FITOFARMACIJA

Mr.sc. Sanel HASELJI

 Pesticidi
(sredstva za zatitu bilja)

Heterogena skupina jedinjenja (organska i neorganska)

Formulisani od aktivne substance i ingredijenata
 Podjela sredstava za zatitu
biljaka-pesticida:
Hemizam aktivne materije;
Nain i mogunost translokacije;
Namjena;
Mehanizam djelovanja na BA;
Toksinost za ive organizme, ukljuujui i
ekotoksinost;
Perzistentnost u apliciranoj sredini;
Formulacija;
Nain aplikacije;
 Podjelana osnovu hemizma a.s. na
neorganske (oksidi, peroksidi, isti
elementi, baze, soli, kisaline i dr.) i
organske substance koje su najbrojnije i
pripadaju razliitim grupama jedinjenja
(karbamati, benzimidazoli, sulfonati,
organofosforna jedinjenja)
 S obzirom na nain prenosa aktivne materije po biljci sredstva
dijelimo na:

Kontaktne (djeluje iskljuivo na mjestu gdje padnu, zbog toga su najvie podloni
ispiranju kiom)

Lokosistemine (ulaze u biljno tkivo i jednim dijelom se raire oko mjesta ulaska)

Sistemine (prenose se po biljnom provodnom sistemu). Unutar ove grupe

sredstva moemo podijeliti jo na:

Polusistemine (po biljci se prenose samo na gore ili samo na dole)

Prave sistemine ( ulaze u biljno tkivo i po biljci se raznose kako na gore

tako i na dole i kao takvi omoguavaju najbolju moguu zatitu).
S obzirom na djelovanje pesticide razlikujemo prema:

Preventivnom djelovanju (spreavaju razvoj npr. bolesti)

Kurativnim djelovanjem (zaustavljaju dalje irenje bolesti
ili ublae simptome)
Eredikativnim djelovanjem (unite gljivu, a simptomi
mogu nestati)
 NAELA PRIMJENE FITOFARMACEUTSKIH SREDSTAVA

Fitofarmaceutska sredstva mogu se upotrebljavati samo kada

populacija tetnika i korova dostigne ekonomski prag tetnosti ili kad
su povoljni vremenski uslovi za razvoj biljnih bolesti i tetnika. Uz
svako fitofarmaceutsko sredstvo se nalazi uputa za primjenu.

Proizvoai u primjeni pesticida trebaju potivati sljedee:

1. pravilan odabir pesticida,
2. mjere pravilne upotrebe,
3. zatitna oprema i mjere opreza,
4. dodatne zatite pela,
5. upotrebe u blizini voda,
6. zbrinjavanja otpada,
7. voenja evidencije,
8. skladitenje pesticida
Pravilan odabir pesticida:

Treba koristiti samo pesticide koji imaju dozvolu za

odreenu namjenu, a navedena su u uputstvima za
upotrebu
Prednost treba dati sredstvima koja se brzo
razgrauju
Vano je izabrati sredstva koja imaju
zadovoljavajue djelovanje na tetne organizme
Kada kupujete pesticide sami provjerite naziv,
upotrebu i rok trajanja
Mjere pravilne upotrebe pesticida:

Pravilna upotreba fitofarmaceutskih sredstva

znai upotrebu u skladu sa uputstvom za
upotrebu i navodima na etiketi, ukljuujui
pripremu propisane koncentracije, potivanje
naela dobre poljoprivredne prakse, integralne
zatite bilja ako je mogue, te zatitu okolia i
neciljanih organizama
 PRINCIPI, STRATEGIJE I METODE
ZATITE AGROEKOSISTEMA

Definisanje i kategorizacija agroekosistema

Posljedice formiranja agroekosistema

favorizovanje fitofagnih i fitopatogenih organizama

smanjen diverzitet vrsta i stanita
eliminisanje prirodnih neprijatelja razliitim mjerama
zatite
 EKOLOKE OSNOVE PRENAMNOENJA
TETNIH ORGANIZAMA

Problem monokulture
Problem uvoza tetnih organizama
Osjetljivost genotipova na tetne organizme
Razmak meu biljkama
ubrenje biljaka
Povezanost biljaka u plodoredu
Pesticidi (promjena fiziologije biljaka, unitavanje
prirodnih neprijatelja)
 METODE ZATITE AGROEKOSISTEMA

MEHANIKE (AGROTEHNIKE) MERE

HEMIJSKE MERE

BIOLOKE MERE

BIOTEHNOLOKE I/ILI BIOTEHNIKE MERE

MEHANIKE MJERE BORBE PROTIV TETOINA

runo sakupljanje insekata i njihovih legala

postavljanje ljepljivih pojaseva, lovnih biljaka, lovnih
stabala, lovnih posuda
postavljanje svetlosnih klopki
upotreba rendgenskih i infracrvenih zraka
upotreba struje, ultrazvuka i radioaktivnog zraenja
upotreba pregrejane vodene pare ili tople vode
promjena temperature
smanjenje vlanosti
 HEMIJSKE MJERE BORBE

efikasan metod borbe

laka
standardizacija u poreenju sa drugim
metodama

kljuna uloga u zatiti agroekosistema nakon

II svetskog rata
 Prema namjeni pesticidi se dijele
na:
Akaricidi sredstva za suzbijanje tetnih grinja
Algicidi sredstva za suzbijanje algi
Avicidi - sredstva za suzbijanje ptica
Baktericidi - sredstva za suzbijanje bakterija
Fungicidi sredstva za suzbijanje gljiva
Herbicidi sredstva za suzbijanje korova
Insekticidi sredstva za suzbijanje tetnih insekata
Limacidi sredstva za suzbijanje pueva
Nematocidi sredstva za suzbijanje tetnih nematoda
Okvaivai sredstva za poboljanje kvaljivosti i ljepljivosti
Rodenticidi sredstva za suzbijanje tetnih glodara
Repelenti sredstava za odbijanje divljai
Regulatori rasta sredstva za regulaciju rasta biljaka
 NAJVEE GRUPE

FUNGICIDI

sumporna era do 1882

period bakra do 1934

period organskih fungicida od 1934

 INSEKTICIDI

prije 1940. insekticidi prirodnog porekla

(nikotin, piretrum) ili na bazi jedinjenja
arsena

50-ih godina XX veka 4 glavne grupe:

organohlorni

organofosforni

karbamati

piretroidi

razliit stepen perzistentnosti i toksinosti

 DDT

sintetisan 1873. (Othmar Zeigler)

insekticidna svojstva 1939. (Paul Mller) - Nobelova nagrada

prednosti:
- veoma efikasno
- jeftino
- slabo toksino jedinjenje
nedostaci:
-akumulacija u masnim tkivima sisara
- nedegradibilan u prirodi
- perzistentnost u zemljitu 4-30 godina
- poluivot u zemljitu 3-10 godina
 GLAVNI RAZLOZI ZA IZBOR ALTERNATIVNIH METODA
UMJESTO HEMIJSKIH METODA ZATITE
uticaj rezidua na zdravlje ljudi
neselektivnost pesticida
negativni propratni efekti na neciljane organizme
razvoj rezistentnosti kod ciljanih vrsta tetoina
favorizovanje i prenamnoenje sekundarnih tetoina
visoki trokovi sinteze novih pesticida i dobijanje dozvola za
primenu
opasnosti prilikom proizvodnje, transporta i aplikacije
uticaj na ivotnu sredinu
visoke cene netretiranih proizvoda (zdrave hrane)
antipesticidna zakonska regulativa i zabrane upotrebe nekih
pesticida
politiki pritisci
psiholoko dejstvo
 BIOLOKA KONTROLA

Bioloka kontrola- upotreba prirodnih neprijatelja od

strane oveka u kontroli tetoina.

Prirodni neprijatelj i prirodna kontrola brojnosti

Bioloka i prirodna kontrola razlike

Direktno i indirektno delovanje prirodne kontrole

Aktuelnost metoda poslednjih 20 godina

Princip favorizovanja ve postojeih prirodnih, biolokih

odnosa predator-plen, parazit-domain i kompeticija
 PRIRODNI NEPRIJATELJI

Parazit organizam koji ivi na domainu ili se na ili u

njemu hrani

Parazitoid oblik parazita koji u krajnjem ishodu ubija

svog domaina

Predator organizam koji se hrani drugim organizmom

koji je od njega manji ili slabiji

Patogen mikroorganizam koji uzrokuje pojavu bolesti od

domaina
 PARAZITI I PREDATORI

Paraziti mnogo vie specijes-specifini u odnosu na

domaina, jer imaju uzak izbor prema domainu
- koevolucija parazita i domaina
- kompletiraju svoje razvie na ciljnom domainu, ne
moraju da aktivno trae hranu

Predatori za opstanak zahtevaju irok opseg plena i time

vrlo brzo unitavaju vei broj jedinki plena. Zato im je
uspeh brz i uoljiv
- mobilni su i kreu se odmah nakon uzimanja hrane, pa
im se efekti esto zanemaruju
 NAJPOELJNIJE KARAKTERISTIKE PRIRODNIH
NEPRIJATELJA

dobra sposobnost potrage

specifinost prema domainu
visok nivo reprodukcije
kratak ivotni ciklus
adaptabilnost
ustaljenost
sinhronizacija sa domainom
POSTUPCI BIOLOKE MJERE BORBE PROTIV TETNIH
ORGANIZAMA

KLASIAN ciljno unoenje predatorskih ili parazitskih

vrsta iz postojbine tetnih vrsta.
- oekuje se uspostavljanje ravnotee
- zahtjev za mono- ili oligofagnom vrstom.

NEOKLASIAN POSTUPAK korienje egzotinih

agenasa u kontroli tetnih vrsta
- s obzirom da takvi agensi ranije nisu bili prisutni u
postojbini tetne vrste, ovakav oblik nazivamo novom
asocijacijom
 METODE SUZBIJANJA
TETOINA
Agrotehnike mjere
- plodored
- pravovremena i pravilna sjetva
- unitavanje korova
- adekvatna gnojidba
- zaoravanje etvenih ostataka
- pravilna rezidba
Mehanike mjere
1. Skupljanje i izravno unitavanje tetnika

Primjer:

- Skupljanje prezimjelih krom.zlatica (Leptinotarsa decemlineata)

im ponu izlaziti iz zemlje, uz otkidanje liski s jajnim leglima
- Majski hrut i ilogriz mogu se sabirati trenjom stabala
- Lie v.loze koje je cigara (Byctiscus betulae) smotao u cigare
treba skupljati i unitavati jer sadri liinke tog tetnika
Coccinella bipunctata i Coccinella septempunctata - predatori lisnih vai
Jedan od mehanizovanih naina skupljanja ili unitavanja
nekih tetnika je njihovo pneumatsko suzbijanje

tetnici skupljeni ovim nainom automatski se ubijaju ili

skupljaju u posebne spremnike

Usisivaima se izbjegava primjena hem.sredstava,ali ti

aparati usisavaju i korisne insekte
 2. Unitavanje biljnih ostataka i zaraenih organa biljke

- Osnovni cilj je spreavanje irenja tetnika i uzronika bolesti

- Uklanjanje biljnih ostataka je prisutno kako na otvorenom polju tako i u
zatienim prostorima
Primjer:
- zaoravanje slame i kukuruzovine
- unitavanje biljnih ostataka u zat.prostoru
nakon berbe plodova tj. nakon zavrenog ciklusa
proizvodnje (spaljivanje-ime se unitavaju uzronici bolesti i tetnici)
- u vonjacima se ukanjaju zaraene
grane, ak i cijela stabla ako je
intenzitet napada (tetnika,uzr.bolesti)
izrazito jak
 3. Mehaniko hvatanje tetnika
Postoje razliite vrste meh. klopki za insekte i glodare

Primjer:
- rovac se moe hvatati ukopavanjem posude plitko ispod
povrine tla
- mehaniki se hvataju i glodari razliitim lovkama u koje
se stavlja mamac, a graene su tako da onemogue izlazak Lovni pojas za hvatanje
Jab.savijaa
iz nje
- Lovni pojasi-uinkovito sredstvo za smanjenje zaraze jabunim
(Cydia pomonella) i ljivinim (Cydia funebrana) savijaem
to su ljep.trake omotane oko debla u jesen (prije odlaska gusjenice
na prezimljavanje) ili sredinom ljeta (izmeu oba pokoljenja tetnika)

Trake za zatitu od
divljai
Lovke za ose, pueve i voluharice
 4. Mehanike prepreke
Imamo razliite tipove prepreka:
- metalne ograde kojima se mogu uspjeno zat. manje povrine
od pueva
- lovni kanali (iroki 10 cm i dubine do 50 cm) za suzbijanje repine
i lucernine pipe
- plast. folije koje se postavljaju u kanal pod uglom od 45 stepeni i
zapraene glinastim esticama tla (koje onemoguju prelaz odrasli zlatica )

Metalna ograda
za zattu
pueva

Folijarna prepreka
za kromp.zlaticu

Lovni kanal izmeu starog

I novog repita
Zasijano polje zatieno mreom

Polje povra zatieno

Mrea za zatitu od ptica i tue mreom od napada insekata
 Posebno je opasnost fitotoksinosti pri mjeanju dva ili
vie sredstava,kombinacije tri i vie pesticida nazivaju se
kokteli pesticida
Mogunost mijeanja pesticida je ograniena i katkad
te kombinacije nisu mogue zbog fizike i hemijske
nekompatibilnosti
Sredstva za zatitu mogu otetiti susjedne kulture na
koje bude donijeta driftom
 Kompatibilnost.
U praksi se esto namee potreba za istovremenim
suzbijanjem uzronika bolesti i tetoina, te je potrebno
izmjeati 2-3 preparata. Ovakva tretiranja predstavljaju
utedu u radnoj snazi i materijalnim sredstvima.
Kompatibilnost je pojava kada se dva ili vie preparata
mogu meusobno mjeati radi istovremene primjene, a
da se ne ispolje nikakve negativne posljedice na
biljkama. Meutim, kod nekih preparata prilikom
istovremenog mjeanja dolazi do kemijske reakcije koja
smanjuje njihovu efikasnost ili dovodi do drugih
neeljenih posljedica (pojava fitotoksinosti i dr.). Ova
pojava se naziva inkopatibilnost.

Veina pesticida se ne moe mjeati sa pesticidima

alkalne (bazne) reakcije, kao to je bord. juha. U
uputama svakog preparata je naznaeno sa kojim se
sredstvima moe mjeati. Pored toga izrauju se
specijalne tablice, gde se moe vidjeti mogunost
mjeanja pesticida.
 Perzistentnost

Predstavlja postojanost ili produeno djelovanje

pesticida. Neki pesticidi posle primjene djeluju
na tetoine i prouzrokovae bolesti kratko,
svega nekoliko dana, dok drugi djeluju 10-15
dana i vie. Perzistentnost preparata zavisi od
osobina pesticida, klimatskih i drugih faktora.
 Rezistentnost. Poslije viegodinje upotrebe nekog
pesticida pojedine tetoine, bolesti ili korovi postaju
otporni ili rezistentni na njih. U takvim sluajevima ni
mogostruko poveane doze ne daju eljene rezultate.
Pojava rezistentnosti naroito je zapaena kod primjene
insekticida i fungicida. Registrirano je preko 500
tetoina kod kojih je utvrena rezistentnost. Nastajanje
otpornosti se usporava esto izmjenom upotrebljavanih
pesticida i primjenom samo u dozama i koncentracijama
koje su naznaene u upustvima. Takoe i racionalna
primjena pesticida (samo kad je neophodno) usporava
nastajanje rezistentnosti
 Rotacija pesticida je najee prihvaena
taktika za upravljanje sa rezistentnou.
Rotacija je mogua samo ukoliko postoje
razliite klase koje mogu da se rotiraju.
Ipak, nije uvek tano da je najbolje
izbegavati meanje ili rotaciju pesticida
iste klase sa slinim nainom delovanja.
 pesticidi
Primjena pesticida je jedan od najvanijih
naina zatite bilja. Pesticidi su izuzetno
aktivni i moraju se koristiti u tanim
dozama. Aplikacija pesticida je uslovoljena
brojnim faktorima od formulacije preparata
do adekvatnog izbora i angaovanja
tehnoloko-tehnikog sistema, to je
posebno izraeno u primeni malih koliina.
 Uz sve to aplikacija pesticida je znaajno uslovljena
ambijentalnim uslovima, kao to su: temperatura, relativna
vlanost i kretanje vazduha.
Neki od faktora su kontrolisani (oprema, metoda aplikacije,
formulacija pesticida, vrijeme izvoenja, prilagodljivi uslovi
gajenja biljke), dok se znaajan dio ne moe kontrolisati
(uslovi sredine prenos kapi ili estica po naputanju
aplikatora, ukupna efektivnost ponaanje oboljenja ili
tetoine, fizike karakteristike gajenja biljke i dr).
Poznavanje ovih faktora je neophodan uslov izbora
pogodne aplikacione tehnike u konkretnim sluajevima.
 METODE PRIMJENE
INSEKTICIDA
Prskanje (kapljice 200-1.200 mikrona, velika
koliina vode)
Oroavanje (kapljice manje od 200 mikrona,
manja koliina vode)
Zamagljivanje (vrlo sitne kapljice-aerosoli
formiraju finu maglu)
Zapraivanje (najmanje zastupljena metoda)
 Metodi i aparati za primjenu pesticida

Za uinkovitost pesticida potrebno je:

da na biljke doe i tamo se izvjesno vrijeme
zadri potrebna koliina pesticida
Da ta koliina prodre do svih, kako najviih tako i
najniih dijelova biljke
Da pesticid bude jednobrazno rasporeen po
itavoj tretiranoj biljci
Da se pesticid nalazi u obliku koji omoguava
pokrivanje dovoljno velike biljne povrine
 Naini aplikacije sredstava za zatitu bilja-
pesticida
Zavisno od tretiranog objekta (usjev, zasadi, tlo, voda i
dr.) i od tetnih biolokih agenasa koji se suzbijaju
fizikih i hemijskih osobina pesticida, pesticidi se
apliciraju:
U tenom stanju (prskanje)-najei oblik primjene
pesticida
- distribuiranje preparata koji su u tenom stanju (
suspenzija, emulzija, rastvor), iji je dijametar estica
150-300 mikrometara
- Pesticidi se razreuju s vodom
b
n
e Prskanje je metoda koja se koristi za suzbijanje tetnih
k biolokih agenasa i primjenu folijarnih ubriva za ishranu
o
n
prko lista
c Prskanjem se pesticidi nanose na biljku u dosta krupnim
e kapljicama
n
t Nedostatak ove metode su: vei utroak vode, mali radni
r uinak, usporava rad maina, angaovanje drugih
a maina(traktori, cisterne), gubici kapljica mogu biti i do
c 60%
i
j Prednosti prskanja su: ravnomjerna distribucija
e preparata po tretiranij povrini, preparat se slijeva niz
sve dijelove biljke (kupanje biljke), relativno manj
utroak a.s.,jer se malo rasipa pesticid, moe se
primjeniti pri razliitim uslovima(ak i pri vjetru manjeg
intenziteta), pogodno je za suzbijanje svih tetnih
bio.agenasa, manji je drift
PRSKANJE
 Svi tipovi dizni su vrlo savremeni i omoguavaju:
veu ekonominost u troenju preparata,
obezbeuju veu sigurnost, umanjuju tetne
posljedice ostatka sredstava i objezbeuju vei
uinak u radu sa manjim utrokom sredstava.
Danas su jo uvijek u upotrebi dizne koje daju
mlaz u obliku konusa i dobro usitnjavaju kapljice.
Koriste se pri primjeni fungicida i insekticida
(herbicida ne), naroito u voarstvu i
vinogradarstvu.
 Tipovi dizni
pljosnate dizne daju eliptian mlaz, a koriste
se za primjenu herbicida, ali i za fungicide i
insekticide; 1,5-15,0 bara

konusne dizne konine dizne s vrtlonikom

koji stvara konusni mlaz; insekticidi i fungicidi;
2,5-15,0 bara

low drift nozzle stvaraju velike kapi

slabija pokrovnost vea doza za 10%;
3,0-15,0 bara

foam nozzle konine, ali bez vrtlonika; za

primjenu herbicida i tekuih gnojiva, za
markiranje pjenom; krupne kapi; 1-5 bara
 Prskalice mogu biti sa raznim rasprskivaima(diznama)
koji odreuju veliinu kapljica, oblik i ugao izlaznog
mlaza, koliinu i tenosti i kvalitet pokrivanja tretirane
povrine
Pri ovom nainu aplikacije koriste se prskalice:
membranske i klipne, hidrauline, sa malim i veim
pritiskom, na runi i motorni pogon,mogu biti noene,
prevozne, povozne i stacionirane sa razliitim
zapreminama spremnika 1-15 l, prevozne 50, 100,150,
200 l, traktorske od 50 -2000 l
Prskalice veeg kapaciteta imaju i mjealice kojima se
mijea pesticid s vodom i postie ravnomjernija
distribucija a.s
 Znaaj dizni u primjeni sredstava za zatitu bilja
Dizne su vrlo znaajan dio svake prskalice. Od njih
zavisi kvalitet rada u primjeni sredstava za zatitu bilja.
Detalji:
Za razliite namjene konstrukcija dizni je razliita. Za
primjenu herbicida najvie odgovaraju dizne sa oznakom
Lumark, Floodjet, Teejet, LP ili NP. To su oznake za
dizne niskog pritiska koje odgovaraju za herbicide. One
imaju ulaz u obliku lepeze. Ugao mlaza na izlasku iz
dizni je obino od 80 do 110.
Danas se sve vea panja poklanja kvalitetu dizni. One
se izrauju od razliitog materijala: plastike, mesinga, a
u novije vreme i od keramike i elika.
Dizne sa oznakom 11003 i 11004 se upotrebljavaju za
niske pritiske od 1,5 do 4 bara i pri brzinama od 5 i 6 ili 7
km/as one troe od 135 do 325 l/ha. Ukoliko elimo
veu potronju vode po ha, nije poeljno povisiti pritisak
ve koristiti vee dizne sa oznakom 11006 ili 11008.
 Kvalitet prskanja odreuje se pomou parafiniranog
papira, mikroskopskih ploica, gdje se na osnovu
pokrivenosti povrine kapljicama i njihove prostorne
distribucije odreuje kvalitet prskanja
 Oroavanje
Oroavanje je primena pesticida razreenih u vodi u
sitnim kapljicama od 0,05 do 0,15 mm. Razumljivo je da
je potronja vode manja, trokovi za njeno dopremanje
je manje, a rad je mnogo bri.
Detalji:
Oroivai imaju ventilator koji strujanjem vazduha
razbijaju kapljice sredstava u jo sitnije kapljice. Jedan
od nedostataka ovih preparata je nesigurna primena
herbicida za suzbijanje korova zbog opasnosti zanoenja
sitnih kapljica na osetljive kulture.
Oroivaa ima vie tipova kao to su leni i vueni
atomizeri. Za manje vone zasade se koriste leni
oroivai kao to su Solo, Glorija, Stihl SR 320, Stihl SR
400.
 Za vee zasade preporuuje se upotreba traktorskih,
noenih i vuenih atomizera koji imaju daleko kvalitetniji
rad i vei uinak. Uspena zatita zasada ne moe se
postii bez dobre tehnike (atomizera) koja mora da rijei
dva bitna problema:
nanoenje odgovarajue doze pesticida da bi se
ostvarila bioloka efikasnost preparata i pojava drifta -
nekontrolisano zanoenje rastvora pesticida
OROAVANJE
 zamagljivanje
Kod ove metode hem.sredstva se koriste u vidu
rastvora,estice manje od 50 mik.metara
Sitne kapljice u vidu magle (aerosoli)
Zamagljivanje se vri po tihom i mirnom vremenu, da ne
bi dolo do zanoenja
zapraivanje
Najmanje zastupljenja metoda
Dugo zadravanje estica praha pesticida u vazduhu
Pozitivna strana zapraivanja,nema upoterbe
vode,podesno je za aridna podruja
 POTREBNIH KOLIINA PRIPREMA I
ODREIVANJE PESTICIDA I VODE ZA
TRETIRANJE

Koncentracijakg, l /100 vode

Doza kg, l/ha
Odreivanje utroka tekuine

UV
UT = --------- x 10.000
P

UT utroak tekuine/ha
UV utroak tekuine pri probi
P oprskana povrina pri probi
Odreivanje koncentracije pri
prskanju

D
K = ------- x 100
UT

K koncentracija koju treba primjeniti

D propisana doza preparata
UT koliina tekuine koju prskalica troi/ha
Odreivanje koncentracije pri
oroavanju

Koncentracija Utroak tekuine

pri prskanju x pri prskanju
K = ------------------------------------------------
Utroak tekuine pri oroavanju
Odreivanje koncentracije pri
oroavanju

Doza po jedinici povrine x 100

K = ------------------------------------------------
Utroak tekuine pri oroavanju
 Prosjena potreba tekuine
za niska stabla 1-3 l
za srednja stabla 3-10 l
za visoka stabla 15-30 l
za jagodasto voe 1.000-2.000 l/ha
za vinograde 1.000-1.500 l/ha
za vonjake sa gustom sadnjom 2.500-
3.500 l/ha
Da bi se lake odredila koliina fitofarmaceutskog sredstva za postizanje odreene
koncentracije za prskanje ili rasprivanje, mogu se koristiti tablice
Zapremina prskalice, aparata ili posude za sredstvo
Potrebna (u litrima)
koncentracija
1 2 3 5 6 8 10 15 20 50 100 200 300
grama (g), odnosno mililitara (ml) sredstva (preparata)
0,01% 0,1 0,2 0,3 0,5 0,6 0,8 1 1,5 2 5 10 20 30
0,02% 0,2 0,4 0,6 1 1,2 1,6 2 3 4 10 20 40 60
0,03% 0,3 0,6 0,9 1,5 1,8 2,4 3 4,5 6 15 30 60 90
0,04% 0,4 0,8 1,2 2 2,4 3,2 4 6 8 20 40 80 120
0,05% 0,5 1 1,5 2,5 3 4 5 7,5 10 25 50 100 150
0,06% 0,6 1,2 1,8 3 3,6 4,8 6 9 12 30 60 120 180
0,1% 1 2 3 5 6 8 10 15 20 50 100 200 300
0,12% 1,2 2,4 3,6 6 7,2 9,6 12 18 24 60 120 240 360

0,15% 1,5 3 4,5 7,5 9 12 15 22,5 30 75 150 300 450

0,2% 2 4 6 10 12 16 20 30 40 100 200 400 600
0,25% 2,5 5 7,5 12 15 20 25 38 50 125 250 500 750
0,3% 3 6 9 15 18 24 30 45 60 150 300 600 900
0,4% 4 8 12 20 24 32 40 60 80 200 400 800 1200
0,5% 5 10 15 25 30 40 50 75 100 250 500 1000 1500
0,6% 6 12 18 30 36 48 60 90 120 300 600 1200 1800
1% 10 20 30 50 60 80 100 150 200 500 1000 2000 3000

1 kg (kilogram) = 1000 g (grama)

1 l (litar) = 1000 ml (mililitara)
 Primjer 1. Ako u uputstvu pie da se sredstvo primjenjuje u koncentraciji od
0,1%, a mi treba da istretiramo usjev sa 10 litara vode. U tom sluaju treba
da u prskalicu sa 10 litara vode sipamo 10 mililitara (ml) ili grama (g)
sredstva.
Primjer 2. Ako u uputstvu pie da se sredstvo primjenjuje u koncentraciji od
0,25%, a mi treba da istretiramo usjev sa 50 litara vode. U tom sluaju
treba da u prskalicu sa 50 litara vode sipamo 125 mililitara (ml) ili grama
(g) sredstva.

Da bi smo tano odmjerili koliinu sredstava za zatitu bilja koja mora doi na jedinicu
povrine, treba koristiti mjerne instrumente:
Za odreivanje tekuih sredstava za zatitu bilja upotrebljavaju se male menzure, kapaljke,
plastine price ili dr.
Za odmjeravanje sredstava za zatitu bilja u vrstom obliku upotrebljavaju se vage.
 Da bi smo tano odmjerili koliinu sredstava za zatitu bilja koja
mora doi na jedinicu povrine, treba koristiti mjerne instrumente:
Za odreivanje tekuih sredstava za zatitu bilja upotrebljavaju se
male menzure, kapaljke, plastine price ili dr.
Za odmjeravanje sredstava za zatitu bilja u vrstom obliku
upotrebljavaju se vage.

Sredstva treba tano odmjeriti prema uputstvu, a nikako se ne smije

odmjeravati od oka. Vrlo je vano napraviti tanu koncentraciju, jer
samo tako postiemo eljeni rezultat prilikom pojedinih tretiranja.

Prilikom pripreme sredstva potrebno je voditi rauna o potronji

vode. Opte pravilo je da je najvea mogua koliina vode/ha ona,
koju biljka moe zadrati na listovima, a da ne doe do kapanja sa
listova na zemljite. Potronju vode po hektaru treba prilagoditi visini
(zapremini) kulture koju prskamo i ureaja kojim izvodimo prskanje
 Preporuene koliine vode/ha za normalnu potronju sljedee:
U vinogradarstvu 1000 L vode/ha
U voarstvu 1500 L vode/ha

Postoji pravilo da na 1m visine zapremine kronje potroi se 500 L vode/ha.

Preporuene koliine vode/ha za manju potronju vode su sljedee:
U vinogradarstvu od 200 do 400 L vode/ha
U voarstvu 180 do 520 L vode/ha (usko vreteno, solax), a kod viih uzgojnih oblika do 1000 L
vode/ha

U sluaju kad se radi ureajima za aplikaciju koji omoguavaju jako finu rasprenost rastvora po
biljkama i ako imamo manju odnosno rjeu zapreminu kroanja (u vinogradarstvu: prije dostizanja
visine na kojoj e se na kraju prikratiti vrhovi; u voarstvu do kraja cvjetanja).
Preporuene koliine vode/ha za veu potronju vode su:
U voarstvu 2000 L vode/ha

U sluaju kada ureaji za aplikaciju ne omoguavaju jako finu rasprenost rastvora ili u nasadima
gdje je visina kronje bitno via od uobiajene.
Preporuene koliine vode za rastvore herbicida u povrtlarstvu:
200 600 L vode/ha
Za kontaktne i sistemine herbicide 300 400 L vode/ha
Za podzemne herbicide 600 L vode/ha
Za herbicide na bazi sulfonil ureje 200 300 L vode/ha

Preporuene koliine vode za rastvore fungicida i insekticida kod ratarskih i povrtlarskih

kultura:
Za kulture visine do 50 cm, 300 L vode/ha
Za kulture visine 50 75 cm, 600 L vode/ha
Za vie biljke od 75 cm, 900 L vode/ha

Mjere opreza u radu sa pesticidima

Zatitna oprema: gumene izme i
rukavice, titnike za lice, nepromoivi
kombinezon, zatitne naoari, respirator ili
gas maska
Obavijest za pelare
Rad pri mirnom vremenu
Bez jela pia i puenja tokom rada sa
pesticidima
Pravilno uklanjanje ambalae i zaostalog
sredstva
 Zatitna oprema

Odg. naoale Odg. odjea

Odg. rukavice

Odg. maska

Odg. obua
Odgovarajue rukavice
Odgovarajue rukavice-zato?
Odgovarajue naoale
Odgovarajua maska
Odgovarajua obua
Odgovarajue odijelo
Skladitenje pesticida
Ostaci insekticida
Uklanjanje ambalae
 Prema hemijskom sastavu pesticida
razlikujemo:

klorirane ugljikovodike,
derivate fenilureje,
organo-fosforne spojeve,
triazine,
karbamate,
dinitroaniline,
sintetske piretroide,
kloracetamide,
neonikotinoide,
dipiridile,
sredstva na osnovu sumpora, imidazolinone i mnoge druge.
sredstva na osnovu bakra,

derivate fenoksi karbonskih

kiselina,
 Uslovi koje treba da zadovolji svaki pesticid:

Toksicno da djeluje na BA ali u ekonomino prihvatljivoj dozi ili

koncentraciji;
Ne smije biti fitotoksian za biljke koje se tretiraju,odnosno da odnos
izmeu min.doze ili konc. toksine za BA i min.doze
nepovoljnje(fitotoksine) za biljke bude povoljan (hemoterapijski
indeks);
to manje toksian za ljude;
 Toksinost pesticida
Toksikologija ili nauka o otrovima (toxion-otrov, logos-nauka)
Svaka hemijska supstanca-jedinjenje, moe biti otrovna za ive
organizme samo je pitanje koliine koja se unosi u tijelo
djelovanje hemijske supstance moe biti :
hormetiko djelovanje, ne moe se registrovati,odnosno to je
nemjerljivi toksini efekat pesticida
stimulativno na pojedine funkcije, u malim dozama hem.supstanca
djeluje stimulirajue
Optimalna faza uinka, odnosno doza pri kojoj je stimulirajui efekat
naizraajniji
toksina doza, doza koja djeluje na devijaciju normalnih procesa i
uzrokuje njihov poremeaj sa ireverzibilnim ili reverzibilnim uinkom
 Letalna faza; doza pri kojoj su procesi toliko destruirani da nastupa smrt
organizma

da bi se na neki nain kvantificirali podaci o toksinosti ne samo

pesticida ve i drugih toksinih supstanci uveden je pojam doza

doza je ona koliina koja je potrebna da bi se postigla odreena

koncentracija supstance na izvjesnom mjestu u organizmu odnosno
koliina koja je potrebna da bi se postigao odreeni efekat u organizmu

za svaki pesticid postoji izvjesna koliina ispod koje taj pesticid ne

prouzrokuje u organizmu dejstva koja se na dananjem nivou metodike
mogu registrovati. Ova koliina se naziva granina koliina

doputeni dnevni unos prema kriterijumima (WHO) predstavlja ona koliina

pesticida koja se moe u toku dueg vremenskog perioda (u toku ivota)
unositi u organizam ovjeka bez oteenja organizma
 Srednje letalna doza predstavlja koliinu toksine supstance
izraenu u mg na kilogram tjelesne teine tretiranih organizama koja
izaziva 50 % smrtnosti
Ne mora se uzeti smrt kao faktor odreivanja toksinosti pesticida jer
oni i na drugi nain ispoljavaju svoje djelovanje na ive organizme
Osim LD50 postoje i druge doze, minimalna latentna doza odnosno
najmanja koliina koja uzrokuje smrt
apsolutna smrtna doza, najmanja koliina koja u odreenim
uslovima uzrokuje smrt svih organizama
tolerantna ili max.dozvoljena doza, koliina pesticida izraena u
mg/kg tjelesne teine koju ovjek moe da konzumira svakodnevno
do kraja ivota, bez posljedica za organizam, umanjenu za
koeficijent sigurnosti (najee 100 puta)

Pod pojmom smrtonosna koncentracija pesticida podrazumjeva se

ona koncentracija koja u odreenom trenutku izaziva smrt
 Toksinost pesticida
Podjela otrova u grupe prema toksikolokim osobinama (mg/kg ili mg/l)

II III
I Izvan
Srednja letalna Toksikoloko svojstvo grup grup
grupa grupe
(smrtonosna) doza LD50 a a
je doza potrebna na se Akutna oralna doza 50% (A.o. LD 25- 200-
ubije 50% ispitivanih <25 >2000
50) letalna doza (mg/kg) 200 2000
organizama (pacova,
mieva, pasa, maka i Akutna dermalna doza 50% 50- 400 -
<50 >2000
dr.). Izraava se u broju (A.d.LD50) letalna doza (mg/kg) 400 2000
miligrama substance na
Akutna inhalacijska 50% (A.i.
kilogram tjelesne mase. <0,5 0,5-2 2-20 >20
LD50)letalna doza za 4 sata
 Vrste trovanja

S gledita trovanja, toksinost pesticida moe se podjeliti na:

Akutnu,
Subakutnu toksinost,
Hroninu toksinost,
akutna toksinost nastaje poslije jednokratnog unoenja pesticida
Kod akutnog trovanja,efekat toksinosti prati se kod pojedinih jedinki u ogledu
u toku 7 do 14 dana
Subakutna toksinost je ona koja nastaje poslije unoenja pesticida u toku 5 do
90 dana, max.trajanje subakutne toksinosti moe biti etiri mjeseca
Hronina toksinost se prati u toku cijelog ivotnog vijeka eksperimentalnih
ivotinja, a najee se definie kao toksinost koja nastaje poslije oralnog
unoenja
Prema uzrocima razlikuju se sljedea trovanja: zloinaka, samoubilaka,
zadesna, profesionalna i medicinska
 MIJEANJE PESTICIDA

Da bi se poveao spektar djelovanja pesticida i tetne organizme i snizili

trokovi aplikacije, mijeaju se preparati pesticida razliitih akt.supstanci i
namjene
Postoje kombinovani preparati pesticida kod kojih se pri formuliranju koriste
dvije ili vei broj supstanci
Mjeanje gotovih pesticida mogue je ako su kompatibilni, to znai da
nema neeljeni posljedica koje bi ometale aplikaciju i efikasnost
Pri mijeanju preparata moe se desiti:
- da su preparati kompatibilni i da nakon mijeanja nema taloenja ili
hem.reakcije,
- preparati su kompatibilni i javlja se sinergizam-poveana efikasnost
- preparati su inkompatibilni i ne mogu se mijesati jer komponente hemijski
reaguju, a pojavljuje se i taloenje
 Kriterijumi izrade toksikoloke ocjene

Da bi neki pesticid dobio dozvolu za promet i upotrebu, pored ostalog treba

uraditi i toksikoloku ocjenu
Toksikoloku ocjenu izrauju ovlatene organizacije na osnovu pravilnika
i razvrstavanje otrova (pesticida) u grupe
kriterijumi za izradu toksikoloke ocjene mogu se podjeliti na:
fizike i hemijske osobine,
toksikoloka svojstva,
opte karakteristike primjene i opasnosti od izloenosti,
kvalitativno i kvantitativno odreivanje, metabolizam i ostaci,
neeljena sporedna dejstva,
fitofarmacija
 INTEGRALNA ZATITA

Integralna zatita predstavlja sistem zatite bilja

koji podrazumijeva koritenje svih raspoloivih
metoda suzbijanja tetoinja, uzronika bolesti i
korova (uzgoj otpornih sorti, agrotehnike,
mehanike, bioloke, kemijske i dr.) u cilju
spreavanja porasta njihove brojnosti preko
granice kod koje dolazi do ekonomski znaajnih
teta.
IPM
Integralna zatita biljaka od patogena
Integralna zatita biljaka od patogena je
opta strategija upravljanja patogenima koja
praktino razmatra problem bolesti biljaka u
cilju razvoja ekonominih mjera kontrole.
Kontrola se mora bazirati na poznavanju
specofinosti bolesti, ivotnog ciklusa
patogena, vremena i naina infekcije, djelova
organa biljaka koje patogen inficira, metoda
disiminacije ali se u obzir uzimaju i druge
agrotehnike i ekonomske injenice.
 U vrenju poslova prognoze biljnih bolesti i tetoina i poslova izvetavanja o
pojavi biljnih bolesti i tetoina optine su dune da na svojoj teritoriji
organizuju:

1. pregled zemljita i bilja radi utvrivanja prisustva odreenih biljnih bolesti i

tetoina;
2. osmatranje pojave, kretanja i rasprostranjenosti odreenih biljnih bolesti i
tetoina;
3. vrenje meteorolokih osmatranja koja su od znaaja za pojavu biljnih bolesti i
tetoina i evidentiranje odreenih meteorolokih podataka;
4. predvianje pojave odreenih biljnih bolesti i tetoina, obavetavanje dralaca
bilja o dugoronoj i kratkoronoj prognozi te pojave i preporuivanje mjera i
rokova za sprjeavanje pojave, irenja i za suzbijanja tih bolesti i tetoina;
5. voenje evidencije o biljnim bolestima i tetoinama koje se pojavljuju u
ekonomski znaajnijem obimu, o preduzetim mjerama za njihovo suzbijanje i o
obimu priinjene tete od tih bolesti i tetoina;
6. struno osposobljavanje graana koji upotrebljavaju sredstva za zatitu bilja
radi upoznavanja sa mjerama spreavanja pojave i suzbijanja biljnih bolesti i
tetoina, otrovnou, nainom delovanja, rukovanja i primene tih sredstava,
nainom zatite od trovanja pri radu sa tim sredstvima i opasnou za
ovjekovu sredinu od njihove neracionalne primjene, kao i pruanje strune
pomoi kod primenjivanja tih mjera;
7. praenje primjene sredstava za zatitu bilja od strane dralaca bilja.
 Osnovni principi u upravljanju bolestima:

1. Prevencija infekcije
2. Eradikacija
3. Zatita
4. Rezistentnost
5. Terapija
6. Kontrola vektora i korovskih domaina
 Pri suzbijanju patogena biljaka mora se voditi
rauna o sljedeim uputama:

1. Cijena izvoenja mjera zatite mora biti manja

od oekivanog efekta
2. Mjera ne smiju biti suvie komplikovana za
upotrebu
3. Mjera ne smije pogoravati, oteavati druge
probleme u zatiti
4. Mjera ne treba biti u suprotnosti sa mjerama
GAP-a
 Prag tetnosti je stupanj napada tetnih
organizama koji prijeti veim tetama na
biljkama od vrijednosti poduzete zatite
 Najei problemi sa sprovoenjem integralne zatite
bilja su:

Prekomjerno koritenje pesticida u nekim

sluajevima
Koritenje neadektvatnih pesticide za ciljani
usjev ili tetnike
Nepoznavanje perioda karence
Nezadovoljavajue metode primjene pesticida
Nepostojanje testiranja rezidua pesticida
Rijetko koritenje zatitne odjee i
Nepostojanje integrisanog pristupa zatiti bilja.
 Primjena sistema integralne zatite bilja
dovodi do manje upotrebe pesticida, pa
prema tome i jeftinije zatite, to je krajnji
cilj. U zasadima jabuke direktni trokovi
zatite mogu biti smanjeni i do 40%. Osim
toga se smanjuje i zagaenje ivotne
sredine.
 insekticidi
Hemijska otrovna jedinjenja koja se koriste
protiv tetnih insekata;
U sastav insekticida, radi tednje i boljeg
rasturanja, obino se otrovnim supstancama
dodaje neki nosa, najee talk, kaolin, voda;
U sastav insekticida ulaze i tzv. pomone
materije, koje obezbeuju kvaenje, trajanje i
lebdenje u vodi. Danas je u upotrebi mnogo
vrsta insekticida.
Prema fizikom stanju u trenutku primene
razlikuju se: vrsti (prakoviti), teni i gasoviti
insekticidi;
 HEMIJSKI INSEKTICIDI
1. KLORIRANI UGLJIKOVODICI lindan, endosulfan
2. ORGANOFOSFORNI INSEKTICIDI nesistemici, sistemici
3. KARBAMATI primikarb, karbosulfan, metiokarb
4. SINTETSKI PIRETROIDI cipermetrin, alfacipermetrin, deltametrin
5. NEONIKOTINOIDI odravaju stalno otvorene Na-kanale
imidakloprid, tiametoksam, tiakloprid
6. INSEKTICIDI S ANTIFIDANTNIM UINKOM pimetrozin
7. DERIVATI NEREISTOKSINA bensultap
8. INHIBITORI GABA RECEPTORA SINAPSA fipronil

BIOTEHNIKI INSEKTICIDI
9. REGULATORI RAZVOJA KUKACA ometaju razvoj kukaca
diflubenzuron, ciromazin, teflubenzuron

BIOLOKI INSEKTICIDI
1. MIKROBIOLOKI INSEKTICIDI
2. NATURALITI spinosad
3. BILJNI INSEKTICIDI piretrin
I. Sredstva za zimsko prskanje
II. Sredstva za tretiranje tla i sjemena
III. Sredstva za tretiranje ita u skladitima
IV. Sredstva za fumigaciju
V. Sredstva za zatitu drva
AKARICIDI
NEMATOCIDI
LIMACIDI
RODENTICIDI