გენები და გენებს მიღმა

რ.სოლომონია
ქიმიური ბიოლოგიის
ინსტიტუტი
 შეკითხვები
• 1. გვაქვს უფლება თუ არა რომ
ვისაუბროთ გენებზე რომლებიც ქცევას
განსაზღვრავენ?
• 2. თუ ეს ასეა განსაზღვრავს კი
ყოველთვის გენები ქცევას? თუ მასში
ხანდახან გარემოც მონაწილეობს?
• 3. გენომში გენების გარდა სხვა
რეგიონები თუ მონაწილეობენ ქცევის
განსაზღვრაში?
 როგორ მოქმედებენ გენები ქცევაზე

დასწავლა

განვითარება ქცევა
გენომი ტვინი გარემო
(გენები)
 საკითხის გამარტივება: თანდაყოლილი
ქცევა

რეფლექსები
და უფრო
რთული
განვითარება თანდაყოლი
გენომი ტვინი ლი ქცევა,
(გენები) მაგალითად
შეწყვილების
თანდაყო-
ლილი
ქცევა
 მდედრი თაგვების სექსუალური
აგრესია
• ძალიან ბევრი ნაშრომები არის მიძღვნილი
შეწყვილების ქცევის მექანიზმების შესწავლაზე
ცხოველებში.
• ისევე როგორც ადამიანებში აქაც გვხდება სექსუალური
შეწუხების (sexual harassment).
• ითვლება რომ ადამიანებში ამ ქცევიტ უმთავრესად
მამაკეცები გამოირჩევიან. თუმცა თაგვებში ეს
შეიძლება მდედრებსაც ახასიათებდეს, რაც
გამოწვეულია გარკვეული ცვლილებებით გენებში.
• შემთხვევით გამოყოფილი იქნა ვირთაგვების ხაზი,
რომლებსაც აკლდათ Hoxd1 – Hoxd9 გენომური
რეგიონი. ამ ხაზის მდედრი ვირთაგვები ხასიათდებიან
სექსუალური აგრესიული ქცევით მამრებისადმი,
სწრაფვით მათი გენიტალიების დამახინჯებისათვის.
 თუმცა შეიძლება გენები
ერთიდაიგივე იყოს და გენომიც
ფუტკრების სკაში ჩვენ გვხდება
დედა ფუტკარი - დედოფალი,
რომელიც თავისი ზომებით და
სოციალური მდგომარეობით
გამოირჩევა. მუშა ფუტკრები და
“მუქთახორა” მამრები. დედა
ფუტკარს და მუშა ფუტკარს
ერთიდაიგივე გენომი გააჩნიათ,
და უბრალოდ განვითარების
პროცესით ერთმანეთისაგან
გასხვავდებიან. როგორ შეიძლება
ერთიდაიგივე გეომმა ასეთი
განსხვავება მოგვცეს?

თუმცა ეს ადამიანებშიც გვხდება!!

თვალსაჩინო დემონსტრაცია იმისა, თუ როგორ შეიძლება
ზეგავლენა მოახდინოს გარემო პირობებმა განხვავებული
ფენოტიპის ჩამოყალიბებაზე,ერთ–კვერცხუჯრედის
ტყუპებს შორისაც კი
ყოველივე ამაში გარკვევისათვის ჩვენ
ელემენტარული ცოდნა უნდა შევიძინოთ!
პირველ რიგში ვნახოთ როგორია
მემკვიდრეობის მოლეკულები!!!
 Mmemkvidreobis molekuluri
safuZvlebi
• memkvidreobiTobis molekulebis
identifikacia me-20 saukunis
dasawyisidan biologebisaTvis mTavar
problemas warmoadgenda!
• MT. morganis mier dadgenili iqna, rom
genebi qromosomebzea lokalizebuli
• Qqromosomebis ori qimiuri
komponenti- dnm da cila genetikuri
masalis kandidatebi gaxdnen
 Ggenetikuri masalis Zieba

• bioqimikosebis mier dadgenili iqna

rom cilovani molekulebi makro-
molekulebs warmoadgenen, axasiaTebT
funqciebis udidesi mravalferovneba
da heterogenuloba
• Zalian cota iyo cnobili nukleinis
mJavebze. Ffiziko-qimiuri Tvisebebis
mixedviT isini erTgvarovnebi Candnen
• 1940 wlamde genetikur masalad ufro
cilebi ganixilebodnen
 Tumca!!!
• 1920-iani wlebidan monacemebma ცოტათი dnm-
is sasargeblod daiwyes dagroveba:
• Ddnm identificirebuli iqna birTvSi da
qromosomebSi da amave dros cnobili iyo,
rom qromosomebi genebs Seicaven.
• Ddnm-is raodenoba icvleba saxeobebis da
mixedviT
• somaturi ujredi orjer ufro met dnm-s
Seicavda vidre sperma an kvercujredi –
rogorc mosalodneli iyo mendelis
aRmoCenebidan
 ლუი პასტერი

• შემთხვევა მხოლოდ
მომზადებულ ტვინს ეხმარება
 Mmartiv organizmebze Catarebuli
eqsperimentebi

• Ddnm-is roli
memkvidreobiTobaSi
pirvelad gamoikveTa
baqteriebis da virusebis
Seswavlisas
• Ggrifits
laboratoriaSi gaaCnda
pnevmoniis baqteriis
(Streptococus pneumoniae) ori
Stami: paTogenuri da
ara paTogenuri
aravirulenturi pnevmokokebis virulenturi transformacia
• Mmkvdari paTogenuri baqteriebis
SereviT arapaTogenurTan, zogierTi
maTgani memkvidrulad paTogenuri
xdeboda
• AaRweril fenomens transformacia
ewoda (ar agverios simsivnur
gardaqmnaSi)
 Mmemkvidreobis substanciis
Zieba
• ra subtsantcia
iwvevs baqteriebis
transformacias?
• Eeveri 14 wlis
ganmavlobaSi
cdilobda am
amocanis amoxsnas!
Figure 11.2 Genetic Transformation by DNA (Part 1)
Figure 11.2 Genetic Transformation by DNA (Part 2)
• is mokluli baqteriebidan asuf-
Tavebda sxvadasxva biomolekulebs da
cdilobda gamoewvia transformacia
• Mmxolod dnm-is molekulebs SeeZloT
baqtriebis transformacia
• rodesac dnm-is degradacia xdeboda,
transformaciuli aqtivoba
ikargeboda
• Mmagram rodesac dnm-intaqturi iyo
transformaciuli aqtivoba
SenarCunebuli iyo! ! ! !
Mmecnierebi mainc eWvoben aris Tu
ara dnm memkvidreobis molekula

• ra aris eWvis mizezi?

• Aaris Tu ara erTi da igive
molekulebi memkvidreobis
matareblebi baqteriebSi da
ZuZumwovrebSi?
• Zalian cota iyo cnobili dnm-is
Tvisebebis Sesaxeb
damatebiTi monacemebi dnm-is rogorc
memkvidreobis Tvisebis mqone
molekulis Sesaxeb
• Bbaqteriofagebi (baqteriis
mWameli)
• isini iseve rogorc sxva virusebi
Sedgebian nukleinis mJavasa da
cilisagan
• 1952 wels herSim da Ceizma aCvenes
rom zustad dnm warmoadgens fag
T2-is genetikur masalas
1952 wels alfred herSim da marta
Ceizma aCvenes rom zustad dnm
warmoadgens fag T2-is genetikur
masalas
Bbaqteriofag T2-iT baqteriis
reproduqciis cikli
 ra aris fag T2-is genetikuri
masala: cila Tu dnm?

• herSim da Ceizma 1952 wlis cdaSi

gamoiyenes radioaqtiuri gogirdi da
fosfori, raTa mihyolodnen baqteriuli
ujredebis damainficirebeli T2 fagis
cilisa da dnm-is, Sesabamisad, kvals.
• radioaqtiuri gogirdiT umTavresad
cilovani molekulebi iniSneba
• radioaqtiuri fosforiT umTavresad
fagis dnm iniSneba
 ra aris fag T2-is genetikuri
masala: cila Tu dnm?
• jgufi 1: fagebi izrdeboda radioaqtiur
gogirdTan, romelic CaerTvis fagis
cilaSi (lurji) - centrifugireba
• naleqi (baqteriuli ujredebi da maTi
Semadgenloba)
jgufi 2: fagebi izrdeboda radioaqtiur
fosforTan romelic CaerTvis fagis
dnm-Si (wiTeli).
• centrifugireba, naleqi
• radioaqtioba (fagis dnm) naleqSi
herSisa da Ceizis eqsperimenti
 rogoria dnm-is struqtura
• am umniSvnelovanesi amocanis
gadawyvetas mravali mecnieris
miRebulma monacemebma Seuwyves
xeli
• Tumca am monacemebis ganzogadeba
da swori struqturuli modelis
Seqmna mxolod ori mecnieris mier
moxerxda
jer-xelSemwyobi monacemebis Sesaxeb:
Cargafis eqsperimentebi
• dnm-Si nukleotidebi
gansxvavdebian mxolod
azotovani fuZeebis
mixedviT
• Cargafi aanalizebda
sxvadasxva
organizmidan miRebuli
dnm-is fuZeTa
Semadgenlobebs
• dnm-is Semadgenloba icvleba saxeobebis
mixedviT, magram organizmis SigniT ar
icvleba qsovilebis da asakis mixedviT
• adamianis dnm-is nukleotidebis 30.3%-s
Seadgens fuZe a, xolo baqteria E.coli-is dnm-
Si igive fuZe mxolod 26.0%-ia.
• saxeobebs Soris molekuluri nairsaxeobis
arsebobam ufro sarwmuno gaxada dnm-is
SesaZlo kandidatoba genetikuri masalis
rolisaTvis.
• TiToeul saxeobis dnm-Si
a=T da g=c,
Tumca ratom auxsneli rCeboda!!
Cargafis wesi
 sxva monacemebi dnm-is rolis
Sesaxeb memkvidreobaSi

• Eeukariotuli ujredi
mitozis win aormagebs dnm-is
Semcvelobas da mitozis
procesSi es dnm Tanabrad
nawildeba or Svileul
ujredSi
Ddnm-is struqturuli modeli

• 1950 wlebis dasaw-

yisSi cnobili
nukleinis mJavas
polimerSi
kovalenturi bmebis
ganlageba
• mkvlevarTa mizani
iyo dnm-is sam-
ganzomilebiani
struqturis dadgena
 Ddnm-is sam-ganzomilebiani
struqtura
• Aam problemaze momuSave mecnierebi:
• Llainus polingi (aSS)
• Mmoris uilkinsi da rozalin
franklini (londoni)
• Ffrensis kriki da jeims uotsoni
(kembriji)
 http://www.chemheritage.org/EducationalServices/chemach/ppb/wcwf01.jpg

rogoria dnm-is struqtura?

•dnm-is struqturis dadgena bevri sxva-

dasxva monacemis safuZvelze ganxorcielda
– 1950-ian wlebSi qimikosebis rozalin
franklinisa da moris uilkinsis mier
rentgeno struqturuli analizis gamoyenebiT
miRebuli iqna umniSvnelovanesi monacemebi

http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/dna/pictures/portrait-wilkins.jpg
Figure 11.6 X-Ray Crystallography Helped Reveal the Structure of DNA

– გასუფთავებული ნივთიერებეისაგან
შეიძლება კრისტალი მივიღოთ
– ატომების პოზიცია აისახება მასში
გამავალი რენტგენული სხივების
დიფრაქციის პატერნით და ჩაიწერება
ფირზე
 dnm-is sam-ganzomilebiani
struqtura
• Uuotsonma da krikma aRniSnuli
suraTi malulad naxes
• maTTvis gasagebi gaxda rom dnm-is
molekula orjaWviani spiraluri
molekulaa
• maT gamoTvales azotovan fuZeebs
Soris manZili
 dnm-is sam-ganzomilebiani
struqtura
• Aaseve franklinis wliuir
angariSidan maTTvis cnobili gaxda
rom Saqar-fosfatovani ConCxi
spiralis gareTa mxares aris
mimarTuli da hidrofoburi
azotovani fuZeebi SigniT.
• warmoiqmena Tu ara azotovani
fuZeebis Sewyvilebisas specifikuri
kombinaciebi?
• Oori purinis
Sewyvileba Zalian
farToa
• Oori pirimidinis
Sewyvileba Zalian
viwro
• Ppurini-pirimidini
eTanxmeba rentge-
no-struqturuli
analizis Sedegebs
• Oormag spirals erTgvarovani mudmivi
diametri aqvs, amrigad ar SeiZleba iyos
Sewyvilebuli ori pirimidini an ori
purini
• Aapirobeben ki specifikurobas
wyalbaduri bmebi
a-T da g-c (ინფორმაცია
• maSin
მიწოდებული გრიფიტსისაგან0
• gavixsenoT Cargafis wesi!
Oori ZiriTadi
siaxle:
1. Yyalibi
2. komplementaroba
3. jaWvebi anti para-
leluria
Ddnm-is jaWvebis
anti paralelurobis
safuZvels
warmoadgens
dezoqsiribozas
naSTebis
gansxvavebuli
orientacia
 ლუი პასტერი

• მაგრამ, შემთხვევა მხოლოდ

მომზადებულ ტვინს
ეხმარება!!!!!!!!
• და ალბათ ძალიან ნიჭიერ
ტვინს!
Figure 11.8 DNA Is a Double Helix (B)
 1962: Nobel Prize in Physiology and Medicine
Watson, J.D. and F.H. Crick, “Molecular Structure of
Nucleic Acids: A Structure for Deoxynucleic Acids”. Nature
171 (1953), p. 738.

James D. Francis H. Maurice H. F.

Watson Crick Wilkins

What about?
Rosalind Franklin