W jaki sposób możemy otrzymać tlen w warunkach

laboratoryjnych?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Wirtualne laboratorium – I
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 W jaki sposób możemy otrzymać tlen w warunkach
laboratoryjnych?

Tlen jest produkowany przez rośliny.

Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com/pl/, domena publiczna.

Tlen jest pierwiastkiem odpowiedzialnym za prawidłowe funkcjonowanie prawie

wszystkich organizmów żywych. Objętościowa zawartość tlenu w powietrzu zwykle wynosi
około21% , m.in. dlatego możemy nazywać go pierwiastkiem życia. Zawdzięczamy mu
również możliwość korzystania z energii elektrycznej, która jest przetwarzana z energii
chemicznej węgla, otrzymywanej w elektrowniach węglowych w procesie spalania węgla.
Tlen wykorzystywany jest również w laboratorium chemicznym. Czy wiesz jak pozyskać tlen
w laboratorium?
Twoje cele

Zaprojektujesz i wykonasz eksperyment, w wyniku którego otrzymasz tlen.

Poznasz różne metody otrzymywania tlenu.
Zapiszesz równania reakcji chemicznych, których produktem jest tlen.
Przeczytaj

Rys historyczny odkrycia tlenu

Już w II w. p. n. e.grecki pisarz i naukowiec zauważył, że świeca po

przykryciu naczyniem zaczyna gasnąć. Kilka wieków później Leonardo Da Vinci
zwrócił uwagę, że część powietrza jest zużywana w trakcie spalania lub
oddychania. Angielski chemik John Mayow pod koniec XVII wieku
przeprowadził eksperyment, który pozwolił udowodnić, że za podtrzymanie
spalania odpowiada tylko pewna część powietrza.

Płonącą świecę zamknął w naczyniu umieszczonym w pojemniku z wodą. Po

pewnym czasie świeca zgasła, a naczynie wypełniło się wodą do około 1 14 /
objętości. Kiedy z kolei w naczyniu umieścił świecę i mysz, to najpierw zgasła
świeca, a po chwili zdechła mysz. W ten sposób wykazał również, że za
oddychanie oraz spalanie odpowiada ta sama część powietrza, którą nazywał
„nitro-aereus”.

Czysty tlen jako pierwszy otrzymał polski alchemik – Michał Sędziwój.

Przeprowadził on eksperyment polegający na ogrzewaniu saletry potasowej
V
(azotanu( ) potasu). Otrzymany w ten sposób gaz nazwał cibus vitae, co
oznacza „pokarm życia”.

Schemat reakcji:

KNO3 →T KNO2 + O2 ↑

V III
Jak łatwo zauważyć azotan( ) potasu ulega rozkładowi na azotan( ) potasu
oraz wolny tlen. W związku z tym następują zmiany stopni utlenienia atomów
pierwiastków chemicznych – dlatego też przemiana ta jest reakcją typu redoks.
Współczynniki stechiometryczne należy więc dobrać metodą bilansu
elektronowego.

Proces redukcji:
NV + 2e− → NIII
Proces utleniania:
2O−II → O02 + 4e−
Utleniacz:

to KNO
KNO3
Reduktor: KNO3

2 KNO3 →T 2 KNO2 + O2 ↑

3 . Tego typu specjalną reakcję redoks nazywamy reakcją

dysproporcjonowania.

John Mayow ( 1641– 1679)

⏐
W powyższej reakcji ta sama substancja pełni rolę utleniacza i reduktora - jest

Licencja: Domena publiczna, [online], dostępny w internecie: www.wikipedia.org/ Autor: John Mayow

Sukces Sędziwoja nie został uznany. Wiele lat później szwedzki chemik Carl
Wilhelm Scheele otrzymał gazowy tlen w wyniku termicznego rozkładu tlenku
II
rtęci( ).

Schemat reakcji:

HgO →T Hg + O2 ↑
Pod wpływem temperatury tlenek rtęci(II) rozkłada się na rtęć i gazowy tlen.
Podobnie jak w przypadku rozkładu azotanu(V) potasu opisany proces to reakcja
redoks, której współczynniki można dobrać wykorzystując metodę bilansu
elektronowego.

Proces redukcji:
HgII + 2e− → Hg0
 Proces utlenienia:
2O−II → O02 + 4e−
Utleniacz: HgO

Reduktor: HgO

2 HgO →T 2 Hg + O2 ↑

w laboratorium chemicznym do otrzymywania tlenu.

Elektrolityczny rozkład wody

Carl Wilhelm Scheele

⏐
Ze względu na szkodliwość rtęci reakcja ta, w praktyce, jest rzadko stosowana

Licencja: Domena publiczna, [online], dostępny w internecie: www.wikipedia.org/

Tlen można otrzymać również w wyniku elektrolizy wody.

Równanie reakcji katodowej:

2 H2 O + 2e− → H2 + 2 OH− ⋅ 2
 Równanie reakcji anodowej:

6 H2 O → O2 + 4 H3 O+ + 4 e−
Po zsumowaniu:

10 H2 O → 2 H2 + 4 OH− + O2 + 4 H3 O+
W związku z tym, że jony H3 O+ i OH− nie mogą być razem po jednej stronie równania,
zobojętniają się one tworząc cząsteczki wody.

10 H2 O → 2 H2 + O2 + 8 H2 O
Równanie reakcji:

2 H2 O → 2 H2 + O2
Elektrolityczny rozkład wody

Elektroliza wody to proces rozkładu cząsteczki wody pod wpływem prądu elektrycznego,
prowadzący do otrzymania tlenu i wodoru. Proces ten prowadzony jest przez zanurzenie
elektrod w roztworze elektrolitu, czyli substancji przewodzącej prąd elektryczny.
Elektrolitem mogą być stopione lub rozpuszczone związki, które ulegają dysocjacji
HO
elektrolitycznej na jony. Ponieważ 2 nie przewodzi prądu, podczas elektrolizy
wykorzystuje się wodne roztwory kwasów lub zasad, np. 2 H SO KOH
4, lub NaOH .
Schemat elektrolizy wody.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru

Ważne!

Poniższe doświadczenie należy wykonywać pod sprawnym wyciągiem. Wykonując

doświadczenie należy zachować szczególne środki ostrożności i zapoznać się z kartami
charakterystyki używanych substancji. Ponadto wykonujący ćwiczenie powinien być
zaopatrzony w fartuch, rękawiczki, okulary ochronne lub przyłbicę. Po zakończeniu
pracy suche pozostałości należy odpowiednio zutylizować lub przechowywać
w przeznaczonych do tego pojemnikach.
Ćwiczenie 1
Wykorzystując zgromadzony sprzęt i odczynniki wykonaj doświadczenie w laboratorium
chemicznym, w wyniku którego otrzymasz tlen. Przedstaw problem badawczy oraz
zaproponuj hopotezę badawczą/hipotezy badawcze. W trakcie doświadczenia zanotuj
obserwacje, a następnie zweryfikuj postawioną hipotezę i sformułuj wnioski.

Tytuł doświadczenia: Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru.

Sprzęt i odczynniki:

kolba ssawkowa,
zlewka,

gumowy wężyk,

statyw,
łapy i mufy,

wkraplacz,

cylinder miarowy,

łuczywko,
woda,

nadtlenek wodoru (10%),

tlenek manganu(IV).
Wykonanie:
1. Zmontuj zestaw do zbierania gazów nierozpuszczalnych lub słabo rozpuszczalnych
w wodzie. Tlen jest gazem słabo rozpuszczalnym w wodzie dlatego też możemy wykorzystać
powyższy zestaw.
2. Do kolby ssawkowej wprowadź łyżeczkę tlenku manganu(IV).
3. Do wkraplacza wprowadź około 10 cm3 nadtlenku wodoru.
4. Powoli zacznij wkraplać roztwór do kolby ssawkowej (pierwsze pęcherzyki wydzielającego
się gazu to zebrane wcześniej w kolbie powietrze).
5. Zacznij zbierać powstający gaz.
6. Po całkowitym wyparciu wody z cylindra miarowego ostrożnie wyciągnij go z wody
i wprowadź do niego żarzące się łuczywko.
7. Zanotuj obserwacje.

Schemat doświadczenia:

Pomocniczy schemat do skonstruowania zestawu do zbierania gazów nierozpuszczalnych lub słabo

rozpuszczalnych w wodzie
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 Problem badawczy:

Hipoteza:

Obserwacje:

Wnioski:

Bilans jonowo-elektronowy:

−I stopniu utlenienia.
Uwaga: Tlen w nadtlenkach znajduje się na

→2 H2 O + O2 ↑
H2 O2 MnO
−

Równanie procesu redukcji:H2 O−I +

2 + 2 e + 2 H3 O → 4 H2 O
− −II
−I 0
Równanie procesu utlenienia: H2 O2 + 2 H2 O → O2 + 2 e− +2 H3 O
+

Utleniacz: H2 O2

Reduktor: H2 O2

→2 2 H2 O + O2 ↑
kat.
2 H2 O2 MnO
−

Słownik
saletra

V
sól, w której strukturze znajdują się aniony azotanowe( ) i kationy odpowiedniego
metalu lub kationy amonu. Saletry znajdują praktyczne zastosowania takie jak np. nawozy
czy do peklowania żywności
reakcja redoks
 reakcja, w której dochodzi do przeniesienia jednego lub więcej elektronów od atomu,
jonu lub cząsteczki donora (czyli reduktora) do akceptora (czyli utleniacza)
elektroliza

zmiana składu substancji chemicznej pod wpływem przyłożonego zewnętrznego

napięcia elektrycznego

Bibliografia
Atkins P., Jones, L., Laverman L., (2016).Chemical Principles: The Quest for Insight, 7th
edition, 2020.

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, t. 2, Warszawa 2012.

Pigoń K., Ruziewicz Z., Chemia fizyczna, cz. 1, Warszawa 1986.

Wirtualne laboratorium – I
Laboratorium 1

Wykorzystując wirtualne laboratorium, zastanów się, w jaki sposób można otrzymać tlen
w warunkach laboratoryjnych. Przeanalizuj przedstawione przykłady rozkładu tlenku rtęci(II)
oraz manganianu(VII) potasu. Rozwiąż problem badawczy, zweryfikuj hipotezę, zapisz
obserwacje, wyniki i wnioski.

Spróbuj wykonać doświadczenie samodzielnie. Jeśli jednak będziesz mieć problemy, możesz
skorzystać z instrukcji, która znajduje się pod znakiem zapytania w prawym górnym rogu.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/D19UXOfcF

Wirtualne laboratorium pt. „Otrzymywanie tlenu w warunkach laboratoryjnych”

Źródło: GroMar Sp. z o.o., Kamila Piec, licencja: CC BY-SA 3.0.

Analiza doświadczenia: Otrzymywanie tlenu w warunkach laboratoryjnych.

Problem badawczy: W jaki sposób można otrzymać tlen w warunkach laboratoryjnych?
Hipoteza: Tlen można otrzymać w wyniku termicznego rozkładu tlenku rtęci(II) oraz w wyniku
termicznego rozkładu manganianu(VII) potasu.
Obserwacje:

Wyniki:

Wnioski:

Równania reakcji chemicznych:

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż nazwy tych doświadczeń, w wyniku których można otrzymać tlen w warunkach
laboratoryjnych:

 termiczny rozkład tlenku rtęci(II);

 termiczny rozkład manganianu(VII) potasu;

 katalityczny rozkład nadtlenku wodoru.

 elektroliza wody;

 spalanie węgla;
Ćwiczenie 2 輸

Otrzymany w laboratorium tlen można zbierać za pomocą zestawu, którego schemat

przedstawiono poniżej:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż dwie właściwości tlenu, dzięki którym można go zbierać w sposób przedstawiony na
schemacie.

Odpowiedź uzasadnij.
Ćwiczenie 3 輸

Czego użyjesz do identyfikacji gazowego tlenu? Wskaż poprawną odpowiedź.

 Węgla aktywnego

 Żarzącego się łuczywka

 Papierka wskaźnikowego

 Siarki

Ćwiczenie 4 輸

Wskaż prawdziwe zdanie.

 W wyniku elektrolizy wody powstaje tylko tlen.

 Tlen podtrzymuje spalanie.

 Tlen można otrzymać wyłącznie w wyniku termicznego rozkładu soli.

 Tlen jest gazem bardzo dobrze rozpuszczalnym w wodzie.

Ćwiczenie 5 醙

Jedną z metod otrzymywania tlenu jest reakcja ponadtlenku potasu z wodą. Dobierz
współczynniki stechiometryczne w równaniu tej reakcji. Zastosuj bilans jonowo-elektronowy.

Bilans jonowo-elektronowy:
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym miejscu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

KO2 + H2 O → KOH+
H2 O2 + O2

Ćwiczenie 6 醙

Zapisz równania reakcji zachodzących na elektrodach w trakcie procesu elektrolizy wody.

Równania reakcji zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 醙

Zaprojektuj doświadczenie, w wyniku którego otrzymasz tlen. Do dyspozycji masz azotan( ) V

potasu, palnik, probówki z korkiem, gumowy wężyk, krystalizator z wodą. Sformułuj problem
badawczy oraz zaproponuj hipotezę. Zanotuj spodziewane obserwacje i zapisz równanie bądź
równania zachodzących reakcji w formie cząsteczkowej.

Problem badawczy:

Hipoteza:

Obserwacje:

Równania reakcji:

Równania reakcji zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Jedną z metod otrzymywania tlenu jest reakcja manganianu(VII) potasu z nadtlenkiem wodoru:

KMnO4 + H2 O2 → O2 + KOH + MnO2 + H2 O

Korzystając z metody bilansu jonowo-elektronowego dobierz współczynniki w powyższej

reakcji. Wskaż utleniacz i reduktor.

Równanie reakcji zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 9 難

cm
Oblicz, ile 3 tlenu (odmierzonego w warunkach normalnych) powstanie w wyniku
V
termicznego rozkładu 25 g chloranu( ) potasu. W obliczeniach załóż, że reakcja przebiega ze
100% wydajnością. MCl = 35,5 g
mol , M K = 39 molg , M O = 16 molg .
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Marcin Sz. Małecki, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: W jaki sposób możemy otrzymać tlen w warunkach laboratoryjnych?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres

rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

9) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać w laboratorium: tlen (np.

reakcja rozkładu H2 O2 lub KMnO4 ), chlor (np. reakcja HCl z MnO2 lub z KMnO4 ); pisze
odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

projektuje i przeprowadza eksperyment w wyniku, którego otrzymuje tlen;

analizuje różne metody otrzymywania tlenu;
wykorzystując metodę bilansu elektronowego, pisze równania reakcji w wyniku,
których powstaje tlen.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:

pogadanka;
dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
doświadczenie chemiczne;
wirtualne laboratorium;
okienko informacyjne.

Formy pracy:

praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca w parach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda/pisak.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‐materiału. Następnie zadaje

uczniom pytanie: Jakie korzyści płyną z obecności roślin na świecie? Skąd się bierze
tlen? Jakie są jego zastosowania? Uczniowie dyskutują wraz z nauczycielem.
2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: „Jakie
znasz/znacie metody otrzymywania tlenu w laboratorium?”.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które
będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się treściami w e‐materiale w sekcji „Przeczytaj”, dotyczącymi

historycznych metod otrzymywania tlenu. Układają do tekstu pytania, które potem
zadają sobie nawzajem i udzielają odpowiedzi. Nauczyciel monitoruje przebieg
i weryfikuje poprawność wypowiedzi uczniów.
 2. Nauczyciel omawia z uczniami metody wykorzystywane do otrzymywania tlenu
w warunkach laboratoryjnych. Powrót do fazy wstępnej i porównanie propozycji
uczniów z nabytą wiedzą.
3. Eksperyment chemiczny – „Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru”. Nauczyciel
wybiera uczniów do roli asystenta, którzy w obecności nauczyciela przeprowadzą
eksperyment wg instrukcji opisanej w e‐materiale w sekcji „Przeczytaj”, rozdaje karty
pracy uczniom. Uczniowie przygotowują zestaw do otrzymywania tlenu pod
dygestorium. Samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat
doświadczenia. Obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równanie reakcji
chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej
klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez
chętnych uczniów efektów pracy. Równanie reakcji chemicznej chętny uczeń zapisuje
na tablicy, celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie
zaistniałe niezrozumiałe kwestie.
4. Doświadczenie chemiczne – „Termiczny rozkład manganianu(VII) potasu”. Nauczyciel
dzieli losowo uczniów na grupy. Uczniowie wybierają odpowiednie szkło, sprzęt
laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Samodzielnie formułują pytanie badawcze
i hipotezę, rysują schemat doświadczenia i wykonują kolejno czynności podane
w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Obserwują zmiany, zapisują równanie
reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum
całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych
przez liderów grup efektów pracy. Równanie reakcji chemicznej chętna osoba zapisuje
na tablicy, celem sprawdzenia poprawności zapisu.
5. Wirtualne laboratorium – praca w parach. Uczestnicy zajęć zapoznają się z medium
bazowym. Wykonują polecenie do medium bazowego.
6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru

w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej).
W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają
definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne
znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki
komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‐materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie
zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

WL‐I może być wykorzystane jako pomoc przy odrabianiu zadania domowego. Uczniowie
mogą wykorzystać to narzędzie do zapoznania się z tematem i uzupełnienia swoich luk
kompetencyjnych..

Materiały pomocnicze:

1. Doświadczenie chemiczne: „Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny oraz instrukcja wykonania opisane w e‐materiale w sekcji

„przeczytaj”.

2. Doświadczenie chemiczne: „Termiczny rozkład manganianu(VII) potasu”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: palniki, zapałki/zapalniczki, łapy do probówek, łuczywka,

probówki, statywy do probówek, statyw laboratoryjny.

Odczynniki chemiczne: manganian(VII) potasu.

Instrukcja wykonania:

Wsyp ok. 1 cm3 manganianu(VII) potasu do probówki.

Probówkę umieść w statywie laboratoryjnym w pozycji możliwej do podgrzewania
w płomieniu palnika.
Gdy usłyszysz odgłosy pękania w probówce z manganianem(VII) potasu, przyłóż do jej
wylotu żarzące się łuczywko.
Obserwuj zachodzące zmiany.

3. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

4. Karta pracy ucznia:
Plik o rozmiarze 71.13 KB w języku polskim