KAMU MALİYESİ

ÜNİTE-5
KAMU GİDERLERİ: 5018 sayılı ‘’kamu yönetimi ve kontrol kanunu’’kamu
giderlerini:kanunlara dayanılarak yaptırılan iş,alınan mal ve hizmet
bedelleri,sosyal güvenlik katkı payları,iç ve dış borç fazileri,borçlanma genel
giderleri,borçlanma araçlarının iskontolu satışından doğan farklar,ekonomik,mali
ve sosyal transferler,verilen bağış ve yardımlarla diğer giderler olarak tanımlar.
Sosyoekonomik tanım: Geniş anlamda kamu harcamalarını açıklayan,devletin
sosyal hayatla ekonomik faaliyetlerdeki rolünü ve devleti karakterize eden kamu
gücünü göz önünde bulundurmaktadır.
Hukuki tanım: Dar anlamda kamu harcamalarını açıklayan,kamu harcamasını
tanımlamada,harcamacı kurumun hukuki kimliğini göz önünde
bulundurmaktadır.
Dar kapsamlı kamu harcaması kavramının geniş kabul görmesinin gerekçeleri:

KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI(idari,fonksiyonel,ekonomik)

Kamu harcamalarının sınıflandırılmasının yararları:
• Harcamalarda açıklık ilkesinin yerine getirilmesini,savurganlık ve keyfilikten
kaçınmayı kolaylaştırır,
• Bütünü oluşturan gruplar daha yi görülür,
• Kamu yönetiminin daha hızlı ve daha az maliyetle verimi ve etkin çalışmasına
katkı sağlar,
• Belli harcama grupları arasında karşılaştırma yapılabilir,
• Harcama programları daha iyi hazırlanmış olur,yıllık harcama programlarıyla
bütçe arasında daha iyi ilişki kurulur.
a) İdari sınıflandırma: Devletin yapısı ve organları göz önünde tutularak
yapılan,devletin yetki,kontrol,görev ve muhasebeleştirme işlemlerinin
görülebilmesine olanak sağlayan,kamu harcamalarının,kamu hizmetini yürüten
kurumlar bazında olduğu sınıflandırmadır. Organik sınıflandırma da denilebilir.
b) Fonksiyonel sınıflandırma: ilk olarak ABD’nin yerel yönetimlerinde 1909 -1913
yılları arasında kullanılmaya başla-yan,devletin klasik ve sosyo-ekonomik
nitelikteki hizmetleri göz önünde tutularak,her bir hizmet grubu için yapılan
giderler sınıflandırmasıdır. Hem işlevsel hem görevseldir. Kamu harcamalarının
amaçlara yönelik hizmetler bazında sınıflandırılmasıdır. Amacı: devlet tarafından
gerçekleştirilen hizmetlerin maliyetinin hesaplanabilmesidir.
Eğitim,sağlık,ulaştırma,savunma,adalet gibi alanları kapsar.
c) Ekonomik sınıflandırma: kamu harcamalarının toplam hasılaya katkısı bazında
sınıflandırılmasıdır. GSMH’ya katkı-da bulunan harcamalar,yatırım ve cari
harcamalardır.GSMH’ya katkıda bulunmayan harcamalar,transfer harcamalardır.
--Gerçek harcamalar: Devletin tüketim harcamalarıdır,devletin dolaylı ya da
dolaysız bir tarzda üretim faktörlerinin ya mülkiyetine,ya da kullanma hakkına
sahip olmasını sağlayan harcama türüdür. Toplam arza katkı yapan devlet
hizmetlerinin bedelidir.(memurlara yapılan maaş ödemeleri,devletin piyasadan
arsa,çimento,tuğla gibi faktörleri teker teker alıp bina inşa etmesi durumu). En
önemli özelliği,milli gelirin artmasına doğrudan katkıda bulunmasıdır.
-- Cari harcamalar: Devletin tüketim mallarına yönelik yaptığı harcamalardır.
Cari harcamalar,mevcut üretim kapasi-tesini kullanmak için,gerekli mal ve
hizmet bedellerinden oluşur.ÖRN:devletin zorunlu hizmetleri için yapılan
harcamalar,ek çalışma ücreti,hizmet alımı,demirbaş alımı..
-¬-Yatırım harcamaları: Üretim kapasitesini arttırmak için yapılan,üretim
faktörlerinin verimliliğini arttıran ve faydası birden fazla yıla yayılan,dayanıklı
mallar için yapılan harcamalardır.(yollar,yapılar,barajlar,tesisler)
-- Transfer harcamaları: Karşılıksız yapılan harcamalardır. Satın alma gücünün
özel şahıslar ya da sosyal tabakalar ara-sında el değiştirmesine sebep olan kamu
harcamalarıdır.
Transfer harcamaları 4 grupta toplanır:
1) İktisadi transferler: Devletin iktisadi devlet teşekkülünün yatırımlarına katkıda
bulunması için yaptığı,
2) Mali transferler: devletin özel bütçeli kuruluşlar ve yerel yönetimlere yaptığı
harcamalar(ünv.beldye)
3) Sosyal transferler: devletin sosyal amaçlarla yaptığı transferler.(emekli
sandığı,dernek vb)
4) Borç ödemeleri:Bütçe yılı içinde ödenmemiş giderlerin,takip eden yıllarda
ödenmesi.(devletin iç-dış borçlar karşılığnda ödediği faizler,borç taksitleri,geçmiş
borçlar)
TÜRKİYE’DE KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI:
netim kapsamındaki tüm idarelerde
uygulamaya geçilmiştir.
a) Kurumsal sınıflandırma: bütçe sistemi içinde yer alan idari yapı temel
alınmıştır.Siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesini hedefler.4 düzeyli br
kodlama benimsenmiştir:
1.Düzey: Bakanlıklar ve anayasal olarak eşdeğer kurumları ve bütçe türlerini
belirler.
2.Düzey: Müsteşarlık gibi birinci düzeyde tanımlanan yöneticilere karşı doğrudan
sorumlu birimlerle bütçe türlerini kap-samında yer alan kurumları ifade eder.
3.Düzey: Genel müdürlükler ve Kurul başkanlıkları gibi ana hizmet birimleri gibi
ikinci düzeye bağlı birimlerini,
4.Düzey: İdari ve mali işler dairesi başkanlığı gibi,destek ve lojistik birimlerle
politikaları uygulayan birimlerini.
b) Fonksiyonel sınıflandırma: Devlet faaliyetinin türünü göstermek için
tasarlanmıştır.Dört düzeyli ve altı haneli kod grubundan oluşur.
1.Düzey: Devlet faaliyetlerini 10 ana fonksiyona ayırır.
2.Düzey: Ana fonksiyonlar programlara bölünür.
3.Düzey: Nihai hizmetleri gösterir.
4.Düzey: Muhtemel ihtiyaçlar için boş bırakılmıştır.
c) Ekonomik Sınıflandırma: Devlet faaliyetlerinin milli ekonomi üzerindeki
etkilerine göre gruplanmasıyla oluşmuş-tur.Devlet faaliyetlerinin milli gelir ve
piyasa ekonomisi üzerindeki etkilerin ölçülmesini amaçlar.
KAMU HARCAMALARININ ARTIŞI:
Görünürde artışlar:Topluma sunulan mal ve hizmetlerde bir artış olmamasına
reğmen,kamu giderlerinin tutarında mey-dana gelen artıştır.
gerçek artışlar : Topluma sunulan mal ve hizmetlerin kalite ve miktarlarında
meydana gelen artışla birlikte,kamu harcamalarının da artmasıdır.
Kamu harcamalarının görünürde artış nedenleri:
1. Paranın satın alma gücünün düşmesi
2. Bütçe sistemlerinin değişmesi,
3. Ülke yüzölçümü ve nüfusun artması,
Kamu harcamalarının gerçek artış nedenleri:
1) Ekonomik nedenler,
2) Teknolojik nedenler,
3) Sosyal nedenler,
4) Askeri nedenler,
5) Siyasi nedenler.
KAMU HARCAMALARININ ARTIŞINI AÇIKLAMAYA YÖNELİK GÖRÜŞLER:
Wagner Kanunu(1883) Kamusal mal ve hizmetlere yönelik talep sürekli
artarken,vergi gelirlerinde aynı oranda bir artış olmadığı için kamu harcamaları
yükselecektir. Kamu harcamalarının milli gelirden daha hızlı artmasını ifade eder.
Peacock-Wiseman’ın Sıçrama Tezi: ingiltere ‘yi gözlemleyerek geliştirmiştir.
Sıçrama hipotezi: Savaşlar gibi büyük bunalım dönemlerinde,kamu harcamaları
sıçrama yaparak artar. Bunalım sonrası dönemlerde de eski düzeyine inemez.
Kamusal tercihler teorisi: Bu yaklaşıma göre,kamu harcamalarının artışı,politik
süreçle ilişkilendirilir. Politik süreç içeriside yer alan
faktörler(seçmen,politikacı,bürokrat),kamu harcamalarını arttırır.Bu teori
2.Dünya savaşından sonra kamu kesi-minin hızla büyümesi sonucu olmuştur. Bu
teorinin en önemli katkısı iyasa başarısızlığı teorisine karşılık,’’devletin
başarısızlığı’’teorisini geliştirmiş olmasıdır.
Kamu kesiminin başarısızlık nedenleri:

etkinsizlikler,
sı,seçmenin politik
miyopluğu,

ÜNİTE-6
KAMU FİNANSMANI:
Kamu gelirlerinin en önemli kısmını ‘’vergiler’’oluşturur.
Kamu gelirler 3’e ayrılır: 1-Zorla(cebri olarak)elde edilen gelirler,2- Zorlama
olmadan elde edilen gelirler, 3- Parasal işlemlerden elde edilen gelirler.
1-KAMUNUN ZORLA(CEBRİ OLARAK)ELDE ETTİĞİ GELİRLER:
Vergiler,harçlar,resimler,şerefiyeler,parfiksal gelirler,para cezaları,zorunlu
borçlar.
1-Vergiler: Vergi, devlet ya da vergilendirme yetkisine sahip kamu
kuruluşlarının,kamu harcamalarını karşılamak üze-re,gerçek ve tüzel
kişilerden,karşılıksız,kesin,kanuna dayalı olarak almış oldukları parasal
tutarlardır.
Vergilerin özellikleri:
ini devrettiği kurum ve kuruluşlar
tarafından konur ve toplanır.

yapılmasını ya da bir malın verilmesini iste-yemezler.

rşılığında,kamu
hizmetinin niteliği ve niceliği açısın-dan,farklı bir muameleye tabi tutulmasıdır.

ır.

-
dolaysız vergiler ayrımı ve ge-lir,harcama,servet üzerinden alınan vergiler
ayrımıdır.
2-Harçlar: Bazı kamu kurum ve kuruluşlarının yaptıkları hukuki
işlemden,sundukları hizmetlerden dolayı aldıkları paraya harç denir. Harca konu
olan hizmetler: noter,adliye,tapu hizmetleri,pasaport..vb.Harç,faydalanma
karşılığında ödenen bedeldir. Verginin ‘’karşılıksız’’olma özelliği harçlarda yoktur.
3-Resim: Resimler,kamu kuruluşlarının belirli bir işi yapmaya yetki ve izin
vermesi karşılığında alınır. Harç,kuramsal olarak bir hizmet karşılığında alınan
bedelken,resim,belirli bir hakkın elde edilmesi ya da izin karşılığı ödenmektedir.
Geçmiş-te,resim adı altında toplanan gelirlerin bir çoğu vergi ya da harç adını
almıştır.
4-Şerefiyeler: Şerefiye,devlet ya da yerel yönetimler tarafından yapılan
bayındırlık işlerinden dolayı değerleri artan gayrimenkullerin,sahiplerinden,bu
hizmetin maliyetine katılma karşılığı olarak alınan paylardır. Değerlendirme resmi
olarak da adlandırılan şerefiyeler,vergiyle harç arasında yer alan bir kamu
geliridir. Şerefiye gelirlerinin altında yatan ilke: Bireylerin hiçbir katkıda ya da
çabada bulunmadan,elde ettikleri değerlerin bir kısmının tekrar topluma
dönmesinin sağlanmasıdır.
NOT: Ülkemizde,belediyelerin aldıkları harcamalara katılma paylarının
esaslarını,2464 sayılı Belediye Gelirler Kanunu’nun üçüncü kısmında yer alan
yol,kanalizasyon ve su tesisleri harcamalarına katılma paylarının uygulanmasına
ilişkin esaslar düzenler.
5-Vergi benzeri gelirler(parafiksal gelirler): Kamu kurumlarının ve kamu yararına
yönelik hizmet gören kuruluşla-rın,finansmanını sağlamak amacıyla bu
hizmetlerden,dolaylı ve dolaysız bir şekilde yararlananlardan,yasal zorunluluk
altında aldıkları paralardır. Özel kanunlara dayalı özel bir yükümlülüktür.
Parafiksal gelirlerin özellikleri:
• Parafiksal gelirler,kamu kuruluşları ya da kamu kuruluşu niteliğindeki mesleki
kuruluşlar tarafından,bu kuruluşlara gelir sağlamak amacıyla alınır.
• Parafiksal gelirleri ödeyenler,bu kuruluşların hizmetlerinden yararlanırlar.
• Parafiksal gelirler,bir hizmet karşılığında alınmaktadır.
• Parafiksal gelirler,bir kanuna dayalı olarak ve zor öğesi kullanılarak tahsil
edilirler.
Parafiksal gelirler 3 grupta toplanır:
1. Anayasa’nın 135.maddesine göre faaliyet gösteren,kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının topladığı ai-datlardır. Örnek : Ticaret ve Sanayi
Odaları,Ziraat Odaları..
2. Sosyal Güvenlik Kurumları’nın topladıkları primlerdir. Örnek: Sosyal Sigorta
Kurumu’nun işçilerinden,Emekli Sandığı’nın memurlarından,Bağkur’un yaptığı
prim kesintileri.
3. İktisadi ya da mali amaçlı fon kesintileridir. Örnek : To plu Konut
Fonu,Denetleme ve Fiyat İstikrar Fonu,Kaynak Kullanım Destekleme Fonu.
Fon: Bir hizmetin görülmesi gibi belirli bir amacı gerçekleştirmek
için,gerektiğinde kullanılmak üzere bir hesapta toplanan ve harcanan paralardır.
6-Para Cezaları: Kurallara uyumu ve kamu düzenini sağlamak amacıyla
uygulanan yaptırımlardır.
Para cezaları çeşitleri:
1) Yargı para cezaları
2) İdari para cezaları
3) Vergi cezaları
4) Trafik para cezaları
5) Müteahhitlerden alınacak gecikme cezaları
6) Zamanında ödenmeyen ücret gelirlerinden alınacak gecikme cezaları
7) Gecikme cezaları.
7-Zorunlu Borçlanma: Devletin borçlanması zorunluluğu vergiye benzer,ancak
vergi karşılıksızken borç,faiziyle birlikte belli bir süre sonra geri ödenmektedir.
KAMUNUN ZORLAMA OLMADAN ELDE ETTİĞİ GELİRLER:
1) Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri
2) Bağış ve yardımlar
3) İsteğe bağlı borçlanma
4) Mali tekeller
1-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri: Devletin taşınır taşınmaz malları ve sınai ve
ticari faaliyetlerini yürüttüğü işletmeleri vardır. Tüm bu mallardan ve işletmecilik
faaliyetlerinden elde edilen gelirler mülk ve teşebbüs gelirleri olarak adlandırılır.
Mülkiyet gelirleri,devlete ait menkul ve gayrimenkullerin satışından veya
kiralanmasından doğan gelirlerdir.
2-Bağış ve Yardımlar: Yardımlar geri ödenebilmekte fakat bağışların geri
ödenmesi mümkün değildir.
3-İsteğe Bağlı Borçlanma: Devlet,koşulların bozulduğu olağanüstü durumlarda
borçlanmaya başvurur. Borçlanma,gönüllü ve geçici olarak yapılan bir işlemdir.
Borçlanmada genellikle zor öğesi yoktur. Geçici olma özelliğiyle vergiden ayrılır.
Borçlanma yurtiçinden(iç borç) ya da yurt dışından(dış borç)yapılabilir.
4-Mali Tekeller: Devlete gelir sağlamak ve üretimi kontrol etmek için,devletler
bazı mal ve hizmetlerin üretimini,dağıtımını kendisi üstlenerek,mali tekeller
oluşturabilir. Mali tekeller,dolaylı vergiler kapsamında bir tüketim vergisidir. Mali
tekellerde yüksek vergi ve yüksek mali rantlarda önemli bir gelir sağlanır. Örnek
: tütün,alkollü içkiler,barut,tuz,kibrit vb maddeler.
PARASAL İŞLEMLERDEN ELDE EDİLEN GELİRLER:
1) Para basma
2) Develüasyon
1-Para Basma: Hükümetler için en kolay gelir yolu para basmadır. Para
basma,devletin parasal işlemler sonucu elde ettiği gelirdir. Sonuçları kötü
olabileceğinden tercih edilmemesi gerekir.
2-Devalüasyon: Ulusal paranın,yabancı paralar karşısında değerinin
düşürülmesidir. Devlet için bir tür dolaylı gelir elde etme yöntemidir. Dış
borçlar,ülke para biriminin değer kaybetmesi sonucu artış gösterir.

ÜNİTE-7
DEVLET BÜTÇESİ KAVRAMI VE ÇEŞİTLİ TANIMLARI
NOT: 1961 Anayasası’ndan başlayarak,yerleşik bir kavram olarak bütçe kelimesi
kullanılmıştır.
Bütçe kavramı,Devlet’in gelir ve gider belgeleri,yürütmenin bulunduğu mali
kaynaklarla bu kaynakların kullanılma ge-reksinmelerini kapsar. Bütçelerin
hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi
niteliğini oluşturur. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesiyse hukuki
niteliğini vurgular. Daha sonraları gelişen müde-haleci devlet,sosyal devlet
anlayışıyla,bütçenin ekonomik niteliğini de kazanır.
Klasik anlamda devlet bütçesi: Kamu kurum ve kuruluşlarının,belirli bir dönem
için gelir ve giderlerini tahmin eden,bunların uygulanmasına önceden izin veren
hukuki bir dökümandır. Klasik tanım,bütçenin siyasi ve hukuki niteliğini vurgular.
Bütçenin çağdaş tanımında ise,kaynakların etkin kullanımını sağlama,gelir
dağılımını düzeltme,ekonomik istikrarı sağlama gibi unsurların eklenmesi gerekir.

BÜTÇENİN KLASİK İŞLEVLERİ:

1) Mali işlevi
2) Siyasi işlevi
3) Hukuk işlevi
4) Denetim işlevi
1-Bütçenin Mali İşlevi: Mali işlev,devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri ve
bunların finansmanını zorunlu kılar.
2-Bütçenin Siyasal İşlevi: Bütçenin ortaya çıkışının temel nedeni siyasaldır.
demokrasilerin gelişmesinde çok etkilidir. Devlet bütçelerinden siyasi olarak
beklenen görev:halkın istekleriyle uyumlu ve halkın ihtiyaçlarını karşılayan bir
araç olmasıdır.
NOT:Bütçenin siyasal işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü;halkın
isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi,ancak demokratik hakların
kullanımıyla gerçekleşebilmektedir. Demokratik olmayan toplumlarda,bütçenin
siyasi işlevinden bahsedilemez.
3-Bütçenin Hukuki İşlevi: Tüm bütçe
işlemlerinin,yasalara,tüzüklere,yönetmeliklere uygun yapılması,uygun
yapılmayan işlemleri ve kişileri de cezalandırması,bütçenin hukuki işlevidir.
Hukuki işlevin bir başka açıdan önemi,bütçe uygulamasın-da kamuyla
vatandaşlar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların,hukuki çerçevede,ilgili
yargı organları tarafından çö-zümlenmesidir. Bütçe kanunları,hukuksal açıdan
karma bir nitelik taşır.
Mali hukuk: Gelir toplanması,gider yapılması,borç alınması gibi bütçe
uygulamasıyla ilgili denetimi düzenleyen hukuk dalıdır.
Bütçe hakkı:Yasama organının halk adına kamu gelirlerini toplayıp,yine halk
adına bu gelirleri harcamasına denir.
4-Bütçenin Denetim İşlevi:
Siyasi Denetim: Parlamentonun yaptığı bütçe denetimidir.
İdari Denetim: İdarenin kendi kendini denetlemesidir.
Etkinlik Denetimi :En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde
bütçe uygulamasının denetlenmesidir.
Yasallık Denetimi: Bütçe işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığının
denetlenmesidir.
BÜTÇENİN ÇAĞDAŞ İŞLEVLERİ:
1) Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi
2) Gelir dağılımında adalet işlevi
3) Ekonomik istikrar işlevi
1-Kaynak Tahsisinde Etkinlik İşlevi: Temel eğitim
hizmetleri,sigara,içki,dışsallıklar(iki ekonomik birimin ekonomik
faaliyetlerinden,üçüncü kişilerin fiyat mekanizması dışında fayda ya da zarar
görmesi)dır.Bir başka deyişle,özel sektör etkin kaynak tahsisi
yapamamaktadır,bu nedenle devletin,bu konuda,bütçeleri aracılığıyla bazı
görevler üstlenmesi gerekir.
2-Gelir Dağılımında Adalet İşlevi: Devletlerin ‘’modern Robin Hood’’olarak
davranması gerektiğini,yani zenginden alıp fakire vererek,gelir dağılımında
adaleti sağlaması gerektiğini söyler. Bu şekilde gelir dağılımında nispi bir
düzelme ortaya çıkacaktır.
Ekonomik İstikrar İşlevi: Ekonomik istikrarı sağlama kavramı,tam istihdamı
sağlamayı,fiyat istikrarını sağlamayı,ödemeler dengesini sağlamayı ve ekonomik
kalkınmayı sağlamayı kapsar.İşsizlik,enflasyon sorunu,dış ticaret açığı
durumunda devet müdehalesi kaçınılmaz olur.
TÜRKİYE’DE BÜTÇENİN HAZIRLANMASI: Demokratik parlamenter sistemle
yönetilen ülkelerde,bütçe yapma hakkı,millet adına Yasama organı tarafından
kullanılmaktadır.
NOT:Milli gelirin ne kadarının devlete bu hizmetleri yapması için ayrılacağı ve
ayrılan bu kesimin hangi öncelik sırasına göre hizmetlere ayrılacağı,devleti
yöneten yürütme organının siyasi tercihine bağlıdır.
Bütçe Dönemi(Mali Yıl):Mali yıl: Bütçenin uygulanma dönemine denir. Mali
yılbaşının saptanmasında ülkelerin gelenekleri,ülke ekonomisi,,klim ve tarımsal
üretim koşulları,yasama organının çalışma takvimi gibi nedenler rol oynar.
Ülkemizde mali yıl,takvim yılıyla aynıdır. Yani mali yılbaşı,1 Ocak tarihidir

Merkezi Yönetim Bütçe Hazırlama Süreci:

1) Orta vadeli programın hazırlanması
2) Orta vadeli mali planın hazırlanması
3) Bütçe teklifinin hazırlanması
4) Bütçe tasarısının oluşturulması
5) Bütçenin parlamentoda kanunlaşması
6) Bütçenin uygulanması ve sonuçlarının izlenmesi.
Orta Vadeli Program:Bütçe hazırlanma süreci,Orta Vadeli Programın kabulüyle
başlar.
Orta vadeli programın içeriğinden beklenenler:
a) Kamu ve öze kesim için çerçeve niteliğinde olması
b) Hükümetin amaçları,politikaları ve öncelikleriyle ilgili bilgi sunması
c) Uzun vadeli amaçlar doğrultusunda,3 yıl içinde hedeflere yoğunlaşacağını
belirlemesi
d) Bütçe uygulama sonuçlarıyla ekonomik şartlardaki değişmelere göre her yıl
yenilenerek dinamik bir yapı oluştur-ması.
Orta Vadeli Mali Plan: Politika öncelikleri,makro hedefler,temel gelişme
ekseni,ana sektörler,3 yıllık perspektif,içerisinde yer alan konulardır. Orta vadeli
mali planda yer alacak en önemli unsur:Mali planda yer alan politika öncelikleri
ve makro ekonomik göstergelere dayanarak,ekonomik sınıflandırma bazına
yapılan merkezi yönetim bütçe ödenek teklif tavanlarıdır.
Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi: Bütçe çağrısı: Kuruluşların bütçeyi
hazırlarken göz ününde bulundurmaları ve dikkat etmeleri gereken felsefeyi
ortaya koyar. Bütçe çağrısı,Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır ve Başbakanın
onayıyla yayınlanır. Bütçe hazırlama rehberi ise yine Maliye Bakanlığı tarafından
hazırlanır ve kuruluşlara gönderilir. Bütçe hazırlama rehberi daha ayrıntılıdır.
Gider Bütçesinin Hazırlanması:Bütçe hazırlama rehberinde istenen
formlar,genelde gider cetveli(A cetveli) ve gelir cetvelini(B cetveli)oluşturmak
için istenen formlardır.Bunun yanında ilk kez 2006 yılı bütçe hazırlama süreciye
talep edilen Finansman Cetveli(F cetveli)de bütçe teklifinin içerisinde yer alır.
Bütçelerin açık ya da fazla vermesi,finansman cetvelinin konusudur.Finansman
cetveli,bütçe açıklarının nasıl finanse edildiklerini ya da bütçe fazlalıklarının nasıl
kullanılacağını gösterir.
Gider Cetveli: Kurumların hizmetleri için talep ettikleri ödenek miktarlarını
belirten bir cetveldir.
Gelir Cetveli :Kurumların elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminlerinin yer aldığı
bir cetveldir.
NOT: Genel bütçeli kuruluşlar,tek tek gelir cetveli hazırlamazlar. Genel bütçe
içinde tek bir gelir cetveli yer alır ve bunu Maliye Bakanlığı Gelirler Politikaları
Genel Müdürlüğü hazırlar.
Maliye Bakanlığı’nın Hazırlıklardaki Rolü ve Bütçe Görüşmeleri: Maliye
Bakanlığı’ndaki bütçe görüşmelerine,genel bütçeli kurumlar ve daha sonra özel
bütçeli kurumlar katılırlar. Bütçe görüşmeleri,öncelikle gelir cetveli ve finansman
cetveli üzerinden yapılarak,kurumun tüm kaynakları net olarak ortaya konduktan
sonra,gider cetveline ve bütçe ödenek tekliflerine ilişkin görüşmeler yapılacaktır.
Gelir Bütçesinin Hazırlanması: Gelir bütçesi,Maliye Bakanlığı’na bağlı Gelir
Politikaları Genel Müdürlüğü tarafından hazır-lanır. Gelir bütçesi saptandıktan
sonra,kendi sınıflandırmasına göre bütçe Yasa tasarısına ‘’B’’Cetveli olarak
eklenir.
Bütçe Yasası ve Ekleri: Bütçe yasa tasarısında,bütçe Yasa metni ve ona bağlı
belgeler vardır.Ödenek cetvellerinden oluşan ‘’A’’cetveli gider bütçesini,devlet
gelirlerinin gösterildiği ‘’B’’cetveli gelir bütçesini oluşturur.
Ekleri:
naklarla bunların kullanılma
durumlarını gösterir.

gerekçeler yer alır ve tasarıyla birlikte TBMM’ye sunulur. Bu gerekçe

içinde:bütçesi hazırlanan mali yıl için genel ekonomik durum,o mali yılın gider
büt-çesi önerisi,bütçe gelirleri ve vergi politikası,gider bütçelerinin gelişimi,kadro
istatistikleri,devlet borçları,KİT’ler hakkında bilgiler yer alır.

rapor,bütçe hazırlıklarının yapıldığı yıla ait ekonomik bilgileri verir. 1 Ocak mali
yılbaşından 75 gün önce, görüşülmek ve onaylanıp Yasa olarak 1 Ocak’da
yürürlüğe girmek üzere TBMM’ne sunar.
nmasını
sağlayan hükümler yer alır.
Merkezi Bütçe Tasarısının TBMM’de Görüşülmesi:
bulunamamasının nedeni:bütçe denkliğinin ve hükümetin yıllık yürütme ve mali
politikalarının bozulmaması ve ayrıca politik taleplerin seçmene
ulaşmasında,bütçenin kullanılmasını önlemektir.

Anayasasında yer alan 75 günün 55 gününü Bütçe Komisyonu’na ayırdığı

halde,Meclis Genel Kurulu’na 20 gün ayrılmıştır.

ve 2. Maddelerinin görüşülmesidir. Bundan sonra,metnin diğer maddeleri teker

teker ve ayrı ayrı görüşülüp onaylanır.
onaylandıktan sonra,bütçenin tümü için yapılan oylamada
beyaz oylar toplamı,kırmızı oylar top-lamını geçerse,bütçe Meclisçe
onaylanmış,aksi olursa bütçe reddedilmiş olur.

almamış sayılarak istifa eder.

ÜNİTE-8

DEVLET BORCU KAVRAMI

Devlet borcu: Devlet ya da benzeri kamu tüzel kişileri tarafından akdolunan
borçtur.
inansman
kaynakları:vergiler,harçlar,resimler,şerefiyeler,p arafiksal gelirler,mülk ve
teşebbs gelirleri,para işlemlerinden sağlanan gelirler,bağışlar,para ve vergi
cezalarıdır.

vlet borcu devletin,belirlenen bir takvime göre,önceden belirlenen hakların

sahiplerine faiz ya da anapara ödemeleri yapmasına ilişkin yasal bir
yükümlülüğüdür. Yani,devlet borcu,devletin gelirleri giderlerini karşılayama-dığı
zaman,özel ekonominin çeşitli birimlerinden ya da dış kaynaklardan kredi alması
yoludur.
DEVLET BORCU
-Borçlanmanın nedeni topluma hizmettir.
-Miktarı büyüktür.
-Vadesi genellikle özel borçlanmaya göre daha uzundur.
-Zorunlu olarak alınabilir.
¬-Bazı durumlarda devlet,borcunu geri ödemeyebilir. ÖZEL BORÇ
-Borçlanma nedeni özel amaçlıdır.
-Miktarı sınırlıdır.
¬-Vadesi devlet borçlanmasına göre daha kısadır.
¬-Gönüllüdür.
-Borç,başlangıcında belirlenen şartlarda ödenmek zorundadır.

BORÇLANMA
-Geçici bir finansman kaynağıdır.
-Gönüllü katılımlardan oluşur.
¬-Kullanım yeri genellikle bellidir.
-Yükü,gelecek nesillere kayabilir.
-Yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan elde edilebilir. VERGİ
-Devlet için sürekli ve kesin bir finansman kayna-ğıdır.
-Zorunlu olarak toplanır.
-Tüm kamu hizmetleri için kullanılır.
¬-Yükü,şimdiki nesiller üzerinedir.
-Genellikle yurt içi kaynaklardan elde edilir.

DEVLETİN BORÇLANMA NEDENLERİ:

1. Bütçe açıkları
2. Kalkınma finansmanı
3. Olağanüstü giderlerin finansmanı
4. Kamu gelirlerinin zaman bakımından denkleştirilmesi
5. Borç ödemek için borçlanma
6. Maliye politikası aracı olarak borçlanma
1.Bütçe açığı: Kamu harcamalarının,kamu gelirlerinden yüksek olmasıdır.
Bütçe açığının nedenleri:
• Harcamalardaki artışlar karşısında,kamu gelirlerinin yetersizliği
• Hızlı nüfus artışı
• Mali disiplinin sağlanamaması
• Harcama ve gelirler konusunda denetim eksikliği,ekonomik krizler
• Kayıt dışılık
• Vergi gelirlerindeki istikrarsızlık
• Kamu işletmelerinin ve sosyal güvenlik harcamalarının bütçeler üzerinde
yarattığı yükler
• Yüksek enflasyon ve faiz oranlarının bütçedeki baskıları
2.Kalkınma Finansmanı: Gelişmekte olan ülkeler,yapısal bir takım özellikleri
dolayısıyla,kalkınmanın finansmanını sağlayacak yeterli birikime sahip değildirler.
O nedene borç alırlar.
Kamu gelirlerinin zamanı bakımından denkleştirilmesi: Kamu gelirlerinin,giderlere
uyumlu olarak toplanamaığı zaman-larda yapılan işlemlerdir.
3.Olağanüstü giderlerin finansmanı oğal afetler ve savaşlar,devletin
harcamalarını bir anda ve çok önemli miktarda arttırabilir. Bu durumlarda
borçlanmaya kaçınılmaz olarak ihtiyaç duyulur.
4.Kamu gelirlerinin zaman bakımından denkleştirilmesi evlet,bütçesini düzenli
bir şekilde uygulayabilmek için,bütçenin kısa süreli gelir-gider dengesini
sağlayabilmek amacıyla borçlanma yapabilmektedir.
5.Borç ödemek için borçlanma:Borcun Röfinansmanı:Borcun ödeme zamanında
yaşanan finansal sıkışıklık nedeniyle süresi gelen borçların yeniden borçlanmayla
kapatılmasına denir.
6.Maliye politikası aracı olarak borçlanma: Bu yolu kullanarak ekonomiye
müdehale etmek amacı da yapılabilir. ÖRN evlet enflasyonun yüksek olduğu
dönemlerde,ekonomideki para stoğundaki fazlalığı gidermek için borçlanma
yoluna başvurulur.
KAMU KESİMİ BORÇLANMA GEREĞİ: KKBG,toplam kamu kesimi açıklarının
GSYH’ya oranlanmasıyla ölçülür.
Türkiye’de toplam kamu kesimi finansman açığını oluşturan faktörler:
• Merkezi yönetim bütçe açığı
• KİT’lerin bütçe açığı
• Mahalli idareler bütçe açığı
• Döner sermayeli işletmeler bütçe açıkarı
• Sosyal güvenlik kuruluşları açıkları
• İşsizlik sigortası fonu açıkları ve fonların açıkları
DEVLET BORÇLARININ SINIFLANDIRILMASI:
1. Vadelerine göre: Kısa vadeli-Uzun vadeli
2. Gönüllülük durumuna göre: Gönüllü borçlanmalar-Zorunlu borçlanmalar
3. Elde edildikleri kaynaklara göre: İç borçlar-Dış borçlar
1)Vadelerine Göre Devlet Borçları:
a)Kısa vadeli Borçlar: Para piyasalarından elde edilir.’’Dalgalı borçlar’’ da
denilir,bunun nedeni,bu borçların sürekli olarak azalış ve yükselişler
göstermesidir. Kısa vadeli borçlanmaya başvurulmasının en önemli
nedeni,genellikle devletin gelir ve giderleri arasındaki zaman uyumsuzluğunu
gidermektir.
b)Uzun vadeli borçlar: Sermaye piyasalarından elde edilir. Uzun vadeli borçlara
‘’konsolide’’borçlar adı da verilir. Uzun vadeli borçlanmada amaç,yürürlükte olan
bütçenin gelir bakımından yetersiz olduğu durumlarda,gelirdeki yetersizliği
kapatmak ya da alt yapı ve büyük ölçekli yatırımların finansmanını sağlamaktır.
Uzun vadeli borçlar,ödeme zamanları yaklaştıkça,kısa vadeli borç niteliği
kazanırlar.
2.Gönüllülük Açısından Devlet Borçları: Devlet borçlanmasını vergileme
gelirinden ayıran en önemli özelliklerden bi-ri,borçlanmanın gönüllü olarak
yapılmasıdır.(Gönüllü borçlanma).Borçlanmada genel kural,gönüllü
olmasıdır.Devlet, bazı durumlarda bazı kesimlerden zorunlu borç
alabilmektedir.Zorunlu borçlar,devlete duyulan güveni sarsar ve gelecekte
sıkıntıya neden olur.
3.Elde Edildikleri Kaynaklar Açısından Devlet Borçları: İç borçlar ve dış borçlar
olarak ayrılır.İç borçlar,milli gelirin kapsamı içerisindedir.Dış borçlanma
uluslararsı ilişkiler sonucunda doğar ve çoğu zaman devletlerin kredi
fizibiliteleri,borçlanmada önemli rol oynar.
İÇ BORÇLANMA
İç Borçlanmanın Kaynakları:
1. Bireyler
2. Kamu kurum ve kuruluşları(Sosyal Güvenlik Kuruluşları ve Kamu İktisadi
Teşebbüsleri)
3. Bankalar
4. Merkez Bankası(Doğrudan ve Dolaylı Borçlanma şeklinde olur.Doğrudan
Borçlanma: hazinenin Merkez bankasından doğrudan nakit borçlanmasıdır.Dolaylı
Borçlanma:Hazine’nin borçlanma amacıyla çıkardığı Hazine kağıtlarının,Merkez
Bankası tarafından açık piyasa işlemleriyle satın alınmasıdır.
İç Borçlanmanın Çeşitleri: (Devlet,iç borcunu Hazine Müsteşarlığı alır)

tler)

NOT: Değişken faizli senetler,borçlanmanın vadesi boyunca,yatırımcının

karşılaşabileceği faiz riskinin azaltılması temeline dayanır.
DIŞ BORÇLANMA ış kaynak borçlanma ihtiyacını yaratan 2 neden:kaynak ve
tasarruf açığı ve dış ticaret ödemeler dengesi açığıdır.Dış borçlanmadaki
faktörler:Borçların geri ödenebilmesi ve kredibilitedir.
Borç servisi evlet iç borcu ve Devlet dış borcundan doğan anapara ve faiz
ödemeleriyle bu borçlara ilişkin iskonto gider-leriyle ücret ve diğer ödemeleri
kapsar.
Borç stoğu: Devlet borçlarının birikimli değerini ifade eder.
Dış Borçlanmanın Kaynakları:
kalkınma
bankaları,uluslararası mali kuruluş-lar(uluslararası para fonu(IMF)ve Dünya
Bankası)

yatırım ve kalkınma bankaları,yabancı ticari bankalar

Dış Borçlanmanın Çeşitleri:
-uzun vadeli)

kredileri)
KAMU BORÇ YÖNETİMİ:Borç yönetimi:kamu borçlarının miktarında ve
birleşiminde ayarlamalar yapmak suretiyle sosyo -ekonomik amaçlara ulaşılmaya
çalışılması,hazinenin toplam nakit ihtiyacını maliyet unsurunu göz önüne alarak
yönetme sürecidir.
Borcun miktarı kavramı evletin amaçlarına ulaşabilmesi bakımından hangi
büyüklükte borçlanması gerektiğini ve onla ilgili ayarlamalarla düzenlemeleri
belirtir.
Borçların birleşimi: Borçlanmanın koşullarını kapsar,borcun süresi,faizi,geri
ödemesi gibi kavramları içerir.
Borç yönetiminin amaçları:
• Devletin borçlanma ihtiyacının karşılanması,hükümetin finansal pazara girişinin
sağlanması
• Borçlanma maliyetinin minimize edilmesi,borçlanma araçlarının çeşitliliğinin
sağlanması
• Devlet kağıtlarının ikinci el piyasalarının etkin işlemesinin sağlanması,dengeli
vade yapısının oluştrması
• Bono piyasalarının sağlıkı gelişimine destek verilmesi,hane halklarının tasarrufa
teşvik edilmesi
• Para programıyla borçlama programının koordinasyonunun sağlanması.
2004’te kabul edilen etkin borç ve risk yöntemiyle ilgili ‘’Stratejik
Ölçüt’’uygulamasına göre:

gerçekleştirilmesi
nin piyasa koşulları elverdiği ölçüde uzatılarak vadesine bir
yıldan az kalmış senetlerin payının azal-tılması

hedeflenmiştir.
Tahkim : Kısa vadeli borçların uzun vadeli ya da süresiz borç haline
getirilmesidir.
Konversiyon : Faiz oranı yüksek olan tahvillerin daha düşük faizli tahvillerle
değiştirilmesidir.