Chöông 3

THIEÁT KEÁ SÔ KHÔÛI

Thieát keá sô khôûi, böôùc tieáp theo sau thieát keá yù nieäm, söû duïng vaø
chuyeån ñoåi keát quaû cuûa giai ñoaïn tröôùc thaønh caùc yeâu caàu thieát keá
ñònh löôïng vaø ñònh tính. Thieát keá sô khôûi goàm caùc böôùc: phaân tích
chöùc naêng cuûa heä thoáng, phaân boå caùc yeâu caàu heä thoáng, phaân tích
trade - off vaø toái öu, toång hôïp vaø xaùc ñònh heä thoáng, xem xeùt thieát keá
sô khôûi.

Yeâu caàu heä thoáng

Phaân tích chöùc naêng

Phaân boå yeâu caàu

Phaân tích trade - off

Khoâng Phöông aùn

thieát keá ñöôïc
chaáp nhaän ?

Ñöôïc

Toång hôïp vaø xaùc ñònh

Khoâng
Xem xeùt thieát keá

Ñöôïc

Hình 3.1 Thieát keá sô khôûi

Thieát keá sô khôûi 43

3.1 PHAÂN TÍCH CHÖÙC NAÊNG

1- Muïc ñích vaø lôïi ích

Phaân tích chöùc naêng (PTCN) laø böôùc quan troïng nhaát cuûa giai
ñoaïn thieát keá sô khôûi. PTCN laø phöông phaùp duøng ñeå xaùc ñònh vaø moâ
taû taát caû caùc chöùc naêng cuûa heä thoáng, nghóa laø taát caû caùc hoaït ñoäng
maø heä thoáng phaûi thöïc hieän ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa heä thoáng.
Muïc ñích cuûa phaân tích heä thoáng:
- Xaùc ñònh hay caäp nhaät caùc yeâu caàu veà chöùc naêng
- Baûo ñaûm caùc chöùc naêng ñöôïc phaân chia moät caùch thích hôïp
- Cho pheùp theo doõi moái lieân heä giöõa caùc chöùc naêng
- Xaùc ñònh caùc giao dieän giöõa caùc chöùc naêng.
Vieäc aùp duïng phaân tích heä thoáng trong thieát keá coù nhöõng lôïi ích
nhö sau:
- Taát caû caùc phöông dieän thieát keá, vaän haønh vaø hoã trôï heä thoáng
ñeàu ñöôïc xem xeùt, keå caû thieát keá, saûn xuaát, thöû nghieäm, trieån khai,
vaän chuyeån, huaán luyeän, vaän haønh vaø baûo trì.
- Taát caû caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng (thieát bò chính, thieát bò
thöû nghieäm vaø hoã trôï, trang bò, nhaân söï, döõ lieäu...) khoâng bò boû soùt
trong thieát keá.
- Xaùc ñònh moái lieân heä giöõa yeâu caàu (yeâu caàu heä thoáng) vaø nguoàn
löïc (caùc thaønh phaàn heä thoáng coù chöùc naêng) ñeå thoûa maõn yeâu caàu ñoù.
Quy trình PTCN laø quy trình chuyeån ñoåi caùc yeâu caàu hoã trôï vaø
vaän haønh heä thoáng (ñöôïc xaùc ñònh trong thieát keá sô khôûi) thaønh caùc
yeâu caàu thieát keá cuï theå (ñònh löôïng vaø ñònh tính). Ñaây laø moät quy
trình laëp, nghóa laø noù ñöôïc ngöôøi kyõ sö heä thoáng thöïc hieän nhieàu laàn
cho tôùi khi ñaït keát quaû mong muoán (H.3.1).
PTCN taïi giai ñoaïn naøy chöa xem xeùt baát kyø giaûi phaùp kyõ thuaät
cuï theå naøo cho caùc chöùc naêng ñöôïc xaùc ñònh. PTCN chæ vôùi vieäc xem
xeùt heä thoáng trong khía caïnh chöùc naêng (vaán ñeà phaûi giaûi quyeát)
khoâng chuù troïng khía caïnh coâng ngheä (giaûi phaùp khaû thi ñeå thöïc hieän
heá thoáng). Chæ nhö vaäy caùc coâng ngheä seõ khoâng bò loaïi boû, truøng laëp
coù theå traùnh.
44 Chöông 3

2- Phöông phaùp

Caùc böôùc chính trong PTCN:

- Xaùc ñònh heä thoáng: xaùc ñònh caùc yeâu caàu heä thoáng, moâi tröôøng
laøm vieäc, caùc raøng buoäc giôùi haïn. Böôùc naøy ñaõ thöïc hieän ngay töø giai
ñoaïn thieát keá yù nieäm.
- Xaùc ñònh möùc chi tieát: möùc ñoä chi tieát maø phaân tích chöùc naêng
thöïc hieän phuï thuoäc vaøo yeâu caàu cuûa döï aùn, khaû naêng nguoàn löïc.
- Xaùc ñònh caùc chöùc naêng heä thoáng.
- Moâ taû heä thoáng baèng caây chöùc naêng (functional tree), ma traän
chöùc naêng (functional matrix), bieåu ñoà chöùc naêng (functional block
diagram).
PTCN phaûi ñöôïc thöïc hieän moät caùch tuaàn töï. Taïi caáp ñaàu tieân
trong heä thoáng, caùc chöùc naêng ñöôïc ruùt ra töø muïc tieâu, nhieäm vuï cuûa
heä thoáng (system mission). Giaûi phaùp ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng treân
seõ yeâu caàu xaùc ñònh caùc chöùc naêng môùi taïi caáp thaáp hôn. Caùc chöùc
naêng tôùi löôïc mình laïi yeâu caàu caùc chöùc naêng môùi taïi caáp thaáp hôn.
Nhö vaäy PTCN seõ ñöôïc thöïc hieän moät caùch heä thoáng (systematic).
Caùc chöùc naêng khoâng theå ñöôïc chuyeån töø moät heä thoáng con naøy sang
heä thoáng con khaùc coù cuøng caáp, maø phaûi ñöôïc nhaän töø moät heä thoáng
caáp cao hôn vaø chia ra cho caùc heä thoáng caáp döôùi.
Möùc ñoä chi tieát cuûa vieäc PTCN tuøy thuoäc vaøo söï hoaøn thieän (möùc
chi tieát) cuûa thieát keá; caøng veà sau trong chu kyø soáng cuûa döï aùn, möùc
ñoä chi tieát caøng cao. Ngöôøi phaân tích neân coù söï hieåu bieát roõ raøng cuûa
muïc ñích phaân tích trong töøng giai ñoaïn döï aùn ñeå xaùc ñònh ñöôïc möùc
ñoä chi tieát caàn thieát.
Ta coù theå duøng kyõ thuaät nhö sau trong PTCN
- Brainstorm (baõo naõo): lieät keâ taát caû caùc hoïat ñoäng caàn thieát
ñeå thöïc hieän caùc yeâu caàu heä thoáng (hay nhieäm vuï cuûa heä thoáng).
Brainstorm chæ thöïc hieän ñöôïc trong moâi tröôøng côûi môû, thoûa maùi,
thaân thieän; nôi ta coù theå noùi baát kyø ñieàu gì naûy sinh töø suy nghó.
Trong brainstorm khoâng coù yù kieán ñuùng hay sai. Taát caû caù yù kieán ñeàu
ñöôïc ghi cheùp vaø chaáp nhaän.
Thieát keá sô khôûi 45

- Taäp hôïp caùc chöùc naêng (keát quaû cuûa brainstorm) thaønh sô ñoà
vôùi caáu truùc thöù baäc. Baûo ñaûm raèng taát caû caùc keát quaû töø brainstorm
ñöôïc saép xeáp; khoâng loaïi boû baát kyø keát quaû naøo.
- Löïa vaø lieät keâ thaønh nhoùm. Chuù yù caùc thuoäc tính nhö kích
thöôùc, troïng löôïng, toác ñoä, ñoä tin caäy, naêng löôïng.... Ñaët caùc thuoäc
tính naøy vaøo nhoùm “thuoäc tính” vaøo trong sô ñoà. Löïa vaø lieät keâ caùc
phaân tích, nghieân cöùu trade - off, caùc nghieân cöùu ñaëc bieät; ñaët caùc chi
tieát naøy trong khung “phaân tích”. Nhöõng chi tieát maø ta khoâng theå tìm
ñöôïc vò trí trong sô ñoà, ñöôïc ñaët vaøo khung “chi tieát khaùc”.
- Laëp laïi caùc böôùc treân cho töøng caáp baäc treân sô ñoà. Caùc chöùc
naêng chính ñöôïc phaân chia thaønh caùc chöùc naêng nhoû hôn.

3- Yeâu caàu

PTCN phaûi ñaït ñöôïc yeâu caàu sau:

- Xaùc ñònh ñöôïc caùc chöùc naêng cuûa heä thoáng.
- Xaùc ñònh ñöôïc caùc chöùc naêng caàn thieát cho heä thoáng hoïat ñoäng
trong caùc kòch baûn vaän haønh nhö ñaõ xaùc ñònh trong thieát keá yù nieäm.
- Xaùc ñònh ñöôïc caùc chöùc naêng caàn thieát cho caùc traïng thaùi vaän
haønh khaùc nhau cuûa heä thoáng.
- Cung caáp ñöôïc moät sô ñoà caáp baäc cuûa caùc chöùc naêng. Sô ñoà naøy
cho pheùp bieåu dieãn ñöôïc moät soá löôïng lôùn caùc chöùc naêng taïo thaønh heä
thoáng; noù cho pheùp phaùt hieän caùc loãi, thieáu soùt, truøng laép vaø maâu thuaãn.
- Caáu truùc chöùc naêng cho pheùp truy nguyeân nguoàn goác chöùc
naêng. Khoâng neân chia caùc chöùc naêng thaønh quaù nhieàu caùc chöùc naêng
con. Moãi chöùc naêng khoâng ñöôïc chia quaù 7 chöùc naêng con taïi caáp
tieáp theo.
- Chöùc naêng phaûi töông thích theo caáp baäc cuûa noù. Ñeå ñaùnh giaù
ñieàu naøy ta coù theå ñaët caùc caâu hoûi sau: “Chöùc naêng ñöôïc thöïc thi nhö
theá naøo?”, “Taïi sao chöùc naêng caàn thieát ?”.
- Khi caùc giaûi phaùp chöùc naêng khaùc nhau ñöôïc xem xeùt, moãi giaûi
phaùp phaûi coù caùc sô ñoà caáu truùc chöùc naêng töông öùng.
- PTCN phaûi cho thaáy caùc moái lieân heä giöõa caùc chöùc naêng.
46 Chöông 3

- Caùc chöùc naêng ñöôïc ñaùnh soá sao cho ta coù theå nhaän bieát ñöôïc
chöùc naêng meï (caáp treân) cuûa noù.
4- Caây chöùc naêng (Functional tree)

Nhieäm vuï heä thoáng

Caáp ñoä 1

Chöùc naêng 1 Chöùc naêng 2

Caáp ñoä 2

Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng
1.1 1.2 1.3 2.1 2.2

Hình 3.2 Caây chöùc naêng

Caây chöùc naêng coù öu ñieåm cho ta thaáy roõ moät soá löôïng lôùn caùc
thaønh phaàn chöùc naêng taïo neân heä thoáng. Qua caùc nhaùnh, caáu truùc caây
cho pheùp phaùt hieän caùc loãi, thieáu soùt, maâu thuaãn vaø truøng laép. Sô ñoà
caáu truùc baét ñaàu töø möùc ñoä heä thoáng cho tôùi caáp ñoä chi tieát, cho pheùp
kieåm chöùng raèng caùc chöùc naêng taïi möùc döôùi coù nhaát quaùn vôùi caùc
chöùc naêng taïi caáp treân. Caây heä thoáng cho pheùp taùi nhoùm caùc chöùc
naêng vaø thieát laäp moái lieân heä. Tuy vaäy moät chöùc naêng caáp döôùi coù theå
caàn thieát cho nhieàu chöùc naêng taïi caáp treân, do ñoù coù theå xuaát hieän
nhieàu laàn trong caây chöùc naêng. Caây chöùc naêng khoù theå moâ taû caùc giao
tieáp giöõa caùc chöùc naêng, thoâng tin ñaàu vaøo vaø ra. Caùc döõ kieän naøy coù
theå ñöôïc moâ taû rieâng reõ trong daïng vaên baûn vaø tham khaûo (quy chieáu)
bôûi caùc chöùc naêng trong caây heä thoáng.
Caây chöùc naêng phaûi ñaït ñöôïc caùc yeâu caàu sau:
- Caây chöùc naêng döïa treân caùc yeâu caàu heä thoáng
- Caây chöùc naêng seõ ghi roõ caáp baäc taïi töøng möùc trong caáu truùc
heä thoáng
- Moãi yeâu caàu chöùc naêng seõ ñöôïc saép xeáp trong traät töï thöù baäc
 Thieát keá sô khôûi 47

- Chöùc naêng seõ ñöôïc chia thaønh caùc chöùc naêng con taïi caáp thaáp
hôn. Taïi caáp cao nhaát, caây seõ laø hình aûnh cuûa caùc yeâu caàu heä thoáng.
Chöùc naêng taïi caáp n seõ ñöôïc chia thaønh chöùc naêng taïi möùc n+ 1
- Caùc chöùc naêng khoâng theå truy nguyeân veà caùc yeâu caàu heä thoáng
seõ khoâng ñöôïc theâm vaøo
- Khoâng chöùc naêng naøo ñöôïc ñaët chen vaøo giöõa hai caáp
- Caùc giaûi phaùp chöùc naêng khaùc nhau ñöôïc phaân tích vaø bieåu
dieãn trong caùc caây chöùc naêng khaùc nhau
- Maâu thuaãn phaûi ñöôïc phaùt hieän vaø ghi laïi, cuõng nhö loaïi boû
- Chöùc naêng ñeå thoûa maõn yeâu caàu khaùch haøng phaûi ñöôïc phaân
bieät vôùi chöùc naêng thoûa maõn caùc yeâu caàu cuûa chöùc naêng khaùc.
5- Ma traän chöùc naêng (Functional matrix)

Ma traän chöùc naêng caáp 1 - caáp 2

Chöùc naêng caáp 2

Chöùc naêng
Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng
caáp 1 ... ....
1.1 1.2 2.1 1.2
Chöùc naêng 1
Chöùc naêng 2
....

Ma traän chöùc naêng caáp 2- caáp 3

Chöùc naêng caáp 3

Chöùc naêng
Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng Chöùc naêng
caáp 2 ... ....
1.1.1 1.1.2 2.1.1 2.1.2
Chöùc naêng 1.1
Chöùc naêng 1.2
...

Hình 3.3 Ma traän chöùc naêng

Ma traän chöùc naêng thöôøng ñöôïc duøng ñeå boå sung cho caây heä
thoáng, ñeå bieåu dieãn moái lieân heä giöõa chöùc naêng caáp cao vaø thaáp, giöõa
caùc chöùc naêng vaø kòch baûn/ traïng thaùi vaän haønh. Noù coù theå bao truøm
caû heä thoáng hay chæ moät phaàn rieâng bieät maø ta ñaëc bieät quan taâm.
Caùc ma traän cho caùc caáp baäc khaùc nhau coù theå duøng.
48 Chöông 3

Ma traän chöùc naêng phaûi ñaït caùc yeâu caàu sau:

- Ma traän chöùc naêng döïa treân caùc yeâu caàu heä thoáng, yeâu caàu chöùc
naêng vaø caùc chöùc naêng ñöôïc ñònh
- Ma traän phaûi ghi roõ caáp baäc cuûa chöùc naêng maø noù chuaån bò
- Caùc ma traän khaùc nhau ñöôïc chuaån bò ñeå phaân tích vaø moâ taû
caùc giaûi phaùp chöùc naêng khaùc nhau.
6- Bieåu ñoà chöùc naêng (Functional block diagram)

Bieåu ñoà khoái chöùc naêng nhaán maïnh vaøo giao dieän vaø moái lieân heä
giöõa caùc chöùc naêng. Noù söû duïng caùc hình khoái (hoäp, ñöôøng, muõi teân...)
ñeå bieåu dieãn heä thoáng. Moãi hình laø moät chöùc naêng, ñöôïc noái vôùi nhau
baèng caùc ñöôøng vaø muõi teân bieåu dieãn moái lieân keát vaø traät töï trong
bieåu ñoà. Caùc ñöôøng lieân keát khoâng moâ taû moái lieän heä vaät lyù maø maø laø
moái lieân heä chöùc naêng. Bieåu ñoà coù theå toå chöùc thaønh moät chuoãi caùc
bieåu ñoà lieân keát vôùi nhau. Khi ñoù, bieåu ñoà caáp cao moâ taû toaøn boä heä
thoáng, vaø caáp thaáp moâ taû chi tieát moät phaàn cuï theå.

Chöùc naêng 1.1 Chöùc naêng 2.1

Chöùc naêng 1.2 Chöùc naêng 2.2

Chöùc naêng 1.3 Chöùc naêng 2.3

Hình 3.4 Bieåu ñoà chöùc naêng

Bieåu ñoà chöùc naêng phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu sau:
- Bieåu ñoà chöùc naêng döïa treân caùc yeâu caàu heä thoáng, yeâu caàu chöùc
naêng vaø caùc chöùc naêng ñöôïc xaùc ñònh
- Bieåu ñoà phaûi ghi roõ caáp baäc cuûa chöùc naêng maø noù moâ taû
- Neáu moät loaït caùc bieåu ñoà ñöôïc duøng, moãi bieåu ñoà phaûi thoáng
nhaát vôùi bieåu ñoà keá caïnh
- Moät bieåu ñoà duøng ñeå bieåu dieãn cho moät caáp cuûa caây chöùc naêng.
7- Ví duï - phoøng kyõ thuaät

Döôùi ñaây laø ví duï veà phaân tích chöùc naêng cuûa phoøng kyõ thuaät ñeå
moâ taû moät heä thoáng quy trình hoïat ñoäng kyõ thuaät. Caùc hoaït ñoäng maø
Thieát keá sô khôûi 49

phoøng kyõ thuaät phaûi thöïc hieän ñöôïc xaùc ñònh baèng brainstorm nhö
sau (H.3.5):
Keát quaû Brainstorm:
- Xem xeùt - Phaùt trieån - Saùng cheá
- Huaán luyeän - Phaân tích - Keá hoïach
- Khen thöôûng - Veõ - Thieát keá
- Thöû nghieäm - Phoøng thí nghieäm - Quaûn lyù
- Cheá thöû - Baùo caùo - Kieåm tra
- Moâ phoûng - Nghieân cöùu - Tính giaù
Keát quaû Brainstorm ñöôïc xeáp thaønh nhoùm nhö bieåu ñoà chöùc naêng:

Heä thoáng quy trình

(Ban GÑ)
hoaït ñoäng kyõ thuaät

Nhaân vieân KT Trang thieát bò KT Hoã trôï KT Trao ñoåi KT

- Huaán luyeän - Moâ phoûng - Phaùt trieån - Baùo caùo
- Khen thöôûng - Phoøng thí - Phaân tích - Nghieân cöùu
nghieäm - Veõ - Saùng cheá
- Cheá thöû - Thöû nghieäm

(Nhaân söï) Quaûn lyù KT

- Quaûn lyù (Keá toaùn)
- Keá hoaïch (Tieáp thò)
- Kieåm tra (Saûn xuaát)
- Tính giaù

Hình 3.5 Bieåu ñoà chöùc naêng phoøng kyõ thuaät

3.2 PHAÂN BOÅ YEÂU CAÀU

PTCN chæ laø böôùc ñaàu trong quy trình chuyeån ñoåi caùc yeâu caàu
vaän haønh vaø baûo trì heä thoáng thaønh caùc chuaån thieát keá cuï theå cho caùc
thaønh phaàn cuûa heä thoáng. Noù ñaõ cung caáp ñöôïc moâ taû caùc chöùc naêng,
nghóa laø moâ taû caùc hoïat ñoäng maø heä thoáng phaûi thöïc hieän ñeå hoaøn
thaønh nhieäm vuï nhö khoâng xaùc ñònh thaønh phaàn naøo seõ thöïc hieän caùc
hoaït ñoäng. Taïi giai ñoaïn naøy ta ñaõ coù khaû naêng xaùc ñònh moät caùch
khaùi nieäm. Moät caùch khaùc, ta ñaõ coù theå chia moät heä thoáng thaønh caùc
thaønh phaàn nhoû hôn, moãi thaønh phaàn seõ thöïc hieän moät phaàn caùc chöùc
50 Chöông 3

naêng maø ta ñaõ xaùc ñònh trong PTCN. Moät phöông dieän khaùc caàn ñöôïc
xem xeùt laø caùc yeâu caàu heä thoáng. Trong thieát keá yù nieäm ta ñaõ xaùc
ñònh ñöôïc caùc yeâu caàu cho heä thoáng. Caùc yeâu caàu naøy caàn ñöôïc phaân
boå cho caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng ñeå baûo ñaûm moät heä thoáng ñöôïc
thieát keá nhö nhu caàu.
Hình 3.6 cho thaáy quy trình phaân boå cho heä thoáng A. Vôùi caùc
yeâu caàu ñöôïc xaùc ñònh taïi möùc heä thoáng, caùc yeâu caàu cho boä phaän, cuïm
ñöôïc ñaët ra. Ví duï, troïng löôïng cho pheùp cuûa heä thoáng XYZ laø 750 kg,
troïng löôïng cuûa thaønh phaàn A, B vaø C seõ laø 280, 150 vaø 320 kg.
Töông töï caùc giaù trò nhö MTBM, giaù, phaïm vi, taàn suaát hö hoûng ñöôïc
xaùc ñònh sao cho caùc yeâu caàu heä thoáng thoûa maõn.
Vieäc phaân boå caùc yeâu caàu tôùi tôùi caùc caáp thaáp hôn trong heä thoáng
raát quan troïng ñeå baûo ñaûm raèng caùc thoâng soá kyõ thuaät, raøng buoäc, yeâu
caàu chöùc naêng vaø chuaån thieát keá ñöôïc thoûa maõn. Neáu khoâng, caùc nhaø
thieát keá cuûa töøng thaønh phaàn cuûa heä thoáng seõ töï thieát laäp yeâu caàu cuûa
rieâng hoï. Keát quaû laø heä thoáng khi keát hôïp töøng phaàn seõ khoâng ñaùp öùng
ñöôïc yeâu caàu ban ñaàu cuûa toaøn heä thoáng. Nhö vaäy, ñieàu caàn thieát laø ta
phaûi xaùc ñònh caùc yeâu caàu heä thoáng vaø phaân boå chuùng tôùi caáp döôùi nhö
moät caùch cung caáp caùc höôùng daãn trong quy trình thieát keá.

Heä thoáng A

Phaïm vi: 200 km

MTBM: 450 giôø
Giaù: 50 trieäu
Troïng löôïng: 720 kg

Boä phaän 1 Boä phaän 2 Boä phaän 3

Phaïm vi: 200 km Phaïm vi: 200 km Phaïm vi: 200 km

MTBM: 4050 giôø MTBM: 536 giôø MTBM: 9050 giôø
Giaù: 17 trieäu Giaù: 25 trieäu Giaù: 8 trieäu
Troïng löôïng: 280 kg Troïng löôïng: 150 kg Troïng löôïng: 320 kg

Cuïm 1 Cuïm 2 Cuïm 3

λ = 0,00016 λ = 0,00155 λ = 0,00020

... ... ...

Hình 3.6 Phaân boå yeâu caàu

Thieát keá sô khôûi 51

Khi thöïc hieän vieäc phaân boå, ta neân xem xeùt caùc chuaån ñònh
löôïng vaø ñònh tính aûnh höôûng nhieàu tôùi quaù trình thieát keá. Caùc chuaån
naøy khaùc nhau töø heä thoáng naøy sang heä thoáng khaùc vaø phaûi hoã trôï
tröïc tieáp caùc yeâu caàu vaän haønh vaø quan ñieåm hoã trôï heä thoáng. Trong
moät soá tröôøng hôïp, vieäc phaân boå caùc chuaån thieát keá cho heä thoáng con
vaø thaønh phaàn laø ñuû, trong moät soá tröôøng hôïp khaùc ta caàn phaûi phaân
boå tôùi cuïm vaø cuïm con. Möùc ñoä phaân boå ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhaø thieát
keá vaø quaûn lyù.
Vieäc phaân boå neân xem xeùt taát caû thoâng soá heä thoáng keå caû:
- Caùc yeáu toá hieäu quaû nhö ñoä tin caäy, khaû naêng baûo trì, ñoä söû
duïng (availability), khaû naêng hoã trôï (supportability)
- Thoâng soá vaät lyù vaø vaän haønh heä thoáng nhö khoaûng caùch, ñoä
chính xaùc, toác ñoä, naêng suaát, coâng suaát, troïng löôïng, kích thöôùc vaø
soá löôïng
- Caùc yeáu toá veà khaû naêng hoã trôï cuûa heä thoáng nhö vaän chuyeån
hay thôøi gian cung caáp giöõa caùc möùc baûo trì, tính saün saøng cuûa phuï
tuøng, thöû nghieäm vaø söû duïng caùc thieát bò hoã trôï, hieäu quaû cuûa nhaân
söï, giaù vaän chuyeån vaø ñoùng goùi, thôøi gian baûo trì
- Caùc yeáu toá lieân quan tôùi chi phí chu kyø soáng keå caû chi phí phaùt
trieån vaø nghieân cöùu, chi phí saûn xuaát vaø ñaàu tö, chi phí baûo trì vaø vaän
haønh, chi phí thaûi hoài.
Moät caùch toång quaùt, muïc ñích cuûa phaân boå laø cung caáp caùc höôùng
daãn cho ngöôøi thieát keá, giuùp hoï phaùt trieån moät saûn phaåm töông thích
vôùi yeâu caàu. Caùc höôùng daãn naøy coù theå ñònh tính hay ñònh löôïng vaø
khaùc nhau tuøy heä thoáng. Ñoâi khi ta khoâng theå ñaùp öùng caùc thoâng soá
naøy baèng caùc coâng ngheä hieän taïi vaø phaân tích trade - off phaûi ñöôïc
thöïc hieän. Khi ñoù, phaân boå yeâu caàu ñöôïc xem xeùt laïi vaø phöông aùn toát
nhaát seõ ñöôïc xaùc ñònh.

3.3 PHAÂN TÍCH TRADE - OFF

1- Caùc böôùc trong phaân tích trade - off

Phaân tích trade - off cung caáp moät phöông phaùp nghieân cöùu
phaân tích coù heä thoáng cho vieäc ñaùnh giaù caùc phöông aùn. Phaân tích
trade - off goàm caùc böôùc:
52 Chöông 3

- Xaùc ñònh caùc phöông aùn

- Xaùc ñònh muïc tieâu
- Choïn caùc chuaån ñaùnh giaù
- Gaùn caùc troïng soá cho caùc chuaån ñaùnh giaù
- Chuaån bò haøm tieän ích (utility function)
- Ñaùnh giaù caùc phöông aùn
- Kieåm tra ñoä nhaïy
- Löïa choïn phöông aùn.
Xaùc ñònh caùc phöông aùn laø böôùc nhaát thieát trong phaân tích trade
- off. Moät phaân tích trade - off toát chæ khi ta coù caùc phöông aùn toát. Caùc
phöông aùn coù theå ñaõ ñöôïc xaùc ñònh töø tröôùc hay thieát laäp cho vieäc
nghieân cöùu trade - off. Noù coù theå laø keát quaû cuûa caùc quaù trình phaân
tích khaùc nhö phaân tích chöùc naêng, phaân boå yeâu caàu.... Caùc phöông aùn
neân ñöôïc moâ taû chi tieát ñaày ñuû sao cho coâng taùc ñaùnh giaù coù theå thöïc
hieän moät caùch chích xaùc vaø tin caäy. Neáu soá phöông aùn quaù ít sau böôùc
xem xeùt ñaàu, caùc chuaån xem xeùt coù theå ñöôïc haï thaáp ñeå taïo theâm
phöông aùn môùi. Moät nguyeân taéc thöôøng söû duïng laø nguyeân taéc ba giaûi
phaùp: “taát caû caùc kyõ sö phaûi phaùt trieån ba giaûi phaùp cho moãi vaán ñeà”.
Xaùc ñònh muïc tieâu laø muïc tieâu cho vieäc phaân tích. Nhieäm vuï,
muïc tieâu, yeâu caàu heä thoáng laø cô sôû chính ñeå xaùc ñònh muïc tieâu. Moät
phaân tích chæ thaønh coâng khi maø muïc tieâu thöïc hieän noù ñöôïc xaùc ñònh
ngay töø ñaàu.
Chuaån ñaùnh giaù laø coâng cuï caàn thieát ñeå cho thaáy söï khaùc nhau
giöõa caùc phöông aùn. Chuaån ñaùnh giaù coù theå khaùc nhau tuøy theo vaán
ñeà, caáp ñoä phöùc taïp cuûa ñaùnh giaù. Ví duï, taïi caáp ñoä heä thoáng, caùc
thoâng soá quan troïng coù theå laø hieäu quaû chi phí, hieäu quaû heä thoáng.
Trong khi taïi möùc ñoä chi tieát, thoâng soá coù theå laø chi phí nghieân cöùu,
ñoä tin caäy.... Chuaån ñaùnh giaù chính laø thöôùc ño ñeå so saùnh hieäu quaû
cuûa töøng phöông aùn trong vieäc thöïc hieän caùc yeâu caàu, muïc tieâu heä
thoáng. Moät chuaån coù theå khaùch quan hay chuû quan nhöng:
- Khaùc nhau moät caùch coù yù nghóa giöõa caùc phöông aùn
- Gaén lieàn vôùi muïc tieâu, giaù trò heä thoáng
- Coù theå ñöôïc öôùc löôïng hay ño vôùi chi phí hôïp lyù
- Ñoäc laäp vôùi nhau
- Coù theå hieåu ñöôïc bôûi moïi ngöôøi tham gia vaøo coâng vieäc phaân tích.
Thieát keá sô khôûi 53

Caùc phöông aùn

Phöông aùn 1 Phöông aùn 2 Phöông aùn 3

Ñaùnh giaù phöông aùn

- Xaùc ñònh muïc tieâu

- Choïn caùc chuaån ñaùnh giaù
- Gaùn caùc troïng soá
- Chuaån bò haøm tieän ích
- Kieåm tra ñoä nhaïy

Phöông aùn ñöôïc choïn

Khoâng
Phöông aùn khaû thi

Ñöôïc

Toång hôïp vaø ñònh

nghóa heä thoáng

Hình 3.7 Sô ñoà trade - off

Troïng soá laø thöôùc ño möùc öu tieân, söï quan troïng giöõa caùc chuaån
ñaùnh giaù. Caùc chuaån ñaùnh giaù phaûi ñöôïc gaùn giaù trò troïng soá töông
öùng vôùi söï quan troïng cuûa noù ñoái vôùi giaûi phaùp. Thoâng thöôøng, caùc giaù
trò ñöôïc gaùn sao cho toång cuûa chuùng baèng 1. Caùc giaù trò naøy ñöôïc xaùc
ñònh baèng caùc phaân tích khaùch quan hay chuû quan. Ñoâi khi ñeå baûo
ñaûm tính khaùch quan cuûa coâng taùc phaân tích, nhöõng ngöôøi tham gia
coâng vieäc phaân tích seõ khoâng ñöôïc bieát giaù trò cuûa troïng soá.
Haøm tieän ích. So saùnh giöõa caùc chuaån khaùc nhau nhö giaù, thôøi
gian, hieäu quaû, ñoä ruûi ro laø coâng vieäc khoù khaên do chuùng coù ñôn vò khaùc
nhau. Haøm tieän ích cung caáp moät phöông tieän ñeå chuyeån caùc chuaån
khaùc nhau thaønh moät ñôn vò chung. Haøm tieän ích giaû ñònh raèng moät
chuaån baát kyø ñeàu coù theå chuyeån veà thaønh moät loaïi ñôn vò. Caùch thoâng
54 Chöông 3

thöôøng laø cho ñôn vò ñaùnh giaù töø 0 tôùi 1, vôùi giôùi haïn cuoái cuûa chuaån laø
töông öùng vôùi 0, vaø giôùi haïn treân laø töông öùng vôùi 1. (Ngöôøi phaân tích
coù theå duøng daõy 0 - 10, 0 - 50, 0 - 100). Ví duï, neáu phaân tích chi phí xaùc
ñònh raèng chi phí ñôøi soáng laø töø 2 trieäu tôùi 3 trieäu, nhö vaäy 2 seõ töông
öùng vôùi 1 vaø 3 seõ töông öùng vôùi 0. Haøm tieän ích phaûi gioáng nhau cho taát
caû phöông aùn trong moät phaân tích trade - off.
Ñaùnh giaù caùc phöông aùn. Caùc phöông aùn phaûi ñöôïc ñaùnh giaù vôùi
töøng chuaån ñaùnh giaù. Caùc ñaùnh giaù naøy coù theå laø keát quaû töø döõ lieäu
thöû nghieäm, caùc nghieân cöùu phaân tích, moâ phoûng, kinh nghieäm.... Caùc
keát quaû, troïng soá phaûi ñöôïc toång hôïp trong moät baûng ñeå cho thaáy söï
khaùc nhau giöõa caùc phöông aùn.
Kieåm tra ñoä nhaïy. Muïc ñích cuûa kieåm tra ñoä nhaïy laø kieåm chöùng
xeáp haïng töø caùc phaân tích noùi treân ñeå cho thaáy raèng moät thay ñoåi nhoû
khoâng laøm ñoåi vieäc xeáp haïng. Caùc thay ñoåi naøy coù theå laø thay ñoåi
trong giaù trò ñaùnh giaù, troïng soá, yeâu caàu, khaû naêng kyõ thuaät. Neáu
kieåm tra ñoä nhaïy cho thaáy raèng moät thay ñoåi nhoû coù theå laøm thay ñoåi
keát quaû, vieäc ñaùnh giaù neân ñöôïc söûa ñoåi ñeå cho keát quaû trôû neân vöõng
chaéc hôn. Böôùc ñaàu tieân laø xem xeùt moät thay ñoåi trong khoaûng 10%
giaù trò aûnh höôûng ra sao tôùi keát quaû phaân tích. Neáu phaân tích ñoä
nhaïy khoâng xaùc nhaän ñöôïc xeáp haïng, ta coù theå:
- Hoaõn vieäc quyeát ñònh cho tôùi khi nghieân cöùu hay caùc thoâng tin
môùi cho pheùp öôùc tính chính xaùc hôn.
- Söû duïng coâng cuï ñaùnh giaù khaùc ñeå laøm giaûm ñoä nhaïy.
- Thay ñoåi hieäu chænh caùc chuaån ñaùnh giaù hay troïng soá.
- Phaùt trieån moät phöông aùn môùi.
Löïa choïn. Sau khi kieåm chöùng, phaân tích trade - off seõ cho thaáy
phöông aùn ñöôïc löïa choïn. Baûn baùo caùo trade - off neân chöùa caùc thoâng
tin nhö keát quaû phaân tích, lyù do löïa choïn, caù phöông aùn ñöôïc xem xeùt,
chuaån ñaùnh giaù, giaù trò troïng löôïng, keát quaû phaân tích ñoä nhaïy.
2- Ví duï trade - off

Trong ví duï sau ba phöông aùn seõ ñöôïc ñaùnh giaù. Muïc tieâu cuûa
chuùng ta laø xaùc ñònh ñöôïc phöông aùn toái öu ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu
heä thoáng. Vieäc phaân tích caùc yeâu caàu ngöôøi duøng, heä thoáng cho ta xaùc
ñònh raèng heä thoáng phaûi ñaùp öùng veà giaù, thôøi gian, ruûi ro, an toaøn vaø
Thieát keá sô khôûi 55

moâi tröôøng. Ta choïn caùc yeâu caàu laø chuaån ñaùnh giaù. Möùc ñoä quan
troïng cuûa chuaån ñöôïc xeáp haïng qua troïng soá.
Haøm tieän ích
1

Ñieåm
0,5
0
200 300 400
Giaù, trieäu

Ta duøng haøm tieän ích sau ñeå ñaùnh giaù chi phí cho töøng döï aùn.
Caùc chuaån khaùc coù theå ñöôïc cho ñieåm töông töï.
Baûng 3.1 So saùnh caùc döï aùn

Phöông aùn 1 Phöông aùn 2 Phöông aùn 3

Chuaån Troïng
Vôùi Vôùi Vôùi
quyeát ñònh soá Ñieåm Ñieåm Ñieåm
troïng soá troïng soá troïng soá
Giaù 0,2 1,00 0,2 0,50 0,10 0,00 0,00
Thôøi gian 0,15 0,15 0,0225 0,00 0,00 1,00 0,15
Ruûi ro 0,25 1,00 0,25 0,00 0,00 0,55 0,0138
An toaøn 0,35 0,05 0,0175 1,00 0,35 0,00 0,00
Moâi tröôøng 0,05 0,00 0,00 0,50 0,025 1,00 0,05
Toång 1,00 0,490 0,475 0,338

Tieáp theo vieäc ñaùnh giaù töøng phöông aùn, ta thöû phaân tích ñoä
nhaïy ñeå xem aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi veà ñieåm ñoái vôùi löïa choïn. Caùc
ñieåm cuûa phöông aùn 1 seõ giaûm 10%, phöông aùn 2, 3 taêng 10%. Caùc
ñieåm 0, 1 khoâng ñoåi.
Baûng 3.2 Phaân tích ñoä nhaïy

Phöông aùn 1 Phöông aùn 2 Phöông aùn 3

Chuaån Troïng
Vôùi Vôùi Vôùi
quyeát ñònh soá Ñieåm Ñieåm Ñieåm
troïng soá troïng soá troïng soá
Giaù 0,2 1,00 0,2 0,50 0,10 0,00 0,00
Thôøi gian 0,15 0,135 0,0203 0,00 0,00 1,00 0,15
Ruûi ro 0,25 1,00 0,25 0,00 0,00 0,605 0,0151
An toaøn 0,35 0,45 0,0158 1,00 0,35 0,00 0,00
Moâi tröôøng 0,05 0,00 0,00 0,55 ,0275 1,00 0,05
Toång 1,00 0,486 0,488 0,351
56 Chöông 3

3- Moâ hình trong phaân tích trade - off

Quaù trình phaân tích coù theå duøng caùc moâ hình. Moâ hình laø hình
aûnh veà heä thoáng ñaõ ñöôïc ñôn giaûn hoùa. Kích thöôùc cuûa moâ hình coù theå
phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa vaán ñeà, soá bieán, moái quan heä thoâng soá ñaàu
vaøo, soá phöông aùn ñöôïc ñaùnh giaù, möùc phöùc taïp cuûa hoïat ñoäng. Muïc
ñích cuoái cuøng trong vieäc löa choïn vaø phaùt trieån moâ hình laø ñôn giaûn
vaø höõu duïng.
Coù boán loaïi moâ hình: vaät lyù (physical), töông töï (analog), sô ñoà
(schematic) vaø toaùn (mathematical). Moâ hình vaät lyù laø moâ hình coù
hình daùng gioáng nhö heä thoáng maø noù moâ taû. Moâ hình töông töï laø moâ
hình hoaït ñoäng nhö heä thoáng caà moâ hình hoùa. Moâ hình sô ñoà moâ taû
heä thoáng döôùi daïng sô ñoà, trong khi moâ hình toaùn hoïc söû duïng caùc kyù
hieäu, haøm.
Tuy coù nhieàu loaïi, moâ hình phaûi coù nhöõng tính chaát sau:
- Moâ hình phaûi phaûn aùnh ñöôïc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñang
ñöôïc xem xeùt moät caùch ñôn giaûn deã hieåu.
- Moâ hình phaûi nhaán maïnh ñöôïc caùc yeáu toá coù lieân quan nhaát tôùi
vaán ñeà ñang xem xeùt, loaïi boû caùc yeáu toá khoâng caàn thieát.
- Moâ hình phaûi toång quaùt ñöôïc taát caû caùc yeáu toá lieân quan vaø tin
caäy caùc keát quaû.
- Moâ hình coù theå thöïc hieän trong thôøi gian cho pheùp.

3.4 TOÅNG HÔÏP VAØ ÑÒNH NGHÓA HEÄ THOÁNG

Taïi thôøi ñieåm naøy ta thu thaäp raát nhieàu thoâng tin veà heä thoáng:
nhieäm vuï, yeâu caàu heä thoáng, chöùc naêng maø heä thoáng phaûi thöïc hieän.
Caùc thoâng tin ñaõ ñuû cho ta phaùc hoïa moät caáu truùc heä thoáng. Tuy vaäy,
caùc thoâng tin naøy caàn ñöôïc toå chöùc saép xeáp thaønh ñònh nghóa heä
thoáng. Moät ñònh nghóa heä thoáng phaûi ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu sau:
- Ñònh nghóa naøy phaûi hoaøn thieän veà maët chöùc naêng. Noù phaûi
xaùc ñònh ñöôïc caùc thuoäc tính vaät lyù, caùc chöùc naêng caàn thöïc hieän, caùc
raøng buoäc.
Thieát keá sô khôûi 57

- Ñònh nghóa khoâng ñi saâu vaøo thieát keá chi tieát, noù seõ ñöôïc thöïc
hieän sau trong giai ñoaïn thieát keá chi tieát. Phaân tích nhieäm vuï, phaân
tích chöùc naêng, phaân tích trade - off ñuû cho ñònh nghóa laø hoaøn thieän
veà maët chöùc naêng.
- Ñònh nghóa phaûi ñöôïc trình sau cho nhöõng tham gia vaøo coâng
taùc thieát keá coù theå hieåu vaø söû duïng trong giai ñoaïn thieát keá chi tieát.
Moät ñònh nghóa coù theå goàm caùc phaàn sau:
Trang bìa: chöùa caùc thoâng tin nhö teân cuûa döï aùn, teân cuûa taøi
lieäu, maõ soá taøi lieäu, ngöôøi chuaån bò, ngöôøi kieåm tra, ngaøy thaùng.
Phaïm vi: toùm taét noäi dung taøi lieäu, phaïm vi öùng duïng.
Nhieäm vuï heä thoáng: caùc thoâng tin döõ lieäu maø ta coù ñöôïc töø phaân
tích yeâu caàu heä thoáng.
Yeâu caàu heä thoáng: caùc yeâu caàu vaän haønh, quan ñieåm baûo trì.
Bieåu ñoà chöùc naêng: döõ lieäu töø phaân tích chöùc naêng, phaân tích
trade - off
Caây thoâng soá kyõ thuaät (specification tree): bieåu ñoà moâ taû moái lieân
quan giöõa caùc thoâng soá kyõ thuaät cuûa heä thoáng.
Danh muïc vaät tö
Bieåu ñoà giao dieän: bieåu ñoà moâ taû moái töông taùc giöõa moâi tröôøng
vaø heä thoáng, ñaàu vaøo (input), ñaàu ra (output).
Baûng thuoäc tính

3.5 XEM XEÙT THIEÁT KEÁ SÔ KHÔÛI

Sau khi hoaøn thaønh phaàn thieát keá sô khôûi, ta caàn xem xeùt laïi
caùc keát quaû. Muïc ñích cuûa coâng taùc naøy cuõng töông töï coâng taùc xem
xeùt thieát keá yù nieäm. Caùc caâu hoûi sau coù theå höõu ích trong quaù trình
xem xeùt:
- Heä thoáng ñaõ ñöôïc phaân tích chöùc naê ng söû duïn g bieåu ñoà
chöù c naêng?
- Taát caû caùc chöùc naêng lieân quan tôùi vaän haønh vaø baûo trì ñaõ ñöôïc
xaùc ñònh?
58 Chöông 3

- Phaân tích chöùc naêng ñöôïc phaùt trieån töø yeâu caàu heä thoáng vaø
quan ñieåm baûo trì? Caùc chöùc naêng coù theå xuaát phaùt töø caùc yeâu caàu
heä thoáng?
- Caùc chöùc naêng coù ñöôïc moâ taû chi tieát ñuû cho vieäc phaùt trieån
ñaëc taû heä thoáng?
- Caùc yeâu caàu heä thoáng coù ñöôïc phaân boå tôùi caùc caáp döôùi ñuû cho
vieäc ñònh nghóa heä thoáng?
- Caùc phaân tích trade - off coù ñöôïc thöïc hieän ñeå hoã trôï cho caùc
quyeát ñònh quan troïng?
- Caùc phöông aùn khaû thi ñeàu ñöôïc xem xeùt trong phaân tích
trade - off?
- Caùc phaân tích trade - off coù tính tôùi yeáu toá chu kyø soáng ?
- Caùc phaân tích trade - off coù ñöôïc ghi laïi baèng vaên kieän?
- Caây ñaëc taû ñaõ ñöôïc thöïc hieän?
- Ñaëc taû heä thoáng coù chöùa caùc yeâu caàu vaän haønh, quan ñieåm baûo
trì, moâ taû chöùc naêng?
- Ñaëc taû coù chöùa caùc yeâu caàu hieäu quaû?