57

4
NEWTON HAREKET
YASALARI

Ariane 5 roketi 22 Nisan 2011 de

uzay yolculuguna ba§hyor. Av-
rupa Uzay Birligi (ESA) tarafm-
dan geli§tirilen bu roket 9.5 ton
yiiki.i Di.inya'run <;ekim kuvve-
tinden kurtar1p uzaya ta§iyarak
bir rekor kirmi§tir.
Hareketi doguran temel etken
kuvvettir. Hareketin, kuvvet ve
kutle gibi kavramlarla ili§kisi
tam olarak nedir?

Bundan onceki boli.imlerde, hareketin konum ve zamana bagh ozelliklerini

incelemi~tik, fakat cisimleri harekete zorlayan sebepler i.izerinde durmam1~tlk.
Gi.inli.ik hayahm1zdan da biliyoruz ki cisimleri harekete zorlayan ~ey kuvvetler-
dir. Her cisim bu kuvvetlerin etkisi altmda kendi ki.itlesine bagh olarak farkl1
davram~ gosterir.

isimlere etkiyen kuvvetlerin etkisiyle olu~an hareketin konum, hiz ve iv-

meleri arasmdaki ili~ki tarih boyunca pek<;ok bilim adarru tarafmdan incelendi.
Kopernik, Kepler ve Galileo hareketin pek<;ok ozelligini ortaya koydular. Nihayet,
1686 y1lmda ingiliz bilim adarru isaac Newton yaymlad1g1 Principia Mathematica
adh kitabmda, daha onceki katktlar1 da tutarh bir ~ekilde ele alarak modern Me-
kanik biliminin temelini atm1~ oldu.
200 y1l boyunca Newton mekaniginin mutlak dogru olduguna inaruldi. Sonra,
58
~ekil 4.1: Bu sporcular ilerle-
yen korling ta ~ mm oniinii nir;in
siipiiriiyorlar?
4. NEWTON HAREKET YASALARI
1900 Iii yillarda atomik boyutlardaki parc;:ac1klar ic;:in bu yasalarm yanh§ sonuc;:-
lar verdigi gozlendi. Yeni arayi§lar sonucunda Kuantum Mekanigi ad1yla modern
bir teori kuruldu. Fakat bu, Newton mekaniginin terkedilmesi anlamma gelmez,
c;:iinkii Kuantum Mekanigi atomik olc;:ekte fark gosterir, ama makroskopik cisim-
ler ic;:in Newton mekanigi hala gec;:erlidir.
4.1 NEWTON YASALARI
Newton Mekanigi 3 temel yasa iizerine kurulmu§tur. Bu yasalar1 ispats1z ka-
bul ederseniz, ta§ ve toplardan arabalara, roket ve merrnilerden ytld1zlarm ve
gezegenlerin hareketine kadar tiim cisimlerin hareketini ac;:iklayabilirsirliz.
Once, Newton yasalaruu sirayla gozden gec;:irip yorumlayalun.
Birinci Newton Yasas1
Galileo'nun ke§fetmi§ oldugu birinci yasa, iizerine net bir kuvvet etkimeyen
cisimler ic;:indir:
1. Newton Yasas1
Uzerine net kuvvet etkimeyen bir cisim ya hareketsizdir, yahut
da diizgiin do~rusal hareket yapar.
....
Fnct =0 ~ a=0 (4.1)
Bu yasadaki Fnet kuvveti, c;:ok say1da kuvvetin vekt6rel toplarru olup, buna
net kuvvet veya bile ~ke kuvvet adI verilir:
Galileo'nun ya§ad1g1 1600 Iii yillara kadar insanlar Aristoteles'in §U yasasma
inan1yorlardI: "Dzerine kuvvet etkiyen cisimler hareket eder, kuvvet kaldrrilirsa
cisim durur." Bugiin dahi fizik bilmeyen pekc;:ok ki§i boyle dii§iinmektedir. Oyle
ya, masanm iizerinde elirnizle ittigimiz bir silgi, elimizi c;:ektigimizde durmaz rm?
Galileo goriinmeyen bir siirtiinme kuvvetinin olay1 anlamay1 zorla§tird1gm1
dii§iiniiyordu. Siirtiinmeyi azaltmak amac1yla tahta ve mermer yiizeyleri mii-
kemmel §ekilde parlatip cilalayarak deneylerini yapti. itme kuvveti kaldrrtldI-
gmda cisimler hemen durmuyor, yiizey ne kadar cilal1ysa o kadar uzaga gidebi-
liyorlardi. Boylece, birinci yasay1 ke§fetti.
Birinci yasada dikkat edilmesi gereken noktalar1 vurgulayal1m:
• Bu yasada net (bile§ke) kuvvetin s1frr olu§u onemlidir: Cisim iizerine c;:ok
say1da kuvvet etkiyor olabilir, ama bunlarm bile§kesi sifrrsa, birinci yasa ge-
c;:erlidir.
• Yasanm denklemli ifadesini de anlamak kolayd1r: Cismin duruyor veya diiz-
giin dogrusal hareket yap1yorsa, ivmesi sif1r demektir.
• Birinci yasa a shnda kuvvetin tamnudir. Gerc;:ekten de, yasanm denk-
lemli ifadesindeki ok i§areti c;:ift yonliidiir. Bunu tersinden okuyalun: Eger bir
cisim ivmeleniyorsa uzerine net bir kuvvet etkiyor demektir. Ba§ka bir deyi§le
ivme, kuvvetin varhgmm habercisidir.
4.1. NEWTON YASALARI
59
ikinci Newton Yasas1
Eger cisimler i.izerine net bir kuvvet etkiyorsa, ivmeli hareket yapacaklardir.
Bu ivmenin miktarlll bize ikinci yasa soyler.

2. Newton Yasas1
Bir cisim, iizerine uygulanan net kuvvetle do~ru oranhh ve
onunla ayn1 yonde bir ivme kazaillJ'. Oranh katsay1s1 cismin
kiitlesi olur.
Poet= m ii {4.2)

Yine bu yasay1 da GaWeo, egik di.izlemler kullanarak yapt1g1 zahmetli ara§-

hrmalar sonunda ke§fetrni§tir. Galileo iyice parlat1p si.irti.inmesini azalttig1 egik
di.izlemin egirni arttikc;a, i.izerine birakilan bir cismin ivmesinin de arttig1m gos-
terebilmi§tir.
ikinci yasanm neler getirdigini vurgulayal1m:

• ikinci yasa kuvvet birirnini belirler. SI sisteminde Newton ad1 verilen ve

kisaca {N) ile gosterilen bu birim, ti.iretilrni§ bir birimdir. Yasa ifadesinin iki
tarafmm birimleri yazilirsa,
2
IN = !kg· m/
2
olur. Daha ac;Ik deyi§le, 1 kg Ilk ki.itleye I m/ ivme kazandiran kuvvetin
§iddeti 1 Newton olur.

• ikinci yasa vektorel bir e§itliktir. Yani, xy -koordinat sisteminde bu e§itlik

her bile§en ic;in gec;erli olmahdir:

....
.Fi1et
....
=m a ~
F x.nct 117 ax= {4.3)
{ Py.net= may

• ilk baki§ta 1. yasanm, ikincisinin ozel bir hali oldugunu di.i§i.inebilirsiniz.

Oyle ya, ikinci yasada ii = 0 yaparsak F.iet = 0 olur ve 1. yasay1 verir,
degil mi? Bu yanl1§tir. Zira, ikinci yasa aslmda kii.tlenin tanzm1d1r. Birinci
yasa kuvvetin ne oldugunu soylemeseydi, ikinci yasa bunu ki.itle ve ivmeyle
ili§kilendiremezdi. I~

• ikinci yasa ki.itleyi, cisrnin ivmelenmeye direncinin bir olc;i.isi.i olarak tanim-
larm§tir. Yani, aym bir kuvvet uygulanan iki cisimden, ki.itlesi daha bi.iyi.ik
olam ivmelendirmek daha zor demektir ($ekil 4.2). Cisirnlerin bu "ivmelen-
meye direnme' ozelligine eylemsizlik ad1 verilir. Ba§ka bir deyi§le ki.itle,
cisirnlerin eylemsizlik karakterinin olc;i.isi.idi.ir. ~ekil 4.2: Hangi kovay1 itmek
daha zordur?
• Newton yasalar1 hangi gozlemciler ic;in gec;erlidir? Ornegin, kendisi ivme-
lenen bir gozlemci, yerde durmakta olan bir cismi ters yonde ivmelenrni§
gibi gorecektir ve yanl1§ sonuc; bulur: Net kuvvet sifir oldugu halde ivme
gozler. Bu soruya cevap verebilmek ic;in Boli.im 2 deki bag1l h1z konusunu
hatirlayalrm. Orada, (Denklem 3.22), birbirine gore diizgii.n dogrusal hareket
yapan gozlemcilerin aynz ivmeyi ol~tii.giinii gormi.i§ti.ik. 0 halde, Newton ya-
salan birbirine gore diizgiin dogrusal hareket yapan gozlemciler i~in
ge~erlidir. Bunlara eylemsiz referans sistemleri diyoruz.
60 4. NEWTON HAREKET YASALARI

Ocruncu Newton Yasos1 CEtki-tepki prensibi)

Bir insan havaya nastl z1plar, hie; dii§i.indi.ini.iz mii? Bu sorunun cevab1 basittir:
Ayaklar1mizla beton zemini ani bir hareketle a~ag1 dogru iteriz, zemin de bizi ters
yonde yukar1 iter. Demek ki zeminin bir tepki kuvveti verecegini sezgilerimizle
biliyoruz.
Etki eden her kuvvetin daima bir tepki dogurdugunu ilk defa isaac Newton
di.i~i.indi.i . Vc;i.inci.i yasa bu etki ve tepki arasmdaki ili~kiyi belirler.

3. Newton Yasas1
Bir cisim diger ikinci bir cisme F1 2 kuvveti uyguluyorsa, ikinci
....
cisim de birinciye e~it biiyiikliikte ve zit yonde bir F 2 1 kuvveti
uygular.
(4.4)

Roketler yap1lmadan once baz1 bilim adamlar1 hava olmayan uzay bo§lu-
gunda uc;abilmenin imkans1z oldugunu iddia ediyorlard1. Oysa, roketler yakitla-
rm1 biiyiik bir itmeyle geri yonde atarken olu~an tepki kuvvetinden yararlanarak
bo~lukta uc;abilmektedirler. Bu, iic;iincii yasayla miimkiindi.ir.
Etki-tepki yasas1rn uygularken dikkat edilecek noktalar §Unlardir:

• Etki ve tepki farkh cisimlere uygulanmaktadrr. Bu aynm yap1lmazsa

c;eli§kiye dii~iilebilir.
Ornegin, bir at arabasm1 dii~i.inelim ($ekil 4.3). $oyle bir soruya nasil cevap
verirdiniz: "At arabay1 hangi kuvvetle one c;ekiyorsa, araba da ah e§it bir
kuvvetle geri yonde c;ekecektir. Boylece iki kuvvet birbirini sifular ve araba
yerinden kimildamaz." Bu dii~i.ince yanl1~tir, c;iinki.i etki ve tepkinin farkh ci-
simlere uyguland1g1Ill gozard1 etmektedir. Bu cisimlerden birini incelerken
sadece o cisme etkiyen kuvvetler gozoni.ine almmal1du. Ornegin at, araba-
____,.. run tepki kuvvetini zeminde olu~turdugu si.irti.inme kuvvetiyle dengeleyip
si.irti.inme si.irti.inme
geri gitmemeyi ba~arir. Fakat, arabanm tekerlerindeki siirtiinme c;ok kuc;iik
~ek il 4.3: At ve araba iizerin- oldugu ic;in, ileri gitmeyi engelleyemez.
deki kuvvetler.
• Bir cismin hareketi incelenirken, sadece ona uygulanan d1~ kuvvet-
ler gozoniine ahnrrlar. ~iinki.i , ic; kuvvetler 3. yasaya gore kar§1hkh ola-
rak birbirini gotiiriirler. Bir kay1gm ic;indeki adarnm kayig1 iterek ilerletmesi
miimkiin miidi.ir? Hayir. Kayik ve ic;indeki adarm bir bi.itiin haliride incele-
yelim. Bu durumda, adamin kay1ga ve kay1gm adama uygulad1g1 etki-tepki
c;ifti, inceledigimiz (kayik+adam) sisteminin i~ kuvvetleri olurlar ve 3. ya-
saya gore toplamlar1 s1fudir.

• iki cisim arasmdaki bu kuvvetlerden hangisinin etki, hangisinin tepki oldu-

gunu sormak yersizdir. ikisi de ayrn anda olu~ur, yani aralarmda bir sebep-
sonuc; ili§kisi yoktur. Bunu belirtmek ic;in sadece etki-tepki c;iftinden sozedi-
lir.

4.2 MEKANiKTE KAR~ILA~ILAN KUVVET TURLERi

Cisimlerin hareketine sebep olabilecek c;e~itli ti.irden kuvvetler vardir. Bun-
lar arasmda yerc;ekimi (gravitasyon) kuvveti ve onun ozel hali olan agirhk kuv-
4.2. MEKAMKTE KAR$ILA$ILAN KUVVET TORLERi 61
veti, yiizeylerde olu§an siirtiinme ve normal tepki kuvveti, iplerdeki gerilim kuv-
veti ... sayilabilir. Her problemde bu kuvvetlerden biri veya birkar;:1 yeralabilir.
Bunlarm nasd hesaba katdacaklanm bilmeden dogru r;:oziime varamay1z.
$imdi en onemli kuvvetleri mayla gozden ger;:irelim.
Ag1rhk (Yer9eklmi kuvveti)
Serbest dii§me ve egik ah§ problemlerinde gordi.igiimiiz i.izere, Yeryi.izii ya-
kmlarmda serbest birakdan her cisirn, yerin merkezine dogru sabit g ivmesiyle
h1zlanarak dii§er. ~ a=g
Bunu 2. yasayla yorumlarsak, bu ivmeye sebep olan bir kuvvet var olmal1dir.
Bu ozel kuvvete ag1rbk ad1 verilir ve biiyiikliigi.i W ile gosterilir. Agirhk da F =
l F= ll '

ma yasasm1 g ivmesiyle saglayacag1 ir;:in,

W=mg (ag1rhk kuvveti) (4.5)

olup, dii§ey yondedir. drnegin, I kg kiitleli bir cismin agirhg1 W = I x9.8 ~ I0 N

olur. Cisirn hareket ediyor olsun veya olmasm, bu kuvvet dairna vardir.
Baz1 ogrenciler agirhk ve kiitle kavramlarm1 kar1§tlrabilmektedirler. Bu kar1- ~ekil4.4: Agirhk yen;ekimi iv-
mesine yolac;an kuvvettir.
§tkl1g1 §6yle giderebiliriz: Agirhk Di.inyanm cisimlere uygulad1g1 bir r;:ekim kuv-
vetidir. Ba§ka gezegenlerde veya Ay yiizeyinde farkl1 r;:ekirn kuvveti olacag1 ir;:in,
oralarda fark11 agirlik olabilir. Fakat uzay bo§lugunda, yani civarda ba§ka bir
kiitle yoksa, cismin agirhg1 yoktur.
Ki.itle ise, cismin oziinde varolan bir niceliktir, onun ivmelenme ozelliginin
bir olr;:i.isi.idiir. Cisirn uzaym neresinde olursa olsun kiitlesi hep vardir. Bunu §6yle
r;:arp1c1 bir ~ekilde ornekleyelirn: Uzay bo§lugunda 1 ton kiitleli bir kayay1 elini-
zin bir parmag1 iizerine tutabilirsiniz, r;:iinkii agirhg1 yoktur. Arna, o kayaya bir
tekme at1p ivmelendirmek isterseniz, ayagmm kirabilir, r;:iinkii kiitlesi biiyiik ol-
dugundan ivmelendirmek zordur.
Kutle <;ekim Yasas1 (Gravitasyon)
Agirhk r;:ok daha gene! bir r;:ekim kuvvetinin ozel halidir. Dogadaki 4 temel
kuvvet (kiitler;:ekimi, elektromanyetizma, r;:ekirdek kuveti ve zay1f kuvvet) ara-
smda bilinen en eskisi olan bu kuvvet, gezegenleri Giine§ r;:evresinde dola§tlran,
Ay uydusunu Diinya r;:evresinde yoriingede tutan veya agar;:tan kopan bir elmay1
yere dii§iiren kuvvettir. isaac Newton'un diger bir ke§fi olan bu kiitle ~ekim
yasas1 (veya, gravitasyon kuvveti) §6yle ifade edilir:

Newton'un Kiitle <;ekim Yasas1

Evrendeki her iki cisim arasmda, kiitlelerin ~arprm1yla dogru
oranhb ve aralarmdaki uzakhgm karesiyle ters oranhh bir \:e-
m l FI( ftI( n~
kim kuvveti vardir: -
0 - -...... -- ----- ......- -.....o
m1m 2
Fg = G - -
r2
(Kiitle r;:ekim yasas1) (4.6) I ,. I
~ekil 4.5: Ki.itle c;ekim yasas1.

Buradaki orant1 katsay1s1 G gravitasyon sabiti olup temel fizik sabitlerin-

den biridir:

G = 6.67 x 10- 11 N · m2 /kg 2 (gravitasyon sabiti) (4.7)

62 4. NEWTON HAREKET YASALARI

$imdi, bu yasay1 Dunya iizerindeki m kiitleli bir cisme uygulayahm ($ekil 4.6).
Birinci cisim m kiitlesi, ikinci cisim ise kutlesi Mo ve yanc;:ap1 Ro ile gosterilen
Diinya olsun. Buna gore,

Fg -_ G--
mMo
2
_
- - m
(GMo)
2
RD RD

~ekil4.6: Agirhk, ki.itle \'.ekim
yasasmdan kaynaklarur.
olur. Parantez ic;:indeki ifade sadece Dunya'run kiitle ve yar1c;:ap degerlerine bagh
olan bir say1dl!. Dunyanm kiitlesi Mo = 5.97 x 1024 kg ve yar1c;:ap1 Ro =
6.38 x L06 m olup bu degerleri kulland1g1m1zda, m kiitlesine etkiyen kiitle c;:e-
kim kuvveti,
Fg = m x (9.80 m/s 2 )
bulunur. Buradaki ivme boyutunda ve 9.80 m/s 2 degerinde olan sabit, bildigimiz
g yerc;:ekimi ivmesidir. i§te bu kiitle c;:ekim kuvveti W ag1rhgmm ta kendisidir:

w = Fg =mg (Aglfhk) (4.8)

GMo (Diinya yuzeyindeki
g = (4.9)
R2 yerc;:ekimi ivmesi)
D

Bu bagmt1 bize g yerc;:ekimi ivmesinin yiikseklikle nastl azald1gm1 gostermekte-

dir. Yeryiizunden h yiikseklikteki g degerini bulmak ic;:in, bu formiilde Ro yerine
(Ro+ h) kullanmak yeterlidir. Keza, Ay veya gezegenlerin yi.izeyindeki yerc;:ekirni
ivmesi de bu yolla hesaplanabilir.
Hacimli cisimler arasmdaki kiitle c;:ekim kuvveti hesaplanl!ken, formiildeki
r uzak11g1 iki cismin kiitle merkezleri arasmdaki uzaklik olur.

l·"'Mll'
Serbest dii$mekte olan 111 = 2 kg kiitleli bir ta§ iizerine dikey
dogrultuda bir F kuvveti uygulaniyor. 0 0
I!
(a) F = 0 ise, ta§tn ivmesi ne kadardir?
(b) Kuvvet a§ag1 yonde F = 5 N ise, ta§tn ivmesi ne kadar- IW=mg
dir?
(c) Kuvvet yukan yonde F = 5 N ise, ta§tn ivmesi ne kadar +y IV II'
olur? (b) Bu defa W aguhgma ilave olarak, aym yonde bir F kuv-
<;oz um veti vard1r. iki.nci yasa yaz1hrsa,
(a) Ta~m i.izerinde F = 0 olsa bile, W = mg agirhg1 vardir. Fnct = W + F =ma
mg+F=ma---+ a=g+F/m= 10+5/2= 12.Sm/ 2
2. yasaya gore, di.i~ey yonde Fnct = ma ifadesinde Fnci i\'.in
W = mg almirsa, a = g olur. Yani, cisim g ivmesiyle serbest (c) W ag1rhg1 ve zit yonde F kuvveti i\'.in 2. yasa yazilu:
di.i~me yapar. mg-F=ma ---+ a=g-F/m= 10 - 5/2=7.5m/ s2

Yuzeylerde Normal Kuvvet ( N)

Bir masanl!l iizerinde duran bir kitab1 dii§iiniin ($ekil 4.7). Bu kitabm bir aglf-
hg1 oldugunu, yani Diinya merkezine dogru W=mg kadar bir kuvvetle c;:ekildi-
gini biliyoruz. Eger sadece bu kuvvet etki ediyor olsayd1, F=ma yasasma gore,
kitap masanl!l ic;:inden gec;:ip a§ag1 dogru h1zlanmaya ba§lardi.
Oysa, kitap hareketsiz, yani ivmesi s1firdl!. 0 halde, aglfhga z1t ve yukan
yonde bir kuvvet daha etkiyor olmal1dl! ki net kuvvet s1fl! olsun. Yuzeye dik ve
daima yi.izeyden d1§ar1 yonde etkiyen bu kuvvete normal kuvvet denir ve Nile
4.2. MEKANiKTE KAR$1LA$1LAN KUVVET TORLEID 63

gosterilir. Cisim sadece yiizeye temas ettiginde ortaya c;tkar, cisim yiizeyden ay-
nld1gmda ortadan kalkar. Normal kuvvetin kaynag1, masay1 ve kitab1 olu§turan
molekilller arasmdaki karma§tk etkile§melerdir.
Normal kuvvet daima yiizeye dik ve cismin yiizey ic;ine girmesini en-
gellemeye yetecek biiyiikliiktedir. drnegin, masa iizerinde kitap orneginde
N=W idi. $irndi, kitab1 masaya dogru bastiran ilave bir F kuvveti daha uygula-
d1gtmlz1 dii§iinelim. Bu defa normal kuvvet, W ve F kuvvetlerini birlikte kar§1-
,,.
layacak degere c;1kar, yani N= W + F olur.
Burada §6yle bir soru akla gelebilirdi: "Normal kuvvetin tepki kuvveti yok ~ekil 4. 7:
Masa yiizeyinde olu-
mudur?" Evet, vardir. Gerc;ekten de iic;iincii yasaya gore N kuvvetine e§it ve zit §an normal tepki kuvveti N da-
ima yiizeye diktir.
bir kuvvet olmal1du. Bu (-N) kuvveti kitap tarafmdan masaya uygulanmaktad1r,
ama biz kitaba uygulanan kuvvetlerle ilgilendigimiz ic;in, masaya uygulanan bu
(-N) kuvvetini §ekilde gostermedik.
Banyo terazileri iizerine c;1ktlrugmda, olc;illen §ey bu (-N) kuvvetidir. 0 Sl-
rada birisi omuzunuzdan bashrsa, terazi bunu da kilonuza ekler.

yonde W = mg agirlig1 ve masa yiizeyinin uygulad1g1 dikey

Siirti1nmesiz yatay bir diizlem iizerinde durmakta olan m =
3 kg kiitleli bir cisme, yatayla 37° af1 yapan F = 12 N Luk
bir kuvvet uygulaniyor.
(a) Cisim iizerindeki tiim kuvvetleri gosterin.
(b) Cismin ivmesi ne kadardir?
(c) Masanin normal tepki kuvveti ne kadar olur?
N tepki kuvveti vardir. Bu kuvvetler §ekilde gosterilmi§tir.
(b) Eksenleri §ekildeki gibi gosterirsek, ivme sadece x-
yoniinde olacaktir. Masaya dik, yani y -yoniinde net kuvvet
s1frrd1r. 0 halde, ikinci yasa bile~enler cinsinden §6yle yaz1hr:
_, _ _, { F .,.nc1 = ma
F.net - ma - F _ O
y.net -
Birinci denklem ivmeyi verir. x-yoniinde sadece F kuvveti-

61
F (

ref F

<;ozum
(a) Cisim iizerinde, verilen
x
nin bile§eni vardir:
F cos 37° = ma - 12 x 0.8 = 3a - a = 3.2 m/ 2
(c) Dii§ey yondeki bile§en N normal tepki kuvvetini verir.
Burada W ag1rhg1mn yams1ra, F nin dii§ey bile~enini de
unutmarnak gerekir:
N+Fsin37° -mg=0 - N+ 12x0.6 -3x 10=0
N = 22.8 newton
Goriildiigii gibi, N tepki kuvveti her zaman mg ye e§it ol-
F kuvvetine ek olarak, dii§ey mayabilir.

SGrtGnme Kuvveti
Yine bir masa iizerinde konulan kitab1 gozoniine alahm. Bu kitab1 elimizle,
masaya paralel bir F kuvvetiyle itelirn. Kitap masa boyunca hareket eder mi?
Elbette sorunun cevab1 kuvvetin §iddetine baghdu. Tecriibemizle biliyoruz ki ha-
reketi engelleyen bir siirtiinme kuvveti olacaktir ve, hareketin ba§lamas1 ic;in, en
az siirtiinme kuvvetini yenecek kadar bir kuvvet uygulamak gerekir.
Siirtiinme kuvvetirli hayatim1zm her cephesinde ya§iyoruz. Hatta denilebi-
lir ki siirtiinme olmasa canh hayat olmazru. Yerde yiiruyemez ve elimizle hic;bir
§eyi tutamazdtk. dte yandan, pekc;ok teknoloji siirtiinmeyi azaltmakla miimkiin
olabilmi§tir. drnegin, bir otomobilin motoruna yag konulmasayd1, araba bir ki-
lometre dahi gidemeden silindir ve pistonlar1 degi§tirmek gerekirdi. ~ekil 4.8: Siirtiinme kuvveti
yiizeylerin piiriizlii olu§undan
Siirtiinme kuvveti de, normal kuvvet gibi, bir yiizeyle temas halinde ortaya
kaynaklan1r.
c;tkar. Her ikisi de temas kuvvetleri denilen tiirden kuvvetlerdir. Kitap ile ma-
sanm temasta olan arakesit yiizeylerine bir mikroskopla bakacak olursak, mii-
64 4. NEWTON HAREKET YASALARI

kemmel cilah dahi olsalar, atomik oli;:ekte pi.iri.izler gozleriz. Bu engebeli ytizey-
lerin ui;:lanndaki atomlar veya kimyasal kmk baglar hemen orada etkile§ir ve
neredeyse zay1f bir kaynak yaparlar. Cisim harekete ba§lasa dahi, bu baglar yol
boyunca hemen olu§ur ve sonra koparlar. Boylece hareketi engelleyici bir etki
OlU§Uf.
S1v1 ve gazlarda da hareketi engelleyici birer kuvvet olu§ur. Bunlann karak-
teri daha farkhdu. Burada sadece kat1 yi.izeyler arasmdaki si.irti.inme kuvveti ile
ilgilenecegiz.
Yaptlan deneyler si.irti.inme kuvvetinin §U ozelliklerini ortaya koymu§tur:
• Cismin hangi yi.izi.i temasta olursa olsun, hepsi aym pi.iruzliikte ise, si.ir-
tiinme kuvveti yakla§1k aym olur.
• Cismin h1z1 ne olursa olsun, si.irti.inme kuvveti yakla§ik aym olur.
$ekil 4.9 da si.irtunme kuvvetinin davranI§l, uygulanan F kuvvetine bagh
olarak gosterilmi§tir. F kuvveti ki.ii;:iik oldugunda f siirtiinme kuvveti bunu
tam kar§tlayacak kadar zit yonde artar ve cisim hareket etmez. Bu dengeleme
F kuvveti belli bir degere ula§mcaya kadar surer, sonunda bir /max degerine
I ula§tigmda, daha bi.iytik F kuvvetini kar§ilayamaz ve hareket ba§lar. Si.irtunme
kuvvetinin bu maksimum degeri ytizeydeki normal kuvvetle orantih olur:

/max= µN (4.10)

Buradaki boyutsuz oranti katsay1s1 µ , iki ytizey arasmdaki siirtiinrne k atsay1s1

F
0 ·~~~~~~~---+ olup, si.irtiinen yuzeylerin cinsine ve pi.iri.izli.iliik derecesine baghdir.
~ekil 4.9: Siirtiinme kuvveti Cisim harekete ba§lad1ktan sonra surti.inme kuvvetiriin maksimum degeri bi-
statik ve kinetik durumlarda
raz azalir ($ekil 4. 9). Bu davran1§1 belirtmek i.izere, hareket eden cisirnler ii;:in
farkh davramr.
kinetik siirtiinrne katsay1s1 µk, hareketsiz cisirnler ii;:in de statik siirtiinrne
katsay 1s1 µ s tanirnlamr:

0:::; f s :::; µ sN (cisim hareketsiz ise)

(4.11)
fk = µkN (cisim hareketli ise)

Bazi yi.izeyler arasmda oli;:ulen statik ve kinetik si.irti.inme katsay1lar1 a§ag1-

daki tabloda verilmi§tir.

Baz1 yiizeylerin siirtiinme katsaydan

Yiizey Statik siirtiinme, µ 5 Kinetik siirtiinrne, µ K
Tahta-tahta 0.35 0.30
<";elik-i;:elik 0.80 0.50
<";elik-buz 0. L 0.05
Las tik-kuru asfalt l.O 0.8
Lastik-ya§ asfalt 0.7 0.5

~ekil 4.10: Ki:imiir y1gmlanmn

egim a~1s1siirtiinme kuvvetine
baghdu. Yagmurda IS!amrsa de- Bu degerler yakla§iktlf, her malzemenin piiriizlii veya islak olu§una gore de-
gi§ebilir. gerleri degi§ebilir. Bu yuzden, bu kitaptaki problemlerde statik veya kinetik ay1-
ruru yaptlmadan sadece µ katsay1Sl kullantlacaktir.
4.2. MEKANtKTE KAR$ILA$ILAN KUVVET TORLE!U 65

l·U.Nii' .\' rultuda sadece W ag1rhg1 ve N tepki kuvveti oldugundan

N = W = mg olur. Buna gore, once si.irti.inme kuvvetinin

L_ mit ·- --- F maksimum degeri hesaplamr:

fmax = µN =µmg= 0.5 X 3 X 10 = 15 N
mg (a) Fi = 12 N kuvveti si.irti.inme kuvvetinin maksimum de-
gerinden ki.ir;i.ikti.ir. 0 halde, si.irti.inme kuvveti F yi tama-
111 = 3 kg kutleli bir cisim yatay bir duzlem uzerindedir. Ci-
men kaquar ve cisim hareket edemez:
simle duzlem arasindaki statik ve kinetik surtUnme katsaytlan
e$it olup µ = 0.5 degerindedir.
f = 12N
(b) F1 = 18 N kuvveti si.irti.inme kuvvetinin maksimum de-
(a) Bu cisme yatay Fi = 12 kuvveti uygulan1yor. Sur-
gerinden bi.iyi.ik oldugu ir;in cisim hareket eder. Hareket s1-
tUnme kuvveti ne kadard1r?
ras111da si.irti.inme kuvveti maksimum degerdedir:
(b) Bu kez yatay F1 = 18 N Luk bir kuvvet uygulaniyor. Cis-
min ivmesi ne kadar olur?
J = fmax
ikinci yasay1 kullanarak ivmeyi buluruz:
<;ozum F 1101 = ma -t F1 - f = ma
Cisme etkiyen kuvvetler ~ekilde gosterilmi~tir. Di.i~ey dog- 18-15=3a -t a=lm/s 2

l·"'Nll'
111 = 3 kg kutleli bir cisim yatay bir duzlem uzerindedir. Ci-
F1 .nc1

Fy.nc1
= F cos37° - f
= N - F sin 37° - mg = 0
=ma

simle duzlem arasindaki statik ve kinetik surtUnme katsaytlan ikinci denJ<lemden N tepki kuvveti hesaplamr:
e§it olup µ = 0.3 degerindedir. Bu cisme yatayin altinda 37° N = mg+ F sin 37° = 30 + 20 x 0.6 = 42 N
a~1 yapan F = 20 N kuvveti uygulan1yor. Normal tepki kuv-
~imdi, hareket olup olmayacagm1 tayin etmek gerekir.
vetini ve cismin ivmesini hesaplayin.
y
Bu amar;la, uygulanan kuvvetin hareket yoni.indeki F cos()
bile~eni ile si.irti.inme kuvvetinin maksimum degerini kar~1 -
la~hrmak gerekir:

x F cos37° = 20 x 0.8 = 16N

/ f = µN = 0.3 x 42 = 12.6
F F cos(:} > f oldugundan cisim hareket edecektir. Yukarda
mg ikinci yasanm x-bile~eni ir;in yazd1g1m1z ifadede bu deger-
leri kullanarak ivmeyi buluruz:
<;ozum
Cisme etkiyen kuvvetler ~ekilde gosterilmi~tir. ikinci yasay1 F cos 37° - f = 11w -t 16 - 12.6 = 3a
2
bile~enler cinsinden yazarsak, a = I. I m/s

kaymak isteyecegi ir;in, si.irti.inme kuvveti f egik di.izlemin

37° egimli bir duzlem uzerine Ill = 5 kg kutlesi konulmu§- yukar1S1 yondedir.
tur. Egik duzlemle cisim arasindaki statik ve kinetik surtUnme Koordinat eksenlerinden x-ekseni egik di.izlem bo-
katsaytlan e§it olup µ = 0.2 degerindedir. yunca, ve hareket yoni.inde, yani a~ag1 yonde ahmr. y-ekseni
(a) Cisim uzerine etkiyen kuvvetleri bir §ekil uzerinde goste- egik di.izleme dik alum.
rin. (b) Once, si.irti.inme kuvvetini normal tepki kuvvetinden bul-
(b) SurtUnme kuvveti ne kadard1r? Buna gore, cisim hareket mak i.izere, 2. yasanm y-bile~eni yaz1hr.
eder mi? Ederse ivmesi ne kadar olur? Fy.nct = N - mg COS 37° = 0 -t N =mg cos 37°
fmax = pN =µmg COS 37° = 0.2 X 5 X I0 X 0 .8 = 8 N
Cismi hareket ettirecek olan kuvvet ag1rhg111 egik di.izlem
boyunca bile~enidir:
mg in 37° = 50 X 0.6 = 30 N > f.mox oldugu ir;in cisim
() mg
hareket eder.

<;ozum ivmeyi bulmak ir;in 2. yasan111 x-bile~eni kullan1hr:

(a) Cisme etkiyen i.ir; kuvvet ~ekilde gosterilmi~tir. Bunlar- F 1.1101 = mg sin 37° - f = ma -t 30 - 8 = Sa
2
dan N tepki kuvveti egik di.izleme diktir. Cisim a~ag1 yone a= 4.4 m/
66 4. NEWTON HAREKET YASALARJ

ipterde Gerilme Kuvveti

ip, kablo veya tel gibi biikiilebilen cisimler tarafmdan uygulanan kuvvet
tiiriine gerilme kuvveti adi verilir. Gerilme kuvvetinin en onemli ozelligi cismi
sadece c;:ekebiliyor olmasidlf. Bir iple cisimleri itemezsiniz.

---fr- Biikiilebilir, fakat esnek olmayan bir ipin ucuna m kiitleli bir cisim baglay1p
tavana asahm ($ekil 4.11 ). Bu cisim ivmelenmedigine gore, aguhk kuvvetine e§it
ve zit yonde bir f gerilme kuvveti tarafmdan dengeleniyor demektir: T =mg .
ikinci bir kiitle daha ilave edildiginde, bu kez gerilme kuvveti bu ikisinin agir-
hgma e§it olur. 0 halde gerilme kuvveti, ip kopmad1gi siirece, daima dengeyi
saglayacak miktarda c;:ekici bir kuvvet uygular.
IV $imdi, ipin tavana asih ucuna dogru ilerleyelim. ipin herhangi bir kesitindeki
~ekil 4.11: ipte gerilme kuv- alt ve iist parc;:alar, 3. yasaya gore, birbirlerini e§it ve zit bir gerilme kuvvetiyle c;:e-
veti. kerler. Buradaki gerilme kuvveti cismin bagland1gi alt uc;:taki degerine genellikle
e§it olmaz. <;unkii, ipin de bir kiitlesi vardir ve bu gerilme kuvveti her defasmda,
(aslli cisim+altta kalan ip) toplammm agirhgma e§it olur.
Fakat, ipin kiitlesi ihmal edilebilecek kadar kiic;:iikse, her kesitte ayru T =mg
degerinde kal1r ve boylece tavana vardig1mizda, bu uc;:taki gerilme kuvveti de T
kadar olur. 0 halde, kiitlesi s1fir olan ipin iki u cundak i gerilme kuvvet i
ay rudrr. ip hareketli olsa dahi iki uc;:taki gerilmeler ayru kalu.
Serbest-Cisim Diyagramlari
Dinamikte ele alman sisterni ac;:ikc;:a belirtmek onemlidir. <;ok sayida kuvvet
c;:ok sayida kiitleye etki ediyorsa, bu kuvvetler daha ba§tan iki gruba aynhrlar:
l. i-; kuvvetler: Ele alman sistemin ic;:indeki kiitlelerin birbirine uygulad1gi
kuvvetlerdir. 3. Newton yasasma gore, bu kuvvetler daima c;:ift olarak yer
alirlar. Bunlar deriklemlerde yer alamazlar, c;:unkii hem arti hem de eksi i§a-
retli olup birbirlerini gotiirfuler.
~ekil 4.12: 3 kiitleye etkiyen ii;
2. Di§ kuvvetler Sistemin d1§mdan kaynaklanan kuvvetlerdir.
ve d1~ kuvvetler.
Konuyu daha iyi anlayabilmek ic;:in, yandaki §ekilde m a, m b, me kiitlelerine
etkiyen kuvvetleri gozoniine alalun:
• Ornegin, sistem olarak sadece m 1 kiitlesini gozoniine al1yorsak, buna etki-
yen kuvvetler (T1, T2, Fa ) hepsi birer di§ kuvvettir.
• Sistem olarak (m2 + 1113) kiitlelerini birlikte gozoniine aliyorsak, bu kez di§
kuvvetler (T1 , T2, Fb) olur. Arna T3 bu sistemin ic;: kuvvetidir ve gozoniine
almmaz, c;:iinkii e§it ve zit iki kere yeraldigmdan deriklemlerde goriinmez.
• Eger, sistem (m1 + m 2 + 1113) kiitlesi ise, bu kez sadece Fa ve Fb di§ kuv-
F() vet olurlar, kiitlelerin birbirine uyguladigi (T1 , T1, TJ) kuvvet c;:iftleri birer
ic;: kuvvet olurlar ve deriklemlerde yer alamazlar.
~ekil 4.13: m 1 kiitlesinin
Bir sisteme etkiyen tum di§ kuvvetleri hesaba kattiktan sonra, onu yalruz ba-
serbest-cisim diyagrarm.
§ma gosterebiliriz. Buna serbest-cisim diyagranu denir. Ornegin, yine ayru iic;:
kiitleli sistemde 1111 kiitlesine etkiyen T 1, T1, Fa kuvvetlerini gosterdikten sonra,
artik diger kiitleleri gostermeye gerek yoktur, c;:iinkii onlarm etkilerini hesaba
katrru§iZdlf.

4.3 NEWTON YASALARI UYGULAMALARI

Bu kisunda Newton yasalarllli kullanarak, cisimlere etkiyen muhtelif kuv-
vetlerin etkisi altmda olu§abilecek hareket problemlerini ornekler iizerinde ele
alacag1z.
4.3. NEWTON YASALARI UYGULAJvtALARJ 67

,.,;.r;;11 <;oz um
Kutlesi m = 5 kg olan bir tablo §ekilde aplan verilen iki iple Herbir ip kendi dogrultusunda ve cismi ~ekici yonde bir ge-
tavana astlarak dengede tutuluyor. iplerdeki gerilim kuvvetle- rilme kuvveti uygular. Bu kuvvetler §ekilde T 1 ve T 2 olarak
rini hesaplayin. gosterilmi§tir. Cisim dengede oldugu i~in 1. yasay1 uygulanz:
Fnct = 0
Bu e~itlikbile§enler ii;in de gei;erli olur:
F,_nct = 0 ~ T1 cos 53° - Ti cos 30° = 0
Fy.nct = 0 ~ T1 in 53° + T1 sin 30° - mg =0
Bu iki denklemden T 1 ve T 2 bulunur:
mg
T, = 44 ve Ti = 30

1·"'@111 <;ozum
(a) ipin iki ucundaki gerilme kuvvetleri e§it ahmr, i;iinkii ipin
Atwood aleti. Sekildeki iki e§it M = I 0 kg kutleleri bir ma-
karadan ger;irilen ipin iki ucuna asilm1§lard1r. Makara surtiln- kiitlesi onemsiz ve makara siirtiinmesiz almnu~t1r. Aynca, ip
mesiz ve ipin kutlesi onemsizdir. Kutlelerden biri uzerine ilave esnek olmad1g1 i~in her noktasmm ivmesi aymdir. Yani, iki
kur;uk bir m = I kg kutlesi konuluyor. kiitle aym a ivmesiyle h1zlanacakttr.
(a) Her iki cisme uygulanan kuvvetleri bir §ekilde goste- Buna gore, herbir cismin iizerindeki agirhk ve gerilme
rin . (Alakaraya uygulanan kuvvetleri gostermenize gerek kuvveti ~ekilde gosterilmi§tir.
yoktur.) (b) Problem 1 boyutludur. ikinci yasay1 dii~ey dogrultuda,
(b) Kutlelerin herbirini ayn inceleyip, ivmeyi ve ipteki geril- herbir kiitleye kendi hareketi yoniinde uygulanz:
meyi veren denklemleri bulun . (M + 111) kiitlesi: (M + m)g - T = (M + m)a
(c) Bu denklem sistemini r;ozup a ivmesini hesaplayin. M ki.itlesi : T - Mg = Ma
(c) Bu iki denklem ~oziilerek a ivmesi ve T gerilmesi bulu-

Ill
+y

r T nur:
a = 0.5 m/ 2
ve T = I 05 N
Not: Bu diizenek asansor ve fiinikiiler i~letirninde kulla-
mltr. Kiii;iik bir /11 kiitlesi ile daha biiyiik M kiitlesi kolayca
ivmelendirilebilir. Eger, M kiitlesini aym a ivmesiyle tek ba-
§ma yukar1 ~ekmeye kalksayd1k, buradaki mg kuvvetinden
(,\f+m)g
Mg ~ok daha biiyi.ik bir F kuvveti kullanmak zorunda kalird1k.

l·"'Mll:I ,\'2 t 'it

Surtilnmesiz yatay bir duzlem uzerindeki 111 1 = I kg ve 111 2 =
2 kg kutleleri bir iple birbirlerine baglanm1§lard1r. m1 kiltle-
sine yatay F = 5 N kuvveti uygulan1yor.
llh
T
- 1111 '"

F
(a) Bir §ekil r;izerek, herbir kutlenin serbest-cisim diyagram-
lann1 gosterin.
(b) m 1 ve 111 1 kutlelerin i ayn ayn ele alarak, ivmeyi ve ipteki
gerilmeyi bulun.
(c) iki kutleyi birlikte ele altp, (m 1 + 111 2 ) sisteminin ivmesini
hesaplayin.
<;ozum
(a) ipin iki ucunda yine kiitleleri ~ekici yonlerde, e§it ve
zit T gerilme kuvvetleri vardu. Dii§ey dogrultuda normal
tepki kuvvetleri agirhklar1 dengeler. Kuvvetler §ekilde gos-
terilmi§tir.
(b) Herbir kiitle i~in . hareket yoniinde ikinci yasa yaz1hr
(Siirtiinme olmad1g1 i~in , dii§ey yondeki ifadeleri yazmaya
gerek yoktur):
m 1 kiitlesi : F - T = m 1a 5 - T =a
m2 kiitlesi : T = m2a T = 2a
Buradan ivme ve gerilme kuvveti bulunur:
a = 1.7 m/ i ve T = 3.3 N
(c) Bu problem iki kiitleyi birlikte ele alarak da ~oziilebi­
lir. Bu, ivmeler aym oldugu i~in miimkiindiir. iki kiitleli sis-
temde ipteki gerilme kuvveti ii; kuvvet olur, yani etki-tepki
e~it oldugundan denklemde, hem T hem de -T olarak yer
alacagmdan, sonu~ta goriinmez. Buna gore, toplam sistemin
ivmesi sadece F kuvvetinden kaynaklanir:
F = (1111 +m 2)a ~ a= 5/3 = 1.7 111/ i
Toplam sistemde T gerilmesini bulmak miimkiin degildir,
mutlaka kiitlelerden birini ayn incelemek gerekir.
68 4. NEWTON HAREKET YASALARI

Sisteme bir bi.iti.in olarak bakarsak, bir yandan m 2g

Surtilnmesiz ve 30° egimli bir egik duzlem uzerindeki m 1 =
7 kg kutlesi makaradan gei;en ipin bir ucuna baglid1r. ipin di-
ger ucuna m2 = 5 kg kutlesi as1lm1§t1r.
(a) Hareket yonunu tayin edin.
(b) m 1 ve m2 kutleleri ii;in ayn ayn hareket denklemlerini
yazin. ivmeyi ve ipteki gerilme kuvvetini hesaplayin.
aguhg1 111 2 ki.itlesini a§ag1 c;ekmek isteyecek, diger yan-
dan m 1 ki.itlesinin egik di.izleme paralel olan aguhk bile§eni
m 1g sin(} onu a§ag1 c;ekmek isteyecektir.
Bu kuvvetlerden hangisinin galip geldigini hesaplaya11m:
m2g = 5 x I 0 = 50 N
m 1gsin30=7 x 10 x 0.5 = 35N
m2 g > m 1g sin(} oldugu ic;in hareket, m2 ic;in a§ag1 yonde ve
m 1 ic;in egik di.izlemden yukar1 yonde olacaktir.

(b) Si.irti.inme olmad1g1 ic;in ikinci yasay1 sadece hareket yo-

ni.indeki bile§en ic;in yazmak yeterlidir.
m 1 ic;in: T - m 1 g sin(}= m 1a T- 35 = 1a
<;oz um
(a) Her iki ki.itleye etkiyen kuvvetler §ekilde gosterilini§tir. m2 ic;in : m2g - T = m2a 50 - T =Sa
Bu iki denklem taraf tarafa toplan1rsa a ivmesi bulunur:
tT 50 - 35 = 12a --+ a= 1.25 m/s 2

j,,~
'' Bu a degerini iki denklemden birinde kullan1p T gerilmesini
30° buluruz:
T = 44N olur.

i·"'MI"·'
$ekilde gosterilen ipin kutlesi s1fir, yuzeyler ve makara surtiln -
mesizdir. (a) Kutlelerin serbest cisim diyagramlann1 i;izin. (b)
ivmeler arasindaki ili§ki nedir?(c) ivmeleri ve ipteki gerilmeyi
hesaplayrn.
2 kg
<;oz um
(a) Bu problemde ki.itlelerin ivmeleri farkhdu. Herbirine et-
kiyen kuvvetler yandaki §ekilde gosterilmi§tir:
(b) Makaraya bagb olan m2 ki.itlesinin ivmesi daha ki.ic;i.ik
olacaktu, c;i.inki.i a§ag1 dogru inerken ipin bir kism1m diger
tarafa aktaru. ivmeler arasmdaki ili§kiyi bulmak ic;in §6yle
di.i§i.inelim: m1 ki.itlesi I m saga gittiginde m2 ki.itlesi ne ka-
dar a§ag1 iner? Cevap I /2 m dir. 0 halde, ili§ki §Oyle olur:
a 1 = 2a2
(c) Herbir ki.itlenin kendi hareket yoni.inde ikinci yasay1 ya-
zar1z:
m 1 ic;in: T = m 1a 1 --+ T = a1
m2 ic;in : m2g - 2T = m2a2 --+ 20 - 2T = 2a2

- T
Bu iki denklemde 3 bilinmeyen vardir: a 1, a2 , T . <;ozi.im ic;in
gerekli i.ic;i.inci.i bagmh (b) §ikkmda buldugumuz, ivmeler
arasmdaki a 1 = 2a2 ili§kisidir. Bu i.ic; denklem c;ozi.ili.irse,
sonuc;lar §6yle olur:
a, = 6.7 m/s 2 , a2 = 3.3 m/s 2 ve T = 6.7 N.

l·"'IJll'' le me paralel firlat1liyor. Blok ne kadar gittikten sonra durur?

- 4 mis
hareket
yonli
Yuzeyler arasrnda surtilnme katsay1s1 µ = 0.25 tir.
<;ozum
Bu problemde cisme hareket yoniinde etkiyen kuvvet yok-
tur, sadece ilk luz1 dolay1s1yla hareket eder, fakat ters yonde
etkiyen f siirti.inme kuvveti yi.iziinden yava§lar. Cisme etki-
Kutlesi m olan bir blok 4 m/s h1zla, surtunmeli yatay bir duz- yen kuvvetler §ekilde gosterilrni§tir.
4.3. NEWTON YASALARI UYGULAMALARI
Hareket denklemlerini yazalun:
F ,. 11 c1 = ma ---+ - f = ma
Fy,nct = 0 ---+ N - mg = 0
Siirtiinme kuvveti f = µN = µmg olarak yerine konulursa,
yava§latic1 a ivmesi negatif i§aretli bulunur:
Ornek 4.12
m = I kg l1k ki:itle, si.irti.inme katsay1S1 µ = 0.3 ve eg1m a~1s1
37° olan egik bir di.izlem i.izerine konulmu$tur. F = 20 N kuv-
veti cisme yatay dogrultuda etkiyor. (a) Cisim hangi yonde gi-
der? Buna gore, cisme etkiyen kuvvetleri $ekil ~izip gosterin.
(b} Cismin ivmesini hesaplaym.
<;oz Om
(a) Cismin hangi yone gidecegini tayi.n etmeden siirtiirune
kuvvetinin yoniinii bilemeyiz. Egik diizlem dogrultusunda,
cismi a§ag1 yonde r;eken mg sin() kuvvetine kar§1hk, yukar1
yonde iten F cos() kuvveti vard!f. Bu ikisini kar§Ua§tirahm:
mg sin 37° = I 0 x 0.6 = 6 N
F cos 37° = 20 x 0.8 = 16 N
F cos() daha biiyiik oldugundan, cisim yukar1 gitmek
isteyecektir. Siirtiinme kuvveti dolay1s1yla hareket edemeye-
Ornek 4.13
Ki.itlesi 2 kg olan bir blok, bir duvara yatay yonde F = 30 N
kuvvetiyle bastml1rken G$ag1 dogru kayabiliyor. Blok ile du-
var arasmda si.irti.inme katsaylSI µ = 0.5 tir. Bloga etkiyen
kuvvetleri gosterin ve ivmesini bulun.
c;ozum
Bu problem yiizey tepki kuvvetinin her zaman mg ye e§it ol-
Ornek 4.14
F dan, birlikte gidebilecekleri maksimum ivme ne kadard1r? (c)
- /Ill
$ekilde gosterilen m 1 = I kg ve m2 = 2 kg ki.itleli bloklar
arasindaki yi.izeyin si.irti.inme katsay1s1 µ = 0.3 ti.ir. Alttaki
m2 blogu ile yatay di.izlem aras1 si.irti.inmesizdir. m 1 bloguna
yatay F kuvveti uygulaniyor. (a) Bloklara etkiyen kuvvetleri
69
a= - µg = - 0.25 x 10 = - 2.5 m/s 2
Kinematikten bildigimiz zamans1z h1z formiiliinden, durun-
caya kadar (u = 0) alman yo! bulunur:
u2 - u~ = 2ax ---+ 0 - 42 = 2(-2.5)x
x=3.2m.
bilir, ama her haliikarda a§ag1 yonde gitmeyecektir. 0 halde,
cisme etkiyen kuvvetler §oyle olur:
F \ yv x
(b) x-ekseni egik diizleme yukar1 yonde paralel ve y-ekseni
diizleme dik alm!fsa, hareket yasalar1 §Oyle olur:
F x,nc1 = ma ---+ F cos 37° - mg sin 37° - f = ma
Fy.ne1 = 0 ---+ N - mg cos 37° - F sin 37° = 0
Ve siirtiinme ile normal kuvvet arasmdaki ili§ki yazu!f:
f=µN.
Bu 3 denklem arasmda a ivmesi hesaplanir:
(F cos 37° - mg sin 37°)-µ(mg cos 37° + F sin 37°)
a=~~~~~-=--~~--'--'.--'--=-~~~~~~---'-
m
a= 4 m/s 2
Eger burada art1 ivme i;:ikmasaydt, cismin hareket etmedigi
sonucu i;:ikard1.
mad1gm1 gosteren iyi bir ornektir. Yiizey tepki kuvveti, yii-
zeye dik olan tiim kuvvetleri kar§uayan kuvvettir. Bu prob-
lemde mg nin yiizeye dik bile§eni yoktur, sadece F kuvveti
vard1r. 0 halde,
N - F = 0 ---+ N = F = olur.
Cisim sadece a§ag1 yonde hareket edebilir. Bu yonde hareket
denklemi yazu1rsa,
mg - f =ma
olur. Yine, siirtiinme kuvveti f = µN bagmt1S1yla tammlan-
d1g1 ii;:in, f = µF olur. bu iki denklem arasmdan a ivmesi
bulunur:
a= (mg - µF)/m = (20 - 0.5 x 30)/2 = 2.5 m/s 2 .
birer $ekilde gosterin. (b) iki blogun birbiri i.izerinde kayma-
Bu maksimum ivmeyi saglayan F kuvveti ne kadar olur?
c;ozum
(a) Bu ornek siirtiinmenin her zaman harekete zit olmad1g1m,
bazen harekete yardunc1 olabildigini gosterir. Siirtiirune sa-
dece iki blok arasmdad1r. m 1 kiitlesi alttakine gore saga hare-
ket etmek isteyecegi ii;:in, onu engelleyici (- f) kuvveti sola
dogru olur. Fakat, 3. yasaya g0re, buna e§it ve zit bir f kuv-
70 4. NEWTON HAREKET YASALARI

veti de alttaki bloga etki eder. Bu zit f kuvveti 1112 kiitlesini f = m2a
hareket ettirici kuvvettir. 0 halde, cisimlere etkiyen kuvvet- Bu f siirtiinme kuvvetinin bir maksimum degeri vardir:
ler §ekildeki gibi olurlar. /max = µNi = µmi g. Alttaki kiitleye hareket yoniinde etki-
yecek maksimum kuvvet budur. Buradan a ivmesi bulunur:
/ µmig=m 2a ~ a=(mi/m2)µg=0.5x0.3xl0= I.Sm / 2
- ------~
0 halde, iki kiitlenin ortak gidebilecekleri maksimum
ivme a = 1.5 m/s 2 olur.
(c) Bu maksimum ivmeyi iistteki m i blogu i<;in de kullan1p
maksimum F kuvvetini buluruz:
(b) Alttaki blogun hareket denklernini yazahm: F-f=mia ~ F=µmig+mia =4.5 .

4.4 DAiRESEL HAREKET

Boliim 3 te dairesel hareketi incelemi§ ve r yan<;aph daire <;evresinde sabit u
,,-.--x
:~ , hlZlyla donen bir cismin iizerinde daima merkeze yonelik bir ar merkezcil ivmesi
-F '., olacagm1 gormii§tiik:
1 r 1
I I
\ I
\ I
\ I
', , (merkezcil ivme) (4.12)

~ekil
--
4.14: Merkezcil ivmeyi
;

saglayan merkezcil bir kuvvet ikinci yasaya gore cisim iizerinde, bu ivmeyle aym yonde, yani merkeze yonelik
olmal1dir. bir Fr kuvveti etkiyor olmahd1r:

u2
F, =ma,= m.- (merkezcil kuvvet) (4.13)
r
Fr ile gosterilen bu merkezcil kuvvet yeni bir kuvvet <;e§idi degildir, sadece
radyal (yar19ap dogrultusunda) kuvvetlerin toplarrudu. Bu, <;e§itli yollarla sagla-

t v
myor olabilir. Ornegin, bir ipin ucuna baglan1p yatay diizlemde dondiirillen cisim
i<;in, merkezcil kuvvet T gerilmesi olur ve Fr = T = mu2 / r yazilu.
, --- !:
( v:
Cisim sabit h1zla donerken bu kuvvete gerek var rru, diye dii§iinillebilir. Mer-
, I
, 1
kezcil kuvvet olmasayd1, cisim diizgiin dogrusal hareket yapardi. Nitekim, cisim
donerken aniden ipin koptugunu dii§iinelim (~ekil 4.15). 0 andan itibaren cisim
I I
,\ T / dogrusal bir yoriingede gidecektir, <;iinkii donmeyi saglayan T gerilmesi art1k
' ........ ___ _ ,
yoktur.
~ekil 4.15: Merkezcil ivmeyi Bir viraj1 donen arabada merkezcil kuvveti tekerleklerdeki siirtiinme kuvveti
saglayan kuvvet ortadan kal-
olu§turur. Keza, rayh bir <;emberin i<;inde donen cisim i<;in, raylarm normal tepki
karsa ne olur?
kuvveti N olur: N = mu2 / r.
'\
~ekil 4.16: Merkezcil kuvvet or-
nekleri. (J
------~ i
I
I
I

Diger bir ornek gezegerilerin Giine§ <;evresindeki hareketini saglayan kiitle

<;ekim kuvvetidir. Omegin, Diinya <;evresinde r yar19aph dairesel yoriingede do-
nen m kiitleli bir uydu i<;in, kiitle <;ekim kuvvetini kullanmak,

_ GMEm _ u2
Fr - - m
r2 r
4.4. DAfRESEL HAREKET
71

olur. Bu e§itlikten hangi yiikseklikteki uydunun hangi h1zla dondi.igi.i bulunabilir.

Burada i;ok yaygm bir yanh§1 di.izeltelim: Baz1 kitaplarda merkezka<; kuvveti
adi altmda, merkezden d1§ar1 dogru bir kuvvetin varhgmdan sozedilmektedir.
Ogrenci de bunu sezgileriyle kolayca kabul edebilmektedir. Oyle ya, "otobi.is vi-
raj1 donerken beni d1§ar1 yone savuran bir kuvvet var," ai;1klamas1 makul gori.i-
ni.iyor, degil mi?
Bu dii§i.ince tarz1 kesinlikle yanl1§tlr. Dogru yorum §Udur: "Di~an savruluyor
deg iliz, otobiis dairesel yoriingeye girdiginde, eger bir yere tutunmuyorsak, diiz-
g iin dog rusal hareket boyunca g itmeye devam ederiz. Aslmda, i<;eri dogru donen
otobiisiin duvan biz e yakla~maktadir." ikna olmak ii;in §6yle dii§iiniin: Otobi.is
donerken bir tutma koluna yap1§tlg1nlzda, kol size hangi yonde kuvvet uygula-
maktad1r? Elbette, merkeze dogru.
Merkezkai; kuvvet kavrami baz1 problernleri statik gibi i;ozmek i.izere di.i§i.i-
ni.ilmii§ bir tekniktir. Donen cisim i.izerindeki bir gozlemciye gore ti.im kuvvetleri
yazarken, d1§ar1 yonde - mu2 / r kadar bir kuvvet eklenerek, cisim hareketsizmi§
gibi tiim kuvvetler sifua e§itlenir. Arna bunun geri;ekle bir alakas1 yoktur. Gi.inki.i,
cisimle beraber donen gozlemci eylemsiz referans sistemi olu~turmaz, Newton ya-
salar1 orada gei;erli degildir. 0 halde, merkezkai; kuvveti terimini kullanmaktan
kai;mmahy1z.

Ornek 4.15 saglar. ~ek.ilde goriildiigi.i gibi, cismin ag1rhg1ve di.izlemin N

Siirtiinmesiz yatay bir du zlemde 80cm uzunluktaki bir ipin tepki kuvvetinin merkeze yonelik bile~enleri yoktur, sadece
ucunda sabit h1zla donen m = 200 g kutleli blok 3 dakikada T gerilmesi vardir. 0 halde,
500 devir yapmaktad1r. u2
F, = ma, ---+ T = m - .
Blog un merkezcil ivmesini ve ipteki gerilme kuvvetini he- r
saplay in. Once u hlZI hesaplamr. r yaru;:apb dairesel yori.ingede
bir tur 2nr uzunlukta olacag1ii,;in, toplam yo! toplam zamana
boli.ini.ir:
u = ahnan yo! = 500 x 2n x 0.80m = 14 m/s
r
gei,;en zaman 3 x 60 s
--- Buradan merkezcil ivme ve ipteki gerilme hesaplan1r:
vi 142 2
a, = - = - = 245 m/s .
<;:ozum r 0.8
Merkeze yonelmi~ hangi kuvvet varsa dairesel hareketi o T = ma, = 0.2 x 245 = 49 N.

*·U.@1111 <;:oz um
(a) ~ek.ilde gori.ildi.igi.i gibi, merkezcil ivmeyi saglayan f si.ir-
ti.inme kuvvetidir:

4,__· i---'-r_C_
----=---=
(a) Kutlesi 1200 kg olan bir otomobil r = 200 m yan~apli
f = m u2 = 1200 x (72 x I 000/ 3600 m/s)2 = 2400 N
r

cag1 merkezcil ivme yazilusa,

µmg
u2
= m -r ---+ u2 = µ.gr
200
(b) Si.irti.inme kuvvetinin maksimum degeri f max = µN , mer-
keze yonelmi~ maksimum kuvvet demektir. Bunun saglaya-

olur.
yatay ve dairesel bir viraj1 72 km /saat hlZlyla donmektedir.
Tekerlekler ile yol arasmdaki surtunme kuvveti ne kadard1r? Bu maksimum hiz hesaplanu:
(b) Bu yoldaki surtiinme katsay 1s1µ = 0.8 ise, otomobilin kay- u = yµgT = V0.8 x 10 x 200 = 40m/s = 144km/saat.
madan don ebilecegi maksimum h1z ne kadar olur?
72 4. NEWTON HAREKET YA ALAR/

Ornek 4.17 cil yondeki kuvvet hangisidir? $ekilde goriildi.igi.i gibi, yol
Bir otomobil r = I 00 rn yaru;aplt ve yatayla 30° a~1 yapan egimli oldugu ii;in, di.izlemin normal tepki kuvveti N nin
silrtiinmesiz bir viraj1 u hlZlyla al1yor. Otomobil savrulmadan merkeze yonelik bir bile~eni olu~ur. Donmeyi saglayan mer-
hangi h1z/a donebilir? kezcil kuvvet budur.
$ekilde gosterilen x- ve y-yonlerinde, hareket denklem-
leri yaz1hr:
x- yoniinde: N sin 0 = mu2 / r
y- yoniinde: N cos (J = mg
iki denklem taraf tarafa boliiniirse,
tan (J = u2 I gr
r Buradan maksimum donme h1z1 hesaplamr:
<;ozum u = '1gr tan 30° = VIO x 100 x 0.58
Bu kez siirtiinme yoktur. 0 halde, donmeyi saglayan merkez- u = 24 rn/s = 87 krn/saal.

C·U.IJiil:I <;ozum
Bir sava$ u~ag 1 2 km yan~apli di1$ey bir dairede 300 m/. h1- (a) Bu problemde merkezcil kuvvet pilotun mg ag1rl1g1 ile
z1yla doni1$ yap1yor. koltugun N normal tepki kuvvetinin bile~kesi olur. (Ui;ag1
(a) U~agin merkezcil ivmesini hesaplay111. dondiiren merkezcil kuvvet kanatlarda olu§an kuvvettir, ama
(b} m kiltleli pilota koltuk tarafindan uygulanan normal bu konumuzun d1~mdadir.)
tepki kuvvetini yorilngenin tepe noktas111da ve en al~ak (a) Once merkezcil ivrneyi g nin kati olarak hesaplayahm:
noktasinda, pilotun mg ag1rliginin katlan cinsinden he- a,= u2 / r = (3002 /2000) = 45 m/s 2 = 4.5g
saplay111. (b) $ekilde gori.ildiigi.i gibi, dairenin iist ve alt noktalannda
N tepki kuvveti hep merkeze yonelik, fakat 111g ag1rhg1 iistte
merkeze yonelik oldugu halde, altta merkez d1~1na dogrudur.
0 halde, merkeze yonelik bile§ke kuvvet her iki durumda ya-
mg zilu:
\' Dstte: N + 111g = ma, ~ N = ma, - mg = 4.5mg - 111g
N = 3.5mg
Altta: N - mg = ma, ~ N = ma,+ mg = 4.5mg +mg
N = 5.5mg
Gori.ildiigi.i gibi, pilotun manevrasmda en zorland1g1 yer
dairenin alt noktas1d1r

Ornek 4.19
hem de ipin T gerilmesi merkeze yonelik olurlar.
0 halde, merkezci1 kuvvet bu ikisinin toplammdan oltt§ma-
lldir: , u-
mg + T = /11 -
r
Ta§m u hmm giderek azalhrsak ne olur? Bu ifadenin sag
taraf1 kiii;iili.ir. Sol tarafta agirhk sabit olduguna gore, T ge-
Bir ta$ r uzunlugunda bir ipin ucunda di1$ey bir dairede don- rilmesi de azalir. Sonunda oyle bir h1za gelindiginde T = 0
dilrillilyor. En tepedeki noktadan ge~erken ipin gev$ememesi olur, yani artik ip gev~er.
i~in ta$in oradaki h1Z1 ne olmal1d1r?
0 halde, minimum u hlZI T = 0 smmndaki h1z olur:
<;ozum
u-
,
Ta§m dairesel hareketinin tepe noktasmda hem mg agirhg1, 111 g + 0 =m -
,. ~ u = ygr
TEST
73

Test

1. Bir bisiklet ile bir kamyon kafa kafaya r;arp1yor. A§ag1- I k i ..

dakilerden hangisi yanh§tlr? 8· ki§i halat r;ekme oyunu oynuyor. A§ag1dakilerden

hangisi dogrudur?
(a) Bisiklet ilzerindeki kuvvet daha bilyilktilr.
(a) Daha kuvvetli r;eken kazan1r.
(b) Kamyon ilzerindeki kuvvet daha bi.iyi.iktilr.
(b) Ktitlesi bilyilk olan kazamr.
(c) Her ikisi i.izerine uygulanan kuvvet e§ittir.
(c) Yerde silrtilnme kuvveti bilyilk olan kazan1r.
(d) Hepsi
(d) Hir;biri.

2. Dil§en bir topun zeminden tekrar yukan yi.ikselmesini 9. Newton yasalan hangi gozlemciler ir;in ger;erli degildir-
saglayan kuvvet hangisidir? ler?
(a) Yen;ekimi kuvveti (a) Duran gozlemciler
(b) Ag1rhk (b) Di.izgi.in dogrusal hareketli gozlemciler.
(c) Si.irtilnme kuvveti (c) ivmeli gozlemciler.
(d) Normal tepki kuvveti (d) Hepsi.

10. Kablosu koptugunda serbest di.i§me ya pan

3. A§ag1dakilerden hangisi yanh§tir?
bir asansorun tavamndan kopan bir vida,
(a) Durmakta olan araba i.izerindeki net kuvvet sifird1r. asansordeki gozlemciye gore nas1l hareket eder?
(b) Sabit hizla giden araba ilzerindeki net kuvvet sif1rdu.
(a) g ivmesiyle hizlanir.
(c) Hizlanan arabarun ivmesi suudir.
(b) Sabit hizla dil§er.
(d) Sabit h1zla giden arabanm ivmesi s1firdir.
(c) Havada asili durur.
(d) Yukar1 yonde h1zlan1r.
4. Bir araba fren yaparak duruyor. Arabay1 durduran kuv-
vet hangisidir? 11. A§ag1dakilerden hangileri yanh§tir?
(a) Ag1rhk I. Bir cismin uzay bo§lugunda kiltlesi s1fird1r.
(b) Silrtilnme kuvveti II. Cisrnin uzay bo§lugunda ag1rlig1 s1firdir.
(c) Yi.izeyin normal tepki kuvveti III. Cismin Ay yi.izeyinde kiltlesi daha kilr;ilktilr.
(d) Yen;ekimi kuvveti IV. Cismin Ay yilzeyinde ag1rhg1 daha ki.ir;ilktilr.
(a) Ive II (b) III ve IV (c) Ive III (d) II ve IV
5. Egik atl§ta bir ta§m maksimum yilksekliginde hangisi
12. Dikey yonde 4 m/s 2 ivmeyle yilkselen I kg hk cisme
dogrudur?
uygulanan F kuvveti ne kadardu?
(a) Ta§ ilzerindeki kuvvet s1firdu.
(a)6N (b)ION (c)14N (d)18N
(b) Ta§ ilzerinde yatay kuvvet vard1r.
(c) Ta§ ilzerinde yen;ekirni ivmesi vardu.
13. Bir asansbrdeki adam elindeki r;antay1 biraktigmda,
(d) Ta§m ivmesi s1f1rd1r.
r;anta yere dil§milyorsa, a§ag1dakilerden hangisi dogru
olabilir?
6. Silrtilnme kuvvetinin 6 N oldugu bir masa i.izerinde, ya- I. Asansor serbest dil§me halindedir.
tay 8 N ile r;ekilen 2 kg hk bir cismin ivmesi kar; m/s 2 II. Asansor sabit h1zla inmektedir.
dir? III. Asansor a§ag1 yonde g ivmesiyle h1zlanmaktad1r.
(a) 1 (b) 2 (c) 3 (d) 4 IV. Asansor yukan yonde g ivmesiyle h1zlanmakta-
d1r
(a) Ive II
7. Sabit h1zla gitmekte olan penceresiz bir trende koltukta
(b) Ive III
oturan yolcular, do§eme ilzerinde duran bir topun ile-
(c) II ve III
riye dogru yuvarlanmaya ba§lad1g1111 gori.iyorlar. A§a-
(d) I ve IV
g1dakilerden hangileri dogru olabilir?
I. Tren yava§hyor olabilir.
14. Silrti.inme kuvveti ir;in hangisi yanh§tir?
II. Tren h1zlan1yor olabilir.
(a) Her zaman harekete zit yondedir.
III. Tren yoku§ yukar1 r;ik1yor olabilir.
IV. Tren yoku§ a§ag1 iniyor olabilir. (b) Her zaman mg ile orantihd1r.
(c) Her zaman normal tepki kuvveti N ile orantihdu.
(a) Ive III (b) Ive IV (c) II ve III (d) II ve IV (d) Her zaman yilzeye diktir.
74 4. NEWTON HAREKET YASALARI

15. Surti.inmesiz yatay bir dtizlemde, bir ipin ucuna bagh (a) Ive Il (b) Il ve ill (c) ill ve IV (d) Ive IV
olarak donen top, ip koptugunda nasil hareket eder?
(a) Durur. 18. Bir otomobil r yan9apli virajda kaymadan u hmyla do-
(b) Donmeye devam eder. nebiliyorsa, yar19ap1 2r olan virajda kaymadan hangi
(c) Dogru boyunca gider. h1zla donebilir?
(d) Merkeze dogru gider. (a) u (b) .../2.u (c) 2u (d) 4 u

16. I0 kg hk bir cisim 2 rn yar1<;aph dairesel yorungede

19. r yan9aph viraj1 u h1z1yla donen m ktitleli A otomobili
3 rn / s h1zla dontiyor. Cisme etkiyen merkezcil kuvvet
ile, 2r yar19aph viraj1 2u h1Z1yla donen 2m kutleli B
kacr newtondur? otomobilinin merkezcil kuvvetleri oraru Fo/ FA ne ka-
(a) 30 (b) 35 (c) 40 (d) 45 dardir?

17. Bir otomobilin virajda donebilmesini saglayan neler

(a) 1 (b) 2 (c) V2 (d) 4
olabilir?
I. Surttinrne kuvveti. 20. r uzunlugunda ipin ucunda don en bir ta~m ruz1 I 0 rn / s
Il. Otornobilin ktitlesi. oldugunda ip kopuyor. Aym malzemeden 4r uzunlu-
ill. Otomobilin h1z1. gunda ip kullani!Irsa, ta~m h1z1 kacr rn / iken ip kopar?
IV. Asfaltm normal tepki kuvveti . (a) 10 (b)20 (c) 10.../2 (d) 10/ .../2

Problemler

4.3 Newton Yasalan Ugulamalan

4.1 Bir banyo terazisi, tizerindeki ki~iye uygulad1g1 N nor-
mal tepki kuvvetini 6l9er. 50 kg kutleli bir crocuk bir asansor-
deki terazinin tizerinde bulunuyor. (a) Asansor yukar1 dogru
2 m/ s 2 ivmelendiginde terazi ka~ newton gosterir? (b) Asan-
sor a§ag1 dogru aym ivmeyle ruzland1gmda terazi ne goste-
rir? [C: (a) 600 N, (b) 400 N .]
Problem 4.4
4.4 ~ekildeki m 1 = I kg ve m2 = 2 kg ktitleli bloklar, sur-
ttinmesiz bir makaradan ge~irilen ve kutlesi ihmal edilen bir
ip ile birbirlerine baglanrm§lardir. 1112 kutlesinin temas ettigi
yatay dtizlemin stirtunme katsay1s1 µ = 0.3 dur. Bloklarm
ivmesini ve ipteki gerilmeyi hesaplaym.
[C: a = 1.3 m/ 2 , T = 8.7 N .]

m
- ----llkg
Problem 4.2
4.2 ~ekilde yatay dtizlemdeki m = I kg ktitleli bloga F 1 =
0

Problem 4.5
2kg
- F=25

18 N ve F 2 = 20 N kuvvetleri uygulanmaktadir. Duzlemin 4.5 ~ekilde list uste konmU§ 1111 = I kg ve m 2 = 2 kg hk

surtunme katsaylSI µ = 0.2 tir. Blogun ivmesini hesaplaym.
[C: 2.5 rn/s 2 .]
bloklar, surttinmesiz bir makaradan ge~en iple birbirine bag-
lanm1~lardir. Bloklar arasmda ve zeminde surtunme katsay1s1
µ = 0.35 tir. Alttaki blok dtizleme paralel F = 25 N kuvve-
tiyle ~ekiliyor. Bloklarm ivmesini ve ipteki gerilmeyi bulun.
[C: a = 2.5 rn / 2 , T = 6 N .]

Problem 4.3
4.3 Kutlesi 2 kg olan bir blok, yatayla 53° ap yapan bir
F = 30 N kuvvetiyle du~ey bir duvara bastmliyor. Blok ile
duvar arasmda stirttinme katsay1S1 µ = 0.2 dir. Blok hangi
yonde hareket eder ve ivmesi ne kadar olur? Problem 4.6
[C: Yukan a = 0.2 m/s 2 .] 4.6 ~ekildeki m1 = I kg ve 111 2 = 2 kg kutleleri, egirnleri s1-
PROBLEMLER 75
ras1yla 53° ve 37° olan iki egik di.izlem i.izerine konulmu§ ve yonde firlat1hyor. Si.irti.inme katsay1S1 µ = 0.3 tiir. Blogun
si.irti.inmesiz bir makaradan ger;en s1f1r ki.itleli ip ile birbirle- ivmesini ve duruncaya kadar egik diizlemde ald1g1 yolu bu-
rine baglanrn1§lardir. Yi.izeylerin si.irti.inme katsay1s1 µ = 0. 1 lun. [C: a= 8.4 m/ 2 , 3.8 m .]
dir. (a) Hareket yoni.ini.i tayin edin. (b) Bloklann ivmesini ve
ipteki gerilmeyi hesaplaym.
[C: (a) 111 2 a§ag1 iner, (b) a = 0.6 m/ s 2 , T = 9.2 N .]

Problem 4.12
4.12 53° egimli bir diizlem i.izerinde m 1 = I kg ve 111 2 = 2 kg
Problem 4.7
ki.itleleri bir iple birbirine baglanm1§lardll'. Kiitleler fark11
4. 7 $ekildeki ki.itleler e§it olup 111 1 = m2 = 111 3 = I kg dir.
malzemeden yaptlm1§ oldugu ir;in siirti.inme katsayilar1 fark-
Ti.im di.izlemler ve makaralar si.irti.inmesiz, iplerin ki.itleleri
hd1r. 111 1 ile egik di.izlem arasmdaki siirti.inme katsay1s1 µ 1 =
s1frr almabilir. Bloklann ivmesini ve iplerdeki gerilmeleri he-
0.1 , m 2 ninki µ 2 = 0.2 dir. Bloklann ivmesini ve ipteki ge-
saplaym. [C: a= 1.7 m/s 2 , T 1 = 8.3 N ve T 2 = 1.7 N .]
rilme kuvvetini hesaplaym.
F [C: a = 7 m/ s 2 , T = 0.4 N .]
,,,,
Problem 4.8 4.4 Dairesel Hareket
4.8 Si.irti.inmesiz yatay diizlemde birbirine baglanrm§ i.ir; blo- 4.13 Bir otomobil r = 200 m yar1r;aph yatay ve dairesel bir
gun kiitleleri 111 1 = I, m2 = 2, m 3 = 3 kg du. m 1 kiitlesi viraj1 donmektedir. Tekerlekler ile yo! arasmdaki siirtiinme
yatay F = 12 N kuvvetle ~ekiliyor. Bloklann ivmesini ve ip- katsay1s1 µ = 0.8 dir. Otomobilin kaymadan viraj1 donebile-
lerdeki gerilmeleri hesaplaym. cegi maksirnum h1z ne kadar olur? [C: v = 40 m/s .]
[C: a = 2 m/s 2 , T 1 = I 0, T2 = 6 N .)
4.14 Kiitlesi m olan bir A cismi r yan~aph dairesel yori.in-
1 - - - ---1 111, gede v hlZlyla donmektedir. Ki.itlesi Sm olan B cismi 3r ya-
F n~aph dairede 2v h1Z1yla donmektedir. B cismi iizerindeki
m2 -
F 8 merkezcil kuvvetinin A cismi iizerindeki FA merkezcil
Problem 4.9 kuvvetine oram ne kadar olur? [C: F n/ FA = 6.7 .]
4.9 $ekilde goriilen m 1 = I kg kiitleli blok yatay bir iple ,._
duvara baglanm1§ ve m 2 = 3 kg kiitleli blogun i.izerine ko-
nulmu§tur. Tiim yiizeylerde siirtiinme katsay1s1 µ = 0.4 di.ir.
111 2 blogu yatay F = 30 N kuvvetiyle duvardan uzaga ~eki ­
Liyor. 111 2 nin ivmesini ve ipteki gerilmeyi hesaplaym.
[C: a = 3.3 m/s 2 , T = 4 N .]

Q >-------1
- F
Problem 4.15
4.15 Kiitlesi m olan motosikletli bir gosterici, yar1r;ap1 r =
40 m olan dii§ey bir dairesel pistte bir tur atlyor. En i.ist nok-
Problem 4.10
tada motosikletin pistten ayrilmamas1 ir;in, o noktadaki v
4.10 $ekilde siirtiinmesiz yatay di.izlemde m 1 = I kg ve
hm en az ne kadar olmal1d1r? [C: 20 m/ s .]
m2 = 4 kg kiitleleri, bir makara ve iplerle birbirine baglan-
rm§lard1r. m2 kiitlesi yatay F = 20 N luk bir kuvvetle ~eki­

A
liyor. Bloklarm ivmelerini ve m 1 in bagli oldugu ipteki geril-
meyi hesaplaym. [C: a 1 = 5, a 2 = 2.5 m/ 2 , T 1 = 5 N .]

'
.
..... ...... _,.__
. -
m
~ ....
Problem 4.16
Problem 4.11 4.16 3 m uzunlukta bir sarkacm ucuna bagh m = 2 kg ki.it-
4.11 Kiitlesi m olan bir blok 37° egimli bir diizlemin alt lesinin hlZI, ip dii§eyle 60° a~1 yapt1g1 konumda I0 m/ s dir.
ucundan u0 = 8 m/ s ilk h1zla egik diizlem boyunca yukan ipteki gerilme kuvvetini hesaplaym. [C: T = 77 N .]
76 4. NEWTON HAREKET YASALARI
3 Ill

---
I/I --- m

Problem 4.17 Problem 4.19

4.17 Konik sarka~. Tavana as1h 8 m uzunlugunda bir ipin 4.19 Bir eglence parkmda zincirli dolap, yatay 3 m uzun-
diger ucuna /11 = I kg ktitleli bir top baglanmi§tlr. Top, ipin luktaki kolun ucunda serbest~e sallanabilen 5 m uzunluk-
dti§eyle 53° ac;:i yaptig1 bir konumda, yatay dtizlemde daire- taki zincirin ucunda insanlar1 dondtirebilmektedir. Ktitlesi
rn = 50 kg olan bir c;ocuk, bu dolapta dti§eyle 37° ac;1 ya-
sel bir yortingede donmektedir. (a) ipteki gerilme ne kadar-
d1r? (b) Topun hlZl ne kadar olur? parak dontiyor. <;ocugun u h1Z1m ve zincirdeki gerilme kuv-
[C: (a) T= 16.7N , (b) u=9.2 m/s.] vetini hesaplaym. [C: u = 6.7 m/s , T = 625 N .]
...... - ........
.
-_] __ _
.
"~
'

----
8 Ill Ill ----·------

---- J
Problem 4.18
4.18 Uzunluklan e§it L = 5 m olan iki ip /11 = 4 kg bk bir
ktitleye baglandiktan sonra, diger w;lan dti§ey bir eksene bir-
birinden 8 m uzaklikta baglanm1§lard1r. /11 ktitlesi ipler ger-
gin olacak §ekilde eksen etrafmda u = 6 m/s hlZlyla don-
mektedir. iplerdeki gerilme kuvvetlerini bulun.
[C: Ti = 65 N ve T2 = 15 N .]
,\/
Problem 4.20
4.20 Stirttinmesiz bir masa tizerindeki /11 = 2 kg ktitlesine
baglanan bir ipin diger ucu, masamn ortasmdaki bir delikten
gec;irilerek sarkitilm1§ ve ucuna M = 3 kg ktitlesi as1lm1§tir.
Masa tizerindeki /11 ktitlesi ipin 60 cm uzunlugundaki kismi
etrafmda dairesel bir yortingede dondtigtinde, as1h M ktitle-
sini dengede tutabiliyor. m ktitlesinin donme hm ne kadar-
du? [C: 3 rn/s .]