Kalite Geliştirmede Deney

Tasarımı
Ve
Taguchi Yöntemi

Kaynak:
1. Kalite için Deney Tasarımı - Mete ŞİRVANCI
2. Seminer notları - Mete ŞİRVANCI
KALİTE VE VERİMLİLİKTE YENİ
GELİŞMELER
Türkiye’nin dışa açılmaya hız verip ihracatını
artırmaya çalıştığı ve aynı zamanda Avrupa
Topluluğu’na girmeye teşebbüste bulunduğu bu
dönemde, birbiriyle yakından ilişkili olan kalite,
maliyet ve verimlilik konuları, şüphesiz ki,
gündemde olması gereken konulardandır.
Ürünler, uluslar arası pazarda, dağıtım ve
promosyon gibi satışı kolaylaştırıcı unsurların yanı
sıra, özellikle, fiyat ve kaliteleriyle rekabet ederler.
İŞLETME DÜZEYİNDE
KALİTE SAĞLAMA

AŞAMALAR VE
YÖNTEMLER
 KALİTE GENELDE
NASIL SAĞLANIR VE GELİŞTİRİLİR?
Kaliteye nasıl erişilir?

Joıner(*) Üçgeni

KALİTE

BİLİMSEL YAKLAŞIMI EKİP ÇALIŞMASI

(TEKNİKLER) (YÖNETSEL ÖNLEMLER )

*Brian Joiner, Wisconsin Üniv. istatistik eski profesörü. Kalite danışmanı.

¾ Kaliteyi geliştirmek için, bilimsel yaklaşımı ve istatistiksel
teknikleri kullanan ekip çalışması gerekir.
¾ Bilimsel yaklaşım eğitimle sağlanır.
¾ Ekip çalışmasını sağlamak için üst yönetimin liderliği gerekir.
 KALİTE KONUSUNDA
KİMLER NELER DİYOR?
•
KALİTE GURU’LARI
¾ EDWARDS DEMING
¾ JOSEPH M.JURAN
¾ ARMAND FEİGENBAUM
¾ PHIL CROSBY
¾ GENICHI TAGUCHI
¾ KAORU ISHIKAWA

Pek çok alanda birleşiyorlar, zaman zaman farklı fikirler ileri

sürüyor. Çok zaman aynı şeyi farklı şekillerde söylüyorlar.
Bazıları (Taguchi, eskiden Deming) istatistiksel yöntemler
üzerinde yoğunlaşıyorlar. Diğerleri (Crosby gibi), yönetsel
önlemleri ve kalitenin insani yanını vurguluyorlar
Esas konu;
Taguchi kalite sistemi, felsefesi ve yöntemi.

ANCAK, diğer kalite “üstad”larının görüşlerine

bir miktar değinmek gerekir.
 KALİTE’NİN TANIMI
Prof. İshikawa’ya göre,
KALİTELİ ÜRÜN, en ekonomik, en kullanışlı ve
her zaman müşteriyi tatmin eden üründür.

Dolayısıyla, önce ürünün gerçek kalite özelliklerini

(değişkenlerini), yani müşterinin gözünde ürünü
tatmin edici yapan özelliklerini, belirlemek gerekir.
Sonra, bu gerçek kalite özelliklerini üretim ve
tasarım sırasında kullanılacak fiziki ya da yedek
kalite özelliklerine çevirmek gerekir.
 Tensil
En
Kalınlık Kuvveti
Baskı Makinasında
Yırtılmama

Yoğunluk
Renk

Gerçek Kalite Özelliği

Fiziki Kalite Özellikleri

Fiziki özelliklerden hangilerinin, ne ölçüde

gerçek kalite özelliğini etkilediğini
belirlemek gerekir.
İshikawa’ya göre,
Tasarım KALİTESİ ve UYMA (Conformance)
KALİTESİ arasında ayırım yapıyor.

Tasarım KALİTESİ = Hedeflenen Kalite. Örneğin, bir

ampul fabrikası, üretimini 900 – 1100 saat ömür arasına
amaçlayabilir. Eğer, 2000 – 2500 saati amaçlarsa tasarım
kalitesini yükselmiş olur ve maliyeti artıracaktır.

Diğer yandan, ürettiği ampullerin bir bölümü, 900 – 1100

saat standardını tutmuyorsa, uyma kalitesi düşüktür.
Uyma kalitesi yükseldikçe maliyeti düşecektir. Bu konu,
Taguchi’nin kayıp fonksiyonu ile çok yakından ilişkilidir.
CROSBY’ye göre, bir organizasyonda kaliteyi gerçekleştirmek için gereken üç temel aşama:

1. AZİM : Yönetimin kaliteyi iyileştirmek için önce azmetmesi gerekli.

2. EĞİTİM : Tüm çalışanların üst yönetimden başlayarak eğitilmeleri. Kavramlar

ve teknikler konusunda.

3. UYGULAMA: Kalite geliştirme çabalarına fiilen başlamak

Crosby, ayrıca, kalite geliştirme programı uygulaması için 14 basamaklık bir örnek program
da öneriyor.

Ancak, yukarıdaki birinci madde, bu konuyla ilgilenen herkesin en çok vurguladığı nokta.

MANAGEMENT COMMITMENT

Üst Yönetimin azmi, kararlığı ve kendini bu konuya (kalite geliştirmeğe, firmasını

birinci sınıf bir firma, uluslar arası pazarlarda rekabet edebilen bir firma durumuna
getirmeye) adaması şart.
Kalite geliştirme programı uygulamalarında
üç ana tema
1. MÜŞTERİNİN TATMİNİ:
DIŞ MÜŞTERİ: Firmanın müşterileri
İÇ MÜŞTERİ : Her bölümün , her servisin ürettiği mal
ve hizmeti kullanan diğer bölüm ve kişiler
2. SÜREKLİ GELİŞTİRME:
Her birim, her bölüm, her kişi yaptığı işi durmaksızın daha
iyi yapmaya çalışacak. (Japonca:KAIZEN).

3. EKİP ÇALIŞMASI:
Bölümler arası engeller kalkacak. Kim kime hizmet ve mal
üretiyor? Belirlemek gerekli.

Yeni bir organizasyon gerektiriyor. Organizasyonlar genellikle fonksiyona

göre. Ekip çalışmasını sağlamak ürüne ve prosese göre bir organizasyon
gerekli.
 DEMİNG’İN YÖNETİCİLER İÇİN 14
İLKESİ

A) Yöneticilerin Azmine Ve Kararlığına İlişkin

#1. ÜRÜN VE HİZMET GELİŞTİRME YÖNÜNDE AMAÇ
TUTARLILIĞI YARATIN.
Kısa değil, uzun vadeli düşünün. Üç aylık bilançoları karlı
göstermeyi amaçlamayın. Rekabet edebilmek ve şirketin
yaşamını sürdürerek iş sahaları sağlamasını amaçlayın.

#2. YENİ İŞ FELSEFESİNİ BENİMSEYİN.

Japonların açtığı yeni bir ekonomik çağdayız. Yönetim biçiminizi
değiştirirseniz, daha maliyetle daha yüksek kaliteye erişmek
mümkündür. Yeni yönetim biçimi, sistemleri, varyasyon varlığına
rağmen, geliştirebilmeyi öğrenmek demektir.
A) Kalite Yönetimi ve Maliyetlere İlişkin
#3. MUAYENE YÖNTEMİ BAĞIMLILIĞINIZA SON
VERİN.
Bu hastalık yerine, semptomu tedavi etmeğe çalışmak
demektir. Gerçekte, kaliteyi baştan ürünle birlikte
tasarımlayıp ürünün içine inşa ederek muayene ihtiyacını
ortadan kaldırın (Taguchi Yöntemi esas itibariyle bu amaca
yöneliktir). Esas hastalık ürün ve üretim sürecindeki
varyasyondur. Varyasyon küçültülünce, muayene
ihtiyacını kendiliğinden ortadan kalkacaktır.
• Muayene ile müşteriye kaliteli ürün vermek mümkündür.
Ancak bu çok pahalı bir yöntemdir. Neden?

Ürün Hatasız
Muayene Müşteriye

Ayıklama
Hatalı Yeniden İşleme

Iskarta
#4. YALNIZCA FİYATA GÖRE SATINALMA
ALIŞKANLIĞINA SON VERİN.
Bunun yerine, toplam maliyeti minimize edin. Her parça
ve malzeme için, yalnızca bir tedarikçi firmayla,
karşılıklı güven ve sadakata dayanan uzun vadeli ilişki
kurun (örnek: Toyota City).
NEDEN?

I II III Toplam

AS ÜS AS ÜS

3 Tedarikçi Firma Toplam Varyansyon

Herbiri Sınırların İçinde Sürecin ve diğer parçaların bu varyansyonu
karşılayabilmesi gerekecek (???)
#5. KALİTEYİ VE VERİMLİ ARTIRMAK, DOLISILIYLA
MALİYETLERİ DÜNŞÜRMEK İÇİN, ÜRETİM VE HİZMET

SİSTEMİNİZİ SÜREKLİ VE SONSUZA DEK GELİŞTİRİN.

Taguchi’nin kayıp fonksiyonu bu noktayla çok yakından ilişkili.

Hatalı İyi Hatalı

(Kayıp Var) (Kayıp Yok) (Kayıp Var)

AS Hedef ÜS
 Taguchi’nin Kayıp
Fonksiyonu

AS Hedef ÜS

Taguchi’ye göre, kayıp her zaman var. Ancak üretilen değer

hedeften uzaklaştıkça kayıp karesel olarak artıyor. Kaybı
azaltmak için, kaliteyi sürekli ve sonsuza dek geliştirmek
(Diğer bir deyişle, varyasyonu azaltmak) gerekli.
C) Eğitime İlişkin
#6. İŞ ÜZERİNDE EĞİTİMİ TESİS EDİN.

Yalnızca örgütsel değişiklikler sürekli gelişme için yeterli

değildir. Çalışanların en iyi yöntemle donatılmış olmaları
gereklidir. Eğitim programları, insanların farklı öğrendikleri
gerçeğini dikkate alarak hazırlanmalıdır.

Eğitime karşı kullanılan belli başlı mazeretler:

¾ Yönetici mazereti: Bana değil, altımda çalışanlara gerekli.
¾ Diğer bölümler:
ƒ Bize değil üretimde çalışanlara gerekli.
ƒ Bizim sorunlarımız, alanımız farklı.
ƒ Biz soruları tecrübeyle hallederiz.
#13. BİREYLERİN KENDİLERİNİ GELİŞTİREBİLMELERİ
İÇİN GÜÇLÜ BİR EĞİTİM PROGRAMI TESİS EDİN.

Firmanın ilerlemesi kadar toplumun ilerlemesi için de bilgi

gereklidir. Eğitimin işle ilgili olması gerekli (şart) değildir.
Eğitim, çalışanların kendilerine olan saygılarını artıracağı
gibi gelişmeye yönelik katkı potansiyellerini de arttıracaktır.
A) Personel Yönetimine İlişkin.
#7. LİDERLİĞİ TESİS EDİN
Lider, çalışmaların birbirinden farklı olduğunu anlayan ve
onların işlerini daha az gayretle daha iyi yapmalarına yardımcı
olan kimsedir. Çalışanların kusurlarını bularak onları
cezalandırmaya çalışan yönetici lider değildir.

#8. KORKUYU KOVUN.

Korku ortadan kalktıktan sonra ancak herkes firma için etkin bir
biçimde çalışabilir.
Organizasyonlarda çeşitli korkular vardır. Başka bölümlerden
ve üst yönetimden çekinildiği için firma için son derece önemli
sorunlar dile getirilemiyor. Dolayısıyla, gelişmeyi
gerçekleştirecek doğru verilerin toplanması imkansızlaşıyor.
#12.İŞÇİ, MÜHENDİS VE YÖNETİCİLERİN İŞLERİNDEN
¾ GURUR DUYMALARINI ÖNLEYEN ENGELLERİ KALDIRIN.
¾ PERFORMANS DEĞERLENDİRME SİSTEMİNİ KALDIRIN.
¾ SAYILAR YERİNE KALİTEYE ÖNEM VERİN.

Performans değerlendirme sistemini, korku, rekabet ve iç

politika yaratarak, ekip çalışmasını ve uzun vadeli planlama ve
gelişmeyi önler.
A) Sloganlara ve Amaçlı Yönetime (MBO) İlişkin.

#10. ÇALIŞANLAR İÇİN , “SIFIR HATA” GİBİ HEDEF VE

SLOGANLARI KULLANMAYIN.
Diğer değişiklikler yapılmadan, böyle sloganların kullanılması,
çalışanlar arasında moral bozukluğu yaratır.

#11. ÜRETİM KOTALARI GİBİ İŞ STANDARDLARINI VE

AMAÇLI YÖNETİMİ KALDIRIN. SAYISAL HEDEFLERLE
YÖNETİMİ KALDIRIN.
Bu tür yönetim, yönteme bakmaksızın, sonuçları ödüllendirir.
Uzun vadede sürekli gelişmeyi önler.
A) Organizasyon ve Ekip Çalışmasına İlişkin.

#9. BÖLÜMLER ARASINDAKİ ENGELLERİ KALDIRIN.

Dolayısıyla ekip çalışmasını sağlayın. Üretime ve ürünün
kullanımı sırasında ortaya çıkabilecek problemleri önceden
görebilmek için, araştırma, ürün tasarımı, satış ve üretim
personeli ekip halinde birlikte çalışmalıdır.
Japonlar, Deming,in bu ilkesini daha da ileriye götürerek
QFD (Kalite İşlevi Seferberliği) ve Concurrent Engineering
denilen süreçleri geliştirmişlerdir.
 Dokuzuncu ilke, firma ve kuruluşların organizasyonlarında geniş
çapta değişiklikler öngörmektedir. Genellikle fonksiyona göre
organize olan kurumların, kalite çalışmalarını kolaylaştırması
açısından, belki, ürünlere ve projelere göre örgütlenmeleri
gerekecektir.

#14. KURULUŞTAKİ HERKESİ BU TRANSFORMASYONU

GERÇEKLEŞTİRMEK ÜZERE İŞE KOŞUN. BU İŞ
HERKESİN İŞİDİR.
 KİM DAHA İYİ ATICI

●●
●●●●
●●
● ●
● ●
● 12
12
● ●
●●

ATICI A ATICI B

SÜREÇ A: ortalaması hedefte, fakat varyansı büyük.

SÜREÇ B: ortalaması hedefin bir miktar altında veya
üstünde, ancak varyansı küçük.
 Hedef Hedef Ortalama

SÜREÇ A ÜRETİM DAĞILIMI SÜREÇ B ÜRETİM DAĞILIMI

 TAGUCHİ'NİN KARESEL KAYIP FONKSİYONU

KAYIP

0
SPESİFİKASYON
SINIRLARI

GELENEKSEL KAYIP FONKSİYONU

Yorum: Kaybı Sıfıra indirmek için,Y'nin

varyansını sıfıra indirmek gerekir.
Dolayısıyla, kaybı azaltmak için sürekli
varyansı küçültecek kalite geliştirme
HEDEF DEĞER
KAYIP

çalışmaları yapmak gerekir.

L=k (Y-T)2
0
Y= Kalite Değişkeni
SPESİFİKASYON
SINIRLARI
T= Hedef Değer
KARESEL KAYIP FONKSİYONU
TAGUCHİ’NİN ÜRETİM KALİTE
ÇEMBERİ
 Off-Line ve On-Line Kalite Kontrol

• Off-Line Kalite Kontrol: Off-line kalite kontrol, Pazar

araştırması ile ürün ve üretim prosesinin geliştirilmesi
sırasında gerçekleştirilen faaliyetleri kapsamaktadır. Bu
faaliyetler ürüne doğrudan müdahaleler yerine,
üretimin başlamasından önce gerçekleştirilen tasarım
çalışmalarıdır.
• On-Line Kalite Kontrol: On-line kalite kontrol,
ürünün imalatı sırasındaki ve imalat sonrası faaliyetleri
kapsar. İstatistiksel proses kontrolü ve çeşitli
muayeneler, On-line kalite kontrol faaliyetlerindendir.
 Konular Kalite sağlama aşamaları
1-Müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin
1. Aşama belirlenmesi.
2-Müşteri ihtiyaç ve beklentileri 1- SİSTEM TASARIMI
ÜRÜN karşılayacak ve aynı zamanda sürekli ve 2- PARAMETRE TASARIMI
OFF-LİNE TASARIMI ekonomik olarak imal edebilecek bir 3- TOLERANS TASARIMI

KALİTE ürünün tasarımı.

KONTROL 2. Aşama 1- SİSTEM TASARIMI

İmalat için açık ve yeterli standart,
2-PARAMETRE TASARIMI
PROSES
spesifikasyon, yöntem ve üretim 3-TOLERANS TASARIMI
TASARIMI araçlarının tasarımı

1. Aşama Ürünün daha önce ürün tasarım ve 1.Proses Teşhisi ayarlama

proses tasarım aşamalarında ve düzeltme.
İMALAT
belirlenen spesifikasyon ve 2.Muayene ve ıskartaya
standardlara göre üretilmesi çıkarma.
ON-LİNE
KALİTE
KONTROL Müşteriye servis hizmetinin Geri besleme yoluyla
2. Aşama verilmesi ve ürünün kullanımı (Feedback), ürün ve
MÜŞTERİ
sırasında çıkan problemlerle ilgili prosesin, spesifikasyon
İLİŞKİLERİ bilginin, ürün ve proses tasarımının ve tasarımının değiştiril-
geliştirilmesi için kullanılması. mesi.
 ÜRÜN VE PROSES TASARIM
AŞAMALARININ TANIMI
I. ÜRÜN TASARIM AŞAMASI
1. SİSTEM TASARIMI:
Mühendislik ve Teknik bilgiyi kullanarak, müşterinin gerek ve koşullarını
karşılayacak bir prototip ürün geliştirmek.
2.PARAMETRE TASARIMI:
Ürün parametrelerinin, formülasyon, boyut gibi, optimal değerlerinin
belirlenmesi. Amaç, ürünün performans farklılıklarını asgariye indirerek,
ürünün hem imalat, hem de hayat boyu maliyetini azaltmaktır. Bunun için
ürünün tasarımının robüst, yani farklılık (varyansyon) yaratan faktörlere karşı
duyarsız hale getirmek gerekir. Bir başka deyişle, farklılığa neden olan
faktörlerin ürün üzerindeki etkisini asgariye indirmek gerekmektedir.

3.TOLERANS TASARIMI:
Parametre tasarımı aşamasında belirlenen hedef (nominal) değerler etrafında
toleranslar belirlemek. Amaç, imalat maliyetini düşürmek için toleransları
geniş tutmaktır.
I. PROSES TASARIM AŞAMASI

1. SİSTEM TASARIMI:
Ürün verilerine ve o günkü üretim teknolojisine bağlı olarak imalat
prosesinin seçimi.

2. PARAMETRE TASARIMI:
Kontrol edilebilen üretim proses parametreleri için uygun düzey ve
ayarların belirlenmesi. Amaç, ürünü ve prosesi olumsuz yönde
etkileyen, kontrol edilemeyen faktörlere karşı, üretim prosesini robüst
yapmaktır.
 GÜRÜLTÜ FAKTÖRLERİ
Taguchi’ye göre, ürünün fonksiyonel karakteristiklerinde farklılık
(varyasyon) yaratan ve kontrol edilemeyen bir faktördür.
Taguchi, üç çeşit gürültü (varyasyon kaynağı) tanımlıyor:
1. DIŞ GÜRÜLTÜ:
Çevre koşullarındaki farklılık. Örneğin, ısı, nem oranı, voltaj ve toz
gibi kontrol edilemeyen değişmeler.
2. İÇ GÜRÜLTÜ:
Yıpranma. Örneğin, zamanla ve kullanma sonucu oluşan ürün
aşınması, materyal yorgunluğu gibi yıpranma.
3.BİRİMLERARASI (Parçalar arası) GÜRÜLTÜ:
Aynı spesifikasyona göre imal edilmiş olmasına rağmen, birimden
birime görülen farklılık. Bu tür farklılığın nedeni, hammadde
farklılıkları ve üretim prosesindeki farklılıklar olabilir.
 GÜRÜLTÜ FAKTÖRLERİNE KARŞI
ÖNLEMLER

Ürün tasarımı ve proses tasarımının, kalite sağlama

açısından en önemli aşamaları, her ikisi için de,
parametre tasarım aşamasıdır. parametre tasarım
aşamasında, kontrol edilebilen ve kontrol edilemeyen
faktörlerin, ürünün performansına olan etkilerini
belirlemek için en etkin yöntem İSTATİSTİKSEL
DENEY TASARIMI yöntemidir. Burada amaç, kontrol
edilebilen faktörlerin seviyelerini, kontrol edilemeyen
faktörlerin ürün üzerine olan etkilerini asgariye
indirecek şekilde ayarlamaktır. Bu çeşit ürün ya da
proses tasarımına, ROBÜST TASARIM denir.
 VARYASYON YARATAN GÜRÜLTÜ
FAKTÖRLERİNE KARŞI ÖNLEMLER VE
BUNLARIN ÜRETİM İSTEMİNDE KULLANILMASI

GÜRÜLTÜ FAKTÖRLERİ
ÜRETİM SİSTEMİ KALİTE SAĞLAMA
AŞAMALARI YÖNTEMİ
BİRİMLER
DIŞ iç ARASI

ÜRÜN TASARIMI O O O DENEY TASARIMI

PROSES TASARIMI X X O DENEY TASARIMI

SPC (İSTATİSTİKSEL
İMAAT X X O PROSES KONTROL)
VEYA MUAYENE

O = MÜMKÜN
X = MÜMKÜN DEĞİL
 DENEY TASARIM ÖRNEKLERİ
ÖRNEK 1:
KAYNAK: EATON YALE LİMİTED ŞİRKETİ
Problem: kamyon yaylarına ısıtma işlemiyle şekil (eğim) verilmesi
ŞEKİLLENDİRME SU VERME
TAV FIRINI PRESİ İŞLEMİ

SOĞUK SICAK
YAY YAY YAY
YAY YAY
YAĞ

FIRINDA TRANSFER PRESİN KAPALI

FIRIN ISISI GEÇEN SÜRE SÜRESİ KALDIĞI SÜRE YAĞIN ISISI
A C D E F

Y= Kalite Değişkeni = Yay’ın yüksüz yüksekliği

Hedef Değer = 8 inç

¾ Bu problem, bir proses parametre tasarım problemidir.

¾ B, C, D veE faktörleri kontrol edilebilen faktörlerdir. F’nin kontrolü zordur.
ÖRNEK 2:

KALİTE DEĞİŞKENİ = Y = Yüzey Pürüzlülüğü

FAKTÖRLER:
A = Kesme Hızı (mm/dak)
B = Dalma Derinliği (mm).

k = Faktör sayısı = 2
n = Gözlem sayısı = 36
a = A’nın düzey sayısı = 3 n = r * a*b
b = B’nin düzey sayısı = 4 n = 3*3*4 = 36
r = Tekrar sayısı = 3
 B DALMA DERİNLİĞİ
A
KESME HIZI
3.5 4.5 5 6

5 74;64;60 79;68;73 82;88;92 99;104;96

66 73.33 87.33 99.67

6 92;86;88 98;104;88 99;108;95 104;110;99

88.67 96.67 100.67 104.33

7 98;98;102 104;99;95 108;110;99 114;111;107

99.67 99.33 105.67 110.67
ÖRNEK 2: AYRINTILI ÖRNEK

Problem: Üretilen yaylarda çatlaklar gözlenmektedir.

BALIK KILÇIĞI ÇİZELGESİ:

MUAYENE
MONTAJ
Kontrolü Yapan
Personel Ölçme Aleti

ÇATLAK
TİP A
Karbon Oranı

TİP B
Su Vermede
Fırın Isısı Yağ Isısı YAY TİPİ

ISITMA İŞLEMİ
GELENEKSEL DENEY

Gözlem sayısı, n = 8.
FIRIN ISISI

800 °C 880 °C FARK

72 78 6

Çatlaksız Yay 70 77 7
Yüzdesi
75 78 3

77 81 4

Ortalama Fark 5
Deney, Karbon oranını, %0.05’de ve yağ ısısını 20 °C’de
tutup, fırın ısısını değiştirerek gerçekleştiriliyor.

Bu deney, 880 °C’lik fırın ısısının, çatlak oranını düşürmesi

bakımından, daha iyi bir düzey olduğunu söylüyor. Ancak,
bu sonuç, karbon oranının ve yağ ısısının belirlenen
düzeylerde tutulduğu sürece geçerlidir. Örneğin, yağ ısısı 30
°C’ye çıkarılsa veya karbon oranı , %0.07’e yükseltilse, aynı
sonuç geçerli midir? Bu deney, bu sorulara cevap veremiyor.
 İSTATİSTİKSEL OLARAK TASARIMLANMIŞ
DENEY
• Gözlem sayısı:8
FAKTÖR A B C Gözlem
Deney Yağ Isısı (ºC) Karbon Fırın Isısı (ºC) Çatlaksız Yay %si
No Oranı
1 20 50 800 67
2 20 50 880 79
3 20 70 800 61
4 20 70 880 75
5 50 50 800 59
6 50 50 880 90
7 50 70 800 52
8 50 70 880 87
 SONUÇLAR

FAKTÖ ETKİ
A 1.5
ANA ETKİLER B -5.0
C 23.0
AB 0.0
ETKİLEŞİMLER AC 10.0
BC 1.5
ÖZET: Aynı sayıda gözlemle bir çok sonuç elde edildi.
AC (Fırın ve Yağ Isısı) ETKİLEŞİMİNİN AÇIKLANMASI

C Fırın Isısı
A
Yağ Isısı
800 °C 880 °C

67 ; 61 79 ; 75
20 °C 64 77 Gözlemler
ve
59 ; 52 90 ; 97 Ortalamalar
50 °C 55.5 88.5
Çatlaksız Yay Yüzdesi 90 88.5
A = 50 °C

80
77
A=20 °C
70
64

60
55.5

50
°C
800 °C 880 °C Fırın Isısı

ÖZET: C’deki artışın Y’ye olan etkisi A’nın düzeyine bağlıdır.

 DENEY TASARIMI İÇİN TEMEL
BASAMAKLAR

1. Problem Tanımı: Kalite değişkeni veya değişkenlerini

tanımlayınız. Bu değişkenlerin ölçülebilir olması gerekir.
2. Kalite (response) değişkenini etkileyen tüm faktörlerin bir
listesi çıkarılır. Bu amaçla bir Neden –Sonuç diyagramı
kullanılabilir. Bu listenin belirlenmesi için değişik
bölümlerden bir grup oluşturulur.
3. Faktörler, kontrol edilebilen ve kontrol edilemeyen olmak
üzere iki gruba ayrılır. Kontrol edilebilen faktörlerin
değerleri birbirlerinden bağımsız olarak değiştirilebilmelidir.
4. Kontrol edilebilen faktörlerin sayısına (k) bakılarak L8 veya
L16 gibi bir deney deseni seçilir.
5. Faktörler için (her biri için) düzey değerleri seçilir. Bu
değerlerin seçiminde, özellikle ürün ve prosesle yakından
ilgili olan personelin fikirleri alınır.
 DENEY TASARIMI İÇİN TEMEL
BASAMAKLAR (Devam)
6. Faktörler, standart desen tabloları kullanılarak deney
tasarım matrisinin sütunlarına atanır.
7. Faktörlerin atanmış olduğu deney tasarım matrisi
kullanılarak, uygulanacak faktör düzey kombinezonları
(karışımları) belirlenir.
8. Bir rassallaştırma yöntemi kullanılarak, (torbadan sayı
çekimi gibi) deneylerin uygulama sırası rassallaştırılır.
9. Deneyin uygulama planı (personel seçimi, zaman, ölçme
yöntemi vb.) yapılır. 7 ve 8. basamakta belirlenen faktör
karışımları ve sıraları belirlenerek uygulama gurubuna
verilir. Deney yapılarak sonuçlar (Kalite değişkeni Y’nin
değerleri) alınır.
 DENEY TASARIMI İÇİN TEMEL
BASAMAKLAR (Devam)
10. Kullanılan yöntemle ve hesaplama tabloları kullanılarak
etkilerin değerleri bulunur.
11. Normal olasılık grafiği kullanılarak hangi etkilerin
önemli (istatistiksel açıdan) olduğuna karar verilir.
12. Eğer önemli etkileşimler bulunmuşsa bunların ne
anlama geldiği grafiklerle irdelenir.
13. optimal ürün yada proses değerleri belirlenir.
14. Gerekirse doğrulama deneyleri yapılır.
2 DÜZEYLİ 3 FAKTÖRLÜ L8 DENEYLERİ
L8 TASARIM MATRİSİ
Faktör ETKİLER
Karışımı Ana Faktörler Etkileşimler
A B C AB AC BC ABC
(1) - - - + + + -
c - - + + - - +
b - + - - + - +
bc - + + - - + -
Not:
a + - - - - + +
ac + - + - + - - Bu tasarım matrisi
k=3 ve k=7
ab + + - + - - - arasında faktör
abc + + + + + + + içeren deneyler için
Sütun No 1 2 3 4 5 6 7 kullanılabilir
 Hesapların Nasıl Yapıldığını Gösteren ÖRNEK 1

k = Faktör sayısı = 3, A, B ve C
n = Gözlem sayısı = 8
r = Tekrar sayısı = 1 Yalnız bir tekrar
Standart Sıra Faktörler Gözlem
A B C Değeri Y
1 - - - 24.7
2 - - + 21.4
3 - + - 44.1
4 - + + 43.5 ΣY=281.8
5 + - - 38.4
Y=35.23
6 + - + 32.0
7 + + - 40.2
8 + + + 37.5
 Standart Sıra Faktörler Gözlem
A B C Değeri Y
1 - - - 24.7
2 - - + 21.4
3 - + - 44.1
4 - + + 43.5
5 + - - 38.4
6 + - + 32.0
7 + + - 40.2
8 + + + 37.5

−24.7 − 21.4 − 44.1− 43.5 + 38.4 + 32.0 + 40.2 + 37.5 −133.7 +148.1
EtkiA = = = −33.43+ 37.03 = 3.60
4 4

− 24.7 − 21.4 + 44.1+ 43.5 − 38.4 − 32.0 + 40.2 + 37.5 −116.5 +165.3
EtkiB = = = −29.13+ 41.33 = 12.20
4 4
Ras. Std Değer
A B C AB AC BC ABC
Sıra Sıra
Y
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
6 1 24.7 24.7 24.7 24.7 24.7 24.7 24.7 24.7

7 2 21.4 21.4 21.4 21.4 21.4 21.4 21.4 21.4

2 3 44.1 44.1 44.1 44.1 44.1 44.1 44.1 44.1

1 4 43.5 43.5 43.5 43.5 43.5 43.5 43.5 43.5

8 5 38.4 38.4 38.4 38.4 38.4 38.4 38.4 38.4

4 6 32.0 32.0 32.0 32.0 32.0 32.0 32.0 32.0

3 7 40.2 40.2 40.2 40.2 40.2 40.2 40.2 40.2

5 8 37.5 37.5 37.5 37.5 37.5 37.5 37.5 37.5

TOPLAM 281.8 133.7 148.1 116.5 165.3 147.4 134.4 158.0 123.8 143.5 138.3 137.7 144.1 140.4 141.4

DEĞER (n) 8 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4
ORTALAMA 35.23 33.43 37.03 29.13 41.33 36.85 33.60 39.50 30.95 35.88 34.58 34.43 36.03 35.10 35.35

ETKİ 3.60 12.20 -3.25 -8.55 -1.30 1.60 0.25

 Normal Olasılıkların Hesaplanması
• Etki değerleri, küçükten büyüğe doğru sıralanır.
Pi = 100*(i-0.5)/m
i : Etkinin sırası
m: Toplam etki sayısı

Etki Ei İ Pi=100*(İ-0.5)/7 Y
Etki Sıra 43.5
Değeri 45 B=2
AB -8.55 1 7.1 40 38.85

C -3.25 2 21.4 35

AC -1.30 3 35.7 30 35.2

ABC 0.25 4 50.0 25 B=1

BC 1.60 5 64.3 20 23.05
A 3.60 6 75.6 15

B 12.20 7 92.3 1 2 A

AB Etkileşimi
 ÖRNEK 2

Ürün: Burç Yatağı

Faktör Sayısı: k=3

A: Pres transfer hızı (2.3 veya 3.0)

B: Ön ısıtma süresi (77 veya 87 saniye)
C: Hammadde cinsi – plastik (1 veya 2)

Her deneyde, aynı anda 8 parça kalıplanıyor

Yanıt (response) değişkeni: Bozuk oranı, p =Y/8
 Faktörler
Deney Kombinasyonu P
No A B C Değerleri
1 2.3 77 1 0.125
2 2.3 77 2 0.875
3 2.3 87 1 0.125
4 2.3 87 2 0.125
5 3.0 77 1 0.500
6 3.0 77 2 0.875
7 3.0 87 1 0.000
8 3.0 87 2 0.125 Σp=2.75
P=0.344
Sonuçların Analizi
0.50+0.875+0.00+0.125 0.125+0.875+0.125+0.125
EtkiA= 4 4
1.5 1.25
= 4 4 = 0.375 – 0.3125 = + 0.0625
 Etkilerin Hesaplanması için (±) İşaretleri: Tasarım Matrisi
Faktör ETKİLER
Kombinasyonu P
A B C AB AC BC ABC
(1) - - - + + + - 0.125
c - - + + - - + 0.875
b - + - - + - + 0.125
bc - + + - - + - 0.125
a + - - - - + + 0.500
ac + - + - + - - 0.875
ab + + - + - - - 0.000
abc + + + + + + + 0.125
Sütun No 1 2 3 4 5 6 7

B ve AB’nin etkilerinin hesaplanması;

-0.125-0.875+0.125+0.125- 0.50-0.875+0.00+0.125 -1.375 + 0.375

EtkiB= = 4
= - 0.25
4
+0.125-0.875-0.125+0.125+0.50-0.875-0.00+0.125 +0.875 - 1.875
EtkiBC= = 4
= - 0.25
4
 ÖRNEK 2 için Etki Hesap Tablosu

Ras. Std Değer

A B C AB AC BC ABC
Sıra Sıra
p
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
1 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125

2 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875

3 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125

4 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125

5 0.500 0.500 0.500 0.500 0.500 0.500 0.500 0.500

6 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875 0.875

7 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000

8 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125 0.125

TOPLAM 2.75 1.50 1.50 2.375 0.375 0.75 2.00 1.625 1.125 1.50 1.250 1.875 0.875 1.125 1.625

DEĞER (n) 8 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4
ORTALAMA 0.344 0.375 0.375 0.594 0.094 0.188 0.50 0.406 0.281 0.375 0.313 0.469 0.219 0.281 0.406

ETKİ 0.0 - 0.500 0.312 -0.125 -0.062 -0.250 0.125

Önemli Etkilerin Belirlenmesi
Ei İ
Faktör
Etki Değeri Sıra

A 0.00 4
B 0.50 7
C 0.312 6
AB -0.125 2
AC -0.062 3
BC -0.250 1
ABC 0.125 5

Önemlilik sırasına göre B, C ve BC önemli görünmektedir.

 BC Etkileşiminin Açıklanması

P
0.88
0.90
C
0.75
B
1 2 0.60 C=2
0.45
0.125;0.50 0.875;0.875
77 0.31 0.88 0.30
0.15 0.31 C=1
0.125;0.00 0.125;0.125 0.13
87 0.06 0.13
0.06
1 2 B
BC Etkileşimi

SONUÇ: Ön ısıtma süresinin etkisi (B), 2. hammadde

kullanıldığı zaman çok daha fazla
 NORMAL OLASILIK GRAFİĞİ - ÖRNEK 3

D• 15

• B 14

• 13

• 12

• 11
• 10
• 9
• 8
• 7
• 6
• 5
• 4
•A 3
•AD 2

• BD 1

-20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20

 2 DÜZEYLİ
4 FAKTÖRLÜ
L16 DENEYLERİ
 L8 Etki Hesap Tablosu

Ras. Std Değer

A B C AB AC BC ABC
Sıra Sıra
Y
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
1 9
2 7
3 6
4 8
5 12
6 14
7 24
8 26
TOPLAM
DEĞER (n) 8 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4
ORTALAMA

ETKİ
 ÖRNEK 3- FREZELEME İŞLEMİ

Y: Yüzey Pürüzlülüğü (Kalite Değişkeni)

Y’nin küçük değerleri tercih ediliyor.
4 faktörlü deney; k=4

FAKTÖRLER ve DÜZEYLERİ
FAKTÖRLER
KESME KESME KESİCİ İLERLEME
DÜZEY HIZI(m/dk) DERİNLİĞİ (mm) ÇAPI (mm) (mm/diş)
A B C D
ÜST 100 8 200 0.65

ALT 80 1 100 0.25

a=b=c=d=2 =Î a*b*c*d=16
Bütün faktörlerin her düzeyinin birbiriyle eşlenebilmesi için 16 gözleme gerek var: n=16
 L16 Deney Deseni

ANA FAKTÖRLER ETKİLEŞİMLER

Std.Sıra
A B C D AB AC AD BC BD CD ABC ABD ACD BCD ABCD
1 - - - + + + + + + + - - - - +
2 - - - - + + - + - - - + + + -

3 - - + + + - + - + - + - + + -
4 - - + - + - - - - + + + - - +
5 - + - + - + + - - + + + - + -
6 - + - - - + - - + - + - + - +
7 - + + + - - + + - - - + + - +
8 - + + - - - - + + + - - - + -
9 + - - + - - + + + + + + + - -
10 + - - - - - - + - - + - - + +
11 + - + + - + + - + - - + - + +
12 + - + - - + - - - + - - + - -
13 + + - + + - + - - + - - + + +
14 + + - - + - - - + - - + - - -
15 + + + + + + + + - - + - - - -
16 + + + - + + - + + + + + + + +
Kolon No
Faktörlerin Kolonlara Atanması
STD FAKTÖRLER
SIRA
A B C D

1 80 1 100 0.25
2 80 1 100 0.65
3 80 1 200 0.25
4 80 1 200 0.65
5 80 8 100 0.25
6 80 8 100 0.65
7 80 8 200 0.25
8 80 8 200 0.65
9 100 1 100 0.25
10 100 1 100 0.65
11 100 1 200 0.25
12 100 1 200 0.65
13 100 8 100 0.25
14 100 8 100 0.65
15 100 8 200 0.25
16 100 8 200 0.65

Kolon No 1 2 3 4
 Örnek 3 İçin Veri Tablosu
RASSAL STD FAKTÖRLER
DENEY SIRA Y:Yüzey
A:Kesme Hızı B:Kesme Derinliği C:Kesici Çapı D: İlerleme Hızı
SIRASI Pürüzlülüğü
11 1 100 1 200 0.25 49
5 2 80 8 100 0.25 74
13 3 100 8 100 0.25 67
2 4 80 1 100 0.65 101
10 5 100 1 100 0.65 70
16 6 100 8 200 0.65 65
9 7 100 1 100 0.25 44
12 8 100 1 200 0.65 65
8 9 80 8 200 0.65 95
7 10 80 8 200 0.25 69
3 11 80 1 200 0.25 46
14 12 100 8 100 0.65 60
6 13 80 8 100 0.65 66
15 14 100 8 100 0.65 80
1 15 80 1 100 0.25 42
4 16 80 1 200 0.65 103
 L16 Etki Hesaplama Tablosu (Örnek 3)
Ras. Std. Y ANA FAKTÖRLER ETKİLEŞİMLER

Sıra Sıra A B C D AB AC AD BC BD CD ABC ABD ACD BCD ABCD

1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
15 1 42
4 2 101
11 3 46
16 4 103
2 5 74
13 6 86
10 7 69
9 8 95
7 9 44
5 10 70
1 11 49
8 12 65
3 13 67
12 14 60
14 15 80
6 16 65
TOPLAM
Değ.Sayısı 16 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8
ORTALAMA

ETKİ -14.5 9.5 3.5 21.7 1.5 1.0 -16.7 2.0 -17.7 -0.7 -2.5 1.7 -3.7 2.3 -1.7
ETKİ DEĞERLERİNİN NORMAL OLASILIK GRAFİĞİ
İÇİN SIRALANMASI
ETKİ DEĞER SIRA (İ) Pi=100*(İ-0.5)/15
BD -17.7 1 3.33
AD -16.7 2 10.00
A -14.5 3 16.67
ACD -3.7 4 23.34
ABCD -2.5 5 30.00
CD -1.7 6 36.78
AC -0.7 7 43.33
AB 1.0 8 50.00
ABD 1.5 9 56.67
BC 1.7 10 63.34
BCD 2.0 11 70.00
ABC 2.3 12 76.67
C 3.5 13 83.33
B 9.5 14 90.00
D 21.7 15 96.67

Normal olasılık grafiğinden de görüleceği önemli (istatistiksel) etkiler; A, B, D, AD ve BD’dir.

C ve etkileşimleri ise önemsizdir.
 NORMAL OLASILIK GRAFİĞİ - ÖRNEK 3

D• 15

• B 14

• 13

• 12

• 11
• 10
• 9
• 8
• 7
• 6
• 5
• 4
•A 3
•AD 2

• BD 1

-20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20

 AD Etkileşiminin Hesaplanması

Y
D:İlerleme/Diş A1D2
A: 100
Kesim Hızı
85
1 2
80 A1
1 42,46,74,69 101,103,86,95
75 Y=69.8
A1D1=57.8 A1D2=96.3 70 A2D2
2 44,49,67,80 70,65,60,65 65 A2D1 A2
A2D1=60.0 A2D2=65.0 60 A1D1
1 2 D
AD Etkileşimi
Amaç Y’yi küçültmek ise A1D1 kombinasyonu dışındaki kombinasyonlar kullanılabilir
 BD Etkileşiminin Hesaplanması
Y
85 B1D2

80 B2D2
D:İlerleme/Diş 75 B2D1 B2
B:
Kesim 70
Derinliği
1 2
65
B1
1 42,46,44,49 101,103,70,65 60
Y=69.8
B1D1=45.3 B1D2=84.8 55

2 74,69,67,80 86,95,60,65 50
45 B1D1
B2D1=72.5 B2D2=76.5
1 2 D
BD Etkileşimi
Amaç Y’yi küçültmek ise B1D1 kombinasyonu kullanılmalıdır.
SONUÇ: B ve D faktörlerini alt düzeylerinde kontrol etmek gerekmektedir. A faktörünün
kontrolüne ise gerek yoktur. C’nin ise Y’ye etkisi yoktur.