i oceanach. Żerują aktywniej w nocy, zwłaszcza o świcie i o zmierzchu, zaś po
zmroku przemieszczają się bliżej powierzchni i na płycizny. Przyciągają je
śmiecie, odchody i krew, a także słabe drgające ruchy podobne do wykony­
wanych przez ranną rybę. Rekin nie może zatrzymać się gwałtownie ani wy­
konać zwrotu o małym promieniu; ryby te rzadko wyskakują z wody w pogo­
ni za pożywieniem. Z tego powodu ludzie na tratwach są stosunkowo bez­
pieczni, jeśli chodzi o atak rekinów, o ile nie wymachują nogami ani rękami
w wodzie.
Gdy znajdujesz się na tratwie lub nadmuchiwanej łódce, nie łów ryb, jeśli
w pobliżu znajdują się rekiny i nie wyrzucaj żadnych odpadów za burtę. Jeśli od­
nosisz wrażenie, że rekin szykuje się do ataku, staraj się dźgnąć go w pysk drą­
giem lub wiosłem.
Jeśli łowiąc ryby złowisz małego rekina, staraj się odholować go na bok, wy­
ciągnij mu łeb z wody i ogłusz silnymi ciosami twardym przedmiotem przed wy­
ciągnięciem go na pokład. Przed zbliżeniem się do niego i dobiciem musisz
upewnić się, że jest on ogłuszony. Jeśli złowisz dużego rekina, przetnij żyłkę
i wypuść go; może on uszkodzić twoją łódkę i poranić cię. Ponadto jego szamo­
tanie się może przyciągnąć inne rekiny.
Poniżej wymieniono główne rodzaje rekinów, o których wiadomo, że atako­
wały ludzi; pamiętaj jednak, że wszystkie rekiny z powodu ich ostrych zębów
i agresywnego trybu żerowania należy uważać za potencjalnie niebezpieczne.
Jeszcze jedno: nie istnieje żadna zależność pomiędzy wielkością rekina a zagro­
żeniem atakiem z jego strony.
NURSE. Wygląd: wierzchnia strona ciała szara, spód biały, bardzo masywna bu­
dowa i duże płetwy.
Wielkość: około 4 m.

237
S I Ł Y N A T U R Y

Zachowanie i nawyki: agresywny, często spotykany blisko brzegu.

Występowanie: wokół wschodniej Australii.
REKIN-BYK. Wygląd: wierzch ciała szary, spód biały, ciało krępe.
Wielkość: do 4 m.
Zachowanie i nawyki: lubi płytkie wody i rzeki. Agresywny.
Występowanie: tropikalny Atlantyk Zachodni; zbliżone gatunki występują
w okolicach południowej Afryki i w Oceanie Indyjskim.
REKIN MŁOT. Wygląd: spłaszczona głowa w kształcie młota, wydłużone ciało.
Wielkość: do 6 m.
Zachowanie: może być agresywny.
Występowanie: wody tropikalne i subtropikalne.
REKIN TYGRYSI. Wygląd: wierzch ciała szary, spód biały, bardzo szeroka głowa
i paszcza.
Wielkość: 3-3,5 m.
Zachowanie i nawyki: często spotykany blisko brzegów, może być niebezpiecz­
ny.
Występowanie: wody tropikalne i subtropikalne.
REKIN MĄKO. Wygląd: wierzch ciała o barwie ultramaryny, spód kremowobia-
ły. Jaskrawe zabarwienie.
Wielkość: 2-3 m.
Zachowanie i nawyki: może płynąć bardzo szybko, czasem podrażniony wyska­
kuje z wody.

PRAKTYCZNE RADY GRUPY SPECJALNEJ SEAL

ŚRODKI CHRONIĄCE PRZED REKINAMI
Członkowie grupy SEAL prowadzą często działania na wo­
dach, w których występują rekiny. Wypróbowali oni i prze­
testowali środki do obrony przed rekinami.
■ Jeśli jest was w wodzie cała grupa, skupcie się i uformujcie ciasne koło
dla zwiększonej ochrony.
■ Ustawcie się twarzami na zewngtrz i wypatrujcie rekinów.
■ Odpierajcie atak kopiąc lub dźgając rekina. Używajcie rąk jedynie
w ostateczności. Używajcie twardych przedmiotów w rodzaju noża i sta­
rajcie się trafić w pysk, skrzela lub oko.
■ Oddawajcie mocz krótkimi, mocnymi impulsami, odczekując pomiędzy
nimi aż mocz rozejdzie się w wodzie. Zbierajcie kał i starajcie się od­
rzucić go jak najdalej od siebie. Starajcie się przełknąć z powrotem wy­
miociny, a jeśli się to nie uda, odrzućcie je jak najdalej.
■ Zachowujcie się jak najciszej i pływajcie w sposób oszczędzający ener-
gię-
■ Jeśli musisz płynąć, rób to przy użyciu spokojnych, regularnych ruchów,
a nie gorączkowo i chaotycznie (na skutek tych ostatnich rekiny mogą
wziąć cię za zranioną rybę).
■ Nie odpływaj bezpośrednio od rekina; zamiast tego zwróć się do niego
twarzą i płyń w bok przy użyciu mocnych, rytmicznych ruchów.

238
 MORZA

Występowanie: ciepłe wody strefy umiarkowanej.

ŻARŁACZ BIAŁY. Wygląd: wierzch ciała szary, spód biały, ciało grube, pysk
stożkowaty, oczy czarne.
Wielkość: do 6 m.
Zachowanie: bardzo agresywny.
Występowanie: spotykany we wszystkich ciepłych i umiarkowanych oceanach
świata, zwłaszcza w pobliżu Afryki Południowej, na wschód i zachód od Amery­
ki Północnej oraz wschodniej Australii i Nowej Zelandii.
REKIN KROWI. Wygląd: zabarwienie piaskowoszare z ciemnymi plamkami.
Wielkość: do 3 m.
Zachowanie i nawyki: pływa blisko powierzchni, agresywny.
Występowanie: wody tropikalne i podzwrotnikowe.
REKIN PIASKOWY. Wygląd: spód ciała biały, wierzch popielaty, z żółtymi plam­
kami, stąd nazwa.
Wielkość: do 3 m.
Zachowanie i nawyki: agresywny w przypadku sprowokowania.
Występowanie: wody tropikalne i podzwrotnikowe.
SNAGGLETOOTH. Wygląd: zabarwienie brązowozłote lub szare.
Wielkość: 2,5 m.
Zachowanie i nawyki: spotykany w płytkich wodach; może być agresywny.
Występowanie: wody tropikalne.
REKIN SILYERTIP. Wygląd: grafitowy, białe końce płetw.
Wielkość: 3 m.
Zachowanie i nawyki: szybki i śmiały, potencjalnie niebezpieczny; w dużych ilo­
ściach wokół raf i wysp.
Występowanie: wody tropikalne i podzwrotnikowe.
SZARY REKIN RAFOWY. Wygląd: szary, krawędź ogona zabarwiona na
czarno.
Wielkość: 2,5 m.
Zachowanie i nawyki: ciekawy lecz nieagresywny.
Występowanie: wody tropikalne.
REKIN MIEDZIANY. Wygląd: zabarwienie złotobrązowe, spód ciała kremowy.
Wielkość: 3 m.
Zachowanie i nawyki: może być bardzo agresywny.
Występowanie: wody tropikalne i podzwrotnikowe.
ŻARŁACZ BŁĘKITNY. Wygląd: lśniącobłękitny wierzch ciała, spód biały.
Wielkość: 4 m.
Zachowanie i nawyki: jeden z najbardziej niebezpiecznych rekinów w oceanie;
rekiny te zabiły i okaleczyły wiele osób.
Występowanie: na całym świecie, w wodach tropikalnych i klimatu umiarkowa­
nego.

Pamiętaj, że nie wszystkie morskie stworzenia z płetwami, jakie widać, są re­

kinami. Na przykład delfiny i żółwie morskie mają wydłużone pyski i są wro­
gami rekinów, a przy tym nie stanowią żadnego zagrożenia dla ludzi. W wo­
dach tropikalnych występują płaszczki-olbrzymy. Niekiedy podwijają one do
góry końce swych płetw, przez co mogą wyglądać jak dwa rekiny płynące
obok siebie. Wszystkie płaszczki są nieszkodliwe dla rozbitków na głębokiej wo-

239
S I Ł Y N A T U R Y

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

AGRESYWNE RYBY
Zwracaj uwagę na niżej wymienione ryby; mogq one być
niebezpieczne w sytuacji walki o przetrwanie. Przede
wszystkim naucz się je rozpoznawać i omijaj z daleka.
■ Bas morski jest ciekawy i śmiały. Ryby te żyją wokół skał, jaskiń, starych
wraków i pieczar. Unikaj takich miejsc.
■ Mureny żyją w dziurach i szczelinach. Są one agresywne, jeśli zakłóci
się ich spokój. W przypadku zaatakowania staraj się odciąć głowę mu­
renie, ponieważ nie zwalnia ona zaciśniętych szczęk dopóki nie zosta­
nie zabita (może to być trudne, bo są one śliskie w dotyku).
■ Węże morskie są śmiertelnie jadowite. Prawdopodobieństwo zostania
ukąszonym jest niewielkie, ale lepiej trzymać się z dala od nich.

cizie, natomiast na płytkich wodach niektóre są niebezpieczne przy nastąpieniu

na nie - w ich ogonie znajdują się jadowite kolce.

Mieczniki zwykle polują w stadach liczących do 40 sztuk i czasami atakują

wszystko, co unosi się na powierzchni wody lub pływa. Gdy w pobliżu pojawią
się mieczniki, wyjdź z wody, jeśli jest to możliwe. Znajdując się na lodzie nie sta­
waj blisko fok, ponieważ miecznik może pomylić cię z nimi i usiłować pożreć.
Należy jednak podkreślić, że prawdopodobieństwo zostania pożartym przez
miecznika jest znikome.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU OPARZEŃ
PRZEZ MEDUZY
Oparzenia powodowane przez meduzy bywajq bardzo bole­
sne, a w krańcowych przypadkach - nawet śmiertelne. Prze­
strzegaj poniższych zasad postępowania w przypadku opa­
rzenia.
■ Usuń bezzwłocznie ze skóry parzydełka lub inne substancje.
■ Rób to przy użyciu odzieży, wodorostów lub innych materiałów.
■ NIE trzyj niczym rany, zwłaszcza piaskiem, ponieważ może to zintensy­
fikować działanie komórek parzących.
■ NIE wysysaj rany.
■ Staraj się osłabić działanie jadu: spróbuj użyć w tym celu mydła, soku
z cytryny, soków roślinnych, proszku do pieczenia lub moczu, zawiera­
jącego pewną ilość amoniaku.
■ Może okazać się potrzebne sztuczne oddychanie lub sztuczne oddycha­
nie połączone z masażem serca (patrz rozdział "Pierwsza pomoc" s.
105).
■ Ponieważ oparzenia mogą spowodować konwulsje, ważne jest, żeby
wydobyć ofiarę z wody.

240
 M O R Z A

Barrakuda. Występuje w wodach tropikalnych i podzwrotnikowych. Rybę tę

przyciąga wszystko, co wchodzi do wody, w szczególności jasne obiekty. Barra-
kudy pływają bardzo szybko; często spławiają się na mieliznach. Są one niebez­
pieczne, gdy w wodzie znajduje się krew. Jeśli musisz wejść do wody, staraj się
robić to w ciemnej odzieży i nigdy nie noś niczego błyszczącego.

Meduzy. Istnieje wiele rodzajów meduz. Największe miewają średnicę 1,8 m,

a ich parzydełka zwisają w dół na głębokość do 30 m. Parzydełka te zawierają
komórki parzące, które mogą spowodować poważne obrażenia u rozbitków.
Jedną z najgroźniejszych jest osa morska, mogąca uśmiercić w ciągu zaledwie 30
sekund, chociaż zwykle czas ten wynosi około 3 godzin.
Wszystkie meduzy należy omijać z daleka, zwłaszcza, że ich parzydełka mo­
gą ciągnąć się dość daleko od ciała. Po sztormie w wodach tropikalnych,
w których występuje wiele meduz, można doznać oparzeń od pływających ka­
wałków parzydełek, które zostały oderwane od ciała. Meduzy wyrzucone na
brzeg wyglądają na martwe, niemniej jednak liczne z nich mogą nadal spowo­
dować bolesne oparzenia. Generalnie staraj się wydostać z wody, jeśli są w niej
meduzy.

Trujące ryby. Istnieje wiele rodzajów tyb raf koralowych, których spożycie jest
niebezpieczne; są to zwłaszcza ryby zamieszkujące strefę denną i żerujące w tej
strefie. Trujące są w przypadku spożycia np. liczne rodzaje ryb zamieszkujące ra­
fy i laguny. Jeśli masz wątpliwości - nie jedz. Toksyny zawarte w rybach są roz­
puszczalne w wodzie i pozbawione smaku, nie można zatem zastosować próby
smaku (patrz rozdział “Żywność” s. 57), aby stwierdzić przydatność do spożycia.
Nawet najdłuższe gotowanie nie może ich zneutralizować. Jeśli zobaczysz ptaka
jedzącego jakąś rybę, nie myśl, że możesz ją bezpiecznie spożyć; ptaki mogą być
niewrażliwe na te trucizny.
Spożycie toksyn rybnych może zakończyć się śmiercią. Gdy tylko wystąpią
objawy - odrętwiałość, swędzenie, odwrócenie doznań temperaturowych,
mdłości - wywołać wymioty poprzez wypicie słonej wody lub białek jajek (po­
dać ofiarze środek przeczyszczający, jeśli jest on dostępny). Może okazać się ko­
nieczne wykonanie nacięcia tchawicy (patrz rozdział “Pierwsza pomoc” s. 110),
jeśli ofiara toczy pianę z ust i wykazuje oznaki niewydolności oddechowej. Zim­
ne natryski mogą złagodzić swędzenie. Bądź przygotowany do leczenia wszel­
kich innych symptomów w miarę, jak będą one występowały.
Istnieją także inne ryby, które są niebezpieczne w dotyku, czy to z powodu
jadowych kolców grzbietowych, np. ryba-kamień (stonefish), czy też trują­
cych kolców w ogonie, np. płaszczki. Kolce grzbietowe wstrzykują jad powo­
dujący niezwykle silny ból. Zawsze przy brodzeniu po słonej wodzie należy
mieć na nogach obuwie, zaś do badania piasku, skał i jam należy używać ki­
ja, a nie ręki.
Rozbitkowie powinni znać następujące ryby trujące:
RABBITFISH. Wygląd: zabarwienie jaskrawożółte, nakrapiana niebieskimi plam­
kami.
Wielkość: około 25-30 cm.
Zagrożenie: ma jadowite kolce w swych płetwach.
Występowanie: rafy na Oceanie Spokojnym oraz Indyjskim.
SURGEONFISH. Wygląd: zabarwienie bardzo jaskrawe (zwykle czarno-niebie-
sko-żółte), o małej głowie.

241
S I Ł Y N A T U R Y

Wielkość: 20-25 cm.

Zagrożenie: kolce z boków ogona mogą spowodować poważne obrażenia.
Występowanie: wszystkie wody tropikalne.
RYBA-SKORPION. Wygląd: czerwonawa, w paski, z długimi, falistymi kolcami
grzbietowymi.
Wielkość: 30-75 cm.
Zagrożenie: ukłucie kolcami jest bardzo bolesne.
Występowanie: rafy na obszarach tropikalnych Oceanu Indyjskiego i Spokojnego.
JADOWITA RYBA-ROPUCHA (TOADFISH). Wygląd: zabarwienie mglistozielon-
kawe, duży pysk.
Wielkość: 30-40 cm.
Zagrożenie: kryje się zagrzebana w piasku i ma ostre, kłujące kolce na grzbiecie.
Występowanie: wody tropikalne przy brzegach Ameryki Środkowej i Południowej.
RYBA-KAMIEŃ (STONEFISH). Wygląd: zabarwienie brązowawe, budowa nie­
kształtna.
Wielkość: około 40 cm.
Zagrożenie: kolce grzbietowe wstrzykują jad, który powoduje bardzo silny ból,
a niekiedy śmierć.
Występowanie: obszary tropikalne Oceanu Spokojnego oraz Indyjskiego.

PRAKTYCZNE RADY GRUPY SPECJALNEJ SEAL

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU WSTRZYKNIĘ­
CIA JADU PRZEZ KOLCE RYB
Przestrzegaj niżej podanych skutecznych zasad postępowa­
nia, opracowanych przez oddział SEAL dla trucizn wstrzyki­
wanych kolcami ryb tropikalnych i podzwrotnikowych.
■ Wypłucz ranę wodq.
■ Wykonaj niewielkie nacięcie w poprzek rany i odessij jad. Nawet jeśli
nie wykona się nacięcia, należy odessać jak najwięcej jadu.
■ Wymocz ukłutq część ciała w gorqcej wodzie przez 30 minut do 1 go­
dziny. Woda powinna być tak gorqca, jak tylko można wytrzymać. Jeśli
ukłucie znajduje się na twarzy lub korpusie, zastosuj gorqcy kompres.
■ Po wymoczeniu oczyść ranę.
■ Pokryj ranę środkiem antyseptycznym i załóż czysty, sterylny opatrunek.
■ Może okazać się konieczne zastosowanie kuracji przeciwwstrzqsowej
(patrz rozdział "Pierwsza pomoc" s. 123).

Morskie ślimaki skorupowe i bezskorupowe. Jako rozbitek możesz zetknąć się

z tymi brzuchonogami przy przechodzeniu przez rafy koralowe i piaszczyste wy­
brzeża. Unikaj ich - stworzenie to może swym kolcem wstrzyknąć jad w ciało ofia­
ry. Rany spowodowane przez ślimaka o skorupie stożkowatej mają charakter ukłuć.
W przypadku ukłucia miejsce wokół rany zsinieje i wystąpi obrzęk, zdrętwie­
nie, ból i pieczenie. Natężenie bólu może być zróżnicowane, chociaż u wszyst­
kich ofiar zdrętwienie i swędzenie wokół rany rozchodzi się szybko na całe cia­
ło. Następnie w ciągu kilku godzin może wystąpić całkowity paraliż mięśni,
śpiączka i śmierć.

242
 M O R Z A

Nie istnieje żadna konkretna kuracja dla tego rodzaju obrażeń. Najlepsze co
można zrobić, to przykładanie gorących ręczników lub moczenie rany w gorącej
wodzie, aby złagodzić ból. Konieczne może okazać się zastosowanie sztuczne­
go oddychania.

Ośmiornice. Zwierzęta te lubią kryć się w jamach i podwodnych jaskiniach. Na­

leży unikać takich miejsc. Krótki dziób ośmiornicy, podobny do papuziego, zo­
stawia po ukąszeniu dwie małe punktowe ranki, w które ośmiornica wstrzyknę­
ła jad. Natychmiast odczuwa się pieczenie, świerzbienie lub przeszywający ból.
Krwawienie jest obfite, zaś miejsce wokół rany może napuchnąć, zaczerwienić
się i powodować doznania gorąca. Szczególnie niebezpieczna jest ośmiornica
z zabarwieniem w kształcie niebieskiej opaski, spotykana przy brzegach
wschodniej Australii, której ukąszenie jest śmiertelne.
Nie jest znane żadne antidotum na jej ukąszenie. W przypadku ukąszeń
innych ośmiornic należy zastosować kurację jak przy wstrząsie (patrz roz­
dział “Pierwsza pomoc” s. 123). Trzeba zatamować krwawienie i oczyścić
obszar rany, ponieważ wokół niej może znajdować się więcej jadowitej wy­
dzieliny. Następnie należy leczyć poszczególne objawy w miarę ich wystę­
powania.

Problemy medyczne. Znajdując się na tratwie, nie wystawiaj się niepotrzebnie

na słońce i wiatr. Miej na sobie przez cały czas jedną warstwę odzieży, zwłaszcza
nakrywaj głowę. Jeśli jest ci bardzo gorąco, zmocz odzież w wodzie, wyżmij i za­
łóż ponownie (jest to środek ostateczny). Wszystkie osoby ranne należy umie­
ścić na podłodze tratwy i zapewnić im wygodę. Zależnie od klimatu muszą mieć
ciepło lub chłód oraz jak najsuchsze miejsce.
Noś okulary słoneczne lub osłony dla oczu, aby chronić je przed oślepie­
niem. Należy szczególnie strzec się promieni słonecznych odbitych od po­
wierzchni wody, która potęguje działanie słońca. Nie trzyj podrażnionych
oczu; zamiast tego nasmaruj powieki kremem antyseptycznym i zabandażuj je
lekko.
Spierzchnięte wargi i spękaną skórę należy leczyć przy użyciu kremu przeciw­
słonecznego lub wazeliny; nie oblizuj ust. Osłoń skórę, żeby uchronić ją przed
dalszym wysychaniem. Długotrwałe wystawienie skóry na działanie wody mor­
skiej może spowodować rany. Staraj się utrzymywać swą odzież w jak najsuch-

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LĄDOWYCH USA

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU MORSKIEJ
CHOROBY
Morska choroba to nie żarty - może ona poważnie osłabić
osobę cierpiqcq na niq i pogorszyć morale pozostałych roz­
bitków. Uporaj się z niq metodq stosowanq w armii USA.
■ Umyj pacjenta i tratwę, żeby usunąć widok i zapach wymiocin.
■ Nie pozwalaj pacjentowi jeść, dopóki nie ustąpią mdłości.
■ Pozwól pacjentowi położyć się i odpocząć.
■ Podaj cierpiącemu lekarstwo na chorobę morską, jeśli nim dysponujesz.

243
S I Ł Y N A T U R Y

szym stanie. Oczyść rany i nasmaruj je maścią antyseptyczną. Na duże rany nale­
ży nałożyć opatrunek (powinno się go regularnie zmieniać).

POZYSKIWANIE WODY I ŻYWNOŚCI

Woda. Brak wody pitnej stanowi poważny problem dla rozbitka na morzu. Nie­
zwłocznie należy zacząć racjonowanie wody, jaką posiadacie. Nigdy nie rezy­
gnuj z racjonowania: nie wiadomo, jak długo będzie ono potrzebne. NIGDY NIE
PIJ WODY MORSKIEJ ANI MOCZU.

Zasoby wody. Jeśli twoja tratwa ma zestaw do odsalania wody morskiej lub de-
stylarkę słoneczną, zrób z niej użytek zgodnie z załączoną instrukcją. Powinie­
neś wykorzystać wszystkie dostępne środki do chwytania i magazynowania wo­
dy deszczowej. Użyj dach tratwy do zbierania deszczówki; niewielkie jej zasole­
nie nie spowoduje żadnych negatywnych skutków. Ponadto rozstawiaj płachty
na noc do zbierania rosy (patrz rozdział “Woda” s. 40).

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKICH ODDZIAŁÓW SPECJALNYCH SAS

RACJONOWANIE WODY
Na morzu woda jest największym skarbem. Stosuj się do­
kładnie do zasad racjonowania wody, aby zwiększyć swe
szanse przeżycia.
■ Dzień 1. Nie wydawaj wody; organizm może wykorzystać własne rezer­
wy wody. Przestrzegaj ściśle tej zasady.
■ Dzień 2.-4. Wydaj 400 cm3, jeśli tyle masz.
■ Od 5. dnia. Wydawaj dziennie 55-225 cm3, zależnie od dostępności
wody i klimatu.

PRAKTYCZNE RADY WOJSK LOTNICZYCH KANADY

JAK ZMNIEJSZYĆ UTRATĘ PŁYNÓW?
Należy dokładnie przestrzegać niżej podanych zasad kana­
dyjskich wojsk lotniczych, dotyczgcych zmniejszenia całkowi­
tego zużycia płynów oraz ich utraty przez organizm.
■ Jeśli nie masz w ogóle wody - nie jedz.
■ W klimacie gorącym zmniejsz utratę płynów ustrojowych w drodze po­
cenia się poprzez pozostawanie w bezruchu.
■ Ścieraj słony osad z ciała suchą szmatką.
■ Staraj się jak najwięcej spać i wypoczywać, aby zredukować utratę pły­
nów do minimum.
■ Staraj się uchronić przed chorobą morską. Wymiotowanie oznacza utratę
cennych płynów. Odpręż się i skoncentruj swe myśli na innych zadaniach.
■ Nie pij alkoholu - powoduje on odwodnienie organizmu.
■ Nie pal, bo to zwiększa pragnienie.
■ Ssij guzik, żeby pobudzić wydzielanie śliny, a tym samym zmniejszyć
pragnienie.

244
 M O R Z A

Kiedy pada, pij jak najwięcej wody deszczowej w trakcie jej zbierania. Jednak­
że pamiętaj, aby pić powoli. Jeśli po racjonowaniu wody wypijesz łapczywie pły­
nu - zwymiotujesz.
Lód z wody morskiej może być źródłem wody pitnej, należy jednak używać
starego lodu (ma on niebieskoszare zabarwienie i zaokrąglone krawędzie); od­
znacza się on bardzo niewielką zawartością soli. Woda z kałuż powstających
w lecie na starym lodzie morskim nadaje się do picia, należy się jednak upew­
nić, czy nie jest to woda z rozbryzgów fal (ta ostatnia jest słona i niezdatna do
picia).
Można pić wodniste płyny znajdujące się wzdłuż kręgosłupa i w oczach du­
żych ryb. W tym celu należy rybę przeciąć wzdłuż na pół. Wyssać oczy. Nie na­
leży pić żadnych innych płynów znajdujących się w ciele ryb; są one bogate
w białko i spowodują wykorzystanie wody dostarczanej do organizmu na stra­
wienie ich.

Żywność. Ilość pokarmu, jaką powinieneś spożywać w sytuacji walki o prze­

trwanie, jest wprost proporcjonalna do ilości wody pitnej, jaką dysponujesz.
Nie jedz, jeśli nie masz wody - jedzenie zużywa płyny ustrojowe. Jeśli masz
żelazne racje, użyj ich, gdy są naprawdę potrzebne. Spróbuj żyć tym, co zło­
wisz, jeśli potrafisz. Pamiętaj, że nie wiadomo, jak długo będziesz dryfował po
morzu.
Twoim głównym źródłem pożywienia będą tyby (latające ryby mogą na­
wet same wpaść do twojej tratwy!). Na otwartym morzu ryby generalnie
można bezpiecznie spożywać. Jednakże nie należy jeść ryb: jaskrawo za­
barwionych, pokrytych szczeciną lub kolcami, nadymających się, mają­
cych otwór gębowy podobny do papuziego dzioba albo zęby podobne do
ludzkich. Trzeba także unikać ikry w postaci gron lub zlepków; jest ona
trująca.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKIEGO ODDZIAŁU SBS

POŁOWY NA MORZU
Żołnierze Special Boat Squadron sq renomowanymi wodnia­
kami. Przestrzegaj ich rad przy połowach na morzu.
■ Nie dotykaj żyłki przy nawijaniu gołymi rękami, nigdy nie nawijaj jej na
dłoń ani nie przywiązuj jej do nadmuchiwanej łódki. Osadzajgca się na
żyłce sól tworzy ostrą krawędź, niebezpieczną dla twoich rąk i dla tra­
twy.
■ Jeśli masz rękawiczki, zakładaj je przy kontakcie z rybą; w ten sposób
unikniesz wbicia kolczastych płetw lub zębów ryby w skórę.
■ Rozciągnij sieć pod swą tratwą z jednego jej końca na drugi - ryby
i żółwie przyciąga cień pod tratwą (zadanie to wymaga co najmniej
dwóch osób).
■ W nocy przywabiaj ryby latarką.
■ Stosuj haki własnego wyrobu - małe scyzoryki, drut, kawałki metalu
z zadziorami oraz jako przynętę małe błyszczące przedmioty w rodzaju
sprzączek.
■ Wykorzystuj odpady ze złowionych ryb jako przynętę.

245
S I Ł Y N A T U R Y

Ptaki. Wszystkie ptaki morskie stanowią potencjalny pokarm. Twoja tratwa bę­
dzie je przyciągać jako miejsce do odpoczynku. Poczekaj, aż ptak usiądzie, wte­
dy może uda się go schwytać, jeśli jest wyczerpany lotem w niesprzyjających wa­
runkach pogodowych. Ponadto można chwytać ptaki wlokąc w wodzie sznur
z rybami na hakach.

Wodorosty. Wodorosty można zbierać zarówno w pobliżu wybrzeża jak i po­

środku oceanu. Wodorosty morskie są bogatym źródłem witamin, chociaż, jeśli
twój żołądek nie jest do nich przyzwyczajony, mogą one działać jak silny środek
przeczyszczający. Pamiętaj, że wodorosty absorbują płyny podczas ich trawienia,
zatem nie należy ich jeść, jeśli brakuje ci wody. Z powodu przeczyszczającego
działania wodorostów należy spożywać je w niewielkich porcjach. Poniżej wy­
mieniono główne rodzaje wodorostów morskich dostępnych dla rozbitków na
pełnym morzu:
ROCKWEED: gruby, ciemnozielony wodorost z dużymi pęcherzami wypełniony­
mi powietrzem. Nie ma on żadnej wartości odżywczej, natomiast pośród tych
wodorostów i pod nimi można znaleźć małe kraby i ryby.
KELP: ma krótką, cylindryczną łodygę i cienkie, faliste pasma o zabarwieniu
oliwkowozielonym lub brunatnym. Występuje w Atlantyku i Oceanie Spokoj­
nym, zwykle na podwodnych wzniesieniach i na skalistych partiach dna. Przed
spożyciem należy go ugotować.
MECH IRLANDZKI: ma fakturę twardą, elastyczną i podobną do skóry; po wysu­
szeniu staje się kruchy i łamliwy. Ugotować przed spożyciem.
DULSE: ma krótką łodygę przechodzącą w cienkie rozszerzenie o ciemnoczer­
wonym zabarwieniu i kilku koliście zakończonych płatkach. Zwykle jest przy­
twierdzony do skały lub do większych wodorostów. Występuje po obydwu stro­
nach Atlantyku i w Morzu Śródziemnym. Odznacza się skórzastą teksturą i słod­
kim smakiem.
LAVER: zabarwienie od purpurowego do czerwonego z satynowym połyskiem.
Występuje w znacznych ilościach w Atlantyku i Oceanie Spokojnym.

Plankton składa się z miniaturowych roślin i żyjątek dryfujących z wodą w oce­

anach lub słabo w niej pływających. Można go łowić poprzez ciągnięcie sieci.
Smak planktonu zależy głównie od rodzaju organizmów dominujących na da­
nym obszarze: jeśli populacja składa się głównie z larw ryb, plankton będzie
smakował jak ryby; podobnie jego smak przypomina kraby lub małże, jeśli po­
pulacja składa się głównie z larw krabów lub małży.
Plankton zawiera znaczne ilości białek, węglowodanów i tłuszczy. Ponieważ
zawiera on także chitynę (mięczaki skorupowe) i celulozę, nie można go od ra­
zu przetrawić w dużych ilościach. Zatem jeśli odżywiasz się wyłącznie plankto­
nem, najpierw musisz spożywać jego niewielkie ilości. Poza tym powinieneś
sprawdzić, czy masz wystarczające zapasy wody pitnej; jeśli jej brakuje, to do tra­
wienia planktonu będziesz zużywał swe płyny ustrojowe.
Każdą partię złowionego planktonu należy dokładnie przebadać przed spoży­
ciem: trzeba usunąć wszystkie parzydełka meduz (uważaj, aby się nie poparzyć),
odrzucić cały plankton galaretowaty (tkanka tych stworzeń składa się w przewa­
żającej części ze słonej wody) i sprawdzić, czy nie występują gatunki kolczaste.
Jeśli połów zawiera duże ilości planktonu kolczastego, można go wysuszyć lub
pokruszyć przed spożyciem.

246
 MORZA

IMPROWIZOWANE TRATWY
Tratwy są przydatne do podróży rzeką; można je także wykorzystywać do
krótkich wypraw morskich, np. podróży pomiędzy wyspami w tropikach. Nie­
które małe tratwy, jak tratwa z gałązek (patrz poniżej), można zbudować
w bardzo łatwy sposób, chociaż nie zaleca się ich do podróży na dużych od­
ległościach.
Prawidłowo zbudowana tratwa jest odporna na wywrócenie, jednak przed
wyruszeniem na niej w podróż:
□ Należy wszechstronnie wypróbować tratwę na bezpiecznej wodzie.
□ Przywiązać całe wyposażenie solidnie do tratwy lub do liny bezpieczeństwa.
Wszystkie osoby na tratwie powinny też być przewiązane linką w pasie (patrz
rozdział “Liny i węzły” s. 85) i przywiązane do tratwy.
Podróżując tratwą należy mieć świadomość następujących niebezpieczeństw:
REKINY: temat ten został szczegółowo omówiony powyżej; przede wszystkim
należy zwracać uwagę, aby nie przywabiać rekinów do tratwy poprzez wyrzuca­
nie odpadków do wody, gdy rekiny znajdują się w pobliżu.
KROKODYL SŁONOWODNY: występuje w całej Azji Południowo-Wschod­
niej i jest znany jako ludojad. Krokodyle te żyją w słonawych wodach i są
często spotykane w pobliżu ujść rzek oraz wzdłuż wybrzeża, chociaż na­
potykano je nawet na morzu w odległości ponad 60 km od brzegu. Zwie­
rzę to, osiągające normalnie długość około 4,5 m, może być złośliwe
i agresywne, zwłaszcza samica z młodymi. Stanowi ono duże zagrożenie
dla ciebie i twojej tratwy; wypatruj krokodyli, gdy lądujesz na brzegu lub
łowisz ryby.
RAFY KORALOWE: występują normalnie w ciepłych wodach wokół brzegów
wysp i kontynentu. Staraj się ich unikać: mogą one zniszczyć tratwę i poranić jej
załogę. Jeśli jest to możliwe, staraj się opłynąć je wokół.
STATKI: twoja tratwa jest bardzo małym obiektem na bardzo dużym morzu. Mo­
że być ona trudna do zauważenia ze statku, zwłaszcza przy złej widoczności lub
w nocy. Dbaj o to, aby twoja tratwa nie zderzyła się ze statkiem; trzymaj w goto­
wości swoje wyposażenie sygnalizacyjne.

Tratwa z gałązek (rys. 113). Jeśli jest prawidłowo wykonana, ma ładowność

około 105 kg. Do jej zbudowania potrzebne są: 2 poncha, świeże zielone krze­
wy i gałązki, dwa młode drzewka i linka. Najpierw zwiąż otwór w ponchu sznur­
kiem ściągającym. Przywiąż linki do każdego rogu i boku poncha i sprawdź, czy
są one dostatecznie długie, aby można je było związać z linką z przeciwległego
rogu lub boku (A).
Następnie rozłóż poncho na ziemi i układaj na nim świeże zielone gałązki
i krzewy aż do uzyskania warstwy o grubości około 45 cm. Przeciągnij sznurek
ściągający poncho przez środek warstwy gałązek. Wykonaj krzyżak z dwóch
drzewek i połóż go na wierzchu warstwy gałązek. Przywiąż solidnie krzyżak
sznurkiem ściągającym. Ułóż na nim następną warstwę (45 cm) gałązek i krze­
wów.
Z kolei podciągnij do góry brzegi poncha i zwiąż po przekątnej linki z prze­
ciwległych rogów oraz boków (B). Rozłóż drugie poncho, stroną odwiązanego
kaptura do góry, obok stosu gałązek.
Wreszcie przetocz stos gałązek na środek drugiego poncha tak, aby związa­
na strona znajdowała się na dole (C). Obwiąż drugie poncho wokół stosu ga-

247
S I Ł Y N A T U R Y

248
łązek w taki sam sposób, jak
pierwsze (D).

Pływak z dwóch kłód drewna (rys.

114). Jest to pływak dla pojedyn­
czego rozbitka. Wykonuje się go
z dwóch kłód lekkiego drewna.
Kłody należy ułożyć obok siebie
w odległości około 0,6 m i związać
je ze sobą (A). Będziesz mógł na
nich pływać (B).

Tratwa z roślin (rys. 115). Tra­

twę tę wykonuje się z małych ro­
ślin lżejszych od wody. Rośliny
takie jak hiacynt wodny lub tata­
rak należy umieścić w powłoce
z tkaniny lub innego materiału
tak, żeby uformować tratwę dla
ludzi lub sprzętu (jednak nie na­
daje się ona do dużego obciąże­
nia).

Łódka o stelażu z gałęzi (rys. 116). Jest to łódka o małym zanurzeniu w kształ­
cie wanny. Trzeba zbudować owalny stelaż, jak dla canoe, z wierzbiny lub inne­
go elastycznego drewna. Stelaż należy pokryć poszyciem ze skóry lub innego
wodoodpornego materiału.

ŁÓDKA O STELAŻU 2 GAŁĘZI

S I Ł Y N A T U R Y

Tratwa z kłód niewiązanych (rys. 117). Do zbudowania takiej tratwy potrzeb­

ne są tylko kłody, siekiera i noż. Tratwa dla trzech osób powinna mieć długość
3,6 m i szerokość 1,8 m. Kłody powinny mieć średnicę 30-35 cm.
Tratwę buduje się na pochylni z dwóch kłód ześlizgowych, pochylonych ku
brzegowi. Ociosać kłody siekierą i wyciąć dwa zestawy lekko przesuniętych
wrębów typu jaskółczy ogon, po jednym na górze i na dole każdej kłody (A).
Dno wrębu powinno być szersze niż jego góra. W każdy z czterech wrębów wbi­
ja się poprzeczkę o przekroju trójkątnym, której długość jest większa o 30 cm od
szerokości tratwy (B).
Po wbiciu poprzeczki we wręby na górnej części, kłody należy odwrócić
i wbić następną poprzeczkę we wręby na dolnej części tratwy. Z kolei wykonu­
je się drugi wrąb na górnych - a potem dolnych - powierzchniach kłód i wbija
w nie dodatkowe porzeczki. Na skutek nasiąknięcia wodą poprzeczki pęcznie­
ją, zapewniając silne połączenie kłód.
Jeśli poprzeczki są spasowane zbyt luźno, należy zaklinować je cienkimi płyt­
kami drewnianymi. Płytki te spęcznieją w wodzie i zapewnią ścisłe oraz silne po­
łączenie poprzeczek. Zaleca się, żeby wykonać na wierzchu tratwy pokład z lek­
kich tyczek, aby zapewnić suche miejsce dla sprzętu, a także - wiosło dla uła­
twienia manewrów i nawigacji (C).

Tratwa z kłód wiązanych (rys. 118). Jeśli dysponujesz linką, możesz zbudować
prostą tratwę z kłód. Do połączenia kłód ze sobą służą drągi dociskowe, związane ze

250
 M O R Z A

sobą mocno na końcach. Do zbudowania tej tratwy potrzeba co najmniej dwóch

osób ze względu na potrzebę silnego docisku drągów do kłód. Jeśli buduje się ją
w pojedynkę, należy zrobić to bardzo starannie.

PRAKTYCZNE RADY BRYTYJSKIEGO ODDZIAŁU SBS

TRATWA Z KŁÓD WIĄZANYCH (rys. 1 1 8 )
Tratwa z kłód wiązanych jest stosunkowo łatwa do wyko­
nania przez dwie lub więcej osób i odznacza się dużą wy­
trzymałością. Poniżej przedstawiono sposób jej budowy.
■ Ułożyć na ziemi dwa grube drągi i ustawić na nich kłody.
■ W miejscach styku drągów z kłodami naciąć na tych ostatnich wyżłobie­
nia, żeby drągi nie zsuwały się.
■ Na rzędzie kłód umieścić następne drągi pamiętając o nacięciach.
■ Związać ze sobą mocno każdą parę drągów po jednej stronie.
■ Przy pomocy drugiej osoby związać ze sobą pozostałe końce drągów
tak, aby kłody były zaciśnięte pomiędzy nimi (A) lub użyć kołków
z twardego drewna do przytwierdzenia kłód (B).
■ Na końcach drągów dociskowych należy wykonać nacięcia, aby zabez­
pieczyć linki przed ześlizgiwaniem się.

251
S I Ł Y N A T U R Y

Dryfkotwa (rys. 119). Dryfkotwa

może służyć jako hamulec do
zmniejszenia prędkości przemiesz­
czania lub też jako element napę­
dowy do spływu z prądem. Gdy
jest ona zamknięta (A), tworzy się
z niej kieszeń stawiająca opór prą­
dowi i ciągnąca tratwę zgodnie
z kierunkiem prądu. Gdy dno ko­
twicy jest otwarte (B), działa ona
jako opór dla ruchu i tratwa zasad­
niczo pozostaje w tym samym ob­
szarze. Wyreguluj długość linki ko­
twicznej tak, aby dryfkotwa pozo­
stawała w dolinie fali, gdy tratwa
znajduje się na jej grzbiecie (rys.
120) .

Lądowanie tratwą na brzegu. Je­

śli znajdujesz się w jednoosobowej
tratwie, lądowanie na brzegu nie
stanowi zwykle żadnej trudności.
Jednakże w miejscu, gdzie załamu­
ją się wysokie fale, istnieje ryzyko
przewrócenia tratwy. W takiej sytu­
acji powinieneś opłynąć planowa­
ne miejsce lądowania i poszukać
brzegu z piaszczystą plażą i łagod­ DRYFKOTWA
nie obniżającym się dnem, gdzie
fale tracą wysokość przed załama­ ROZWINIĘTA
niem się.
Nie ląduj, gdy słońce znajduje się
nisko na niebie i świeci ci w oczy;
unikaj też raf koralowych oraz ska­
listych, urwistych brzegów (raf nie
ma w pobliżu ujść słodkowodnych
strumieni). Nie ląduj w nocy - nie
będziesz w stanie dostrzec na czas
żadnego niebezpieczeństwa. Wy­
rzuć dryfkotwę, żeby zmniejszyć
niebezpieczeństwo przewrócenia
się tratwy; nie należy jednak robić
tego, gdy tratwa płynie nad rafą ko­
ralową. Jeśli załamująca się fala
przewróci tratwę, staraj się trzymać
jej mocno przez cały czas.
W przypadku lądowania na krze
należy wybierać jedynie duże, sta­
bilne kry. Unikaj gór lodowych
oraz drobnej albo kruszącej się kry.

252
 E
INDEKS Ekrany ogniowe 46
Elitarne jednostki:

ALFABETYCZNY
Australijskie Oddz. Spec. SAS 219
Brytyjski Oddz. SBS 245, 251
Brytyjskie Oddz. Spec. SAS 11, 25,
35, 40, 46, 54, 64, 70, 80, 82-3,
97, 105, 115-6, 121, 130, 139,
150, 153, 175, 188, 190, 209, 214,
A 229, 232, 234-5, 240, 244
Francuska Legia Cudzoziemska
Afryka 28-9, 33
Alfabet Morse’a 140-1 195, 197, 206
Aligatory 68, 216 Grupa Spec. SEAL USA 236, 238,
Ameryka Środkowa i Południowa 32, 242
34 Kanadyjskie Oddz. Spec. 67, 109,
Amputacja 117 123, 157
Antylopy 68 Królewska Piechota Morska 15, 24,
Apteczka 25 39, 173, 178, 189
Asekuracja 184 Oddz. Spec. USA 43, 49, 72, 76,
Azja 30-1, 34 111, 113, 122, 152, 199, 210
Oddz. Zwiadowcze USA 80, 86,
171, 179, 184
B Piechota Morska USA 132,194, 204
Bambus 219-20
Specnaz 160
Bananowce 219-20
Włoskie Oddz. Alpejskie 187
Barrakuda 241
Szwajcarskie Oddz. Górskie 174
Bola 103
Wojska Lądowe USA 9, 57, 73, 95,
Borsuki 68
98, 101, 120, 125, 133, 142, 148,
Ból 9
Burze pyłowe 193 155, 169, 205, 212-3, 217, 233,
243
Wojska Lotnicze Kanady 151, 192,
c 226, 233, 244
Candiru 217 Wojska Lotnicze USA 14, 42-3, 55,
Choroby 39, 218 221, 240
Europa 34
D
Daleki Wschód 32, 34
Destylarka słoneczna 40-1
F
Filetowanie ryb 80-1
Dokumenty podróży 26-7
Filtrowanie wody 43-4
Dołek sedymentacyjny 43-4
Foki 157
Dryfkotwa 252
Frustracja 10
Duszenie na parze 54-5
Dym 138
Dzikie koty 68 G
Dzikie psy 68 Gady 54, 68, 221
Dzikie świnie 68, 216 Głód 10

253
 N D E X

Gore-tex 14
Gotowanie 54, 200
M
Maczeta 21, 23, 212
Grzyby 62-5
Mapy 126-30
Gwiazdy 134-6
Meduzy 240-1
Medycyna naturalna 124-5
H Metro 36
Haczyki do wędek 102 Mieczniki 240
Hamak 228 Miejsce na ognisko 46
Międzynarodowa Karta Szczepień 27
Minerały 53
I Miraże 193
Igloo 164-5
Ignamy 222-3
Izolacja termiczna 96-7 N
Nacięcie tchawicy 110-1
Naczynia do gotowania 21-2
J Nakrycia głowy 16
Jaskinia śniegowa 163
Namioty 19-20
Jaszczurki 203
Narzędzia z kamienia 98
Jelenie 68
Narzędzia z kości 98-9
Nasiona i ziarna 59
K Nawigacja ślepa 136-7
Klimaty lodowe 147 Niedrożność dróg oddechowych 107,
Klimaty śnieżne 146-7 109-11
Kod ratownictwa górskiego 142-3 Niedźwiedzie 68
Kotwice śnieżne i lodowe 177-8 Noże 21, 23, 101
Krokodyle 216, 247 Nuda 10
Króliki 68, 71, 199
Krwotok tętniczy 115
Krwotok wewnętrzny 116-7 O
Krzesiwo 17, 47 Obrażenia kręgosłupa 113-4
Krzyż Południa 135-6 Obuwie 15, 97
Księżyc 136 Ocena sytuacji 10-1
Kurtki 14, 16 Odmrożenia 152-3
Odwodnienie 39, 151, 204
Odzież 13-6, 96-7, 150, 195, 231-2
L Ogień 12, 45-50, 138
Las namorzynowy 210 ognisko długotrwałe 50
Lasy monsunowe 209 ognisko “gwiazda” 50
Lasy równikowe 208-9 ognisko nocne 49-50
Lawiny 170-3 ognisko “piramida” 50
Liny 85-6
ognisko “studnia” 50
Lodowce 172-4
ognisko “T” 50
ognisko “wigwam” 50
Ł Określanie kierunku 130-3
Łowienie ryb 76-7, 158, 221 Olśnienie śniegowe 154
Łuk do rozniecania ognia 48-9 Oparzenia 39, 123
Łuk i strzały 99-100 Oparzenia słoneczne 153

254
 I N D E X

Opaski zaciskowe 115-6 Rekiny 237-9, 247

Orientowanie się w terenie 149, 194-5 rekin-byk 238
Orion 135 rekin krowi 239
Orzechy kokosowe 219-20 rekin Mąko 238
Oszczepy 102 rekin miedziany 239
Ośmiornice 243 rekin młot 238
Owady 54, 70, 84, 120, 169, 199, 201, rekin Nurse 237
212-3 rekin piaskowy 239
Owoce 59 rekin Silvertip 239
rekin tygrysi 238
Snaggletooth 239
P szary rekin rafowy 239
Palka 97-8 żarłacz biały 239
Patroszenie 78-9 żarłacz błękitny 239
Pęknięcie czaszki 114 Renifer 156
Piec ziemny 200-1 Rękawiczki 16
Pieczenie 54, 200
Rosomak 68
Pijawki 217
Rośliny jadalne 55-60, 155-6, 198-9
Piły z drutu 98
Rośliny trujące 60-2, 201, 223-5
Plankton 246
Rozpałka 45
Plecaki 23-4
Równik niebieski 135
Pływak z kłód 248-9
Rurka ogniowa 52
Polowanie 68-75, 157
Ryby 54, 217, 240-2
Pośredni masaż serca 107-9
ryba-kamień 242
Poziomice 128-30
ryba Rabbit 241
Pozycja bezpieczna 104-5
ryba-ropucha 242
Północ kartograficzna 127
ryba-skorpion 242
Północ magnetyczna 127
ryba Surgeon 241
Północ rzeczywista 127
Pragnienie 10
Prażenie 54
Proca 103
s
Samotność 10
Prognozy pogody 189 Sawanna tropikalna 209-10
Próba smakowa 57 Schorzenia wywołane upałem 204
Przechłodzenie 151-2 Schronienia 82-4, 160-8, 190, 205-7,
Przechowywanie żywności 159-60 226-9
Przemarznięcie nóg 152 Siatki topograficzne 128
Przenoszenie ognia 50, 52 Sidła 70-2
Ptaki 54, 246 Siodełko linowe 183-4
Pułapki 70 Skorupiaki 54, 70, 242
pułapki na ptaki 75
Skóra surowa 102-3
pułapki z opadającą kłodą 68, 73-4
Smażenie 54
pułapki z zaostrzonym kołkiem 73
Soki roślinne 60
Puszka survivalowa 17-9
Spodnie 15
Spodnie wodoodporne 16
R Sprzęt do gotowania 20-2
Rafy 217-8, 247 Sygnalizacja 126, 137-43, 149, 235-6
Reflektor 138 sygnały cieniowe 142

255
I N D E X

sygnały dawane ciałem 140-1 grzechotnik Waglera 215

sygnały informacyjne 143 kobra egipska 203
sygnały ziemia-powietrze 139-40 kobra królewska 215-6
Szałasy 82-4, 166-8, 226-9 mamba 216
Szczeliny lodowcowe 174 tajpan 216
Sztuczne oddychanie usta-nos 107 wąż koralowy 215
Sztuczne oddychanie usta-usta 106-9 wąż tygrysi 203
Sztućce 100 zielona żmija nadrzewna 215
Szycie ran 117-8 żmija gabońska 213-4
w
żmija grubołuska 203
s żmija malajska 215
żmija nosoroga 214
Śpiwory 25
Środkowy Wschód 29-30, 33 żmija piaskowa 202
żmija Rusella 202
żmija skacząca 215
T żmija sykliwa 214
Tłuszcze 53 żmija zabójca 203
Torba survivalowa 19 Wiązania 93-5
Torba transpiracyjna 42 Witaminy 53
Torebka roślinna 41-2 Woda 12, 38-44, 154-5, 192, 196-8,
Tratwy 233-4, 247-51 218-20, 244-5
tratwa z gałązek 247-8 Wodorosty morskie 67, 246
tratwa z kłód niewiązanych 250 Wspinaczka 175-88
tratwa z kłód wiązanych 250-1
Wstrząs 123, 125
tratwa z roślin 249
Tropikalny busz 209
Z
Zakrztuszenie 109-10
U Zatrucia 120-1
Udar cieplny 204-5
Zdejmowanie skóry 79
Ukąszenia węży 121-2
Zimna woda 231
Zjazd na linie 186-7
W Zjazd po śniegu 176-7
Węglowodany 53 Złamanie otwarte 112-3
Węzły 85-95, 181-3 Złamanie szyjnego odcinka kręgo­
Węże 68, 80, 202-3, 213-6 słupa 114
australijski wąż brunatny 203 Złamanie zamknięte 112-3
Bushmaster 214 Złamanie żeber 114
Cottonmouth 214-5 Zmęczenie 10
dasznik modry 215 Zwichnięcia 119
dysfolid 216 Zwierzęta 68-70, 156-8, 199-200
Fer-de-lance 202
grzechotnik diamentowy wschod­
ni 202 Z
grzechotnik diamentowy zachodni Żaby 221
202 Żywice 60
grzechotnik Mojave 203 Żywność 22-3, 53,155,198-200, 221-3,
grzechotnik tropikalny 215 245-6

256