PENGURUSAN

HARTA PUSAKA
Muhammad Firdaus Bin Adam
Radin Mohd Shakir Bin Radin Anwar Alem Sah
Farah Anis Binti Mohamad Sabhan
Norshahirah Binti Mohd Zin
1.Konsep pengurusan harta
pusaka
2.Sumber-sumber
3.Penerima-penerima
pusaka
4.Kaedah menyelesaikan
harta pusaka
Ilmu faraid ialah "Ilmu berkenaan kaedah-
kaedah yang telah ditetapkan oleh hukum
syarak tentang pembahagian harta pusaka
selepas kematian seseorang Islam dan habuan
yang bakal diterima oleh waris-waris yang sah
dan layak seperti anak, isteri, suami, ibu, bapa
dan lain-lain.
 Pusaka atau al-mirath dari segi bahasa pada makna al-masdar
MAKSUD HARTA PUSAKA bermaksud al-baqa’ iaitu kekal dan perpindahan sesuatu daripada
seseorang kepada seseorang yang lain.

Al-mirath pada makna ism maf’ul pula bermaksud asal atau

baki .

Dari segi istilah pusaka bermaksud sesuatu yang ditinggalkan oleh si mati
daripada harta benda dan hak-hak yang akan diwarisi oleh ahli-ahli waris
disebabkab kematian pewaris .

Pendapat yang lain menyatakan bahawa pusaka pada istilah ialah

perpindahan pemilikan daripada si mati kepada para warisnya yang
masih hidup, sama ada yang ditinggalkan itu berbentuk harta yang boleh
dipindah, harta yang tidak boleh dipindah, ataupun sesuatu hak yang
ditetapkan oleh syarak (seperti hak khiyar dalam jual beli, hak syuf’ah,
dan hak qisas).
 "Pengurusan harta Islam" bermaksud
pengurusan harta yang sah dan berkesan
dari segi undang-undang dan Hukum Syarak
dalam bentuk pengurusan harta seseorang
yang mana bukan sekadar untuk
mengurangkan kebimbangannya bahkan
untuk melaksanakan hasrat terakhir
seseorang mengikut hukum syarak selepas
kematiannya.
DALIL MEMPELAJARI ILMU FARAID
• Sabda Rasulullah SAW; "Belajarlah ilmu faraid dan ajarkanlah kepada
orang lain kerana ia adalah separuh ilmu. Dia akan dilupakan dan dia
akan menjadi perkara pertama dicabut dari umatku". (Riwayat Ibnu
Majah dari Abu Hurairah r.a.).

• Saidina Umar r.a.: "Pelajarilah ilmu as-Sunnah, ilmu Faraid dan ilmu
Bahasa (Arab) sebagaimana kamu mempelajari al-Quran."

• Ibnu Mas'ud r.a. berkata bahawa Nabi SAW bersabda: "Pelajarilah

ilmu faraid serta ajarkanlah kepada orang-orang, kerana aku adalah
orang yang akan wafat, sedang ilmu itu akan diangkat dan fitnah akan
tampak, sehingga dua orang yang bertengkar tentang pembahagian
warisan, mereka berdua tidak menemukan seorang pun yang
sanggup meleraikan (menyelesaikan perselisihan pembahagian hak
waris) mereka." (riwayat Imam Ahmad, at-Tirmidzi, dan al-Hakim)
 SUMBER-SUMBER DALIL

Pensyariatan pusaka di dalam undang-undang pusaka Islam

terkandung di dalam Al-Quran. Ia dapat dilihat di dalam surah an-
Nisa’ ayat 11, 12, 176 yang dikenali sebagai ayat al-mawarith. Ketiga-
tiga ayat tersebut telah menjelaskan secara terperinci (yang juga
merupakan ayat mufassal) tentang pusaka di dalam Islam
termasuklah ahli waris, bahagian-bahagian mereka, dan sebab
perwarisan.
 ُ‫ن ثُلُثَا َما تَ َر َك‬
َُ ‫ن فَلَ ُه‬ُِ ‫ساءُ فَ ۡوقَُ ۡٱثنَتَ ۡي‬ َ ِ‫ن ن‬ َُ ‫ن فَإِن ُك‬ ُِ ‫ظ ۡٱۡلُنثَيَ ۡي‬ ُِ ‫ل َح‬ ُُ ‫ٱّللُ فِيُ أَ ۡو َٰلَ ِد ُك ُۡم ِللذَ َك ُِر ِم ۡث‬
َُ ‫وصي ُك ُُم‬
ِ ُ‫ي‬
‫ك ِإن َكانَُ لَهُۥ َولَدُ فَإِن‬ َُ ‫ُس ِم َما تَ َر‬ ُُ ‫سد‬ ُّ ‫ل َٰ َو ِحدُ ِم ۡن ُه َما ٱل‬ ُِ ‫ف َو ِۡلَبَ َو ۡي ُِه ِل ُُك‬
ُُ ‫ص‬ ۡ ‫ٱلن‬ِ ‫َت َٰ َو ِح َدةُ فَلَ َها‬ ُۡ ‫َو ِإن َكان‬
ُ‫صيَة‬ ِ ‫ن بَعۡ ُِد َو‬
ُ ‫ُس ِم‬ ُُ ‫سد‬ ُُّ ‫ث فَإِن َكانَُ لَهُۥ ِإ ۡخ َوةُ فَ ِِل ُ ِم ُِه ٱل‬ ُ ‫لَ ُۡم يَ ُكن لَهُۥ َولَدُ َو َو ِرثَهُۥ أَبَ َواُهُ فَ ِِل ُ ِم ُِه‬
ُُ ُ‫ٱلث ُّل‬
ََُ ‫ن‬
‫ٱّلل‬ َُ ‫ٱّلل ِإ‬
ُِ َ َُ‫ضةُ ِمن‬ َ ‫ب لَ ُك ُۡم ن َۡفعاُ ُفَ ِري‬ ُُ ‫ل ُت َ ۡد ُرونَُ أَيُّ ُه ُۡم أَ ۡق َر‬ َُ ‫وصي بِ َهاُ أ َ ۡوُ َد ۡينُ َءابَا ُؤ ُك ُۡم َوأ َ ۡبنَاؤُ ُك ُۡم‬ ِ ُ‫ي‬
١١ ‫ع ِلي ًما َح ِكيما‬ َ َُ‫َكان‬

Allah perintahkan kamu mengenai (pembahagian harta pusaka untuk) anak-anak kamu, iaitu
bahagian seorang anak lelaki menyamai bahagian dua orang anak perempuan. Tetapi jika
anak-anak perempuan itu lebih dari dua, maka bahagian mereka ialah dua pertiga dari harta
yang ditinggalkan oleh si mati dan jika anak perempuan itu seorang sahaja, maka bahagiannya
ialah satu perdua (separuh) harta itu dan bagi ibu bapa (si mati), tiap-tiap seorang dari
keduanya: Satu perenam dari harta yang ditinggalkan oleh si mati, jika si mati itu mempunyai
anak. Tetapi jika si mati tidak mempunyai anak, sedang yang mewarisinya hanyalah kedua ibu
bapanya, maka bahagian ibunya ialah satu pertiga. Kalau pula si mati itu mempunyai
beberapa orang saudara (adik-beradik), maka bahagian ibunya ialah satu perenam.
(Pembahagian itu) ialah sesudah diselesaikan wasiat yang telah diwasiatkan oleh si mati dan
sesudah dibayarkan hutangnya. lbu-bapa kamu dan anak-anak kamu, kamu tidak mengetahui
siapa di antaranya yang lebih dekat serta banyak manfaatnya kepada kamu (Pembahagian
harta pusaka dan penentuan bahagian masing-masing seperti yang diterangkan itu ialah)
ketetapan dari Allah; sesungguhnya Allah adalah Maha Mengetahui, lagi Maha Bijaksana.
 ُّ ‫ُولَدُفَُلَ ُك ُم‬
ُ‫ُٱلربُ ُع‬ َ ‫انُلَ ُه َن‬ َ ‫ُولَدُفَإِنُ َك‬ َ ‫فُ َماُت َ َر َكُأ َ ۡز َٰ َو ُج ُك ۡمُ ِإنُلَ ۡمُيَ ُكنُلَ ُُه َن‬ ُ ‫ص‬ ۡ ِ‫۞ولَ ُك ۡمُن‬ َ
‫ُم َماُت َ َر ۡكت ُ ۡمُُِإنُلَ ۡمُيَ ُكنُلَ ُك ُۡم‬ ِ ‫ُٱلربُ ُع‬ُّ ‫ُولَ ُه َن‬ َ ‫ينُ ِب َهاُأ َ ۡوُ َدُۡين‬ َ ‫وص‬ ِ ُ‫صيَةُي‬ ِ ‫ُو‬ َ ‫ُمنُبَعۡ ِد‬ ِ ‫ِم َماُت َ َر ۡك َن‬
ُ‫ونُبِ َهاُُأ َ ۡوُ َد ۡين‬
َ ‫ص‬ ُ ‫صيَةُتُو‬ ِ ‫ُو‬ َ ‫ُمنُبَعۡ ِد‬ ِ ‫ُم َماُت َ َُر ۡكتُم‬ ِ ‫ُولَدُفَلَ ُه َنُٱلث ُّ ُم ُن‬ َ ‫انُلَ ُك ۡم‬ َ ‫َولَدُفَإِنُ َك‬
ُ‫ُسُفَإِن‬ ‫د‬ ُ
‫س‬ ‫اُٱل‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ن‬ۡ ‫ُم‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫ُو‬َٰ ‫ل‬ ُ
‫ك‬ ‫ل‬ َ ‫ف‬ ُ ‫ت‬ ‫خ‬ۡ ُ ‫ُأ‬ ُ
‫و‬ َ ‫أ‬ُ ٌ
‫خ‬ َ ‫أ‬ُ ‫ُۥ‬ ‫ه‬ َ ‫ل‬ ‫ُو‬ ‫ة‬ َ ‫أ‬‫ر‬ ‫ُٱم‬
ۡ ‫و‬ َ ‫أ‬ ُ ً ‫ة‬َ ‫ل‬َ ‫ل‬َٰ ‫ثُ َك‬ ُ ‫ور‬ َ ‫َو ِإنُ َك‬
ُ ُّ َُ ِ ِ َ ِ ِ ۡ َ َ ِ َ ُ‫ُر ُجلُي‬ َ ‫ان‬
ُ‫ص َٰىُ ِب َهاُأ َ ۡوُ َدُۡينُغ َۡي َر‬ َ ‫صيَةُيُو‬ ِ ‫ُو‬ ‫د‬
ِ ۡ‫ع‬َ ‫ب‬ ُ ‫ن‬ ‫م‬
ِ ُ
‫ث‬ِ ُ ‫ل‬ ُّ ‫ث‬ ‫يُٱل‬ ‫ف‬
ِ ُ ‫ء‬
ُ ‫ا‬ َ
‫ك‬ ‫ر‬ َ ُ
‫ش‬ ُ ‫م‬ ۡ ‫ه‬
ُ َ ‫ف‬ُ ‫ك‬َ ‫ل‬
ِ َ
‫ذ‬ َٰ ُ‫ُمن‬ِ ‫َكانُواُْأ َ ۡكث َ َر‬
َ
١٢ُ‫ع ِلي ٌمُ َح ِليم‬ َ ُُ‫ٱّلل‬ َ ‫ُو‬ َ ‫ُٱّلل‬ِ َ ‫ُم َن‬ ِ ‫صيَة‬ ِ ‫ُو‬ َ ‫ضار‬ َ ‫ُم‬

Dan bagi kamu satu perdua dari harta yang ditinggalkan oleh isteri-isteri kamu jika mereka tidak
mempunyai anak. Tetapi jika mereka mempunyai anak maka kamu beroleh satu perempat dari harta
yang mereka tinggalkan, sesudah ditunaikan wasiat yang mereka wasiatkan dan sesudah dibayarkan
hutangnya dan bagi mereka (isteri-isteri) pula satu perempat dari harta yang kamu tinggalkan, jika
kamu tidak mempunyai anak. Tetapi kalau kamu mempunyai anak maka bahagian mereka (isteri-isteri
kamu) ialah satu perlapan dari harta yang kamu tinggalkan, sesudah ditunaikan wasiat yang kamu
wasiatkan dan sesudah dibayarkan hutang kamu dan jika si mati yang diwarisi itu, lelaki atau
perempuan, yang tidak meninggalkan anak atau bapa, dan ada meninggalkan seorang saudara lelaki
(seibu) atau saudara perempuan (seibu) maka bagi tiap-tiap seorang dari keduanya ialah satu
perenam. Kalau pula mereka (saudara-saudara yang seibu itu) lebih dari seorang, maka mereka
bersekutu pada satu pertiga (dengan mendapat sama banyak lelaki dengan perempuan), sesudah
ditunaikan wasiat yang diwasiatkan oleh si mati dan sesudah dibayarkan hutangnya; wasiat-wasiat
yang tersebut hendaknya tidak mendatangkan mudarat (kepada waris-waris). (Tiap-tiap satu hukum
itu) ialah ketetapan dari Allah dan (ingatlah) Allah Maha Mengetahui, lagi Maha Penyabar.
‫س لَ ُهُۥ َولَدُ َولَهُۥُ أ ُ ۡختُ فَلَ َها‬ َُ َ‫ن ٱمۡ ُر ٌؤُاْ َهل‬
َُ ‫ك لَ ۡي‬ ُِ ‫ٱّللُ يُ ۡف ِتي ُك ُۡم ِفي ۡٱل َُك َٰلَلَ ُِة ِإ‬
َُ ‫ل‬ َُ ‫يَ ۡست َ ۡفتُون‬
ُِ ُ‫َك ق‬
‫ان ِم َما‬ُِ َ ‫ن فَلَ ُه َما ٱلثُّلُث‬ُِ ‫ك َو ُه َُو يَ ِرث ُ َهاُ ِإن لَ ُۡم يَ ُكن ُلَ َها َولَدُ فَإِن َكانَتَا ۡٱثنَت َُۡي‬ َُ ‫ف َما ت َ َر‬ ُُ ‫ص‬ ۡ ‫ِن‬
‫ٱّللُ لَ ُك ُۡم أَن‬
َُ ‫ن‬ ُُ ‫ن يُبَ ِي‬ُِ ‫ظ ۡٱۡلُنث َُيَ ۡي‬ ُِ ‫ل َح‬ ُُ ‫ساءُ ُفَ ِلل َذ َك ُِر ِم ۡث‬ َ ‫ك َو ِإن َكانُوُاْ ِإ ۡخ َوةُ ِر َجالُ َو ِن‬ َُ ‫ت َ َر‬
١٧٦ ‫ع ِلي ُُم‬ َ ُ‫ل ش َۡيء‬ َُ ‫ضلُّوُاْ َو‬
ُِ ‫ٱّللُ ِب ُك‬ ِ َ‫ت‬

Mereka (orang-orang Islam umatmu) meminta fatwa kepadamu (Wahai Muhammad

mengenai masalah Kalaalah). Katakanlah: Allah memberi fatwa kepada kamu di dalam
perkara Kalaalah itu, iaitu jika seseorang mati yang tidak mempunyai anak dan dia
mempunyai seorang saudara perempuan, maka bagi saudara perempuan itu satu perdua
dari harta yang ditinggalkan oleh si mati dan dia pula (saudara lelaki itu) mewarisi (semua
harta) saudara perempuannya, jika saudara perempuannya tidak mempunyai anak. Kalau
pula saudara perempuannya itu dua orang, maka keduanya mendapat dua pertiga dari harta
yang di tinggalkan oleh si mati dan sekiranya mereka (saudara-saudaranya itu) ramai, lelaki
dan perempuan, maka bahagian seorang lelaki menyamai bahagian dua orang perempuan.
Allah menerangkan (hukum ini) kepada kamu supaya kamu tidak sesat dan (ingatlah) Allah
Maha Mengetahui akan tiap-tiap sesuatu.
PENERIMA
PENERIMA
PUSAKA
 WARIS LELAKI
Anak saudara
Saudara Lelaki
Suami Seibu
Lelaki Seibu
Sebapa

Saudara Lelaki Anak saudara Tuan (kpd

Anak Lelaki Sebapa Lelaki Sebapa hamba)

Cucu Lelaki Anak bapa

Saudara Lelaki Bapa Saudara
daripada Anak saudara
Seibu Sebapa Seibu Sebapa
Lelaki Sebapa

Anak bapa
Datuk sebelah Bapa Saudara
Bapa saudara Seibu
Bapa Sebapa
Sebapa
WARIS PEREMPUAN
Isteri

Anak Perempuan

Cucu Perempuan
Ibu
Nenek sebelah Ibu

Nenek sebelah Bapa

Saudara perempuan Seibu Sebapa

Saudara perempuan Sebapa

Saudara perempuan Seibu
Puan (kpd hamba)
 KADAR ASAS
PEMBAHAGIAN
FARAID
 • ½ : Jika simati (isteri) tidak
mempunyai anak (lelaki/perempuan)
atau cucu dan ke bawah

Suami • ¼ : Jika simati (isteri) mempunyai

anak (lelaki/perempuan) atau cucu
dan ke bawah

• ¼ : Jika simati (suami) tidak

mempunyai anak (lelaki/perempuan)
atau cucu dan ke bawah

Isteri • 1/8 : Jika simati (suami) mempunyai

anak (lelaki/perempuan) atau cucu
dan ke bawah
Bapa Ibu
1/6 : Jika simati mempunyai
1/6 : Jika simati anak, @ cucu perempuan
mempunyai anak daripada anak lelaki ke bawah
(lelaki/perempuan) @ mempunyai beberapa
atau cucu dan ke orang saudara
(lelaki/perempuan)
bawah

1/3 dari keseluruhan harta :

1/6 + Asobah : Jika Jika simati mempunyai
simati tidak seorang saudara lelaki atau
mempunyai anak perempuan) sahaja dan tiada
(lelaki/perempuan) anak ke bawah

1/3 dari baki harta : Jika simati

meninggalkan salah seorang
suami @ isteri dan bapa tanpa
waris lain
Anak Perempuan Anak Lelaki

100 % daripada baki (Asabah)

½ : Jika seorang
sekiranya seorang

Dikongsi sama rata daripada baki

2/3 : Jika dua orang atau lebih
(Asabah) sekiranya lebih daripada
dibahagi sama rata
seorang

Asabah bilghairi : Jika si mati Asabah bilghairi : Jika si mati

mempunyai anak mempunyai anak
(lelaki/perempuan) 2:1 (lelaki/perempuan) 2:1