www.sagadbl.

com

FORMULA DAN PERSAMAAN KIMIA

BAB 3
SUB TAJUK

3.1 JISIM ATOM RELATIF DAN JISIM MOLEKUL RELATIF

3.2 BILANGAN MOL DAN BILANGAN ZARAH
3.3 BILANGAN MOL DAN JISIM BAHAN
3.4 BILANGAN MOL DAN ISIPADU GAS
3.5 FORMULA KIMIA
3.6 PERSAMAAN KIMIA

www.sagadbl.com
3.1 JISIM ATOM RELATIF (JAR)

 Jisim atom relatif (Ar) suatu unsur ditakrifkan

sebagai, bilangan kali ganda satu atom
sesuatu unsur lebih berat daripada 1/12
jisim atom karbon-12, iaitu:

www.sagadbl.com
CONTOIH PENGIRAAN (JAR)

 Sebagai contoh, satu atom natrium/sodium,

Na adalah 23 kali lebih berat daripada 1/12
jisim satu atom carbon-12. Oleh itu, jisim
atom relatif bagi Na ialah 23.

www.sagadbl.com
3.1 JISIM MOLEKUL RELATIF (JMR)

 Jisim molekul relatif (Mr) bagi sebatian

(compound) ditakrifkan sebagai bilangan kali
ganda satu molekul suatu sebatian lebih
berat daripada 1/12 jisim atom carbon-12,
iaitu:

www.sagadbl.com
CONTOH PENGIRAAN J(MR)

 Sebagai contoh, molekul metana, CH4,

adalah 16 kali lebih berat daripada 1/12 jisim
karbon-12. Oleh itu, jisim molekul relatif bagi
CH4 ialah 16.
 Contoh Pengiraan ( JAR: C=12, H=1)
CH4 = C + 4(H)
= 12 + 4(1)
= 16

www.sagadbl.com
3.2 BILANGAN MOL DAN BILANGAN ZARAH

 MAKSUD MOL…..

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
CONTOH 1

www.sagadbl.com
CONTOH 2

www.sagadbl.com
SOALAN….

www.sagadbl.com
3.3 BILANGAN MOL DAN JISIM BAHAN

 JISIM MOLAR…

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
Pengiraan Jisim Molar…..

www.sagadbl.com
CONTOH 1….

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
SOALAN….

www.sagadbl.com
3.4 BILANGAN MOL DAN ISIPADU GAS

www.sagadbl.com
CONTOH 1…..

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
CONTOH 2 ….

www.sagadbl.com
CONTOH 3….

www.sagadbl.com
CONTOH 4 ….

www.sagadbl.com
SOALAN ….

www.sagadbl.com
3.5 FORMULA KIMIA

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
MESTI INGAT !!!!!

Tips menjawab soalan formula empirik.. Nampak sahaja soalan bertanyakan tentang
FORMULA EMPIRIK, mesti buat JADUAL untuk menjawab...

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
MENENTUKAN FORMULA EMPIRIK
MAGNESIUM OKSIDA (MgO)

 Formula empirik ditentukan dengan

membakar logam dalam udara
(tindak balas pengoksidaan)

www.sagadbl.com
MENENTUKAN FORMULA EMPIRIK
MAGNESIUM OKSIDA (MgO)
Pemerhatian :

Bahan Jisim
Jisim mangkuk pijar + penutup Xg
Jisim mangkuk pijar + penutup + pita magnesium Yg
Jisim mangkuk pijar + penutup + magnesium oksida Zg

Pengiraaan :
Jisim magnesium = (y – x ) g
Jisim oksigen berpadu dgn magnesium = (z – y )g [jisim atom relatif : Mg =24, O=16]

Unsur Mg O
Jisim ( y – x )g (z – y) g
Bilangan mol (y–x)g (z – y) g
24 16
Nisbah terkecil a b

www.sagadbl.com
MENENTUKAN FORMULA EMPIRIK
MAGNESIUM OKSIDA (MgO)
Formula empirik Magnesium oksida = Mg aOb

Langkah berjaga-jaga:
1. pita magnesium dibersihkan dengan kertas pasir untuk
menyingkirkan sebarang oksida yang terbentuk
dipermukaan logam magnesium.
2. semasa pemanasan, penutup mangkuk pijar mesti dibuka sekali
sekala bertujuan :
- penutup dibuka untuk tujuan membenarkan oksigen dari
udara masuk bertindak balas dengan magnesium.
- penutup ditutup untuk mencegah wasap putih
magnesium oksida yang terbentuk daripada terbebas
keluar.

www.sagadbl.com
LANGKAH KERJA EKSPERIMEN

www.sagadbl.com
 Tentukan formula Empirik MgO

www.sagadbl.com
CONTOH SOALAN PEPERIKSAAN

www.sagadbl.com
 PEMBENTUKAN FORMULA KIMIA
DARI JADUAL KATION & JADUAL ANION

1. Formula kimia sebatian ionik boleh

ditulis dengan cara menggabungkan
formula kation dan anion yang
membina formula bahan kimia itu.
2. Pastikan jumlah bilangan cas kation
dan cas anion adalah seimbang.
3. Sebatian ionik adalah neutral dari
segi cas elektriknya.
www.sagadbl.com
JADUAL KATION DAN ANION

KATION – Ion Bercas Positif

ANION – Ion Bercas Negatif

www.sagadbl.com
Contoh 1:
Tuliskan formula kimia bagi natrium klorida.

www.sagadbl.com
www.sagadbl.com
Contoh 2:
Tuliskan formula kimia bagi ferum(III) sulfat.

www.sagadbl.com
Contoh 3:
Tuliskan formula kimia bagi kalsium sulfat.

www.sagadbl.com
3.6 PERSAMAAN KIMIA

MENULIS PERSAMAAN KIMIA

1. Dalam suatu tindak balas kimia, bahan

tindak balas akan berubah menjadi hasil
tindak balas.
2. Persamaan kimia ditulis untuk mewakili
perubahan yang berlaku di dalam suatu
tindak balas kimia.
3. Kaedah menulis persamaan kimia.
www.sagadbl.com
CONTOH 1

www.sagadbl.com
CONTOH 2

www.sagadbl.com
 1. Balance the following chemical equations and write the chemical name of the reactants and products:

1. Balance the following chemical equations and write the chemical name of the
reactants and products:

a. Na(s) + Br2(g) → NaBr(s)

b. Zn(s) + HNO3(aq) → Zn(NO3)2(aq) + H2(g)

c. Cu(s) + AgNO3(aq) → Ag(s) + Cu(NO3)2(aq)

d. N2(g) + H2(g) → NH3(g)

www.sagadbl.com
e. C2H6(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(l)

f. MnO2(s) + HCl(l) → MnCl2(aq) + Cl2(g) + H2O(l)

g. CuCO3(s) + HNO3(aq) → Cu(NO3)2(aq) + CO2( + H2O(l)

g)

i Mg(s) + O2(g) → MgO(s)

www.sagadbl.com
 1. Balance the following chemical equations and write the chemical name of the reactants and products:

1. Balance the following chemical equations and write the chemical name of the
reactants and products:

a. 2 Na(s) + Br2(g) → 2 NaBr(s)

Sodium + Bromine gas → Sodium Bromide

b. Zn(s) + 2 HNO3(aq) → Zn(NO3)2(aq) + H2(g)

Zinc + Nitric Acid → Zinc Nitrate + Hydrogen Gas

c. Cu(s) + 2 AgNO3(aq) → 2 Ag(s) + Cu(NO3)2(aq)

Cupper + Silver Nitrate → Silver + Cupper(II) Nitrate

d. N2(g) + 3 H2(g) → 2 NH3(g)

Nitrogen Gas + Hydrogen Gas → Ammonia Gas

www.sagadbl.com
e. C2H6(g) + 7/2 O2(g) → 2 CO2(g) + 3 H2O(l)

Ethane Gas + Oxygen Gas → Carbon Dioxide Gas + Water

f. MnO2(s) + 4 HCl(l) → MnCl2(aq) + Cl2(g) + 2 H2O(l)

Manganese(II) oxide + Hydrochloric Acid → Manganese(II) Chloride +

Chlorine Gas + Water

g. CuCO3(s) + 2 HNO3(aq) → Cu(NO3)2(aq) + CO2( + H2O(l)

g)

Cupper(II) Carbonate + Nitric Acid → Cupper(II) Nitrate +

Carbon Dioxide Gas + Water

i 2 Mg(s) + O2(g) → 2 MgO(s)

Magnesium + Oxygen Gas → Magnesium Oxide

www.sagadbl.com
2. Write balanced equations for the
following reactions :
a. Reaction between sulphur dioxide and oxygen produces sulfur trioxide.

b. Neutralisation reaction between sodium hydroxide and sulphuric acid produces sodium sulphate and water.

c. Reaction between iron powder and chlorine gas produces iron(III) chloride.

d. Burning of propane (C3H8) in air produces carbon dioxide and water.

www.sagadbl.com
e. Displacement reaction between bromine solution and potassium iodide solution produces iodine and potassium bromide.

f. Decomposition of zinc nitrate on heating will produce zinc oxide, nitrogen dioxide gas and oxygen gas.

g. Reaction between aqueous sodium thiosulphate (Na2S2O3) solution and hydrochloric acid solution will form sodium chloride,
solid sulphur, sulphur dioxide gas and water.

h. Ammonia reacts with sulphuric acid through neutralisation reaction to produce ammonium sulphate.

www.sagadbl.com
2. Write balanced equations for the
following reactions :
a. Reaction between sulphur dioxide and oxygen produces sulfur trioxide.

2 SO2(g) + O2(g) → 2 SO3(g)

b. Neutralisation reaction between sodium hydroxide and sulphuric acid produces sodium sulphate and water.

2 NaOH (aq) + H2SO4 (aq) → Na2SO4 (aq) + 2 H2O(l)

c. Reaction between iron powder and chlorine gas produces iron(III) chloride.

2 Fe (s) + 3 Cl2(g) → 2 FeCl3 (s)

d. Burning of propane (C3H8) in air produces carbon dioxide and water.

C3H8 (g) + 5 O2 (g) → 3 CO2(g) + 4 H2O(l)

www.sagadbl.com
e. Displacement reaction between bromine solution and potassium iodide solution produces iodine and potassium bromide.

Br2 (aq) + 2 KI (aq) → I2 (aq) + 2 KBr (aq)

f. Decomposition of zinc nitrate on heating will produce zinc oxide, nitrogen dioxide gas and oxygen gas.

Zn(NO3)2 (s) → ZnO (s) + 2 NO2(g) + ½ O2 (g) or

2 Zn(NO3)2 (s) → 2 ZnO (s) + 4 NO2(g) + O2 (g)

g. Reaction between aqueous sodium thiosulphate (Na2S2O3) solution and hydrochloric acid solution will form sodium chloride,
solid sulphur, sulphur dioxide gas and water.

Na2S2O3 (aq) + 2 HCl (aq) → 2NaCl (aq) + S (s) + SO2(g) + H2O(l)

h. Ammonia reacts with sulphuric acid through neutralisation reaction to produce ammonium sulphate.

2 NH3(g) + H2SO4(aq) → (NH4)2SO4(aq)

www.sagadbl.com
 PENYELESAIAN MASALAH
MELIBATKAN PERSAMAAN KIMIA
Contoh soalan 1

a. 0.13 g zink bertindakbalas dengan

asid hidroklorik berlebihan untuk
menghasilkan gas hidrogen dan
zink klorida. Berapakah jisim gas
hidrogen yang terbentuk?
(JAR H=1; Zn=65; Cl=35.5)
www.sagadbl.com
LANGKAH PENYELESAIAN
Langkah 1 : Bina persamaan kimia dan seimbangkan

Zink bertindakbalas dgn asid hidroklorik berlebihan utk menghasilkan gas

hidrogen dan zink klorida

Zn + 2HCl H2 + ZnCl2

Langkah 2 : Senaraikan maklumat yang diperolehi daripada soalan

Jisim zink= 0.13 g

 Berapakah jisim gas hidrogen??

Langkah 3 : Cari bilangan mol

Bilangan mol Zn= jisim Zn = 0.13 g = 0.002 mol
JAR Zn 65 g mol-1

www.sagadbl.com
 = 0.002 mol X 1 g mol-1

LANGKAH PENYELESAIAN
= 0.002 g 

Langkah 4 : Cari nisbah

Langkah 5 : Interpretasi

Daripada persamaan, 1 mol zink menghasilkan 1 mol hidrogen.

Oleh itu, 0.002 mol zink menghasilkan 0.002 mol hidrogen.

Langkah 6 : Penyelesaian perhitungan

 Berapakah jisim gas hidrogen??
Bilangan mol hidrogen= jisim hidrogen
JAR hidrogen

jisim hidrogen = bil. mol hidrogen X JAR hidrogen

= 0.002 mol X 1 g mol-1
= 0.002 www.sagadbl.com
g
 PENYELESAIAN MASALAH
MELIBATKAN PERSAMAAN KIMIA
Contoh soalan 2

b. Natrium bertindakbalas dengan klorin

untuk membentuk natrium klorida.
Berapakah jisim natrium klorida yang
terbentuk jika 4.60 g natrium
bertindakbalas dengan klorin
berlebihan? (JAR Na=23; Cl=35.5).
www.sagadbl.com
Cuba selesaikan………….
Langkah 1 : Bina persamaan kimia dan seimbangkan

Langkah 2 : Senaraikan maklumat yang diperolehi daripada soalan

Langkah 3 : Cari bilangan mol

Bilangan mol ____= jisim = _______ = _________ mol

JAR

www.sagadbl.com
Langkah 4 : Cari nisbah

Langkah 5 : Interpretasi

Daripada persamaan, ____ mol natrium menghasilkan ______ mol natrium oksida.
Oleh itu, ________ mol natrium menghasilkan _________ mol natrium oksida.

Langkah 6 : Penyelesaian perhitungan

 Berapakah jisim natrium oksida??

Bilangan mol natrium oksida= jisim natrium oksida

JMR natrium oksida

jisim natrium oksida = bil. mol natrium oksida X JMR natrium oksida

= ________ mol X ______ g mol-1

= _________ g 

www.sagadbl.com
LATIHAN PENGUKUHAN

SOALAN 1

9.2 g natrium dibakar dalam oksigen

berlebihan membentuk natrium oksida.
Berapakah jisim natrium oksida yang
dihasilkan? (JAR Na=23; O=16).

www.sagadbl.com
LATIHAN PENGUKUHAN

SOALAN 2

Aluminium bertindakbalas dengan kuprum

(II) oksida untuk menghasilkan aluminium
oksida dan kuprum. Berapakah jisim
aluminium yang bertindakbalas dengan 0.06
mol kuprum (II) oksida.
(JAR: Al = 23, O=16, Cu=64)

www.sagadbl.com
LATIHAN PENGUKUHAN

SOALAN 3

Kuprum (II) oksida dan karbon dioksida

terhasil daripada pemanasan kuprum (II)
karbonat. Berapakah isipada karbon dioksida
yang terhasil daripada pemanasan 31.0 g
kuprum (II) karbonat?
(JAR C=12; O=16; Cu=64; Isipada molar= 24
dm3 pada keadaan bilik).
www.sagadbl.com
POP KUIZ

C + 2PbO CO2 + 2Pb

(i) Kirakan bilangan mol plumbum yang terekstrak

daripada 0.5 mol plumbum (II) oksida.

(ii) Berapakah bilangan atom plumbum yang akan

terhasil jika 44.6 g plumbum (II) oksida dipanaskan
dengan karbon yang berlebihan? (JAR O=16,
Pb=207, Pemalar Avogadro=6.02 X 1023 mol -1).
www.sagadbl.com
 TAMAT

www.sagadbl.com