O POWSTANIU UTWORU – Kamiński oparł się głównie na wspomnieniach Tadeusza Zawadzkiego (Zośki) AFERA KOPERNIKOWA – Alek postanowił zerwać
postanowił zerwać niemiecką tablicę z pomnika Mikołaja Kopernika.
CZAS AKCJI – II wojna światowa od VI 1939 – VIII 1943 (śmierć Zośki)
MIEJSCE AKCJI – Warszawa, Celestynów, Czarnocin, Sieczychy, Beskidy, Dębe Wielkie, ok. Kraśnika
TEMAT – wojenne losy grupy warszawskich harcerzy; ukazanie patriotyzmu młodych ludzi i ich walki.
SZKOŁA – Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, a potem Szkoła Budowy Maszyn im. Wawelberga
ALEK – Maciej Aleksy Dawidowski – ps. „Kopernicki”, Fajtłapa, Glizda (szczupły). 19 lat. Należy do BUKÓW i
Szarych Szeregów. Zarabia jako rikszarz, zostaje drwalem. Usuwa płytę z pomniku Kopernika, zrywa flagi,
wybija szyby fotografom. Postrzelony w brzuch w czasie akcji pod Arsenałem. Umiera 30.03.1943.
Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.
RUDY – Jan Roman Bytnar – 18 lat, świetny dowódca; ma wiele talentów, wynajduje odznakę 23, wieczne
pióro, jajko jako pocisk. Należy do Buków; udzielał korepetycji, był mistrzem w rysowaniu żółwi; rysował
świnie na murach i hasła; Był mistrzem w zrywaniu flag niemieckich. Wynalazca stempli kotwic; skatowany
przez Niemców, umarł 30.03.1943. Wspomina wiersz „Testament mój” J. Słowackiego. Odznaczony Krzyżem
Walecznym.
ZOŚKA – Tadeusz Zawadzki – był dobrym przywódcą Buków i organizatorem; ps. „Kotwicki”, bo był dobry
w rysowaniu kotwic; Zasłynął w wyrobie marmolady; Zostaje komend. Szarych Szeregów. Pisze pamiętnik o
Rudym pt. „Kamienie rzucane na szaniec”. Przyjaciel Rudego. Odbija więźniów pod Celestynowem; wysadza
most pod Czarnocinem. Odznaczony Krzyżem Walecznym. Ginie od postrzału pod Sieczychami 20.08.1943 r.
17 stycznia 1943 – ŁAPANKA – Niemcy wyłapują ludzi i wywożą do obozu koncentracyjnego w Majdanku.
Zostaje złapany ALEK, za sfałszowany dowód osobisty. Planuje on ucieczkę podczas wywózki z Pawiaka.
Namawia pozostałych, ale oni się boją. Plan Alka się udaje, wyskakuje z auta i ucieka gestapowcom. RUDY –
też uciekł z domu przed gestapowcami. Przywiązał do nogi stołu długi sznur i zjechał na nim z drugiego
pietra.
AK – Armia Krajowa
GS – Grupy Szturmowe
KEDYW – kierownictwo dywersji
SAD – pluton Rudego; oznaczał sabotaż i dywersja.
MAŁY SABOTAŻ: tłuczenie szyb fotografom; Akcje dystrybucji ulotek w kinach; Akcje wymierzona w
Paprockiego; zrywanie plakatów i flag; wypisywanie różnych haseł na murach; rysowano na murach kotwice,
świnie i żółwie; gazowano lokale i kina; rozlepianie ośmieszającego Hitlera; wypisywano literę V – co oznacza
zwycięstwo. „Wojna z Goebbelsem”; Zerwanie niemieckiej płyty z pomnika Kopernika
AKCJE DYWERSYJNE
1.Akcja w Sylwestra 1942/1943 r. pod Kraśnikiem ( ZOŚKA i RUDY)– wykolejenie pociągu wiozącego
niemiecki sprzęt wojenny. Do tej akcji przygotowywano się w mieszkaniu Rudego. Akcja miała się odbyć
między północą a trzecią rano. Podkopywano tory, kopano, zakładano miny, przygotowywano zapalniki. Gdy
nadjeżdża pociąg, Zośka daje sygnał do wysadzenia torów. Wybuch nie następuje. Dopiero po chwili
dochodzi do wybuchu i wykolejenia lokomotywy. Akcja udana.
2. Ewakuacja rzeczy z mieszkania przy ul. Brackiej (LUTY 1943) – Część osób wynosiła potrzebne rzeczy z
mieszkania, a inni ubezpieczali ewakuację. Trwało to 2 godziny. Dowódca ubezpieczenia był Rudy; a dowódcą
piątki ubezpieczającej od strony ulicy był Alek. Wynoszeniem rzeczy kierował Zośka. Wszystko musiało
przebiegać spokojnie. Nikt nie mógł opuścić kamienicy. Gdy już kilka wozów wyjechało, nagle weszło 2
policjantów, a potem jeszcze 4. Dochodzi do strzelaniny. RUDY zostaje ranny w udo; a ZOŚKA - w pietę.
Uciekają i wsiadają do niewłaściwego auta. Akcja się udaje.
3.Akcja pod Arsenałem – Rudego . Przywódca ORSZA. Aresztowanie Rudego - 23.03.1943 r. godz. 4.30 rano.
Odbicie więźniów i Rudego. Kiedy Rudy został aresztowany i torturowany przez gestapowców chłopcy
postanowili odbić go. Kolega Zośki – Wesoły miał się dowiedzieć kiedy Rudy będzie transportowany. Podczas
akcji doszło do strzelaniny, Alek i Zośka zabili gestapowców, ale udało im się wypuścić więźniów i uratować
Rudego. W trakcie akcji zostaje ranny Alek – dostaje strzał w brzuch. Zostaje tu zdobyty samochód opel.
4.Zabicie oprawców Rudego Schultza i Langego – gestapowców
5.Akcja pod Celestynowem – 19.05.1943 r. – Przywódca ZOŚKA - odbicie więźniów w Celestynowie,
przewożonych z Majdanka do Oświęcimia. Zadanie polegało na zatrzymaniu pociągu. W trakcie akcji padły
strzały, zostały rozbite drzwi wagonu i zostali uwolnieni więźniowie - 49. Akcja trwała 40 minut.
6.Akcja pod Czarnocinem – czerwiec 1943 r. – Przywódca ZOŚKA - wysadzenie mostu najlepiej z
transportem materiału. Zośka spóźnia się na akcję. Nie ma czasu i niestety nie udaje się wysadzić
nadjeżdżającego pociągu, ani całego mostu. Uszkadzają tylko jego część. W akcji tej ginie Oracz
7.Likwidacja posterunku żandarmerii niemieckiej w Sieczychach Przywódca Andrzej Morro– 20.08.1943 r..
Zośka przygotowuje akcje. Wydaje się ona być łatwa. Chłopcy rzucają granat w barak. Oddział Zośki ogarnia
bezwład, ale po pewnym czasie przezwyciężają kryzys i przystępują do ataku. Kiedy Zośka ucieka z okna pada
strzał prosto w pierś Zośki. Zośka umiera – 20.08.1943.
MOTYWY:
*motyw konspiracji – walka przeciwko okupantowi; walka w podziemiu
*motyw młodości – bohaterami są młodzi ludzie, którzy szybciej dorastają, cechuje ich energia, narażają
swoje życie, uczą się odpowiedzialności.
*motyw przyjaźni – Alka, Rudego i Zośkę łączy silna przyjaźń oparta na zaufaniu, oddaniu i lojalności.
Otrzymał wtedy ps. Kopernicki.
ALEJA SZUCHA – mieściła się tam siedziba gestapo, czyli niemieckiej policji
BUKI – zespół młodzieży harcerskiej do którego należeli Rudy i Alek z 23 Warszawskiej Drużyny
Harcerskiej. Nazwa wzięła się od częstych wypraw leśnych. Pierwsza ich akcja – pomagali
uchodźcom z pociągu, który został zbombardowany w Dębe Wielkie.
DYWERSJA – niszczenie lub uszkadzanie urządzeń obronnych, produkcyjnych lub komunikacyjnych
nieprzyjaciela.
KOTWICA – znak, symbol Polski Walczącej. Od liter PW
Mały Sabotaż – organizacja mająca na celu uprzykrzenie życia okupantowi, ośmieszanie go,
pobudzanie poczucia patriotyzmu wśród Polaków. Polegała na wypisywaniu antyniemieckich haseł
na murach.
PAWIAK – tam znajdowało się więzienie niemieckie
PLAN – Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa, utw. przez grupę młodzieży 15.10.1939 w W-wie,
rozbita 15.01.1940. Założyciel Juliusz Dąbrowski. Wydawali Polskę Ludową, rozwieszali plakaty,
walczyli na życie i śmierć. Siedziba przy ul. Złotej.
SABOTAŻ – zamierzona dezorganizacja pracy i ukryte, zamaskowane działanie w celu
przeszkadzania lub uniemożliwiania.
SYSTEM „BLOKOWY” – wymyślony przez Rudego. Polegał na tym, że do latarni przymocowano
zrolowane chorągiewki i wciągano na górę. Potem ciągnięto za sznurek i rozwijała się biało –
czerwona flaga.
SYSTEM „ZARZUCANIA” – wymyślony przez Alka; polegał na zarzucaniu na przewody tramwajowe
chorągiewek przymocowanych do sznurka, na którego końcu był kamień.
SZARE SZEREGI – kryptonim harcerstwa męskiego walczącego w konspiracji w latach 1939 – 1944.
WAWER – Organizacja podziemna, która walczyła z okupantem. Prowadziła ona Mały Sabotaż
(napisy, nalepki, rysunki na murach, gazowanie, afisze, wybijanie szyb, zrywanie flag).
Komendantem był Aleksander Kamiński.
ZEMSTA ZA ŚMIERĆ RUDEGO- zlikwidowanie gestapowców Schultza i Langego. Zostają oni zabici.
ŻÓŁW – był to symbol, który mówił, że miał nakłaniać ludzi by pracę dla okupanta wykonywali
powoli.
ZAROBKOWANIE:
*pracują jako szklarze – wstawiają okna w zbombardowanych domach
*udzielanie korepetycji (RUDY)
*uruchomienie rikszy (ALEK) razem z Małym
*praca w lesie, jako drwale (ALEK). Alek poznaje tam Jędrka Makulskiego „MAŁY”, z którym się
zaprzyjaźnia. Znajdują zakopaną amunicję i broń.
*wyrób marmolady (ZOŚKA). Pomaga mu Jacek Tabęcki i zostaje jego pierwszym przyjacielem.
MAŁY SABOTAŻ – marzec 1941 (prowadzona przez org. podziemną Wawer)
1.akcja przeciw FOTOGRAFOM (najlepszy ALEK) – usuwali z wystawy zdjęcia żołnierzy niemieckich,
tłukli szyby. Alek wybija szyby w momencie kiedy jedzie tramwaj, co zagłusza brzęk szkła . Któregoś
dnia rankiem jedzie przez miasto i tłucze szyby kawałkami żelaza.
2.akcja KINOWA (najlepszy RUDY) – wypisywanie „tylko świnie siedzą w kinie” i rysowanie świń na
murach i „gazowanie kin” ma zmusić polską publiczność, by przestała chodzić do kin, ponieważ
wyświetlane były niemieckie seanse propagandowe, z których dochód wędrował do Niemców.
3.akcja przeciw PAPROCKIEMU (ALEK i RUDY) – jest on restauratorem i pośredniczy w
prenumeracie Der Sturmer – niemieckiego pisma . Celem Alka i Rudego było wykończyć
Paprockiego. Chłopcy chcą go zmusić do zaprzestania tego i wysyłają mu różne listy, wybijają szyby,
rozlepiają plakaty że sprzedaje on tanio słoninę i węgiel; nękają go telefonami, wypisują obelgi na
murach i wywieszają nekrolog o jego śmierci. Dopiero wtedy Paprocki się poddaje i przestaje
pośredniczyć w prenumeracie. Akcja trwała 2 tygodnie.
4.Wywieszanie ośmieszającego Hitlera, ośmieszanie niemieckiej propagandy,
5.Rysowanie ŻÓŁWI na murach (rekordzista RUDY – ponad 80) – symbolizował powolną pracę w
zakładach pracujących na rzecz okupanta.
6.wojna z Goebbelsem – pisanie na murach litery „V”, która miała symbolizować zwycięstwo („V” –
Victory). Niemcy wypisują na murach, że zwyciężają na wszystkich frontach, a Polacy przerabiają
litery i powstaje napis „Niemcy leżą na wszystkich frontach”.
7.akcja niszczenia SKLEPÓW wędliniarskich dla Niemców ( pomysłodawca: ZOŚKA i RUDY) –
chłopcy wrzucają w samo południe gaz do sklepu pełnego klientów i zamykają od zewnątrz kłódką,
uniemożliwiając ucieczkę Niemcom. W sklepie zapanowała panika. Akcja się udała a Zośka i Rudy
zdążyli uciec przed policją.
8.akcja zrywania FLAG hitlerowskich ze swastykami (pomysłodawca; ALEK i RUDY) – Alek jako
pierwszy zrywa z najbardziej niebezpiecznych i widocznych miejsc, największe flagi. Jest on
niezwykle odważny i zrywa olbrzymią flagę z gmachu PKO. Rudy też ma w domu dużo zerwanych
flag. Zerwał 3 flagi z Zachęty.
9. manifestowanie barw narodowych – z okazji rocznicy 3 Maja (ALEK i RUDY) . W akcji brał udział
też Mały.( malowanie biało – czerwonych flag na murach i umieszczanie w różnych miejscach
chorągiewek oraz wieszanie flag polskich na latarniach czy zarzucanie ich na linie tramwajowe)
10.akcja wywieszania polskich FLAG na ulicznych latarniach (RUDY z Małym) oraz ALEK
11.akcja propagandowa na 11 listopada – wypisywanie na murach, płotach, chodnikach haseł
„Polska zwycięży”! ALEK wypisywał je w najbardziej ruchliwych miejscach: Na Banku Gospodarstwa
Krajowego, na budynku Funduszu Kwaterunkowego, na drogowskazach koło dworca. RUDY –
wypisywał je na ulicy Puławskiej.
12.stemplowanie „Nowego Kuriera Warszawskiego” znakami kotwic i jego sprzedawanie
(rekordzista RUDY). Alek nie brał udziału bo był na wsi.
13. Zrywanie niemieckich AFISZY z tablic i słupów (Jacek Tabęcki) – zostaje za to aresztowany, trafia
potem do Oświęcimia. Zośka próbuje go uwolnić, ale na próżno. Przezywa wtedy załamanie i
wyjeżdża na wieś.
14.Zerwanie flagi z niemieckiego szpitala Czerwonego Krzyża na Solcu (JĘDREK). – flaga została
zerwana. Chłopcy uciekli bo zauważył ich wartownik. Niestety na miejscu zdarzenia znaleziono
przypadkowo oderwany od siodełka numer roweru, który należał do Irki Kowalskiej. Do mieszkania
Irki wkroczyło 4 policjantów. Jędrek i Marian byli pilnowani przez 1 z nich, a 3 rewidowało
mieszkanie. W pewnej chwili chłopcy pchnęli policjanta i rzucili się do ucieczki. Irka została
aresztowana, ale po paru miesiącach udało jej się wydostać z Pawiaka.
15.afera KOPERNIKOWA (ALEK) „KOPERNICKI”– NAJSŁYNNIEJSZA . Początkowo Alek bada teren i
sprawdza jak mocno trzymają się śruby. Pomnik znajduje się na wprost Komendy Głównej. Pewnego
lutowego dnia przy spacerujących przechodniach Alek odkręca śruby i zdejmuje niemiecką płytę
zakrywającą polski napis, która ześlizguje się w śniegu, a następnie Alek zakopuje ją w zaspie. Akcja
przebiega tak pomyślnie, że nikt niczego nie zauważył i nie słyszał. Wywołuje to w kraju wiele
dyskusji. Za usunięcie płyty Niemcy postanawiają pozbawić miasto pomnika Kilińskiego. Alek
odkrywa, że pomnik został ulokowany w Muzeum Narodowym i pisze na murze: „Ludu Warszawy –
jam tu! Jan Kiliński! Alek popełnia gafę (wraca pod pomnik i robi zdjęcie. Zostaje mu zabrany aparat.
Sam się ukrywa poza domem bo szuka go gestapo. i przez to zostaje aresztowana jego matka
(trzyma ona w ręku gazetę konspiracyjną), a sam wyjeżdża do narzeczonej Basi.
16. malowanie „KOTWIC” na murach ( ZOŚKA - organizator) „KOTWICKI”; a realizator - RUDY –
symbol Polski Walczącej
17.namalowanie KOTWICY na pomniku LOTNIKA (RUDY) – Rudy postanowił pogasić wszystkie
lampy i po ciemku wymalować kotwicę na tym pomniku. Gdy pogasił lampy, przyszedł mistrz i zaczął
je zapalać. Bał się ponownie je zgasić. Podjął decyzję, że musi zrealizować swój plan, bo za 15 min.
miała być godzina policyjna. Wokół panował ogromny ruch, ale na szczęście nic się nie stało.
Namalował wiecznym piórem kotwicę na pomniku. Szczęśliwy wsiadł na rower i wrócił do domu.