KATIHAL FZ-2

BLM-5
DELEKTRK ZELLKLER
1)DELEKTRKLERN SINIFLANDIRILMASI: Bir katnn dielektrik sabiti; c=1+4tP/E (cgs)
eklindedir. Burada P polarizasyon E ise elektrik alandr. P/E=_ alnganlk olarak tanmlanr.
Katlarn dielektriklik derecesini belirleyen en nemli faktr P dir. Bileke momenti sfr olup sabit
polarizasyon gsteren kristallere elektret denir. Kristaller eitli yntemlerle elektret yaplabilir.
Elektretin ssal etki ile polarizasyonu deitirilirse payroelektrik kristal elde edilmi olur.
Kristalin polarizasyonunun mekanik etki ile deitirilmesine de piozoelektriklik denir. Zayf
elektriksel alanda polarizasyon dorultusunu kolayca deitiren kristallere ferroelektrik kristaller
denir.
2)PLASMA OPT: Serbest elektron gaznn elektrik alan ierisindeki hareket denklemi m
eE
dt
x d
=
2
2
dir. Birim hacim iin dipol moment P(e)=-nex kullanlarak dielektrik fonksiyonu c(e)
=1-
2
2
4
e
t
m
ne
olarak bulunur. Plasma frekans e
2
p
=4tne
2
/m dir. yon tabannn frekansn ok yksek
deerlerinde dielektrik sabiti c() ise elektron gaznn dielektrik fonksiyonu c(e)=c()[1-=
2
p
/e
2
]
dir. Elektromanyetik dalgalar c art olunca yaylrlar,eksi olunca yansrlar.
3)PLASMADA ENNE OPTK KPLER: sotropik bir ortamda elektromanyetik dalga denklemi
E c
t
D

2 2
2
2
V =
c
c
(cgs) eklinde olup Ee
-iet
e
iK.r
,buradan dispersiyon bants c(e,K)e
2
=c
2
K
2
olarak
bulunur. Knn kk deerleri iin enine plasma dalgalarn tanmlayan dispersiyon bants e
2
=
=
2
p
+c
2
K
2
/c() eklindedir.
4)BOYUNA PLASMA SALINIMLARI:Dielektrik fonksiyonunun sfrlar boyuna kip
frekanslarn belirler. Bir plasmada boyuna kutuplanma dalgasnn dipol momenti
P E D

t 4 + =
dir.
K=0 yaknnda c(e
L
)=0 dr. Dispersiyon bants c(e)e
2
=c()[e
2
-=
p
2
]=c
2
K
2
eklindedir. Bu
durumda Fermi gaznn boyuna salnmlarnn danm bants .....)
10
3
1 (
2
2 2
+ + ~
p
f
p
V
V k
e e
eklindedir.
5)PLASMON: Bir metal iinde iletim elektronu gaznn topluca boyuna uyarlmasna plasma
salnmlar, plasma salnmnn kuantumuna da plasmon denir. nce bir metal filmine gnderilen
elektron plasmon enerjisinin tam katlarna eit olacak ekilde enerji kaybna urar.
6)POLARTONLAR: Kristalde fonon fonon alannn kuantumuna polariton denir. Birim
hacmda etkin yk q, indirgenmi ktlesi m olan N tane iyondan olumu plasmann polariton
danm bants
0
/
4
2 2 2
2 2 2 2
=

E
m Nq
K c
e e
te e
dan bulunur. Burada e
E
enine optik fonon frekans
olup K dan bamszdr. Boyuna ve enine salnmlar arasnda bir bant vardr. Bu bantya LTS
bants denir ve e
B/
2
e
2
E
=c(0)/c() eklindedir.
7)POLARON:Kristalde elektron-fonon etkilemesinde elektron ile elektronun zorlanma alannn
(fonon) bileimine polaron denir. Bu durumda elektronun ktlesinde artma grlr. Kristalde
polaron balanma katsays o=2(E
def
/ e
B
) ,
Polarizasyonun etkin ktlesi ise m
*
pol
)
0034 , 0 6 / 1 1
0008 , 0 1
(
2
2
o o
o
+

~
-
m
bantsyla bulunur.o polaron
balanma katsays iyonik kristallerde byk,kovalent kristallerde kktr.
8)ZGSEL METALLERN PEERLS KARARSIZLII:Mutlak sfr civarnda cizgisel bir
metal iletim band yrngelerini dolduran elektron gaznn G=2k
F
dalga vektrnde,durgun rg
bozulmas iin karaszdr. Deformasyon durumunda fermi yzeyinde bir enerji aral oluarak
elektronlarn enerjileri bu araln altna der ,bu durum Peierls kararszldr.
Deformasyonda R denge bozulmas,d(E
elek
+E
elast
)/dR=0 denklemiyle bulunur. Ortalama elastik enerji
E
elast
=1/2CR
2
<cos
2
2k
f
x> eklindedir. Deformasyon enerjisi (minumum); )
4
sinh(
2
2 2 2 2
mA
C k
mAR
k f f t
=
olup,bu denklemden R denge bozulmas belirlenebilir.
BLM-6
SPERLETKENLK
1)SPERLETKENLK:Speriletkenlik durumu, metalde iletim elektronlarnn dzenli bir
sralanma gsterdikleri durum olarak tanmlanabilmektedir. Bu dzenli sralanma elektronlarn
gevek tarzda bir araya gelerek iftler oluturmalar eklindedir. elektronlar gei scaklnn altnda
dzgn bir sralanma gsterirler, bunun stnde ise bu sralanma yok olur. Bu dzgn sralanmann
yaps ve olu nedeni 1957 ylnda Bardeen, Cooper ve Schrieffer tarafndan aklanmtr ve BCS
teorisi olarak fizik literatrne girmitir.
2)MANYETK ALANIN SPERLETKENLE ETKS VE MESSNER
OLAYI:Speriletkenliin ortaya kt kritik scakla karlk gelen manyetik alan iddeti H
c
=H
0
[1-(T/T
c
)
2
] eklindedir. Burada H
0
speriletkenliin tmyle ortadan kalkt alan iddeti, T ise her
hangi bir scaklktr. Bir ince speriletken telin manyetik alnganl _
s
=-1/4t (cgs) eklindedir. Bu
durumda dB/dt=0 olup ideal bir iletkende manyetik manyetik aknn deimediini gsterir. Yani
soutma srasnda gei scaklnda, metaldeti ak deimemektedir. te Meissner oley bu sonucun
kartn ortaya koymakta ve tam bir diyamanyetikliin speriletkenlik halinin temel zellii
olduunu sylemektedir (1933).
3)SPERLETKENLN TERMODNAM: Normal ve speriletken fazlar arasndaki
entropi fark
dT
dH H
S S
c c
s n
t 4
= eklindedir. Bu durumda normal durum ve sper iletkenlik
durumu arasndaki s sas fark AC=T
c
/4t(dH
c
/dT)
2
+TH
c
/4t(d
2
H
c
/dT
2
) eklindedir. T=T
c
durumundaki s sas fark Rutger bants olarak bilinir. Mutlak sfrda speriletken durumunun
dengeleme enerjisi (perdeleme enerjisi) AU=H
c
2
/8t kadardr.
4)LONDON DENKLEM: Bir speriletkende akm younluu A vektr potansiyeline ve
elektronlarn szma derinliine
A
c
J
L

2
4t
=
eklindedir. Burada manyetik alan
A rot B

=
dr. Bu
denklem London denklemidir. Bu denklem Maxwell denklemleriyle birletirildiinde
2 2
/
L
B B = V elde edilir. Bunun dzlem snrnda B(0) iin bir boyutlu zm B(x)=B(0)e
-x/
L
dir.
Burada
2
2
4 nq
mc
l
t
= eklinde London szma derinliidir. Burada m ktle, q yk, c k hz, n
elektron younluudur. Szma derinlii mutlak sfrda Sn iin 3,4.10
-6
cm, Cd iin 11.10
-6
cm, Nb
iin 3,9.10
-6
cm dir.
5)BCS TEORS: Bu teori speriletkenliin kuantum teorisidir. Bu teorinin baarlar zetle
yledir.
a) Elektronlar arasndaki ekici bir etkileme, taban ve uyarlm durumlar arasnda bir enerji
aralnn ortaya kmasna yo aar. Kritik alan, ssal zellikler ve elektromanyetik zelliklerin
pek ou enerji aralnn sonucudur. Baz zel durumlarda, speriletkenlik enerji aral
olmadan da ortaya kabilir.
b) Elektron-rg-elektron etkilemesi, gzlenen byklkte bir enerji araln ortaya koyabilir.
c) Szma ve uyum uzunluklar teorinin sonular olarak ortaya kar. Uyum uzunluu szma
uzunluu ile birlikte sper iletkenlii karakterize eder. Uyum uzunluu ,=2
g F
E v t /
eklindedir.
d) Bir elementin ya da alamn gei scakln veren kriter, yrngelerin Fermi dzeyindeki D(E
F
)
elektron younluunu ve elektriksel direnten bulunabilen U elektron-rg titreimini iine alr.
U.D(E
F
)<<1 iin, BCS teorisi T
c
=(1,14).u.e
-1/UD(E
F
) olmas gerektiini varsaymaktadr. Burada u
Debye scakl, U ekici etkilemedir.
e) Sper iletken bir halkadan geen manyetik ak kuantumlanmtr ve etkin yk birimi e yerine 2e
dir. BCS teorisinde taban durumu elektron iftlerini ngrr, bylece, iftlerin 2e ykleri
cinsinden ak kuantumlanmas teorinin doal bir sonucudur. Buradaki elektron iftlerine Cooper
iftleri denir.
6)SPERLETKENDE AKI KUANTUMLANMASI: Bir sper iletken halkadan geen toplam
manyetik ak u=}
c
B.do=2t c.s/q eklinde bulunur. Buradaki s says ak kuantum
saysdr. Bir elektron ifti iin S=1 de ak deeri yaklak 2,0678.10
-7
gauss.cm
2
bulunur. Halkadan
geen toplam ak u=u
d
+ u
sp
eklindedir. d aknn kuantumlanma art yoktur.
7)SPERLETKEN TPLER:Genel olarak iki tip sper iletken vardr. her iki tip sper iletkende
de Meisner olaynn oluumu farkldr. yi bir I.tip speriletken, bir manyetik alan sper iletkenlik
aniden yok olana kadar darda tutar, ancak bundan sonra alan tm ile ieri alr. yi bir II.tip sper
iletken ise, bir H
c1
alan deerine kadar alan tm ile darda tutar. H
c1
in zerinde, alann bir ksm
dardadr ancak, iletken elektriksel olarak speriletken zellik gsterir. Daha da yksek bir H
c2
alannda, ak tm ile girer ve sper iletkenlik yok olur.
uyum uzunluu szma derinliinden uzunsa iletken I.tip speriletkendir. Saf metallerin ou bu tipe
girerler. Ancak, ortalama serbest yol ksa ise, uyum uzunluu ksadr, szma derinlii ise uzundur, bu
taktirde sper iletken II.tip sper iletken olur. H
c1
, H
c2
ve H
c
arasnda yaklak olarak (H
c1
.H
c2
)
1/2
=H
c
bants vardr.
8)TEK PARACIK SIZMASI (TNEL OLAYI):ki metal arasnda ok ince bir yaltkan tabaka
varsa metalin birinden dierine elektronlarn gei olasl vardr. Bu durum tnel olaydr. Uygun
artlar altnda, sper iletken elektron iftleri de tnel olayn gerekletirebilmektedirler. Tnel
olaynda elektrik ve manyetik alan olmada da elektron szmas gerekleebilmektedir. Bu olay doru
akm Josephson olay dr. Sper iletkene doru akm voltaj uygulanrsa eklem boyunca bir doru
akm oluur ve bu olaya da alternatif akm josephson olay denir.
BLM-7
DELEKTRKLER VE FERROELEKTRKLER
1)DELEKTRKLER VE FERROELEKTRKLER:Bir dielektrik materyalin toplam dipol
momenti

=
n n
r q P

dir. Bir su moleklnn dipol moment trnden elektrik alan cgsde

5
2
) . ( 3
) (
r
p r r r p
r E


=
eklindedir. Su iin p=1,9.10
-18
esb.cm dir. Elektrik alann etkisiyle dielektrikler
kutuplanabilmektedirler. Basit dipollerin ykleri, dielektriin iinde birbirlerini dengelerler, yalnz
d yzeydeki ykler bunlara uymazlar. Paralel ve dz plakalar arasndaki (kondansatr) dielektrik
kutuplanmaya kar koyar, bu E
d
=-4tP=-P eklindedir. Burada kutuplanmay giderici faktrdr.
Bunun deeri dz plakalar iin 4t, kre iin 4t/3 dr.
Elipsoid ekilli bir dielektrik iinde kutuplanma elektrik alana bal olarak P=_E dir. Dielektrik
sabiti c olan kbik bir ortamn blua gre dielektrik sabiti c=1+4t_ eklindedir. Burada _
dielektrik alnganlktr. Dielektrik sabitini Lorentz blgesel alannn geerli olduu blgelerde,
elektriksel kutuplanabilirlie balayan

=
+

j j
N o
t
c
c
3
4
2
1
eklinde Clausius-Mossotti
bantsdr. Bu bant c=n
2
krlma indisinin karesi alndnda bant optik blge iin yazlm
olur. Elektronik kutuplanabilirlik frekansa da baldr. Bu bamllk

=
j ij
ij
elek
w w
f
m
e
2 2
2
o
eklindedir. burada f
ij
,i ve j atomik durumlar arasndaki elektriksel dipol geilerinin salnc gc
olarak tanmlanr.
2)FERROELEKTRK KRSTALLER:Bir kristalde kendiliinden ortaya kan elektriksel
kutuplanmaya ferroelektriklik denir. Bu kristaller ekeltriksel alan yokkende bir dipol momentine
sahiptirler. Bir ferroelektrik kristalin Clausius-massotti bants

+
=
i i
i i
N
N
o
o
c
t
t
3
4
3
8
1
1
eklindedir.
Burada o
i
i tipi bir iyonun elektronik ve iyonik kutuplanabilirlikleri toplam, N
i
ise birim hacm
bana i iyonlarnn saysdr. Bir atom iftinde o=a
3
/2 ise sistem ferroelektrik zellik gsterir.
3)LANDAU FAZ DNM TEORS: Ferroelektrik ve paraelektrik durumlar arasnda olduu
gibi normal ve sper iletken durumlar arasndaki geilerde ikinci dereceden faz geileridir. Bir
boyutta Landau serbest enerji younluu F=-EP+g
0
+1/2g
2
P
2
+1/4 g
4
P
4
+... eklindedir. Burada gler
scakla bal enerji genlikleri, P ise kutuplanmalardr. Fnin minumum deeri Helmholtz serbest
enerjisi olarak bilinir. T<T
0
iin uygulanan alan sfr ise minumum enerji P
s
=(/g
4
)
1/2
(T
0
-T)
1/2
dir ve
bu durumda faz dnm de II.derecedendir. Fakat g
4
negatif olduunda dnm I.derece olur.
Gei scakl zerinde iyi bir yaklakla Landau serbest enerjisi E=(T-T
0
)P dir. Bu durumda
dielektrik sabiti cgsde c(T>T
c
)=1+4t/(T-T
0
) olarak bulunur. Bu denklemde; I.dereceden dnm
varsa T
0
<T
c
, II.dereceden dnmde T=T
c
alnr.
4)ANTFERROELEKTRKLER:Baz dielektriklerde, ferroelektrik geilerin hemen hemen
btn zelliklerini tayan faz dnmleri vardr. Bunlarda dielektrik sabitleri bir maksimumdan
geer, s sasnda bir dzensizlik vardr, rgnn byklnde ve simetrisinde deiimler
gzlenir. Buna en iyi rnek kurun-zirkonat (PbZrO
3
) dr. Bu kristalin alt rglerinin kutuplanma
eksenleri, paralel olmayacak ekilde ynelmiler ve bileke kutuplanmay sfr yapmlardr.
Dielektriin bu durumuna antiferroelektriklik denir ve gei scakl da Curie scakl olarak
bilinir. Toplam 32 kristal snfndan 22 sinde antiferroelektriklik gzlenir.
5)PEZOELEKTRKLK: Ferroelektrik durumundaki btn kristaller ayn zamanda
piezoelektriktirler. Bu kristallerde dtan uygulanan bir Z zoru elektriksel kutuplanmay deitirir.
te bu duruma piezoelektriklik denir. Bir boyutta piezoelektrik denklemler cgsde P=Zd+E ve
e=Zs+Ed eklindedir. Burada P kutuplanma, Z zor, d dielektrik zorlanma sabiti, E elektriksel alan,
dielektrik alnganlk, e elestik zorlanma, s elastik uyum sabitidir. Bu kristale iyi bir rnek kuartz
kristalidir.
BLM-8
MANYETK ZELLKLER
1)MANYETK ZELLKLER:Cisimler manyetik alan ierisine konunca bir m manyetik
momentine sahip olur. Bu durumda birim hacm bana manyetik moment olan mknatslanma
M=m/V+m
0
olur. Burada m
0
elemanter manyetik momenttir. Serbest bir atomun manyetik
momenti ana ksmdan oluur; elektronlarn sahip olduklar spin, ekirdek etrafndaki yrnge
asal momentumlar ve uygulanan manyetik alann etkisi ile ortaya kan yrnge momenti
deiimi. Maddenin manyetik alnganl _=M/B (cgs) eklindedir.
2)DAMANYETZM:Bir cismin uygulanan bir manyetik alann ierisinde iken, elektriksel yklerin
cismin iini manyetik alandan ksmen yaltma eilimidir. Bu durum Lenz kanununa benzer.
Atomlarn ve iyonlarn diyamanyetikliklerinin incelenmesinde Lormor teoreminden faydalanlr.
Bu teorem ekirdek etrafndaki elektronlarn yrnge asal frekanslarn w=eB/2mc (cgs) olarak
ngrr. Bu durumda oluan ilmek akm
mc
eB
Ze I
2 2
1
t
= (cgs) eklindedir. Kresel simetrik yk
dalm iin birim hacmda manyetik alnganlk > < = =
2
2
2
6
r
mc
NZe
B
N
_ (cgs) olarak bulunur.
Bu klasik Ladgevin denklemidir. Burada ilmein manyetik momenti, N birim hacimde atom
saysdr.
Elekrton gaznn diyamanyetikliini 1930 lu yllarda Landau gsterdi. Bu durumda periyodik
hareket kuantumlanm ve bunun sonucunda da elektron gaznn enerjisi deimitir. Bylece
elektron gaz scaklktan bamsz diyamanyetiklik gsterir ve bu diyamanyetikliin deeri
3 / 1 3 / 2
2
2
)
3
(
4
N
h
M
B
A
t
_ = dir.
3)PARAMANYETZM:Manyetik alnganlklar art olan cisimler paramanyetiktirler. D alan
bulunmas durumunda bir mknatsn manyetik enerjisi U=-
0
H cosu eklindedir. Paramanyetik
maddenin ortalama manyetik momenti, elemanter magnetin u as altnda ynelme olasln da
ieren Boltzmann fonksiyonuda hesaba katlarak,
}
}
>= =<
t
u |
t
u |
u u
u u u
u
0
cos
0
cos
0 0
. sin
. sin . cos
cos
d e
d e
=
0
(cothu-1/|) olarak bulunur. Burada |=
0
H/kT dir. |<<1 olduunda ortalama =
0
2
H/3kT olur.
Maddenin bir gram molekl iin paramanyetik alnganlk _
A
=N<>/H=N
0
2
/3kT olur. Bu Curie
kanunudur. Paramanyetizmin scakla ball Langevin tarafndan gelitirilmitir.
4)PARAMANYETZMN KUANTUM TEORS:Serbest uzayda bir atomun ya da iyonun
manyetik momenti; J g J
B

= = eklindedir. Burada g jiromanyetik oran ya da spektroskopik

yarlma faktr,
B
=e /2mc elinde Bohr magnetonu, J toplam asal momentumdur. Manyetik
alandaki bir sistemin enerji dzeyleri
B g m B U
B j
= =

.
eklindedir. m
j
=1/2 ve g=2 iin
U=
B
.B dir. ki dzeye sahip bir sistemde (N=N
1
+N
2
) birim hacimdeki N atom iin bileke
mknatslanma , x=B/kT olmak zere; M=(N
1
-N
2
)= x N
e e
e e
N
x x
x x
tanh =
+

byklndedir.
Bir manyetik alanda, J asal momentum kuantum sayl bir atomun 2j+1 tane eit aralkl enerji
dzeyi vardr. Bu durumda mknatslanma Brillouin fonksiyonu cinsinden M=NgJ
B
B
j
(x)
eklindedir. Burada x=gJ
B
B/kT dir. x<<1 iin manyetik alnganlk M/B=C/T eklinde Curie
kanununa yaklar.
Metallerde iletim elektronlarnn paramanyetik alnganln belirleyen mknatslanma, serbest
elektron gaz iin Fermi-Dirac dalm kullanlarak ,
F
B
F
kT
N
B D M
2
3
) (
2
2

c = =
eklinde bulunur.
Burada elektronlarn uzaysal hareketlerinin manyetik alandan etkilenmedii varsaylmtr.
5)FERROMANYETKLK:Bir ferromagnet, manyetik alann bulunmamas halinde bile var olan,
kendiliinden olumu bir manyetik momente sahiptir. Bu zellik elektron iftlerine sahip olmayan
atomlarda grlr. ifrlenmemi elektronlarn spinleri bu durumu belirler. Ferromagnetler zayf
alanlarda bile doymaya ulaabilen byk mknatslanmalar gsterir. Doyma mknatslanmas
scakla baldr ve Curie scaklnda sona erer. /
B
magneton saysnn bykl, katlarn
elektronik enerji bantlarnn spektrumu ile de aklanabilmektedir.
6)CURE SICAKLII:zerindeki scaklklarda kendiliinden, mknatslanmann yok olduu
scaklktr (T
c
). Bu scaklk dzenli paramanyetik faz, dzensiz paramanyetik fazdan ayrr.
Paramanyetik bir faza bir B
a
alan uygulandnda, snrl mknatslanmadan dolay bir B
E
alan
meydanagelir. Bu durumda mknatslanma M=_
p
(B
a
+B
E
) olur. Burada _
p
paramanyetik alnganlktr.
Pierre Weiss yaklamna gre B
E
=M dir. Burada ortalama alan sabitidir. T=C Curie kanunu ile
birletirildiinde, ortalama alan sabiti
2 2
) 1 ( . .
3
/
B
c
S S g N
kT
C T

+
= =
eklindedir. Burada S spin
kuantum saysdr. Kristalde i ve j atomlar arasnda enerji etkilemesi
j i
S S J U

2 = eklinde J
deiim integraline ve S spinlerine baldr. Bu eitlik Heisenberg modeli olarak tanmlanr. J
integrali ile arasnda , iyi bir yaklaklkla,
) 1 ( 2
3
+
=
S zS
kT
J
c
bants yazlabilir. Burada z bir
atomun en yakn komular saysdr.
7)MAGNONLAR:Kuantumlanm spin dalgasna magnon denir. Basit bir ferromagnetin taban
durumunda, btn spinleri paraleldir. Her biri S byklnde olan bir izgi veya halka zerindeki,
en yakn komusuna Heisenberg bants ile bal N tane spin iin, Heisenberg bants;

=
+
=
N
p
p p
S S J U
1
1
. 2

eklindedir. Bu durumda sistemin taban durumunda deiim enerjisi U
0
=-2NJS
2
bulunur. lk uyarlm durumun enerjisi de U
1
=U
0
+8JS
2
dir. Spin dalgalar bir rgde birbirine gre
dm durumdaki spinlerin salnmlardr. Buna karlk rg titreimleri (fononlar) , rgdeki
atomlarn birbirlerine gre konumlarndaki salnmlardr. P. Spin iin hareket denklemi
) )( / 2 ( /
1 1 +
+ =
p p p p p
S S S S J dt S d

dir. Bu denklemin kartezyen koordinatlarda izgisel

zmnden elde edilen katsaylar determinant
iw ka JS
ka JS iw
cos 1 )( / 4 (
) cos 1 )( / 4 (

=0 dr.
Bu bant magnonlarn danm bantsdr. Burada k dalga says, a ise rg sabitidir. Bir
magnonun enerji kuantumu da E
k
=(n
k
+1/2) w
k
dr. Burada n
k
kuantum says, w
k
asal frekanstr.
8)MAGNONLARIN ISISAL UYARILMASI:Issal denge halinde, magnon kuantum says n
k
nn
ortalama dalm
1
1
/

>= <
kT
k
k
e
n
e
Planck dalm ile verilir. T scaklnda uyarlm toplam
magnon says ise; }

> < = ) ( ) ( e e e n D d n
k
k eklindedir. e =(2J.S.a
2
)k
2
yaklamnda toplam
say, D(
e
)=(1/4t
2
)( /2Jsa
2
)
3/2
e
1/2
olmak zere;
}

=
0
/
2 / 1
2 / 3
2 2
1
)
2
(
4
1
kT
k
e
d
JSa
n
e
e
e
t

dr. Bu
durumda birim hacm iin N atom says Q/a
3
olmak zere mknatslanma deiimi AM=M(0).
(0,0587/SQ)[kT/2JS]
3/2
eklinde Bloch kanununa gtrr.
BLM-9
ANTFERROMANYETZM VE MANYETK REZONANS
1)ANTFERROMANYETZM:Bir kat ierisinde spinler, net moment sfr olacak ekilde,
birbirlerine paralel olmayan bir dzende bulunabilirler, bu tr katlara antiferromagnet denir. Bu
durumu 1932de Neel kefetmitir. Manyetik katnn byle bir davran ierisine girdii scakln
st snrna Neel scakl denir. Bir paramanyetik kristalde, T=0 Kde doyma mknatslanmas
manyetik iyonlarn manyetik momentlerinin paralel sralanmas ile elde edilen deere karlk
gelmiyorsa bu kristal ferrimagnettir. Bunlar MO.Fe
2
O
3
dzenindedirler. Burada M; Fe, Ni, Co, Cu,
Zn...gibi elementlerdir. Bunlar elektriksel olarak zayf iletkendirler. Antiferromanyetik etkileen A
ve B spin rgleri iin, etkileme enerji younluu, U= ) . . (
2
1
B B A A
M B M B

+

=1/2M
A
2
+
2
2 / 1
B B A
M M M u +

eklindedir. Ortalama alan yaklamnda Neel scakl T
N
=C eklinde olup,
burada C bir tek alt rgye aittir. T>T
N
paramanyetik blgesinde alnganlk;
N
T T
C
C T
C CT
+
=

=
2
) (
2 2
2 2
2

_
eklindedir. Bu koulda antiferromanyetik kristaller iin deneysel sonu
_=2C/(T+u) dr. Ferromanyetik kristallerde mknatslanmay belirli dorultularda ynelten
magnetokristal ya da anisotropi enerjisi vardr. Kobaltda bu enerjinin younluu U
k
=K
1

sin
2
u+K
2
sin
4
u eklindedir.
2)MANYETK REZONANS:Spinli bir ykl parack, makroskopik bir B alannn etkisi altnda
kaldnda enerji dzeyinde yarlmalar oluur (Zeeman olay gibi...). Durumlar arasndaki geiler,
foton emilmesi ile uyarlabilir. Yksek frekansl fotonlarn hv enerjisi, elektron veya ekirdeklerin
iki arasndaki manyetik olarak etkilendirilmi enerji ayrlna eit olunca manyetik rezonans ortaya
kar. Bir katdaki ilk manyetik rezonans deneyi 1945 de Zavoisky tarafndan gerekletirildi. Kat
ve svlarn ekirdeklerindeki spin rezonans almalar da ilk kez, Purcell, Torrey ve Pound (1946)
ile Bloch, Hansen ve Packard (1946) tarafndan gerekletirildi.
3)NKLEER MANYETK REZONANS (NMR):Manyetik momenti

ve asal momentumu
I

olan bir ekirdekte, manyetik moment I

= dr. Bu ekirdein z B B
a

0
= d manyetik
alanyla etkileme enerjisi U=- B
0
I
z
dr. Burada I
z
nn izinli deerleri m
l
=+I,...-I dr. Burada I
ekirdein spin kuantum saysdr. I=1/2 ise enerji dzeyi ikiye yarlr. Bu durumda rezonans enerjisi
0 0 0
2 B B e = =
eklindedir. Buradan da manyetik sourma art e
0
= B
0
bulunur.
4)MANYETK ALANDA HAREKET DENKLEMLER:Tek izotoplu bir sistemde ekirdek
mknatslanmasnn deiim hz
a
B M dt M d =

/ eklindedir. z B B
a

0
= ve M
z
=M
0
=_
0
B
0
=CB
0
/T
durumunda st ve alt dzeyler arasndaki okluk fark ile orantl M
z
=(N
1
-N
2
) mknatslanmas
oluur. Issal denge durumunda, denge mknatslanmas ise M=Ntanh(B/kT) dir. M
z
ssal denge
durumunda olmadnda, dM
z
/dt=(M
0
-M
z
)/T
1
eklinde dengeye ular. Burada T
1
durulma zamandr.
Bu denklemin zm M
z
(t)=M
0
(1-e
-t/T
1
) eklindedir. Enine durulmalar iin mknatslanmalarn dier
bileenlerinin de hz vardr ve bunlarn denklem takmlarna Bloch denklemleri denir. Bloch
denklemleri, B
1
genlikli bir dner manyetik alandan g sourmasn verecek ekilde zlebilir;
B
x
=B
1
coswt, B
y
=-B
1
sinwt. Bu durumda g sourmas da
2
1 2
2
2
0
2
) ( 1
) ( B
T w w
T M w
w p
z
+
=

(cgs)
eklinde olur. Burada T
2
enine durulma zamandr.
5)ZG GENL:Manyetik dipollerin rgsnde, manyetik dipolar etkileme, genellikle, izgi
genilemesinin en nemli nedenidir. Birinci dipolden
12
r

uzaktaki
2

dipol dolays ile

1

dipolnn grd AB
lokal
manyetik alan;
5
12
2
12 2 12
2
1 2
) . ( 3
r
r r r
B

= A
(cgs) olmaktadr. Bu
manyetostatiin sonucudur. Yakn komu etkilemelerinin ok daha etkin olmasndan dolay spin
rezonans izgi genilii cgsde yaklak AB~/a
3
kadardr. Burada a, en yakn komular aras
uzaklktr. rnein protonlar iin 2A
0
lk ayrlma durumunda izgi genilii 2 gauss kadardr.
6)FERROMANYETK VE ANTFERROMANYETK REZONANS:Ferromagnetlerde, mikro
dalga spin rezonans, prensipte ekirdek spin rezonans ile ayndr. Ferromanyetik elektronlar
arasndaki kuvvetli deiim ba (coupling), izgi geniliine dipolar katky azaltr, bunun
sonucunda da, ferromagnetin rezonans izgileri olduka keskin bir ekilde oluurlar. yksek
scaklklarda paramanyetik, ancak T<T
N
durumunda antiferromanyetik dzenlenme gsteren bir kat
iin, T
N
nin zerinde rezonans gzlenir. Bu durum 1952de Keffer ve Kittel tarafndan,
antiferromanyetik rezonansn, ok daha yksek enerjili fotonlarn sourulmas ile oluabilecei
gsterilerek akland. Bu frekans 10
11
-10
12
Hz aralndadr. Bu durum manyetik anisotropi ve
manyetik alt rgler arasndaki deiim alanndan kaynaklanmaktadr. Buna gre antiferromanyetik
rezonans art } ) 1 ( )] 2 ( {[
2 / 1
a A E A b
B B B B g h o v + = eklinde olur. Burada B
A
anisotropik alan,
B
E
alt rg alan, B
a
uygulanan d alan, g spektroskopik yarlma faktr, o ise mknatslanma
giderici faktrlerdir.
7)KNGHT KAYMASI:Belirli bir frekansta, metalde ekirdek spininin rezonans, diyamanyetik
katnnkinden biraz farkl bir manyetik alanda gzlenir, buna Knight kaymas denir. Kayma, verilen
bir manyetik alan bykl iin, daima yksek frekansa dorudur ve uygulanan alanla doru
orantldr. Kayma bykl
B
B
K
A
=
A
=
v
v
dr. Ar elementler iin kaymalar daha byktr.
Mehmet TAKAN

KAYNAK:
1) Kathal Fiziine Giri,Prf.Dr.Tahsin Nuri Durlu, Ankara niversitesi yaynlar-1992, 2.Bask.
2)Atom ve Molekl Fizii Prf.Dr.Erol Aygn-Do.Dr.D.Mehmet Zengin, Ankara niversitesi
yaynlar-1992