HİDROLOJİ

1
 HİDROLOJİNİN TANIMI

 Hidroloji, yer küresinde (yani yeryüzünde, yer altında

ve atmosferde) suyun çevrimini, dağılımını, fiziksel ve
kimyasal özelliklerini, çevreyle ve canlılarla karşılıklı
ilişkilerini inceleyen temel ve uygulamalı bir bilimdir.

2
 Su Kaynaklarının Geliştirilmesi

 Suyun kontrolü ve kullanılması ile ilgili olarak yapılan

mühendislik çalışmaları su kaynaklarının geliştirilmesi
adı altında toplanmaktadır.

3
 Suyun kullanılması amacıyla yapılan
çalışmalar
 Su getirme
 Sulama
 Hidroelektrik
 Akarsularda ulaşım

4
 Suyun kontrolü amacıyla yapılan
çalışmalar
 Su miktarının kontrolü amacıyla yapılan çalışmalar
 Su kalitesini kontrolü amacıyla yapılan çalışmalar

5
 Su miktarının kontrolü amacıyla
yapılan çalışmalar
 Taşkınların önlenmesi
 Drenaj tesisleri
 Çevre sağlığı tesisleri

6
 Su kalitesini kontrolü amacıyla
yapılan çalışmalar
 Suyun kirlenmesinin önlenmesi
 Suyun korunması
 Suyun arıtılması

7
Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Suyun kullanılması amacıyla yapılan
çalışmalar
 Suyun kontrolü ve kullanılması ile ilgili olarak yapılan  Su getirme
mühendislik çalışmaları su kaynaklarının geliştirilmesi  Sulama
adı altında toplanmaktadır.
 Hidroelektrik
 Akarsularda ulaşım

Su miktarının kontrolü amacıyla Su kalitesini kontrolü amacıyla

yapılan çalışmalar yapılan çalışmalar
 Taşkınların önlenmesi  Suyun kirlenmesinin önlenmesi
 Drenaj tesisleri  Suyun korunması
 Çevre sağlığı tesisleri  Suyun arıtılması

8
 HİDROLOJİNİN METOTLARI

 Hidrolojik çalışmaların öncelik sıralaması

 Ölçmeler
 Verilerin işlenmesi
 Matematik modeller kurulması

 Olasılık hesabı ve istatistik metotlarının

kullanılması
 şeklindedir.

9
 Ölçmeler

 Bütün hidrolojik çalışmalarda ilk adım gerekli doğal

verilerin toplanması için yağış, buharlaşma ve akım
gibi hidrolojik değişkenlerin ölçümlerinin yapılmasıdır.

 Hidrolojik veriler gerek zamanla gerekse yerden yere

çok değiştikleri için ölçmelerin sık noktalarda ve
sürekli olarak yapılması gerekir.

10
 Verilerin işlenmesi

 Ölçmeler sonunda elde edilen çok sayıda ve dağınık

haldeki bilgilerin veri tabanları halinde saklanması
gerekir.

11
 Matematik modeller kurulması

 Ölçümlerin bulunmadığı yada yetersiz olduğu hallerde

hidrolojik olayları yöneten kanunların belirlenmesi için
bu olayların matematik modellerinin kurulması ve
bunların doğruluğunun ölçme sonuçlarıyla kontrol
edilmesi gerekir.

12
 Olasılık teorisi ve istatistik
metotlarının kullanılması
 Hidrolojik olaylar değerleri zaman içinde değişen çok
sayıda değişken etkisi altında meydana geldikleri için
önceden kesinlikle belirlenemeyen bir nitelik taşırlar.
 Örneğin elde bulunan 30 yıllık ölçme sonuçlarını
kullanarak bir akarsuda gelecek 100 yıl içinde
görülecek en büyük taşkını kesin olarak belirlemek
mümkün değildir.
 Bu bakımdan olasılık teorisi ve istatistiğin hidrolojide
kullanılması büyük önem taşır.

13
Ölçmeler
 Bütün hidrolojik çalışmalarda ilk adım gerekli doğal
verilerin toplanması için yağış, buharlaşma ve akım
gibi hidrolojik değişkenlerin ölçümlerinin yapılmasıdır.
 Hidrolojik veriler gerek zamanla gerekse yerden yere
çok değiştikleri için ölçmelerin sık noktalarda ve
sürekli olarak yapılması gerekir.
Matematik modeller kurulması
 Ölçümlerin bulunmadığı yada yetersiz olduğu hallerde
hidrolojik olayları yöneten kanunların belirlenmesi için
bu olayların matematik modellerinin kurulması ve
bunların doğruluğunun ölçme sonuçlarıyla kontrol
edilmesi gerekir.
Verilerin işlenmesi
 Ölçmeler sonunda elde edilen çok sayıda ve dağınık
haldeki bilgilerin veri tabanları halinde saklanması
gerekir.
Olasılık teorisi ve istatistik
metotlarının kullanılması
 Hidrolojik olaylar değerleri zaman içinde değişen çok
sayıda değişken etkisi altında meydana geldikleri için
önceden kesinlikle belirlenemeyen bir nitelik taşırlar.
 Örneğin elde bulunan 30 yıllık ölçme sonuçlarını
kullanarak bir akarsuda gelecek 100 yıl içinde
görülecek en büyük taşkını kesin olarak belirlemek
mümkün değildir.
 Bu bakımdan olasılık teorisi ve istatistiğin hidrolojide
kullanılması büyük önem taşır.
14
 HİDROLOJİK ÇEVRİM
 Su doğada çeşitli yerlerde ve çeşitli hallerde(sıvı, katı
gaz) bulunmakta ve yerküresinin çeşitli kısımları
arasında durmadan dönüp durmaktadır.
 Suyun doğada dönüp durduğu yolların tümüne birden
hidrolojik çevrim denir.

15
16
 Sistem kavramı
 Sistem, düzenli bir şekilde birbirleriyle ilişkili olan
çevresinden belli bir sınırla ayrılan bileşenler takımı
olarak tanımlanır.

 Hidrolojik çalışmalarda göz önüne alınan sistem bir

akarsu havzasının bir bölümü olacağı gibi bir havzanın
tümüde olabilir.

17
18
19
HİDROLOJİK ÇEVRİM
 Su doğada çeşitli yerlerde ve çeşitli hallerde(sıvı, katı
gaz) bulunmakta ve yerküresinin çeşitli kısımları
arasında durmadan dönüp durmaktadır.
 Suyun doğada dönüp durduğu yolların tümüne birden
hidrolojik çevrim denir.

20
 HİDROLOJİNİN TEMEL
DENKLEMLERİ
 Bütün fiziksel olaylar için yürürlükte olan kütlenin
korunumu ve enerjinin korunumu ilkeleri hidrolojik
çevrimin herhangi bir parçasına da uygulanabilir.

21
 Kütlenin Korunumu
 Kütlenin korunumu ilkesi hidrolojik çevrimin herhangi
bir parçasının da su dengesinin olduğunu gösteren
süreklilik denklemine götürür.
x – y = dS / dt  X-Y=S

22
Süreklilik denklemi
x – y = dS / dt  X-Y=S

23
 ENERJİNİN KORUNUMU
 Buharlaşma ve kar erimesi gibi hidrolojik olayların
incelenmesinde enerjinin korunumu ilkesi uygulanır.

HX-HY=S

24
HİDROLOJİNİN TEMEL DENKLEMLERİ Kütlenin Korunumu
 Bütün fiziksel olaylar için yürürlükte olan kütlenin  Kütlenin korunumu ilkesi hidrolojik çevrimin herhangi
korunumu ve enerjinin korunumu ilkeleri hidrolojik bir parçasının da su dengesinin olduğunu gösteren
çevrimin herhangi bir parçasına da uygulanabilir. süreklilik denklemine götürür.
x – y = dS / dt  X-Y=S

Süreklilik denklemi ENERJİNİN KORUNUMU

x – y = dS / dt  X-Y=S  Buharlaşma ve kar erimesi gibi hidrolojik olayların
incelenmesinde enerjinin korunumu ilkesi uygulanır.

HX-HY=S

25
 Yerküresinin Su Dengesi
 Uzun bir süre göz önüne alındığında hidrolojik
çevrimin herhangi bir parçasına giren ve çıkan su
miktarları birbirine eşittir.
 Örneğin yeryüzüne bir yılda düşen yağış, o yıl
içinde buharlaşarak havaya geri dönen su
miktarına eşittir.

26
 Yağış İstatistikleri

Konum Yağış Yüksekliği

Türkiye'de yağış 65 cm

Karalar üzerinde yağış 75 cm

Denizler üzerinde yağış 107 cm

Karalarda buharlaşma 48 cm

Denizlerde buharlaşma 118 cm

27
 Yer Kürede Suyun Dağılımı
Yerküredeki Suyun Hacim % (Hacimsel
Konum (106 km3) Yüzdelik Oranı)
Denizler 1348 97,39
Buzullar 27,82 2,010
Yer altı Suyu 8,062 0,580
Göller, Akarsular 0,225 0,020
Atmosfer 0,013 0,001
Toplam 1348,12 100,0
28
 Yer Kürede Tatlı Suyun Dağılımı
Yer Küredeki Tatlı Suların %(Hacimsel Yüzdelik
Konumu Oranı)
Buzullar 77.23
Yüzeye yakın yer altı suyu 9,860
Derin yer altı suyu 12,35
Zemin nemi 0.170
Göller 0.350
Akarsular 0.003
Atmosfer 0.040

29
Yerküresinin Su Dengesi Yağış İstatistikleri
 Uzun bir süre göz önüne alındığında hidrolojik
çevrimin herhangi bir parçasına giren ve çıkan su
Konum Yağış Yüksekliği
miktarları birbirine eşittir.
 Örneğin yeryüzüne bir yılda düşen yağış, o yıl
Türkiye'de yağış 65 cm
içinde buharlaşarak havaya geri dönen su Karalar üzerinde yağış 75 cm
miktarına eşittir.
Denizler üzerinde yağış 107 cm

Karalarda buharlaşma 48 cm

Denizlerde buharlaşma 118 cm

Yer Kürede Suyun Dağılımı Yer Kürede Tatlı Suyun Dağılımı

Yerküredeki Suyun Hacim % (Hacimsel Yer Küredeki Tatlı Suların %(Hacimsel Yüzdelik
Konum (106 km3) Yüzdelik Oranı) Konumu Oranı)
Buzullar 77.23
Denizler 1348 97,39
Yüzeye yakın yer altı suyu 9,860
Buzullar 27,82 2,010
Derin yer altı suyu 12,35
Yer altı Suyu 8,062 0,580 Zemin nemi 0.170
Göller, Akarsular 0,225 0,020 Göller 0.350
Atmosfer 0,013 0,001 Akarsular 0.003
Toplam 1348,12 100,0 Atmosfer 0.040
30
Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Suyun kullanılması amacıyla yapılan
çalışmalar
 Suyun kontrolü ve kullanılması ile ilgili olarak yapılan  Su getirme
mühendislik çalışmaları su kaynaklarının geliştirilmesi  Sulama
adı altında toplanmaktadır.
 Hidroelektrik
 Akarsularda ulaşım

Su miktarının kontrolü amacıyla Su kalitesini kontrolü amacıyla

yapılan çalışmalar yapılan çalışmalar
 Taşkınların önlenmesi  Suyun kirlenmesinin önlenmesi
 Drenaj tesisleri  Suyun korunması
 Çevre sağlığı tesisleri  Suyun arıtılması

31
Ölçmeler
 Bütün hidrolojik çalışmalarda ilk adım gerekli doğal
verilerin toplanması için yağış, buharlaşma ve akım
gibi hidrolojik değişkenlerin ölçümlerinin yapılmasıdır.
 Hidrolojik veriler gerek zamanla gerekse yerden yere
çok değiştikleri için ölçmelerin sık noktalarda ve
sürekli olarak yapılması gerekir.
Matematik modeller kurulması
 Ölçümlerin bulunmadığı yada yetersiz olduğu hallerde
hidrolojik olayları yöneten kanunların belirlenmesi için
bu olayların matematik modellerinin kurulması ve
bunların doğruluğunun ölçme sonuçlarıyla kontrol
edilmesi gerekir.
Verilerin işlenmesi
 Ölçmeler sonunda elde edilen çok sayıda ve dağınık
haldeki bilgilerin veri tabanları halinde saklanması
gerekir.
Olasılık teorisi ve istatistik
metotlarının kullanılması
 Hidrolojik olaylar değerleri zaman içinde değişen çok
sayıda değişken etkisi altında meydana geldikleri için
önceden kesinlikle belirlenemeyen bir nitelik taşırlar.
 Örneğin elde bulunan 30 yıllık ölçme sonuçlarını
kullanarak bir akarsuda gelecek 100 yıl içinde
görülecek en büyük taşkını kesin olarak belirlemek
mümkün değildir.
 Bu bakımdan olasılık teorisi ve istatistiğin hidrolojide
kullanılması büyük önem taşır.
32
HİDROLOJİK ÇEVRİM
 Su doğada çeşitli yerlerde ve çeşitli hallerde(sıvı, katı
gaz) bulunmakta ve yerküresinin çeşitli kısımları
arasında durmadan dönüp durmaktadır.
 Suyun doğada dönüp durduğu yolların tümüne birden
hidrolojik çevrim denir.

33
Yerküresinin Su Dengesi Yağış İstatistikleri
 Uzun bir süre göz önüne alındığında hidrolojik
çevrimin herhangi bir parçasına giren ve çıkan su
Konum Yağış Yüksekliği
miktarları birbirine eşittir.
 Örneğin yeryüzüne bir yılda düşen yağış, o yıl
Türkiye'de yağış 65 cm
içinde buharlaşarak havaya geri dönen su Karalar üzerinde yağış 75 cm
miktarına eşittir.
Denizler üzerinde yağış 107 cm

Karalarda buharlaşma 48 cm

Denizlerde buharlaşma 118 cm

Yer Kürede Suyun Dağılımı Yer Kürede Tatlı Suyun Dağılımı

Yerküredeki Suyun Hacim % (Hacimsel Yer Küredeki Tatlı Suların %(Hacimsel Yüzdelik
Konum (106 km3) Yüzdelik Oranı) Konumu Oranı)
Buzullar 77.23
Denizler 1348 97,39
Yüzeye yakın yer altı suyu 9,860
Buzullar 27,82 2,010
Derin yer altı suyu 12,35
Yer altı Suyu 8,062 0,580 Zemin nemi 0.170
Göller, Akarsular 0,225 0,020 Göller 0.350
Atmosfer 0,013 0,001 Akarsular 0.003
Toplam 1348,12 100,0 Atmosfer 0.040
34
 Bir Gölde Su Dengesi
 Yüzey alanı 40 km2 olan bir gölde Haziran ayında göle
giren akarsuyun ortalama debisi 0.56 m3/s, gölden
çıkan suyun ortalama debisi 0.48 m3/s olarak
ölçülmüştür. Aylık yağış yüksekliği 45 mm,
buharlaşma yüksekliği 105 mm dir. Gölün tabanından
ay boyunca sızma yüksekliği 25 mm olarak tahmin
edilmiştir. Bu ay boyunca göldeki su hacminin ne
kadar değiştiğini hesaplayınız.

35
 Bir Baraj Haznesinde Su Dengesi I
 1970 yılı Temmuz ayında Hirfanlı barajı biriktirme
haznesinin yüzey alam 400 km2 dir. Bu ay boyunca
haznede depolanan su hacmında 150x106 m3 azalma
olmuştur. Barajın yakınındaki bir buharlaşma
leğeninde bu ayın buharlaşma yüksekliği 20 cm
olarak ölçülmüştür. Temmuz ayı için leğen katsayısı
0.15 dir. Bu ayda barajın çıkışında ölçülen ortalama
debi 130 m3/s dir. Buna göre Hirfanlı barajının
girişinde Kızılırmak nehrinin o aydaki ortalama
debisini hesaplayınız.

36
 Bir Baraj Haznesinde Su Dengesi II
 Bir şehrin su ihtiyacını karşılamak için yapılan bir
haznenin yüzey alanı 17 km2 dir. Hazneyi besleyen
akarsuyun havza alanı 50 km2 dir. Günlük ortalama
su ihtiyacı 4.9x104 m3 dür. Yıllık yağış yüksekliğinin
88 cm, yıllık buharlaşma yüksekliğinin 125 cm ve yıllık
akış yüksekliğinin 33 cm olduğu bir yılda haznenin
hacmında ne kadar değişme olur?

37
 Bir Adada Su Dengesi
 Bir akarsu deltası içindeki yüzölçümü 50 km2 olan bir
adada tarım için gerekli sulama suyu ihtiyacı
gözönüne alınarak yıllık evapotranspirasyon yüksekliği
180 cm olarak hesaplanmıştır. Adaya 87 cm yağış
düşen bir yılın kurak yaz aylarında 4 ay boyunca
adaya sifonla günde ortalama 44x104 m3 su
aktarılmış, geriye kalan 8 ayda ise günde ortalama
28x104 m3 su deltaya geri verilmiştir. Bu yıl boyunca
zemin neminin 4 cm arttığı görülmüştür. Bu verilere
göre yıl boyunca adaya yeraltından sızarak geçen
suyun toplam hacmini hesaplayınız.
38
 Baraj Yapımının Hidrolojik Çevrime
Etkisi
 Bir akarsu üzerinde yüzey alam 100 km2 olan bir
baraj inşa edilecektir. Bölgedeki ortalama yıllık yağış
yüksekliği 100 cm dir. Leğen katsayısı 0.1 olan bir
buharlaşma leğeni ile yıllık buharlaşma yüksekliği 160
cm olarak ölçülmüştür. Hazne inşa edilmeden önce
havzanın akış katsayımın 0.20 olduğu bilinmektedir.
Buna göre baraj inşa edilip hazne dolduktan sonra
akarsudaki yıllık akış hacmi ne kadar değişir?

39
 Bir Havzada Su Dengesi
 Yüzölçümü 200 km2 olan bir akarsu havzasında Eylül
ayında 50 mm yağış düşüyor. Havzanın çıkış
noktasında bu ayda gözlenen ortalama debi 2.3 m3/s
dir. Havzadaki gözleme kuyularında bu ay boyunca
yeraltı su yüzeyinin 60 mm alçaldığı görülüyor. Eylül
ayında evapotranspirasyon yüksekliği 100 mm dir. Bu
verilere göre bu ay boyunca zemin nemi ne kadar
değişmiştir?

40
Hazne İşletmesi Etkisinin Giderilmesi

 Kızılırmak nehri üzerindeki Hirfanlı barajının çıkışında

1971 su yılı boyunca akarsuda ölçülen aylık akımlar,
haznede depolanan su hacmındaki değişmeler ve
haznede ölçülen aylık buharlaşma değerleri aşağıda
verilmiştir. Bu değerleri kullanarak baraj inşa edilmiş
olmasaydı aynı akarsu kesitinde gözlenecek aylık
akım değerlerini (tabii akımlar) hesaplayınız.

41
Yıl ve Ay Ölçülen Akış Depolanan Buharlaşma Tabii Akış
Hacmı Hacımdaki E (106 m3) Hacmı
Y (106 m3) Değişme X (106 m3)
1970 Ekim 319 -229 13 103
Kasım 405 -194 6 217
Aralık 512 -131 3 384
1971 Ocak 605 -162 4 447
Şubat 419 -69 6 356
Mart 709 -24 13 698
Nisan 785 392 18 1195
Mayıs 633 219 26 878
Haziran 558 98 39 695
Temmuz 150 -88 53 115
Ağustos 169 -100 44 113
Eylül 276 -120 34 190
42