Wykład 8 (26.04.

2023)
Metody prognozowania demograficznego.
Metody prognozowania ludności (metoda składnikowa, modele
wielostanowe, metody prognozowania stochastycznego).

- przedmiot prognozowania – ludność, zasoby pracy, gospodarstwa

domowe

- projekcja a prognoza

- instytucje zajmujące się prognozowaniem demograficznym

- metody prognozowania stanu i struktury ludności

 Przedmiot prognozowania

Przedmiotem prognozowania demograficznego jest zwykle

prognozowanie struktury i liczby ludności w przyszłości

Oprócz tego przedmiotem prognozowania może być

przewidywanie liczby gospodarstw domowych oraz konkretnych
subpopulacji, np. przyszłych zasobów pracy, małżeństw, ludności
według wykształcenia, stanu zdrowia, wyznania itp.
Prognozy demograficzne stworzyły świadomość starzenia się populacji i
spowodowały zmiany w zakresie emerytur, opieki zdrowotnej i innych
polityk społecznych w wielu krajach.
Prognozy demograficzne ostrzegają przed niekorzystnymi zmianami w
procesach ludnościowych.
Prognozy demograficzne szacują przyszła liczbę i strukturę ludności, które
są (powinny być) szeroko uwzględniane w różnych procesach
kształtowania polityki społecznej.
Prognozy demograficzne są (powinny być) niezbędne w projektowaniu i
realizacji polityk przestrzennych (np. miejskich i mieszkaniowych).
 Projekcja demograficzna a prognoza demograficzna (projections
vs. forecast)
• Projekcje demograficzne ukazują przyszły przebieg procesów ludnościowych przy
pewnych założeniach dotyczących zmian składowych dynamiki ludności; są
stwierdzeniami warunkowymi i wskazują na skutki przyjętych założeń dla
przebiegu procesów demograficznych.
• Prognoza demograficzna jest projekcją, której założenia zostały uznane za
najbardziej prawdopodobne. Wymaga to jednak oceny wiarogodności tych
założeń, niejednokrotnie subiektywnej.

• Prognoza demograficzna (GUS) przewidywanie kształtowania się w przyszłości

zjawisk i procesów demograficznych, ich kierunków oraz tempa rozwoju jak
również przemian strukturalnych. Dodatkowe wyjaśnienia metodologiczne:
Prognoza zawiera przewidywania dotyczące stanu i struktury ludności według
podstawowych cech demograficznych i społeczno-ekonomicznych, przyszłego
poziomu płodności i umieralności, rozmiarów przemieszczeń terytorialnych
ludności, liczby i struktury gospodarstw domowych i rodzin.
 Metody prognozowania ludności
1. Prognozowanie bezpośrednie - metody matematyczne oparte na
ekstrapolacji funkcji trendu rozwoju liczby ludności
2. Prognozowanie strukturalne - wymaga określenia związku między
liczebnością populacji a zmiennymi ekonomicznymi i społecznymi, problem
specyfikacji modeli z powodu braku podstaw teoretycznych
3. Prognozowanie metodą kohortowo-składnikową liczby i struktury ludności
– przewidywanie komponentów zmiany liczby ludności

Zmiana populacji = urodzenia – zgony + saldo migracji

• Rozszerzenia:
- model wielostanowy
- prognozowanie stochastyczne
 Schemat procedury prognozowania demograficznego

Prognoza / projekcja

Źródło: N.W.Keilman
Identyfikacja systemu (1990), Uncertainty in
Optymalny
poziom National Population
agregacji Forecasting: Issues,
Opis systemu Backgrounds, Analyses,
Recommendations, Sweiss
Budowa modelu & Zeitlinger B.V.,
prognostycznego Amsterdam/Lisse, s. 49,
Aktualizacja [za:] Kotowska (2010)
prognozy
Formułowanie scenariuszy
oraz analiza wrażliwości

Wyznaczanie projekcji
oraz ich prezentacja

Monitorowanie zmian
Metoda kohortowo-składnikowa:

Wyznaczanie prognozy ludności według płci i wieku

0. (wybór regionu - miejsca zamieszkania)

I. założenia ogólne
II. założenia szczegółowe
III. projekcja/prognoza w wersji biologicznej
IV. projekcja/prognoza w wersji pomigracyjnej

ad.I grupowanie według wieku

dezagregacja terytorialna
rok wyjściowy prognozy
horyzont prognozy

ad.II formułowanie założeń szczegółowych – płodność , umieralność, migracje

ad.III - postarzanie ludności, czyli określanie ile osób dożyje do momentu t+h,
wykorzystując informacje o umieralności,
- ustalenie liczby dzieci urodzonych w okresie t+h przez kobiety, które dożyły
do tego okresu, korzystając z informacji o płodności.
W wyniku tego postępowania otrzymuje się prognozy (projekcje) liczby i struktury
ludności w wersji biologicznej, czyli jako wynik procesu urodzeń i zgonów.

ad.IV - ustala się sposób ujęcia migracji między wyróżnionymi regionami, czyli
migracji wewnętrznych, a następnie korzystając z informacji o tych
przepływach wyznacza się strumienie przepływów lub salda przepływów i
dokonuje się korekty stanu ludności w poszczególnych regionach,
- ustala się sposób ujęcia migracji zagranicznych i wyznacza ostateczną liczbę
ludności.
Wynikiem są prognozy (projekcje) liczby i struktury ludności w wersji pomigracyjnej.
 Siatka demograficzna
5 -
c c

4 -

Osoby żyjące w
pewnym momencie
Oś wieku
3 -
=zbiorowość
żyjących II rodzaju
(w wieku 3 lat)

2 -

1 -

0 -
01.01. 01.01. 01.01 01.01 01.01 01.01
2019 2020 2021 2022 2023 2024
Oś czasu
stan ludności w momencie t = stan ludności w momencie t -1 + urodzenia w okresie (t-1, t) -
zgony w okresie (t-1, t) + imigracje w okresie (t-1, t) - emigracje w okresie (t-1, t)

L(t ) = L(t -1) + B(t-1, t) - D(t-1, t) + I(t-1, t) - O(t-1, t)

Postarzanie: L(x+h,s,t+h)= L(x,s,t) p(x,s,t+h)

L (x, s, t) - liczba osób płci s będących w wieku x w momencie t, przy czym x = 0, 1, ..., z.
Moment t jest ustalony zwykle na początek (1.01) lub koniec (31.12) danego okresu. Mamy
więc zbiorowość żyjących drugiego rodzaju.
p(x,s,t+h) - prawdopodobieństwo dożycia wieku x+h lat w okresie t+h przez osobę o ustalonej
płci zaczerpnięte z tablic trwania życia dla h =1, 5; prospektywne prawdopodobieństwa
zgonów

Urodzenia według wieku matki : B(x,t+h) = L(x,1,t) p(x,1,x+h) FR(x, t+h)

gdzie FR(x, t) oznaczają cząstkowe współczynniki płodności w okresie t prospektywne
współczynniki płodności
Prognoza Ludności na lata 2014-2050
• Prognoza dzietności
Wyznaczanie współczynnika dzietności i średniego wieku rodzenia
• W wariancie środkowym: wartości TFR ustalono dokonując interpolacji i ekstrapolacji logarytmicznej na
podstawie wartości tego współczynnika w latach 2003–2009 (w podziale miasto-wieś).
• Do prognozy średniego wieku rodzenia (MAC) założono, że w 2070 r. jego wartość dla miast (gdzie
tradycyjnie zawsze była wyższa) wyniesie 32 lata (przyjęta jako górna granica wzrostu MAC, podobnie jak w
prognozie ONZ). (…) dla wsi graniczna wartość MAC będzie niższa i wyniesie około 31,7 (co oznacza około
trzykrotne zmniejszenie różnicy w średnim wieku rodzenia pomiędzy miastem a wsią). Średni wiek dla lat
prognozy był oszacowany na podstawie liniowo rosnącego trendu.
• Utworzone zostały modele struktury TFR dla średniego wieku urodzenia. Pod pojęciem ”struktura TFR”
rozumiemy rozkład cząstkowych współczynników płodności według wieku (… elementy struktury TFR
sumują się do 1).
• Do wygładzenia empirycznych rozkładów struktury TFR wykorzystano modele: w przypadku miast rozkład
normalny (lepiej obrazuje bardziej symetryczne rozkłady przy wyższym MAC), w przypadku wsi rozkład
gamma (lepiej odzwierciedla strukturę TFR, gdy średni wiek rodzenia jest niższy, a jej rozkład bardziej
lewoskośny). W dalszym horyzoncie prognozy rozkłady będą coraz bardziej prawoskośne.

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 28-29
 Rzeczywiste
< < 1,290
< > 1,289
< < 1,357
< < 1,453
< < 1,435
< > 1,419
< > 1,378 2021 1,32

Źródło: Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 56

 Rzeczywiste

1,82
1,57

Źródło: Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 59

 Rzeczywiste 29,2 29,8
Źródło: Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 60,104
Bardzo wysoki (1,84)

2013
 Rzeczywiste
2014 375,2
2015 369,3
2016 382,3
2017 402,0
2018 388,2
2019 375,0
2020 355,0 2021 331,5

Źródło: Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 157

 Prognoza Ludności na lata 2014-2050
• Prognoza umieralności i trwania życia
Opracowując prognozę umieralności dla Polski, przyjęto jako wzorzec kierunki zmian, jakie
obserwowane są w rozwiniętych krajach europejskich, takich jak: Belgia, Dania, Niemcy, Irlandia,
Grecja, Hiszpania, Francja, Włochy, Niderlandy, Austria, Portugalia, Finlandia, Szwecja, Wielka
Brytania, Norwegia, Szwajcaria. Ze względu na niekompletne dane pominięto Islandię, Lichtenstein
i Luxemburg. (…)
• Na podstawie średnich wartości prawdopodobieństw zgonów dla krajów obliczone
zostały parametry trwania życia (e0). Otrzymane wyniki porównano z wartościami
przeciętnego trwania życia dla Polski i ustalono dystans, jaki dzielił Polskę do wybranych
krajów w 2012 r.
• Przyjęto założenie, że tendencję spadku prawdopodobieństw zgonów w długich okresach
(średnie dla wybranych krajów) można przedstawić za pomocą funkcji logarytmicznej bądź
wykładniczej właściwej dla każdego wieku i płci.
• Odrzucono model logarytmiczny, dla którego współczynniki determinacji przyjmowały
stosunkowo niskie wartości, przyjęto natomiast model wykładniczy dający dobre i bardzo
dobre dopasowanie danych empirycznych do danych teoretycznych.

Źródło: Prognoza Ludności na lata 2014-2050, GUS, 2014, str. 31

W projekcjach ONZ celem stosowania funkcji podwójnie logistycznych jest logistyczne
dopasowanie tempa zmian e0, a nie prognozowanie e0.
Liniowy wzrost rekordowego trwania życia
Oeppen & Vaupel Science 2002: extended 2010

95
Netherlands
Switzerland
90 Sweden
Iceland
Japan
85 New Zealand
Norway
Sweden

Life expectancy in years

80 The Netherlands
Germany

France
75

70

65

60

55

50

45 Year
1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020
Saga niepowodzeń w przewidywaniu granicy trwania życia
Oeppen and Vaupel Science 2002

Oczekiwana długość życia kobiet od 1840 r.

Liniowy trend jest przedstawiony pogrubioną czarną linią a
ekstrapolowany trend - przerywana szarą linią. Poziome czarne
linie pokazują stawiane pułapy długości życia, z krótką linią
pionową wskazującą rok publikacji. Przerywane czerwone linie
oznaczają projekcję dla Japonii, opublikowanej przez ONZ w latach
1986, 1999 i 2001. ONZ radykalnie zmieniło swoją projekcję w
latach 1999-2001.
MODEL WIELOSTANOWY: populacja rozpatrywana ze względu na wiek, płeć i inną
cechę

F.Willekens & P. Drewe, 1984, E.van Imhoff &N. Keilman, 1991

J.Jóźwiak 1985, I.E.Kotowska 1991, M.Kupiszewski 2002

Jednostka o ustalonym zestawie cech jest elementem systemu, który tworzą zbiór
jednostek i relacji między nimi. Stany, w jakich może znaleźć się jednostka, są
określone przez kategorie (wartości) rozpatrywanej cechy. Tworzą one tzw.
przestrzeń fazową systemu. Wewnętrzna struktura systemu jest wyrażana
przez rozkład jednostek według wieku, płci oraz wyróżnionych stanów. Ze
względu na to, iż dopuszcza się możliwość opuszczenia systemu przez niektóre
jednostki (śmierć, emigracja), jak i wejście do niego innych jednostek (urodzenie,
imigracja), rozważany system jest otwarty.
 Modele wielostanowe
prognoza ludności Polski według
wykształcenia

Strzelecki P. (2009), The multi-state projection of Polands’s

population by educational level for the years 2003-2030, Studia
Demograficzne, nr 2/152, 23–44.
 Figure 5. Structure of the multi-state population projection model by level of education

Population with no
education by sex
and age

Primary education
completed

Przepływy Basic vocational

pomiędzy
stanami – Secondary general
FERTILITY

schemat Secondary

działania
Vocational

Post-secondary

Tertiary

MORTALITY

Education transitions rates by age and sex

Fertility by age and education of mother

Mortality by age and sex

 Prognoza wielostanowa – przykładowe założenia
Różnice w dalszym trwaniu życia osób o różnym
wykształceniu:
Długookresowa struktura kobiet według wykształcenia
przy założeniu stałych prawdopodobieństw
przepływów pomiędzy poziomami wykształcenia z
2003 r.

0.9

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Tertiary Post-secondary Secondary vocational Secondary general
Basic vocational Primary Less than primary
Prognoza
wielostanowa –
ludności Polski
według
wykształcenia
 Przykład prognozy stochastycznej

A.Matysiak, B.Nowok (2007)

Stochastic forecast of the population of Poland,
2005-2050, Demographic Research vol. 17(11),
301-338
 Niepewność w założeniach - przykłady
Zmiany TFR Niepewność migracji netto

CSO=GUS
 Niepewność zmian długości trwania życia

e0 kobiety
e0 mężczyźni
Prognoza stochastyczna - wyniki
Prognoza stochastyczna - wyniki
 Probabilistic Projections of Total Fertility using World Population Prospects 2022
2015 fertility
estimates
Projections of TFR: Median, 80% / 95% prediction intervals and high / low WPP fertility variant

Model wykorzystuje 60 000 trajektorii przewidywanej dzietności. Mediana jest ciągłą, pogrubioną
czerwoną linią, a przedziały ufności projekcji 80% i 95% są wyświetlane odpowiednio jako
przerywane czerwone linie. Warianty o wysokiej i niskiej dzietności w wersji 2015
2022 odpowiadają +/-
0,5 dziecka wokół środkowej trajektorii wyświetlanej jako niebieskie linie przerywane. Poziom
zastępowalności pokoleń 2,1 jest wykreślany jako zielona pozioma linia przerywana tylko w celach
informacyjnych.
https://esa.un.org/unpd/wpp/Graphs/Probabilistic/FERT/TOT/
Literatura podstawowa:

J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003, rozdz. 10 (bez 10.3 i 10.4)

J. Kurkiewicz, 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, rozdz. 9 (bez 9.3)

A.Matysiak, B.Nowok (2007) Stochastic forecast of the population of Poland, 2005-

2050, Demographic Research vol. 17(11), 301-338

Strzelecki P. (2009) The multi-state projection of Polands’s population by educational

level for the years 2003-2030, Studia Demograficzne, nr 2/152, 23–44.

Literatura rozszerzona:

Booth H. (2006) Demographic forecasting: 1980 to 2005 in review, International

Journal of Forecasting, vol. 22, issue 3, 547– 581