LYS FİZİK 19 KAVRAMLAR

Eylemsizlik
NEWTON’UN HAREKET YASALARI İç Kuvvet
• Newton’un Hareket Yasaları Dış Kuvvet
Etki Kuvveti
- 1. Hareket Kanunu
Tepki Kuvveti
- 2. Hareket Kanunu Eğik Düzlem
- 3. Hareket Kanunu Eğim Açısı
• Eğik Düzlem

Newton’un hareket yasaları hareket yönü

Hareket konusunda, cisimlerin ivmeli hareketleri de
incelenmişti. Ancak bu ivmenin nedeni açıklanmamıştı. ip
Dinamik, harekete neden olan etkileri ve cismin hızını
değiştiren nedenleri inceler. Bu alandaki çalışmalar
Newton tarafından yapılmış ve sonuçlar üç temel kanun Araç, ok yönünde yavaşlamaya başlarsa, tavana iple
ile ifade edilmiştir. asılı cisim, aracın hareket yönünde hareket eder ve
1. Hareket kanunu şekildeki konumda dengede kalır.

Bir cisme etki eden bileşke kuvvet sıfırsa iki durum 2. Hareket kanunu
gözlenebilir: Bir cisme etki eden net kuvvet sıfır değilse; hareketsiz
I. durum : Cismin ilk hızı yoksa, cisim hareketsizdir. cisimler harekete geçer, hareket hâlindeki cisimlerin ise
II. durum : Cismin ilk hızı varsa, cisim sabit hızla hare- hızı değişir. Cisme uygulanan net kuvvet, cismin hızı ile
ket eder. aynı yönlü ise cisim hızlanır, zıt yönlü ise cisim yavaşlar.
Bu kanuna, eylemsizlik kanunu da denir. Hareket m
hâlindeki bir araçta şoför ani fren yaparsa, yolcular öne F
doğru hareket eder. Şoför aracı aniden hızlandırırsa da yer
yolcular geriye doğru harekete zorlanır. Eylemsizlik,
Şekilde sürtünmesiz yüzeyde m kütleli bir cisme etki
bir cismin hareket durumunu koruması anlamına gelir.
eden kuvvet F ise, cismin ivmesi;
Buna göre, cisimlerin durgun ya da hareket hâllerinde
bir değişiklik olursa, cisimler bu değişikliğe direnir. Fnet = m. a
v
ip formülünden bulunur.

Nicelik Kuvvet Kütle İvme

Sembol F m a
2
Birim N kg m/s
Araç, ok yönünde sabit hızla hareket ederken, tavana
iple asılı cisim şekildeki konumda durur. Newton’un hareket konunları bir sisteme uygulanırken,
hareket yönü sistem çevresinden yalıtılmış olarak kabul edilir. Böyle
bir sisteme, sistem dışından etki eden kuvvetlere dış
ip kuvvetler denir.
Sürtünme kuvveti de dış kuvvettir. Bir sistemi oluşturan
parçacıkların birbirine uyguladıkları etki ve tepki kuvvet-
lerine iç kuvvetler denir.
Araç, ok yönünde hızlanmaya başlarsa, tavana iple asılı Sistemi ivmelendiren kuvvetler dış kuvvetlerdir. İç kuv-
cisim, aracın hareketi ile zıt yönde hareket eder ve şekil- vetler ise sistemi oluşturan cisimleri ivmelendirir. İç
deki konumda dengede kalır. kuvvetler sistemi ivmelendiremez.
1
EH00-SS.01KAF12 LYS Fizik / kaf | 19
3. Hareket kanunu Örnek 1
Bir cisim ikinci bir cisme bir kuvvet uygularsa ikinci cisim K ve L cisimlerine uygulanan kuvvetin cisimlerin ivmeleri-
de birinciye aynı büyüklükte fakat zıt yönlü bir kuvvet ne bağlı değişim grafikleri şekildeki gibidir.
uygular. Bu kuvvete tepki kuvveti denir.
kuvvet (N)
K
24
L
12
2
ivme (m/s )
Şekildeki gibi yan yana durmakta olan iki kayıktan biri- 0 3 6
ni ittiğimizde ittiğimiz kayık harekete geçerken bizim
mK
içinde bulunduğumuz kayık da ters yönde harekete Buna göre, K ve L cisimlerinin kütlelerinin oranı,
mL
geçer. Diğer kayığı bizim uyguladığımız kuvvet harekete kaçtır?
geçirdiğine göre, bizim kayığımızın harekete geçmesine
hangi kuvvet sebep olur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Yapılan araştırmalar, etkileşim hâlinde olan iki cisimden
her biri üzerine kuvvet etki ettiğini göstermiştir. Buna Çözüm:
göre, bütün kuvvetler çifttir; hiçbir kuvvet tek başına
olamaz. Bu kuvvet çiftlerine etki - tepki kuvveti denir.
kuvvet F = m. a
A F
tanα = =m
B a
≥
F
≥ AB
F ≥ BA
F
α ivme
0 a
yer
Kuvvet-ivme grafiğinin eğimi kütleyi verir. K ve L
Şekildeki gibi yatay düzlem üzerindeki A ve B cisim-
cisimlerinin kütlelerini grafiğin eğiminden bulalım.
≥ kuvveti ile ittiğimizde A cismi B cismine etki
lerini F
kuvveti uygular. B cismi de A cismine etki kuvvetine eşit 24
mK = = 8 kg
büyüklükte olacak şekilde bir tepki kuvveti uygular. Bu 3
kuvvetler FAB ve FBA ise 12 mK 8
mL = = 2 kg ⇒ = = 4 bulunur.
6 mL 2
FAB = —FBA dır.
Tepki kuvveti genelde N harfi ile gösterilir. Cevap D
Bazı cisimlere etki eden tepki kuvvetleri aşağıdaki gibi-
dir.

N N F N F Örnek 2
Yatay sürtünmesiz düzlemde birbirine iple bağlı X ve Y
cisimlerine yatay F = 50 N lik sabit bir kuvvet şekildeki
gibi uygulanmaktadır.
G G G
N=G N=G+F N=G—F 2 kg 3 kg
T F = 50 N
X Y
N yatay

Buna göre, ipteki gerilme kuvveti T ve sistemin ivmesi

F N a nedir?

A) T = 20 N B) T = 30 N C) T = 20 N
G. cosα a = 5 m/s
2
a = 10 m/s
2
a = 10 m/s
2
α G G
N = G. cosα N=F
D) T = 30 N E) T = 15 N
2 2
a = 5 m/s a = 10 m/s

2 LYS Fizik / kaf | 19

Çözüm: Örnek 4
2m, m kütleli X, Y cisimleri sürtünmesiz ortamda şekilde-
Ortam sürtünmesiz olduğundan net kuvvet 50 N’dir.
ki gibi hareket ederken sistemin ivmesi a, ipteki gerilme
Dinamiğin temel prensibinden, Fnet = mT. a
kuvveti T oluyor.
50 = (2 + 3). a ⇒ a = 10 m/s bulunur.
2

2 2m
X ve Y’nin ivmeleri eşit ve 10 m/s dir. T
X
X cismine etki eden net kuvvet şekildeki gibidir.
T Fnet = m. a’dan
X
T = mX. a ⇒ T = 2. 10 = 20 N Y m

Bu sonuç Y cismine etki eden net kuvvetten de bulu-

nabilir. Aynı düzenek X ve Y cisimlerinin yerleri değiştirilerek
F — T = mY. a kurulursa a ve T için ne söylenebilir?
T F
Y (Makara sürtünmesi önemsenmeyecektir.)
yatay 50 — T = 3. 10 ⇒ T = 20 N
A) a ve T azalır B) a ve T artar
Cevap C
C) a azalır, T artar D) a değişmez, T azalır

Örnek 3 E) a artar, T değişmez

Makara sürtünmesinin önemsiz

olduğu şekildeki düzenek ser-
Çözüm:
best bırakılıyor.
2m
Buna göre, ipteki gerilme kuv- T T1
X mX = 3 kg X
veti kaç newton olur?
2
(g = 10 m/s ) Y mY = 2 kg

Y m
A) 18 B) 20 C) 24 D) 26 E) 30
mg
Çözüm:
Düzenek şekildeki konumda iken net kuvvet mg kadar-
mXg > mYg olduğundan cisimler ok dır.
ok yönünde harekete başlar. g
Dinamiğin temel prensibinden sis- Fnet = mT. a dan, mg = 3m. a1 ⇒ a1 = bulunur.
3
T T temin ivmesini bulalım.
X cismine etki eden net kuvvet T1 olduğundan,
Fnet = mT. a 2mg
Y X T1 = mX. a1 ⇒ T1 = bulunur.
3
mX. g — mY. g = (mX + mY). a
m Düzenekte X ve Y cisim-
m Y. g m X. g 3. 10 — 2. 10 = (2 + 3). a T2 lerinin yerleri değiştirilir-
Y
se net kuvvet 2mg olur.
10 = 5. a ⇒ a = 2 m/s olur.
2

Fnet = mT. a dan,

Şimdi de Y cismine etki eden kuvvetleri yazalım.
X 2m 2mg = 3m. a2
T T — mY. g = mY. a
2mg 2g
T — 2. 10 = 2. 2 a2 =
3
bulunur.

T = 24 N bulunur. Y cismine etki eden net kuvvet T2 olduğundan

m Y. g
2g 2mg
T2 = mY. a2 ⇒ T2 = m. ⇒ T2 = bulunur.
Aynı sonuç X cismine etki eden kuvvetlerden de 3 3
bulunabilir. Görüldüğü gibi a artar, T değişmez.
mX. g — T = mX. a
T Cevap E
3. 10 — T = 3. 2

T = 24 N
m X. g Cevap C
3 LYS Fizik / kaf | 19
Örnek 5 Örnek 6
K, L, M cisimlerinden oluşan şekildeki sürtünmesiz düze- Yatay sürtünmesiz bir düzlemde yan yana duran K ve L
nekteki L cismi, ok yönünde a ivmesiyle hareket ediyor. cisimlerine şekildeki gibi 20 N’lik F kuvveti uygulanıyor.
K cisminin bağlı olduğu ipteki gerilme kuvveti TK dir.
mK = 4 kg
ok mL = 1 kg
L
K F = 20 N
L
yatay
TK
K ve L cisimlerinin kütleleri sırasıyla 4 kg ve 1 kg
K M olduğuna göre, K cisminin L cismine uyguladığı tepki
kuvveti kaç N’dir?
Buna göre; A) 24 B) 18 C) 16 D) 12 E) 8
I. L cisminin kütlesini azaltma,
II. L cisminin kütlesini artırma, Çözüm:
III. M cisminin kütlesini artırma
Tepki kuvvetini F1 ile gösterelim ve sistemin ivmesini
işlemlerinden hangisi yapılırsa TK artar? bulalım.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
mK = 4 kg
D) I ya da III E) II ya da III mL = 1 kg
F1
K F = 20 N
L
Çözüm: yatay
Fnet = mtoplam. a
ok
L 20 = (4 + 1). a ⇒ a = 4 m/s
2

2
a = 4 m/s
TK
F1 F = 20 N
L
K M yatay

L cismi için dinamiğin temel prensibinden;

m K. g m M. g
Fnet = mL. a
Sistemin ivmesi;
20 — F1 = 1. 4
Fnet = mtoplam. asistem
F1 = 20 — 4 = 16 N bulunur.
(mM – mK). g = (mK + mL + mM). aS
Aynı sonucu, K cismini inceleyerek de bulabiliriz. K
m —m
aS = f m +Mm + Lm p. g’dır. cismi L cismine F1 tepki kuvvetini gösterirken, L
K L M cismi de K cismine F1’e eşit büyüklükte etki kuvveti
İpteki gerilme kuvveti, uygulamıştır.
2
4 m/s
TK — mK. g = mK.aS
F1
TK = mK(g + aS)’dir. K
Buna göre, L cisminin kütlesi azaltıldığında ya da M yatay
cisminin kütlesi arttırıldığında a artar. Bu durumda T Fnet = mK. a
de artar. F1 = 4. 4 = 16 N bulunur.
Cevap D
Cevap C

4 LYS Fizik / kaf | 19

Örnek 7 Örnek 8
Sürtünmesiz yatay düzlemde t0 = 0 anında durmakta Sürtünmesiz yatay bir zeminde O noktasında duran 5 kg
olan özdeş K, L, M cisimlerine etki eden yatay kuvvetin kütleli K bloğuna, yatay doğrultuda 20 N büyüklüğün-
zamana bağlı değişim grafikleri şekildeki gibidir. K, L, deki ≥F kuvveti, şekilde görülen doğrultuda uygulanmaya
M cisimlerinin (0 — 3t) zaman aralığında aldıkları yollar başlanıyor. Tam bu anda, bu cisimden 100 metre uzaklıkta
sırasıyla xK, xL, xM oluyor. bulunan L cismi de 10 m/s’lik sabit hızla K cismine doğru
harekete başlıyor.
kuvvet kuvvet
F F K L
≥
F ≥
v
0 0 yer
t 2t 3t zaman t 2t 3t zaman
O (yatay)
—F —F
100 m
K L
kuvvet Buna göre K ve L noktasal blokları, O noktasından kaç
metre uzaklıkta karşılaşır?
F
0 A) 80 B) 75 C) 60 D) 50 E) 40
t 2t 3t zaman
—F (LYS 2016)
M
Çözüm:
Buna göre, xK, xL, xM arasındaki ilişki nedir?

A) xK = xL > xM B) xK > xM > xL K cisminin ivmesi,

C) xM > xK > xL D) xM > xK = xL F 20 2
aK = = = 4 m/s dir.
E) xM > xL > xK m 5
K’nin t sürede aldığı yol;

Çözüm: xK =
1 . . 2
at =
1 . . 2 2
4 t = 2t dir.
2 2
L’nin aynı t sürede aldığı yol
Kuvvet - zaman grafiği ile ivme - zaman grafiği aynı
xL = 10. t’dir.
şekle sahiptir. Cisimler eşit kütleli olduğundan, F
kuvveti cisimlere eşit ivmeler kazandırır. Bu durumda, xK + xL = 100
cisimlerin t anındaki hızlarının v olacağını kabul 2
2t + 10t = 100
ederek hız - zaman grafiklerini çizelim. Hız - zaman
2
grafiğinin altında kalan alan cismin aldığı yolu verir. t + 5t — 50 = 0 ise,

hız hız (t — 5). (t + 10) = 0

K L t1 = 5 ve t2 = —10 bulunur.
v v
t2 = —10 s olamayacağından cisimler 5 s sonra kar-
şılaşır.
0 t 2t 3t zaman 0 t 2t 3t zaman
Buna göre,
xK = 2 . v . t xL = v. t
xK = 2t = 2. (5) = 50 m bulunur.
2 2

hız Cevap D
M
2v
7. .
xM = v t
2
v

0 t 2t 3t zaman

Buna göre, xM > xK > xL dir.

Cevap C

5 LYS Fizik / kaf | 19

Eğik düzlem Örnek 9
Yatayla belli bir açı yapacak şekilde duran düzleme eğik Sürtünmelerin ihmal edildiği sistemde 5 kg kütleli X, Y
düzlem denildiğini daha önceki yıllarda öğrenmiştik. cisimleri serbest bırakılıyor.
≥ = —≥F2
N 5 kg
düşey Y
m T
5 kg
F1 α
F2
X
G = m. g 37° yer
α yatay Buna göre, ipte oluşan gerilme kuvveti T kaç N’dir?

fg = 10 m/s , sin37° = p
2 3
Şekildeki eğik düzlemin yatayla yaptığı α açısına, eğik
5
düzlemin eğim açısı denir.
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
Eğik düzlem üzerindeki m kütleli cisme düşey doğrul-
tuda
G = m. g Çözüm:

yer çekimi kuvvetinin etki ettiğini biliyoruz.

5 kg
G kuvvetini, bir tanesi eğik düzlemin yüzeyine paralel
F1, diğeri eğik düzlemin yüzeyine dik N (normal kuvveti) Y
olmak üzere iki bileşene ayırdığımızda, 5 kg X

m. g. sin37°
F1 = m. g. sinα 37° yer
Dinamiğin temel prensibini yazarak sistemin ivmesini
N2 = F2 = m. g. cosα bulalım.

bağıntıları elde edilir. Fnet = mtoplam. a

Cismi hareket ettirebilecek kuvvet F1 dir. m. g. sin37° = mtoplam. a

Eğik düzlem sürtünmesiz ise cismin ivmesi, 5. 10. 0,6 = (5 + 5). a

Fnet = F1 = m. a a = 3 m/s
2

m. g. sina = m. a Şimdi de cisimlerden bir tanesine dinamiğin temel

prensibini uygulayarak ipteki gerilme kuvvetini bula-
a = g. sinα lım.

bağıntısı elde edilir. X cismi için;

Görüldüğü gibi eğik düzlem üzerinde serbest bırakılan T

cismin ivmesi kütlesine bağlı değildir. X

30 N

Fnet = mX. a

30 — T = 5. 3

T = 15 N
Cevap B

6 LYS Fizik / kaf | 19

 ÖDEV TESTİ:
TESTİ : NEWTON’UN HAREKET
CÜMLEDE ANLAM YASALARI
İLİŞKİLERİ - II

1. Yatay sürtünmesiz düzlemlerdeki mX, mY , mZ küt- 3. Şekildeki sistemde 1 kg küt-

leli X, Y, Z cisimlerine şekildeki gibi ≥F1, ≥F2, ≥F3 kuv- leli kefenin içine 2 kg kütleli
vetleri uygulandığında cisimlerin ivmeleri sırasıyla X cismi yerleştirilip 3 kg küt-
2a, a, a oluyor. leli Y cismine 18 N şidde-
X tinde kuvvet uygulanıyor.
≥F1 ≥F2 Y

F = 18 N
X Y
Buna göre, kefenin X cismine uyguladığı kuvvet
yatay yatay
kaç N’dir?
2
(g = 10 m/s )
≥F3
A) 6 B) 12 C) 20 D) 26 E) 32

4. Yatay sürtünmesiz düzlemde durmakta olan bir

Z
cisme uygulanan kuvvetin zamanla değişim grafiği
yatay
şekildeki gibidir. Cisim (0 - t) zaman aralığında x
Buna göre mX, mY, mZ arasındaki ilişki nedir? kadar yol alıyor.
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
kuvvet
A) mX = mY = mZ B) mX > mY = mZ
2F
C) mY = mZ > mX D) mZ > mX = mY
F
E) mZ > mY > mX
zaman
0 t 2t 3t

Buna göre, cismin (2t - 3t) aralığında aldığı yol kaç

x’tir?
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4

2. Kütleleri 3m, m olan X, Y cisimleri ile Şekil I ve 5. Şekildeki sürtünmesiz eğik düzlem üzerindeki X
Şekil II’deki sürtünmesiz düzenekler oluşturulmuş- cismine ≥F kuvveti uygulanıyor.
tur. X in ivmesinin büyüklüğü Şekil I’de a1, Şekil II’de
X
a2 dir.
≥F
3m
X
θ yatay
m Y Buna göre, cismin ivmesinin büyüklüğü;
Y m
X 3m I. cismin kütlesi,
II. eğik düzlemin eğim açısı,
Şekil I Şekil II
III. yer çekimi ivmesi
a
Buna göre, 1 oranı kaçtır? niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
a2
1 1 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) B) C) 1 D) 2 E) 3
3 2 D) II ve III E) I, II ve III

7 LYS Fizik / kaf | 19

6. Kütleleri sırasıyla m, 2m, 3m olan X, Y, Z cisimleri 8. Şekildeki sürtünmesiz sistemde Y ve Z cisimleri
ile oluşturulan Şekil I ve Şekil II’deki düzenekler arasındaki ip, en çok 26 N gerilme kuvvetine daya-
F1, F2 kuvvetleriyle çekildiğinde iplerdeki gerilme nabiliyor.
kuvvetleri T1, T2 oluyor.
3 kg
T1 F1 Y
X Y
yatay
ip
Şekil I

T2 F2 X Z 2 kg
X Z
yatay
Şekil II Cisimler birlikte hareket edebildiğine göre, X cis-
Buna göre, minin kütlesi en çok kaç kg olabilir?
2
(g = 10 m/s )
I. F1 = F2 ise T1 > T2 dir.
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
II. F2 > F1 ise T2 > T1 dir.
III. T1 = T2 ise F2 > F1 dir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

9. Sürtünmelerin önemsenmediği şekildeki sistemde

cisimler serbest bırakılıyor.
7. Sürtünmelerin önemsenmediği şekildeki düzenekte
5 kg
X ve Y cisimleri K düzeyinden serbest bırakılıyor.
Y
Y
X
K düzeyi 2 kg II I S ipi
X
Z 3 kg

30° yer
α β
L düzeyi Buna göre, Y cisminin hareket yönü ve S ipindeki
gerilme kuvveti nedir?
α > β olduğuna göre, 2
(sin30° = 0,5 , g = 10 m/s )
I. X cisminin ivmesi, Y’ninkinden büyüktür.
S ipindeki
II. X cismine etki eden kuvvet, Y’ye etki edenden hareket yönü gerilme kuvveti (N)
küçüktür.
A) I 24
III. X ve Y cisimlerinin L düzeyine ulaşma süre-
B) I 36
leri eşittir.
C) II 24
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
D) II 30
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) II 36
D) I ve II E) II ve III

C-B | D-D-E | D-C | A-A

8 LYS Fizik / kaf | 19