EKONOMIJA

Vežbe – II deo, glava Glava VI: Tržište radne snage

Copyright © 2004 South-Western

• Radna snaga predstavlja ukupnost čovekovih
fizičkih i umnih sposobnosti koje mogu da se
koriste u procesu proizvodnje i pružanju usluga.
• Radna snaga vs rad
• Tržište radne snage vs tržište roba i usluga
• Izvedena tražnja
• Institucionalni uticaji

Copyright © 2004 South-Western

• Cena rada naziva se zarada (plata, lični
dohodak)
• Često nije direktno zavisna od ponude i tražnje
• Rad se iznajmljuje

Copyright © 2004 South-Western

• Nezaposlenost – razlika između ponude radne
snage i tražnje za njom, odnosno to je višak
ponude nad tražnjom za radnom snagom

Copyright © 2004 South-Western

• Rad je oskudan resurs društva – teži se
efikasnoj upotrebi
• Socioekonomski trendovi kao teme izučavanja
savremene ekonomije rada:
1. Brz rast zaposlenosti u uslužnim granama
2. Povećanje broja zaposlenih žena
3. Usporavanje rasta standarda prosečnog radnika
4. Širenje globalizacije tržišta rada

Copyright © 2004 South-Western

 Implicitne pretpostavke ekonomije
rada
 Relativna oskudnost koja diktira društvu izbor kako i u koje svrhe
alocirati rad, vreme i dohodak koji stoje na raspolaganju
 Ponašanje koje nameće izbor između alternativa kada ljudi porede
trškove sa očekivanim beneficijama, izbor koji se vrši namerno, a ne
slučajno
 Adaptibilnost koja pretpostavlja da radnici, poslodavci i drugi
učesnici na tržištu rada adaptiraju tj. Usklađuju ili menjaju svoja
ponašanja u odnosu na promenu očekivanih troškova i očekivane
dobiti

Copyright © 2004 South-Western

• Savremena ekonomija rada obuhvata:
1. Mikroekonomske aspekte tržišta rada:
determinante ponude i tražnje za radnom snagom,
način određivanja stope nadnica i zaposlenosti na
različitim tržištima rada
2. Makroekonomske aspekte tržišta rada: raspodela
zarada, opšti nivo zaposlenosti, ekonomska
politika i slično

Copyright © 2004 South-Western

• Tržište rada je prostor na kome se sučeljavaju
ponuda i tražnja za radom.
• Specifičnosti ovog tržišta:
• Mnogostrukost tržišta rada
• Postojanje više tržišta rada različite vrste rada, tj za
različite stepene kvalifikovanosti

• Ne postoji standardizovani radnik na tržištu

rada

Copyright © 2004 South-Western

• Ljudski kapital – stok stečenih znanja, veština i
sposobnosti koji može uvećati moć radnika da
ostvari veću zaradu na tržištu rada

Copyright © 2004 South-Western

 Teorija pojedinačne ponude rada
• Pojedinac sa izvesnim kompetencijama i
obrazovanjem odlučuje kako će vreme alocirati
između rada i dokolice.
• Potrebna su dva seta informacija za određivanje
optimalne distribucije vremena pojedinca
između rada i dokolice:
1. Preferencije pojedinca koje su date krivama
indiferencije
2. Tržišne informacije date budžetskim ograničenjem

Copyright © 2004 South-Western

• Svaki pojedanac ima svoju krivu pojedinačne
ponude rada

Copyright © 2004 South-Western

Efekat supstitucije i efekat dohotka

Copyright © 2004 South-Western

Logika objašnjenja efekta dohotka i efekta
zamene proizilazi iz razmišljanja po kome
ponuda rada na parcijalnim tržištima rada
mora rasti uz pretpostavku rasta najamnina,
ali samo do određenog momenta. Nakon toga,
ponuda rada opada sa rastom najamnina
budući da na scenu stupa ispoljavanje efekta
zamene i efekta dohotka

Copyright © 2004 South-Western

• Efekat supstitucije indicira promenu željenih
sati rada koja rezultira iz promene stope
nadnice uz konstantni dohodak, odnosno željeni
broj sati rada es povećava kada se povećava
stopa nadnice (raste cena dokolice).
• Efekat dohotka se odnosi na promenu željenih
sati rada, što je rezultat promene dohotka uz
konstantnu stopu nadnice

Copyright © 2004 South-Western

• Nagib krive ponude rada zavisi od njene
elestičnosti. Određuje se tako što se
procentualna promena količine ponuđenog rada
podeli sa procentualnom promenom stope
nadnica

Copyright © 2004 South-Western

• Na pomeranje krive ponude rada utiču sledeće
determinante:
• Ostale stope nadnica
• Dohodak koji nije nadnica
• Preferencija prema radu tj dokolici
• Aspekti posla koji nisu u vezi sa nadnicama
• Broj kvalifikovanih ponuđača rada

Copyright © 2004 South-Western

 Kratkoročna tražnja za radom
• Pretpostavke modela tražnje za radom prema
Mek Konelu:
1. Poslodavac nastoji da maksimizira profit
2. Preduzeće angažuje samo dva faktora proizvodnje: rad
(L) i kapital (K)
3. Nadnice su jedni trošak rada
4. Tržište je savršeno konkurentno
5. Angažovana je samo jedna vrsta radnika; kratak rok;
kapital je fiksan

Copyright © 2004 South-Western

Kriva tražnje za radom

Copyright © 2004 South-Western

 Dugoročna tražnja za radom
• Rad i kapital su jedini faktori proizvodnje i
varijabilni su
• Dugoročna tražnja za radom pretpostavlja obim
rada koji će preduzeće angažovati pri svakoj
mogućoj stopi nadnice kada su i rad i kapital
varijabilni. Promena nadnice izaziva:
 Kratkoročni efekat autputa
 Dugoročni efekat supstitucije

Copyright © 2004 South-Western

• Faktori koji takođe utiču da dugoročna kriva
tražnje za radom bude elastičnija od
kratkoročne su tražnja za proizvodom i
tehnologija

Copyright © 2004 South-Western

 Tržišna tražnja za radom
• Ne dobija se prostim sumiranjem krivih tražnje
za radom svih preduzeća
• Elastičnost tražnje za radom u odnosu na
promene nadnica se meri koeficijentom
elastičnosti nadnice, koji se dobija podelom
procentualne promene tražnje sa procentualnom
promenom stope nadnica

Copyright © 2004 South-Western

• Na elastičnost tražnje za radom utiču:
 Elastičnost tražnje za proizvodom
 Odnos troškova rada prema ukupnim troškovima
 Mogućnost supstitucije ostalih inputa

Copyright © 2004 South-Western

Određivanje nadnica i alokacija rada
• Jedino se na konkurentnom tržištu rada formira
nadnica pri kojoj je ponuda rada jednaka tražnji
za radom

Copyright © 2004 South-Western

Ravnoteža na agregatnom tržištu rada

Copyright © 2004 South-Western

• U slučaju pogoršanja uslova rada, neophodni
uslovi za postizanje nove ravnoteže su:
• Postojeća radna snaga uočava da je zaista došlo do
pogoršanja radnih uslova
• Pogoršanje je dovoljno veliko za pojavu želje da se
napusti posao
• Nema velikih prepreka za napuštanje posla

Copyright © 2004 South-Western

 Uticaj tržišnih struktura na nadnice i
alokaciju rada
• Tržište rada nije savršeno konkurentno tržište,
jer postoje ograničenja i na strani ponude i na
strani tražnje
• Radnici formiraju sindikate da bi popravili
svoju pregovaračku poziciju, a naročito da bi
obezbedili veće nadnice, kao prvi, primarni
ekonomski cilj, i drugo, da bi obezbedili više
radnih mesta

Copyright © 2004 South-Western

• Kroz kolektivno pregovaranje, uz
pomoć sindikata raste
pregovaračka moć, očekivani
ishod pregovora je povoljniji od
pozicije koju ima pojedinac, pa
sindikat zahteva i dobija veću
realnu nadnicu
• Sindikat kao jedini ponuđač rada
predstavlja monopol na tržištu
rada na strani ponude
Copyright © 2004 South-Western
• Moguća ograničenja za ulazak u članstvo
sindikata:
 Produženi zahtevani period pripravničkog staža
 Limitiranje ulaska u pojedine profesije
 Produžavanjem perioda obučavanja
 Povećani troškovi otkaza
 Nalaženje novog posla

Copyright © 2004 South-Western

 Monopson na tržištu rada
• Monopson na tržištu rada je stanje kada postoji
samo jedan kupac odnosno samo jedan
poslodavac na strani tražnje za radom
• Udruženje poslodavaca ili samo jedan
poslodavac kao monopsonist na tržištu rada na
strani tražnje, može da ponudi bilo koju stopu
nadnice, a radnici moraju da prihvate
zaposlenje po toj nadnici ili da pronađu drugi
posao

Copyright © 2004 South-Western

 Uticaj produktivnosti i tehničko tehnološkog
progresa na nadnice i zaposlenost
• Jedan od bitnih uzoraka rasta realnih nadnica je
rast produktivnosti rada
• Bitni aspekti produktivnosti koji utiču na tržište
rada su:
 Rast produktivnosti je osnovni izvor povećanja realnih
nadnica i životnog standarda
 Rast produktivnosti je antiinflatorna sila jer neutrališe ili
apsorbuje povećanje nominalnih nadnica

Copyright © 2004 South-Western

• Brz rast produktivnosti ograničava stopu
inflacije, a spor rast produktivnosti utiče da
stopa inflacije bude viša, uz ostale
nepromenjene uslove.
• Realna nadnica je odraz produktivnosti rada
• Determinante rasta produktivnosti su:
 Poboljšan kvalitet rada
 Kvantitet fizičkog kapitala
 Povećana efikasnost

Copyright © 2004 South-Western

• Kvalitet rada zavisi od obrazovanja i obuke
radnika, njegovog zdravlja i vitalnosti i starosti.
• Produktivnost radnika zavisi od obima
kapitalne opreme kojom je taj radnik opremljen.

Copyright © 2004 South-Western

• Faktori povećane efikasnosti korišćenja faktora
proizvodnje su:
 Tehnološki progres
 Veća specijalizacija
 Realokacija rada ka produktivnijoj upotrebi
 Promene institucionalnog okruženja

Copyright © 2004 South-Western

• Tehnološki progres utiče na kretanje
produktivnosti rada i tako na nivo realnih
nadnica i zaposlenosti
• U slučaju da produktivnost rada raste sporije od
rasta realnih nadnica, dolazi do povećanja
nezaposlenosti
• Tehnološki progres izaziva strukturalne
promene privrede i promenu tražnje za nekim
poslovima

Copyright © 2004 South-Western

 Ulaganje u ljudski kapital: obrazovanje i
obučavanje
• Investicija u ljudski kapital jeste ulaganje u
budućnost koje treba da ima pozitivan povratni
efekat, u smislu većih zarada
• Odluka o ulaganju u ljudski kapital može se
posmatrati i sa stanovišta društva, gde se širi
spisak pozitivnih efekata

Copyright © 2004 South-Western

 Ulaganje u ljudski kapital:
obrazovanje i obučavanje
• Individualni nivo
• Organizacioni nivo
• Makro nivo

Copyright © 2004 South-Western

• Na nivou društva, troškovi i koristi ulaganja u
ljudski kapital se proširuju i multiplikuju:
• Niža stopa nezaposlenosti
• Pozitivne eksternalije naučno istraživačkih rezultata
• Bolje funkcionisanje društvenih i političkih procesa
• Pozitivni uticaj na porodicu
• Opšta i specifična obuka

Copyright © 2004 South-Western

 Pojam, značaj i funkcije cena
• Cena kao tržišna kategorija – vezana za robnu
proizvodnju
• Ponuda i tražnja i njihovi međusobni odnosi
• Određen karakterom društveno ekonomskog
sistema

Copyright © 2004 South-Western

• Celokupnost institucionalnih, tržišnih, pravnih i
organizacionih elemenata u kojima se formiraju
cene

Copyright © 2004 South-Western

• Osnovni zadaci politike cena:
• Kontrola i suzbijanje inflacije
• Regulisanje pariteta cena
• Podsticanje konkurentnosti domaće proizvodnje
na svetskom tržištu

Copyright © 2004 South-Western

• Uticaj politike cena na nivo i kretanje cena
može biti:
• Posredan i neposredan; direktan i indirektan
• U organizovanju ekonomskih aktivnosti u
tržišnoj privredi, cene obavljaju tri funkcije:
• Prenose informacije
• Podstiču izbor onih metoda proizvodnje koje su
najefikasnije
• Vrše distribuciju prihoda

Copyright © 2004 South-Western

• Dve osnovne grupe cena:
• Administrativne
• Slobodno formirane

Copyright © 2004 South-Western

• Administrativne cene (planske, fiksne,
maksimalne, garantovane, minimalne) određuje
država i one su obavezne u razmeni.
Karakteristike:
• Nerealno izražavanje troškova proizvodnje
• Nefleksibilnost prema dinamici privrednih kretanja
• Često su arbitrarnog karaktera

Copyright © 2004 South-Western

• Slobodno formirane cene

• Stabilne cene
• Nestabilnost cena
• Rigidnost cena
• Kolaps („slom“) cena

Copyright © 2004 South-Western

• Barijera cena:
• Barijera ponudi
• Barijera tražnji
• Barijera seljenju kapitala, izvozu, uvozu i sl

Copyright © 2004 South-Western

• Atraktivne cene – suprotnost barijerama cena
• Obično su na niskom nivou, ali to mogu biti i visoke cene
kod luksuzne robe (tzv snobovski efekat)
• Lukrativne cene – one koje donose značajnu
zaradu

Copyright © 2004 South-Western

• Cena koštanja
• Komponente:
1.Troškovi reprodukcije
2.Izdaci uslovljeni trošenjem elemenata
proizvodnje u reprodukciji
3.Izdaci uslovljeni vršenjem funkcije u
reprodukciji

Copyright © 2004 South-Western

• Kontrola cena
• Plafoniranje cena
• Određivanje minimalnih otkupnih cena
• Dualne cene

Copyright © 2004 South-Western