 „Jest to wybór najbardziej prawdopodobnej drogi

rozwoju wyróżnionego zjawiska ekonomicznego w

nadchodzącym okresie, przy czym podstawą tego
wyboru jest dotychczasowy przebieg zjawiska i
aktualny stan układu.” (red. A. Zeliaś „Prognozowanie ekonomiczne.
Teoria. Przykłady. Zadania.”, PWN, Warszawa 2003.)
 „Przewidywanie to wnioskowanie o zdarzeniach nie
znanych na podstawie zdarzeń znanych.”(M. Cieślak
„Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania.”, PWN, Warszawa 2004. )
 Dążenie do poznania przyszłości jest dla człowieka czymś bardzo
naturalnym – od najdawniejszych czasów w obrębie wszystkich
cywilizacji funkcjonowały wróżby i wróżbici.
 Odpowiedzi na pytanie o to, co ma nastąpić, szukano w
gwiazdach, wnętrznościach zwierząt ofiarnych, wyglądzie dłoni
itp.
 Astrologii używano przede wszystkim do prognozowania pogody
oraz wyznaczania szczęśliwych dni. Większe przepowiednie, jeśli
były trafne, przynosiły sławę i bogactwo. Nietrafione
niejednokrotnie kończyły się śmiercią astrologa (szczególnie w
Chinach).
Mogą nas, współczesnych, oczywiście śmieszyć owe starożytne metody
przewidywania przyszłości, ale miejmy świadomość, że nie tak wiele się pod tym
względem zmieniło. Nadal funkcjonują i bardzo dobrze prosperują różnego rodzaju
wróżki, a ich klientami bywają ludzie, z pozoru wykształceni, w tym przynajmniej
sensie, że legitymują się świadectwami maturalnymi, a nawet dyplomami wyższych
uczelni i to niekoniecznie tych „podejrzanych”. Horoskopy propagowane są przez
media elektroniczne, wykorzystujące skądinąd najnowsze technologie. Co więcej,
zainteresowanie tarotem i podobnymi zabawkami w skali społecznej przewyższa
zapewne zapotrzebowanie na publikacje popularnonaukowe. Jeśli więc przyjdzie nam
do głowy mówić o ciemnocie i zacofaniu w starożytności, bądź w średniowieczu, to
ugryźmy się lepiej w język, nim ktoś, patrząc z boku, nie powtórzy za Mikołajem
Wasiljewiczem Gogolem: „Z samych siebie się śmiejecie”.
Człowiek od zawsze nie tylko posługiwał się wróżbami, ale również starał się
kojarzyć fakty i łączyć je w pewne zależności.

Czynią tak przecież również zwierzęta. Znane są eksperymenty, w których po

zapaleniu się lampki szczury traktowano słabym, acz przykrym dla nich
impulsem elektrycznym. Po niedługim czasie gryzonie próbowały uciekać,
kiedy tylko zapalała się lampka.

Podobny mechanizm kazał zapewne ludziom od zarania dziejów chronić się

przed nadciągającą burzą, gdy niebo zasnuwały ciężkie, ołowiane chmury i
zrywał się silny wiatr.

Tego typu postępowanie można by określić mianem prognozowania

fenomenologicznego, jako że nie wchodzi się tu w istotę zjawiska, a raczej
koncentruje na samym jego powierzchownym opisie po to, by wyłapać mniej
lub bardziej ewidentne związki przyczynowo-skutkowe.
 …….na medycynie i pogodzie zna się każdy……

 Wśród wielu metod są i takie, który

pozwalają określić następstwa
pogodowe na bazie tzw.
"prognostyków" - są najstarsi górale,
budzące się przedwcześnie
niedźwiedzie czy borsuki lub
fenologiczne pory roku - czy zjawisk
wizualnych w atmosferze będących
symptomami stanów atmosfery lub jej
zmian w najbliższej przeszłości.
Astrologia (z gr. dosłownie "nauka o gwiazdach") – badanie położenia ciał niebieskich przy
założeniu, że istnieje korelacja między zjawiskami na niebie a losem poszczególnych
ludzi i wydarzeniami na Ziemi.
Astrologia jest uznawana za pseudonaukę i z tego tytułu podlega marginalizacji w życiu
publicznym.
 W latach 60. naukowcy z NASA odkryli, że planety będące w koniunkcji lub opozycji do Słońca
wzmacniają siłę burz magnetycznych. Jednak sam fakt, iż wyrzucane z takich burz wysoko
energetyczne cząsteczki mogą wpływać na fizjologię oraz system nerwowy istot żywych, nie
uwiarygadnia jakichkolwiek obserwacji astrologicznych, zwłaszcza opierających się na dacie urodzin
danej osoby
Współcześni, zachodni astrolodzy w mniejszym stopniu zajmują się w związku z tym
prognozowaniem wydarzeń, a większy nacisk kładą na analizę osobowości, jako
pewnego rodzaju doradcy życiowi.
 Prognozowanie to racjonalne, naukowe
przewidywanie przyszłych zdarzeń
 (M.Cieślak „Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania.”,
PWN, Warszawa 2004.)
 Termin „prognoza”w
prowadził do nauki
Hipokrates.

 Gnoza (z greckiego)
oznacza wiedzę.

 Prognoza zaś to
uprzednia wiedza,
przewidywanie.
 ● Prognoza (z gr. prognosis) przewidywanie, zapowiedż czegoś, oparte na
określonych danych, obliczeniach, objawach, itp.
 (Słownik Wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1972).

 ● Przez prognozę rozumiemy sąd o zajściu określonego zdarzenia w

czasie określonym z dokładnością do momentu (punktu) lub okresu
(przedziału) czasu, należącego do przyszłości. (Z.Czerwiński, „Dylematy
ekonomiczne”, PWE, Warszawa 1992).

 ● Prognoza naukowa, przewidywanie naukowe, metodol. teza dotycząca

przyszłości, przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk czy zdarzeń na
podstawie uzasadnionych przesłanek ustalanych w toku badań
naukowych, formułowane jako wytyczna dalszego postępowania przez
specjalistów w danej dziedzinie nauki; formułowanie prognoz naukowych
ma doniosłe znaczenie w zakresie perspektywicznego planowania rozwoju
poszczególnych dziedzin życia społecznego, produkcji przemysłowej, badań
naukowych, itp. (Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa, 1988)
 ● Prognoza jest formułowana z wykorzystaniem dorobku
nauki.
 ● Prognoza jest stwierdzeniem odnoszącym się do określonej
przyszłości (jest określona explicite przez podawania momentu /
przedziału czasu).
 ● Prognoza jest stwierdzeniem weryfikowanym empirycznie
(samo stwierdzenie prognozy jest precyzyjne oraz jest określony
explicite lub implicite czas, w którym prognoza ma być
sprawdzona).
 ● Prognoza nie jest stwierdzeniem stanowczym ale jest
stwierdzeniem akceptowanym.
 explicite (łac.) jasno, wyraźnie
 implicite (łac.) domyślnie
 Budowa prognozy nie jest celem samym w sobie.
 Funkcje prognoz:
 ■ preparacyjna (prognoza jest działaniem, które przygotowuje inne
działania, prognoza zatem wspomaga procesy decyzyjne w skali mikro-
i makroekonomicznej)

 ■ aktywizująca (polega na pobudzeniu do podejmowania działań

sprzyjających realizacji prognozy – gdy zapowiada zdarzenia korzystne
– i przeciwstawiających się jej realizacji – gdy przewidywane zdarzenia
są oceniane jako niekorzystne)

 ■ informacyjna (polegająca na oswajaniu ludzi z nadchodzącymi

zmianami, zmniejszeniu lęku przed przyszłością)
 Prognoza
 Funkcja preparacyjna – stworzenie dodatkowych przesłanek w procesie
podejmowanie racjonalnych decyzji gospodarczych
 1. Podmiot podejmujący decyzje zwany jest decydentem/.
 2. Decydent – pojedyńczy człowiek, grupa osób, podmiot gospodarczy
lub instytucja.
 3. Trafne odgadnięcie tego co napotkamy w przyszłości pozwala na dobre
zaplanowanie przyszłej działalności.
 np. przedsiębiorstwa - sprzedaż wyrobów przez producenta
(samochodów)
 Decyzje o wielkości produkcji (samochodów):
› prognoza działań promocyjnych;
› prognoza skutków reklamy;
› prognoza zamożności społeczeństwa;
› prognoza wyrobów i cen u „konkurencji”;
› prognoza importu i eksportu, itp.
 Prognoza

 Funkcja aktywizująca – wyznaczenie prognoz

ostrzegawczych
 - prognoza spadku sprzedaży;
 - prognoza ilości produktów z wadami (samochodów
z wadami konstrukcyjnymi);
 - prognoza wyrobów nie odpowiadających normom
technicznym, itp.
 Prognoza

 Funkcja informacyjna
 - prognoza cen produktów wprowadzanych na rynek
(samochodów);
 - prognoza „nowinek” technicznych (nowych modeli
samochodów);
 - prognoza na temat bezpieczeństwa użytkowanych
modeli itp.
Kryterium Rodzaje prognoz
podziału

● bezpośrednie (bezzwłoczne) nie przekraczają 1 miesiąca

● krótkoterminowe obejmują okres od 1 do 3 miesięcy
● średnioterminowe nie przekraczają 2 lat
horyzont ● długoterminowe obejmują ponad 2 lata
perspektywiczne (10 – 20 lat)
czasowy ponadperspektywiczne (przekraczające 20 lat)
● operacyjne (wykorzystywane w planowaniu bieżącej
działalności, zatem są to prognozy krótkoterminowe)
● strategiczne (dostarczają podstaw do podejmowania
długofalowych decyzji, są to na ogół prognozy długoterminowe i,
rzadziej średnioterminowe)
 Kryterium Rodzaje prognoz
podziału
● proste (prognoza dotyczy jednej zmiennej ekonomicznej lub prognozy uzyskane są bez
udziału innych prognoz)
● złożone (sąd dotyczący złożonego zjawiska ekonomicznego, przy konstrukcji prognoz
korzystamy z innych zmiennych prognozowanych)
● ilościowe (gdy stan zmiennej jest wyrażony liczbą);
charakter lub punktowe (gdy podaje się, że zmienna przyjmie jakąś wartość);
przedziałowe (gdy podaje się przedział liczbowy, w którym znajdzie się wartość
struktura zmiennej).
skalarne (podawana jest pojedyńcza wartość)
wektorowe (jako prognozę uzyskujemy wektor liczb)
● jakościowe (prognozowanym zdarzeniem jest stan zmiennej niemierzalnej lub słownie
opisana sytuacja dotycząca zmiennej mierzalnej).
● jednorazowe (stawiane jednokrotnie i najczęściej dla zmiennych strategicznych)
● powtarzalne (ciągle poprawiane w miarę dopływu nowych informacji)
● kompleksowe (prognoza całościowo opisująca przyszłą sytuację zjawiska)
● sekwencyjne (prognoza zjawiska dla kilku okresów)
● samorealizujące się (prognoza jest przyczyną zaistnienia zapowiadanego zdarzenia,
mimo iż prawdopodobieństwo jej realizacji było niewielkie)
● samounicestwiające się (prognoza destruktywna powoduje obniżenie szans na
realizacje zdarzenia)
Kryterium podziału Rodzaje prognoz

● ogólne (dotyczące przewidywanego ogólnego stanu obiektu

stopień gospodarczego formułowane przy zastosowaniu pewnych
szczegółowości syntetycznych zmiennych)

● szczegółowe (dotyczące przyszłego stanu szczegółowych

zmiennych opisujących funkcjonowanie obiektów
gospodarczych)
Kryterium podziału Rodzaje prognoz

● całościowe (globalne)
● częściowe (odcinkowe) dotyczą tylko pewnego aspektu
zakres ujęcia (zasięg zjawiska
prognoz) w skali makro
● prognozy makroekonomiczne (dotyczące całej gospodarki
narodowej lub też określonych regionów kraju)
w skali mikro
● prognozy mikroekonomiczne (dotyczące funkcjonowania
pojedyńczych jednostek gospodarczych)
Kryterium podziału Rodzaje prognoz

zasięg terytorialny ● światowe (problemy globalne);

● międzynarodowe;
● krajowe;
● regionalne
Kryterium podziału Rodzaje prognoz

■ minimalne, średnie i maksymalne (przyjęcie

metoda
prognozy na w/w poziomie)
opracowania
■ pierwotne (prognozy uzyskane w wyniku
ekstrapolacji zaobserwowanego trendu zjawiska)
■ weryfikowalne (powtarzalne)
■ modelowe (uzyskane na podstawie modelu)
Kryterium podziału Rodzaje prognoz

■ badawcze (wszechstronne rozpoznanie przyszłości,

zidentyfikowanie przyszłych zdarzeń i ukazanie różnych
cel (funkcje) możliwych ich wariantów)
■ ostrzegawcze (podawanie sygnałów zwracających uwagę
na niekorzystne dla odbiorcy kształtowania się zjawisk)
■ normatywne (prognozy dotyczą pewnych norm, które
obowiązywać będą w przyszłości, określają zadania i środki
(= programowanie przyszłych działań))
■ pasywne (zniechęcają do podejmowania określonych
działań)
■ aktywne (pobudzają do działania)
 Symulacja to badanie możliwych stanów interesującego nas
fragmentu rzeczywistości za pomocą eksperymentowania na
modelu.
 Eksperymentowanie polega na obliczaniu wartości zmiennej
endogenicznej przy różnych, dopuszczalnych wartościach zmiennych
objaśniających lub różnych wartościach parametrów. (M.Cieślak,
„Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania.”, PWN,2004)

 Symulacja to wprawienie modelu w ruch i obserwacji reakcji
zmiennych endogenicznych na zmiany wartości zmiennych
egzogenicznych.
 Symulacja wykorzystuje model do przedstawienia przebiegu w czasie
istotnych charakterystyk badanego systemu lub procesu.
 (J.Gajda, „Prognozowanie i symulacja a decyzje gospodarcze”, Academia
Oeconomica,Wydawnictwo C.H.Beck, 2001)
diagnozowanie przeszłości
budowa modelu formalnego (np.  reguła prognozy = określanie
modelu trendu, modelu  sposób przejścia przyszłości
ekonometrycznego ) lub myślowego
(umysł eksperta)
 Metody prognostyczne

Metody matematyczno-statystyczne Metody niematematyczne

Metody oparte na Metody oparte na

modelach modelach
deterministycznych ekonometrycznych

Metody ankietowe
Metody intuicyjne
Jednorównaniowe Wielorównaniowe Metody kolejnych
modele modele przybliżeń
ekonometryczne ekonometryczne Metoda ekspertyz
Metoda delficka
Metoda refleks ji
Klasyczne modele Metody analogowe
trendu Modele proste Inne

Adaptacyjne modele Modele rekurencyjne

trendu

Modele o równaniach
Modele autoregresyjne współzależnych

Modele przyczynowo-
opisowe
 Rys. 1. Schemat prognozowania na podstawie szeregu czasowego

model
y1 , y2, y3,..., yn yPn+1, yPn+2,…, yPT

przeszłość reguła prognozowania przyszłość

› ● w modelach tych czas reprezentuje wszystkie
czynniki wpływające na zmienne;
› ● do diagnozowania przeszłości są wykorzystywane
przede wszystkim:
 ◦ analityczne i adaptacyjne modele tendencji rozwojowej;
 ◦ modele składowej periodycznej;
 ◦ modele autoregresyjne (metody Boxa-Jenkinsa);
 ◦ łańcuchy Markowa.
› ● metody są przydatne do sporządzania prognoz
krótkookresowych.