Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών

Με ποιο τρόπο επηρέασαν οι πόλεμοι των Έξι Ημερών το 1967 και του Γιομ Κιπούρ το 1973
την Ελλάδα τόσο στην εξωτερική της πολιτική όσο και στην εσωτερική.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΗΤΣΟΥ

ΑΜ4312020104

Ιανουάριος 2024

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή..................................................................................................................1

2. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις χώρες του αραβικού κόσμου κατά την δεκαετία του
60..................................................................................................................................2

3. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις χώρες του αραβικού κόσμου κατά την δεκαετία του
70.................................................................................................................................2-3

4. Ο ρόλος των ΗΠΑ στην ανατροπή της χούντας του Παπαδόπουλου........................4

5. Συμπεράσματα..........................................................................................................5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................................................................................

1. Εισαγωγή
Και τις δεκαετίες του 60 και του 70 οι σχέσεις με τις χώρες του αραβικού κόσμου υπήρξαν
ζεστές ακόμα και κατά την περίοδο της 7ετιας της χούντας. Στους πολέμους που έγιναν
μεταξύ των αραβικών χωρών και του Ισραήλ. Η Ελλάδα φρόντισε να τηρήσει στάση
ουδετερότητας με κάποιες διευκολύνσεις στις αντιμαχόμενες πλευρές. Οι ΗΠΑ φημολογείται
ότι έπαιξαν ρόλο στην ανατροπή του καθεστώτος της χούντας.
2. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις χώρες του αραβικού κόσμου κατά την δεκαετία του 60

Και κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 60 οι ελληνόαραβικές σχέσεις παρέμειναν ζεστές.
Αυτή η φιλική στάση συνεχίστηκε και από την χούντα που ανέλαβε την διοίκηση της χώρας
το 1967. Ο Υπουργός Εξωτερικών διαβεβαίωσε ότι η Ελλάδα θα επιδίωκε στενές σχέσεις με
τους Άραβες και θα καταδίκαζε την επιθετικότητα στην Μέση Ανατολή από όπου κι αν
προερχόταν. Θα υποστήριζε την επίλυση του παλαιστινιακού με βάση τις αποφάσεις του
ΟΗΕ και των εμπόλεμων πλευρών και θα υποστήριζε την ελευθερία των θαλασσών της
περιοχής. Το ΝΑΤΟ1 θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ελληνικό έδαφος μόνο για αμυντικούς
λόγους. Οι καλές αραβικές σχέσεις με την Ελλάδα ήταν προς όφελος της Δύσης η οποία θα
φαινόταν ότι έχει κι αυτή καλές σχέσεις με τους Άραβες. Όταν ξεκίνησε ο αραβοϊσραηλινός
πόλεμος η χούντα δεν θέλησε να κατηγορήσει το Ισραήλ και να ζητήσει να σταματήσει ο
πόλεμος επικαλούμενη την αρχή της μη επέμβασης στα εσωτερικά άλλων χωρών. Στην
πραγματικότητα όμως ήταν εξαρτημένη από τις ΗΠΑ και φοβόταν μην αποσταθεροποιηθεί
με την τυχόν άλλη απόφαση. Κατά την διάρκεια του πολέμου αν και υποτίθεται ότι ήταν
ουδέτερη η χούντα 2επέτρεψε την χρήση της Σούδας από τον 6ο Στόλο, του Ελληνικού από
αεροπλάνα ανεφοδιασμού και του αεροδρομίου στη Ρόδο για να προσγειώνονται ισραηλινά
ελικόπτερα. Στον ΟΗΕ3 η Ελλάδα ισχυριζόταν ότι δεν έπρεπε να κηρύξει το Ισραήλ
επιτιθέμενο και να αποφασίσει να αποσυρθεί από τα εδάφη που διεκδικούσε. Όμως ο
αραβοφιλος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ έκανε σύνδεση του Παλαιστινιακού με το
Κυπριακό λέγοντας ότι η απόσυρση των Ισραηλινών από τα αντίπαλα εδάφη αφορούσε την
Ελλάδα καθώς υπήρχε κίνδυνος εισβολής της Τουρκίας στα κυπριακά εδάφη. Στην ομιλία
του στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Ιούνιο προσπάθησε να κρατήσει ισορροπίες
αναφέροντας τους παλιούς φιλικούς δεσμούς της Ελλάδας με τους Άραβες χωρίς όμως να
κάνει λόγο για την επίθεση των Ισραηλινών εναντίον τους. Ζήτησε να αποχωρήσουν οι
Ισραηλινοί από τα κατεχόμενα εδάφη λέγοντας όμως ότι και αυτοί έχουν δικαίωμα να έχουν
δικά τους εδάφη. Δυο σχέδια εγκρίθηκαν: Το πρώτο αφορούσε τους πρόσφυγες και το
δεύτερο την αποκατάσταση του καθεστώτος της Ιερουσαλήμ. Η Ελλάδα ψήφισε και τα δυο
σχέδια όπως και το σχέδιο της Γιουγκοσλαβίας το οποίο είχε την στήριξη 14 χωρών για
υποχώρηση του Ισραήλ στις θέσεις που είχαν πριν τον παρόντα πόλεμο και καταψήφισε το
σχέδιο της Αλβανίας το οποίο κατηγορούσε το Ισραήλ για επιθετικότητα με επεκτατικές
διαθέσεις κατά των αραβικών χωρών. Η χούντα προσπαθούσε να μην δυσαρεστήσει τους
Άραβες ακόμα και σε περιπτώσεις τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ελλάδα. Η επίθεση που
έγινε τον Δεκέμβριο του 1968 από Παλαιστίνιους κατά ισραηλινού αεροσκάφους στο
Ελληνικό καταδικάστηκε αλλά δόθηκε εντολή να μην χαρακτηριστούν οι Παλαιστίνιοι
τρομοκράτες.

1
Ο Σπύρος Μαρκεζίνης (Αθήνα, 22 Απριλίου 1909 – 4 Ιανουαρίου 2000) ήταν Έλληνας
ιστορικός και πολιτικός. Εξελέγη πολλές φορές βουλευτής, διετέλεσε υπουργός την δεκαετιά
του 50 και τον Οκτώβριο του 1973 σχημάτισε κυβέρνηση επί χούντας.
2
ΟΗΕ: Είναι διεθνής οργανισμός που έχει σκοπό την ειρήνη την ασφάλεια την επίλυση διεθνών
ζητημάτων .Ιδρύθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με έδρα την Νέα Υόρκη.
3
ΝΑΤΟ: Είναι η στρατιωτική αμυντική συμμαχία 31 χωρών της Δύσης με σκοπό την συνεργασία των χωρών-
μελών της, την προώθηση γεωπολιτικών συμφερόντων, την αποφυγή ένοπλων επιθέσεων μεταξύ των μελών.
Υπογράφηκε τον Απρίλιο του 1949 από 12 χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.
3. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις χώρες του αραβικού κόσμου κατά την δεκαετία του 70
Τον Αύγουστο του 1973 Παλαιστίνιοι τρομοκράτες επιτέθηκαν σε επιβάτες πτήσης προς Νέα
Υόρκη και Γενεύη στο Ελληνικό με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρία άτομα και να
τραυματιστούν πάνω από 50. Η επίθεση καταδικάστηκε ως έγκλημα του κοινού δικαίου κι
όχι ως πολιτικό. Οι Ισραηλινοί δυσαρεστήθηκαν από την στάση της χούντας από τους
Άραβες και τα ελλιπή μέτρα στο αεροδρόμιο. Κάποιοι Παλαιστίνιοι συνελήφθησαν και
καταδικάστηκαν σε θάνατο αλλά η ποινή δεν εκτελέστηκε. Παράλληλα με την φιλοαραβική
πολιτική η χούντα φρόντισε να έχει και φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ. Το 1969 Ελλάδα και
Ισραήλ διόρισαν διπλωματικούς αντιπροσώπους ως πρεσβευτές και το 1972 η Ελλάδα
προσπάθησε να αναγνωρίσει το Ισραήλ ως κράτος με την πρωθυπουργό του Ισραήλ να το
επιθυμεί αλλά η πρόταση απορρίφθηκε από τους αραβόφιλους της χούντας. Τον Σεπτέμβριο
του 1970 Παλαιστίνιοι μαχητές με την βοήθεια της Συρίας προσπάθησαν να ανατρέψουν τον
φιλοδυτικό Ιορδανό βασιλιά Χουσεΐν με το καθεστώς της Ελλάδας να αποδέχεται το
αμερικανικό αίτημα να περάσουν τα αμερικανικά αεροσκάφη από τον εθνικό εναέριο χώρο
και να ανεφοδιαστούν σε ελληνικό έδαφος και οι ΗΠΑ εκτιμώντας την συμβολή της χώρας
μας στην υπεράσπιση των συμφερόντων τους στη Μέση Ανατολή ακύρωσαν το εμπάργκο
όπλων που είχαν επιβάλλει το 1967 και επισπεύθηκαν οι διαδικασίες για την σύναψη
ελληνοαμερικανικής συμφωνίας για τον ελλιμενισμό του 6ου Στόλου στον Πειραιά. Το
καθεστώς φάνηκε πρόθυμο να αξιοποιήσει πολιτικά τις στρατιωτικές ανάγκες των ΗΠΑ και
προχώρησε σε συμφωνία στην οποία αντέδρασε ο αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών
καθώς πίστευε στην συνεργασία με τον αραβικό κόσμο και ιδιαίτερα με την Αίγυπτο.
Θεωρούσε την παραχώρηση λιμενικών διευκολύνσεων στις ΗΠΑ μη συμφέρουσα για το
καθεστώς και την Ελλάδα καθώς τα λιμάνια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για
επιχειρήσεις που δεν είχαν σχέση με το ΝΑΤΟ. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα άρχισε
επίθεση εναντίον του αναγκάζοντας τον να παραιτηθεί. Ο Παλαμάς ζήτησε η βάση του
Ελληνικού να λειτουργεί σύμφωνα με τους νόμους του ελληνικού κράτους ενώ οι ΗΠΑ
ήθελαν τον πλήρη έλεγχο της. Ορίστηκε ελληνόαμερικανική επιτροπή για την διευθέτηση
του προβλήματος και υπογράφηκε ένα πρακτικό. Τον Οκτώβριο του 1973 αιγυπτιακά και
συριακά στρατέυματα επιτέθηκαν εναντίον του Ισραήλ με σκοπό να ανακαταλάβουν τα
εδάφη που έχασαν το 1967. Το Ισραήλ αιφνιδιάστηκε και είχε σημαντικές απώλειες με τους
Αμερικανούς να σπέυδουν σε βοήθεια και να τους εφοδιάζουν με όπλα. Με εξαίρεση την
Πορτογαλία οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι σύμμαχοι αρνούνται στους Αμερικάνους την χρήση των
βάσεων τους με αποτέλεσμα την οργή του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών. Ακόμα και οι
πιο πιστοί τους σύμμαχοι οι Βρετανοί αρνήθηκαν την χρήση των βάσεων τους στην Κύπρο
με πιο οδυνηρή την άρνηση της Τουρκίας η οποία ισχυρίστηκε ότι οι βάσεις της είναι για
αμυντικούς σκοπούς της συμμαχίας (ΝΑΤΟ) και για κανέναν άλλο σκοπό. Αυτή η άρνηση
των Ευρωπαίων να βοηθήσουν τις ΗΠΑ οφειλόταν στον φόβο ύπαρξης οικονομικών
αντίποινων από τους Άραβες καθώς η Ευρώπη κάλυπτε το 80% των ενεργειακών της
αναγκών από τους Άραβες αλλά και στη δυσαρέσκεια τους για την τάση των Αμερικανών να
παίρνουν πρωτοβουλίες χωρίς να συμβουλέυονται ή να ρωτούν κανέναν από τους
συμμάχους. Η ανάμειξη των Αμερικανών στον πόλεμο βοήθησε το Ισραήλ να αντεπιτεθεί
και να φτάσει ως την διώρυγα του Σουέζ. Την ίδια στιγμή οι Σοβιετικοί ζητούν κοινή δράση
με τους Αμερικανούς στη Μέση Ανατολή με τις ΗΠΑ να θέτουν τα στρατέυματα τους σε
παγκόσμια πυρηνική επιφυλακή και την αμερικανοσοβιετική κρίση να κορυφώνεται. Αυτή η
ενέργεια οδήγησε στην αντίδραση των συμμάχων οι οποίοι την θεώρησαν μονομερή καθώς
δεν είχε προηγηθεί διασυμμαχική διαβούλευση. Γρήγορα η ένταση αποκλιμακώθηκε καθώς
οι Αιγύπτιοι και οι Σοβιετικοί έστειλαν ειρηνευτική δύναμη από τον ΟΗΕ. Στις 22
Οκτωβρίου αποφασίστηκε κατάπαυση του πυρός και στις 25 τέθηκε σε εφαρμογή. Η
μεταβατική κυβέρνηση Μαρκεζίνη4 τήρησε ουδετερότητα ευνοϊκή υπέρ των Αράβων για να
εξασφαλιστεί η τροφοδότηση της χώρας με πετρέλαιο. Ο Υπουργός Εξωτερικών του
καθεστώτος τόνισε ότι οι φιλικές σχέσεις της Ελλάδας με τις αραβικές χώρες εμποδίζουν
την συμμετοχή της σε επιθετικές ενέργειες σε βάρος τους κι ότι ο ελληνικός χώρος δεν
χρησιμοποιείται για οποιαδήποτε ενέργεια έχει σχέση με τον πόλεμο στις περιοχές εκείνες.
Όταν ο αμερικανικός τύπος δημοσίευσε άρθρα ότι η Ουάσιγκτον ήταν δυσαρεστημένη με
την άρνηση της Ελλάδας να διευκολύνει την δημιουργία αερογέφυρας ο Υπουργός
Εξωτερικών τόνισε ότι το καθεστώς απλά συνεχίζει τις σχέσεις ευνοϊκής ουδετερότητας προς
τους Άραβες και δεν ήθελε να εμποδίσει το έργο των Αμερικανών. Μάλιστα επισήμανε ότι η
αξιοπιστία των ΗΠΑ ως συμμάχου ενισχύθηκε με τον πυρηνικό συναγερμό επικρίνοντας
ταυτόχρονα την στάση των ευρωπαίων συμμάχων.

4. Ο ρόλος των ΗΠΑ στην ανατροπή της χούντας του Παπαδόπουλου

Στις 21 Νοεμβρίου και μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τα οποία λέγεται ότι ήταν
προγραμματισμένα από τους Αμερικανούς και του Εβραίους για να ανατραπεί ο
Παπαδόπουλος ο Μαρκεζίνης ενημερώθηκε για τα αιτήματα των Αμερικανών προς τις
ένοπλες δυνάμεις τα οποία ήταν να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα αεροδρόμια της
Ελευσίνας και της Σούδας με τον υπουργό να είναι αντίθετος γιατί κάτι τέτοιο δεν ήταν στις
νατοϊκές υποχρεώσεις της Ελλάδας και επίσης θα δημιουργούσε προβλήματα στις
ελληνοαραβικές σχέσεις μιας και η Ελλάδα δεν θα ήταν πια ουδέτερη. Ο Παπαδόπουλος
ενημερώθηκε για τους λόγους που απορρίφθηκαν τα αιτήματα καθώς ένα χρόνο πριν είχαν
αντιταχθεί στον ελλιμενισμό και δεν μπορούσε τώρα να αλλάξουν γνώμη και ο
Παπαδόπουλος συμφώνησε. Στις 24 ο στρατηγός Ζαγοριανάκος5τηλεφώνησε στον Υπουργό
Εξωτερικών λέγοντας του ότι όλη η κατάσταση ίσως προκαλούσε την αντίδραση των
Αμερικανών. Την επόμενη μέρα ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε από τον Ιωαννίδη και το
απέδωσε στους Αμερικανούς θεωρώντας ότι έχασε την εμπιστοσύνη τους και έτσι
στράφηκαν στον Ιωαννίδη που ήταν άνθρωπος των Εβραίων. Από τα μέσα του 1972 οι
Αμερικανοί πράγματι άρχισαν να απομακρύνονται από το καθεστώς Παπαδόπουλου όχι μόνο
γιατί δεν ανταποκρίνονταν στις πιέσεις του Κογκρέσου για εφαρμογή του Συντάγματος του
1968 αλλά και για την αναποφασιστικότητα στο Κυπριακό μιας κι ο ίδιος απέφευγε την
επιβολή της διπλής ένωσης στον Μακάριο και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον
Μαρκεζίνη ο οποίος ήταν κατά του ελλιμενισμού με τον Παλαμά γνωστό για τα φιλοαραβικά
του αισθήματα να είναι ο άνθρωπος της εμπιστοσύνης του. Ο Παπαδόπουλος ήταν
ενοχλημένος με την κριτική των Αμερικανών θεωρώντας ότι στον ελλιμενισμό είχε δείξει

4
Ο Δημήτριος Ζαγοριανάκος (1918- Σεν Κεντέν, Γαλλία, 21 Σεπτεμβρίου 1977) ήταν
Έλληνας αξιωματικός ο οποίος κατείχε ανώτατες θέσεις του στρατού επί χούντας.
5
Χούντα: Η Ελλάδα από το 1967 έως το 1974 κυβερνήθηκε από στρατιωτική κυβέρνηση, ορισμένοι
Συνταγματάρχες του στρατού κατέλαβαν την εξουσία.
υποχωρητικότητα. Παρ’ όλα αυτά το πραξικόπημα ήταν αποτέλεσμα εσωτερικών εξελίξεων
καθώς οι αξιωματικοί ανησυχούσαν για την πρόθεση του Παπαδόπουλου να πολιτικοποιήσει
το στρατιωτικό καθεστώς με την απόφαση να έχει ληφθεί πάνω από δυο μήνες πριν. Ήδη
από τις αρχές Σεπτεμβρίου έγινε γνωστό ότι ο Ιωαννίδης σχεδίαζε την ανατροπή του
Παπαδόπουλου και είχε αρκετούς συμπαραστάτες. Η δυσαρέσκεια στις ένοπλες δυνάμεις
είχε αρχίσει να εκδηλώνεται 6 μήνες πριν καθώς η στρατιωτική ηγεσία είχε διαφθαρεί από
την διακυβέρνηση και είχε αρχίσει η επάνοδος στο κοινοβουλευτικό σύστημα που υπήρχε
πριν την ανατροπή. Αν και υποστήριζε ότι ήταν ουδέτερος ο Παπαδόπουλος διευκόλυνε τους
Αμερικανούς κατά την διάρκεια του πολέμου στη Μέση Ανατολή καθώς αμερικανικά
αεροσκάφη μέσω της Σούδας έφταναν στο Ισραήλ. Αποκαλυπτικό ήταν το έγγραφο του
Οκτωβρίου του 1973 το οποίο αναφέρει την συνεχή πτήση αμερικανικών αεροσκαφών στον
ελληνικό εναέριο χώρο. Ο πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ επηρέασε τη στάση των ΗΠΑ απέναντι
στην Ελλάδα καθώς πριν το 1973 οι ΗΠΑ από τη μια ενθάρρυναν το καθεστώς να γίνει
κοινοβουλευτικό και από την άλλη φρόντιζαν να διαφυλάξουν τα αμερικανικά συμφέροντα
στην περιοχή ενώ μετά έδωσαν προτεραιότητα στα κοινά ελληνοαμερικανικά συμφέροντα
χωρίς να ενδιαφέρονται για το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά κάποιοι
θεωρούσαν ότι η σχέση με το καθεστώς δεν εξυπηρετούσε τα αμερικανικά
συμφέροντα. .Όμως οι μυστικές υπηρεσίες θεωρούσαν σημαντικότερη την υποταγή της
Ελλάδας στους γεωπολιτικούς τους υπολογισμούς από την μετάβαση σε ένα δημοκρατικό
καθεστώς.

5. Συμπεράσματα
Η Ελλάδα ανεξαρτήτως πολιτεύματος διατηρούσε πάντα ζεστές σχέσεις με τις χώρες του
αραβικού κόσμου. Στους διάφορους πολέμους μεταξύ των αραβικών χωρών και του Ισραήλ
φρόντιζε να τηρεί στάση ουδετερότητας διευκολύνοντας κάποιες φορές τις αντιμαχόμενες
πλευρές ή τους συμμάχους τους. Οι ΗΠΑ φέρονται να έχουν ανάμειξη στην ανατροπή της
χούντας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Καλλιβρετάκης, Λ., Το ελληνικό δικτατορικό καθεστώς στην συγκυρία του Μεσανοτολικού πολέμου
του 1973 2014
https://www.researchgate.net/publication/
284613003_TO_ELLENIKO_DIKTATORIKO_KATHESTOS_STE_SYNKYRIA_TOU_M
ESANATOLIKOU_POLEMOU_TOU_1973
Σακκάς, Ι., “Η Ελλάδα στη Μεσόγειο, 1950-2004” – Εξωτερική Πολιτική και Περιφερειακές
Διενέξεις Έκδοση: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 2015