Democratic Representation in

Plurinational States: The Kurds in

Turkey Ephraim Nimni
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/democratic-representation-in-plurinational-states-the-
kurds-in-turkey-ephraim-nimni/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

An Islamic Worldview from Turkey: Religion in a Modern,

Secular and Democratic State 1st Edition John Valk

https://textbookfull.com/product/an-islamic-worldview-from-
turkey-religion-in-a-modern-secular-and-democratic-state-1st-
edition-john-valk/

Turkey s Mission Impossible War and Peace with the

Kurds Kurdish Societies Politics and International
Relations 4th Edition Çandar

https://textbookfull.com/product/turkey-s-mission-impossible-war-
and-peace-with-the-kurds-kurdish-societies-politics-and-
international-relations-4th-edition-candar/

Representation in Cognitive Science Nicholas Shea

https://textbookfull.com/product/representation-in-cognitive-
science-nicholas-shea/

Human-in-the-Loop: Probabilistic Modeling of an

Aerospace Mission Outcome 1st Edition Ephraim Suhir

https://textbookfull.com/product/human-in-the-loop-probabilistic-
modeling-of-an-aerospace-mission-outcome-1st-edition-ephraim-
suhir/
Political Islamists in Turkey and the Gülen Movement
Recep Dogan

https://textbookfull.com/product/political-islamists-in-turkey-
and-the-gulen-movement-recep-dogan/

Harmal: The Genus Peganum 1st Edition Ephraim Shmaya

Lansky

https://textbookfull.com/product/harmal-the-genus-peganum-1st-
edition-ephraim-shmaya-lansky/

The Securitisation of News in Turkey Journalists as

Terrorists Natalie Martin

https://textbookfull.com/product/the-securitisation-of-news-in-
turkey-journalists-as-terrorists-natalie-martin/

The Representation of Genocide in Graphic Novels:

Considering the Role of Kitsch Laurike In 'T Veld

https://textbookfull.com/product/the-representation-of-genocide-
in-graphic-novels-considering-the-role-of-kitsch-laurike-in-t-
veld/

Liberalization of transportation services in the EU and

Turkey 1st Edition Togan

https://textbookfull.com/product/liberalization-of-
transportation-services-in-the-eu-and-turkey-1st-edition-togan/
C O M P A R AT I V E T E R R I T O R I A L P O L I T I C S

Democratic Representation
in Plurinational States
The Kurds in Turkey

Edited by Ephraim Nimni

and Elçin Aktoprak
Comparative Territorial Politics

Series Editors
Michael Keating
University of Aberdeen
Aberdeen, UK

Arjan H. Schakel
Maastricht University
Maastricht, The Netherlands

Michaël Tatham
University of Bergen
Bergen, Norway
Territorial politics is one of the most dynamic areas in contemporary
political science. Rescaling, new and re-emergent nationalisms, regional
devolution, government, federal reform and urban dynamics have
reshaped the architecture of government at sub-state and transnational
levels, with profound implications for public policy, political competition,
democracy and the nature of political community. Important policy fields
such as health, education, agriculture, environment and economic devel-
opment are managed at new spatial levels. Regions, stateless nations and
metropolitan areas have become political arenas, contested by old and
new political parties and interest groups. All of this is shaped by transna-
tional integration and the rise of supranational and international bodies
like the European Union, the North American Free Trade Area and the
World Trade Organization. The Comparative Territorial Politics series
brings together monographs, pivot studies, and edited collections that
further scholarship in the field of territorial politics and policy, decentral-
ization, federalism and regionalism. Territorial politics is ubiquitous and
the series is open towards topics, approaches and methods. The series
aims to be an outlet for innovative research grounded in political science,
political geography, law, international relations and sociology. Previous
publications cover topics such as public opinion, government formation,
elections, parties, federalism, and nationalism. Please do not hesitate to
contact one of the series editors in case you are interested in publishing
your book manuscript in the Comparative Territorial Politics series. Book
proposals can be sent to Ambra Finotello (Ambra.Finotello@palgrave.com).
We kindly ask you to include sample material with the book proposal,
preferably an introduction chapter explaining the rationale and the struc-
ture of the book as well as an empirical sample chapter.

More information about this series at

http://www.palgrave.com/gp/series/14910
 Ephraim Nimni · Elçin Aktoprak
Editors

Democratic
Representation
in Plurinational States
The Kurds in Turkey
Editors
Ephraim Nimni Elçin Aktoprak
Centre for the Study of Ethnic Çankaya, Ankara, Turkey
Conflicts
Queen’s University Belfast
Belfast, UK

Comparative Territorial Politics

ISBN 978-3-030-01107-9 ISBN 978-3-030-01108-6 (eBook)
https://doi.org/10.1007/978-3-030-01108-6

Library of Congress Control Number: 2018957440

© The Editor(s) (if applicable) and The Author(s), under exclusive licence to Springer
Nature Switzerland AG 2018
This work is subject to copyright. All rights are solely and exclusively licensed by the
Publisher, whether the whole or part of the material is concerned, specifically the rights
of translation, reprinting, reuse of illustrations, recitation, broadcasting, reproduction
on microfilms or in any other physical way, and transmission or information storage and
retrieval, electronic adaptation, computer software, or by similar or dissimilar methodology
now known or hereafter developed.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in this
publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are
exempt from the relevant protective laws and regulations and therefore free for general use.
The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the advice and
information in this book are believed to be true and accurate at the date of publication.
Neither the publisher nor the authors or the editors give a warranty, express or implied,
with respect to the material contained herein or for any errors or omissions that may have
been made. The publisher remains neutral with regard to jurisdictional claims in published
maps and institutional affiliations.

Cover image: © eFesenko/Alamy Stock Photo

Cover design by Laura de Grasse

This Palgrave Macmillan imprint is published by the registered company Springer Nature
Switzerland AG
The registered company address is: Gewerbestrasse 11, 6330 Cham, Switzerland
… to Academics for Peace
 Acknowledgements

Many people helped us in the development of this research project and

the production of this book. Primarily, British Council Newton Fund
who provided the generous funding that made possible the workshop
in Ankara. We are very grateful to them for their indispensable support.
Kami Asamani from the British Council in London provided us with
generous assistance in the development of the workshop. The British
Council in Turkey provided us with considerable help in the organiza-
tion of the workshop in Ankara. We are very grateful to Hande Diker
and Özlem Gökalp.
We are very grateful to Prof. Bill Bowring for his support for our
workshop and in the publication of the book. We would also like to
thank Prof. Rebecca Bryant, Prof. David J. Smith and Prof. Baskın Oran
for their support during the workshop process and to all participants for
creating a vibrant academic sphere.
We are also very grateful for the enthusiastic support of Timofei
Agarin, who was unable to come to the workshop in Ankara because
ways of the Home Office bureaucracy and we would like to thank
Uluhan Berk Öndül and Volkan Emeç for their assistance during the
workshop.
Queen’s University Belfast had the difficult task of managing the
funds for a workshop that took place in Turkey. We are very grateful to
administrative staff who handled this difficult task. Our special thanks
go to Deirdre O’Hare who managed the complicated financial invoices
that came from Turkey, and for managing the airfares of participants.

vii
viii    Acknowledgements

We are also very grateful for the support and considerable help provided
by Aine Egan and Teresa Cotton. Ronan Crossey from the Research
Office at Queen’s University liaised very efficiently and professionally
with the British Council and we are very grateful for his efforts.
Doctoral students at Queen’s University Belfast helped us diligently to
edit the articles from our non-English Speakers contributors. We are very
grateful to Laura Gillespie, Matthew Kirk Jamie McCollum, and Kayla
Rush.
We are very grateful to Ambra Finotello from Palgrave Macmillan for
her enthusiastic support at the start of the book proposal, and to Imogen
Gordon Clark and Katelyn Zingg for the continuous communication and
effective support at the various steps in the preparation of this book. We
also have a debt of gratitude to Palgrave Macmillan for the publication of
our book.
Finally, we are extremely grateful to our contributors some of whom
had to prepare their articles in very difficult circumstances because of
the current situation in Turkey. Without them our book would have not
been possible.
Ephraim Nimni wants to thank Elçin Aktoprak, for her enthusiastic
and dedicated work in the preparation of this book in very trying
circumstances.
 Contents

1 Introduction 1
Ephraim Nimni and Elçin Aktoprak

Part I Theoretical Discussions

2 Liberal Nation States and the Antinomies of Minority

Representation: The Impact on the Republic of Turkey 11
Ephraim Nimni

3 In Search of an Alternative Perspective on Minority

Rights and Minority Group Formation: Re-politicizing
Non-territorial Autonomy 41
Ahmet Murat Aytaç and Zafer Yılmaz

4 Addressing the Kurdish Self-Determination Conflict:

Democratic Autonomy and Authoritarianism in Turkey 59
Naif Bezwan

ix
x    Contents

Part II Autonomy Models in Europe

5 National Cultural Autonomy in Central and Eastern

Europe: Challenges and Possibilities 85
Federica Prina, David J. Smith and Judit Molnar Sansum

6 A Nation-State or a Multinational State? National

Conceptions, Minorities and Self-Determination
in Spain 113
Lucía Payero-López

Part III Autonomy Discussions in Turkey and the

Kurdish Issue

7 Between Authoritarianism and Peace: The Kurdish

Opening in Turkey (2013–2015) 137
Elçin Aktoprak

8 Kurdish Movement’s Democratic Autonomy

Proposals in Turkey 159
Cengiz Gunes and Çetin Gürer

9 The Judiciary in Autonomy Arrangements:

Lessons for the Kurdish Case 177
Derya Bayır

10 Rethinking Democracy and Autonomy Through

the Case of Kurdish Movement 211
Dilan Okçuoğlu

11 Militancy, Reconciliation, Motherhood: A History

of Kurdish Women’s Movements 229
Bahar Şimşek

Index 253
 Notes on Contributors

Dr. Elçin Aktoprak was an Assistant Professor at the Faculty of Political

Sciences, Ankara University till she was dismissed as per an emergency
decree in February 2017. She is the author of States and Their Nations:
Nationalism and Minority Issues in Western Europe (2010) and co-
editor of Nationalism in the Twenty First Century: Theory and Practice
(2016). Her research interests are theories of nationalism, minority issues
in Europe, the Kurdish question, conflict resolution and peace studies.
She published books and articles on these issues in leading national and
international journals.
Dr. Ahmet Murat Aytaç is the author of The Adventure of Family: The
Making of the Idea of Modern Family in Turkey (2007), Spirit of Masses:
Crowds in Political and Social Imagination (2012). He is one of the
co-editors of the book, entitled Nomadic Thinking: On the Shores of
Deleuze’s Thought (2014). He worked as an Assistant Professor at the
Faculty of Political Sciences, Ankara University till he was dismissed as
per an emergency decree in February 2017. His main research areas are
the philosophy of human rights, history of political thought and political
theory, and radical democracy. He has published many articles on these
issues in many leading international and national journals.
Dr. Derya Bayır is the author of the book Minorities and Nationalism
in Turkish Law. Her interests include international human rights and
minority rights, law and religion, the Turkish legal system and Ottoman
pluralism. She obtained her doctorate from the Law Department at

xi
xii    Notes on Contributors

Queen Mary. Her thesis was awarded a prize by the Contemporary

Turkish Studies Chair at the LSE. Derya has litigated many cases before
the European Court of Human Rights, including the prominent case
of Güveç v. Turkey. She was affiliated to GLOCUL as a visiting scholar
while holding a Leverhulme Research Fellowship to research secular law
and religious diversity in Turkey.
Naif Bezwan (Ph.D., Universität Osnabrück) is currently based at
LSE. Having emigrated in 1991 from Turkey to Germany, he obtained
his undergraduate, master’s and doctoral degrees in the latter country.
Dr. Bezwan then moved back to Turkey to serve as Assistant Professor
in the Department of Political Science and International Relations at
Mardin Artuklu University, a post from which he was recently dismissed
for political reasons as per an emergency decree. His research and teach-
ing interests include the political and administrative system of Turkey in
the context of the late Ottoman Empire and the early Republican era,
the process of Turkey’s accession to the European Union, Turkey’s for-
eign policy, Turkey’s policy towards Kurds as well as Kurdish quest for
self-rule, and Kurdish political parties, modern history and society. Before
taking up his post at Mardin Artuklu University in January 2014, Bezwan
was a Visiting Scholar at King’s College London and at SOAS. He has
regularly featured in the press as an expert on Turkey’s Kurdish conflict,
its Middle East policy, Kurdish politics and intra-Kurdish relations.
Dr. Cengiz Gunes completed his Ph.D. at the Ideology and Discourse
Analysis Research Programme, the Department of Government,
University of Essex, UK. He is the author of The Kurdish National
Movement in Turkey: From Protest to Resistance (London: Routledge,
2012) and co-editor of The Kurdish Question in Turkey: New Perspectives
on Violence, Representation, and Reconciliation (London: Routledge,
2014). His main research interests are in the areas of peace and conflict
studies, the Kurds in the Middle East, the international relations of the
Middle East and Turkish politics. Currently, he works as an associate lec-
turer at the Open University, UK.
Dr. Çetin Gürer studied sociology and political science at the
University of Hamburg Germany. He received his doctorate in politi-
cal science in 2015 at the University of Ankara. Presently he is based in
Bremen, Germany, works at the Zentrum für Arbeit und Politik (zap),
University of Bremen. He published his book Democratic Autonomy as a
Heterotopia of Citizenship in 2015 by NotaBene Publisher in Ankara.
 Notes on Contributors    xiii

Dr. Ephraim Nimni taught at the Universities of Keele, New South

Wales in Sydney, and Queen’s University Belfast. Published widely
on minority rights, models of national self-determination that do not
require separate nation states, multiculturalism and the applicabil-
ity of the national cultural autonomy model to contemporary multina-
tion states and on the Israeli Palestinian conflict. He is a member of the
board of the journals Ethnopolitics and Politikon. He was a lecturer at
the Social Dialogue Partners seminar in Sarajevo, BiH and the M.A. in
Comparative Ethnic Conflict, University of the Basque Country, Bilbao.
His work has been cited in a presentation to the United Nations General
Assembly in New York on 22 March 2010.
Dr. Dilan Okçuoğlu recently finished her Ph.D. in the department of
political studies at Queen’s University, Canada. Her Ph.D. thesis is enti-
tled, ‘Territorial Control and Democratization: A Study of Kurds in
Turkey’. In this seminal work, she proposes a typology of territorial con-
trol drawing on her 12 months-long ethnographic fieldwork in Turkey’s
Kurdish borderlands from 2013 to 2014. After getting her undergradu-
ate degree from the department of economics at Bogazici University, she
completed her first M.A. degree in political science at Central European
University and the second one at Queen’s University. In addition to her
academic career, she also worked as a professional journalist in Istanbul.
Her academic interests span on a wide range of topics in the fields of
political theory and comparative politics, such as global justice, nation-
alism, secession and self-determination, politics of territory and borders,
conflict resolution and peace-making as well as multiple aspects of the
Kurdish question.
Dr. Lucía Payero-López is a Lecturer in Law at the School Padre
Ossó (University of Oviedo). She is also a Research Collaborator at the
Department of Philosophy of Law (University of Oviedo). Her research
interests lie in the fields of Legal Philosophy, Political Theory and
Constitutional Theory. She has published articles and book chapters on
issues relating to nationalism, self-determination of peoples, devolution
in Spain and the UK, federal theory, constitutionalism, transitional jus-
tice in Spain, citizenship and migration.
Dr. Federica Prina is a Lecturer at Central and East European Studies
(CEES), University of Glasgow. Between 2014 and 2017 she was a
Research Associate at CEES, working on a comparative research project
xiv    Notes on Contributors

on national cultural autonomy and minority rights Eastern Europe.

Previous research was on the implementation of international standards
on cultural rights of national minorities in the Russian Federation. Her
publications include the book National Minorities in Putin’s Russia:
Diversity and Assimilation (Routledge, 2016), and various articles on
ethnic identity, minority participation, and cultural and linguistic rights
in the Eastern European context (in journals such as Ethnopolitics, the
Netherlands Human Rights Quarterly, and the Journal on Ethnopolitics
and Minority Issues in Europe). From 2011 to 2013 Prina was employed
by European Centre for Minority Issues (ECMI), where she coordinated
the research cluster ‘Culture and Diversity’. From 2012 to 2014 she was
the editor of the Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe,
and since 2015 she is one of the managing editors of the European
Yearbook of Minority Issues. She has also worked in human rights as a
practitioner, for the London-based NGO Article 19, as project man-
ager and researcher on freedom of expression and the media in Eastern
Europe and Central Asia (1997–2008). In 2009–2011 she was involved
in the joint Council of Europe/EU programme ‘Minorities in Russia:
Developing Culture, Language, Media and Civil Society’.
Dr. Judit Molnar Sansum currently works as Associate Data Analyst
for the UK Government. Between 2014 and 2017 she was as Research
Associate at Central and East European Studies (CEES), University
of Glasgow. She was one of the researchers for a UK Economic and
Social Research Council-funded project on minority rights and demo-
cratic political community in Eastern Europe; she focused on Hungary,
Romania and Serbia as case study countries. Previously Molnar Sansum
carried out research on the integration process of immigrants from
the post-Soviet states in the United States and UK, and she was also
involved in various projects on borderland studies. Some of her papers
on these issues are: ‘The Integration Process of Immigrants in Scotland,
UK and in Washington State, USA: Immigrants from Countries of the
Former Soviet Union, in M. Brie, I. Horga and S. Şipoş (eds.) Ethnicity,
Confession and Intercultural Dialogue at the European Union Eastern
Border (Cambridge Scholars Publishing, 2013); ‘A New Cross-border
Research Possibility in Four Countries (Hungary, Slovakia, Ukraine,
Romania) Social Activities without Borders’, Central-European Regional
Policy and Human Geography, Year II No. 1 (co-authored with Piskóti,
Zs., Siskáné Szilasi, B., Szalontai, L. 2012); ‘Comparative Study of
 Notes on Contributors    xv

Cross-border Relations in Hungary’ in Bush, D. (ed.) Interkulturelle

Mediation in der Grenzregion (Peter Lang Publisher, 2006). From
1992 to 2014 she held an academic post at the University of Miskolc,
Hungary. She has also been the recipient of two Marie Curie EU
Fellowships, hosted by Queen’s University Belfast (2004–2005) and the
University of Glasgow (2008–2011) with the University of Washington
(2008–2010).
Bahar Şimşek is a Ph.D. candidate studying Kurdish cultural politics at
Leiden University in the Netherlands. She was a Research Assistant at
the Faculty of Communication, Ankara University till she was dismissed
as per an emergency decree in January 2017. She has an interdiscipli-
nary background in mathematics, cultural studies and politics. She is the
co-editor of a book on transformation of Kurdish movements’ political
discourse through Rojava’s emergence as a political agent in the Middle
East. Her research interests are theories of gender, ethnicity and cultural
politics.
David J. Smith is Alec Nove Chair in Russian and East European
Studies, Co-Editor of Europe-Asia Studies and a former Head of the
Central and East European Studies (CEES) division at the University
of Glasgow. He has worked extensively on issues of ethnic diversity and
non-territorial self-government in the Baltic States, both past and pres-
ent, and in 2014–2018 led a large UK Economic and Social Research
Council-funded research project on non-territorial self-government in
Eastern Europe, which includes Russia, Hungary, Estonia, Romania and
Serbia as case study countries. Among his many books and articles on
ethnicity, nationalism, minority rights and processes of Europeanisation
in the region are: Ethnic Diversity and the Nation-State (Routledge,
2012); ‘Reframing the National Question in Eastern Europe:
A Quadratic Nexus?’, in Ethnopolitics (2002); Estonia: Independence
and European Integration (Routledge, 2001); Post-Cold War Identity
Politics (Frank Cass, 2003); and ‘Minority Rights, Multiculturalism and
EU Enlargement’, in the Journal of Ethnopolitics and Minority Issues
in Europe (2003). Smith is a member of the Advisory Board of the
European Centre for Minority Issues and has conducted policy briefing
work for the UK Government, the OSCE HCNM and the Council of
Europe Venice Commission on issues of minority politics in Central and
Eastern Europe. From 2012–2014 he was a Visiting Researcher at the
Uppsala Centre for Russian and Eurasian Studies.
xvi    Notes on Contributors

Dr. Zafer Yılmaz is a visiting scholar (Dr.) at the Faculty of Economics

and Social Sciences, Potsdam University. He is affiliated at both the
Centre for Citizenship, Social Pluralism and Religious Diversity and the
Chair of Sociology at the University of Potsdam. He works currently
on the rise of authoritarianism, transformation of the rule of law and
citizenship in Turkey. He has published a book on the concept of risk
and poverty alleviation policies of the World Bank and several papers
on new poverty management, family policies and new Islamic charity
mentality in Turkey. His latest publications include ‘The AKP and the
Spirit of the “New” Turkey: Imagined Victim, Reactionary Mood, and
Resentful Sovereign’, Turkish Studies (2015), and ‘“Strengthening the
Family” Policies in Turkey: Managing the Social Question and Armoring
Conservative-Neoliberal Populism’, Turkish Studies (2017).
 CHAPTER 1

Introduction

Ephraim Nimni and Elçin Aktoprak

The book was written as the outcome of a British Council sponsored

workshop that took place in Ankara on May 2015 and was carried out
with the cooperation of Ankara University Faculty of Political Sciences
and Queen’s University Belfast. The workshop was a vibrant discussion
between UK-based and Turkey-based scholars on the topic of minority
representation in democratising plurinational states, with special empha-
sis on the Kurdish dilemmas facing Turkey. This book is the result of
the fruitful exchange of ideas from the participants of the workshop
and constitutes a stepping stone towards the development of workable
modalities for the integration and participation of cultural and national
minorities in the political architecture of contemporary states. The ideas
developed here are not only significant for the process of democratisation
of Turkey, an important country and a strategic bridge between Europe
and the Middle East, which is an important part of the world that

E. Nimni (*)
Centre for the Study of Ethnic Conflicts, Queen’s University Belfast,
Belfast, UK
e-mail: e.nimni@qub.ac.uk
E. Aktoprak
Independent Researcher, Ankara, Turkey

© The Author(s) 2018 1

E. Nimni and E. Aktoprak (eds.), Democratic Representation
in Plurinational States, Comparative Territorial Politics,
https://doi.org/10.1007/978-3-030-01108-6_1
2 E. NIMNI AND E. AKTOPRAK

remains neglected on questions related to minority representation and

cultural plurality. The ideas developed here also reflect on an issue that is
of cardinal importance to plurinational democracies. As Michael Keating
(2001: 1) argues in a seminal work in the field, the question pluri-
national democracy is an old and a new problem. It is an old problem
because the traditional model of the nation state was unable to resolve
it, and it is a new problem, for it has significantly delayed the expansion
of democratic practices. At the centre of the new problem is the lack of
fulfilment of demands for minority rights and democratic participation in
democratising states, a problem that is also present since the inception of
a world of nation states.
Cultural diversity is the norm in a world of nation states that claim to
be mono-national, particularly in democratising societies. In fact, only a
very small minority of states represented in the UN are completely mon-
ocultural and mono-national, in general and with very few exceptions
small states and islands. This is, unfortunately, not widely recognised and
partly the result of a terminological confusion between notions of nation
and state, and the unwarranted conflation of these two terms. In view
of the current dilemmas in Turkey and beyond, we ask: why this cru-
cial normative problem has not been resolved? And related to this, why
independence-seeking nationalism surge in democratising societies and
why it often becomes a vital force? In the worse case scenario, these cases
evolve into partitions that involve ethnic cleansing and horrendous gen-
ocides. Prima facie, there seems to be a recurrent problem in the politi-
cal architecture of democratising states. This recurrent problem is how to
organise developing multi-ethnic and multi-nation states so that majori-
ties and minorities can coexist in the same polity and territorial space. We
investigate from different perspectives what are the mechanisms needed
to allow for minorities to effectively participate in the life of the state,
bolstering community allegiance and mutual recognition, without suf-
fering cultural alienation and without resorting to territorial secession.
Here, a crucial direction in our research is to find ways of resolving these
burdening problems and help foster the sentiment and the reality that
minorities must be made to feel at home in states they share with oth-
ers. Here, the rights, culture and identity of minority communities must
be recognised and given a role in the political architecture of democratis-
ing states. This might require a reform of the modus operandi of nation
states. Here, the Right of Self Determination of Peoples, enshrined in the
UN charter and in the practice of international law, must be rescued from
 1 INTRODUCTION 3

narrow interpretations that solely define this right as the right to con-
stitute separate states. The right of national self-determination must be
enlarged and expanded to consider as in the case of indigenous peoples
and other scattered communities, modalities of self-governance that do
not entail partitions and secessions. This will certainly be a useful mech-
anism to alleviate minority problems in Turkey. We furthermore consider
that the solution to these problems is vital for the expansion and devel-
opment of democratic practices, in theory and in practice and not only
in Turkey but in a world afflicted with protracted ethnonational conflicts.
Indeed, the consolidation of democratic pluralism is not only
important for the security of states, but it must be considered a cru-
cial political, economic and strategic goal for developing democracies.
Multicultural liberal democracies sincerely aim for equality and indi-
vidual human rights, but they are often blind and lack procedures and
mechanisms to accommodate culturally diverse minority communi-
ties. This problem is acute and dangerous in developing democracies.
Territorial representation is only possible when minority communities
inhabit a compact territorial space, yet in many cases, minority com-
munities do not reside compactly, making any territorial representation
impossible. These situations often cause problems for the functioning
of democratic political systems and require modalities of non-territorial
autonomy (NTA).
This book examines in theory, in relevant case studies and through the
work of legal practitioners, the challenges, and possible solutions offered
by different models for the effective participation of minorities in public
life, in accordance with the Lund Recommendations of the Organization
for Security and Cooperation in Europe (OSCE) (Nimni 2010) with a
specific reference to Turkey and the Kurdish issue, and, drawing on the
experience on other recent attempts of minority accommodation in other
developing parts of the world. We begin with this book an ongoing dia-
logue and investigation to examine critically various models of minority
accommodation, focussing mainly on the Kurds and on other minorities
that constitute 30% of nearly more than the population of the Republic
of Turkey.
In a relatively short period, the dual processes of urbanisation and
migration (both, internal and external), significantly altered the compo-
sition of many cities in Turkey. There are now culturally diverse popu-
lations residing closely to each other. This situation raises important
and unprecedented questions about how to manage culturally diverse
4 E. NIMNI AND E. AKTOPRAK

populations that live in close quarters. This problem is certainly not

unique to Turkey. We discuss here modalities of NTA that allow for the
implementation of collective rights in shared territorial spaces for ethnic
and national minorities.
This process also raises crucial questions for the process of demo-
cratic governance and the avoidance of conflict. There is no doubt that a
majority of protracted and bloody conflicts in different parts of the world
are related to this problem. We need urgent answers of how to represent
dispersed minorities that share territories with others. This problem is
not only relevant to Turkey, but it is repeated with unfortunate regularity
in many other parts of the world. In the chapters below, we analyse sev-
eral relevant examples from which we can draw lessons for the situation
in Turkey. How to recognise minorities as communities and allow them
to partake in democratic governance? A detailed analysis of the issues and
the search for novel answers is central to the scope and aims of our of
this work and the project beyond it. We search for novel modalities of
minority representation and that allow for pluralism and the recognition
of minority rights that do not dismember existing states.
The first section of the book gathers theoretical discussions on NTA
engaging with the conditions of Turkey and the Kurdish issue for devel-
oping Turkey as a plurinational state. As the opening chapter of this sec-
tion, Nimni aims to map the contradictions of minority representation in
liberal democracies. He examines how the principle of ‘one person one
vote’ creates a paradoxical inconsistency when attempting to empower
ethnic or national minorities by giving examples from Turkey and dis-
cusses the motives of contemporary secessionist movements in this con-
text. He evaluates the new mechanisms of minority representation and
how could these help in building Turkey as a plurinational state.
Aytaç and Yılmaz continue with the NTA discussion by filling the gap
of individual freedom notion. With this aim, they highlight the counters
of a more emancipatory and egalitarian conception of NTA and propose
the reformulation of collective rights on the grounds of empowerment
of individual freedom and the political activation of minority groups. In
that context, the chapter provides analysis of traditional and local solu-
tions like the millet system in order to shed light on the limits of and
insights into NTA for solving the problems of modern societies.
Bezwan’s chapter builds a bridge between theoretical discussion
and the Kurdish issue by placing the autonomy demands of Kurdish
movement in a conflict resolution framework and summarising the
 1 INTRODUCTION 5

latest developments for laying a background for the book. He argues

that while the concept of ‘democratic confederalism’ acts as the key the-
oretical framework for the resolution of the Kurdish conflict, democratic
autonomy functions as its modus operandi. The latter presents itself as a
non-secessionist understanding of self-determination and thus as a mech-
anism for conflict transformation, which aims to achieve the democratic
reconstruction of Turkey by establishing self-governing bodies in the
Kurdish region and throughout the country.
The second section of the book includes two recent cases from
Europe which are relevant in developing a framework for the solv-
ing the Kurdish issue in Turkey. The first one written by Prina, Smith
and Sansum examining the law and practice of national cultural auton-
omy (NCA) from the perspective of participation of national minorities
in four countries in Central and Eastern Europe: Estonia, the Russian
Federation, Hungary and Serbia. It considers both levels of auton-
omy of NCA institutions, and their co-decision-making competences
with government structures. On the basis of qualitative data from the
authors’ fieldwork, the chapter shows that, while NCA has had only a
marginal role in furthering democratic pluralism in the region, its prac-
tice provides insights on the internal nuances and complexity of NCA
institutions.
The second case from Europe is Spain, a state with a plurality of
nations in its midst which only recognises the existence of one of them in
the Constitution: the Spanish nation. Payero-López takes a critical stance
towards this and suggests some mechanisms for enhancing the political
representation of peripheral nations in the state institutions. She pays
particular attention to Catalonia, where a process of ‘disconnection’ with
the Spanish state is currently taking place and suggests that Spain should
be conceived of as a multi-nation state with a variety of demoi for solving
the national question.
The third section accommodates the Kurdish issue in Turkey from
different dynamics of the problem in relation with the NTA and pluri-
national state. Aktoprak begins with handling the latest Kurdish
Opening under the rising authoritarianism in Turkey. She briefly
describes the Kurdish policy of the AKP, analyse the first phase of the
Kurdish Opening (2009–2010) but mainly focuses on the second phase
(2013–2015). She argues that Galtung’s TRANSCEND method is
crucial for discussions on creating plurinational state as a new real-
ity for solving the Kurdish issue and examines the Kurdish Opening by
6 E. NIMNI AND E. AKTOPRAK

following the violence types described by Galtung: structural, cultural

and direct violences. Her analysis is decisive for the prospective conflict
resolution debates in Turkey and for laying a background for the follow-
ing chapters on Kurdish autonomy discussions.
Gunes and Gürer continue by exploring how the Kurdish move-
ment has been conceptualising the accommodation of Kurdish political
demands for autonomy and self-rule in Turkey around the ‘democratic
autonomy’ proposal from the early 2000s. They briefly but deeply
describe how this proposal is based on a critique and rejection of the
nation-state model and seeks to accommodate the rights of Kurds and
other ethnic and religious minorities without challenging Turkey’s ter-
ritorial integrity by drawing on the key texts through which democratic
autonomy proposal has been articulated.
Bayır contributes to the autonomy discussions among Kurdish move-
ment by handling judiciary in autonomy arrangements. She looks at the
scope of the judicial autonomy demand of the Kurdish movement from
a historical perspective and then examines various models existing in the
world. Although there are many studies exploring the various models
for the administrative and legislative power sharing in countries having
autonomous arrangements, there are limited studies exploring the ter-
ritorial distribution of judicial power between central and local gov-
ernments. Therefore, the paper aims to examine the judicial systems of
the countries having regional autonomous arrangements. In so doing,
Bayır scrutinises judicial systems of Canada, Spain, Belgium and the UK
(including Northern Ireland and Scotland) with different and distinct
models, and their possible application in Turkey.
Okçuoğlu, by following the rationale of the book, takes m ­ inority
empowerment as a foundational principle of autonomy and focuses on
territorial autonomy discussions in relation with the Kurdish issue in
Turkey. She draws a theoretical distinction between instrumentalist and
intrinsic values of democracy and argues that the intrinsic view of democ-
racy is compatible with autonomy and collective self-­ determination
because the demands of freedom as non-domination for everyone
regardless of their ethnicity and group membership become a threshold
that a set of democratic institutions has to meet.
The autonomy discussions are intermingled with the emancipation of
women in the Kurdish movement and Şimşek offers a descriptive con-
tribution for this ongoing discussion with her chapter. By asserting the
continuity between two founder ideologies of the Turkish state, which
 1 INTRODUCTION 7

are namely Kemalist and neo-liberal Islamist ideologies, in terms of their

(Turkish) nationalist investment in the non-national (Kurdish) female
agency, she explores the three facets of the Kurdish women movement:
the presentation of Kurdish women fighters as the historical protectors
of Kurdish national culture in the form of ‘goddesses’; the women quota
promoting public understandings surrounding Kurdish women, and
the emergence of motherhood in the name of reconciliation; and the
­conditional-recognition which, as perceived by the West, demonstrates
the Kurdish women’s military forces’ secular promise towards the Middle
East as unbound by İslam, and maintaining their own agency.
We should mention that this book has been written and edited just
after the end of the Kurdish Opening in Turkey in 2015 and while con-
tributors are writing their chapters, six of them lost their positions at
the universities because of signing a peace petition on the Kurdish issue.
However, they have not given up their academic studies and their aim
to put a little stone for building peace. Recently, academic freedom is
limited and working on minority and human rights has become a kind
of an uphill fight once more in Turkey. Therefore, protecting academic
freedom has also become a key principle of this book under these newly
emerging conditions in Turkey after the summer of 2015. This work pre-
sents a variety of good and original arguments, and the ideas expressed
are clearly the ideas of the authors, and are a vivid testimony of the
expression of different creative ideas when academic freedom guides all
academic work. The editors endorse the view that academic freedom is
an essential condition for a vibrant and creative university environment.

References
Keating, M. (2001). Plurinational Democracy, Stateless Nations in a Post-
Sovereignty Era. Oxford: Oxford University Press.
Nimni, E. (2010). Cultural Minority Self-Governance. In M. Weller & K. Nobbs
(Eds.), Political Participation of Minorities: A Commentary on International
Standards and Practice (pp. 634–660). New York: Oxford University Press.
 PART I

Theoretical Discussions
 CHAPTER 2

Liberal Nation States and the Antinomies

of Minority Representation: The Impact
on the Republic of Turkey

Ephraim Nimni

The Perplexing Recurrence of Ethnic Conflict

This chapter aims to explore how a democratic deficit in the process
of minority representation in transitions to liberal democracy tends to
exacerbate, and in some cases, generate ethnonational conflicts. This
may sound counter-intuitive, so a detailed argument must be presented
and evaluated. The ethnonational conflicts in the dismembering Soviet
Union, particularly in the Caucasus (Bayramov and Nolan 2018), and
the catastrophic dismemberment of the former Yugoslavia (Denich
1994), are cases in question, as well as the construction of the Republic
of Turkey as a nation state from the ruins of the multi-ethnic Ottoman
Empire (Cizre 2001: 229). Equally, the transition to democracy in
post-Franco’s Spain led to ethnonational conflicts not fully resolved
(Saxton 2004: 42; Colomer 2017; Moreno 2007). Regime changes,

E. Nimni (*)
Centre for the Study of Ethnic Conflicts, Queen’s University Belfast,
Belfast, UK
e-mail: e.nimni@qub.ac.uk

© The Author(s) 2018 11

E. Nimni and E. Aktoprak (eds.), Democratic Representation
in Plurinational States, Comparative Territorial Politics,
https://doi.org/10.1007/978-3-030-01108-6_2
12 E. NIMNI

even in transitions to representative democracy are conflictive processes,

as ethnonational groups attempt to defend their rights or assert their
authority (Zurcher 2007: x, 2). These concrete cases are not discussed
here. Instead, what will be discussed here are the often overlooked and
rarely discussed reasons of why nation state liberal representative democ-
racy in the process of nation-building exacerbates ethnic conflicts.
Ethnonational conflicts are conflicts that occur between ethnic or
national communities in the context of the same territorial space, usually
a nation state. These should be understood as problems of recognition,
representation and self-rule of cultural communities, and are often moti-
vated by inequalities between groups (Cederman and Wucherpfennig
2017: 21). Ethnonational conflict management refers to models and pol-
icies that produce mechanisms of incorporation and representation. The
aim is to get conflicting parties to develop mutually acceptable mecha-
nisms of recognition and representation, so that they can negotiate griev-
ances through mutually agreed democratic procedures in the framework
of a pluriethnic or plurinational polis (O’Neill 2007: 429).
While not all ethnonational conflicts are violent and bloody, the
majority of them unfortunately are, and these violent conflicts occur with
depressing regularity in every continent. In almost every case, they dis-
rupt the functioning of the political system. Many researchers explain
them in detail by analysing local circumstances and factors, but few ask
an important question: Why are these conflicts so recurrent? When the
conflicts are violent and deadly they persist for long periods of time.
More ominously, conflicting factions construct contradictory, rigid and
incompatible world views (Rouhama and Bar-Tal 1998: 761–763). Some
researchers argue that ethnic conflicts are multidimensional, there is no
single theory that is robust enough to explain the origin and dynamics
of ethnic conflict (Williams 2015: 147). Others like Blagojevic (2009)
argued ethnic conflict emerge when several factors converge: major
structural crisis; presence of historical memories of inter-ethnic griev-
ances; ethnic intolerance; manipulation of inter-ethnic competition over
resources and rights. Yet the question remains, why this myriad of fac-
tors and antagonisms express themselves mostly in ethnonational strife?
Furthermore, what triggers ethnonational conflicts in different circum-
stances, in vastly different parts of the world, in vastly different cultures
and societies, rich and poor? In a dissenting view, Brubaker and Laitin
(1998) say that there is an unwarranted political and scholarly tendency
to conflate these conflicts into ethnonational conflicts while in fact they
 2 LIBERAL NATION STATES AND THE ANTINOMIES OF MINORITY … 13

are something else. They plea for their disaggregation. Yet, the question
remains unanswered, if these are conflicts with different components
and causes, why they continuously manifest themselves in ethnonational
manners? Why are they so difficult to resolve? The recurrence of the eth-
nic factor is left here out of the equation and this absence needs to be
addressed.
There are few persuasive answers to this puzzling question. Here per-
haps we need to go beyond specific and local circumstances, to consider
some of the key institutional and governmental provisions that character-
ise modernity, including the transition to democracy. Surely representative
democracy and the democratic nation state were not designed to create
conflict. On the contrary, they were designed to allow for popular rep-
resentation liberty and self-determination (Habermas 1996). Yet, despite
this, it will be argued here that democratic modernisations could act as
involuntary triggers and catalysts for protracted ethnonational conflicts. In
a puzzling and paradoxical way, since the French Revolution, liberal repre-
sentative democracy acts as an impulse for national homogeneity and the
persistence of centralised administrative forms of governance. In transitions
to democracy, as the one that occurred in twilight of the Ottoman Empire
and the advent of the Republic of Turkey, Kemalists perceived the ethnic
heterogeneity of the population as a threat to the political integrity of the
nascent national state. Unfortunately, this is still the case in the Republic of
Turkey. Kuyucu expresses this clearly:

There existed, therefore, a major contradiction in the founding principles

of the Turkish state and Turkish nationalism; an accommodating civic
criteria of belonging at the legal level existed side by side with a rigidly
defined, monopolistic and exclusive ethnic basis for the nation. (2005:
370)

In democratic transitions, leaders formed in the old ways play an impor-

tant role in consolidating new centralised bureaucracies and political
institutions, creating what Albertus and Menaldo (2018: 47) call “elite
biased democracies”.
In liberal democracies, the question of democratic representation
becomes of pivotal importance. The notion of democratic ­representation
is taken for granted as emancipatory and it is perceived to be not only
self-explanatory, but a cardinal point of departure for democratic politics.
In theory, citizens are expected to be the “kingmakers” and conceptually
14 E. NIMNI

induce governments to implement the policies they want (Powell 2004:

91). But in plurinational and multicultural societies, how homogenous are
citizens? Are they equal and homologous as perceived by liberal democ-
racy? More ominously, is there in the vision of equality and homogeneity
of citizens, a hidden dominance of the cultural majority? After all, major-
itarian democracy is obviously the rule of the majority (Hammar 2016).
Save in very few exceptions, democratic representation operates in
nation states. Democratic representation is often narrowly understood to
mean forms electoral mechanisms through which citizens transfer man-
dates to elected officials and hold them accountable to carry them out.
As we shall see, this form of institutional democracy suffers from a dem-
ocratic deficit (O’Donnell 2017: 79). This is because the liberal modality
privileges individuals and constructs citizenship as a homogenising and
homologous categorisation. Prima facie nevertheless, it seems coun-
ter-intuitive to say that liberal and democratic modalities of governance
generate conflictive relations. But unfortunately, this is often the case as
we shall see below.

One Person One Vote and the Paradox

of Representing Minorities

The liberal democratic nation state has valuable features. Citizens in lib-
eral democracies appear to be satisfied with the system while those in
authoritarian systems often desire to live under it. Freedom of Expression
is a cardinal principle. Never before in the history of humanity was a
form of governance met with such approval across vastly diverse soci-
eties. Notions of civic national identities and liberal democracy have
grown hand in hand with the nation state in the genesis of what Edward
Said (1978: 4–5) calls the “Occident”, the idea that makes possible the
existence of the “Orient” in Western mythology. Here the “Orient” and
the “Occident” are perceived as different opposite poles, and to succeed
“Oriental” societies must embrace Western values. Here, nationhood
and nation-building become the repositories of the project of modernity,
in ways that invite emulation outside the “Occident”. This becomes clear
in the Kemalist emulation of the French Revolution, as Kemalists aimed
to create a “modern” nation and a nation state and to relegate prac-
tices they considered “backward” to the “litterbin of history” (Parla and
Davison 2004: 123). For example, the Kemalist notion of secularism, or
 2 LIBERAL NATION STATES AND THE ANTINOMIES OF MINORITY … 15

laiklik, was inspired in the Jacobin laïcité, and the Orientalist notion that
Islam is a source of backwardness. A second dimension of Kemalism is
its unitary understanding of national identity. Here again, the notion is
borrowed from French Jacobinism. The experience of the collapse of the
multi-ethnic Ottoman Empire trigged deep suspicion of claims for state-
hood from ethnic minorities, and following the Jacobin inspiration, the
aim was to assimilate them as fast as possible with citizenship as com-
pensation. The national glue was a militant secular Turkish nationalism,
which ascribed its characteristics to all citizens irrespective of origin, with
one exception: non-Muslims.
There is here a very intriguing paradox. Kemalist and other secular
parties, continue to use the term Gayrimüslimler (non-Muslims) to refer
to some ethnic minorities. Why should militant secularists use a religious
term to describe national minorities? (Aktoprak 2010) Some commen-
tators argue that this is the result of prejudice against minorities and in
the case of Jews, antisemitism. This simplistic explanation is incorrect.
The issue is more complex, has little to do with prejudice and more to
do with a reaction to secession-oriented minority ethnonationalism. This
was coupled with the majority ethnonational demand for homogeneity,
following the logic of the modern nation state. The issue can only be
addressed schematically here.
The term Gayrimüslimler originates from the Ottoman Millet System,
a theocratic autonomy system based on the Islamic teaching that the
“people of the book” (‫ أهل الكتاب‬′Ahl al-Kitāb) mainly Christians and
Jews are granted freedom of worship; and generally not forced to con-
vert to Islam and must pay a special tax for their exemption from mili-
tary service. In the Ottoman Empire, the different sultans had also the
title of Caliph (Arabic: ‫ خلَيفة‬khalīfah) the religious successor of the
Prophet, the supreme Islamic authority. The Ottoman Millet System
was the Ottoman interpretation of the above and over different periods
with changes and nuances, the system provided considerable autonomy
in most domains of life for the theocratically defined minorities, allow-
ing not only freedom of worship, but also wide-ranging autonomous
practices including their own separate legal system. In this, the Ottoman
Empire was in practice a theocratic confederal plurinational state. This
led the distinguished British multiculturalist Professor Bhikhu Parekh
in his magnum opus (2000: 205), to argue that the millet system “had
a remarkable record of religious tolerance that put Western Europe to
Another random document with
no related content on Scribd:
dienstzaken betrof. Hij was de man, die „een oogje” moest houden
op het doen en laten van Van Brakel en hij wist ook, waarom de
hoofdingenieur dat noodig achtte. Dat dit een zeker minder loffelijke
spionnage was, zag hij volstrekt niet in; hij meende met Willert, dat
diens verantwoordelijkheid tegenover „dan lande” medebracht, dat
hij zóó en niet anders handelde.

De architect had van den steiger van het in aanbouw zijnde

schoollokaal gezien dat er iets bijzonders was verhandeld tusschen
Van Brakel en den Chineeschen aannemer. De afstand was te groot
geweest om iets te onderscheiden, maar hij had hen samen zien
oploopen langs de rivier, zien stil staan en gebaren maken, en dat
had hem lont doen ruiken.

Dienzelfden avond had hij Willert geschreven en juist was hij bezig
de enveloppe van den brief te verzegelen, toen Van Brakel om dat
geld kwam. Toen de ingenieur weg was, verscheurde de architect
zijn brief; hij moest zich vergist hebben; als Van Brakel knoeide met
dien rijken Chinees, zou hij geen voorschot behoeven te nemen op
zijn traktement.

Jules Geerling zat in een kleine pendoppo genoeglijk een sigaret te

rooken en een glas champagne te drinken. Hij strekte de beenen
met welbehagen uit over de uitgeslagen armen van een luierdstoel,
en glimlachte bij zichzelven om het prettig idee, dat ze nu allen
gefopt waren. Het was zoo gemakkelijk geweest! Een vriend.…. nu
ja, een kennis, [174]iemand, die hij zag te hooi en te gras, met wien
hij nu en dan een praatje maakte of in de sociëteit een partij biljart
speelde, had hem in de gelegenheid gesteld zich zoo geheimzinnig
weg te goochelen naar dit dicht in het lommer verborgen optrekje,
geen tien minuten rijdens van de stad. Het was er zoo lekker, als hij
niet dacht, dat het in de laaglanden van Java wezen kon. Slechts tot
in het oneindige onderbroken zonnestraaltjes bereikten flauw
lichtend de open ruimte onder het dicht gebladerte; het bleef er zoo
heerlijk koel, dat men eerst in den namiddag eenigen last kreeg van
de warmte; en even ter zijde van het kleine erf ruischte de kali, zacht
en gezellig; haast geen ander geluid liet zich hooren; het was, dacht
de Amsterdamsche koopmanszoon, alsof ’t hier altijd Zondag was.
Nu en dan sloop onder de boomen een inlandsche bediende door of
ving een kip haar reproduceerend werk met gekakel aan. Toch zou
hij het in die stilte niet hebben uitgehouden, zonder het heerlijk
denkbeeld, dat hij bezig was zijn eigen zin te doen à l a b a r b e
zijner familie, en dat hij het deed voor Ceciel.

Zij was hem komen opzoeken, en ze had hem dien brief gebracht,
vol van oude bekende praatjes over den „ouden heer,” en zijn, Jules,
duren plicht om altijd naar de pijpen van dien ouden heer te dansen;
maar tot zijn verwondering vond hij geen enkele zinspeling op „die
meid.”

Ceciel moest hem het bezoek haarfijn vertellen, en hij gierde het uit
en draaide met zijn lichaam van pleizier, toen hij hoorde hoe zij den
chef van zijn kantoor de waarheid had gezegd. Zij moest het woord
voor woord herhalen, en daarbij keek hij haar voortdurend aan, vol
bewondering voor die kalme, welbespraakte [175]schoonheid met
albasten gelaat en de groote, donkere oogen. Met belangstelling
vernam hij ook, dat zij hevige standjes had gehad met mevrouw Du
Roy, die woedend was geweest toen Ceciel haar lachend vertelde,
waarom de vendutie van Van Brakel niet was doorgegaan en tante
dus geen beslag kon leggen op het vendu-accept.

Mevrouw Du Roy was kwaad weggeloopen, maar toen ze hoorde

van de geheimzinnige verdwijning van Geerling, hield ze het niet
langer uit, sloeg een sjaaltje om de schouders en ijlde naar het huis
van haar zuster.
„Zeg, Ciel, zeg, waar is-t-ie?”

Zij dacht voor ’t minst, dat hij zich onder het ledikant van haar nichtje
verborgen hield.

„Ik kan het u niet zeggen.”

Mevrouw Du Roy werd bleek van drift; haar oogen fonkelden.

„Het staat je nogal mooi, Ciel, mij zóó te behandelen.”

„Ik weet niet eens, dat ik u behandel.”

„Ja, je bent vinnig genoeg. Maar ik heb je altijd goed behandeld, zie
je, van dat je een klein kind waart, en nu doe je alsof ik een vreemde
ben. Ciel, dat is niet goed van je, hoor! Het is gemeen en leelijk.”

Het meisje glimlachte. Wat moest ze het mensch antwoorden? Het

w a s waar, dat tante Du Roy altijd erg royaal tegenover haar was
geweest, maar ’t had ook slechts weinig gescheeld of de
omstandigheid, dat deze luxurieuze vrouw haar tante was, zou haar,
Ceciel, een plaats hebben bezorgd in den kapperswinkel der heilige
Catherina. Aan den anderen kant echter woog de toekomstige
erfenis. [176]

„Wat wilt u dan?” vroeg ze. „Hier is Geerling niet, dat spreekt
vanzelf.”

„Kom, kom! Waarom zou hij niet hier wezen? Hij kan immers
nergens beter zijn. Toe, Ciel, zeg me nu eens waar hij is. Laat me
eens kijken waar je hem verstopt hebt! Ik zal het waarachtig aan
niemand zeggen!”

Haar heele wezen lachte toen ze sprak. Zij vond het nu toch zoo’n
heerlijk idee een jongen man te verbergen in een vrouwen- of
meisjeskamer! Wat haar betrof,—zij had er met het grootste
genoegen een dozijn verstopt, als het noodig was geweest.

„Hij is heusch niet hier, tante; geloof me dan toch,” hield Ceciel vol,
zich halfdood ergerend.

„Hè, wees toch niet zoo flauw! Wat komt het er nu opaan? Je
behoeft voor m i j immers zoo kinderachtig niet te wezen. Je weet
heel goed, dat ik je graag alles gun. Toe Ceciel, laat me nu eens zien
waar hij zit.”

Het meisje zuchtte. ’t Was onmogelijk, dat zag ze wel, haar tante te
overtuigen.…

„Nu, kom dan maar mee.”

Mevrouw Du Roy volgde Ceciel in haar kamer. Zij liep zachtjes op

haar teenen en vol nieuwsgierigheid met vooruitgestoken hoofd.

Het zag er lief en comfortabel uit. Ceciel ging zitten, nam uit een la
van haar toilet een sleutelbosje en wierp het op de tafel.

„Ziedaar tante, daar hebt u al mijn sleutels; zoek nu zelve maar

overal of u Geerling vinden kunt. Anders gelooft u me toch niet.” [177]

De uitdrukking van zelfvoldoening op ’t gezicht der tante viel als het

ware, en werd gevolgd door een van teleurstelling.

„Maar ben je hem dan kwijt, Ciel? Waar is hij dan?”

„Hij is bij een vriend van hem buiten de stad. Ik zal u wel zeggen bij
wien, als gij mij ernstig belooft het niemand te vertellen.”

Ja, dat bezwoer mevrouw Du Roy, en toen gaf Ceciel haar een
verkeerd adres op, wel wetend dat zij toch den mond niet kon
houden.

Met het grootste vermaak en de levendigste belangstelling had

Geerling het aangehoord. Het wond hem op, en daar zij alleen thuis
was, geneerde hij zich niet en omhelsde Ceciel, die zich dit met
blijkbaar genoegen liet welgevallen, zóó zelfs dat Geerling, door de
omstandigheden en de omgeving in verzoeking gebracht, zich
vrijheden wilde veroorloven, die als preliminairen haar gevaarlijke
zijde hadden. Zij had dat kunnen verwachten, en ze h a d dat ook
wel een beetje verwacht, maar in het volle besef, dat zijzelve een
niet te verrassen schildwacht was voor de b e n t i n g harer deugd,
deerde haar dat niet; een klein maar beslist gebaar, een blik en een
glimlach, dacht ze, zouden Jules altijd terughouden.

Maar dien ochtend was er meer noodig. Het scheen dat de

weelderige natuur, die hem daar in dien p o n d o k omringde, en die
in kleuren en geuren het lied zong der vermenigvuldiging, zeer op
zijn zinnen werkte. Hij kuste haar niet langer met de reserve van een
ernstig galant, maar met een hartstocht, die haar direct deed
gevoelen hoeveel water hij noodig had in den wijn zijner liefde; hij
kuste haar, waar [178]hij kon; zij weerde hem af, eerst zachtjes, maar
dat scheen het kwaad te verergeren; hij keek haar aan met kleine
oogen en met den dommen beotischen glimlach der opgewekte drift
op het gezicht.

Zij vond hem leelijk zoo, en dat gaf haar meer kracht, wat dan ook
zeer noodig was, zóó zelfs, dat het lieflijk samenzijn haast ontaardde
in een worsteling, waarin hij, Jules Geerling, geen overwinnaar bleef,
en slechts een paar knoopen van het kleedje van Ceciel het
moesten ontgelden. Trouwens hij had, dit schoot hem daar plotseling
te binnen, als overwinnaar een zonderling figuur gemaakt, want
zonder dat hij het zoo dadelijk had bespeurd, was, bij den krachtigen
tegenstand dien hij ontmoette, en die decentralisatie van kracht
eischte zijnerzijds, de woede geweken, en eigenlijk was hij niet eens
ontevreden over het resultaat.

Ceciel was verontwaardigd, of scheen het althans.

„Het is schandelijk, Jules.….”

„Wees niet boos, Ciel.”

„Het is dubbel schandelijk tegenover mij. Hoe ik je vertrouwd heb,

bleek uit mijn komen hier, bij je.…. alleen.”

„Ja zeker. Toe, Ciel, neem het mij niet kwalijk. Wees niet zoo boos.”

„Niet boos zijn.….”

„Neen,” viel hij haar in de rede, „toe vergeef het me; ik kon er
waarachtig niets aan doen. Maar het zal nooit weer gebeuren, dat
verzeker ik je.”

Zij ging zitten in een theatrale houding en drukte haar zakdoek voor
de oogen. Hij liet zich neder op zijn eene knie naast haar en greep
haar hand. [179]

„Lieve engel, wees nu niet bedroefd. Ik bezweer je, het zal nooit
weer gebeuren.”

Het was of zij snikte, en toen hij dat hoorde, zwoer hij nog meer en
vroeg haar zóó dringend excuus, dat zij hem weder in genade
aannam onder belofte van beterschap.

Een koeltje ritselde door de bladen en streek langs de donzige

krulletjes in haar hals; zij sloeg langzaam den blik in het rond. O, als
Geerling eens de man was geweest naar haar hart! Een zucht vloog
dien onbekende te gemoet. Het was toch beter zóó, dacht ze; men
hield er zijn verstand bij!

Maar Jules kon dáár niet blijven. Die omgeving werkte bij het luie
leven, dat hij leidde, blijkbaar te veel op zijn gemoed, en daardoor
ontstond een ander gevaar, dat begreep ze. De bewoner zelf hield
daar een inlandsche huishoudster; niets waarborgde Ceciel, dat op
een goeden dag Geerling niet door dat verderfelijke voorbeeld zou
worden aangespoord tot navolging, en dat was het grootst denkbare
gevaar voor haar trouwplannen. Er blonk iets in haar mooie oogen,
toen zij dacht aan die helsche bruine vrouwen, wier gemakkelijke
levensopvatting zooveel Europeesche meisjes in Indië doemt tot de
zuurbier-toekomst. Ze had ze kunnen vermoorden, als ze dat
ongestraft had mogen doen; ze haatte die schepsels met een
onverzoenlijken haat; zij waren het die de Indische meisjes
b e r o o f d e n van haar toekomstige echtgenooten; die den gloed
der jongelingen verteerden tot de asch van cynisme en
geblaseerdheid; z i j waren de kanker der Europeesche samenleving
met haar huwelijks-surrogaat „buiten bezwaar.” [180]

Ceciel had haar altijd verafschuwd, en nu vreesde zij haar

mogelijken invloed op Jules.

„Je kunt hier niet blijven wonen.”

„Hè, waarom niet? Het is hier lekker.”

„Toch blijf je hier niet wonen, Jules.”

„Maar lieve Ceciel, wat moet ik dan?”

Ja, dàt wist ze op het oogenblik niet; maar de vrees voor de

inlandsche huishoudster was zóó sterk, dat haar gewoon helder
oordeel er onder leed, en als zij op dat oogenblik van twee kwaden
het minst slechte had moeten kiezen, dan had ze nog liever haar
principes over den pagger gegooid en Geerling „geborgen” à l a
m a d a m e Du Roy, dan hem hier voortdurend te laten wonen,
alleen onder hetzelfde dak met een inlandsche n j a i .

„Ik zal je schrijven,” zei ze na een oogenblik. „Hier k a n je niet

blijven.….”

„En in het publiek kan ik onmogelijk allen braveeren en zeggen, dat

ik mij slechts aan dwang zal onderwerpen. Daarbij: de oude heer is
tot alles in staat, ook tot dwang.”

„Neen, neen; dat moet ook niet. Ik ben het op ’t moment nog niet met
mijzelve eens; wacht maar tot je een brief van me krijgt.”

De brief kwam des middags en beviel hem maar half. Zij had een
paar kamers voor hem gehuurd aan den anderen kant der stad; de
menschen zouden het stil houden; de lust kwam bij hem op zich te
verzetten, maar daarvan zag hij af, naar hij meende uit liefde en uit
vrije beweging, maar metterdaad omdat hij niet durfde.

Zij kwam werkelijk met een grooten gesloten huurwagen [181]geheel

alleen, en hij vertrok naar zijn onbekende woning, waarvan Ceciel
het adres opgaf aan zijn bediende, die met de koffers volgen zou.

Het was ten slotte een gekke expeditie, meende Geerling, en

lachend zei hij:

„Het is alsof ik geschaakt word.”

Zij lachte mee, maar voelde dadelijk dat er in die uitdrukking iets lag,
dat niet goed was.

„Hoe flauw! Het heeft er meer van alsof ik word geschaakt.”

„Ik wou dat het waar was.”

„Ei, en waarom? Is het niet beter zóó?”

„O ja; alleen vind ik het vervelend, dat het zoo lang moet duren.”

„Klaag je nu al?”

„Je moet denken, dat het mijn gewoonte niet is schuilevinkje te

spelen. Voor een week of wat gaat het; maar het aardige is er gauw
af. En nu nog maanden.…”

„Ik wist niet, dat je zoo weinig voor me over hadt,” zei Ceciel met een
zucht.

„Och, lieve, dat weet je immers wel beter, maar ik mag toch wel
zeggen, dat het vervelend is.”

Het gesprek viel haar niet mede. Zou ze haar doel voorbijgestreefd
hebben? Wat zou hij zeggen van dat nieuwe kwartier? Toen ze het
erf opreden, bespiedde zij zijn gezicht.

„Dat ziet er zoo kwaad niet uit van buiten,” riep hij over het lederen
kleed kijkend, dat gesloten was om hem te maskeeren.

„O, het is een zeer lief huis,” antwoordde Ceciel blijde: „het zijn ook
zeer nette kamers en goede, vriendelijke menschen.” [182]

Het was een huis met een bovenverdieping; zindelijk, goed

onderhouden en eenvoudig Indisch, maar behoorlijk gemeubeld. Zij
gingen een trap op, waaraan geen Indische oude dame zich zou
gewaagd hebben, en kwamen op een groot naakt portaal met een
bruin geverfden houten vloer, een groenen zolder en verblindend
witte muren; hun schreden klonken luid en hol.
„Dat portaal is vervloekt ongezellig,” meende Jules.

„Ze moeten er een mat leggen en gordijntjes hangen voor de ramen,

en wat schilderijen aan de muren.”

„Juist.”

„Weet je wat? Ik zal het zelf wel doen; ik kom hier elken dag een
uurtje meubileeren.”

„Heerlijk! Maar zal je ma het willen hebben?”

„Nu, ik denk het wel. Ik zal maar beginnen met het te doen, zonder
het te vragen.”

De kamers bevielen hem uitstekend, het was er veel zindelijker en

netter dan in den p o n d o k . Maar plotseling stond hij stil voor het
venster en mompelde een vloek; de ramen zagen uit op het kerkhof.
Groote zwarte letters op witten grond staarden hem in de halve
duisternis van het wijkend daglicht spookachtig uit de verte aan:
Memento Mori!

„Je moet me niet kwalijk nemen, lieve Ciel, maar ik kan hier
onmogelijk wonen.”

„Waarom niet?”

Hij wees met uitgestrekten arm naar het reusachtig frontespies.

„Dat wil ik niet den heelen dag voor mijn neus zien; ik moet er niets
van hebben.” [183]

„Kom, wees toch niet kinderachtig.”

„En dan de miasmen?”

„Die komen zoo hoog niet; daar zal je hier geen last van hebben.”

„En het lijken-luchtje? Ik ruik het al,” zei hij met kluchtige vrees de
lucht opsnuivend. „Had me in Godsnaam maar daar buiten gelaten.
Wat hadt je toch tegen dien p o n d o k ?”

„Dat zal ik je bij gelegenheid wel eens zeggen.”

„Nu, maar ik ga dadelijk weer met je mee; ik logeer nog liever in het
eerste logement het beste, dan hier in het gezicht van dat kerkhof.”

„Dus je w i l t naar Europa gaan?”

„Maar Ciel!”

„Kan ik het anders uitleggen? Hoe kan nu een man zoo’n afgrijzen
hebben van een begraafplaats!”

„Ja, ik kan het niet helpen, maar ik vind het beroerd.”

Zij praatten er over, maar kwamen tot geen resultaat; eindelijk riepen
zij de vrouw des huizes, een eerzame Indo-Europeesche, en deze
loste het geschil op door aan Geerling de twee kamers af te staan,
aan den anderen kant van het huis; die hadden het uitzicht op den
publieken weg, en dat beviel hem beter, althans hij nam er genoegen
mee.

Toen Ceciel heenging, zag ze in de voorgalerij een baboe met een

kind op den arm; het was een jonge mooie Javaansche vrouw. Driftig
schokschouderde ze. Wat waren die dames toch dwaas, zulk volk in
haar huis te halen. Alsof het voor een cent te vertrouwen was, dat
inlandsche vee!

„Wel, hoe bevalt het hem?” vroeg haar moeder, over haar [184]bril
heenkijkend. De oude vrouw zelve had dit asyl voor den zich schuil
houdenden Geerling gevonden.

Ceciel lachte.

„Hij heeft zoo het land aan dat kerkhof.”

„Dat dacht ik wel. Nu, ik zou je ook danken.”

„Ja, ik kan hem ook geen ongelijk geven; maar hij moet er maar aan
gewennen, ma.”

„Weet je waar het nu veel van heeft, Ciel?”

„Nu?”

„Alsof wij hem gevangenhouden.”

„Wat zou het, ma? Als ik het b e t o e l kon doen, geloof me, ik deed
het.”

Zij lachten beiden en keken elkaar veelbeteekenend aan.

„Ik wist niet, dat je zóó verliefd waart.”

„Toch ben ik dat, maatje. Jules is voor mij als geknipt; maar eerst
moeten we terdege getrouwd zijn.”

Ceciel ondervond, dat zoo Geerling de tijd lang scheen, die nog vóór
zijn meerderjarigheid moest verloopen, zijzelve niet minder
daartegen opzag. Zij had zich geheel met het denkbeeld mevrouw
Geerling te worden vereenzelvigd, en zij kon het niet meer loslaten;
het zou verpletterend zijn. ’t Was niet het sexueel verkeer, dat haar
aantrok. Zij zou een goede vrouw zijn ook in dat opzicht; maar al
was zij een fatsoenlijk meisje, onschuldig in den zin van onwetend
was ze niet; de aantrekkelijkheid van het geheimzinnige, van het
onbekende bestond niet voor haar. Dáár w i s t ze alles van, en in
dàt opzicht zou een huwelijk slechts het a m e n zijn, dat noch
onverwacht zou komen noch verrassend, en waarvan ze niet meer
verwachtte, dan het zou blijken waard te zijn. [185]

Wat haar aantrok, was het leven in Europa in den gegoeden

fashionabelen stand. Zij was maar weinig uit geweest in Indië; de
middelen haars vaders veroorloofden het niet, en zij had er ook
weinig genoegen in. Wat was het eigenlijk?

Maar zij kon uren aan uren zich half blind zitten staren op de platen
der Europeesche illustraties, als die het leven en bedrijf weergaven
in de groote steden. Zoo’n fraaie coupé met een paar mooie paarden
er voor en een correcten Europeeschen koetsier in nette livrei,—dat
was wat anders dan het geuren in Indië met een halfsleten „wagen”
en een toegetakelden aap op den bok; die reusachtige balzalen met
tallooze kroonlampen en gebeeldhouwde zolderingen; die rijk
getoiletteerde menigte,—welk een verschil met de povere imitaties
hier! die ruime straten vol opgewekte menschen, drentelend op de
geplaveide trottoirs langs de spiegelruiten, waarachter zooveel
schoons in oneindige afwisseling was tentoongesteld:—daarheen
vloog haar verlangen, en zuchtend keek ze naar den saaien,
eentonigen weg, waarop wat half gekleede inlanders hun vuile
voeten bewogen.

Zij had zich in het Europa harer droomen zoo vastgewerkt, dat zij er
niet meer uit kon komen. Naarmate de kans om tot een huwelijk met
Geerling te geraken grooter en grooter werd, was het verlangen dat
leven mede te genieten krachtiger geworden; thans was het
onoverwinnelijk; zij zou en zij moest hem hebben, en niets zou haar
daarin kunnen tegenhouden, zoolang hijzelf maar wilde. En sedert
Geerling nu de onmisbare voorwaarde was geworden voor haar
levensgeluk, ijsde zij bij het denkbeeld, dat hij haar op de eene of
[186]andere wijze kon ontgaan; al was ze doodelijk van hem geweest,
dan nog had de gedachte, „dat er toch wel eens niets van komen
kon,” haar niet pijnlijker kunnen aandoen; het ontnam haar soms de
gewone helderheid van geest; het maakte haar zenuwachtig; geen
offer, dat ze niet had gebracht voor de zekerheid binnen vier en
twintig uren zijn vrouw te worden.

Toen ze uitging om inkoopen te doen voor het meubileeren van ’t

portaal van Jules, vroeg haar moeder:

„Ben je nu van plan daar dikwijls heen te gaan?”

„Zeker; als ik tijd heb elken dag. Hij verveelt zich anders dood de
arme jongen.”

„En dan ben je daar boven met hem alleen?”

„Nu, wat zou dat?” vroeg Ceciel glimlachend; ze wist heel goed wat
haar moeder bedoelde.

„Omdat het veel te gevaarlijk is.…. Ja, Ceciel, je moet nu niet zoo
den neus optrekken voor hetgeen ik zeg. Je zoudt de eerste niet zijn,
noch de laatste, die te veel zelfvertrouwen toonde te hebben.”

„Dat weet ik niet; ik geloof dat die anderen nooit aan zelfvertrouwen
hebben geleden, maar dicht bij het vuur gingen om zich te branden.”

„Het is heel scherp en hard, Ceciel. Pas zelf maar op. Die staat, zie
toe.….”

Ceciel stopte haar ooren dicht en liep heen. Welk een mensch was
toch haar goede moeder! Dat werkte met bijbelteksten! Die
menschen uit den vroegeren tijd waren toch allen eender!
Bijbelteksten op de tong en dwaasheden in het hart; heel sterk in
praatjes, maar kwam het op daden [187]aan, dan zonken ze voor
elken schakel. Goddank, z i j stoorde er zich niet aan; zij zou haar
deugd niet richten naar huichelachtige femelarij; zij zou doen wat
haar verstand haar zei, en aan haar verstand wilde zij haar deugd
ondergeschikt maken. Zij was in dat opzicht haar eigen meesteres
en geheel zonder contrôle, want haar moeder had reeds lang geen
gezag meer over haar, en die goede onverschillige papa moest men
met zulke dingen niet aankomen, want dan mopperde hij en zei, dat
hij het „verdomde” om als schildwacht te dienen; dat Ciel maar zelve
moest weten wat ze deed, want ze was oud en wijs genoeg.

Zij kocht de matten met opzet wat groot; dan hield het pasklaar
maken nog een beetje aan; dat was weer tijd gewonnen. Ze kocht
een paar nieuwe Fransche romans en nog een en ander, waarmede
zij dacht dat ze hem genoegen zou doen.

Toen ze het erf opreed met een wagen vol goed, stond hij voor het
venster en zag haar aankomen. Verheugd liep hij naar beneden haar
te gemoet.

„Dat is lief van je, Ciel. Ik had niet gedacht, dat je al zoo spoedig die
moeite zoudt doen.”

Zij kusten elkaar.

„Ik moet je hier toch in dit graf ’t leven ’n beetje aangenaam maken.
Kom, help me maar eens uitpakken.”

Zij maakten een gezellige drukte van aanbelang; alle bedienden van
den hospes kwamen er aan te pas.

Toen alles boven was, en zij samen aan het arrangeeren waren,
beviel het Geerling hoe langer hoe meer.

„Het is net,” zei hij, „alsof we aan het meubileeren van ons huis
beginnen, vindt je niet?” [188]
„Hm, hm!” zei ze met eenigszins afgewend gelaat om den
spottenden glimlach te verbergen, want ze dacht:

„Het verschil zal je wel gewaarworden in je beurs als het zóó ver is.”

Ze wist het zóó geruimen tijd hem naar den zin te maken; zij kwam
elken ochtend een paar uren en bracht hem telkens iets nieuws
mee, hetzij op zijn verzoek en voor zijn geld, dan wel als een
verrassing van haar kant. Maar zij voelde, dat aan dit leven spoedig
een einde moest komen. Zij was zeker niet op hem verliefd, maar ze
dacht toch op minder hooghartige wijze over de eenvoudige
raadgeving harer moeder. Het was gelukkig dat Jules voor eens en
voor goed was afgebluft, want onder dit vrij en ongehinderd
samenzijn elken dag, waren er tot haar verbazing en vrees
oogenblikken geweest, die hoogst gevaarlijk hadden kunnen
worden. Hij klaagde erg over zijn vervelende avonden; daar hij nu
toch zich reeds geruimen tijd had schuil gehouden en niemand meer
ernstige pogingen deed om hem te ontdekken, sprak zij met hem af,
dat hij voortaan maar liever des avonds bij haar aan huis zou komen.
Nu en dan wat vroeg; dan kon hij blijven eten. Zag men hem, in
Godsnaam!

Van Brakel had zelden zoo’n kalmen tijd gesleten, als de laatste
maanden. Hij ontving geregeld het geld van den Chinees en droeg
het af bij Lucie, die het op haar beurt aan den advocaat zond.—Wel
was hij achteruitgegaan in zijn gewonen doen, en zat hij vrij dik in de
schulden in het kleine plaatsje, maar dat hinderde nog niet. De
aannemer, vond hij, maakte geen misbruik. Het geleverde materiaal
[189]was draaglijk goed en de hoeveelheid kon ook zooveel niet
schelen; het is zeker, dat hij het vroeger zou hebben afgekeurd, en
hij toen bij nameting zou hebben gezien, hoeveel er ontbrak dat als
aanwezig zwart op wit stond vermeld. Maar eenmaal aan het
knoeien, vond hij het al heel wel, dat hij niet meer dan één oog
behoefde dicht te doen. Het zou, meende hij, alles kalmpjes
afloopen; het werk zou klaar komen op tijd, en dan was hij gereed
om naar elders te verhuizen, want voor gewoon onderhoud had men
daar geen ingenieur noodig.

Zoo vlood het leven zonder veel zorgen voort; hij maakte druk
partijtjes, dronk een stevig glas, smulde met zijn vrouw
binnenskamers, als het eten in het logement niet lekker genoeg was,
en zij, veel geld uitgevend om de kinderen op te voeden in
vetmesterij en veelvraterij, nam er ook terdege het hare van. Ze
werden zeer dik. Niet zoo, dat zij het alleen opmerkten, maar het trok
de aandacht, en de ingezetenen van het plaatsje zeiden lachend, dat
de lucht daar dien ingenieur en zijn vrouw en kroost goed deden.

Ze hadden de gewoonte ’s morgens heel vroeg den grooten weg

langs het logement een eindje op en neer te wandelen. Lucie
eenigszins waggelend, door het overwicht harer dikke schouders en
armen, die uit de kabaja schenen te willen barsten, maar matblank
van gelaatskleur: hij met een rood verbrand gezicht, omlijst door zijn
blonden krullebol en in de verte glinsterend door den gouden bril,
dien hij op den neus droeg; in zijn wijde kabaja met een groot
overslag zonder knoopen, en in zijn ook zeer wijde katoenen
slaapbroek met roode streepjes, scheen hij nog veel breeder en
[190]zwaarder dan zijn vrouw. Zoo wandelden ze hoogst gemoedelijk
weder langs den weg, toen een reiswagen, dien ze uit de verte
hadden zien aankomen, plotseling dicht bij hen stilstond. Een heer
met een zwarten ronden hoed op, een zwart jasje aan en een
reistaschje aan een lederen riem over den schouder stapte uit. Van
Brakel verschoot van kleur; hij kreeg een gevoel alsof een zware last
op zijn borst werd gelegd.

Het was de hoofdingenieur Willert.

„Dag mevrouw Van Brakel,” zei hij vriendelijk, „hoe gaat het?”

„Dank u meneer Willert; hoe maakt het uw vrouw?”

„Uitmuntend, dank u. Zij laat u groeten.”

Daarop wendde hij zich half tot Van Brakel. „Excuseer mevrouw!.…
Van Brakel, ik wou je wel even spreken.…” en zonder meer nam hij
hem mede een eindje ter zijde.

„Ik kom het werk eens inspecteeren.”

„Wel, dat doet me genoegen.”

„Zoo. Je behoeft je geen moeite te geven vandaag. Blijf maar thuis;

als ik je noodig heb, kom ik wel even aan of ik zend een boodschap.
Adieu.”

Willert stapte weer in zijn rijtuig, na voor Lucie den hoed te hebben
afgenomen.

Toen het rijtuig verder reed en Lucie haar man aanzag, schrikte zij
van zijn ontsteld gezicht.

„Wat is het, Herman?” vroeg ze angstig.

„Het is.… dat er iets broeit.… dat de bom barst.… dat.… God weet
het!”

Zijn stem had geen klank; elk woord kostte hem moeite. [191]

Zij keerden terug naar het hotel. Lucie sprak voortdurend en

eenigszins zenuwachtig. Wat kon het wezen? Men kon hem immers
niets bewijzen. Het eenige was, dat hij misschien een aanmerking
zou krijgen, en wat kon hem dàt schelen. Al werd hij overgeplaatst,
dat toch wel het ergste zou wezen, dan was het immers nog zoo
verschrikkelijk niet. Maar daarvoor was zij niets bang. Gut neen;
Willert was zoo vriendelijk …

„Tegen jou, ja,” viel Van Brakel, die gezwegen had, haar in den
woordenvloed. „Tegen jou, maar niet tegen mij. Hij was juist zoo
vriendelijk tegen jou om mij te negeeren. M i j heeft hij niet de hand
gereikt.”

„Dat kan toevallig wezen.”

Maar hij liet zich in dat opzicht niet bepraten.

„Dat is niet toevallig onder mannen, die elkaar kennen en die elkaar
in zoo langen tijd niet hebben gezien.”

„Ga je nu niet naar het werk?”

„Wel neen,” barstte hij los in een vlaag van woede. „Je hebt het
immers gehoord: als hij me noodig heeft, zal hij me wel laten
roepen.”

„Maar dat is infaam! Op zoo’n manier kan hij wel alles van je
zeggen.”

„Natuurlijk. Dáárom is het hem te doen; dáárvoor heeft hij me

immers al sedert jaren gezocht.”

Zij zetten elkaar op tegen Willert. Een handeling als de zijne was
schandelijk. Op zulk een wijze als een bom uit de lucht te vallen en
dan alleen naar het werk te gaan, natuurlijk om achter den rug van
Van Brakel te konkelen met ondergeschikten,—nu dat kon men
alleen verwachten van [192]zoo’n ex-werkbaas; een welopgevoed
man zou zoo iets niet kunnen doen.—En naarmate zij meer
doordrongen geraakten van de overtuiging, dat de w i j z e van doen
des heeren Willert u n f a i r , ja gemeen was, schenen zij Van Brakels
schuld uit het oog te verliezen; zij drongen die al pratend op den
achtergrond; de leugen overtoog hun geest als een lijkwâ, en ze
eindigden met zichzelven en elkaar diets te maken dat er tegenover
Van Brakel een groote onbillijkheid stond begaan te worden; dat hij
onrechtvaardig werd bejegend en volkomen onverdiend werd
verdacht.

Aan de rijsttafel in het hotel spraken zij er luide en met

verontwaardiging over. Lucie het ergst. Zij ging nog gemakkelijker op
in den leugen dan haar man.

Er zaten maar enkele gasten aan tafel, en die hoorden het aan met
meer geveinsde dan werkelijk gevoelde verontwaardiging; ze gaven
toe, dat het een gemeene behandeling was.

„En dat tegenover iemand als Van Brakel,” zei Lucie met vuur. „Juist
hij heeft zich nooit met iets ingelaten, en is altijd even streng en even
eerlijk geweest tegenover de Chineezen. Maar het is hier een
t r o e p ! Wie niet meeknoeit, wordt gehaat en verdacht gemaakt.”

Toen ze zóó vergat, hoe ze aan het geld kwam voor mevrouw Du
Roy, schrikte Van Brakel en keek haar een oogenblik met verbazing
aan. Hij voelde niet, wat er gaande was in den geest dier anders zoo
eenvoudige, gemoedelijke vrouw; hij begreep niet, dat tegenover het
gevaar, hetwelk haar man en kinderen dreigend naderde, de gewone
levens-moraal voor haar in het niet zonk; dat in haar ziel de tijgerin
ontwaakte, [193]die haar hol met klauw en tanden tegen aanranding
verdedigde. En voor haar, als vrouw in de Europeesche
samenleving, stelde h e t w o o r d den klauw en tanden voor; dat
woord was haar eenig weermiddel, en dat gebruikte ze onverschillig
of het was om te liegen of om de waarheid te spreken,—als het maar
strekken kon tot verdediging van hen, die ze liefhad.