T.

C ULUDA NVERSTES ZRAAT FAKLTES ZRAAT MHENDSL ZOOTEKN BLM

BTRME DEV(TEZ) ARI RNLERNN NSAN SALIINDAVE BESLENMESNDE NEM

HAZIRLAYAN BAHADIR MEYDAN RENC NUMARASI 050750122

BURSA 2012

NDEKLER ARI RNLERNN NSAN SALII VE BESLENMES AISINDAN NEM GR 1.BAL 1.1 1.2 1.3 1.4

BALIN BLEM BALIN NSAN SALIINA ETKLER BESLENMEDEK NEM BALIN KULLANIM ALANLARI

2. ARI ST 2.1 ARI STNN BLEM 2.2 ARI STNN NSAN SALIINDA ETKLER 2.3 ARI STNN KULLANIM EKL 2.4 SAF ARI STNN PAZARA SUNUM EKL 3. ARI ZEHR 3.1 ARI ZEHR BLEM VE ZELLKLER 3.2 ARI ZEHRNN TIBB TARH 3.3 ARI ZEHRNN TEDAVDE KULLANIMI 3.4 ARI ZEHRNN KULLANILDII DURUMLAR 3.5 PAZARA SUNUM EKL 4. PROPOLS 4.1 PROPOLSN BLEM 4.2 PROPOLSN NSAN SALIINA ETKLER 4.3 PROPOLSN KULLANILMA EKLLER 4.4 PROPOLSN KULLANIM ALANLARI 4.4 PROPOLS LE YAPILAN RNLER 5. POLEN 5.1 POLENN BLEM 5.2 POLENN NSAN SALIINDA ETKLER 5.3 POLENN KULLANIM ALANLARI 6. BALMUMU 6.1 BALMUMUNUN BLEM 6.2 BALMUMUNUN FZYOLOJK ETKLER 6.3 BALMUMUNUN KULLANILMA ALANLARI TEEKKR KAYNAKLAR

ARI RNLERNN AISINDAN NEM

NSAN

SALII

VE

BESLENMES

Giri Zengin bitki gen kaynana sahip olan lkemizin tm blgeleri arcilik yapmak iin uygun bir ekolojik yapya sahip bulunmaktadr.ar gen merkezlerinden biri saylan Trkiye 4.2 milyon koloni varl 67 bin ton bal ve 3500 ton balmumu retimi ve 11.0 milyon dolar deerinde arclk rn d satm ile sayl lkeler arasnda bulunmaktadr.Aricilik faaliyetleri sonucu, insan sagligi aisindan ok nemli rnler retilmektedir.arclk rnlerinin tedavi amacyla kullanlmas ok eski zamanlara dayanmakla birlikte bu konuda arastrmalarn yaplmas ve apiterapi merkezlerinin kurulmasyla gnmzde de gncelliini korumaktadr . son yllarda dnya da zellikle in de Apiterapi ad verilen ar rnleri ile tedavi yntemleri hzl bir gelime gstermitir.lkemizde ise ar rnlerinin sala faydal olduu bilinmekle birlikte bu rnlerin tbbi zellikleriyle ilgili yeterli aratrmalar yaplmamaktadr.bal polen, propolis, ar st,ar zehiri gibi arclk rnleri eitli hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr.Bu rnlerden propolis mkemmel antibiyotik olarak ar st , zengin enerji ve hormon kayna olarak bilinmekte ve besleyici deeri yksek olan bal ve polen de yine bir grup hatalk ve enfeksiyonlarn tedavisinde kullanlmaktadr. 1.BAL Bal bal arlar tarafndan salglanan invertaz enzimi ile bitki nektarlarndan retilen tatl,aromatik ve viskz bir urup olarak tanmlanmaktadr(Akpnar 2002).Bal ilk defa kimin ne zamn ve nasl bulduu bilinmemekle birlikte aratrmalar spanya da Valencia eyaletinde buluna Arona maarasnn bal toplayan kz resminin a6 bin yl ncesine ait olduunu gstermektedir. Kendi tarihimize baktmzda,Kagarl Mahmutun a klamalarna gre Trkler ilk zamanlar bal ar yag olarak tanmlamlar, sonralar Bat Trkleri tarafndan gnmzde kullanlan adyla bal demeye baslamslardr. Baln Anadoluda beslenmede nemli rol oynadg kesindir. atalky duvar sslemelerinde iekler ve zerlerindeki bcek resimleri gnmzden 8-9 bin yl ncesinde bile Anadoluda baln arlar tarafndan ieklerden toplandgnn bilindigi ve beslenmede nemli bir yer oluturduunun gstergesidir (tles 1999).Tarih boyunca bala hekimler tafndan ayr bir nem verilmitir. Romal hekimler , baln ok kuvvetli bir panzehir olduunu, Hipokrates baln hava ve suya e deerliliini

,Msrl,Yunanl, Arap hekimlerde baln eitli gz ruh ve sinirsel hastalklarda yalnz veya bitkilerle kartrlarak yaplan urup veya merhem eklinde kullanldn belirtmilerdir (Brown 2000). 1.1. BALIN BLEM Baln bileimi arnn nektarn ald ieklerin trne , iklim koullarna , arnn yana ve cinsine bal olarak deimekle birlikte ortalama olarak baln bileim izelgede grlmektedir izelge 1. Baln Kimyasal Bilesimi (ANON_M 2003a). Bileim Ortalama Bileim Maddeleri Miktar Maddeleri (g/100 g) Su 17,10 Riboflamin Fruktoz 38,50 B6 vitamini Glukoz 31,00 Potasyum Maltoz 7,20 Kalsiyum Sakaroz 1,50 Sodyum Dier 4,00 Fosfor karbonhidratlar Toplam protein 0,30 Magnezyum Kl 0,20 Selenyum C vitamini 0,50mg Demir Niasin 0,12 mg Manganez Pantotenik asit 0,17mg Bakr Kalori (kkal) 304 Ortalama Miktar (mg/100 g) 0,04 0,02 52,00 6,00 4,00 4,00 2,00 0,80 0,42 0,08 0,04

izelge 1de grld gibi baln %17.10unu su, kalann kat madde oluturmaktadr.Kat madde iinde fruktoz ,maltoz glikoz ve sakaroz olmak zere ekerler nemli paya sahiptir.Ayrca az miktarda protein , baz B grubu vitaminler, C vitamini ve eitli minereller de bulunmaktadr.Bal ierdii bata glukonik asit olmak zere btirik, asetik,formik, laktik, sksinik, malik,sitrik ve okzalik asitler gibi organik asitler nedeniyle asidik bir gdadr. Ortalama olarak asitlii %0,57(%0.017-1.17) olup ,pHs 3.9(3.4-6.1)dur(anonim 2003a) Baldaki balca maddeler ekerdir ve bu da anti bakteriyel etkili osmotik basnca sebep olmaktadr. Bal da ayrca lizozim enzimi de anti bakteriyel etkiye sahiptir. Balda anti bakteriyel flovanoidlerden pinocembrin de bulunmaktadr. Fakat baldaki ierigi olduka dktr. Yeni Zelanda ballarnda, zellikle de Manuka ve Vipers Bugloss ballarnda anti bakteriyel aktiviteye sahip birka aromatik asit izole edilmitir. Baln yksek osmomolaritesine ilaveten dk

pHya sahip olmas anti bakteriyel aktiviteden sorumlu tutulmaktadr.Baz aratrclar antibakteriyel aktiviteye sahip uucu bileenler izole etmilerdir. 1.2 BALIN NSAN SALIINA ETKLER Bal insanolunun tkettii en eski gdalarn banda gelmektedir. Bal binlerce yldan beri hem enerji salayan deerli bir besin maddesi olarak, hem de yara ve yanklarn tedavisinde ve bir ok hastalklarda ila niyetine kullanlmaktadr. Burada unu belirtmekte fayda vardr. Baln eitli hastalklarn tedavisinde kullanm konusunda bir ok rnek uygulama bulunmaktadr. Ancak bu uygulamalarn bir tp doktorunun nerisi dorultusunda yaplmas en doru olandr. Zira ar rnleri ile tedavi, tbbn alternatifi deil sadece yaplan tedavilere destek olma konumundadr. Ayrca genel kural olarak; bir kii iin ila olan ey baka biri iin zehir olabilir prensibini hatrdan karmamak gerekir. Baln fizyolojik zellikleri ve kullanm konusunda yzlerce kaynak bulunmaktadr. Bal bir doal enerji kaynadr. Bu nedenle 1 yandan byk bebekler, yallar, sporcular, hasta ve dknlerle birlikte normal salkl insanlar tarafndan da severek ve bilinli olarak tketilmektedir. Bal itah artrmakta, enerji ve hastalklara diren kazandrmaktadr. 1.2.1 Antimikrobiyal Etkisi Baln insan saglg zerine etkileri ile ilgili olarak yaplan bir ok alsmada, zellikle hastalklara kars etkisinin incelenmesi amalanmstr. Baln antimikrobiyal etkisinin, yksek molarite, dsk rutubet ve asidik karakterde olmasnn yansra yapsnda bulundurdugu hidrojen peroksit, flavonoidler ve fenolik asitten kaynaklandg bilinmektedir. Bu zellikleri sayesinde bal, insanlarda hastalk olusturan bir ok bakteri iin uygun olmayan bir ortam olusturmaktadr. Antibiyotiklere kars direnli oldugu bilinen Meticiline direnli Staphylococcus aureus (MRSA) bakterisinin bal ierinde ykkmland aratrmalar sonucunda tespit edilmitir(Dixon 2003). Yapsnn % 80ini fruktoz ve glikozun olusturdugu ballarn 21 esit bakteriye ve zellikle Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae ve Pseudomonas aeruginosaya kars inhibe edici etkisi oldugu glukoz ve fruktoz orannn % 40a kadar dsrlmesi ile Gram pozitif ve Gram negatif birok bakteriye (Escherichia coli Salmonella gibi) inhibe edici etkisinin devam ettigi ortaya konulmustur (Tomoi, Miyata 2000). Mansourun yapms oldugu bir arastrmada, baln patojen mikroorganizmalarnn vejetatif formlarndan baska, spor formlarna da etkili oldugu ve bu sayede zellikle Clostridium botulinumun spor formlarn yok edebildigi bildirilmistir (Mansour 2002). Bir diger alsmada, baln 7 tip mikroorganizma (Escherichia coli O157:H7, Salmonella typhimurium, S. sonnei, Listeria monocytogenes, Staphylococcus aureus Bacillus cereus) zerine katalaz enzimi ile birlikte etkileri arastrlms, sonuta baln bu bakterilerin gelismesini yavaslattg ve zellikle Bacillus

cereusun remesini tamamen durdurdugu, Staphylococcus aureus Listeria monocytogenes ve Shigella sonneinin remesinin engellenmesinde % 25 orannda basarl oldugu tespit edilmistir. Ayrca bu alsmada, koyu ve ak renkli ballar kullanlms olup, koyu renkli ballarn ak renkli ballara gre gda kaynakl patojenlerin remesini nleyici etkilerinin daha fazla oldugu da bildirilmistir (Taormina ve ark. 2001). Weston ve arkadaslarnn yaptklar alsmada, baln antimikrobiyal etkisini yapsnda bulunan benzoik asit, sinamik asit ve flavonoidlerle sagladg ve bu kimyasal bileenlerin antibiyotik etkisine sahip oldugu tespit edilmistir (Weston ve ark. 1999). 1.2.2 Antioksidatif Etkisi Baln bir diger zellii de antioksidatif etkisidir. Bu etki sayesinde insanlar, oksidatif olaylar sonucunda olusabilecek bir takm rahatszlklara zellikle kansere, kardiyovaskler kollapsa ve seker hastalgna kars korudugu bildirilmektedir. Baln antioksidatif etkisi, yapsnda bulundurdugu tokoferol, askorbik asit, flavonoidler ve diger fenolik enzim bilesenleriyle (glukoz oksidaz, katalaz, peroksidaz) saglanmaktadr(Takeshi ve ark. 2001). Mamary ve arkadaslarnn yapms oldugu alsmada, baln yapsnda bulunan fenolik bileenlerin Antioksidatif etkiye sahip oldugu ve baln hastalara sulandrlp kademeli olarak arttrlarak verilmesi ile Antioksidatif etkisinin arttg ortaya konulmustur (Mammary ve ark. 2002). Bir diger alsmada, baln hekimlikte mide mukozasn zararl etkilere kars korumak ve oksidasyona engel olmak iin kullanlan sucralfat ve allopurinol ile ayn etkiye sahip oldugu bildirilmistir (Mobarak, Swayeh 1997). 1.2.3 Sindirim Sistemine Etkisi Yaplan alsmalarda, baln sindirim sistemi hastalklarna iyi geldigi ortaya konulmustur. zellikle mide lserinin etkeni olarak gsterilen Helicobacter pylorinin gelisimi zerine inhibe edici zellii oldugu ve hastalgn gerilemesinin saglandg bildirilmektedir (akmak 2001). Baln oral olarak tavsanlara verilmesi sonrasnda, gastrointestinal sistemlerinde bulunan glisirizin ve gliseritik miktarlarnn azaldg tespit edilmistir (Ching ve ark. 2002). Bir diger arastrmada, baln hastalara oral yolla verilmesi ile, vaskler permeabilitede olumlu etkilerin gzlendigi sonucuna varlmstr (Mobarak ve Swayeh 1997). Soguk baln midedeki asit sekresyonunu stimle ederken, aksine scak baln asit sekresyonunu inhibe ettigi dolaysyla, midede yksek asidite sonucunda lserlesmenin ortaya kmasna engel oldugu bildirilmektedir (Kasianenko ve ark. 2002). Mahgoup ve arkadaslari, deneysel olarak 4 gn boyunca kolitli farelere bal verip, sonrasnda alnan biyopsi rneklerinin biyokimyasal ve histopatolojik incelemelerinde, baln kolitiste gzlenen asetik asit indirgemesine kars etkili oldugunu ve kolitisteki ykmlanmann azaldgn saptamslardr (Mahgoup ve ark. 2002). Gharzouli ve arkadaslarnn yapms oldugu bir alsmada glukoz, fruktoz, sukroz, maltoz ve bal oral yolla farelere

verildikten sonra yaplan histopatolojik incelemelerde mide lezyonlarnn korundugu, kanl mide lezyonlarnda byk oranda iyilesme saglandg ve mide asit ieriginin dzeldigi tespit edilmistir (Gharzouli ve ark. 1998). Bunlarn yansra asidoza engel olmas, yag sinidirimini kolaylastrmas, istah amas, barsak hareketlerini dzenlemesi bakmndan baln sindirim sistemi zerinde olumlu etkileri bulunmaktadr (Akpnar 2002). 1.2.4 Gz Hastalklarna Etkisi Baln, gz hastalklar zerine de etkisinin oldugu, zellikle gzn irinli akntsnda, mikrobiyal kornea lserlerinde, blepharitis, kataral konjuktivit ve kornea enfeksiyonlarnda tedavi amal kullanlabilecegi bildirilmistir. Yaplan bir alsmada, allerjik rhino konjuktivite kars etkisi incelenmis ve baln kullanlmasyla bu rahatszlgn bulundugu kisilerin % 20sinde olumlu etki yaratarak hastalk semptomlarnn azaldg grlmstr. Ayrca baln topikal olarak hiperozmotik ajan seklinde gz blgesine srlerek, anterir ve posterir sn tedavisi ile birlikte kullanlmasnn korneal dem rahatszlklarna iyi geldigi bildirilmistir (Mansour 2002). 1.2.5 Az, Di ve Deri Hastalklarna Etkisi Yaplan alsmalarda, baln zellikle periodontal hastalklara, agz lserlerine ve diger birok agz problemlerine iyi geldigi tespit edilmistir. Dislerin rmesine neden olan etkenlerden Streptecoccus mutansann remesine kars baz ballarn engelleyici etkisinin oldugu bildirilmistir. Yine baln topikal olarak derinin zerine uygulamas ile kepege ve deri rahatszlklarna kars etkili oldugu ortaya konulmustur(Waili 2001). Alcaraz ve Kelly alsmalarnda, bacaklarda mikrobiyal enfeksiyon sonucu meydana gelen lserlere kars baln etkili oldugunu tespit etmis ve etki mekanizmasnn baln patojen bakterilerin ortamda reme ve gelismesini engellemesi sayesinde gereklestirdigini bildirmistir(Alcaraz ve Kelly 2002). Ayrca, yara iyilesmesinde kullanlan baln, yarann kesilmeye uygun olmayan blgeye srlmesi ile, ikincil bir kesme islemine gerek duyulmadan temizleyici etkisinden yararlanldg da bilinmektedir (Molan 1999). Bir diger alsmada, baln deri iltihaplarnda, nekrotik dokularda ve demlerin iyilesmesinde nemli rol oynadg, granlasyon ve epitelizasyon olaylarnda etkili oldugu tespit edilmistir (Tonks ve ark. 2001). 1.2.6 Sinir Sistemi Rahatszlklarna Etkisi Baln, sinir sistemi zerine en byk etkisi sedatif ve antidepresan zelliginden kaynaklanmaktadr. Arastrmalar sonucunda, baln agresiflige, depresyona, bas agrsna, uyku problemlerine iyi geldigi, insan sakinlestirdigi tespit edilmistir (Gnes 2003). 1.2.7 Kanser ve Tmr Hcrelerine Etkisi

Baln yapsnda bulunan 5-floracil ve siklofosfamidden kaynaklanan laboratuar farelerinin beyin tmr hcrelerine antimetastazik etkisinin oldugu arastrmalar sonunda saptanmstr (Gribel ve Pashinskii 1990). Bir alsmada, kekik balnn maymun bbrek hcrelerinden izole edilen Rubella virus zerine etkili oldugu ve gelisme gsteren tmrler zerine topikal olarak uygulandgnda tmrn gelismesini yavaslattg tespit uygulandgnda tmrn gelismesini yavaslattg tespit Orofaringeal blge kanserine kars radyoterapi ile Orofaringeal blge kanserine kars radyoterapi ile alsmada, bal ile birlikte yaplan radyasyon uygulamalarnn sagaltmda daha basarl sonular verdigi tespit edilmistir (Biswall ve ark. 2003). Hamzaoglu ve arkadaslarinin yapms oldugu alsmada, deney farelerinde olusturulan yaralara tmr implantasyonlar yapldktan sonra, tmrdeki gelimse incelenip, gelisme gsteren tmrlerin zerine srlen baln tmr gelisimine kars yavaslatc etki gsterdigi grlmstr (Hamzaoglu ve ark. 2000). Ayrca baln sahip oldugu antimutajenik etkisi sayesinde Trp-p-1 karsinojenik hcrelerin gelismesine engel olup, yavaslattg bildirilmistir (Wang ve ark. 2002). Yaplan bir diger alsmada ise, baln % 6-12lik hazrlanan solusyonlar halinde hastalkl doku ierisine veya oral olarak uygulanmasnn idrar kesesi kanserine kars olumlu etkileri oldugu, zellikle T-24, MBT-2, RT- 4, 253-J tmr hcrelerinin bymesini yavaslattg bildirilmistir (Swellam ve ark. 2003). Kullanlan Baz Ballarn Saglk zerine Etkileri 1-Ihlamur bal: Sinir yatstrc, uykusuzluk giderici zellii olup gzel kokulu ve ak renklidir 2- Nane bal: Barsak gazlarn nleyici, kolitleri zc, pankreas salgsn sktrc, sindirimi kolaylastrc zellii olan bu bal, uucu yaglar ynnden zengindir. 3- Kusdili bal: Karaciger hastalklarn iyilestirici, sindirim bozukluklarn dzeltici zellii vardr 4- Portakal bal: yattrc ve kramp zc zelliklere sahiptir. 5- Kestane bal: Kalp arpntsna ve yksek tansiyona kars olumlu etkileri vardr. 6- am bal: Diretik olarak ve solunum sistemi rahatszlklarnda kullanlr 7- Kzl yonca bal: Diareyi nler, diretik ve solunum sistemi rahatszlklarna olumlu etkileri vardr. 8- Okaliptus bal: Solunum sistemi rahatszlklarnda kullanlr (Simics 1998). Bal, gemisten gnmze, yasamn her dneminde ve bilimin esitli dallarnda tedavi ve beslenme amal kullanlmaktadr. _inde bulundugumuz

21. yzylda alternatif tp alannda baln kullanm ve neminin her geen gn arttg bilinmektedir. Tbbn babalar diye adlandrlan Hippokrates ve Asklepiadesin bal hakkndaki sylevleri de bunlar kantlayacak niteliktedir. Baln sahip oldugu besleyici deger ve tedavi edici zellikleri nedeniyle insan saglg zerinde olumlu etkilerinin anlatlmas, iyi retim teknikleri uygulayarak kaliteli bal retiminin saglanmas ve insanlar tarafndan tketiminin arttrlmas gerekmektedir 1.3 BESLENMEDEK NEM Baln, sindirim olaynn gereklesmesinde dogrudan etkili olup diger gda maddelerinin daha iyi emilmesini sagladg bunlardan yararlanma orann arttrdg bilinmektedir. Bu nedenle gelisme bozukluklarnda, hastalk ve nekahat dnemlerinde alnmas olduka yararl olacaktr. Yaplan bir alsmada, Lazio blgesindeki baz ballarn insan yasam ve gelismesi iin gerekli olan sodyum (76 g/g), kalsiyum (51 g/g), potasyum (39.3 g/g), magnezyum (4 g/g) ve demir (9.4 g/g) mineralleri ynnden zengin oldugu tespit edilmistir (Conti 2000). Besleyici zelliginden yararlandgmz bal zellikle ocuk beslenmesinde nemli bir yere sahiptir. Anne ve inek stnde yetersiz olan demirin, bal yenmesi ile vcut iin gerekli olan ihtiyac karslanabilmektedir. Ayrca bal insanlarn gnlk gereksinimleri olan C vitaminini yeterince iermektedir. Kahvaltda alnan 50 g bal, gnlk bagrsak bosaltlmasn dzenlemekte bunun yannda ocuklarn ksrk, bronsit, yaz ishalleri ve bagrsak tembelligine kars da yararl etki gstermektedir (Gnes 2003). Tablo(baldaki temel besinler ve yalara gre gnlk almlar)

1.4 BALIN KULLANIM ALANLARI Sofralk olarak (petekli, szme, krem bal, meyveli bal, aromal bal, kuruyemili bal, polenli bal, ar stl, propolisli bal vb.) Gda sanayisinde besin elementi veya tatlandrc olarak. Pasta ve frnclkta tatlandrc ve bayatlamay nleyici olarak, eker, ekerleme, helva reel ve marmelat sanayi de, St, yourt, dondurma sanayisinde, Alkoll ve alkolsz iki sanayisinde. la sanayisinde (ksrk urubu vb) 2.ARI ST Ar st, ergin ana ar ve gen larvalar beslemek iin gen ii arlarn, zaman zaman yavru besini bezi olarak da isimlendirilen hypopharyngeal bezinden salglanr. Ana ar ve larvalar, salgland gibi depolanmadan dorudan ar st ile beslenirler. Bu nedenle ar st, geleneksel arclk rn deildir. nceden ana ar olarak yetitirilecei belirlenmi olan larva, bol miktarda ar st ile beslendii zaman hasat yaplabilir. Ana ar larvas, ana ar hcresine biriktirildii kadar hzl bir ekilde besini tketemez. Ana ve ii ar arasndaki farkllk larval evreler esnasndaki besleme ile ilikilidir. Gerekten tm dii yumurtalardan bir ana ar retilebilir. Fakat bu olay larvann tam geliim esnasnda ve zellikle ilk drt gnde gerekleir ve bu larvalar bir ana ar gibi beslenir ve baklr. Ana ar yetitirme kovan ierisinde kompleks mekanizmalar tarafndan dzenlenir. Gen bir larvada bir seri hormonal ve biyokimyasal etki ve tepkilerle oluan deiim bir ana arnn geliimini salar. Bir ana ar ii ardan eitli ynleriyle farkldr: Morfolojisinde; i arda polen sepetleri, kuvvetli eneler, yavru besin bezleri ve mum bezleri ile ilikili organlar geliirken ana arda reme organlar geliir. Gelime Periyodunda; i ar gelime iin 21 gne gereksinim duyarken ana ar ortalama 15,5 gnde geliir. Yaam Sresinde; i ar birka ay yaamasna karlk ana ar birka yl yaar Davrannda; i ar sadece nadiren yumurta brakrken ana ar gnde bir ka bin yumurta brakr. Ana ar iilerden farkl olarak genel kovan aktivitelerine katlmaz.

Esasnda ana arnn uzun mrl ve olaanst verimlilie sahip olmas zel olarak ar st ile beslendiinden insanlarda da benzer etkiler ortaya karacana inanlmaktadr. 1950lerin ilk yllarnda birka hastanede yrtlen aratrmalara dayanan, ar stnn zelliklerini vc Franszca arclk yaynlar grlmeye balanmtr Ar st olgusu, bir taraftan artc biyolojik olgularla dier taraftan da temelinde entomolog ve fizyologlarca elde edilen balangtaki sonulara bal olarak ticari speklasyonlarla balam, bu bilinmeyen ve nadir rn tarafndan ikna edilmeye istekli tketicilerin hayalini smrmlerdir. Gerekte ar st yle nadir ve az biliniyordu ki pek ok rnde bu ekicilii bulmak olanakszd.

Hasada Hazr Halde Ar St kapal zerinde 3 Gnlk Larva Yal

Pupa Aamas ncesi Gzde 5 Gn

Sonraki yllarda ar st hzl bir ekilde geni kitlelerce tannd ve tketildi. Artan istekler yeni retim teknikleri gelitirmek iin uzmanlar harekete geirdi ve bu aktivitede uzmanlamak iin pek ok arc daha fazla zaman harcad. Ayn zamanda ticari rnn kalite kontrol ile biyolojik ve klinik zellikleri zerine aratrmalar yaplmtr. Ar stnn tketimi, insan salna katks bilimsel olarak kantlanmasa bile her geen gn artmtr. Batl tp kurulular balangta geni lde tantlmasndan dolay onu tketmek

amacyla, kabullenmemelerine ramen bu rn iin iddia edilen etkilere kar daima kukulu olmulardr. Ar stnn faydalar hakknda vg dolu yaynlar ve ksmen de bol kaynaka olmasna ramen ar stnn klinik etkileri konusunda ciddi bilimsel veri eksiklii halen bulunmaktadr. 2.1 ARI STNN BLEM Ar stnn kimyasal analizi hakknda yllardr saysz yayn yaplmaktadr. Sadece son yllarda stn teknolojiler sayesinde asidik yapsnn karkl (pH 3.6-4.2) ve zel yapsnn ayrntl analizleri verilmitir. Ar stnn asl yaplar su, protein, ekerler, yalar ve mineral tuzlardr. Yapsnda deiimler olmakla birlikte (izelge 1) ar rk, hasat zaman ve farkl koloniler karlatrld zaman greceli olarak sabit kalmaktadr. Ar Stnn Yaps erik Su Proteinler (N x 6.25) ekerler Yalar Mineraller Minimum % 57 Kuru arln 17si Kuru arln 18i Kuru arln 3.5i Kuru arln 2si Maksimum % 70 Kuru arln 45i Kuru arln 52si Kuru arln 19u Kuru arln 3

% % % %

% % % %

Taze ar stnn 2/3 sudur. Fakat kuru arlnn en nemli ksmn protein ve ekerler oluturmaktadr. Azotlu maddelerden ortalama %73.9 dzeyinde alt adet byk protein ve drt adet glikoprotein bulunmaktadr. Azotlu yaplardan serbest aminoasitler ortalama %2.3 ve peptitler %0.16dr. nsan iin esansiyel olan btn aminoasitler vardr ve 29 aminoasit ve trevlerinin tamam bulunmaktadr. En nemli olanlar aspartik asit ve glutamik asittir. Prolin ve lisin serbest aminoasitlerdir. Glukoz oksidaz, fosfataz ve kolinesteraz da dahil birka enzim bulunmaktadr. ekerler balda olduu gibi benzer ve sabit oranlarda ounlukla fruktoz ve glukozdan olumaktadr. Fruktoz daha fazladr. Pek ok nedenle fruktoz ve glukoz birlikte toplam ekerlerin %90n oluturur. Sukroz ierii nemli derecede bir rnekten dierine deiir. Daha az oranda bulunan dier ekerler ise maltoz, trihaloz, melibioz, riboz ve erlozdur.

Lipit ierii ar stnn ok ilgin bir zelliidir. Lipit fraksiyonu zel ve genel yaplaryla serbest ya asitlerinin %80-90n oluturur. Lipitler, hayvan ve bitkilerde yaygn olarak bulunan 14-20 karbon atomlu ya asitlerine zt olarak ounlukla (8-10 karbon atomlu) ksa zincirli hidroksi ya asitleri veya dikarboksilik asitlerden olumaktadr. Bu ya asitleri ar stnn bildirilen pek ok biyolojik zelliklerinden sorumludur. Balca asit 10 hidroksi-2-dekonoik asittir ve yaklak %1.9 orannda grlr, onu doymu edeeri 10 hidroksidekonoik asit izlemektedir. Serbest ya asitlerine ek olarak lipit fraksiyonlar baz ntral lipitleri, sterolleri (kolesterol dahil) ve balmumu ekstraktlara benzer hidrokarbonlarn sabunlatrlamayan fraksiyonlarn ierir. Ar stnn toplam kl ierii ya arlnn %1i veya kuru arlnn %23dr. En fazla bulunan mineraller en yaygn bulunan K olmakla birlikte Ca, Na, Zn, Fe, Cu ve Mndr. Vitamin ierii u anda da yaplan saysz almalarn konusudur. lk aratrma almasnda ar stnn vitaminler ynnden son derece zengin olduu gsterilmitir. izelge 2de suda znen vitaminlerle ilgili bilgiler verilmitir. Sadece Vitamin C iz olarak bulunmutur. Balangta E Vitamini ieren ar stnn ana arya reme verimlilii verdii dnlerek, bu verimlilik yada znen vitaminler ile ilikilendirilmitir. Fakat yaplan almalar bunun byle olmadn gstermitir. Ayrca A, D ve K vitaminleri de bulunmaktadr. izelge 2. Ya Ribofl Pantot Prido Niasin Folik Inosit Biotin Ar Stnde avin enik ksin Asit ol Bulunan Vitamin Asit erii ( g/g). Thiamin Minimum 1.44 5 159 1.00 48 0.13 80 1.1 0 Maksimum 6.70 25 265 48.0 88 0.53 350 19.8 0 0 lk almalar srasnda, ar stnde seks hormonlarn arama konusunda nemli bulgular ortaya konulmutur. Dii ratlarda gonadotropik etkisinin olmamas, herhangi bir seks hormonunun yokluunu net bir ekilde gstermitir. ok duyarl radyoimmunolojik yntemlerle son derece kk miktarlarda (0.012 g/g ya arlk) hormon olduu gsterilmitir. Buna karlk bir erkek gnde, 1 g ya ar st ierisinde bulunan miktardan 250.000-1.000.000 kere daha fazla bu hormondan retmektedir. Bu gibi kk miktarn her hangi bir biyolojik etkisi grlememektedir. Farkl kimyasal snflara ait olan sayszca bileik ar stnde bulunmutur. ki heterosiklik madde olan biopterin ve neopterin ar stnde ya arlka srasyla

25 ve 5 g/g olarak bulunmaktadr. Bu bileikler ii ar larva besininde yaklak 1/10 konsantrasyonda bulunmaktadrlar. Serbest bazlar (adenozin, uridin, guanozin, iridin ve sitidin), fosfataz AMP, ADP ve ATP asetilkolin (1 mg/g kuru arlk) ve glukonik asit (ya arln %0.6s) gibi birka nkleotid ieren maddeler de tanmlanmtr. Tm populer ve bilimsel literatrlerde, ar stnn dier, henz bilinmeyen olarak tanmlanan bir fraksiyonu bulunmaktadr. Bu deyim, rn hakknda sadece tamamlanmam analitik bilgiyi vurgulamamakta, ar stnn biyolojik aktivitelerini anlama konusunda eksikliimizi de gstermektedir. imdiye kadar pek ok almaya ramen bu aktivitelerin ou kesinlikle kantlanmam ve bilinen herhangi bir bileie de balanmamtr. 2.4 ARI STNN NSAN SALIINDA ETKLER Ar st kalp rahatszlklarndan kansere kadar bir ok hastalkta vcudu glendirmek, baklk sistemini uyarmak amacyla kullanlmaktadr. zellikle youn antibiyotik kullanan radyoterapi ve kemoterapi olan hastalarda muhtemel karacier ve bbrek zararlarn nlemekte, fonksiyonlarn korumaktadr. Ar stnn insan ve hayvanlar zerinde etkilerini belirlemek amacyla bir ok alma yaplmtr. Yaplan almalardan bazlar unlardr; Japonyada 54 farkl hastalk zerinde yaplan uygulamalarda ortalama % 80 dolaynda iyileme belirleyen aratrclar bu hastalklarn bazlarnn itahszlk, kronik hastalklar nedeniyle vcut savunma sistemi yetersizlii, metabolizma ve beslenme bozukluklar, adet bozukluu, sindirim sistemi rahatszlklar, astm, bronit, kronik kabzlk, asabilik uykusuzluk ve karacier rahatszlklar olarak bildirmektedirler. Ayn aratrclar kanserde tmr oluumunun ve bymesinin ar st tarafndan engellediini de belirtmektedirler. inde yaplan baka bir denemede, deney hayvanlarna tmr oluumuna neden olan antijen verilmi ve iki gruba ayrlmtr. Grubun birine ar st verilmi dierine verilmemitir. Ar st almayan gruptaki btn hayvanlar kanserden ld halde ar st alan gruptaki hayvanlarda lene rastlanmamtr. Bu durum ar stnn en azndan kanser oluumunu engelleyici etkisini kantlayc niteliktedir. Yine Arjantinde yaplan bir baka aratrmada tavanlara ar ya ieren diyet uygulanm ve iki gruba ayrlarak grubun birine arst verilmitir. Deney sonucunda kontrol grubunun kanndaki kolesterol dzeyi ortalama % 1,37 olarak belirlenirken ar st verilen grupta bu deer ortalama % 0,68 bulunmutur.

Ayrca ayn denemede kroner damarlarn ve karacierin incelenmesi sonucu arst alan bu grupta nemli derecede stnlk belirlenmitir. eitli literatrlerde ortak olarak, arstnn eitli iltihabi hastalklarda, nefes darlnda, karacier yalanmasnda, eklem hastalklarnda, zayflk ve halsizliklerde, sinirsel ve fiziksel yorgunluk hallerinde, mide barsak hastalklarnda, baklk sisteminin glendirilmesinde, sinirsel ve ruhsal bozukluklarda, yallk durumunda, reme ve cinsel problemlerin giderilmesinde baaryla kullanld belirtilmektedir. Ar stnn eitli iltihabi hastalklarda baar ile kullanlabileceini destekleyen bir alma da Bulgaristanda yaplmtr. 125 iltihabi hastalk zerinde yaplan aratrmada ar stnn organizmada immino-biyolojik aktiviteyi arttrarak hastaln nlenebilecei sonucuna varlmtr. Avrupa ve Amerika'da, son 30 yldan beri ar st, ierdii hayati maddeler nedeniyle, insan mrn uzatan, salkl ve din kalmasn salayan zel bir gda olarak kabul edilmitir. 1960'l yllarn ortalarnda ar st, tedavi edici ve kuvvet verici zelliklerinden dolay, Fransa ve Ingiltere'de diyetlerde ve kozmetik sektrnde geni kullanm aan bulmutur. ratrmalar, ar stn aada belirtilen durumIarda, belirli doz ve aralklarla kullanlabileceini gstermitir (Tutkun 2000). .Dokulara fazla oksijen girmesinin salanmasnda, .Metabolizmann dzene sokulmasmda, .Bedeni ve zihni yorgunlua kar direncin artrlmasmda, Sedatif zellii nedeniyle sinirlerin sakinletirilmesinde, Uyarc zelliinden dolay vcuda canllk ve zindelik kazandrlmasmda, Hcre onarc ve yapc zelliiyle cilt bozukluklarmda .Erken yalanmaya ve ypranmaya mani olmada, .Soua kar direncin artrlmasmda, Kan dolamnn hzlandrlmasmda, .Kandaki kolesterol ve total lipid seviyelerinin drlmesinde, .Inslin benzeri peptitleri iermesi nedeniyle, hipoglisemik (kan ekerini drc) etki salanmasmda, .Kalbin myocardium tabakasnn kuvvetlendirilmesinde .Yksek ve alak tansiyonlarn ayarlanmasmda, Karacier fonksiyonlarnn dzeltilmesinde, Zayfl nlemede, Kanszln giderilmesinde,

 Immnolojik(bakteriyel ve viral hastalklara kar baklk) etki salanmasnda, Kan kanserinde (antitmr zellik tad iin), Gastrit ve mide lserinde oluan yaralarm tedavisinde, .Sindirim sistemi bozukluklarmda, ocuklarm itahlarnn almasnda, ocuklarn di ve kemiklerinin gelimesinde, ocuklarn dima ve zekalarnn gelimesinde, ocuk astmnn tedavisinde, Sporcularn enerji ihtiyalarnn karlanmasnda, Kadnlarn menopoz devresindeki asabi hallerinin giderilmesinde, Yal erkeklerde prostat vakalarmm tedavisinde, Cinsi kudretin artrlmasnda, iktidarszln nlenmesinde, Ksrlk tedavisinde, sperm aktivitesinin artrlmasnda, doal besin ve destek rn olarak kullanlabilir. Amerika ve Almanya'da yaplan aratrmalarda, ar stnde, bakteri ve virslerin gelimesini nleyen, gamma globlin maddesi bulunduu tespit edilmitir. Grme yetersizlii olan insanlara ar st nerilmektedir. Ar stnn, sinir sistemi zerinde de olumlu etkileri mevcuttur. Elde edilen deneysel sonulara gre, gnlk dzenli dozlar halinde alnan ar st, ya metabolizmasn d9zenlemektedir. Dier taraftan, byme ve gelimeye etkisi nedeniyle, ar stnn ocuklarn gelimelerinde nemli bir etkiye sahip olduu bildirilmektedir. Ana arnn reme mevsiminde yumurtlama hznn ar olarak artmas; dil yumurtadan gelien ar tipinin, ar st ile beslenme younluk ve sresine bal oluu, bu maddenin reme sisteminin gelimesini ve faaliyetlerini kamlayan baz maddeleri de ierdiini gstermektedir. Birok lkede gda maddesi olarak tketilen ar st, saf halde taze olarak, balla eitli oranlarda kartrlarak, Iiyofilize edildikten (suyu alndktan) sonra kapsl, draje ve benzeri ekillere getirilerek kullanlmaktadr. Ar stnn karacier yalanmasn nleyebilecei destekleyen unsur yapsnda bol miktarda asetil kolinin bulunmasdr. nk asetil kolin ile yalanma arasnda negatif korelasyon vardr. Ar stnn 50-100 mg dozu bile total kolesterol dzeyinde % 14 lipit dzeyinde ise % 10 azalma salanmtr. Ayrca ar stnn yksek dozlarda kullanm antiviral etki oluumuna neden olduundan gribe karda olduka baarl sonular alnmtr. Baka bir aratrc da ar stnn grme bozukluklarnda ve grme yeteneini artrmada nemli derecede etkili olduunu deneylerle belirlemitir. nvitro (laboratuar) almalar, ar stnn yapsnda bulunan 10 HDA nn antibiyotik etkiye sahip olduunu desteklemektedir. Bu antibiyotik etki E.coli,

Salmonella, Proteus, Basillus suptillis ve Saureus mikroorganizmalarna kar kantlanmtr. Bu konuda yaplan bir almada ar stnn 0,5 mg ve 1 mg miktarlar bakteri geliimini inhibe ettii grlmtr. Ayrca baz antibiyotiklere kyasla bakteriler zerinde daha etkili olduu gzlenmitir (Mercan, 2000). Ar st kozmetik sanayiinde de doku ve cildi yenileyici, deriyi gerdirici, derinin ya sekrasyonunu dzenleyici etkisi gz nnde bulundurularak kullanm alan bulmaktadr. Yanklarda kullanlan dermatolojik krem ve merhemlere genellikle %0.05 ile 1 orannda ar st katlmaktadr. Ar stnn apiterapik etkisini inceleyen ok sayda alma hayvanlar zerinde de yaplmtr. - Tavanlarn normal besinine ar stnn 100-200 mg/kg (vcut arl) eklenmesi embriyo geliimi ve fertilitenin artmasn salamtr. Japon bldrcnlarnn besinlerine 0,2 gr. dondurulup kurutulmu ar stnn eklenmesi cinsel olgunlua daha ksa srede erimelerine ve daha fazla yumurtlamalarn salamtr. - Tavuk besinlerinin her bir kilogramna 5 mg ar st ilavesinin yumurta verimini ve kuluka k arln artrd belirlenmitir. - Buzalar rasyonunda (7 gnlk) 0,02 gram/gn miktarnda ar st kullanlmas kontrol grubuna oranla 6 ay ierisinde % 10- 13 arlk kazanc salad daha dk lm oran ve enfeksiyonlara kar daha yksek diren olutuu grlmtr.

2. 3 ARI STNN KULLANIM EKL Ar st taze halde, dondurularak veya soutulma hari ilenmemi, dier rnlerle kartrlm veya dondurularak kurutulmu olarak satlmaktadr. Taze retim ve sat, zel teknoloji gerektirmemektedir. lenmemi ekilde kozmetik veya tbbi rnler gibi pek ok besin ve diyette dorudan kullanlmaktadr. Geni lekte endstriyel kullanmnda elde edilmesi ve depolanmas kolayl sebebiyle ar st kuru-dondurulmu form olarak tercih edilmektedir. Kurudondurulmu ar st taze formda olduu gibi baz rnleri de ierebilmektedir. Kuru dondurulmu ar st retimi amacyla kuru-dondurucu iin en az 10.000 $lk bir yatrma, yeterli retim hacmi ve saf materyal elde edilebilecek pazara gereksinim duyulmaktadr. Ar stnn yararlar yeterli bir ekilde kantlanmamtr. Reklamlardaki ifadelerde ve paketlerdeki etiketlerde nerilerde ok dikkatli olunmaldr. Dolandrclarn, ar iirilmi iddialarn rnn fiyatn artrmak gibi ksa vadeli kazantan ziyade uzun vadede ok byk tehlikesi bulunmaktadr. Ar

st ieren rnler, ar st iermeyen benzer rnlerden ayrmak iin zel olarak iaretlenmeli veya paketlenmelidirler. 2.3.1 Diyete Ek Olarak Ar St Kullanm Ar st diyet ek maddeleri olarak tanmlanan rn olarak da kullanlmaktadr. Bunlar ne keyif amacyla ne de kalorik ierii sebebiyle tketilen rnlerden deildir. Fakat eksik olabilen maddelerle diyeti tamamlamak iin eklenirler. Gerekte ar stnn kullanm, varsaylan tedavi edici deeri ve uyarc etkisine baldr. Bir tbbi rn olarak tanmlanamamakta, bu kategoride tanmlanmas iin gerekli olan veriler eksik bulunmaktadr. Eer bir tbbi rn olarak bildirilecekse onun kullanm tbbi reetelere bal olmal ve ar st ieren rnlerin retim ve pazarlamas ila endstrisinin zel bir alannda olmaldr. Ar st geni miktarda hasat edildii gibi satlmakta ve tketilmektedir. Pek ok tketici tarafndan ilenmemi ve doal halde tercih edilmektedir. nk ar st doalln kaybetmemesi iin herhangi bir zel teknoloji gerektirmemektedir. Tad gerekte ok ho deildir. zel tbbi ynne deer biilmemekte ve ar st biraz bal, eker urubu veya su ile kartrlabilmekte veya kapsllenebilmektedir.

Kullanmadan nce Kartrlacak Olan 166 mglk 10 Adet Dondurularak Kurutulmu Ar St ve 10 Adet Askorbik Asit le Korunan 6 ml Glukoz Aromal Sv lenmemi ar st genellikle bir kutu ierisinde 10, 15, 20 adetlik kk, koyu cam ielerde paketlenir. Kk plastik bir spatula ve 250-500 mg arasnda uygun dozlar ierir. zel izotermal paketleme sistemi rn olas scaklk dalgalanmalarndan korumak iin kullanlr. talyada, oksidasyona kar nemli oranda koruma salayan zel cam rngalarda satlmtr. reticiler de kapal yksklerde ve sonradan larvalar alnarak atlm olan orijinal ana ar yksklerinde saf ar st eklinde satmaktadrlar. Ykskler, sv balmumu ile hazrlanm olan ana ar ykskleri ile kapatlabilir veya u

ksm sktrlabilir. Byle hazrlanan ana ar ykskleri, kk plastik kutularda veya cam kavanozlarda kk bir spatula ile birlikte paketlenirler. Bu tip paketlemenin dezavantaj, ar stnn iyi korunmamas (buzdolabnda iki hafta veya hemen dondurulduunda birka hafta) ve sadece reticiden tketiciye dorudan satlmasdr. Dier taraftan bu tip satlar son derece kazanl olabilir ve tketicilerin ilemden gememi ve taze ar st aldklarndan emin olabilmeleri iin etkileyici olabilmektedir. Ana ar yksnn ieriindeki normal deiimin net arl kk olas miktar olarak verilmelidir (rnein minimum ierii 250 mg/yksk gibi). Yukardaki ekillerde satlan ar st, herhangi biri depolama, tama ve perakende sat esnasnda 5 Cden aadaki scaklkta tutulmaldr. Beslenme rnlerinin Bileiminde Ar St Bal ile ar stnn karm (%1-3 ar st) en genel kullanm eklidir. Bu rnn avantajlar arasnda zel bir teknoloji gerektirmemesi ve baln ar stnde herhangi bir gzle grlebilir deiim yapmamas saylabilir. Sonuta elde edilen rn tatl olup bal ve ar stnn yararl etkilerini iermektedir. Bir ay ka karm 100-300 mg ar st ierebilmektedir. Ar stnn yaklak bu dozaj nerilen en genel kullanm eklidir. Bu tip karmla ar stnn saklanma ekli hakknda yeterli dzeyde bilgi bulunmamaktadr. Bu sebepten buzdolabnda saklanmaldr. Baz Avrupa lkelerinde ar st ile zenginletirilmi olan dier bir besin, ar st ile benzer asitlie sahip yourttur. Yourtla yaplan karm da buzdolabnda saklanmaldr. Yourt, salk konusundaki bilinli tketiciler asndan, ar style zenginletirilmi olmasnn yannda zaten popler bir besindir. Bazen vitamin katklar ve meyve sular, dondurularak kurutulmu ar st ile zenginletirilirler. Ar st Asyada nemli dzeyde iecek olarak kullanlmaktadr. Ar st ayrca bal, eker, reel ve pektin ile yaplan jel ierisinde de satlmaktadr. Ancak bu yolla ar stnn uzun mrll veya kalc etkisi hakknda kullanlabilecek yeterli veri bulunmamaktadr. la Benzeri rnlerin Bileiminde Ar St la benzeri rn kategorisi sunum ekillerine bal olarak ilalara benzemektedir. Fakat bu rnlerin diyet ilavelerinden ve besinlerden fark yoktur. Bununla birlikte retim ve paketleme iin daha ileri teknolojiye, kalite kontrol gibi ilemlere gereksinim bulunmaktadr. Ayn nedenlerden dolay, bu uygulamalarn ounda kuru dondurulmu ar st kullanlmaktadr. Ne yazk ki, bu rnlerin fiyatlandrlmas rn kalitesine daima yansmamakta ve ounlukla byk oranda fiyat konulmaktadr. la benzeri formlasyonlarda ar st ounlukla uyarc etki ve zel salk problemlerini zme amacyla kullanlmaktadr. Formlasyonlarn deiik ekli sklkla ksmen sknt giderici bileimler ieren bir ekilde kullanlabilmektedir.

Ancak bu tip kullanm herhangi bir bilimsel temele sahip deildir. Reklam veya dier popler bilgiler bu nedenle byk bir dikkatle yaplmaldr. Ar st asla uzman hekim tarafndan uygulama iin uygun bulunmadka dier uygulamalara ilave edilmemelidir. Ar st sadece aktif bileik veya dierleriyle karm olup olmadna baklmadan temel sunum ekilleri ayn kalmal ve tketici tercihlerine adapte edilmelidir. Kullanlacak dozajlar aadaki herhangi bir ekilde olabilir. 1 Ayr bir zc ile kuru ar stnn bir doz paketi olarak, Enjeksiyon veya az yoluyla kullanm iin tek veya ok dozlu sv olarak. zcl veya zcsz olarak kartrlm bileim, tablet veya kapsl eklinde bir doz paketi olarak, Tek doz ieren paketler, tketiciler tarafndan kolaylkla elde edilebilecek ekilde hazrlanmaldr. Sadece kuru dondurulmu ar stnden 250 mg ieren bir doz ok az grneceinden dolay eker, tuz, aromalar, sitrik asit, glisin gibi maddelerle hacim artrmak amacyla ho tat verecek olan rnler kullanlr. Ar st ile genellikle bitki ekstraktlar, mayalar, polen ekstraktlar gibi ek bileikler kartrlmaktadrlar. ou paketler ayr kaplarda kuru durumda ar st ile zc sv iermektedir. Bu ayrlk ar stnn depolama mr ile tama ve pazarlamasn kolaylatrmaktadr. Baz paketler, aldnda, zc iine ar st tozunun kart zel bir kapakta kuru faz halinde ar st iermektedir. Tablet eklinde ise temelde genel olarak toz haline getirilmi eker ile gum arabik gibi bir balayc kullanlr. Daha fazla retim iin tablet yapma makineleri gereklidir. Sert ve yumuak jelatin kapsller de benzer formlasyonlarla kullanlabilirler. Sert kapsller, kk leklerle el ile veya daha endstriyel dzeyde ise makine ile doldurulabilirler. Fakat yumuak kapsller ve jelatin drajeler pahal ekipmanlar gerektirmektedir. Kozmetiklerde Kullanm Asya hari, ar stnn en yaygn kullanm kozmetiklerdedir. Ar st pek ok dermatolojik preparatlarda bulunmaktadr. Fakat ounlukla deri yenileme ve genletirmede kullanlmaktadr. Yanmalarda ve dier yaralarda kullanlan krem veya merhemlerde de kullanlmaktadr. Genellikle %0.05ten %1e kadar olan dozajlar halinde kullanlr. Ama greceli olarak abuk bir ekilde ktleme eilimi gsterir. Etkinlik kaybn belgeleyen hassas bir veri mevcut deildir. 2.3.2 Dier Kullanm ekilleri Ar stnn dier bilinen kullanm hayvan beslemededir. zellikle yar atlarn uyarmak iin ar stnn taze veya dondurularak kurutulmu formu

bazen kullanlmaktadr. Deneysel amala akar ve bceklerin yetitirilmesinde de kullanlmaktadr. 2.4 SAF ARI STNN PAZARA SUNUM EKL Dondurulmu-Kurutulmu (Liyofilize) Ar St Dondurulmu kurutulmu ar st ok higroskopik bir tozdur. Vakum ortamda dondurulmu rnden su ieriinin buharlatrlmas ile elde edilir.

Dondurularak kurutma basit laboratuvar dondurucu-kurutucudan geni endstriyel bitkilere kadar kullanlan zel ekipmanlar gerektirir. Kk laboratuvar modelleri normal olarak sadece analiz iin kullanlsa bile, kk hacimli ar st bu boyuttaki ekipmanlarla yeterli bir ekilde ilenebilir. Kk bir kurutma sistemi iin yaklak olarak 10.000 ABD dolar yeterli olurken daha geni endstriyel sistemler iin birka yz bin dolara gereksinim vardr. Kurutma amacyla ar st bir miktar temiz su ile sulandrlr. Bu olay zellikle geni miktarlarla dondurularak kurutma yapld durumlarda su kaybna yardmc olur. Sonu olarak kurutma faz esnasnda kalan su miktarn tam olarak almay baarmak iin madde ok az stlr, 35 dereceyi gemez. Dondurularak kurutma sonrasnda ar st son derece higroskopik olur. Hava geirmeyen tama kaplarnda depolama esnasnda evredeki nemden korunmaldr. Dondurulmu kurutulmu olan ar st dorudan tketicilere pazarlanr ve genellikle ayr viollerde kuru ksm ieren sv zc ile birlikte sata sunulur. Bu kimyasal koruyucu madde olmadan korunmas iin en iyi

zmdr. Scakla duyarl ar st zarar grmeden, sv ksm pastrize edilebilir ve paketlenebilir. Bir doz iin bileim; Sv ksm (6-10 ml) Kuru ksm 5-8 g bal 170 mg liyofilize ar st Alabildii kadar su 130 mg glisin veya dier stabilize ediciler Tipik bir paket, sterilize edilmi su-bal solsyonu olan 10 adet cam viol ierir. Kuru faz, ayr olarak metal veya jel kapsllerde ve genellikle bireysel cam viollerde paketlenirler. Ar Stl Bal Bu tip bir retim iin sv ve hzl kristalleen ballar kullanlabilir. Baln nem ierii yeterli ( %16) dzeyde dk olmaldr. rn oda scaklnda depoland zaman bile grlebilir bir deiiklik olmamaldr. Fakat ar st bileenlerinin stabilitesi konusunda yeterli veri yoktur. Tketicilere karm buzdolabnda saklamalar nerilmelidir. Bal, ok dk nem ieriine sahip olmaldr. Ar stne nem eklendii zaman (ar stnn her bir gramna 0.6-0.7 g su) baln fermente olmasna sebep olur. Bu tip problemlerden uzak durmak iin dondurulmu-kurutulmu ar st kullanlmaldr. Ayrca yksek nem ieriine sahip youn olmayan ballarda ar st baldan ayrlma ve yzeyde toplanma eilimindedir. Bal ve ar st karm saf bal gibi paketlenir. Fakat saf baldan grsel olarak farkl bir ekilde (renkli ielerde ve kartonla) paketlenmelidirler. Karm hazrlamak iin ar st baln kk miktar ile kartrlr ve bu n karm sonra baln dier kalan ksm ile kartrlr. Ar st kristalizasyondan nce krem halinde bala kartrlabilir. Bal temelli rnler dier ar rnleri (polen ve/veya propolis ekstrakt) eklenerek de hazrlanabilir. Bu durumlarda fiziksel olarak kararl rnler sadece kristalize olmu bal kullanld zaman elde edilebilirler. Ar Stl Yourt Yourt, ayn ar st gibi dk pHya sahip ve souk saklamaya gereksinim gstermektedir. Bylece depolama ve satta minimum problemle kar karya kalnr. Genel olarak kullanlan karm her bir kilogram yourda 2 gram ar stdr. Bylece standart olarak 125 gram yourtta 250 mg ar st bulunmaktadr. Fermentasyondan sonra yourda eklenen ar st homojenizasyon ile tam bir ekilde kartrlr. Endstriyel homojenizerler hari homojenizasyon ilemi kk premix yaplarak en iyi sonuca ulatrr. Jeller ve Yumuak Karameller Arlka iindekiler; 20-25 su 75den fazla sukroz, glukoz, bal veya meyve preleri

1-1.5 pektin 1 ar st Ek olarak sitrik asit, doal aromalar Pektin, kaynatmadan nce souk su ierisinde eritilmelidir. ekerler ve bal arasndaki oran fiyata, tada ve dier hususlara bal olarak deiebilir. Toplam su ierii %20-25 arasndadr ve pektinin miktar veya dier yaptrc sonu kvamn belirler. Meyve presi, esansiyel yalar ve bitki ekstraktlar gibi aromatik maddeler eklenebilir. Jelatinimsi karameller, farkl kalplarn iine veya metal tepsilere dklerek katlatrlan jellerle retilebilir. Ar st, mmkn olduu kadar dk scaklkta eklenmelidir. Soutulup yar katlatrld zaman kk kpler kesilir ve eker kristalleri veya toz ekerle zeri rtlr. Kpler daha sonra bireysel olarak scaklkta kapatlan plastik kaplara konulur veya temiz plastik kutulara paketlenir ve etiketlenir. Kurutulmu Meyve Suyu Konsantresi Bir doz iin iindekiler; fruktoz, kurutulmu meyve suyu tozu ve 0.17 g liyofilize ar st (taze ar stnn 0.5 gramna edeer). Kurutulmu meyve suyu tozu, fruktoz ve kuru ar st kartrlr. Kuru toz plastik ve alminyum kapl kat zarflarda, bir bardak iin yaklak 4 gramlk bireysel dozlarda paketlenir. yi kalite kurutulmu meyve suyunun retimi pahal ekipman gerektirir. retilen meyve tozlar pek ok farkl meyveden retilebilir. Sv Preparatlar Pahal paketleme gerektirse bile bu durum ar stnn pazarlanmas iin ok popler ve kazanl ekildir. Bu rnler ok kk marketler iindir. ok az kalite kontrol vardr ve tketici gveni kolaylkla ktye kullanlr. Sv ksm daima koruma problemi iermektedir. Bir doz iin iindekiler; 300 mg taze ar st, 10 ml viol doldurmak iin bal ve su. Bir paket 10 ml koyu camdr. Her bir viol bir doz ierir. Bu formlasyon iindekilerin tm pastrize edilmedike ok kararl deildir. Istma ar stnn yararl olan aktivitesini yok etmektedir. Tabletler indekiler (arlka) 10 liyofilize ar st 30 mannitol 5 laktoz 8 gum arabik 2 magnezyum stearat 1.5 sodyum sitrat

Ek olarak besin boyalar ve dier kokular Tek tablet bu karmdan 565-580 mg ierebilir. Bunun iinde de 100 mg ar st bulunur. Mannitol ve laktoz dier toz halindeki ekerlerle deitirilebilir. Glisin ve kaplama elemanlar, agar, pektin, jelatin, eitli zamklar veya balmumu yerine kullanlabilir. Sodyum sitrat, sitrik asit yerine kullanlabilir. Kokular ve boyalar yerine doal bitki ekstraktlar kullanlabilir. Su ieren svlar, koyu jel veya hemen hemen eer tablet olarak baslacaksa kuru kitle halinde elde ederek seyrek bir ekilde eklenmelidir. Kapsllenmi formlasyonlarla birlikte liyofilize ar st pek ok herbal formllere eklenebilir. Kapsller indekilerin tm kuru ve iyi toz formda olmaldr. Tam bir ekilde kartrlmal, en son eklenen ise ar st olmaldr. Karm ve kapsllerin son doldurulmas istenilen bir ekilde dk nemli bir odada yaplmaldr. Kat jelatin kapsller iine doldurma elle veya makinelerle doldurulabilir. Kuru tozlar doldurmak iin en kolaydr. Ayrca balla kartrlm hamurlar kapsller ierisine doldurulabilir. Yumuak jel kapsller iin formlasyonlar yal ekstraktlara, karmlara ve pahal teknolojiye gereksinim gsterir. rnek toz karm aadadr. indekiler (arlka): 1 liyofilize ar st 2-4 pulverize edilmi glukoz, fruktoz, laktoz. Arnn toplad polen veya kuru propolis ekstrakt ksmen eker yerine kullanlabilir. Kuru tozlar kartrlr ve kapsllenir. Her bir kapsl 300-350 mgdr. Kapsllemeden nce tm maddeler iyice kartrlr. Tam oranlar rn kvam iin nemli deildir. Fakat iindekilerin seim ve miktar herbal karakterde olmaldr. Dier herbal formlasyonlar ar st ve/veya polen, propolis vs ile zenginletirilmelidir. Bununla birlikte herbal ekstraktlar veya tozlarla preparasyonlar bulundurulmaldr. Kozmetikler Ar st herhangi bir krem veya losyonlara %0.1-1 taze, %0.03-0.3 liyofilize ar st olarak kolaylkla eklenebilir. Formlasyonlar genel olarak deiiklik gstermez ve bunun iin uygun reeteler uyarlanabilir. Ar st zaten emlsiyon halinde olduundan dolay herhangi bir kreme eklenebilir. Kremin kk miktar ile ar st kartrlr ve sonra kalan ksm ile kartrlarak kullanlr. 3. ARI ZEHR Arlar soktuunda canmz yakan ve bu yuzden insanlarn arlardan korkmasna sebep olan ar zehiri de bir ar urunudur. Ancak bu urunun kullanm

alanlarnn daha dar ve yuksek teknik isteyen alanlar olmas, hem yurdumuzda hem de dunyada tannmasn geciktirmitir. Yurdumuzda hem uretimi hem de tuketimi konusunda neredeyse hicbir bilgi yok diyebileceimiz ar zehirinin romatizmal rahatszlklar ve MS hastal diye bilinen Multiple Sclerosis bata olmak uzere baz hastalklarn tedavisinde kullanlmas ile ilgili son yllarda bircok aratrma yaplmaktadr. Bu aratrmalarn says arttkca ar zehrinin onemi artacak ve dunya koloni varlnda onemli bir yere sahip olan Turkiye uretim konusunda buyuk bir potansiyel olarak gorulecektir. Petek gozlerinden yeni ckan arlarn zehir uretme yetenekleri cok az olup 12 gunluk olduklarnda en yuksek kapasiteye ularlar ve 20 gunluk olduklarnda zehir uretme yeteneklerini kaybederler. Bir ardaki zehir miktar mevsime ve arnn yapsna gore 0.05-0.3 ml/ar olacak ekilde deiiklik gosterir. Koloni herhangi bir ekilde rahatsz edildiinde veya koloniye dier canllar saldrdnda ici arlar alarm feromonu salglarlar ve bu feromon ici arlarda sokma eylemine neden olur. ci arlar soktuklar zaman inelerini geri cekemezler ve ine kaslarn da hareketiyle zehir torbasndaki zehiri sokulan kiiye enjekte eder. Bir ar soktuunda zehirin ancak 1/3 unu enjekte edebilir ve zehir icerisindeki maddeler nedeniyle ac ve yanma ile birlikte sokulan yerde kzarklk ile kant hissedilir. 3.1 ARI ZEHR BLEM VE ZELLKLER Ar zehiri saylan endikasyonlardaki stn baarsn phesiz bileimindeki srad maddelere borludur. Ar zehirinin bileiminde 18 farkl biyoaktif molekl yer alr. Bunlarn byk ksmn bilinen en gl antienflamatuar ajanlardan olan melittin oluturmaktadr (Tablo 1) Tablo 1. Ar zehiri bileimindeki maddeler

Ar zehiri enzimler, proteinler ve aminoasidlerden oluan kompleks bir karmdr. Renksiz berrak bir svdr, hafif tatldr. Suda znebilir zelliktedir. Hava ile temas ettiinde opak ya da gri-beyaz kristaller eklinde kelir. Kuruduktan sonra beyaz renkli bir toz halini alr. Solsyonlar renksizdir
Kimyasal Madde Mellitin Fosfolipas - A Apamin Hyaluronidase MCD peptidi Histamin Oran (%) 30-50 10-20 3 2 2 <1

3.2 ARI ZEHRNN TIBB TARH lk kaytlara m.. 2000 yllarna ait bir Msr papirsnde rastlanmtr

lk bilimsel yaz, Fransz fizik tedavi uzman Dr. T. P Demartise aittir. Bu yaz Bir Hastann Raporu adyla Medical Bee Journal adl dergide yaynlamtr.

1888 ylnda Avusturyal bir baka uzman Dr. Terc, Ar neleri le Romatizma Arasndaki Garip liki Hakknda Rapor balkl yazsn yaymlamtr. 1928 ylnda Viyanal bir dier uzman Dr. Kretchy mmenin ve Mnihten Dr. H. Pollak Apicosan adl ar zehiri inelerini tp dnyasna tanttlar. Dr. K. A Forster Almanyada Wrzburg niversitesi Farmakoloji Enstitsnde ilk modern rn gelitirmitir. 1935 ylnda piyasaya Forapin adyla sunulan rn gnmzde hala kullanlmaktadr. 3.3 ARI ZEHRNN TEDAVDE KULLANIMI nsanlarn tedavisinde ar zehirinin toplanarak kullanm yerine, ergin ii arlarn dorudan hastay inelemesi yaygn olarak kullanlan bir yntemdir. Bu yntem ar zehirinin en taze, en ucuz ve tam olarak kullanld eklidir. Koloniden arlar kovan nnden, kulukalk veya ballk blmnden alan kk bir delikten bir kavanozla toplanabilirler. Toplanan 10-100 adet ii ar, yaklak 2 hafta eker urubuyla beslenir ve hasta zerinde gnlk olarak sokma ileminde kullanlr. Canl ar kullanm imkan yok ise saf kuru ar zehiri satn alnr eczac veya fizik tedavi uzmannn yardm ile bir ar zehiri inesi hazrlanr sz geen blgeye enjekte edilir. Ar inesinden kaynaklanan acya dayanamayan kiilerde ayn amala kremlerin, merhemlerin kullanlmas mmkndr Tedavi sresince kesinlikle alkol alnmamal, st, beyaz ekmek, dondurma, pirin, beyaz eker gibi beyaz yiyeyecekler tketilmemelidir. Bunlarn yerine tatlandrc olarak bal kullanlabilir. Ar st ve gnlk -

1 ay ka polen alnmas da yararl olacaktr. Bunlara ek olarak 10005000 mg C vitamini, 100-300 mg B kompleks ve 400 IU E vitamini alnmasda tavsiye edilir. Ar zehiri tedavisine en az 6 ay devam etmelidir. TEDAVi EKLLER Ar inesi tedavisi Arpunktur ne Krem Merhem Liniment Antiallerjik rnler Haplar Ar zehiri buharlar Elektroforez Ultrasonoforez

3.4 ARI ZEHRNN KULLANILDII DURUMLAR Antikanser: Basel cell carsinoma, lemfoma, malignant melanoma (kt huylu deri kanseri) Kardiovaskler: Akut romatizmal kardit, aritmi, damar sertlii, yksek tansiyon, damar bozukluklar, Raynaud hastal. Deri rahatszlklar: Corns, iyilemeyen yaralar, egzama, mantar hastalklar, kant, skleroderma, kl kk yanglar, topical lserler. Endocrine: Kortizon salglanm, hipoglisemi, dzensiz adet grme, adet kramplar, mood swings, PMS.

Baklk sistemi: AIDS, sistemik lupus erythematosus, T hcre basklanm ve B hcre art. Sinir sistemi: Kronik ar sendromu, dupuytrons kontraktur, bel ars, multipl sklerosis, periferal nritis, post herpetik nralji, siyatik. Romatolojik: Akut ve kronik bursit, fibrosit, juvenil artirit (eklem yangs), lateral epikondilit, miyalji, kemik eklem yangs, poliartirit deformans, Scheuermann hastal, romatizmal artirit, travmatik artirit. Viral: AIDS, epstein barr virus, mononucleosis, past-herpetic neuralgia. Multiple Sklerosis ,dnya tp otoritelerince tedavi edilemez hastalklar arasnda gsterilmektedir. Bugn tedavide ok fazla seenek yoktur. Betapheron, copaxon ve Rebif gibi ilalar en ok kullanlanlardr. Bu ilalarn dezavantaj; yksek fiyatl olmas, srekli kullanm gereklilii ve myelin ykmnda gl bir etkinin yokluudur.

Mellitin ok gl anti-bakteriyel ve anti-inflammatory etkilere sahiptir. Apaminnin muhtemelen sinir sisteminde potasyum transferi ile ilgili proteine balanarak MS hastalnn tedavisinde etkili olduu dnlmektedir. Apaminin ayn zamanda Propanolol ilac tarafndan tamamen bloke edilemeyen beta-adrenergic etkileri ve anti-romatizmal etkileri bulunmaktadr.

Ar zehiri ile 1500 MS hastas zerinde yaplan 6 ay sren bir almada tedaviye alnan 4 deiik grupta % 30-% 86 arasnda bir baar elde edilmitir. Bu sonu MS iin gelecekte umut vericidir. ekil : Ar zehirinden retilen eitli rnler aada gsterilmektedir

A: Manuka ar zehiri balnn antibakteriyal zellikleri vardr. Staphylococcus, Streptococcus, Helicobacter cinsi bakterilerinin geliimini inhibe ettii saptanmtr. B: Ar zehiri bal piyasa deeri yaklak 19 $ civarnda olan bir rndr. C: Ar zehiri bal kapslleri piyasa deeri yaklak 29$ civarnda olan bir rndr. D: Ar zehiri kremi piyasa deeri yaklak 29 $ olan bir rndr. 3.5 PAZAR DURUMU Ar zehiri, belirli oranda alcs olan yksek derecede zel bir rndr. Amerikada bulunan nemli retici firmalar, son 30 ylda yaklak 30 kg kuru ar zehiri retmilerdir. Brezilyada da ok geni bir retici kitlesi bulunmakla birlikte dier lkelerde bu say dktr. Dnya piyasasnda 1990 ylnda 1 g ar zehirinin fiyat 100-200 dolar arasnda deiim gstermitir. Enjeksiyon amal kk dozlarda hazrlanan zehirlerse daha yksek fiyatlarla satlmaktadr. Avrupa ve Asya pazarlarnda zehirin pazar fiyat daha dktr. Saf ar zehirinin lokal retimi, dondurma ilemi dnda ok yksek ve pahal bir teknoloji gerektirmez.

4. PROPOLS Tarihin derinliklerinden gnmze ulasan balars, gerek yasam ve gerekse olusturdugu degerli gerek yasam ve gerekse olusturdugu degerli dengeli ve saglkl beslenmesinde nemli bir yeri olan bal rn yannda; polen, ar st, propolis ve ar zehiri birok hastalgn iyilestirilmesinde gnmzde tp alannda alternatif rn olarak kullanlmaktadr. Propolis bal arlar tarafndan agalarn kozalak ve kabuklarndan, bitkilerin tomurcuk ve filizlerinden toplanan esitli yaglar, polenler, zel reine ve mumsu maddelerin karsmndan olusan; ok kuvvetli anti-viral, anti-bakteriyel, antifungal kuvvetli anti-viral, anti-bakteriyel, anti-fungal iin vcut yoluyla alnmas

gereken 22 besini bnyesinde tasmas asndan iinde bulundugumuz yzylda kesfedilen mkemmel dogal ila zelligi ile nem kazanmstr Propolis, eski Yunanda pro (n, giris) ve polis (sehir) anlamnda, bal arlarnn kovan savunmas ile ilgili olarak kullanlmstr. Propolis ok eski aglarda ilk kez Yunanllar tarafndan kesfedilerek dogal bir antibiyotik olarak kullanlmstr. Yasadgmz yzylda bu degerli ar rnnn antibakteriyel, antifungal, antiviral zellikleri yannda anti-inflamatr, anti-lser, lokal anestetik, antitmr, bagsklg uyarc ok sayda yararl biyolojik aktivite zelligi gstermesi; tp, apiterapi, Arlar propolisi kovan ve diger yasam alanlarnn i yaygnlastrmstr. Arlar propolisi kovan ve diger yasam alanlarnn i ksmna bir tabaka seklinde uygular. Kovan delik ve atlaklarnn kapatlmasnda, peteklerin tamir edilmesinde, peteklerin birbirlerine yapstrlmasnda, petek gzlerinin parlatlmasnda, kovan girisini daraltmak, esitli ar hastalklarndan kolonin korunmasnda ve hastalk etmenlerinin etkisiz duruma getirilerek gelismelerinin nlenmesinde kullanlr. Propolisin mikroorganizmalara kars etkisi en nemli biyolojik zelligidir. Kovan iinde mantar ve bakterilerin daha dsk dzeyde kalmasn saglamaktadr. Bu adan propolis eski zamanlardan gnmze kadar farmakolojik zellikleri nedeniyle insanlar tarafndan kullanlan dogal bir ar rndr. Propolisin tm bu zellikleri 1960 yllarnda bilim adamlarnn dikkatini ekmis ve son 40 ylda pek ok arastrmac propolisin kimyasal kompozisyonu, biyolojik aktivitesi, farmakolojik ve tedavi edici zellikleri zerine yaynlar yapmstr. Bu konudaki ilk alsmalar Ghisalberti tarafndan 1978 ylnda yaynlanmstr. Bu alsmalardan 20 yl sonra propolisin biyolojik aktivitesi ve kimyasal yapsna ait degerli bilgiler ortaya konulmustur. Bat balars (Avrupa balars) tr Apis mellifera kolonileri tarafndan toplanlan propolis, Asya balars trleri tarafndan toplanlmamaktadr. Meliponine (ignesiz) cinsi arlarda kovanlarnn kapatlmasnda, bal ve polen gzlerinin yapmnda Apis melliferaya benzer yapda yapskan reineli bir madde toplamaktadr. Propolisin kimyasal kompozisyonu toplanldg blgenin ekolojik yapsna bagl olarak degisiklik gstermektedir zellikle farkl ekosistemlerde bulunan farkl bitki rts propolisin kaynagn olusturmaktadr. Tropik blgelerden toplanan propolis rneklerinde byk sorunlar ortaya kmaktadr. Aktif bilesenlere bagl olarak propolisin kimyasal standardizasyonu henz gereklesmemistir. Modern ar yetistiriciliginde propolis toplama egilimi yksek ar rklar ile alsmak arcnn alsma kosullarn ve bal hasadn zorlastrmakta, petekli baln pazar degerini dsrmektedir. Ancak propolisin tp, veteriner, hekimlik, disilik, kozmetik ve bitkisel retim alanlarnda insanlara son derece yararl ynleri ortaya konulduktan sonra baz lkelerde propolis retimi son derece nem kazanmstr.

4.1 PROPOLSN BLEM Kimyasal yaps Propolisin kimyasal yaps 20. yzyln baslarnda yaplan arastrmalarla ortaya konulmustur. Propolis ierigi; toplanlan bitki kaynagna, ar tr, ar rk ve ekolojik kosullara bagl olarak degisim gsterebilmektedir. Yapsnda yaklask 150 kimyasal bilesik, 20' den fazla mineral madde, bal mumu, reine ve polen bulunmaktadr. Bu yaps ile birok ilacn aktif maddesi olan flavonoidler, birok ilacn aktif maddesi olan flavonoidler, birok ilacn aktif maddesi olan flavonoidler, bnyesinde bulundurmaktadr. Bu maddelerin miktar ve daglmlar ile farmakolojik zellikleri esitli alsmalarla ortaya konulmustur. Tablo 1. Propolisin Genel Yapsnda Bulunan Maddelerin Oran Maddeler (%) (%)

Reine ve zamks 50 maddeler Bitkisel mumlar 30 Esansiyel yaglar Polen 10 5

Organik bilesikler ve 5 mineral maddeler Propoliste nemli kimyasal maddelerden; Flavonoidler, Krizin, Apigenin, Acacetin, Quercetin, Kaempferide, Kaemperol-7,4-dimethyl ether, Ermanin, Galangin, Pinochembrin, Pinobanksin, Pinobanksin-3-acetate, Pinostrobin, 3,4- dihydroxyflavanoids, Flavan-3-ols, Pectolinaringenin, Luteolin, 3, 4dimethyl etherluteolin, Artepillin C, Eriodictyol, Pinosylvin (3,5dihydroxystilbene), Ferulic asit, Isoferulic asit, Benzoik asit, Cinnamic asit, Isopentyl ferulate, p- Coumaric asit benzyl ester, Caffeic asit, Prenyl caffeate, 3methyl-but-2-enyl caffeate, Caffeic asit phenetyl ester, Methyl caffeate, Diterpenoid- clerodan, Volatile compounds (etheric oils) bulunmaktadr. Tablo 2. Propoliste Belirlenen Bilesik Gruplar ve Saylar Bilesikler Tanmlanan

Bilesik Says (ad) Flavanoidler 38 Hidroksiflavonlar 27 Hidroksiflavononlar 11 Kalkonlar 2 Benzoik Asit ve 12 Trevleri Asitler 8 Esterler 4 Benzaldehit Trevleri 2 Sinamil ve Sinamik 14 Asit ile trevleri Alkoller, Ketonlar, 8 Fenoller Heteroaromatik 12 Bilesikler Terpen ve Sekuterpen 7 ve Trevler Alifatik Hidrokarbonlar Sekuterpen ve Triterpen Hidrokarbonlar Steroller ve Steroid Hidrokarbonlar Mineraller Seker Aminoasitler 6 11 6 22 7 24

Propolisin fizksel yaps Propolis, isci bal arlarnca bitkilerin filiz ve tomurcuklarndan toplanan; bitki reineleri, bitki salglar ve arlarn salgladklar enzimlerle biyokimyasal degisiklige ugratlan bir maddedir. Arlarn balmumu ile karstrdklar propolisin baz bitkilere zg proteinleri de yapsnda bulundurmas, propolisin mumsu ksmnn bitkisel mum yapsnda oldugunu gstermektedir. Propolis 1525 arasnda mum kvamnda elastik bir yap gstermekte, sogukta kat C krlgan bir sekle dnsmektedir. Yksek scaklklarda (30-40C) yumusayp yapskan bir durum almakta, 80C da ksmen erimektedir.

Propolisin rengi bitki kaynagna bagl olarak sar, yesil ve koyu kahverengine kadar degisim gsterir. Propolis, eter, kloroform, aseton ve diger organik zclerde ksmen, %95lik alkolde byk lde erimekte, suda ok az veya hi erime gstermez. Propolis, tbbi alanda %70lik alkolde erimis zelti olarak kullanlr. 4.2 PROPOLSN NSAN SALIINA ETKLER *Akcier rahatszlklarnda kullanlr. *Melanoma ve carcinoma tmr hcreleri tedavisinde etkilidir. *Anti romatizmaldir. *Doku yenileyicidir *Kapillar damarlar glendiricidir. *Anti diyabetiktir. *Yaralarn iyilemesini 4 kata kadar hzlandrr. *ok gl antioksidandr. *Plak oluumunu nler *Di eti iltihab, az ii ve grtlak enfeksiyonlarn giderir, *Di apselerine, rklere, az kokusuna kar kullanlr ve di beyazlatcdr. *Sedef hastalna iyi gelir. *Deri enfeksiyonlarn giderir. *Mantar ve zor ldrlen bakteri eitlerini engeller. *Souk algnlna iyi gelmektedir. *ampuana katldnda sa salna ve kepee kar faydaldr. *Akut ve kronik kolite zmdr. *Kulak enfeksiyonlarna devadr. *Solunum enfeksiyonlarnda; farenjit, kronik bronit, burun iltihab hastalklarnda etkin zmdr. KLNK ETKLER Solunum Enfeksiyonlar: Bronit ikayeti olan 260 elik iisine 24 gn boyunca, baklk sisteminin lokal ve sistematik dzenlenmesi gibi eitli metotlar ve propolis etanol ekstraktnn fizyolojik tuz zeltisi lokal olarak uygulanmtr. En iyi sonular, propolis tabletleriyle birlikte alnan etanol ekstrakt ile elde edilmitir. Viral Enfeksiyonlar: Klinik deneyler, insanlarda grip rahatszlna kar koruyucu etki gsterdiini ortaya koymutur. Souk algnlnda, propolis kullanan hastalar 3 gnde tamamen iyileirken, propolis kullanmayan hastalarda bu srenin 5 gne kt grlmtr. Deri Enfeksiyonlar: Propolisin eter veya alkol ekstraktnn (% 110) klinik uygulamalarnda 10 yzeysel mantara ve 9 derinde yetien mantara kar etkili sonular elde edilmitir. 160 sedef hastasna 3 ay boyunca, gnde 3 kez 0,3 g

propolis verilmi ve te birinin iyiletii ya da tamamen kaybolduu bulunmutur.110 mantar hastasna % 50lik propolis merhem olarak uygulanm ve hastalarn 97sinde mkemmel sonular ortaya kt gzlenmitir. Yara Tedavisi ve Doku Yenilenmesi:2398 ya aras tipik ak yaras bulunan 64 hastaya propolis ieren merhemler uyguland. Yaral blgeye her gn propolis ieren merhem uyguland, ayrca yara evresine antibiyotik merhemler srld. Bu uygulama 412 hafta sonunda sonlandrld. Tedavi sonucunda 19 hastada hibir klinik gelime gzlenmedi, dier hastalarda ise nemli gelimeler gzlendi. Kulak Enfeksiyonlar: kulak iltihab, d kulak iltihab ve benzer kulak rahatszl olan 126 hasta zerinde % 5- 10 propolis zeltileri denenmitir. Btn rahatszlklar iin propolisin iyiletirici etkisi olduu belirtilmitir (Matel ve ark. 1973). Propolis ayrca kulaktaki akut rahatszlklara kar da pozitif etki gstermitir. Sindirim Sistemi Rahatszlklar: Barsak paraziti ikyeti olan 138 hastaya % 10-20lik propolis ekstrakt uygulanmtr. ocuklarda dk dozun tedavi edici etkisi olduu gzlenmitir. Yetikinlerde ise % 20 lik propolis ekstraktnn, tinidazol ve antiprotozoa ilalaryla ayn dozda etki gsterdii bulunmutur. Propolis, Danimarkada lser ve Crohn hastalar zerinde denenmitir. Propolis ekstraktnn lser zerinde etkili olduu fakat Crohn hastalna etkisi olmad bulunmutur. ltihaplanmalar: Aseptik necrosis hastas olan 22 hastaya dzenli olarak propolis enjekte edilmi, 32 hastaya ise ayn artlarda normal tedavi uygulanmtr. Propolis tedavisi uygulanan hastalarda dierlerine gre belirgin gelimeler gzlenmitir. Vajina ve uterus iltihaplanmas ikyeti olan 90 hastaya % 3lk propolis etanol ekstrakt uygulanm ve % 50den fazlasnda olumlu gelimeler salanmtr. Tberkloz: Eski Sovyetler Birliinden V.H. Karinova ve E.l. Rodionova farkl trlerde ve aamalardaki 135 tberkloz hastasyla almlardr. Hastalarn ya aral 6 ile 50 arasndayd. Hastalara, alnan tepkiye gre, gnde 3 kez 4 ile 10 ay arasnda propolis uygulanmtr. alma sonucunda 12 hasta haricinde btn hastalarn iyiletii gzlenmitir. Bu 12 hastann ise bbrek tberklozu olduu tespit edilmitir. lser: Romanyada Dr. A. Vasilca ve Dr. Eugenia Milcu propolisin lser zerindeki tedavi edici zellikleri zerinde almlardr. 34 kronik lser hastasna 4 hafta boyunca propolis ekstrakt verilmitir. 28 hasta tamamen iyileirken 6 hastada nemli gelimeler kaydedilmitir. Baz hastalara doku biyopsisi uygulanm ve propolisin yenileyici etkisi gzlenmitir. Baklk Sistemi: Propolisin en ok aratrlan ve yaygn olarak kabul edilen zellii bakl arttrc zelliidir. Propolis, doal, salg bezlerini aktive eden geni spektrumlu antibiyotiktir. Propolis sadece enfeksiyonlar

engelemenin yannda, onlar vcuttan da temizler. ok sayda deneyle ortaya konduu gibi, propolis; bakterileri, virsleri, mantarlar ve hatta penisiline dayankl staphlococcusu ortadan kaldrr. Propolis virslere kar ok gldr. 4.3 PROPOLSN KULLANILMA EKLLER Modern tpta sentetik ilalarn yaygn olarak kullanm bilinen dogal ilalarn nemini azaltmstr. Ancak son 20 yl ierisinde, sentetik ilalarn yan etkilerinin ortaya kmas ve bu hastalk etmenlerinin bu ilalara direnli hale gelmeleri sonucu insanlar tekrar dogal ilalarn kullanmna yneltmistir. Dogal ilalarn basnda gelen propolisin kimyasal yaps, farmokolojik zellikleri ile etkili ve hzl bir sekilde fayda saglamas esitli sekillerde kullanm yaygnlastrlms olup propolis rnlerini kapsl, tablet, granl, pastil ve ciklet, seklinde bulmak olasdr. _slenmemis ham propolis dogal olarak agzda yumusatlarak ignenebilir veya dogrudan yutularak kullanlabilir. _nsanlarn gnde 10 g kadar propolisi alabilecegi belirtilmektedir. Bu sekilde alnan ham propolis, sindirim siteminde yavas zlerek kana gemekte;, halsizlik durumlarnda, agz ve bogaz rahatszlklarnda, sindirim sistemi mukozasnn dzenlenmesinde ve dis agrlarnda kullanlmaktadr. Propolis gvenli bir diyet rndr. Dzenli alndgnda herhangi bir yan etkisinin olmadg, hemen her trl hastalga kars olumlu bir diren yarattg belirtilmektedir. Ancak baz kisilerde hafif allerjik reaksiyonlara neden olabildigi bu adan ilk kez kullanldgnda bir iki damla kullanlarak test edilerek alnmas nerilmektedir. Tedavi amal kullanmlar iin gnde 1-3 kez 250 miligramlk kapsl seklinde alnmas tavsiye edilmektedir. Ticari olarak alnmas tavsiye edilmektedir. Ticari olarak bulunan kapsllerden gnde 2-6 adet alnmas nerilmektedir. Propolis %70lik alkolde zlerek, %3-30 orannda su ile seyreltilir. Bu propolis eriyigi yara, yank ve egzamaya kars kullanlmaktadr. Baln zerine (bir orba kasg) bu eriyikten birka damla damlatlarak agzdan alnabilir. Saflastrlms propolis, %120 arasnda vazelin, bal mumu gibi maddeler ile karstrlarak krem ve merhem seklinde cilt rahatszlklarnda kullanlabilir. Anadoluda geleneksel olarak insanlarn ve iftlik hayvanlarnn ayak problemlerinde kullanlmaktadr. Propolis kedi, fare ve domuzlarda 1 kg. canl agrlk iin 10-15 g/gn seklinde propolis kullanlmasnn zararl etkisinin olamdg arastrmalarla kantlanmstr Antibiyotiklerin etkisini yitirdigi gnmzde, ar propolisi insanlar esitli hastalklara kars koruyan en iyi dogal savunma yntemidir. Ar rnlerinin tek kullanmnn yannda tmnn karstrlarak kullanmnn daha yararl oldugu ve herhangi bir saglk probleminin zlmesinde bir ila olarak tbbi tedavi yntemleri ile birlikte kullanlabilecegi bildirilmektedir. Bu ynyle ar rnleri tbbn alternatifi degil destekisi olarak nem kazanmaktadr. 4.4 PROPOLSN KULLANIM ALANLARI Propolisin birok olumlu etkilerinin ortaya konulmas sonucu gnmzde propolis, dnya ticaretinde dzenli alnp satlan bir rn durumuna gelmistir.

ok genis kullanm alan olan ve her geen gn nemi daha da artan propolisin kullanldg yerler su sekilde zetlenebilir. 1-Propolis, bakterilerin biroguna kars ldrc ya da gelismelerini engelleyici bilesikler iermesi nedeniyle baz bakteriyel hastalklarn iyilestirilmesinde, vcudun genel alsma sistemi ve i salg bezlerinin alsmalarnn dzenlenmesinde, baz fungal hastalklarn tedavisinde, ierisindeki esansiyel yag asitleri nedeniyle lokal anestezide, grip, uuk gibi viral enfeksiyonlara kars, antitmr etkisi nedeniyle zellikle akciger kanserlerinde, hastalk sonras halsizligin ve yorgunlugun giderilmesinde, doku ve hcrelerin formasyonunu dzenlemede, antiromatik zelligi nedeniyle romatizmal hastalklarn tedavisinde, bagsklk sistemini dzenlenmesinde hastalklara kars vcut direncini arttrmakta kullanlr. 2-rmeyi ve bozulmay engelleyici zelligi ile gda sanayinde kullanlmaktadr. 3-imlenme engelleyici olmas nedeniyle yumrulu bitkilerin saklanmasnda kullanlr. 4-Mobilya sanayinde cila islerinde kullanlr. 5-Propolis bitki ekstraktlar, ar st ve E vitamini ile birlikte kozmetik alannda gn getike artan oranlarda kullanlmaktadr. Cildi besleyici, temizleyici ve onarc rnlerden krem, st ve pomatlarn yapmnda genis lde kullanm alanna sahiptir 6-Evcil hayvanlarn ayak ve deri problemlerinin zmnde, endometritisin tedavisinde basarl sonular vermistir. 4.4 PROPOLS LE YAPILAN RNLER 1. Propolis Tableti: Propolisin sarmsak ve vitamin C ile karstrlarak hazrlanan tablet sekli soguk algnlgna ve gribe kars kullanlr. Propolis tableti bu virse ve hastalgn bktrc zelliklerini rahatlatmak amac ile zenle formle edilmistir. 2. Propolis Kapslleri: Propolis kapslleri esitli enfeksiyonlara kars vcudun bagsklgn glendirir, bronsial sorunlarda, mide lserinde kullanlr ve yasamsal antioksidan nem saglar. 3. Propolis Dudak Kremi: Propolise E vitamini eklenerek elde edilen dudak kremi, dudaklar yumusatmak ve iyilestirmek iin kullanlmaktadr Ayrca atlaklardan, gnes ve rzgar yanklarndan da korumaktadr. 4. Propolis Dis Macunu: Propolis ve ay agac yag iermekte ve saglkl dis ve dis eti iin gerekli dogal antibakteriyel zelligi tasmaktadr. Bakteriyel enfeksiyonlara, dis rmelerine, agz temizligine ve bakmna, dis eti kanamalarna ve dis eti ekilmesine kars iyilestirme saglar.

5. Propolis Alkol Eriyigi: Srtnmeden olusan yaralar, yanklar, tahrisleri ve enfeksiyonlar giderici olarak dstan kullanlr. Ds kullanm yannda bir ay kasg balla birlikte agz yoluyla da alnabilir. 6. Propolis Agz Spreyi: Propolis ve alkolle hazrlanan bu rn bakterilere kars kullanlr. Ayrca agz enfeksiyonu sonucu olusan kokular giderir, nefes tazeleyici zellik tasr. 7. Ekstra Gl Propolis Alkol Eriyigi: ki kere daha konsantre standart propolis alkol eriyigi ierir Her bir ml eriyik 325 mg taze propolise esdegerdir. Bu eriyik suda erimeye hazr durumda olup ayn zamanda dogrudan deriye uygulanmaktadr 8. Propolis z: Alkolsz hazrlanan bu eriyik genellikle i kullanm iin antibakteriyal, genellikle i kullanm iin antibakteriyal, genellikle i kullanm iin antibakteriyal, barsak problemlerini rahatlatmaktadr. 9. Propolis ve Bal Karsm: Propolis ve bal karsm olan bu rn, deri yanklar, tahris ve enfeksiyonlara kars, lser ve iyilesmeyen inat agrlar, mide sorunlarn gidermede, bagsklg glendirmede etkilidir. 10. Propolis ve ay Agac Merhemi: Deride grlen, tahris, egzema ve mantari hastalklar ve grlen, tahris, egzema ve mantari hastalklar ve yanklardan sonra doku iyilesmesi iin uygundur 11. Propolis sabunu: Manuka bal ve ay agac yag ile etkin antibakteriyel maddeler ieren karsm, tamamen dogal antiseptik ykama iin hazrlanmstr. 12. Propolis Ekstrakt: Saf propolis konsantresi (%100) ve sifal bitkileri ieren, alkol bulunmayan karsm, 10 damlasnda 500 mg propolis, 500 mg karsm, 10 damlasnda 500 mg propolis, 500 mg korunmaldr. Gnde 5-10 damla dogrudan veya herhangi bir iecekle karstrlarak kullanlr. 13. Propolis Eriyigi: Her kullanm dozunda %50 etil alkol ieren 1.25 ml propolis eriyigi bulunmaktadr. Gnde 1/8-1/4 ay kasg kullanm dozu olarak nerilmektedir. 14. Propolis Konsantre z: Saf konsantre propolis z (%100) bal ars tarafndan enzimatik olarak retilen bir besin maddesidir. Bir tableti 500 mg propolise esdeger miktarda %100 saf propolis iermektedir. Seker, nisasta, aroma, renk maddesi, msr, soya, maya, bugday, st, yumurta ve narenciye rnleri ve koruyucu maddeler iermez. Gnde 1 tablet olarak kullanlmaldr. 15. Propolis Jeli: Amino asit ve vitamin degerleri yksek propolis jeli, sa derisinin yag retimini dengelemede ve dinlendirmede, kasnt ve tahrisleri gidermede, zararl mikroorganizmalarn sa diplerinden temizlenmesinde etkilidir. Sa derisine haftada bir kez, sampuan ncesi uygulanr ve 3 dakika masaj yaplarak uygulanr. 16. Propolis Tozu: Bal iine (500 gr) 10 gr propolis tozu ile karsm zenginlestirmek iin polen, ar st eklenerek hazrlanr. Sabahlar dzenli olarak bir tatl kasg agz yolu ile kullanmak yeterlidir. Propolis tozu menopoz

devresi ve sonras kemik erimelerine kars, st solunum yolu rahatszlklarnda, kulak, burun, bogaz, astm, bronsit gibi rahatszlklarda, romatizmal agrlar ve eklem agrlarnda, kt nefes kokularn giderici, dis etlerindeki bakterilerin yok edilmesinde kullanlmaktadr. 17. Svlastrlm Saf Propolis: Agz hastalklarnn tedavisinde, dis agrlarna kars gnde 1-2 kez hastalkl blgeye 1 veya 2 damla uygulanr. Ciltteki kasnt, beriberi, lser ve yaralarn tedavisinde hastalkl blgeye gnde bir kere uygulanr. Rinit tedavisinde gnde 1-2 kez bir para ekmege 45 damla damlatlarak agz yolu ile alnr. Komedo tedavisi iin gece propolis ile kaplanr, sabah alkol ile ykanr. Kanser, lser, damar hastalklar ve diabet tedavisi: kansere kars, i organlardaki lserin tedavisinde, kandaki seker ve yag seviyelerini dsrmede, damar sertligini gidermede ve diger kan ve damar hastalklarnn tedavisinde gnde 3 kez kahve, st, bir para ekmege veya kesme sekere 12 damla propolis damlatlarak kullanlr. Toksinleri atma, kan temizleme, kalbi glendirme ve bagsklg arttrmak amacyla gnde bir kez iecege veya yiyecege 10 damla damlatlarak kullanlr. 5. POLEN Bitkiler, bilindigi gibi yeterince hareket edip, yer degistiremiyen canlilardir. Bitkilerin byk ogunlugu nesillerini devam ettirebilmek iin tohum yaparlar. Tohumlar topraga dsp veya dikilip ayni cins bitki olarak yeniden dogarlar. Tohumdan hemen nce aan ieklerin ortasindaki erkek reme organlarinin bascik kisminda, iegin genel grnsnden ayri ancak bitkinin tm kalitsal zelliklerini tasiyan toz seklinde hcreler kmesi vardir. Bitki cinsine gre, bu erkek reme hcresi tozcuklar, ya ayni iegin iine veya baska bir yerdeki ayni cins iegin iine rzgar sinek, bcek, karinca, kelebek, ari veya insan eli gibi vastalarla girerek iegin dii organinda dllenmeyi saglayarak cinslerinin devaminida salam olurlar.Polen iste bu iek reme hcreleridir. Bitkilerin iekleri dnemleri bitince polenler de kaybolurlar.Okullardaki derslerde gretilen polen budur. Ancak 1960 li yillardan itibaren Isveli bilim adamlari bu iek reme organlarinin ok yksek bir besin ve ila oldugunu kesfedip dnyaya duyurmasindan sonra polen botanik ynden gretildigi kadar tibbi ynden de bilim adamlarina ve kullanicilara tm zellikleriyle tanitilmaya ve dnyaya bilinli kesim tketiciler tarafindan yogun sekilde kullanilmaya baslanmistir, 5.1 POLENN BLEM

Polen insan metabolizmas iin ok deerli besin maddelerini iermektedir (Tablo 1). Esas olarak yksek derecede protein ve karbonhidrat kayna olmakla birlikte zengin vitamin ve mineral madde deposudur. Polende bulunan vitaminler; Provitamin A (karotenoidler, %5-9 mg), B1 Vitamini (thiamine, %9,2 g), B2 Vitamini (riboflavin), B3 Vitamini (niacin), B5 Vitamini (pantotenic asit), B6 Vitamini (pridoksin, %5 g), B12 Vitamini, C Vitamini (askorbik asit), D Vitamini, E Vitamini, Vitamin H (biotin), Vitamin K (kolin, inositol), folik asit (%5 g), pantotenik asit (20-50 g/g)tir. Mineraller ise; kalsiyum, fosfor, demir, bakr, potasyum, magnezyum, manganez, silis, slfr, sodyum, nikotinamid, iyot, klorin, bor ve molibdendir. Tablo1. Polenin Kimyasal erii (Schmidt, 1996). Bileenler Deerler Bileenler Enerji 2,46 kcal/gr Bakr Protein %23,7 Nikel Karbonhidrat %27 Tiamin Ya %4,8 Niasin Fosfor %0,53 Riboflavin Potasyum %0,58 Pantotenat Kalsiyum %0,225 Pridoksin Magnezyum %0,148 Folik Asit Sodyum %0,044 Biotin Demir 140 ppm Karotenler Mangenez 100 ppm Vit. E inko 78 ppm Vit. C Deerler 14 ppm 4.5 ppm 9.4 ppm 157 ppm 18.6 ppm 28 ppm 9 ppm 5.32 ppm 0.32 ppm 95 ppm 14 ppm 350 ppm

Polende bulunan iz elementler ise alminyum, titanyum, inko ve nikeldir. Polenin besin deerini gnlk hayatta aldmz besinlerin deerleriyle karlatrrsak ortaya u ekilde bir tablo kmaktadr. Tablo 2. eitli Yiyeceklerle Polenin Karlatrlmas. YYECEK MADDES PROTEN YA (G) (G) 19,5 8,8 8,3 K (G) 2,4 11 2,4 CA (MG) 915 588 2037 NA (MG) 179 138 835 FE (MG) 57 22 16 VT.A V.C (MG) (MG) 14500 142 41000 1050 5410 1950

POLEN 96,3 DOMATES 50 LAHANA 54,1

TAVUK FASULYE ELMA BUDAY BFTEK

152,8 40,1 3,4 43,2 59,4

35,9 6,5 10,3 12,3 82,7

2 1,7 1,9 1,1 0,7

60 443 122 407 26

484 3800 19 2200 145

8,4 15 5,3 12 7,5

484 1070 1560 iz 143

0 16 68 iz 0

Alanin, arginin, sistin, glisin, histidin, izolsin, lsin, lisin, fenilalanin, mefiyonin, prolin, serin, threonin, triptofan, trisin ve valin gibi deerli toplam 22 eit aminoasit bulunan polende, 27 eit madensel tuz, karotenoidler, steroidler, flavonoidler, esansiyel ya asitleri ve hormon benzeri byme faktrleri, diastaz, fosfotaz ve amilaz gibi deerli enzimler, renk maddeleri de tespit edilmitir 5.2 POLENN NSAN SALIINDA ETKLER Genel salmzn korunmas ve vcut direncimizin arttrlmasndan baka dengeli beslenmek amacyla da tketilen taze polenin bilim adamlar tarafndan da ne srlm etkileri u ekilde maddelenebilir. a. Kanszln giderilmesinde; alyuvar (krmz kan hcreleri) saysn %25-30, hemoglobini %15 orannda ykseltir; b.Vcudumuzu zinde tutar, c.Sporda yksek performans salar, d.inde bulundurduu doal antibiyotiklerle inat barsak iltihaplarn, yaralarn iyiletirir, e.Kabzlk ve barsak tkanmalarn ortadan kaldrr ve hemoroidi (basur) iyiletirir, f.lseri, mide yaralarn iyiletirir; geleneksel tbbi tedavi gren lserli hastalarn %29u iyileirken polenli krle beslenen hastalarn iyileme oran ise %59.2dir. g. Yara ve yanklarn iyiletirilmesinde kullanlr; gnde 2 g polen yenmesiyle yara ve yanklarn iyilemesinde %30luk bir hzlanma ve art gzlenmitir. h. Ar sinir ve stresten kurtulup rahatlatr, i. nat ishalleri tedavi eder, j. Gelime ve bymeyi hzlandrr,

k. Grme sorunu olanlarda, grme yeteneini artrr, l. Sa dklmesini nleyip sa saysn artrr, m. Prostat hastalarnda iyiletirici etki yapar, n. Klcal damarlar etkileyip fazla kanamaya engel olur, kalp kasnn almasn glendirir, o. Hcre yenileyicidir, yalanmay geciktirir, gzellik kremi olarak cildi besler ve yumuak tutar, p. Yksek tansiyon ve souk algnlnda iyiletiricidir, q. Dnme yeteneini arttrr, zekay glendirir; r. Ksa srede hasta kiileri enerji ve canlla kavuturur, s. Mikrop ldrcdr, t. Deri ve gz kapa iltihaplarn nler, u. Solunum yolu hastalklar ve iltihaplarnn iyiletirilmesinde faydaldr, v. Ar yorgunluk ve stresten kaynaklanan cinsel isteksizlii giderir, ksrlk sorununun giderilmesinde faydaldr, w. Hayvanclkta zellikle yar atlarnn, balklarn, kafes kularnn, civciv ve tavuklarn aktivitelerinin, verimliliklerinin, hzl gelimelerinin ve sindirim kolayl salamalarnda kullanlmaktadr, x. Hayvanlar ve insanlar radyasyon ve X nlarnn zararl etkilerinden korur, y. Yemeklerden yarm saat nce alnmas halinde hem yenilen yemein yaraylln arttrr hem de itah aar, kilo aldrr. Polenin Tketim ekli Polenler ya taze olarak kullanlmal ya da taze kalmas amacyla hemen -18oCdeki derin dondurucuda poet veya cam kavanoz ierisinde saklanmaldr. Taze olarak kullanlacak polenler serin ve rutubetsiz bir ortamda tercihen de ambalaj iinde buzdolabnda saklanmaldr

Polen, daha nce de bahsedildii zere canlnn gelimesi ve bymesi iin gnlk alnmas gereken tm gerekli maddeleri uygun denge iinde bulunduran yegne doal besindir. Bu bakmdan insan sal ve beslenmesinde ve genel vcut direncinin korunmasnda byk neme sahiptir. Polen, sabahlar a karnna, kahvaltdan en az yarm saat nce ya da akam yemeinden en az 4 saat sonra tercihen yatmadan nce sade olarak veya lk st ve meyve sular iinde alnmaldr. Gnlk alnmas gereken doz duruma gre, yetikinlerde 15-40 g, 612 ya grubu ocuklarda 10-15 g, 3-5 ya grubu ocuklarda ise 5-15 g'dr. Bir yemek ka kuru polen yaklak 10 g'dr.Uygulanabilecek bir polen kr yledir. Birinci hafta 15 gram polen sabahlar a karnna alnmaldr, iki ve nc hafta gnde 30 gram sabah kahvaltsndan 15 dakika nce yars ve gnde 30 gram sabah kahvaltsndan 15 dakika nce yars ve drdnc haftada ise uygulama birinci haftada olduu gibi tekrarlanmaldr. Bu kre ilave olarak her sabah kahvaltsnda bir dilim ekmee polenli bal srlmeli ve bu yolla da 8 gram polen alnmaldr. Polen Alerjisi Alerji; vcudun herhangi bir yabanc maddeye kar gsterdii ar tepkidir. Alerjileri olan insanlarn baklk sistemleri bu yabanc maddeye kar bir takm tepkiler verir ki bunlara alerji belirtileri denilmektedir. Byle kiilere de alerjen bnyeli denmektedir. Alerji kiiye zel bir durumdur ve bu nedenle

alerjik insanlarn hassas olduu maddeler birbirinden farkllk gstermektedir. Baz kimseler iin polen alerjen bir madde olabilirken bazlarna olmayabilmektedir Polenin bilinen hibir yan etkisi olmamasna karn zellikle alerjen bnyeli insanlarda baz alerjik reaksiyonlar gzlenebilmektedir. Bu nedenle kiilerin polen alerjisi olup olmadn anlamak iin kullanmadan nce az bir miktar polenle test edilmesi gereklilii ortaya kmaktadr. Polenler alerjik rinit, astm gibi rahatszlklarn olumasna neden olabilmektedirler. Alerjik durumlar genellikle atmosferdeki polen miktarnn fazla olduu dnemlerde grlmektedir. Alerji dnemleri iklim, corafi artlar ve bitki rtsne bal olarak deiim rtsne bal olarak deiim dnemleri farkl olduu iin alerji dnemlerinde de farkllk ve alerji iddetinde deiimler grlebilmektedir. Polen alerjisi insanlarda itahszlk, bulant, ba ars, karn ars,kusma, ishal, kant eklinde grlebilecei gibi ileri aamalarda ok durumlar da gzlenebilmektedir. 5.3 POLENN KULLANIM ALANLARI

Vcudumuzu zinde tutmak ve dengeli beslenmek iin gnlk ihtiyacmz olan eksik maddeleri tamamlamada, Kk ocuklarn sabah kahvaltlarnda lk su ve bal ile karm olarak itah amada, Apiterapi de Tpta polen alerjisinin tedavisinde, ila sanayinde Gda sanayisinde pasta, kek, brek ve rek yapmlarnda, Bombus ars yetitiriciliinde, Kovan iindeki larvalarn beslenmesinde, Evcil hayvanlarn zellikle yar atlarnn beslenmesinde ve laboratuar bceklerinin yemlerine katlarak byme hzlarn artrmada Kozmetik sanayinde krem, temizleme st, yz temizleme losyonu, cildi besleyici olarak, Polinasyon almalarnda, evre kirlilii almalarnda kullanlmaktadr.
6 . BALMUMU Bal mumu isi arilarin 12-18 gnlk yas dnemlerinde 4, 5, 6 ve 7. abdominal segmentlerdeki mum salgi bezlerinden salgilanan bir maddedir. Rengi salgilandigi anda beyaz olmasina ragmen, daha sonra koyulasarak sariya veya kahverengine dner. Arilar bu maddeyi yavru yetistirmek, bal ve polen depolamak zere gerekli depo gzlerini rmek iinsalgilarlar. Gnmzde

peteklerin bali szldkten sonra geriye kalan rlms petek mumlari eritilip yabanci maddelerden ayrilarak tekrar aricilikta kullanilmaktadir (Gen 1993; Schmidt 1997). 6.1 BALMUMUNUN BLEM Saf balmumu en az 284 farkl bileik iermektedir.yapsnda 100 n zerimde buharlaan bileik vardr ve en az 48 bileik balmumunun aromasna katk yapar Major bileikler balmumunun %56sn oluturur.Dier %44 balmumunun
elastikiyeti ve dk erime noktasndan sorumlu olan minr bileiklerdir Balmumunun yemel bileikleri ;doymu ve doymam monoesterler,diesterler, doymu ve doymamhidrokarbonlar ,serbest asitler ve hidroksipoliesterlerdir.

Balmumunun bileenleri Bal mumunun bileiminde esterler, ya asitleri, yuksek alkoller ve az miktarda yuksek molekullu hidrokarbonlar bulunmaktadr (Garnier ve ark. 2002, Kimpe ve ark. 2002). Kuru arl %93 olup, %14-23 alkan (doymu alifatik hidrokarbonlar) (Hargrove ve ark., 2004) bulunduran bal mumunun bileenleri Tablo da verilmitir. Bileen Hidrokarbonlar Monoesterler Diesterler Triesterler Hidroksi monoesterler Hidroksi diesterler Asit esterler Asit poliesterler Serbest asitler Serbest alkoller Belirlenmemi Toplam Hidroksi diesterler Fraksiyonun %si 14 35 14 3 4 8 1 2 12 1 6 100 8 Fraksiyondaki bileen says major minor 10 66 10 10 6 24 5 20 6 20 5 7 5 8 5 7 74 5 20 20 20 10 ? ? >210 20

6.2 BALMUMUNUN FZYOLOJK ETKLER

Paslanmay nleme Anmay nleme Nem kaybn nleme Elektrik izolayonu Dk dzeyde antiosidan etki Kozmetik rnlere duraan ve yumuak yap kazandrma,su tutma kapasitesini arttrma,solsyonlara katlk, parlakllk kararllk ve renk stabilizasyonunu salama(rujlarda e.t.c) 6.3 BALMUMUNUN KULLANILMA ALANLARI Kandil(mum)yapmnda(%51safbalmumu) Arclkta(temelpetek) Kozmetikte(krem,deodorant,sakremi,depilatr,ruj,far,saspreyi, maskara) Gda ilemede(paketleme,muhafaza) Baskda(mrekkep,karbonkad,marker) Farmakolojide(haplarkaplama) kullanlmaktadr Sonu Aricilik faaliyetleri sonucu retilen rnlerin besin maddesi olarak tketiminin yaninda ok genis kullanim alanlari bulunmaktadir. Bu rnlerden bal, kan dolasimini kolaylastirmakta, uykusuzluk ve sinirlilik durumlarinda sakinlestirici etki yapmakta, bakteriyel hastaliklara, yara ve yaniklara, sindirim sistemi hastaliklarina, st solunum yolu enfeksiyonlarina karsi tedavi amaciyla kullanilmaktadir. Bal mumu, bazi merhem tr ilalarin yapiminda, kozmetikte krem ve dudak boyasi yapiminda ve disilik alaninda kullanilmaktadir Polen, byme ve gelisme zerinde etkili olmakta, zengin besin madde ierigi dolayisiyla insan beslenmesinde ok byk bir neme sahip bulunmaktadir. Ayrica tipta polen allerjisinin tedavisinde kullanilmaktadir Ari zehiri, romatizmal, gripal, ortopedik hastaliklarin tedavisinde, bunlarin yaninda mafsal iltihabi, deri kanseri, ekzemaya karsi kullanilmaktadir. Ari st, brons astimi, damar sertligi, mide barsak hastaliklari, romatizmal hastaliklar, bbrek ve idrar yolu enfeksiyonlari gibi birok rahatsizliklarin tedavi edilmesinde nemi rollere sahiptir.

Propolisin antibakteriyel, antifungal, antiviral zellikleri bulunmaktadir. Romatizmal hastaliklara, st solunum yolu enfeksiyonlarina, sindirim sistemi hastaliklarina karsi kullanilmaktadir. Dogal rnlerle tedavinin gndemde oldugu ve zerinde duruldugu gnmzde ari rnlerinin, zengin besleyici zelliklerinin yaninda, tedavi edici etkilerinin oldugu da gz ardi edilmemelidir. Bal, polen, propolis, ari st, ari zehiri gibi dogal rnlerin esitli hastaliklarin tedavisinde kullanimi ile ilgili tibbi arastirmalar yapilmali, bu konu zerinde hassasiyetle durulmalidir.

TEEKKR Bu almay yapmamda tm olanaklar sunan ve desteini esirgemeyen sayg deer hocam prof.Dr.mran ahana ve Arda Szc ye sonsuz teekkrlerimi sunarm

KAYNAKLAR Akpnar, A. 2002. Bal Beslenme Dergisi, S: 5-10, U. . Ziraat Fakltesi Gda Mh. Blm, Bursa. Alcaraz, A., Kelly, J. 2002. Treatment of an infected venous leg ulcer with honey dressing. Br Journel Nurs. 11-24;11(13). 859-870. Biswal, BM., Zakaria, A., Ahmad, A. NM. 2003. Topical aplication of honey in the manangement of radiation Support Care Cancer.11(4), 242-248 Brown, R. 2000. Honey royden browns bee hive product bible. 123133. Ching, H., Hou, YC,. Hsiu, SL., Tsai, SY., Chao, PD. 2002. Influnce of honey on the gastrointestinal metabolis and disposition of glycyrhizm and glycyrhetic acid in abbits. Biol Pharm Bull. 25(1): 8791. akmak, _. 2001. Apiterapi. Uludag Arclk Dergisi 2. 16-18 Gnes, N. 2003. Baln bilesimi ve kullanm alanlar. 2.Marmara Arclk Kongresi Bildiri Kitab. 225. Yalova Kasianenko, VI., Selezneva, E., Markarova, NV.2002. Effectof warm and cold honey solutions on acid-forming function of the stomach. Article in Russian Mamary, M. A., Meeri, A., Habori, M. 2002. Antioxidant activities and total phenolics of different types of honey. Nutrition Research. 22. 1041-1047.

tles, S. 1999. Baln Tarihesi, Salk Asndan nemi veKullanm Alanlar. Gda Teknolojisi. Ankara Tomoi, S., MD., Miyata, G. 2000. The nutraceutical benefit, part 3: Honey. Nutritional Pharmaceutical. 16: 468-469 Waili, A,. 2001. Therapeutic and prophylactic effects of crudehoney on chronic seborrheic dermatitis and dandruff.Eur Journal Res. 30;6(7): 306308. Piana, L., Value added products from beekeeping Royal jelly. FAO Agric. Serv. Bull 124, 195-226, 1996. ARDRY, R (1956) Royal jelly. I. Physico-chemical and immunological properties. Annales pharmaceutiques Jamnik, P., Goranovic, D., Raspor, P., Antioxidative action of royal jelly in the yeast Bee Informed-Wol. 4 Journal of the American Apitherapy Society. Chromy Mathes, 1986, Vcelarstvi, T3, 56-60. Dotimas E. D., 1987, Bee world, 68/2/ 51-70. Eskov E. N. 1989, Patent 148330 USSRMKI A. 01K 55/10 bul. 37. Melau M. 1982, Apiacta, 17. Nentchev P. 1993, Apiculture, 11-12, 30-31. Nentchev P. K. Kolev, 1995, Influence of the continuity and friquency rate of electrostimulation on the production of Bee venom. XXXIV Inter. Congress Apimondia, Lausanne, 319-321. Orlov B. N. 1988, Patent 1409172, AI USSR B 1. 26, MKI A 01, K 49/00. Piek T. 1986, Methods for the collection of bee venom, Venom of the Hymenoptera, Acad. Press, Orlando, Florida, pp 43-61. Robson Charls H., 1988, Bee venom collection apparatus, Pat. 47395131 USA. The ABC and XYZ of Bee Culture, 1959, Medina, Ohio, USA. Simics, M. 1994 Bee Venom: Exploring the Healing Power. Apitronic Publishing, Canada. Vic J. A. 1983, Methods and Devices for Collecting Bee Venom, Bee Veenom Publ., Apimondia, 6. Anonymous, 2006a, About Bee Polen, Composition: Pure Bee Polen, Chemical Analysis of Bee Pollen, 1999. Eriim Adresi: http://www.envirobee.com/beepollen3.htm Anonymous, 2006b, Apiterapi, polen ve apiterapi. Eriim Adresi:http://www.aricilik.gov.tr/sayfa/apiterapi/apiterapi.htm Anonymous, 2006c, Bee Rich Product Notes: Minerals. EriiM

Adresi: www.eimi.com/beerich/brminerals.htm Anonymous, 2006d, Polen Nedir? Adresi:http://www.herbalium.net/index.php?g=polen

Eriim