1

Aftësia e komunikimit →tërësia e mjeteve të përdorura për një komunikim efektiv

Kuptimet e komunikimet
1. Të ndash me të tjerët dhe të bësh të përbashkët
2. Informacioni dhe të kuptuarit

Komunikimi→shpërndarja e informacionit
→transferimi i informacionit nga një ose më shumë persona , te një ose më shumë persona të
tjerë
→dhënia dhe marrja e mesazheve

Komunikimi mjekësor→shfrytëzimi i komunikimit në ndihmë marrëdhënies mjek-pacient

Gjuha→mjeti i parë dhe më universal i komunikimit

★ Ferdinand de Saussure ishte themeluesi i strukturalizmit gjuhësor me veprën “Kurs i

gjuhësisë së përgjithshme”

Parimi bazë i strukturalizmit:”Shenja gjuhësore nuk bashkon një emër me një send , por një
tingull me një koncept.”

Shënjuesi (fjala)→tingull që prodhon folësi

I shënjuari (koncepti)→ekziston në mendjen e atij që flet gjuhën

Disiplinat e gjuhësisë
1. Fonetika→studion zhvillimet dhe dinamikën e shënjuesit
2. Sintaksa→merret me shenjat dhe kombinimin e tyre
3. Semantika→pjesa kuptimore e gjuhës

Analiza gjuhësore→ndërtimi i një modeli abstrakt për shpjegimin e gjuhës për kuptimin e
funksionimit të fjalëve në përditshmëri
 2

Parimet bazë të strukturalizmit

1. Çdo subjekt përdor shkronja dhe fjalë të cilat nuk mund t’i ndryshojë
2. Çdo shenjë përmban shenjuesin me përbërës natyral dhe të shenjuarin që është
përfytyrimi mendor i shenjës
3. Lidhja mes shënjuesit dhe të shënjuarit është arbitrare
4. Semiotika përmbledh studimin e një gjuhë që është izomorfe me të
5. Lidhja e integruar dhe dinamika ndërmjet fonetikës , sintaksës dhe semantikës
mundëson komunikimin njerëzor dhe shërben si matricë universale e informacionit, për
çdo gjuhë
6. Komunikimi është një proçes konjitiv i analizës së shenjave

Bihejviorizmi→studimi i sjelljes sociale të njeriut

Parimi bazë i bihejviorizmit :”Çdo mësim dhe informacion shtesë përkon me një modifikim dhe
ndryshim të dallueshëm të sjelljes.”

Kushtëzimi klasik (kushtëzimi i të anketuarve ose kushtëzimi pavlovian)→procedurë sjelljeje

në të cilën një stimul biologjikisht i fuqishëm fiziologjik çiftohet me një stimul neutral

Gramatika gjenerative universale→mësimi i gjuhës nuk është rezultat i një aftësie të lindur e të
trashëguar gjenetikisht për të krijuar fjalë dhe fjali në një numër të pafund

Parimet e teorisë së informacionit , shkencës së komunikimit dhe gjuhësisë

1. Kushtëzimi bihejviorist mbetet themelor në çdo veprimtari të mësuari
2. Komunikimi është element qendror i kushtëzimit
3. Ekziston një aftësi universale, e pavarur nga kulturat , gjuhët , etj e cila bën të mundur
mësimin dhe artikulimin e gjuhës
4. Veprimtaria cerebrale, të menduarit dhe arsyetimi abstrakt , formalizohen përmes
gjuhës së folur dhe të shkruar
5. Nga modeli konjitiv gjuhësor mund të ndërtohen modele informatike dhe kompjuterike
funksionale
6. Modeli fonetik dhe sintaksor i gjuhës përkon me një strukturë të thellë origjinuese
semantike
 3

Tiparet strukturale të gjuhës sipas Hockett

1. Prania e kanalit vokal→të folurit lidhet me të dëgjuarit
2. Direktiviteti→transmetimi në një drejtim të caktuar të mesazhit vokal
3. Zhdukja (sfumimi)→tingulli i fjalës nuk mbetet stacionar
4. Shkëmbimi i ndërsjelltë→të gjithë individët e rritur të një komuniteti të caktuar janë në
mënyrë të ndërsjelltë transmetues dhe marrës të sinjaleve gjuhësore
5. Prapaveprim i plotë→personi që flet kupton gjithçka që thotë
6. Specializimi verbal→pasojat e ngacmimit që krijon fjala në planin social duke nxitur
sekuenca të ndryshme komportamentale janë të rëndësishme
7. Karakteri semantik→sinjalet gjuhësore krijojnë lidhje dhe organizojnë jetën sociale të
një komuniteti të caktuar sepse ekziston një lidhje asociative arbitrare ndërmjet
sinjaleve elementare gjuhësore dhe sendeve e fenomeneve të mjedisit rrethues
8. Arbitrariteti→lidhja ndërmjet një elementi gjuhësor kuptimor të një gjuhë të caktuar
dhe objektit që ky përfaqëson është e pavarur nga çdo lloj ngjashmërie fizike dhe
gjeometrike mes tyre
9. Karakteri diskret dhe sekuencial→në cilindo gjuhë , çdo mesazh gjuhësor i mundshëm
përfaqëson një repertor diskret jo të vijueshme
10. Zhvendosja e lirë në hapësirë dhe kohë→mund të flasim për gjëra në hapësirë dhe
kohën në çdo moment dhe vend
11. Kreativiteti i lirë→mesazhe të reja linguistike mund të krijohen lirshëm dhe pa vështirësi
dhe në kontekstin e tyre, të kuptohen lehtësisht nga të gjithë
12. Tradita→Konvencionet dhe termat e çdo gjuhe transmetohen nga brezi në brez
nëpërmjet të mësuarit aktiv jo gjenetikisht
13. Repertori i dyfishtë→çdo gjuhë përmban alfabetin dhe organizimin ndarjen e fjalëve në
rrokje
14. Aberracionet→mund të themi gjëra të gabuara ,absurde dhe pa kuptim
15. Refleksiviteti→gjuha na lejon të diskutojmë dhe për vetë sistemin me të cilin
komunikojmë
16. Aftësia e të menduarit në çdo gjuhë→folësi i një gjuhë mund të mësojë dhe një gjuhë
tjetër

Konteksti real i komunikimit→tërësia e elementeve sociale

Gjuha→mjet identifikimi për grupet e ndryshme shoqërore, klasore dhe profesionale,që

formojnë bashkësi gjuhësore
 4

Konceptet e socio-linguistikës
1. Bashkësitë normale
2. Norma gjuhësore
3. Stili gjuhësor
4. Pasiguria gjuhësore

★ Hymes propozoi modelin e studimit socio-linguistik S.P.E.A.K.I.N.G

Setting→kuadri material dhe psikologjik i komunikimit

Participants→tërësia e subjekteve të pranishme

Ends→qëllimet e komunikimit

Acts→prodhimi dhe formati i komunikimit

Key→toni i komunikimit

Instrumentalities→mjetet dhe instrumentet e përdorura në komunikim

Norms→normat që rregullojnë ndërveprimin

Genre→lloji i ligjërimit të përdorur

Rëndësia e gjuhës në komunikim

1. Shërben për të përshkruar vetveten
2. Trajton sistemimin e informacionin në kujtesë
3. Shërben si kod semantik arbitrar

Semiotika→shkenca që studion shenjat si një pjesë thelbësore e jetës kulturore dhe

komunikimit
→teoria e prodhimit dhe interpretimit të kuptimit

Parimi bazë i semiotikës:”Kuptimi krijohet nga renditja e veprimeve dhe sendeve që shërbejnë
si shenja në lidhje me shenjat e tjera”.

★ Shenjat renditen në hapësirë-kohë për të prodhuar tekste, kuptimi i të cilëve ndërtohet

nëpërmjet kontekstualizimit të ndërsjelltë mes shenjave të tyre
 5

★ Charles Sanders Peirce ishte themeluesi i semiotikës

Përqasja semiotike→përfshin shenja , simbole dhe kode që i tejkalojnë dukuritë gjuhësore

Objektivi i Semiotikës:”Krijimi i një teorie të përgjithshme të shenjave në të gjitha format dhe

manifestimet e tyre qofshin kafshë , njerëz , qofshin normale apo patologjike , qofshin gjuhësore
ose jo gjuhësore , qofshin personale ose sociale

Akti i të menduarit→proces i interpretimit të shenjave

Kultura→tërësia e simboleve të shprehjes që individët , grupet dhe shoqëritë përdorin për t’i
dhënë kuptim jetës dhe aktiviteteve të përditshme

Shenja→imazh , sfond apo veprim i cili paraqet diçka tjetër , që përfshin sendet dhe konceptet

Natyra trefishe e shenjave sipas Peirce

1. Përfaqësuesi (transporti i shenjës)→forma e shenjës në tingull apo imazh e
krahasueshme me shënjuesin
2. Interpretuesi→kuptimi i shenjës i ndërtuar mendërisht
→forma më e lartë dhe më e zhvilluar e shenjës
3. Objekti→me ekzistencë reale në botë , e krahasueshme me të shenjuarin

Semiotika e teksteve dhe imazheve

1. Denotativ→kuptimi më i dakordësuar
2. Konotativ→kuptimi që marrësi i shenjës nxjerr prej saj i cili mund të ndryshojë nga
denotativ për shkak të kontekstit të shenjës ose kulturës dhe ideologjisë se marrësit

Denotacioni→niveli i parë i lidhjes ndërmjet shënjuesit dhe të shenjuarit

Konotacioni→e kundërta e denotacionit

Parimi strukturalist:”Raporti ndërmjet gjuhës dhe ligjëratës është i ngjashëm me raportin

ndërmjet kodit dhe mesazhit”.

Karakteri paradigmatik→përcaktohet nga zgjedhja që bëjmë mes paradigmave ekzistuese (lista

alternativash , si fjalë ose forma gramatikore)
 6

Karakteri sintagmatik→përcaktohet nga renditja sintaksore e modeluar sipas kritereve

gjuhësore

Modeli bazë i komunikimit

Modeli modern i komunikimit

 7

Cilësitë bazë të të shkruarit mjekësor

1. Qartësia
2. Kohezioni
3. Konciziteti

Amamneza (ana=nëpërmjet mnasthai=kujtim)→etapa e parë thelbësore e vlerësimit klinik

Përbërësit kyç të transmetimit të mesazhit

1. Kodimi
2. Mediumi i transmetimit
3. Dekodimi
4. Feedback (lidhja e kundërt)

Shkaqet e një transmetimi të pamjaftueshëm

1. Transmetuesi nuk e njeh mirë mesazhin e transmetuar
2. Dërgohen 2 ose me shumë masazhe të ndryshme ose konfliktuale
3. Mesazhet transmetohen në një kod ose gjuhë që marrësi nuk e kuptojnë
4. Transmetohet një sasi shumë e madhe informacioni

Marrja e qartë e mesazahit→kur marrësi mund të riprodhojë të gjithë mesazhin për

transmetuesin

Llojet e transmetimit
1. Verbale
2. Jo verbale

Faktorët që ndikojnë në transmetimin dhe marrjen e mesazhit

1. Emocionet
2. Ndjenjat
3. Empatia

Shenja→njësia më e vogël e kuptimit që në mjekësi përbëbazën e diagnozës klinike

Fushata e komunikimit→përpjekje e qëllimshme për të informuar , bindur ose motivuar

ndryshime të sjelljes në një grup të madh dhe mirëpërcaktuar njerëzish në përgjithësi për
qëllime jo-fitimprurëse për një kohë të përcaktuar
 8

Teoritë e fushave të komunikimit

1. Teoria e veprimit të arsyetuar:”Sjellja përcaktohet nga qëllimi për të manifestuar atë
sjellje”
2. Teoria e njohurisë sociale:”Për të ndryshuar sjelljen, duhet që njerëzit të
ndërgjegjësohen sa janë të aftë dhe të motivuar për t’u sjellë në një mënyrë të caktuar”
3. Modeli i besimit tek shëndeti:”Mbështetet tek ndjesia e të qenit i kërcënuar nga
sëmundja dhe besimit që përfitimi nga sjellja mbrojtëse ndaj shëndetit është me i madh
se kostoja respektive”
4. Modeli i etapave të ndryshimit:”Ndryshimet e sjelljes janë një sekuencë veprimesh dhe
ngjarjesh”

Elementet e fushatës se komunikimit

1. Identifikoni fokusin dhe kërkimin
2. Zhvilloni një pyejtje kërkimi
3. Përcaktoni terma kyçe
4. Përzgjidhni metodën e kërkimit
5. Vendosni një popullatë të thjeshtë
6. Mblidh dhe analizoi të dhëna
7. Interpretoi dhe ndaj rezultatet

Qëllimi i vlerësimit para dhe pas fushatës se komunkimit:”Identifikimi i paktit, pikat e forta dhe
pikat që duhen përmirësuar në fazat e para dhe pas nisjes së ngjarjes duke rekomanduar
korrigjimet e nevojshme për të përmirësuar rezultatet e pritshme”

Kërkimi kualitativ→grup praktikash sistematike dhe interpretative që përdoren për të kërkuar

përgjigje për pyejtjet që theksojnë sesi veprimet dhe eksperiencat sociale janë krijuar
→studimi i dukurive sociale në kontekstin e tyre natyror real

Struktura bazë e kërkimit kualitativ

1. Etnografia→vëzhgimi i gjendjes njerëzore dhe studimi i realitetit socio-kulturore
2. Analiza e bisedës→vlerësimi i të dhënave sociale përmes studimit të bisedës natyrale
dhe përdoret në kërkimet mbi afazinë dhe çrregullimet e sjelljes
3. Grupet e fokusuara→intervista në grup (5-12 persona) ku të dhënat mblidhen gjatë
diskutimit të përbashkët të moderuar nga vetë kërkuesi shkencor
4. Fenomenologjia→studimi i mënyrës sesi njerëzit e perceptojnë realitetin
5. Historiografia dhe studimet e rasteve
6. Anamneza mjekësore→integrimi i metodologjisë kualitative në aspektin e anamnezës
demografike dhe sociale
 9

Kërkimi kuantitativ→studimet eksperimentale

Parimet bazë të studimeve

1. Randomizimi
2. Manipulimi
3. Kontrolli

Qëllimet e analizës kuantitative

1. Reduktimi i të dhënave
2. Nxjerrja e përfundimeve
3. Gjetja e lidhjeve
4. Studimi i proceseve që mund të kenë lidhje apo bazë probabilitare

Metodat kryesore të kërkimit kuantitativ

1. Kërkimi eksperimental
2. Anketimi shkencor
3. Analiza statistikore
4. Meta analizat

Kërkimi kompjuterik i literaturës

1. MEDLINE (Index Medicus)-1966
2. BIOSIS Previews-1969
3. EMBASE (Excerpta Medica)-1974
4. SciSearch (Science Citation Index)-1974
5. HINARI
6. UpToDate

Metodika e kërkimit kompjuterik të literaturës

1. Keywords→fokusojnë kërkimin në një subjekt dhe gjejnë literaturë në më shumë se një
gjuhë
2. Thesaurus→listë fjalësh kyç specifike për një subjekt të caktuar në një bazë të dhëna
3. AND , OR dhe NOT→operatorë Boolean për të kombinuar natyrën e kërkimit
4. Excat phrases→kërkojnë për një shprehje ose koncept specifik
5. Wildcards dhe truncation→përdoren për të zgjeruar kërkimin duke përdorur vetëm
rrënjën e fjalës dhe jep menjëherë rezultatet e lidhura me të
 10

Llojet e kërkimit shkencor

1. Kërkimi themelor→drejtohet nga një kuriozitet për të kuptuar funksionet themelore të
botës përreth nesh
2. Kërkim i aplikuar→fokusohet në zhvillimin e njohurive dhe teknologjive që mund të
përdoren për zgjidhjen e problemeve praktike
3. Kërkim cilësor→eksploron fenomenet përmes të dhënave jo numerike, si vëzhgimet,
intervistat dhe dokumentet
4. Kërkimi eksplorues→kryhet për të kuptuar më mirë një temë ose çështje të re
5. Kërkim përshkrues→përshkruan tiparet e një popullate ose fenomeni
6. Hulumtimi korrelativ→heton marrëdhëniet midis variablave , por nuk përcakton
marrëdhënien shkak-pasojë
7. Kërkimi shkakor-krahasues→shqyrton ndryshimet midis grupeve në mënyrë që të
përcaktohen marrëdhëniet shkak-pasojë

Hartimi i pyetësorëve (9 etapa)

1. Përcaktimi i Informacionit të kërkuar
2. Përdorimi i pyetësorit
3. Përmbajtja e pyejtjeve
4. Përgjigjet e njerëzve ndaj pyejtjeve
5. Shkrimi i secilës pyejtjeje
6. Vendndodhja e pyetjeve
7. Formati i pyetësorit
8. Rishikimi
9. Pre-testi

Teknikat e kampionimit
1. Mostra e thjeshtë e rastësishme (SRS)
2. Mostra e stratifikuar
3. Marrja e mostrave në grup
4. Marrja e mostrave sistematike
5. Mostra shumëfazore

Llojet e matjeve
1. Nominale (gjinia)
2. Personale (mosha, listë emrash të përveçëm)
3. Shkallë (frekuencë , intensitet)
4. Madhësi (mirë, shumë mirë , shkëlqyeshëm)
5. Përmasa , vlera aritmetike , njësi matëse
 11

Llojet e analizës statistikore

1. Univariate→analiza e dhënave që i përkasin vetëm një variabli
2. Bivariate→analiza e lidhjes në mes të 2 variablave
3. Multivariate→analiza e të dhënave në mes të 3 apo me shumë variablave

Nivelet e studimit të komunikimit

1. Niveli Mikro→individët dhe mënyrën sesi ata bashkëveprojnë me njëri-tjetrin në jetën e
përditshme , me teknologjinë dhe si përpunojnë informacionin e marrë
2. Niveli Maze→mënyrat sesi organizatat bashkëveprojnë me shoqërinë pe të përmirësuar
performancën e tyre
3. Niveli Makro→shoqëria në përgjithësi dhe mënyra se si shoqëria bashkëvepron me IT

Cilësitë që duhet të gëzojë mjeku

1. Dhënës i kujdesit shëndetësor
2. Vendimmarrës
3. Komunikues
4. Lider i komunitetit
5. Menaxher
6. Mësues

Parametrat e kujdesit shëndetësor

1. Saktësia e diagnozës
2. Aderenca
3. Kënaqësia e pacientëve
4. Siguria e pacientëve
5. Kënaqësia e ekipit mjekësor
6. Rreziqet e praktikës së keqe mjekësore

Faktorët që ndikojnë në saktësinë e diagnozës

1. Aftësia e marrjes se anamnezës
2. Ndërprerjet ndaj pacientit
3. Anamneza e paplotë që prodhon të dhëna të mangëta dhe cënon saktësinë e diagnozës
4. Ndërprerja e pacientit është një barrierë ndaj komunikimit normal

Aderenca→shkalla e ndryshimit pozitiv të sjelljes se pacientit në përmbushje të

rekomandimeve dhe këshillave të mjekut
 12

Faktorët që ndikojnë në kënaqësinë e pacientit

1. Pritshmëria→të mund të tregojnë pritshmëritë e tyre
2. Komunikimi→kënaqësia rritet kur mjeku shpjegon qartë , shpreh empati dhe jep
zgjedhje të lira
3. Kontrolli→kënaqësia e pacientit rritet kur nxiten për të shprehur idetë , shqetësimet
dhe pritshmëritë
4. Vendimmarrja→kënaqësia rritet kur vlerësohet logjika , eksperienca dhe pozicioni social
5. Koha e shpenzuar→kënaqësia rritet në përpjesëtim të drejtë me kohën e vizitës
6. Ekipi mjekësor→pacientët vlerësojnë mjekun dhe ekipin mbështetës
7. Referimi→këtë pacientët ja kërkojnë mjekut
8. Vijimësia e trajtimit→vlerësohet vijimësia e trajtimit nga i njëjti mjek
9. Dinjiteti→respektimi dhe ftesa në vendimmarrjen e trajtimit vlerësohen shumë

Faktorët që ndikojnë në kënaqësinë e mjekut

1. Mbështetja administrative dhe ndërpersonale
2. Respekti
3. Vlerësimi
4. Të kuptuarit
5. Të dëgjuarit
6. Qartësia e rolit në ekip
7. Barazia e punës
8. Kompensimi i përshtatshëm

Rreziqet e praktikës se keqe mjekësore

1. Prishja e komunikimit mjek pacient
2. Pakujdesia
3. Neglizhenca
4. Mosdhënia e ndihmës mjekësore
5. Mosdëgjim i ankesave të pacientëve nga ana e mjekut

Vendimmarrja e shpërndarë (SMD)→përbërës i kujdesit shëndetësor të fokusuar tek pacienti

SMD është e vlefshme kur:

1. Ekziston më shumë se një opsion i arsyeshëm
2. Asnjë opsion nuk ka përparësi të qartë
3. Përfitimet dhe dëmet e mundshme të çdo opsioni ndikojnë ndryshëm tek pacientët
 13

Përparësitë e pacientit SMD

1. Mëson më shumë rreth gjendjes së tij shëndetësore
2. Njeh nevojën e marrjes së një vendimi dhe informohet për opsionet
3. Kupton anët pozitive dhe negative të çdo alternative
4. Ka informacionin dhe instrumentat e nevojshëm për vlerësimin e opsioneve
5. Është i përgatitur më mirë për të biseduar me mjekun
6. Ndjek një aderencë të plotë ndaj trajtimit
7. Bashkëpunon me ekipin mjekësor për të marrë vendimin e duhur

Përparësitë e mjekut SDM

1. Pacientët janë më të ditur dhe më të përgatitur për diskutim
2. Ndihmon pacientët për të kuptuar çfarë po bën me ta
3. Krijon një lidhje besimi të qëndrueshme
4. Mjeku dhe pacienti janë të kënaqur

Metodologjia e SDM
1. Ftohet pacienti për të marrë pjesë në SDM
2. Prezantohen opsionet
3. Paraqitet informacioni mbi përfitimet dhe risqet
4. Ndihmohen pacientët në vlerësimin e bazuar në qëllimet dhe preokupimet e tyre
5. Lehtësohet vendimmarrja
6. Ndihmohet pacienti për të mbërritur tek vendimi i përbashkët

Këshillimi dhe edukimi i pacientëve dhe familjarëve të tyre

1. Vlerësohet kultura shëndetësore e pacientit , të kuptuarit e udhëzimeve , shpjegimi i
problemeve të shëndetit , rreziqet , rreziqet , opsionet e trajtimit dhe aftësia për të kryer
manipulime
2. Udhëzohet dhe edukohet individualisht pacienti
3. Dokumentohen aktivitetet e edukimit të pacientit
4. Komunikimi me pacientin bëhet me një gjuhë të thjeshtë , koncize , duke shmangur
përdorimin e terminologjisë mjekësore të ndërlikuar

Sugjestionet→mesazhe verbale ose jo-verbale që marrësi i pranon dhe ndjek në mënyrë të

pavullnetshme

Telemjekësia→ofrimi në distancë i shërbimeve të kujdesit shëndetësor për të vlerësuar ,

monitoruar , diagnostikuar dhe trajtuar pacientët pa nevojën e vizitës personale
 14

Teleshëndeti→aplikimi i teknologjisë për të ndihmuar pacientin me anë të vetëkujdesjes duke

përmirësuar dhe marrë pjesë në sisteme telekomunikimi edukimi dhe mbështetjeje

Telemjekësia→pjesë e teleshëndetit

Mundësitë e përdorimit të telemjekësisë

1. Menaxhimi dhe trajtimi i sëmundjeve kronike
2. Monitorimi i pacientëve pas daljes nga spitali
3. Aksesi i zgjeruar i pacientëve në kujdesin shëndetësor
4. Trajtimi multidisiplinar me bazë ekipi i pacientit
5. Shtimi i efikasitetit të burimeve të kujdesit ambulator specialist
6. Përmirësimi i shëndetit të popullsisë
7. Monitorimi dhe konsultimi në distancë i rasteve kritike të kujdesit shëndetësor
8. Aplikimi në shkallë të gjerë i teleshëndetit

Objektivat e përdorimit të telemjekësisë

1. Ofrimi i konsultave të specializuara të kujdesit shëndetësor në zona të largëta
2. Lehtësimi i video konferencave ndërmjet ekspertëve të kujdesit shëndetësor për një
trajtim dhe kujdes me të mirë
3. Ofrimi i mundësive për edukimin në vazhdim të personelit shëndetësor

Rëndësia e përdorimit të telemjekësisë në Shqipëri

1. Infrastruktura e pamjaftueshme në spitalet rajonale dhe bashkiake
2. Numri i madh i pacientëve që kërkojnë konsulta specialisti në spitalet universitare të
Tiranës
3. Numri i pakët i specialistëve ekspertë mjekësorë në spitalet rajonale dhe bashkiake
4. Mundësitë e pakta për edukimin në vazhdim të mjekëve dhe personelit shëndetësor në
spitalet rajonale dhe bashkiake

Përparësitë e telemjekësisë
Për pacientët
1. Akses për shërbim specialistik cilësor në zonat e largëta
2. Akses tek specialistë të shumë pacientëve , pa nevojën e referimit
3. Ngarkesa më e ulët e spitaleve për ndjekjen afatgjatë të të moshuarve dhe të sëmurëve
terminalë
 15

Për mjekët
1. Diagnozë dhe trajtim i mirë
2. Akses me i mirë tek të dhënat e pacientëve
3. Ndjekje e shpejtë e pacientëve të dalë nga spitali
4. Edukim në vazhdim nëpërmjet videokonferencave
Për spitalet
1. Ulje e numrit të vizitave dhe konsultave të panevojshme
2. Ditëqëndrim spitalor më i ulët dhe dalje më e shpejtë e pacientëve
3. Zgjerim në distancë i shërbimeve pa nevojën e ndërtimit të infrastrukturës

Mediat sociale→grup aplikimesh të mbështetura në Internet mbi bazën ideo-teknologjike të

cilat lejojnë krijimin dhe shkëmbimin e përmbajtjes së gjeneruar nga përdoruesit
→komunikim elektronik përmes të cilave përdoruesit krijojnë komunitete online për të
shkëmbyer informacion , ide , mesazhe personale , etj

Mundësitë e përdorimit të mediave sociale në mjekësi

1. Grupet mbështetëse të sëmundjeve kronike
2. Ndërgjegjësim , mbështjetje , edukim
3. Stilet e jetës dhe të mbështetjes për ruajtjen e shëndetit
4. Plane dietash , seanca ushtrimore fizike
5. Grupet mbështetëse të kujdesit social
6. Kujdes për të moshuarit dhe familjarët me sëmundje kronike

Përdorimi i mediave sociale nga mjekët

1. Prezantimi i praktikës dhe rekrutimi i pacientëve
2. Identifikimi i shërbimeve që dëshirojnë pacientët
3. Komunikimi me mjekët e tjerë
4. Komunikimi me pacientët
5. Përditësimi dhe edukimi në vazhdim me të rejat mjekësore me impiantin e teknologjisë
mbi shëndetin dhe ofrimin e shërbimit shëndetësor
6. Rekrutimi i subjekteve të kërkimit shkencor

Informacioni shëndetësor online

1. Mjeku duhet të edukojë pacientin sesi ta gjejnë informacionin online
2. Mjeku duhet të listojë websitet e besueshme në website e institucionit/klinikës
3. Rrjetet sociale ofrojnë mundësi për informacion të besueshëm nëpërmjet kontributit në
website të rekomanduara , artikujve cilësore, bloge e në tema apo pyejtje me interes
 16

Parimet dhe etika e komunikimit në mediat sociale

1. Ruajtja e privatësisë së pacientit dhe konfidencialitetit të të dhënave në lidhje me të , në
postimet online
2. Përdorimi i profileve të ndara personale-profesionale
3. Shmangia e kërkesave për këshillim mjekësor online
4. Bërja e komunikimit mjekësor në profile profesionale duke shmangur ato personalet
5. Diskutimet online për raste klinike konkrete duhen bërë në sisteme komunikimi të
mbrojtura me fjalëkalim nga publiku
6. Mospublikimi i të dhënave të pacientit

Përdorimi i pajisjeve mobile të komunikimit në mjekësi

1. Menaxhimi i informacionit
2. Menaxhimi i kohës
3. Aksesi dhe ruajtja e të dhënave shëndetësore
4. Komunikimi dhe konsultimi
5. Mbledhja dhe referimi i informacionit
6. Vendimmarrja klinike
7. Monitorimi i pacienti
8. Trajnimi dhe edukimi mjekësor

Mjekësia e bazuar në të dhëna (EBM)→integrimi i të dhënave me të mira të kërkimit shkencor

me ekspertizën klinike dhe vlerat e pacientëve

Procesi EBM
1. Pacienti→problem klinik apo pyejtje gjatë kujdesit për pacientin
2. Pyejtja→ndërtohet një pyetje e strukturuar mirë
3. Burimi→gjendet burimi i informacionit dhe bëhet kërkimi
4. Vlerësimi→vlerësimi i informacioni për vërtetësinë dhe vlerën në praktikë klinike
5. Pacienti→integrohet informacioni i marrë me ekspertizën klinike , preferencat e
pacientit dhe aplikohet në praktikë
6. Vetëvlerësimi→vlerësohet performanca personale për pacientin
 17

Ndërtimi i pyejtje a klinike (PICO)

1. Pacienti Kush? Si do ta përshkruaja një grup pacientësh të ngjashëm me këtë pacient të
veçantë
2. Ndërhyrja Çfarë? Cilin trajtim , analizë , ekzaminime apo ndërhyrjeje tjetër mund të
përdoret?
3. Krahasimi Ndërhyrje alternative? Krahasuar me çfarë trajtimi tjetër , analizë , ekzaminimi
apo ndoshta krahasuar me asnjë trajtim?
4. Ecuria Cila është ecuria e orientuar për pacientin prognozë më e mirë? Përqindje më e
lartë shërimi?

Llojet e pyejtjeve që marrin përgjigje nga EBM

1. Mbi terapinë
2. Mbi prognozën
3. Mbi diagnozën
4. Mbi dëmin/rrezikun e mundshëm

Kriteret e Oxfordit (2001) për EBM

Niveli i të dhënave Kriteret vlerësuese Shkallët e

rekomandimit

1a Përmbledhje SPR dhe meta analiza A

1b SPR individuale A

1c Studime “gjithçka ose asgjë” B

2a Përmbledhje studimesh kohore B

2b Studim kohor individual ose SPR i dobët B

2c Studim kërkimor C

3a Përmbledhje studimesh “rast kontrolli” C

3b Studim individual “rast kontrolli” C

4 Paraqitje rastesh; studime kohore dhe “rast C

kontrolli” të dobëta

4 Mendim ekspertësh D
 18

Shkallët e rekomandimeve sipas Oxford (2001)

1. A→studime të klasit 1 (shumë të besueshme)
2. B→studime të klasit të 2 ose të 3 (të besueshme)
3. C→studime të klasit të 4 (mesatare)
4. D→studime të klasit të 5 (të dobëta)

Skema e niveleve të të dhënave

1. Niveli 1→Review sistematike (Meta-analiza) te SPRK (Studime Perspektive të
Randomizuara Klinike)
2. Niveli 2→Studime kohore
3. Niveli 3→Studime rast kontroll
4. Niveli 4→Seri Rastesh Klinike
5. Niveli 5→Opinion ekspertësh

LOE (Level of evidence)→zakonisht për një studim

SOT (Strength of reccommendation)→rekomandime të mbështetura në shumë studime
POEMs (Patient oriented evidence that matter)→të dhëna të rëndësishme nga pikëpamja e
pacientëve dhe sigurisë së tyre

Klasifikimi i SOR (Shkallëve të rekomandimeve)

1. Shkalla A→ekzistojnë të dhëna të mbështetura në kërkim të nivelit të lartë shkencor për
të mbështetur rekomandimin
2. Shkalla B→ekzistojnë të dhëna të mbështetura në kërkim të nivelit të mjaftueshëm
shkencor për ta mbështetur rekomandimin
3. Shkalla C→rekomandimi mbështetet në opinion eksperti dhe konsensus paneli
ekspertësh
4. Shkalla X→ka të dhëna që ndërhyrja ose trajtimi janë të dëmshme

GCP (Good Clinical Practice)→standarti për projektimin , sjelljen , performancën , monitorimi ,

rregjistrimin, analizën dhe raportimin e kërkimeve apo studimeve klinike

Qëllimet e GCP
1. Të mbrojë të drejtat , sigurinë dhe mirëqënien e subjekteve humane që marrin pjesë në
një kërkim shkencor eksperimental
2. Të sigurojë cilësinë , besueshmërinë dhe integritetin e të dhënave të mbledhura
3. Të krijojë standarte dhe udhërrëfyes për zhvillimin e kërkimin shkencor
4. GPC=Etika + Të dhëna cikësore
 19

Parimet e GPC
1. Etike
a. zhvillimi etik i studimeve
b. përfitimi përligj rreziqet
c. mbizotërojnë të drejtat , siguria dhe mirëqënia e subjekteve
2. Protokolli dhe shkenca
a. Informacioni klinik dhe jo-klinik mbështet studimin
b. Kompliancë me një protokoll të detajuar shkencor
3. Përgjegjësitë
a. Miratim nga organet lokale dhe ndërkombëtare të etikës
b. Kujdesi mjekësor/vendimet klinike jepen nga mjekë të kualifikuar
c. Çdo individ pjesëmarrës në projekt është i kualifikuar për detyrën e vet
4. Konsensusi i informuar→jepet lirisht nga çdo subjekt përpara pjesëmarrjes
5. Cilësia dhe integriteti i të dhënave
a. Raporti , interpretim dhe verifikim i saktë i të dhënave
b. Mbrojtje e konfidencialitetit të të dhënave
6. Produkti i studimit
a. Duhet të jetë në përshtatje me parimet e praktikës së mirë mjekësore dhe
protokollit të zbatuar
7. Kontrolli dhe sigurimi i cilësisë
a. Sistem me procedura që sigurojnë cilësinë në çdo aspekt të studimit

Parimet e GMP (Good Medical Practice)

1. Dijet , aftësitë dhe performanca
a. Zhvillim dhe ruajtje e performancës profesionale
b. Aplikim i dijeve dhe eksperiencës në praktikën klinike
c. Rregjistrimi i punës se bërë qartë , saktë dhe lexueshëm
2. Siguria dhe cilësia
a. Kontributet dhe përshtatje me sistemet e mbrojtjes së pacientëve
b. Përgjigje me ofrim sigurie ndaj rreziqeve
c. Mbrojtje e pacientëve dhe kolegëve nga rreziqet që mund t’ju vijnë nga mjeku
3. Komunikimi , partneriteti dhe puna në grup
a. Komunikimi me efektivitet
b. Punë e përbashkët me kolegët për ruajtjen dhe përmirësimin e kujdesit për
pacientët
c. Mësim , trajnim , mbështetje dhe vlerësim për pacientët
d. Vijimësi dhe koordinim i kujdesit për pacientët
e. Vendosja dhe ruajtja e partneritetit me pacientët
 20

4. Ruajtja e besimit mjek-pacient

a. Respekt për pacientin
b. Trajtim i ndershëm dhe pa diskriminim i pacientëve dhe kolegëve
c. Ndershmëri dhe integritet moral në ushtrimin e profesionit

Parimet e GMP-së
1. Ekselenca dhe integriteti i kërkimit shkencor
2. Respekt , etikë dhe standarde të larta profesionale
3. Ndershmëri dhe transparencë
4. Hapje ndaj hetimit dhe transparencë financiare
5. Mbështetje për trajnimin dhe përmirësimin e aftësive
6. Planifikim dhe mirëadministrim i fondeve financiare
7. Integritet në ruajtjen dhe përpunimin e të dhënave
8. Punë në grup
9. Minimizimi i riskut të keqpërdorimit të studimit
10. Siguri maksimale për të gjitha grupet e interesit të përfshira
11. Publicizmi adekuat në respekt të ruajtjes së pronësisë intelektuale
12. Shmangie e konfliktit të interesit

Komunikimi vizual→përdorimi i elementeve vizuale për të përcjellë ide dhe informacione

Përbërësit e komunikimit vizual

1. Grafikët , diagramet , skemat dhe tabelat
2. Leksionet dhe prezantimet virtuale
3. Ngjyrimi
4. Ngjyra e duhur
5. Ikona , fotografi , piktura , video animacione, etj

Parimet e komunikimit vizual

1. Parimi i vijimësisë→informacioni përthithet dhe ruhet më mirë kur në ekran kemi tekst
dhe imazhe
2. Parimi i koherencës (kujtesa e punës afatshkurtër)→tek njerëzit është e kufizuar dhe
duhet paraqitur vetëm informacioni thelbësor
3. Parimi i sinjalizimit→nëpërmjet një sistemi shenjash , dëgjuesit drejtohen në pikat më
të rëndësishme të prezantimit
4. Parimi i segmentimit→ndahet informacioni i ndërlikuar në pjesë përbërëse të thjeshta
 21

Të menduarit kreativ Të menduarit kritik

Gjeneron ide Vlerëson ide

Ngre pyejtje Ngre pyejtje

Imagjinon mundësitë Konsideron perspektivat

Vret mendjen për zgjidhje Identifikon faktorët pro dhe kundër

Përpunon Gjen shkaqet

Improvizon Parashikon efektet

Kërkon frymëzim Konsideron alternativat

Spekulon për mundësitë Shmang hamendësimet

Përdor intuitën Kërkon prova

Shmang gjykimet Nxjerr përfundimet

Teknikat e të menduarit kritik

1. Brainstorming (Vrasja e mendjes)→tërësia e problematikës dhe përmirëson rrugët e
zgjidhjes përmes ideve të reja
2. Bridging (Urëzimi)→idetë mund të shpejtohen , ngadalësohen ose devijohen
3. Six thinking hata(teoria e 6 kapeleve)

Strategjitë e të menduarit kritik

1. Reflektimi
2. Racionaliteti
3. Vetë ndërgjegjësimi (Self-awareness)
4. Ndershmëria
5. Mendja e hapur dhe receptive (Open-mindedness)
6. Disiplina
7. Gjykimi i shëndoshë
 22

Nivelet e sjelljes intelektuale (Taksonomia e Bloom-it)

1. Krijimi i një pune origjinale
2. Vlerëso dhe justifiko një qëndrim ose një vendim
3. Analizo dhe lidh idetë midis tyre
4. Përdor informacionin në situata të caktuara
5. Kupto dhe shpjego ideoi ose koncepte
6. Kujto fakte dhe koncepte bazë

Fushatat mediatike mjekësore

1. Publikimet mediatike
a. Intervista mediatike me specialistë
b. Website informative dhe interaktive mjekësore
c. Numra telefonikë apo website emergjence apo takim konsultash
2. Fushata promorcionale
a. Edukimi mjekësor në vazhdim
b. Fushata ndërgjegjësimi për publikun
c. Programe të Check-up për publikun
d. Organizim eventesh në ditët e ndryshme ndërkombëtare të shëndetit

Barrierat e komunikimit mjekësor

1. Informacioni mjekësor i pamjaftueshëm
2. Shpjegim mjekësor i pamjaftueshëm
3. Mjekësi parandaluese dhe Check-up të pamjaftueshme
4. Dështim në ndërtimin e një raporti komunikimi personal afatgjatë mjek-pacient
5. Ndryshimet socio-intelektuale në mënyrën e komunikimit
6. Mungesa e komunikimit mjekësor empatik në spital
7. Mungesa e respektit për privatësinë

Strategjitë për tejkalimin e barrierave në komunikimin mjekësor

1. Përdorimi i një gjuhe të thjeshtë në komunikim dhe simboleve dhe tabelave shpjeguese
2. Të dëgjuarit aktiv me vëmendje , asistencë dhe simpati
3. Krijimi i kushteve komode për të gjitha kategoritë e personave , pa zhurma , në respekt
të traditës dhe diversitetit social dhe kulturor
4. Ruajtja e strukturave organizative të thjeshta të sistemit shëndetësor
5. Përdorimi i mediave vizuale në ndihmë të promocionit të shëndetit
 23

Rregulla e 6 C-ve të komunikimit mjekësor

1. Complete→I plotë
2. Clear→I qartë
3. Correctness→Korrekt
4. Concise→Konçiz
5. Consideration→Empatik , i respektuar
6. Courtesy→Mirësjellje

Teoritë e dizajnit vizual

1. Teoria e Gestalt:”Shuma është më e madhe sesa pjesët e vërteta të marra së bashku ,
proçes që truri e plotëson nëpërmjet afërsisë , ngjashmërisë , vijimësisë dhe plotësimit
2. Teoria e Semiotikës:”Trinomi ikonë-simbol-tregues”
3. Teoria e konstruktivizmit:”krahasim në kohë reale i një objekti që shikojmë me kujtesën
tonë dhe objektet e tjera”
4. Teoria ekologjike:”Interpretimi i pamjes përmes interpretimit të kodifikimit të peisazhit
dhe lojës së dritës”
5. Teoria Konjitive:”Imazhet procesohen nëpërmjet një procesi njohës dhe krahasues
identifikimi”
6. Modeli Huxley-Lester:”Mendimi dhe shikimi janë një proces i vetëm e i pandashëm”

Disa mjete të krijimit të përmbajtjes

1. Photoshop
2. Instagram
3. PowerPoint
4. Obsidian
5. Evernote ,etj

Mjete të efektshmërisë së mesazhimit vizual

1. Intervista me pacientët e grupit të interesit
2. Përdorimi i pyetësorëve në lidhje me problemin përkatës
3. Krahasimi statistikor i të dhënave mbi dijen e pacientëve para dhe pas kontaktit me
mesazhin vizual
4. Numri i vizitave në një website

Shëndeti→gjendje e mirëqenies fizike , mendore dhe sociale dhe jo thjesht mungesë e

sëmundjeve apo dobësive
 24

Vdekja→ndërprerje e pakthyeshme e funksioneve vitale , si ndalim permanent i punës se

zemrës , frymëmarrjes dhe aktivitetit biologjik të trurit

Termi “Shëndet” i referohet

1. Statusi fizik
2. Mirëqenies emocionale
3. Relacioneve ndërperersonale
4. Funksionit intelektuale
5. Gjendjes shpirtërore
6. Seksualitetit

Sëmundja→gjendje jonormale , çrregullim i një strukture ose funksioni , që prek një pjesë ose
një organizëm tërësisht

Sëmundjet infektive→sëmundje që shkaktohen nga patogjene (baktere, viruse, parazitë ose

mykoza) dhe që mund të përhapen direkt ose indirekt , nga një person te tjetri

Metodat e transmetimit të sëmundjeve

Kontakti me spërkla→rruga respiratore e transmetimit të shumë agjentëve infektivë

Sëmundjet e përhapura në këtë formë

1. Meningjit bakterial
2. Gripi
3. Tuberkulozi
4. Rubrika ,etj.

Sëmundje seksualisht transmetuese→çdo sëmundje që transmetohet me anë të aktivitetit

seksual me një person tjetër nëpërmjet sipërfaqes së kontaktit , sekrecioneve dhe gjakut

Sëmundje seksualisht të transmetuese

1. HIV/AIDS
2. Sifilizi
3. Herpesi ,etj.

Sëmundje kontangioze→sëmundje që transmetohen me kontakt direkt kur 2 ose më shumë

persona përdorin të njëjtat rroba
 25

Sëmundje kontangioze
1. Impetigo
2. Sifilizi
3. Lythat , etj

Vektor→organizëm që nuk shkakton vetëm sëmundje , por mund të transmetojë infeksion , me

anë të patogjenëve nga një bartës te një i shëndoshë

Sëmundjet jo infektive (Non-communicable diseases)→sëmundje që nuk shkaktohen nga

patogjenët dhe nuk transmetohen nga një person te tjetri që mund të shkaktohen nga ambienti
, defiçencat nutricionale , stili i jetesës , trashëgimia gjenetike , etj.

Sëmundjet gjenetike→shkaktohen nga gabime në informacionin gjenetik , që mund të

shkaktojnë sëmundje në personat e prekur që konsistojnë në ndryshime në numrin e
kromozomeve dhe defekte gjenetike të shkaktuara nga mutacioni

Sëmundjet mjedisore→sëmundje që mund të vijnë nga shkaktarë të evitueshme ose jo

ambientale

Faktorët që ndikojnë në sëmundjet mjedisore

1. Ushqimi
2. Ndotja
3. Rrezatimi diellor
4. Stili i jetesës,etj

Llojet e sëmundjeve mjedisore

1. Sëmundje kardiovaskulare
2. Sëmundjet obstruktive pulmonare kronike që shkaktohen nga duhanpirja
3. Diabeti i sheqerit të tipit 2
4. Malnutricioni i shkaktuar nga nënushqyerja ose keqyshqyerja

Sëmundjet kardiovaskulare
1. Ataket kardiovaskulare
2. Goditjet vaskulare të trurit
3. Hipertensioni arterial
4. Aritmitë
5. Sëmundjet e lindura të zemrës
6. Sëmundje jo infektive të zemrës
 26

Sëmundjet e veshkave→sëmundje që vijnë si rezultat i lodhjes dhe pamjaftueshmërisë së

veshkave për të eleminuar lëndët toksike

Sëmundjet mendore→sëmundje jo-infektive që prekin çdo grupmoshë

Llojet e sëmundjeve mendore

1. Skizofrenia
2. Narkolepsia
3. Depresioni
4. Anoreksia nervoza , etj

Sëmundjet kockore
1. Osteoporoza
2. Sëmundja Paget
3. Osteogenesis imperfecta

Sëmundjet e muskujve dhe artikulacioneve

1. Fibromialgjinë
2. Artitin reumatoid
3. Guten

Diabeti i sheqerit→pamjaftueshmëria e prodhimit dhe e veprimit të insulinës

Kanceri→sëmundje jo-infektive që konsiston në rritjen e pakontrolluar qelizore

Llojet e kancerit
1. Kanceri i lëkurës
2. Kanceri i prostatës
3. Leukemia , etj

Sarkomet→proces malinj i indit lidhor , muskular dhe kockor

Tumori→poliferim jo normal qelizor

 27

Shkaqet e mutacioneve që sjellin kancer

1. Viruset
2. Bakteret
3. Substancat kimike
4. Rrezatimet

Mekanizmat mbrojtës biologjik të organizmit

1. Linja e parë mbrojtëse (rezistenca e jashtme)→lëkura , lotë , mukusi , pështyma , violet
, lëngu acid i stomakut dhe bakteret e dobishme të traktit tretës
2. Linja e dytë mbrojtëse (rezistenca jo specifike)→trupi asgjëson çdo lloj agjenti të
jashtëm që hyn në brendësi
3. Linja e tretë mbrojtëse (rezistenca specifike)→përgjegjësia e sistemit imunitar ndaj
agjentëve specifike

Mbiushqyerja→tepricë energjitike e kalorive që merren me ushqim dhe atyre që digjen gjë që

sjell mbipeshë dhe obezitet

Ko-evolucioni human-mikrobial
1. Gjahtare/grupe (Parazitoza/Zoonoza)
2. Vendosja në fshatra (Intensifikimi i infektimit nga zoonozat)
3. Qytetet preindustriale (Epidemi)
4. Qytetet industriale (Endemi , epidemi , pandemi)
5. Sot (Sëmundje të lidhura me moshën dhe sëmundje të reja)

Efektet e ekspozimit respirator

1. Ekspozimi ndaj agjentëve ambientalë dhe ndaj tymit të duhanit mund të sjellë dëmtime
respiratore
2. Ndotja e ajrit me CO2 , SiO2 , CO dhe hidrokarbure
3. Thithja e pluhurit dhe fibrave të ndryshme mund të sjellë sëmundje inflamatore dhe
pulmonare

Malnutricioni→përfshin kequshqyerjen dhe marrjen me pakicë apo tepri të ushqimeve

Nënushqyerja→defiçenca e një apo më shumë elementeve ushqyese

★ Kequshqyerja mund të jetë e lehtë , e moderuar dhe e rëndë

 28

Rezistenca mikrobike→mospërgjigja ndaj agjentëve antimikrobial në ditë standarde që është e

pashmangshme , i ngadaltë , i kthyeshëm e i pakthyeshëm me shkaktar keqpërdorimin e
antibiotikëve

Plakja→proces biologjik i vazhdueshëm , i determinuar nga faktorët gjenetikë dhe i modeluar

nga faktorët ambientale

Llojet e plakjes biologjike

1. Plakja primare→bazike dhe ndodh tek të gjithë , e pashmangshme dhe specifike nga
gjenetika dhe proceset e programuara të plakjes
2. Plakja sekondare→produkt i ndikimit ambiental , veseve të ndryshme ose sëmundjeve
jo të pashmangshme që nuk prekin të gjithë popullatën
3. Plakja terciare→defiçitit të shpejtë në vitet e fundit të plakjes

Faktorët socialë dhe kulturorë në kujdesin shëndetësor

Sistemet efektive të kujdesit shëndetësor
1. Perceptimi njohës i njerëzve për sëmundjen dhe shëndetin
2. Sjelljet dhe zakonet individuale që ndikojnë shëndetin
3. Perceptimin e ofruesit të kujdesit shëndetësor nga komuniteti ku punon
4. Bashkëveprimi i kulturës me mjedisin , ekonominë dhe politikën për të ndikuar mbi
shëndetin

Kultura→sistem i integruar i mendimeve dhe sjelljeve të përbashkëta për një grup njerëzish

Faktorët sociale→tregues që përcaktojnë ndryshimet madhore ndërmjet grupeve të njerëzve

në një shoqëri të dhënë

Faktorët socialë
1. Edukimi
2. Të ardhurat dhe punësimi
3. Feja
4. Përkatësia politike
5. Rajoni gjeografik
6. Prejardhja etnike dhe raca
 29

Nevojat njerëzore
1. Ushqimi
2. Veshja
3. Mjedis banimi
4. Paqe dhe drejtësi shoqërore
5. Dashuri

Të qenurit i sëmurë→ndikimi i faktorëve socialë dhe kulturorë në përjetimin e çrregullimeve

patologjike dhe sëmundjeve

Sëmundja→procesi fiziologjik i patologjisë

Modeli socio-kulturor→platforma ideore që përqendrohet tek të qenurit i sëmurë

Ndikimi i faktorëve socio-kulturore

1. Eksperiencën dhe përkufizimin personal të shëndetit dhe të të qenurit i sëmurë
2. Aksesin në kujdesin shëndetësor
3. Përgjigjen ndaj sëmundjes , dhimbjes, paaftësisë dhe shërimit
4. Pritshmëritë ndaj opsioneve të ndryshme të trajnimit
5. Ecurinë e shëndetit

Njohja e sjelljes humane

1. Natyralizmi→modeli socio-kultural (antropologjia, mjekësia sociale)
2. Pozitivizmi→modeli i sëmundjes (epidemiologjia, kërkimi i mirëfilltë shkencor)

Parimet e natyralizimit
1. Shëndeti dhe sëmundja janë përcaktohen nga një individ apo grup shoqëror duke
ndërvepruar me gjithë mjedisin
2. Ka shtigje të shumëfishta dhe të njëkohshme që përcaktojnë ecurinë e shëndetit
3. Të dhënat janë indikatorë të proceseve shumë komplekse , që nuk maten me saktësi
 30

Pozitivizmi (modeli i sëmundjes)

1. Mbështet në metodat shkencore , matjet e sakta dhe statistikën
2. Shëron duke përshkruar me hollësi sesi funksionon organizmi dhe si shfaqen sëmundjet
3. Evidenton shtigje dhe mekanizma që janë qartas të modelit shkak pasojë
4. Përdoret nga mjekësia e përgjithshme , farmacia , infermieria dhe kërkimi i mirëfilltë
shkencor
5. Sistem racional që i ka dhënë kujdesit shëndetësor besueshmëri dhe efektivitet duke
parandaluar dhe ulur sëmundshmërinë dhe vdekshmërinë në gjithë botën

Kufizimet e modelit të sëmundjes

1. Metodologjia sasiore laboratorike aplikohet me vështirësi në studimin e faktorëve
kompleksë
2. Njerëzit mund të mos i pranojnë teoritë shkencore të sëmundjeve apo mjekimit
3. Pozitivizmi nuk trajton faktorët e paparashikueshme që ndikojnë në shëndet
4. Pozitivizmi nënvlerëson organizimin shoqëror si faktor kryesor në përhapjen e
sëmundjeve

Modeli i përzier-Mjekësia ndërdisiplinare

Shkencat e shëndetit bashkojnë modelin socio-kultural me sëmundjen:
Mjekësia sociale
1. Aplikon mjekësinë , antropologjinë , ekonominë , politikën , shkencat e mjedisit dhe
gjeografinë
2. Studion barazinë dhe drejtësinë sociale dhe kushtet ekonomike shoqërore të lidhura me
shëndetin dhe sëmundjet
Mjekësia Bihejviorale (e sjelljes)
1. Përdor metoda psikologjike për përmirësimin e sjelljes dhe mendimeve
2. Synon ndryshimin pozitiv të mënyrës se jetesës , këshillimin psikologjik dhe mbështetjen
edukuese sociale
Shëndeti publik
1. Promocioni i shëndetit
2. Parandalimi i sëmundjeve
3. Edukimi shëndetësor
4. Politikat shëndetësore

Ndjeshmëria kulturale→aftësia për të qenë i hapur ndaj të mësuarit dhe pranimit të grupeve të
ndryshme kulturale

Multikulturalizmi→njohja e faktit që shoqëria është multikulturale

 31

Përqasja kulturale racionale ndaj pacientëve

1. Metodat e komunikimit→identifikohen metodat e preferuara të komunikimit të
pacientit , përfshirë edhe praninë e përkthyesit apo simboleve vizuale ikonike
2. Barrierat gjuhësore→identifikohen barrierat e mundshme gjuhësore , alfabetizmi duke
ofruar edhe zgjidhjet
3. Identifikimi kultural→pas të cilit kërkohet ndihma e strukturave të specialituara ,
shoqatave , etj.
4. Të kultuarit→procesi i dyfishtë që përfshin pacientin dhe të afërmit në lidhje me të
kuptuarit prej tyre të situatës shëndetësore të pacientit
5. Besimi fetar dhe shpirtëror→identifikohet dhe kontaktohet e sigurohet mbështetja e
nevojshme
6. Marrëdhënia e besimit→verifikim i dyfishtë nëse pacienti dhe të afërmit kanë besim tek
ofruesit e kujdesit shëndetësor , duke vlerësuar edhe gjuhën verbale dhe atë jo-verbale
7. Konvaleshenca dhe shërimi→verifikim i dyfishtë nëse pacienti dhe të afërmit kanë
keqinterpretime apo pritshmëri jo-realiste mbi personelin shëndetësor , trajtimin apo
procesin e shërimit
8. Dieta→dhënia e zgjidhjes për tiparet diverse të lidhura me kulturën e dietës
9. Vlerësimi i gjendjes së përgjithshme→duhet bërë gjithnjë me ndjeshmëri kulturore
10. Vlerësimi i gjuhës trupore nëpërmjet kontaktit synor dhe ruajtjes së hapësirës personale
dhe privatësisë/modestisë
11. Gabimet e personelit shëndetësor→gjithnjë ekzistojnë paragjykime dhe njëanshmëri
tek personeli , të cilat duhen njohur dhe ekzaminuar me kujdes

Gjatë përqasjes kulturale racionale ndaj pacientëve verifikohet me kujdes prania ose jo e
çrregullimeve apo paaftësive
Verifikohen dhe adresohen me kompetencë besnikët e lidhura me:
1. Lindjen , vdekjen
2. Disa mjekime , produktet e gjakut
3. Lutjen , meditimin dhe adhurimin
4. Përgatitjen e ushqimit , veshjen , objekte të veçanta dhe praktikat gjinore

Tiparet e kujdesit shëndetësor të bazuar në respektimin e kulturës dhe diversitetit

1. I sigurt
2. Efektiv
3. I fokusuar tek pacienti
4. Në kohë reale
5. Efikas
6. I barabartë për të gjithë
 32

Kompetenca kulturale e mjekut

1. Ndërgjegjësimi kultural→vetëreflektim për njëanshmërinë personale
2. Dija kulturale→marrja e informacionit për kultura të ndryshme
3. Aftësia kukturale→vlerësim i kulturës së pacientit
4. Takimet kulturale→eksperienca personale me pacientë të kulturave të ndryshme
5. Dëshira kulturore→për të punuar me efektivitet me kulturën e pacientit

Shprehjet e qarta të diversitetit kulturor

1. Feja
2. Grupi etnik
3. Raca
4. Kombësia (gjuha)
5. Gjinia

Shprehjet më pak të qarta të diversitetit kulturor

1. Mosha
2. Edukimi dhe shkollimi
3. Lëvizshmëria dhe çrregullimet e mundshme
4. Përkatësia klasore shoqërore
5. Orientimi seksual

Kompetenca rreth diversitetit kulturor :

1. Ushqimeve , pijeve , veshjeve ose objekteve të veçanta
2. Shmangie e disa ushqimeve , njerëzve apo vendeve
3. Rituale zakonore për trajtimin e sëmundjeve
4. Pranimi ose jo i mjekimit nga ana e pacientit dhe kur nuk ndihet i sëmurë
5. Marrja e mjekimeve nga vetë pacienti
6. Personi që merr vendime për kujdesit e shëndetit në familjen e pacientit
7. Trajtimi i sëmundjeve nga familja apo anëtarët e komunitetit

Komunikimi i riskut→përqasje e bazuar në të dhëna për të komunikuar me publikun për situata

të rrezikshme

Komunikimin i riskut në situatat jo emergjente

1. Masat mbrojtëse paraprake→institucionet e shëndetit publik synojnë të rrisin profilin
dhe praninë mediatike të rrezikut
2. Menaxhimi i cënimit→publiku mund të jetë i shqetësuar për rreziqet shëndetësore , që
nuk janë serioze
 33

Detyrat e mjekut në raport me shëndetin publik

1. Të komunikojë efektivisht
2. Të interpretojë dhe të shpjegojë informacionin për audiencat profesionale ,
joprofesionale dhe komunitare
3. Të mobilizojë individët dhe komunitetin duke përdorur mësinet e duhura , burimet e
komunitetit dhe teknikat e marketingut social
4. Të përdorë informatikën me efikasitet

Objektivat në situatat e riskut shëndetësore

1. Të rritet të kuptuarit e rrezikut nga audienca dhe të informuarit për veprimet e duhura
për pakësimin e frikës , moscënimin e shëndetit publik dhe për kryerjen e veprimin e
përshtatshëm
2. Të ndërtohet një nivel i lartë besueshmërie me kalimin e kohës

Parimet bazë të komunikimit të riskut shëndetësor

1. Vërtetshmëria→lajmet e rreme rrisin cënimin dhe shqetësimin e publikut dhe
pakësojnë besueshmërinë në të gjitha nivelet
2. Dobia→përgjigja ndaj shqetësimeve të audiencës me informacion të përshtatshëm
3. Qartësia→mesazhi komunikues informativ duhet të jetë i thjeshtë , konciz dhe i qartë
duke theksuar veprimin e duhur dhe pasojat e mosveprimit
4. Bashkëveprimi aktiv→mjeku duhet të ndërtojë marrëdhënie afatgjata komunikimi
korrekt me publikun
5. Dispozicioni→mjeku duhet të vendoset në dispozicion të publikut për të ofruar në çdo
kohë sqarime dhe interpretime mbi informacionin

Struktura e komunikimit të riskut

1. Identifikimi dhe të kuptuarit
2. Analiza e informacionit
3. Organizimi i informacionit
4. Përfshirja e publikut
5. Bilanci dhe rivlerësimi i strategjisë së komunikimit

Identifikimi dhe të kuptuarit e publikut

1. Studimi i nën-popullatës , grupeve demografike ,etj
2. Studimi i dijeve bashkëkohore për problemin
3. Burimet kryesore të informacionit
4. Perceptimet , prioritetet dhe vlerat
5. Barrierat për komunikimin e efektshëm
 34

Analiza e informacionit
1. Shqetësimet kryesore të publikut
2. Historiku i rrezikut
3. Burimet e informacionit , suksesi dhe besueshmëria
4. Perceptimet e gabuara , legjendat urbane , etj
5. Informacioni konfuz
6. Pikëpamjet e kundërta

Organizimi i informacionit
1. Protokollet e zëdhënësve dhe lektorëve
2. Deklarimet kryesore të mbajtura
3. Zhvillimet e mesazhit kryesor të fushatës
4. Ruajtja e informacionit
5. Trajnimi dhe përgatitja e zëdhënësve dhe lektorëve

Përfshirja e publikut
1. Mjetet e komunikimit
2. Komunikimi verbal dhe jo-verbal
3. Llojet e ndryshme të të mësuarit
4. Marrja dhe përgjigja ndaj feedback-ut
5. Përgjigjet ndaj shqetësimeve të publikut
6. Ndjekja e bashkëveprimeve , problemeve dhe zgjidhjeve

Parimet e komunikimit të riskut

1. Njohja e thellë e problemit
2. Përgatitja e mirë
3. Përcaktimi i mundësive të komunikimit
4. Ndershmëria , lirshmëria dhe sinqeriteti
5. Të qenurit i dobishëm , bashkëpunues dhe në kohën e duhur
6. Empatia , mos të gjykuarit dhe pranimi i shqetësimit
7. Fokusimi përpara , drejt së ardhmes
8. Të qëndruarit brenda zonës së ekspertizës
9. Të kuptuarit se çdo gjë , regjistrohet nga publiku
10. Menaxhimi i komunikimit jo-verbal dhe besueshmërisë
11. Kombinimi i të folurit dhe të dëgjuarit

Kërcënimi i shëndetit publik→incident , gjendje apo agjent , që me praninë e tij ofron

mundësinë të dëmtojë shpejt popullatën e ekspozuar për krijimin e një krize shëndetësore
 35

Kriza e shëndetit publik→rrjedhje ngjarjesh pas kërcënimit të shëndetit publik ku koha e

kufizuar e përgjigjes dhe shkalla e lartë e paqartësisë shpie në mbingarkesën e sistemit
shëndetësor dhe cënimin e autoritetit shëndetësor

Pranimi i rrezikut është funksion i:

1. Perceptimit individual
2. Perceptimit shoqëror
3. Mjedisit kulturor
4. Përfitimeve nga rreziku
5. Kostos së parandalimit të rrezikut

Siguria→gjykim mbi pranueshmërinë e rrezikut

Tiparet e krizës së shëndetit publik

1. Paqartësia mbi shkakun , evoluimin dhe rreziqet
2. Parandalimi i rrezikut me masat e marra dhe përpara studimit shkencor të rrezikut
3. Gjasat dhe besueshmëria biologjike:Shkaku i hamendësuar quhet fajtor deri sa të
provohet pafajësia
4. Akomodimi mediatik:Shëndeti publik është gjithnjë në qendër të vëmendjes

Elementët përbërës të shëndetit publik

1. Njohuri të pakta mbi sëmundjen
2. Mungesa e mjekimit apo trajtimit për sëmundjen
3. Vështirësi në diagnozën e sëmundjes
4. Mungesë e informacionit të besueshëm
5. Prani e vektorit përhapës të sëmundjes
6. Menaxhimi i mangët ose jo i ndershëm nga autoritetet shtetërore

Menaxhimi i krizës së shëndetit publik

1. Të minimizohen dëmet me përgjigje të menjëhershme dhe të përshtatshme
2. Koordinimi i institucioneve përgjegjëse në nivel kombëtar
3. Hartimi i planit të krizës së shëndetit publik
4. Hartimi i legjislacionit
 36

Strategjia e menaxhimit të krizës të shëndetit publik

1. Qartësimi i roleve dhe përgjegjësive
2. Nxitja e zbulimit dhe mbikëqyrja e shpejtë e shkaktarit
3. Kufizimi i shpërndarjes së shpejtë dhe impaktit të shkaktarit
4. Mbajtja lart e ndërgjegjësimit të publikut dhe lehtësimi i pranimit të strategjisë së
aplikuar nga ana e publikut
5. Kryerja e studimeve të përshtatshme për të mbështetur shkencërisht përgjigjen ndaj
krizës

Dështimet e komunikimit të riskut

1. Mesazhe të përziera dhe të paqarta
2. Informaci i vonuar
3. Qëndrimet paternaliste dhe minimizuese të rrezikut
4. Moskundërshtimi në kohën e duhur i miteve dhe qëndrimeve mohuese të rrezikut
5. Prania e njëkohshme e disa burimeve të informacionit nga autoritetet shëndetësore

Suksese të komunikimit të riskut

1. Menaxhimi me sukes i riskut reputacional dhe besueshmërisë
2. Tregimi i kompetencës dhe ekspertizës
3. Shprehja e mirëkuptimit dhe empatisë
4. Ruajtja e ndershmërisë dhe transparencës
5. Demonstrimi i përgjegjësisë dhe përkushtimit

Parimet e menaxhimit të suksesshme të krizave shëndetësore

1. Të jeni të parët
2. Të keni të drejtë
3. Të jeni të besueshëm
4. Të shprehni empati dhe mirëkuptim
5. Të jeni aktivë në veprime
6. Të tregoni respekt

Psikologjia e krizës se shëndetit publik

1. Manifestimet negative të stresit traumatik në një situatë krize të shëndetit publik
a. Efekte emocionale:shok , frikë , tmerr , etj
b. Efekte konjitive:çrregullime të vëmendjes , të vendimmarrjes , të kujtesës , etj
c. Efekte fizike:lodhje , pagjumsia , etj
d. Efekte ndërpersonale:konflikte , mosbesim , etj
2. Manifestimet pozitive të stresit traumatik përfshijnë altruizëm , ndihmë reciproke , etj
 37

Etapat e përgjigjes ndaj krizës

1. Verifikimi i gjendjes dhe mbledhja e të dhënave
2. Kryhet organizimi i brendshëm i ekipit të krizës
3. Bëhet vlerësimi i vazhdueshëm i planit të krizës
4. Përcaktohen figurat drejtuese administrative dhe shkencore
5. Përgatitet informacioni dhe merren miratimet e nevojshme
6. Shpërndahet informacioni në media , publik dhe partnerët përmes kanaleve të caktuara
të komunikimit
7. Merret feedback-ut dhe kryhet vlerësimi i përgjigjes ndaj krizës
8. Vazhdon edukimi i publikut përgjatë zhdukjes së krizës
9. Monitorohen ngjarjet e kryera dhe puna e bërë

Empatia→akti i njohjes korrekte të gjendjes emocionale të tjetrit pa përjetuar vetë atë gjendje

Funksionet e empatisë
1. Funksionaliteti i saj në marrëdhënien mjek-pacient
2. Roli i saj në kontekstin psiko-terapeutik

Komunikimi empatisë shoqërohet me:

1. Rritje të kënaqësisë së pacientit
2. Rritje të aderencës ndaj trajnimit
3. Reduktim të ankimimit për keqmjekim
4. Rritje të “Health Outcomes”
Për mjekun
1. Reduktimin të “Burn-out” distresit personal , ankthit dhe depresionit
2. Rritja e nivelit të mirëqenies psikologjike dhe kënaqësisë së jetës

Nivelet e empatisë
1. Afektive
2. Konjitive
3. Veprimtari

Qëndrimi→standartet morale në mendjen e doktorit të tipit:

1. Respekti për autenticitetin e tjetrit
2. Interesi për tjetrin
3. Receptiviteti
4. Paanësia
 38

Standartet e fokusuara të mjekut prej:

1. Zhvillimit të tij personal
2. Proceseve të shoqërizimit ku është rritur a ku jeton
3. Edukimit të tij mjekësor
4. Eksperiencave me pacientët

Armiqtë e empatisë
1. Ankthi→presioni i kohës llogaritet në shtimin e ankthit
2. Nënvlerësimi i anës emocioanale të pacientit prej mjekut
3. Tensioni mjek pacient dhe emocionet negative bashkëshoqëruese

Erozioni i empatisë i atribuohet:

1. Kurrikulave dhe traditave që promovojnë “objektivizmin e pacientit”
2. Shtimi i ngarkesës për të mësuar
3. Keqtrajtimi prej mbikqyrësve
4. Mungesa e mbështetjes emocionale
5. Niveli i lartë i Burn-out , distresi personal , ankthi dhe depresioni

Zotësia përfshin:
1. Aftësinë empatike (depërtimi për të marrë informacionin e duhur)
2. Aftësia komunikative (planifikimi , implementimi , monitorimi dhe vlerësimi i
emocioneve dhe mendimeve)
3. Aftësia për të ndërtuar marrëdhënie besimi për të siguruar rezonim emocional

Komponenti konjitiv→përfshirja e aftësive verbale e jo-verbale

Komponentja afektive→i shërben krejt identifikimit të gjendjes dhe reagimit emocional

Teoria e atashimit e Bowlby:”Dispozita empatike lidhet me kujdesin dhe sigurinë e përftuar në

fëmijëri si një model marrjeje-dhënieje përgjithësisht të qëndrueshëm përgjatë jetës”

Distresi i klinicistit→përcaktuesi kryesor i erozionit të empatisë

Pasojat e distresit klinicist

1. Burn-out
2. Depresion
3. Ankth
 39

Zotësia/kompetenca sociale→pakteta e aftësive emocionale , konjitive e sociale si dhe sjelljeve

të duhura për të funksionuar si anëtare të mirë të shoqërisë

Pasojat afatgjata të refuzimit

1. Probleme shkollore
2. Çrregullim mendore
3. Sjellje antisociale

Procesimi i informacionit social→interpretimi i sjelljeve dhe motiveve të tjera , përcaktimi i

objektivave sociale për veten , marrja e vendimeve mbi veprimet në situata sociale të caktuara

Shoqërizimi→procesi ndërmjet të cilit njeriu mëson të sinkronizojë sjelljet dhe reagimet

individuale me normat dhe vlerat e shoqërisë

Konformiteti→përshtatje ndaj presionit të “nëndhenshëm”

Komplianca→përshtatje ndaj presionit të deklaruar

★ Normat sociale janë të lokalizuara apo të përgjithësuara

Koshienca→struktura mendore me të cilën qenia njerëzore modifikon shtysat instiktive në

përputhshmëri me ligjësitë , kodin dhe normat e konceptuara si morale

Synimet madhore në komunikim

1. Krijim marrëdhënie ndërpersonale
2. Urë për qarkullim informacioni
3. Përfshirja e pacientit në vendimmarrje

Administrimi i konflikteve
1. Psikanalistët dhe “Mekanizmat mbrojtës”
2. Kognitivistët dhe “Skemat konjitive”
3. Behavioristët dhe “Strategjitë reflektive e reaguese”