Panevropski Univerzitet APEIRON

Epidemiologija

Doc. dr Branislav Mihajlović

Epidemiološko istraživanje

Epidemiologija je naučni metod koji se

bavi provjerom hipoteza.
Istovremeno epidemiologija je i
primjenjena nauka jer proučava bolesti
i zdravlje u ljudskoj populaciji.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Određivanje jedinice posmatranja

Jedinica posmatranja u epidemiologiji jeste:

 pojedinac, ili
 grupa (što je mnogo češće).

Izvori podataka o pojavi koja se ispituje

mogu biti:
 primarni i
 sekundarni.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Primarni podaci su oni koji sadrže
informacije prikupljene baš za dato
istraživanje, po već unaprijed
uspostavljenom planu: upitniku, protokolu,
dobijene intervjuom, testom, pregledom,
anketom ili direktnim posmatranjem.
Oni su lični, neposredni i originalni (izvorni).

Panevropski Univerzitet APEIRON

Sekundarni podaci su izvori koji sadrže
informacije prikupljene za neke druge
svrhe, a ne za dato istraživanje.
Njih dobijamo „iz druge ruke“, iz
citiranih drugih istraživanja.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Uzorak
Pri planiranju istraživanja prvo se vodi
računa o tome kako postupiti da
istraživani uzorak bude
reprezentativan za svu populaciju koju
želimo da ispitamo, jer postoji
raznolikost u izboru subjekata
istraživanja.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Mogućnosti izbora uzorka su
 slučajni uzorak,

 sistematski uzorak i

 stratificirani (slojeviti) uzorak.

Od sva tri izbora najbolji je slučajni

uzorak.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Epidemiološko-kliničko
istraživanje
Klinička i biološka istraživanja
prvenstveno se bave pojedincem ili
manjim brojem jedinki.

Epidemiologija takođe posmatra i

pojedinca, ali interpretaciju i
zaključivanje zasniva na
kombinovanim rezultatima
posmatranja velikog broja ispitanika.
Istraživanja u epidemiologiji se usmjeravaju
na populaciju iz dva osnovna razloga:
 cilj epidemiologije jeste poboljšanje
zdravlja zajednice, a tek u okviru takvog
cilja i poboljšanje zdravlja pojedinaca;
 sa metodološke tačke gledišta analiza
populacije omogućava dobijanje
zaključaka o uzročnom odnosu između
pojedinih činilaca neke bolesti.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Ciljevi epidemiološkog istraživanja su:
1.Opisati zdravstveno stanje populacije...
-- nabrajanjem slučajeva pojave različitih bolesti,
-- dobijanjem relativne frekvencije neke bolesti unutar
pojedinih grupa ljudi, t.j.izražavanjem u procentima i
-- otkrivanjem kretanja određenih patoloških stanja u
populaciji.
2.Objasniti etiologiju bolesti, utvđivanjem faktora koji su
tu bolest izazvali;
3.Predvidjeti broj oboljelih i raspodjelu zdravstvenog
stanja u populaciji;
4.Kontrolisati raspodjelu bolesti preveniranjem novih
slučajeva (lat.venio, venire : doći, doći prije nečega)
odnosno eliminacijom i eradikacijom postojećih
oboljenja. Panevropski Univerzitet APEIRON
Kvantifikacija (brojčano
izražavanje) opažanja
Pojava neke bolesti u populaciji proučava se
sistematskim prikupljanjem podataka i
njihovom sistematizacijom po već unaprijed
pripremljenom planu rada.
Ovakvo istraživanje je empirijsko (zasnovano
na iskustvu) ili bar ima dosta empirijskog u
svojoj osnovi.
Empirijsko istraživanje obavezno traži
kvantifikaciju, tj. brojčano izražavanje
relevantnih faktora.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Brojčano izražavanje obavlja se
pomoću tri srodna postupka:
1. mjerenjem promjenljivih karakteristika
(varijabli),
2. klasifikacijom ispitanih osoba u kategorije
(zdrav: bolestan, muško, žensko, itd.);
3. procjenom populacijskih obilježja, da bi se
opisala npr. učestalost bolesti ili da bi se izrazila
razlika između dvije ili više pojava;
...... i nakon toga:
4. statističkim testiranjem (provjerom) jedne ili
više epidemioloških hipoteza (pretpostavki).
Statističko testiranje procjenjuje kakvu
ulogu ima slučajnost u određenom
događaju,
...npr. da bi se vidjelo da li je dobijena razlika
posmatranih bolesti na 2 područja slučajna
ili ne.
Ako je uočena razlika između 2 događaja
slučajna, to je vjerovatno izraz naše greške
u posmatranju i analizi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Ako razlika nije nastala slučajno, onda je
ona posljedica djelovanja razloga koje
treba da otkrijemo
(na prim. da na pojavu A na lokalitetu br.1
djeluje jedan činilac, a na pojavu B na
lokalitetu br.2 neki drugi, tj. da su uslovi
nastanka ili nenastanka bolesti na 2
lokaliteta različiti).
 Kada razmatrate veliku količinu podataka,
morate da izvršite statističku analizu kako
biste utvrdili da li između dva faktora
postoji korelacija.
 Odgovor nije “da ili ne”.
 Radi se o verovatnoći, koju nazivamo
statistička značajnost.
 Statistička značajnost predstavlja mjeru da
li je opaženi eksperimentalni efekat zaista
pouzdan ili se javlja samo usled slučaja.
 Za nalaz se kaže da je statistički značajan
ako postoji manje od 5% verovatnoće da se
javlja usled slučaja. To znači, na primer, da
postoji 95% šansi da ćemo dobiti isti
rezultat ako se istraživanje ponovi. Ovaj
odsečak od 95% je proizvoljan, ali svejedno
predstavlja standard.
 Još jedna proizvoljna tačka odsečka je
99%.
 U ovom slučaju, kada rezultat zadovolji ovaj
test, kaže se da je izuzetno statistički
značajan.
 Epidemiološka
povezanost dviju pojava 73
 Epidemiološka povezanost
dviju pojava 73
U epidemiološkim istraživanjima često se
provjerava (testira) povezanost nekog
faktora i neke bolesti:
... virus morbila i morbili,
... salmonela tifi i trbušni tifus,
... pad sa visine i lom kostiju.
Ako se utvrdi da takva veza postoji govori se
o riziku ili o „faktoru rizika“ kojem se izlažu
pojedinci iz neke populacije. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Nezavisne i zavisne
varijable
Rizik znači vjerovatnoću za pojavu nekog
nepovoljnog događaja, npr.:zdrave osobe će
oboljeti ako se izlažu kontaktu sa jednim ili više
takvih faktora rizika.
U razmatranju međusobnih odnosa takvih
faktora rizika i posljedica njihovog djelovanja
faktori predstavljaju nezavisne varijable....
.... dok očekivani (nepovoljni) učinak bolest ili smrt,
invaliditet i sl., predstavlja zavisnu varijablu.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Statistička povezanost

Pretpostavimo da postoji povezanost

između 2 pojave:
a. izloženosti nekom infektivnom
agensu i
b. pojave infektivne bolesti.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 U vezi s tim pitanje glasi:
Da li je ta povezanost slučajna, odnosno postoji li
značajna statistička razlika u broju oboljelih među
onima koji jesu bili izloženi djelovanju toga
infektivnog agensa i onima koji nisu bili izloženi?
 Ako razlika nije statistički značajna pretpostavka
(hipoteza) o povezanosti ove 2 pojave može da
se odbaci ili,...
 ...se hipoteza može „zamrznuti“, a dalje ispitivanje
međuodnosa se može nastaviti na znatno
većem broju ispitanika (uzorku).
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Realno-irealna
povezanost
Ako je razlika frekvencija (učestalosti
zbivanja) između 2 grupe statistički
značajna, računa se da postoji tzv.
statistička povezanost 2 pojave:
A. neke bolesti i
B. mogućeg uzročnika.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Pretpostavljena veza između uzročnika i
bolesti ne mora biti stvarna, nego može biti
prividna, lažna, a nastala zbog neke
greške u metodi ispitivanja, recimo zbog
greške u izboru eksperimentalne ili
kontrolne grupe.
Npr.: ljudi stare, a cijene rastu; to ne znači da
ljudi stare zbog cijena, niti da cijene rastu
zbog starenja ljudi (a pojave su se dešavale
istovremeno na jednom mjestu, u jednoj
istoj populaciji).
Ovo je primjer povezanosti, ali irealne.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Zemlje sa većim brojem telefonskih stubova
često imaju veći broj slučajeva srčanih
oboljenja, kao i mnogih drugih bolesti.
 Prema tome, između telefonskih stubova i
srčanih bolesti postoji pozitivna korelacija.
 Ali ovo ne dokazuje da telefonski stubovi
izazivaju srčana oboljenja.
 Ustvari, korelacija se ne može izjednačiti sa
uzročnošću.
 Indirektna uzročna veza
Radi se o tumačenju čestih pojava.
Pojava A je u vezi sa pojavom B, ali A (recimo-
etiološki činilac) ne izaziva direktno pojavu B
(recimo-bolest), već preko djelovanja neke treće
pomažuće (favorizujuće) pojave C.
Taj treći faktor je onaj faktor koji povezuje pojave
A i B i od koga zavisi postojanje i A i B.
Vrijednosti, odnosno, pojave A, B i C su povezane i
promjenljive: promjena u bilo kojoj od njih
usloviće i promjene u preostale dvije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Direktna uzročna
povezanost
A je uzrok B, a B je posljedica A.
Takve pojave u medicini nisu česte iz 2
osnovna razloga:
1. zbog multikauzalne (višeuzročne)
etiologije bolesti i
2. zbog multiplih (višestrukih) ishoda tih
međuodnosa (bolesti).
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Multikauzalna etiologija
bolesti
Infektivnu bolest ne izaziva samo
infektivni agens. On izaziva infekciju,
ali ne nužno i bolest!
Bolest često nastaje uz pomoć trećeg,
faktora rizika (riziko-faktora):
imunološke slabosti, pothranjenosti ili
drugog stresa,...
Stoga: A vodi prema B uz pomoć C.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Kod neinfektivnih bolesti, za njihov
nastanak često nema agensa, barem ne
jasno prepoznatljivog.
Prim. 1: Pušenje ne znači obavezno pojavu
karcinoma (raka) pluća, tj. karcinom pluća
može imati posljedične veze sa pušenjem,
ali se karcinom pluća može javiti i kod ljudi
koji ne puše nikad.
Prim. 2: Opekotina nastaje zbog djelovanja
vatre.
Ne ! Opekotina nastaje i zbog djelovanja
vatre, ali i zbog djelovanja struje, i zbog
djelovanja sunca, i zbog djelovanja
kaustičnih kiselina ,i t.d. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Multipli ishodi

Posljedice djelovanja nekog etiološkog

činioca nisu uvijek iste, već su često
brojne.
Na pr.:piogeni ili beta hemolitički
streptokok A izaziva anginu, ali izaziva
i šarlah, i erizipel (crveni vjetar), i
akutnu reumatsku groznicu, i akutni
glomerulonefritis i intermitetno
kliconoštvo, i t.d. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Kriteriji uzročnih veza
To su neke vrste „alatki“ za provjeru da li su
veze između dvije pojave više ili manje
vjerovatne.
Ti kriteriji su:
a. jačina povezanosti,
b. stalnost povezanosti (konzistentnost),
c. pravilan vremenski redoslijed ispitivanih
pojava,
d. specifičnost povezanosti i
e. podudarnost sa dosadašnjim znanjima o
ovoj problematici. Panevropski Univerzitet APEIRON
 a. Jačina povezanosti izražava se
pojmom „stope“.
Stopa (engl. rate) je relativna mjera učestalosti
nekog fenomena ili zbivanja koje se javlja u
nekoj definisanoj populaciji (recimo 1:100 ili
1:1000,ili 1:100 000) u toku definisanog
vremena (sat, dan, godina).
Korišćenje stope kao mjere bolje je od
korišćenja apsolutnih brojeva,...
... jer se 2 pojave dovode u „ravopravan“
položaj u računu i u procjeni značaja.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Primjer:
Ne možemo reći ovako: mjeseca maja 2009.
u B. Luci otkriveno je 10 novih slučajeva
hepatitisa B, a u Čelincu istog mjeseca 5,
....dakle, hepatitis B u B.Luci je učestaliji.
Stopa u B.Luci je oko 0.0024, a u Čelincu
oko 0.03, t.j. u Čelincu u maju 2009.g.
registrovano je 12,5 puta više hepatitisa B
nego u B.Luci.
Čelinac je ugroženiji!

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Broj događaja tokom nekog vremena (negdje)
Stopa=-------------------------------------------------------------x 10n
Prosječna populacija tokom toga vremena (negdje)

(10n=10...100...1000...10 000....).

Panevropski Univerzitet APEIRON

Jačina povezanosti jeste odnos stope
oboljelih koji JESU izloženi djelovanju
nekog faktora i stope oboljelih koji NISU
izloženi tome faktoru.
Taj odnos se zove „relativni rizik“.
Što je relativni rizik veći, to je veća i
vjerovatnoća da je istraživani (sumnjivi)
faktor uzročno povezan sa analiziranom
bolešću.
Vjerovatnoća te veze raste ako se dozna da
je vrijeme izloženosti djelovanju tog
činioca bilo duže.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 b. Stalnost povezanosti
(konzistentnost)
Ona predstavlja sličnost rezultata.
Ako se više puta, istim ili različitim
metodama, izučava povezanost nekih
odnosa među pojavama (A i B) i dobiju se
slični rezultati, oni potvrđuju takvu
povezanost.
Što je više ispitivanja sa sličnim rezultatima
to je i vjerovatnoća uzročne veze između
pojava A i B veća.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 c. Pravilnost vremenskog
slijeda istraživanih pojava.
Posmatraju se uzrok i posljedice
.
Uzrok se mora desiti prije posljedice: neko
zaražavanje ide prije nastanka odgovarajuće
zarazne bolesti (lako se prepoznaje kod bolesti
kratke inkubacije a teže kod duge inkubacije).

Pravilnost slijeda događaja se teško prepoznaje kod

nezaraznih bolesti, jer često uzrok (npr. alkohol)
vrlo dugo i nekontinuirano djeluje prije
prepoznavanja posljedice (ciroza jetre).Panevropski Univerzitet APEIRON
 d. Specifičnost povezanosti
...je odnos kada samo jedan agens (uzrok)
izaziva samo jednu bolest (posljedicu), npr.:
virus rabijesa (bjesnila) izaziva bjesnilo i ništa
drugo.
Tu je povezanost između A i B jasna i
nedvosmilena.
Kod hroničnih nezaraznih bolesti opet je teško jer
tu jedan etiološki činilac može izazvati više
posljedica, npr.: pušenje (uzrok) izaziva bronhitis,
emfizem, astmu, karcinom (uz sudjelovanje
kofaktora), hipertenziju, popuštanje srca i t.d.

Panevropski Univerzitet APEIRON

e. Podudarnost sa dosadašnjim
znanjem o problemu

Objašnjenje povezanosti pojave A

(uzrok) i pojave B (posljedica) u
osnovi se uvijek temelji na već
poznatim činjenicama o svakoj od
ovih pojava.
Ranije utvrđeni međuodnos A i B se po
analogiji (sličnosti) tumači i kod novih
analiza odnosa A i B.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 f) Biološki moguća
povezanost
 Često se korelacije smatraju za pouzdanije ako drugo
istraživanje pokaže da su dva faktora, između kojih
postoji korelacija, biološki povezana.
 Znati proces po kome nešto radi u tijelu znači znati
njegov “mehanizam delovanja”. A poznavanje
njegovog mehanizma delovanja ojačava dokaze.
 Ovo se drugačije može reći i da su dva faktora
između kojih postoji korelacija povezana na “biološki
moguć” način.
 Ako je odnos biološki moguć, smatra se daleko
pouzdanijim.
Podjela epidemiologije

Epidemiologiju možemo da podijelimo

na:
 deskriptivnu,

 analitičku i

 eksperimentalnu.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Deskriptivna (opisna)
epidemiloška metoda.
 Najstarija ispitivanja u epidemiologiji
 Najčešća ispitivanja za masovna
oboljenja
 Ovim putem je dokazano da je virusni
hepatitis A crijevna zarazna bolest
koja se prenosi kontaktom, vodom za
piće, hranom i inokulacijom
a. Deskriptivna istraživanja imaju za
cilj da procijene učestalost,
vremenska kretanja pojave (bolesti) i
postavljanje etiološke hipoteze.
Obično se provode onda kada ne
znamo dosta o samoj pojavi, o
njenom prirodnom toku i o drugim
bitnim pojedinostima.
 Semelvajsova studija o širenju
puerperalne sepse zagađenim rukama
studenata medicine
 Najčešća deskriptivna ispitivanja su:
 anketna istraživanja,
 normativna istraživanja,
 studija slučaja,
 razvojne i
 korelacione studije.
 Anketno istraživanje podrazumijeva
korištenje raznih upitnika i definisanih
intervjua kao osnovnih tehnika prikupljanja
podataka.
 Anketno istraživanje se najčešće koristi za
prikupljanje i analizu podataka:
 -o sociološkim, ekonomskim i antropološkim
karakteristikama,
 -o ponašanju ljudi,
 -o stavovima i mišljenju.
 Na osnovu odgovora ljudi, prikupljaju
se činjenice o njima ili o poznatim
osobama:
 o sociodemografskim karakteristikama,
 polu,
 životnoj dobi,
 obrazovanju,
 nacionalnosti,
 zanimanju,
 prihodu i dr.
 Anketira se ponašanje ljudi u odnosu na
svakodnevne aktivnosti:
 (ishrana, navike, radne navike i si.), ili u
slobodnom vremenu (tjelesna aktivnost).
 Anketnim istraživanjem prikupljaju se
podaci o psihičkim ili psihofizičkim
osobinama, raspoloženju, emocijama,
stavovima, raznim situacijama i si.
 Anketna istraživanja mogu biti:
 - ankete s ličnim intervjuisanjem
 - telefonske ankete
 - poštanske ankete
 - internetske ankete
 Studija slučaja (proučavanje pojedinačnog
slučaja) koristi se da pruži detaljne informacije o
individui.
 Studija slučaja ne podrazumijeva samo
proučavanje pojedinačnog slučaja, nego je
suština da proučava vrlo mali broj slučajeva, ali
intenzivno i produbljeno.
 Pri tome je broj varijabli koji se ispituje i broj
mjerenja veliki.
 Prilikom ispitivanja pojedinca ne odstupa se od
osnovnoga principa epidemiologije, jer se ima u
vidu populaciona perspektiva.
 Normativna istraživanja podrazumijevaju
mjerenje i testiranje velikoga broja ispitanika
podijeljenih u kategorije prema, npr,
 polu, dobi, obrazovanju, zanimanju i dr.
 Najčešće se mjere:
 antropometrijske karakteristike (visina,
tjelesna težina i si.) i
 funkcionalne (puls, tlak i sl.).
 Cilj normativnih istraživanja je definisanje
normi i standarda u određenoj populaciji.
 Pri tome je neophodno poštovati zadatu
standardizaciju mjerenja i testiranja, jer se
mjerenje i testiranje najčešće provodi na
različitim uzorcima ispitanika, iz različitih
gradova i sela, regija, država, odnosno u
različitim kolektivima, tvornicama i si.
 Norme se koriste za:
 - ocjenu zdravstvenog stanja pojedinca
 - poređenje populacija
 Svrha korelacionih istraživanja je ispitati odnos
(korelaciju) između analiziranih varijabli.
 Takva istraživanja su veoma česta u epidemiologiji:
 To su istraživanja u kojima se analiziraju
povezanosti (preko koeficijenta korelacije) dviju ili
više varijabli, s ciljem utvrđivanja predviđanja nekih
varijabli na osnovu drugih.
 Razvojna istraživanja prikazuju i
analiziraju promjene tokom biološkog
razvoja (starenje).
 Najčešće se provodi na djeci i omladini,
rjeđe tokom cjelokupnog životnoga
doba.
 Predmet istraživanja su, prije svega,
antropološke karakteristike.
 Deskriptivna (opisna)
epidemiološka metoda.
Bavi se osnovnim pitanjima pojave bolesti:
gdje, ko, kada?
 Gdje se bolest javlja: selo-grad, opština,
ulica, porodica.
 Ko oboljeva: muško-žensko, staro-mlado,
oženjeno-neoženjeno, crnci-bijelci,
zaposleni-nezaposleni.
 Kada bolest nastaje: ljeto-zima, periodično,
nakon rada, prije-poslije jela, i sl.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Deskriptivni metod je najčešće korišćen u
praksi.
On je osnova za planiranje kapaciteta i obima rada
zdravstvene službe uopšte, a preventivne
posebno..

Dobro služi kao osnova za formiranje hipoteza o

povezanosti neke konkretne bolesti sa
nekim faktorima (na prim. eksplozivna pojava
kju-groznice nakon izleta na polje prethodno
“okupirano” ovcama, ili: eksplozivna epidemija
trihineloze u dijelu grada blizu velike i poznate
mesnice).
Panevropski Univerzitet APEIRON
Mjesto
Svaki lokalitet, mjesto, oblast, država,
region i kontinent ima posebna
svojstva koja određuju masovnost
neke bolesti.
Idealno bi bilo kada bi se sva
teritorijalna svojstva koja određuju
pojavu neke bolesti mogla proučiti
istim načinom istraživanja, istim
metodama, istim znanjem i istim
tehnikama (što je teško ostvarljivo).
Panevropski Univerzitet APEIRON
Zato rezultati posmatranja neke pojave
variraju od teritorija do teritorija.

Ipak, i pored navedenih smetnji postoje

neke utvrđene i teško promjenljive
osobine.
 Najviši morbiditet od tropskih bolesti je
u velikom broju tropskih zemalja,
 U tzv. zemljama u razvoju dominiraju
zarazne nad nezaraznim hroničnim
bolestima,dok je u zemljama sjeverne i
zapadne Evrope stanje obrnuto.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Mjesto

 Rak želuca najviši u Japanu, dok je

najmanji morbiditet od raka dojke i
koronarne bolesti
 Finska i SAD imaju najviše stope
obolijevanja od koronarne bolesti
 Engleska ima najviše stope
obolijevanja od bronhitisa
 U industrijski razvijenim zemljama
veliki je broj bolesnika sa hroničnim
nezaraznim bolestima
Na svjetskom planu vidljiva je neravnomjerna
raspodjela bolesti.

Razlike u vrsti i frekvenciji bolesti uočljive su i unutar nekog

regiona, države ili oblasti u državi

Na nejednakost podataka utiču još i:

 sastav stanovništva (po dobi, polu, profesiji, socijalnom
statusu,...) ,
 kao i ekološke okolnosti (klima, vlaga, flora, fauna,
zagađenost ambijenta, stanje organizovanosti
države,...).

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Vrijeme
Neka bolest na nekom teritoritoriju,
gledano kroz duži vremenski interval,
može se javljati češće ili rjeđe, u
oscilacijama ili bez njih.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Valovito kretanje bolesti može da bude:
 sezonsko,

 periodično ili

 sekularno (od.lat.saecullum:vijek) ,u
dugim vremenskim intervalima.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Sezonsko javljanje
ima najkraći međuperiod između dvije
pojave iste bolesti (na prim.1 godina:
u hladnoj sezoni -respiratorni katari,
prehlade, pneumonije,
u toploj sezoni -prolivi, trovanja
hranom,...).
Sezonstvo često određuju i meteorološki
uslovi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Sezonska pojava bolesti vezana je za
konzumiranje više tečnosti
 Razrijeđena želučana kiselina i manje
baktericidna
Periodično javljanje
.....uočava se kod pojave nekog
masovnog pobola u periodima dužim
od 1 godine
To su periodične fluktuacije, npr.
• na svakih 3-4 god. pojačano se javlja
pertusis (veliki kašalj),
• na svakih 5-6 godina javlja se šarlah,
• na svakih 6-9 godina virusni hepatitis
a i enterovirusni meningitisi.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Na periodičnost utiče manjak kolektivnog
imuniteta, odrastanje novih generacija
neimunih na neke bolesti.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Granica gustoće označava procenat
imunih. Kada procenat imunih u
kolektivu opadne može se ponovo
javiti nova epidemija (iste bolesti).
Cikličnost javljanja jeste ono
pojavljivanje kada se bolesti javljaju u
skoro pravilnim i nešto dužim
intervalima vremena.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Sekularno javljanje...

...jeste češće javljanje bolesti u

periodima dužim od 10 godina (gripa,
na prim.).

Može se misliti na kolebanja klime,

smjena gustine uzročnika ili
transmitera u ambijentu, ekonomske
oscilacije (M.Lyme,TBC,...).
Panevropski Univerzitet APEIRON
Populacija- pojedinac
(osoba)
Dob
Dob je jedna od najbitnijih
epidemioloških osobina domaćina.
Ona utiče na vrstu i na sliku pojedinih
bolesti, naravno u kontekstu različitih
imunskih statusa i mogućnosti
ekspozicije u različitim dobima.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Dječije zarazne bolesti javljaju se do 15.
godine života,
a hronične nezarazne pretežno u
starijoj dobi.

Između 16. i 40. godine života čovjek

je srazmjerno najviše pošteđen od
bolesti, jer je tada imunski najjači..
Panevropski Univerzitet APEIRON
Dob utiče na kliničku sliku nekih bolesti:
t.zv. “dječije bolesti“ blaže su kada se
boluju u dječijoj, nego u odrasloj dobi.

Umiranje je najveće u ranoj dječijoj i u

poznoj životnoj dobi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Pojava anomalija ploda u trudnoći je takođe
vezana za dob:
što je trudnica mlađa (ispod 16 god.)
ili starija (iznad 40 god.)
to je veća šansa da se kod djeteta
pojave kongenitalne anomalije .

Panevropski Univerzitet APEIRON

Generacijski (kohortni)
učinak
Generacija ili kohorta jeste dio populacije, tj.veća
ili manja grupa osoba, koje imaju neko
zajedničko iskustvo stečeno unutar nekoga
određenog razdoblja.
Npr. : kohortu po rođenju sačinjavaju sve osobe
rođene iste kalendarske godine (jedno godište).

Ta kohorta je mogla biti izložena djelovanju neke

zajedničke nokse iz ambijenta, koja nije morala
djelovati jednu godinu dana ranije ili kasnije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Ako djelovanje iste nokse potraje i dalje,
svaka naredna kohorta (generacija)
će biti izložena njenom djelovanju, ali
u drugo vrijeme.
Znači, svaka generacije će nositi neka
iskustva-obilježja, svojstvena njoj a
različita od iskustava drugih
generacija.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Kohortni učinak jeste posljedica
djelovanja okoline i ogleda se kao
drugačije iskustvo posmatrane generacije
od iskustva generacije koja je prethodila
djelovanju opažene ili istraživane pojave.

Generacijiski učinak zasniva se na

pretpostavci da su promjene koje se
redovno javljaju u svim starijim dobnim
grupama uzastopnih generacija nastale
kao posljedica jedinstvenog (zajedničkog)
iskustva tih generacija.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Periodični učinak
To je učinak nekih agenasa iz čovjekove
okoline koji djeluju u toku kratkog
vremenskog intervala na svo
stanovništvo ograničenog teritorija
• Npr. djelovanje smoga u nekom
industrijskom gradu, u trajanju od 5 dana
na cijelo stanovništvo toga grada,ili...
• učinak radijacije iz elektarne u Černobilju,
23.aprila 1986.godine,ili...
• učinak atomske bombe u Hirošimi, 6.avg.
1945. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Pol
Pol je veoma važan epidemiološki parametar, jer
se mnoge, a naročito nezarazne bolesti,
nejednako pojavljuju u ženskom i u muškom
rodu.
Izgleda da se uvijek rađa nešto više muških beba.
Muški pol uopšte ima veći mortalitet (stopu
umiranja) pa se stoga procentualno- brojčani
odnos muških i ženskih izjednačuje negdje oko
40. godine života (za datu generaciju).
Veći specifični mortalitet muškaraca dovodi do
toga da iza 40-50 godine starosti, pa do smrti,
prevalira ženska populacija.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Za razliku od ukupnog mortaliteta
(umiranja) koja je u svim dobnim
grupama veća u muškaraca, žene tokom
čitavog svog života češće poboljevaju od
muškaraca.

Polne razlike u pogledu oboljevanja i

umiranja mogu se vidjeti na sljedećim
primjerima:
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Zanimanje
Poznavanje zanimanja oboljelih ima veliki značaj
za blagovremeno usmjeravanje pažnje
istraživača prema mogućim izvorima i putevima
infekcije.
Ekspozicija domaćina, i trajanje ekspozicije,
različitim biološkim, fizičkim, hemijskim i
psihičkim noksama mogući je indikator prirode
bolesti domaćina.
Oboljenja koja nastaju zbog profesionalne
ekspozicije noksama nazivaju se profesionalnim
bolestima.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Bračno stanje

Dokazano je da osobe koje žive u braku imaju

najniže prosječne stope oboljevanja i umiranja
od niza bolesti.
Primjer: kod neženjenih ili neudatih stope
koronarnih bolesti nešto su više nego kod
oženjenih ili udatih , kod udovica/ udovaca još
su više nego kod neženjenih/neudavanih, a kod
rastavljenih su najviše.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Imunobiološko stanje

Nakon infekcije stvara se specifični imunitet u

organizmu.
Ako ubuduće i trajno postoji dovoljno visoka
koncentracija specifičnih imunoglobulina (Ig)
i senzibiliziranih limfocita imunske memorije,
pri novim susretima sa istim antigenom
neće doći do bolesti (morbili, varičele,
poliomijelitis, Hepatitis A,).
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Kolektivni imunitet
Ako u nekoj populaciji postoji visok procenat
imunih na neku bolest, takva- ponovljena
infekcija se „neće primiti“ u tome kolektivu.
Nakon obnovljene infekcije i za vrijeme kratkog
kliconoštva većina koja je već imuna zaraziće
manjinu neimunih između sebe i to će, obično,
proći kao val subkliničkih ili inaparentnih
infekcija. Npr.:

Panevropski Univerzitet APEIRON

Visok stepen procijepljenosti djece protiv
poliomijelitisa iznad 95 do 98% biće
dovoljan da i neimunizirana djeca iz te
populacije ne budu eksponirana
infekciji poliom.
Taj fenomen naziva se kolektivni
imunitet („imunološki bedem“).
Danas se smatra da je procijepljenost iznad 90%
protiv većine bolesti za koje postoje vakcine
pouzdana zaštita protiv većine svih takvih
bolesti (vakcinabilne bolesti).
Oboljenja sa visokim indeksom kontagioznosti (na
pr. morbili,) zahtijevaju procijepljenost
populacije od 95%,da bi ta populacije bila
kolektivno bezbjedna.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 To pravilo o kolektivnoj imunosti za
neke vakcinabilne bolesti ne važi,na
pr. za tetanus. Čak i kod 99%
procijepljenosti protiv tetanusa i dalje
ostaje onaj 1% ljudi prijemčivih za tu
vrstu infekcije.
Procenat imunih lica u jednoj populaciji
protiv neke bolesti nije konstantan, nego
je promjenljiv.
Broj imunih protiv neke bolesti u nekoj
zajednici povećava se sa:
 preležavanjem bolesti,
 cijepljenjem ili subkliničkim zaražavanjem
(„tiha imunizacija“) i
 useljavanjem već imunih u neki ambijent.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Nasuprot tome, broj neimunih na tu bolest
povećava se:
 umiranjem imunih,
 odseljavanjem imunih,
 prirodnim slabljenjem imuniteta kod
pojedinaca u kolektivu i
 rađanjem novih, neimunih.
Ako se procenat imunih na neku bolest u
nekoj populaciji smanji na ispod 90%
postojaće uslov da se bolest pojavi i širi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 2. Analitička epidemilogija,
pita zašto i kako
• To je epidemiološka metoda koja nešto utvrđuje,
razmatra, analizira i planira.
• Utvrđuje razloge i pronalazi uzroke i uzročnike
epidemija.
• Razmatra metode, načine izvodjenja (dizajn) i tok
realizacije epidemioloških istraživanja.
• Analizira rezultate dobijene na prethodno izloženi
način.
• Važna je u planiranju prevencije zaraznih bolesti,
pojedinačnih i u epidemijskom obliku.
• Važna je i za preduzimanje raznih javno-
zdravstvenih akcija. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Analitičko istraživanje se obično nadovezuje
na deskriptivno i poduzima se kada se o
bolesti zna nešto više i kad se nastoji utvrditi
moguća etiologija bolesti.

Analitičko istraživanje uključuje dubinske

studije i procjene dostupnih informacija te
nastojanja da se objasne kompleksne pojave.
 To istraživanje obuhvata aktivnosti usmjerene
identifikaciji uzroka pojave neke bolesti.
 Analitička istraživanja provode se
kada dosta znamo o pojavi, da bi se
provjerile (testirale) specifične
hipoteze.
Ciljevi analitičkog istraživanja su :
 identifikacija faktora rizika,

 procjena njihovih uticaja na pojavu, i

 sugeriranje mogućih intervencija.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Anamnestičke studije

 Anamnestičke studije se bave

događajima koji su se već desili.
 Polazi se od posljedica bolesti, te se
identifikuju faktori koji su joj prethodili.
 Na pitanja: ŠTA? KAKO? ZAŠTO?
...odgovaraju anamnestička istraživanja.
 Postupci kod anamnestičkih studija:
 1) izbor eksperimentalne i kontrolne
grupe
Ad a. Eksperimentalna grupa je ona
populacinja kod koje se prati učinak
djelovanja nekog činioca - uzroka (na
prim. inficiranje...bolest; grupa koja
dobija neki lijek....učinak lijeka; grupa
na kojoj se primjenjuje neka nova
metoda.....učinak nove metode).

Panevropski Univerzitet APEIRON

Ad b. Kontrolna grupa je populacija na
kojoj se ne primjenjuje uzrok iz
eksperimentalne grupe i koja služi za
kontrolu.
Ona je „jedinica mjere“ i mora biti jednaka
prvoj grupi ispitanika po broju,sastavu i
po drugim svojstvima.
U njoj se ne proba, npr. novi lijek, ali se
prati razvoj događaja bez ispitivanog
lijeka, metode i sl.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Sparivanje ili matching se može definisati
kao proces izbora kontrole u kojem su
subjekti kontrole slični bolesnicima u
određenim osobinama:
 Dob, pol, zanimanje
 Ovaj metod je potreban da se ne bi
upoređivale kruške i jabuke
 Dva načina da se grupe
učine uporedivim:
 Grupno i individualno sparivanje
 Individualno sparivanje podrazumijeva
da svaki pripadnik kontrolnegrupe
mora biti sličan po nekoj osobini
pripadniku eksperimentalne grupe
 Mečovanje (matching) je „sparivanje“ svakog
pojedinog ispitivanog bolesnika i njegovog
„parnjaka“ iz kontrolne grupe ( odnos 1:1).

Još bolje je „mečovati“ u odnosu 1:2 ili 1:3 ili čak

1:5, jer se tako dobijaju sve tačniji rezultati.
Zahvaljujući sve većoj reprezentativnosti tako
rastuće kontrolne grupe osigurana je sve veća
sličnost ispitanika i kontrola, a umanjena je
mogućnost pojavljivanja sistematske greške kod
donošenja zaključaka.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Grupno sparivanje:
 Važno je da grupe K i E budu što
sličnije u pogledu varijabli koje su
sparivane.
 30% bolesnika muškog pola
 Kontrolu izabiramo tako da je 30%
ispitanika muškog pola
 Ukupan broj ispitanika može biti
dvostruko ili trostruko veći
 Prednosti anamnestičkih studija:
 Relativno mali broj ispitanika i brzina
izvođenja
 Jeftine su
 Nedostaci:
 Prikupljanje podataka: sjećanje
 Izbor kontrolnegrupe: moguća pristrasnost
 Uloga agensa utvrđuje se samo u odnosu
na jedan poremećaj zdravlja.
 Ako se testira hipoteza o pušenju kao
faktoru rizika za ca pluća, onda se ne može
ništa zaključiti o korelaciji sa apopleksijom
Kohortna studija
Kohorta (od lat. cohors, vojna jedinica
sačinjena od 6 centurija, tj od 600
vojnika-deseti dio legije- kod nas: puk).
U epidemiologiji kohorta je jednolična
grupa ljudi, određena vremenom-
jedno godište, jedna generacija ili
jedna grupa odvojena (od drugih)
nekim vremenskim intervalom.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Grupe ljudi koji se prate nazivaju se
kohortom, jer se tokom ispitivanja broj
ispitanika ne dopunjava novim
Od tri osnovna načina istraživanja (study
design): kohortnog, kros- sekcije i slučaj-
kontrola studije…

…jedino kohortno istraživanje mjeri

incidenciju očekivane ili analizirane pojave
u nekoj grupi ljudi (kohorti) koja je
predmet posmatranja.
U početku istraživanja kohortu obično čini
zdrava populacija, koja se dijeli na:
 one koji jesu ili koji mogu biti izloženi
djelovanju faktora koga ispitujemo i na
 one koji nisu izloženi djelovanju toga
faktora.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Praćenjem ispitanika nastoji se utvrditi
razlika u učestalosti poremećaja
zdravlja kod tih dviju grupa.
 Ako postoji pozitivna povezanost
između ispitivanog uzroka i bolesti,
stopa incidencije kod izloženih
ispitanika bit će veća nego kod
neizloženih.
 Osnovna karakteristika je da se može
faktor rizika mjeriti, može se pratiti
više mogućih ishoda, a moguće je
utvrditi slijed između faktora rizika i
nastanka bolesti.
 Vrijeme

Pravac istraživanja

Bolesni

Izloženi

Bez bolesti

Populacija
Bolesni

Neizloženi

Bez bolesti

Dizajn kohortne studije

Kohortno istraživanje je prospektivno:
izloženost pretpostavljenom ili stvarnom
rizičnom faktoru i posljedice te izloženosti.
Period posmatranja može biti različito dug:
nedjeljama, mjesecima ili godinama
Takvo prospektivno istraživanje naziva se
još i „longitudinalno“ (od lat. longitudo-
dužina), jer se provodi tokom dužeg
vremena.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Međutim, kohortno istraživanje može da
bude i retrospektivno, ako se koriste
podaci o tome da li je ispitivana kohorta
već bila izložena proučavanom riziko-
faktoru i o tome kakvo je zdravstveno
stanje analizirane populacije bilo prije
početka ispitivanja.
Dakle, to su situacije kada su se i izloženost
i njene posljedice desile prije početka
retrospektivnog istraživanja kohorte.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Retrospektivno istraživanje

 Milioni žena uzimaju kontraceptivne

pilule
 Koja su štetna dejstva?
 Postojala je mogućnost veze
tromboembolije i pilula
 Žene starosti 15 – 45 god u SAD koje
su hospitalizovane zbog
tromboembolije u zadnje tri godine
 Prikupljeno 2648 istorija bolesti
 2288 osoba je imalo neki
disponirajući faktor za nastanak TE
 Hipertonija, operacija, diabetes
 U istraživanju je ostalo 175 bolesnica
 Analiza je pokazala da 38% oboljelih iz
istraživačke grupe, dok je samo 17%
iz kontrolne grupe
 Primjer II retrospektivnih studija
 Ako želimo ispitivati povezanost asfiksije i
naknadne mentalne retardacije kod te djece
retrospektivnom metodom:
 Odabrat ćemo rodilište, pregledati
medicinsku dokumentaciju djece rođene prije
6-7 godina, iz te dokumentacije dobijemo
podatke o pojavi asfiksije pri porođaju, pa
se, uz konsultaciju pedijatra i pedagoga, te
na osnovu uspjeha u školi, ocjeni stepen
mentalne retardacije.
Prospektivno istraživanje

 Framingham 28 000 stanovnika

 Planirano istraživanje 20 god
 Osobe uključene u istraživanje od 30 –
60 god
 Isključene su osobe sa vidljivim
znacima koronarne bolesti
 5127 osoba je praćeno 20 god
 Svake druge godine su radjeni detaljni
pregledi
 Dobijani su izvještaji o uzroku smrti
 Na kraju istraživanja utvrđeno je da su
za nastanak bolesti bili značajni faktori
rizika
 Ateroskleroza ne napada slučajno
 Faktori rizika:
 Holesterol i trigliceridi
 Pušenje, hipertenzija
 Gojaznost
 Fizička neaktivnost
 Primjer II prospektivnih studija
 Želimo li utvrditi povezanost neonatalne
asfiksije i naknadne mentalne retardacije
kod te djece, učinit ćemo sljedeće:
 Odabrat ćemo rodilište i zabilježiti slučajeve
asfiksije tokom te kalendarske godine.
 Budući da je stupanj mentalne retardacije
moguće procijeniti tek nakon polaska djece
u školu, ovo istraživanje će trajati narednih
6—7 godina.
Ad 2.Kohortna istraživanja ...
... više nalikuju prirodnom eksperimentu, nego radu sa
slučajnim kontrolisanim uzorkom.Ovo zato što su
ispitanici dobrovoljno podvrgnuti nekom agensu, koji
može biti i opasan, pa nisu randomizirani.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Prednosti:
 postoji procjena izloženosti ispitanika nekom
agensu,
 postoji evidencija o stanju zdravlja ispitanika prije
izlaganja (sg),
 postoji evidencija o posljedicama izlaganja,bilo kao
bolest,bilo kao smrt,
 postoji dobrovoljni pristanak na eksperiment,
 postoji mogućnost istraživanja različitih posljedica
zbog učinjenog izlaganja,
 omogućeno je ispitivanje incidencije,
 moguće je ocjenjivanje relativnog rizika i
 moguće je istražiti rijetke vrste izloženosti.
 Prednost kohortnih studija:
 Izračunavanje stopa, pa samim tim i
procjenu relativnog rizika
 Pouzdanije mjerenje izloženosti agensu
 Uočavanje niza poremećaja koje su
posljedica jednog uzroka:pušenje kao
uzrok: Ca pluća, CVS bolesti i sl.
Nedostaci:
 ispitivanja traju dugo,

 ispitivanja su skupa,

 ispitivanja se ne mogu
primijeniti za proučavanje
rijetkih bolesti.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Nedostaci kohortnih studija:
 Osipanje ispitanika (smrt, preseljenje)

 Etičke norme: osobe koje su izložene

štetnom agensu trebalo bi poštedjeti
rizika ili prekinuti istraživanje
 Kohortne studije služe i za dobijanje
informacija o incidenciji ispitivanoga
poremećaja zdravlja-
 One se koriste za testiranje etioloških
hipoteza.
 One se koriste za određivanje relativnog
rizika obolijevanja u odnosu na ispitivane
faktore s kojima se može povezati pojava
bolesti.
 Relativni rizik je indikator koji se najviše
koristi u ovim analizama, a pokazuje snagu
veze ispitivanog faktora i pojave bolesti.
 Relativni rizik se dobija tako što se podijeli
rizik obolijevanja medu izloženim osobama s
rizikom obolijevanja među neizloženima.
 Ri - rizik izloženih
Izložene osobe koje će oboljeti
 Ri = _______________________________
Sve izložene osobe
 Rn - rizik neizloženih

Neizložene osobe koje će oboljeti

 Rn = -----------------------------------------------
Sve izložene osobe
 Ako se podijeli rizik izloženih osoba s rizikom
neizloženih, dobije se vrijednost relativnog
rizika

Ri
 RR (relativni rizik) = ----------------------
Rn

 Ako je rizik izloženih da obole veći od rizika

neizloženih, tada je relativni rizik veći od 1,
pa izlaganje ispitivanom faktoru nosi
opasnost od obolijevanja.
 Cross-sectional study ili
studija presjeka…
...je istraživanje „presjeka“ populacije i njime se
dobro mjeri prevalencija bolesti ili stanja.
Presjekom stanja populacije dobijaju se apsolutni
brojevi o nečemu, negdje i u nekom vremenu.

Dakle, ovim istraživanjem mjeri se izloženost

nekom agensu i efekti te izloženosti (npr.
oboljevanje ili samo pojava antitijela tokom tihe
imunizacije itd.). Izloženost i njeni učinci
analiziraju se za svakog pojedinca u grupi, što
daje uvid koji liči na “fotografiju“ stanja populacije
u jednom trenutku.
 Kod ove vrste istraživanja, ekspozicija faktoru
rizika i postojanje bolesti se mjere
istovremeno, u jednom trenutku (ili u
kratkom vremenskom periodu).
 Njome se utvrđuju stope prevalencije bolesti
među izloženima i neizloženima, i onda ih se
međusobno uspoređuje.
 Budući da se radi o „snimku” trenutne
situacije, ovaj tip istraživanja se označava i
kao studija prevalencije.
 Studija presjeka se ubraja u ekonomičnije
metode istraživanja zbog relativne kratkoće
trajanja.
 Podobna je za istraživanje etiologije hroničnih
nezaraznih bolesti.
 Faze izvođenja ove studije su sljedeće:
 • Definisanje ispitivane populacije.
 Najčešći postupak kojim se bira populacija za
istraživanje jeste da se definiše populacija na
određenom mjestu (geografskom području) i
iz nje dobije uzorak pojedinaca ili
domaćinstava metodom slučajnog izbora.
 • Prikupljanje podataka, bilo pregledom,
upitnikom ili mjerenjem, o prisustvu
poremećaja zdravlja, kao i o prisustvu
pretpostavljenog uzorka.
 • Utvrđivanje prevalencije poremećaja
zdravlja i prevalencije izloženosti.
 Prednosti studije presjeka sastoje se u
relativnoj lakoći i brzini izvođenja,
mogućnosti zaključivanja o izabranoj
populaciji kao cjelini (studenti, građevinski
radnici i si.) i niski troškovi.
 Nedostaci studije.
 Neprikladna za bolesti kratkog trajanja
 Bolest i izloženost se utvrđuju u isto vrijeme
 Teško je odrediti šta od toga dolazi prvo:
gojaznost usljed degenerativnih promjena ili
obratno.
U „cross-sectional” studiji odnos između
izloženosti i bolesti izražava se ili...
...kao prevalencija bolesti među
izloženim i neizloženim, ili
...kao postojanje ili nepostojanje
izloženosti među bolesnicima i zdravim

Panevropski Univerzitet APEIRON

CASE CONTROL STUDY (slučaj - kontrola)
Ispitivanje ove vrste zasniva se na poređenju
grupe bolesnika (cases) sa grupom ili sa više
grupa zdravih (controls).
Grupa bolesnika jeste eksperimentalna, a
druga grupa jeste kontrola.
Uvijek se nastoji da je kontrolna grupa u
svemu slična eksperimentalnoj: po broju,
polu, starosti, zanimanju, socijalnom
porijeklu, zavičaju itd. radi harmoničnosti
vođenja ispitivanja.
Idealno je da eksperimentalnu grupu čine
samo bolesnici, a kontrolu samo zdravi.
 Case - control metoda je najčešće
primjenjivana analitička metoda, jer u
istraživanju etiologije bolesti dolazi do analize
utvrđenih slučajeva bolesti, nastojeći utvrditi
moguće etiološke faktore nastanka bolesti.
 S obzirom na to, ona je uvijek retrospektivna,
jer polazi od posljedica (bolesti) prema
mogućem uzroku.
 Koristi se naročito kod istraživanja etiologije
rijetkih bolesti.
 Ono o čemu se case - control metoda
razlikuje od kohortne metode je izbor
sudionika.
 Dok kohortno istraživanje započinje izborom
zdravih sudionika koji se zatim prate, u case -
control istraživanju odabere se skupina
pojedinaca s određenom bolesti (cases) i
slična skupina pojedinaca bez te bolesti
(control).
 Ova druga kontrolna skupina mora biti sličnija
u što većem broju parametara, a od skupine
„slučajeva" se razlikuje po odsutnosti bolesti.
Nakon izbora grupa prikupljaju se razne
informacije, a naročito o tome da li su
ispitanici (bilo koje grupe) već ranije bili
izloženi djelovanju faktora koji se
analizira.
Pokušava se doznati koja je proporcija (%)
bolesnika bila izložena, a koja ne, a
takođe i koja je proporcija zdravih bila
izložena faktoru koji nas interesuje a koja
ne.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Izbor kontrole je najdelikatniji problem u
izradi Case-control studije. Ako su lica iz
eksperimentalne grupe potekla iz jednog
ograničenog geografskog područja
(oblast) nastoji se da se i za kontrolnu
grupu angažuju lica iz opšte populacije
toga područja.
Ako se radi o ispitivanju bolesnika iz neke
bolnice (što je vrlo često) traži se da i
kontrolu čine neki drugi bolesnici iz iste
bolnice. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Vrijeme

Pravac istraživanja

Izloženi

Slučajevi
(obolele osobe)
Neizloženi

Populacija
Izloženi

Kontrole
(osobe bez bolesti)
Neizloženi

Dizajn Case – control study

 Case-control study..
... je posebno korisna za poučavanje rijetkih bolesti.
Prednosti su joj:
 jeftina je,

 brza je,

 jednostavna je, i

 omogućuje istovremeno izučavanje više različitih rizičnih

faktora.
Nedostaci su joj što:
 daje mogućnost pristrasnosti pri izboru ispitanika i
kontrola (selection bias),
 ne daje direktan odgovor o osnovnom riziko faktoru,

 omogućuje pristrasnost i pri prikupljanju podataka o

izloženosti, jer se temelji na sjećanjima ispitanika
(measurement bias). Panevropski Univerzitet APEIRON
 Metodološko vrednovanje
epidemiološkog istraživanja
Uobičajena hijerarhija metodoloških vrijednosti:
Najpouzdanije metode su:
1. slučajni kontrolisani epidemiološki (ili klinički)
ogled i
2. kohortna istraživanja.
Obe metode su vrlo pouzdane i podjednako dobre

3. Case-control studija je pouzdana, ali nema

vrijednost prve dvije.
4. Cross-sectional studija je od navedenih metoda
najmanje pouzdana. Panevropski Univerzitet APEIRON
 Novi postupak: hibridni dizajn
(Nested Case-Control Study)
Metoda je uvođena u praksu sredinom osamdesetih godina
XX vijeka i novija je od prethodno izloženih. Bazira se na
kombinaciji Case-control i kohortne studije, a izvodi se
ovako:
--izabere se populacija (kohorta) i od nje se uzmu osnovni
podaci kao i uzorci krvi, urina i t.d., pa se zamrznu.
--Populacija se „tiho“ godinama prati i čeka se kada će neki
od pripadnika kohorte oboljeti od bolesti koja nas
interesuje. Kod većine takva se bolest ne javlja i njihovi
podaci mogu služiti kao kontrola.
Potom se provodi case-control studija u kojoj se oboljeli i
nekadašnji bolesnici uzimaju kao „case“ a ostali kao
kontrole. Panevropski Univerzitet APEIRON
Prednosti metode:

Podaci o izloženosti dobijaju se prije nego što

se bolest razvila (dobijaju se na početku
istraživanja) tako da otpada subjektivnost
sjećanja ispitanika.
Ovakvo ispitivanje je ekonomično,pošto nije
potrebno ispitati sve uzorke uzete na
početku studije,već se obrađuju samo oni
koji se odnose na bolesnike (cases) i isto
toliko laboratorijskih uzoraka(seruma i t.d)
od “parnjaka“ iz kontrolne grupe.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Rezultati opažajnog istraživanja...

...mogu da daju realnu, ali i nerealnu sliku stvarnosti.

a. U prilikama kada se može dobiti realna slika stvarnosti,
ona se potvrđuje statističkim testovima značajnosti
razlika, konfirmacije klasičnim testovima kao što su:
Studentov T test, χ2 (hi-kvadrat) test, ili neki drugi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

b. Opažajna istraživanja mogu dati i sasvim
nerealnu sliku stvarnog stanja i to:
 zbog slučajne greške (chance),

 zbog sistematske greške (bias).

Sva posmatranja pod „b“ provjeravaju se

utvrđivanjem stupnja sistematske greške
počinjene:
 pri izboru ispitanika (selection bias),

 pri mjerenju rezultata (measurement bias),

 pri mjerenju učinka nekog stranog faktora koji

nije bio obuhvaćen planom ovoga ispitivanja
(confounding bias).
 Eksperimentalna istraživanja u
epidemiologiji podrazumijevaju aktivno
uplitanje istraživača promjenom odredenih
uslova u jednoj skupini (eksperimentalna
skupina) u odnosu prema drugoj (kontrolnoj
skupini).
 Učinak takve intervencije mjeri se
upoređivanjem ishoda u eksperimentalnoj i
kontrolnoj skupini.
 Eksperimentalna grupa se podvrgava
određenoj intervenciji čije se djelovanje
ispituje, a pripadnici kontrolne grupe dobijaju
ili placebo ili standardni tretman.
 Jedan od osnovnih uslova eksperimenta jeste
slučajna raspodjela ispitanika u
eksperimentalnu i kontrolnu grupu.
 Dizajn studije
 Protokol istraživanja predstavlja pisani dokument o
samom postupku istraživanja.
 On mora sadržavati detaljan opis studije i svih
procedura, očekivanih rezultata i ciljeva.
 U daljnjoj razradi mora sadržavati kriterije za
uključivanje ispitanika u istraživanje, vrijeme
izvođenja istraživanja po fazama, tehniku
prikupljanja i obrade prikupljenih podataka,
kreiranje odgovarajućih upitnika i obrazaca,
.....čime se omogućava dostupnost i provjera
podataka, što je jedna od obaveza istraživača.
 Izbor ispitanika
 Neophodno je definisati kriterije za
uključivanje ispitanika u istraživanje (+) i
kriterije za isključivanje iz istraživanja (-).
 Kriteriji moraju biti takvi da svaki stručnjak
može, na osnovu njih, napraviti izbor na isti
način kako je to učinio istraživač.
 Nakon toga, šalju se pozivi i traži pisani
pristanak ispitanika da svjesno učestvuju u
istraživanju.
 To podrazumijeva da svaki ispitanik mora biti
detaljno upoznat s ciljevima i metodama
eksperimentalne studije, kao i s mogućim
posljedicama koje se unaprijed ne mogu
predvidjeti.
 Daju se određene garancije da će izvođenje
studije biti odmah prekinuto ako se primijeti
da primijenjena intervencija izaziva neželjene
efekte.
 Svjesni pristanak, istovremeno,
podrazumijeva da se ispitanik može
predomisliti u svakom trenutku.
 Na sam izbor ispitanika veliki uticaj ima dizajn
protokola.
 Što je protokol jednostavniji, saradnja je
bolja, a osipanje ispitanika manje.
 Takođe, prilikom izbora ispitanika, treba
voditi računa da u istraživanje budu uključeni
i članovi njegove porodice, radne kolege,
susjedi i sl.
 Kao što je već naznačeno, jedan od osnovnih
uslova za uključenje ispitanika je slučajnost
izbora (randomizacija).
 Randomizacija je postupak kojim se ispitanici
nasumično, slučajnim izborom raspoređuju u
grupe. Pri tome treba primijeniti takav način
izbora da svaki ispitanik ima jednaku
mogućnost da bude raspoređen u jednu ili u
drugu grupu.
 Randomizacijom se otklanja pristranost, a u
velikoj mjeri se smanjuje i mogućnost
pridruženog efekta.
 Randomizacija (od engl. random:
slučajno, nasumice, na sreću)
Da bi se postigla što veća ujednačenost
posmatranih eksperimentalne i kontrolne
grupe, i da bi uslovi ekperimenta bili što
manje subjektivno formirani („što
pravedniji“) vrši se randomizacija.
Randomizacija je nasumično raspoređivanje
ispitanika u jednu od 2 grupe: ili “bez
veze“ (naslijepo) ili “sa vezom „po nekom
principu”: npr. svaki treći se stavlja u
jednu ili u drugu grupu.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Računski dobijena razlika u rezultatima
posmatranja grupa pokazuje da li postoji ili
ne postoji značajnost razlike u reagovanjima
između eksperimentalne i kontrolne grupe.
To izračunavanje se zove „testiranje hipoteze“
(po nekom od brojnih sistema i obrazaca) uz
primjenu „p“ vrijednosti sa unaprijed
zadatim nivoom: 0.05 do 0.001.
Što su grupe veće to je mogućnost da „p“
vrijednost brojčano opada od 0.05 prema
0.001 ili još niže, a za toliko će značajnost
opažene razlike među grupama biti veća.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Mjerenje učinaka intervencije

Da bi ispitivanje bilo što objektivnije

kod ispitivanja lijekova ili metoda u
ovoj grupi se primjenjuje “lijek“ koji
nema nikakav učinak: niti koristan,
niti štetan (placebo), ili se ispituje
neka metoda koja niti pomaže, niti
odmaže.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 U jednom klasičnom istraživanju iz 1950.
godine, na primjer, trudnoj ženi koja je
patila od teške jutarnje mučnine dat je
sirup ipekak, koji izaziva povraćanje, a ženi
je rečeno da je to moćan lijek za mučninu.
 Nevjerovatno, ali žena je prestala da
povraća.
 Placebo efekat je psihološka komponenta
koja omogućava i izlječenje.
 Mjerenje učinaka intervencije
 Efekti intervencije se mjere kod svakog
ispitanika.
 Radi otklanjanja pristranosti, istraživač se
služi tzv. „slijepom tehnikom".
 Iznimno kada su ispitanici podvrgnuti studiji
gdje se postupak ne može sakriti (hirurški
zahvat), radi se o otvorenom postupku.
 Kod metoda gdje ispitanici ne znaju kojoj
grupi pripadaju, radi se o jednostruko
slijepom postupku.
 U dvostruko slijepom postupku ni ispitanicima
ni istraživaču nije poznata pripadnost
grupama.
 U trostruko slijepom postupku, osim
ispitanika i istraživača, oni koji obrađuju
rezultate ne znaju koji ispitanik je u
eksperimentalnoj, a koji u kontrolnoj grupi.
 Kad god je to moguće, treba pristupiti
trostruko slijepom postupku.
Na taj način objektivnost procjene
rezultata se povećava.
Posmatraju se eventualne razlike
djelovanja u toku nekog zadatog
vremena.
Ispitivanje se provodi pod unaprijed
određenim (zadatim) zajedničkim
uslovima
 Vrste eksperimentalnih studija
 Postoje tri osnovne vrste eksperimentalnih
studija:
 - kontrolisani klinički pokus
 -kontrolisani terenski pokus
 -interventni pokus u zajednici

 Osnovna razlika između ovih triju vrsta

eksperimentalnih studija je u izboru ispitanika.
 Ispitanici u kliničkom pokusu su oboljele osobe,
u terenskom pokusu su zdrave osobe, a u
pokusu u zajednici se ne radi o pojedincima već
o grupama ljudi.
 Kontrolisani klinički eksperiment...
 Ispitanici su oboljele osobe koje se raspoređuju
u dvije grupe:
 eksperimentalnu i kontrolnu.
 Eksperimentalnoj skupini se daje lijek ili procedura
koja se istražuje, dok se kontrolnoj grupi daje
placebo ili standardni terapijski postupak.
 Upoređujemo ishod i procjenjujemo efikasnost nove
metode.
 Priprema ovakvog eksperimenta podrazumijeva
strogo pridržavanje opštih postulata
eksperimentalnog istraživanja: precizan dizajn
studije, randomizaciju kod izbora ispitanika
primjenu slijepe tehnike kod praćenja efekata.
 Kontrolisani klinički eksperiment se
najčešće koristi kod ispitivanja novih lijekova.
 Kod ispitivanja novog lijeka, obično se
ispitivanje provodi u nekoliko faza:
 I. faza obuhvata kliničko-farmakološka
ispitivanja na malom broju ispitanika (20-
80 ispitanika).
 Tokom ove faze ispituju se farmakološki i
toksični efekti novoga lijeka.
 II. faza uključuje klinička istraživanja na
većem broju ispitanika (100-200).
 Kako je u prvoj fazi isključena toksičnost, u ovoj fazi
se ispituje djelotvornost i sigurnost novog sredstva.
 III. faza je u stvari pravi kontrolisani klinički
pokus.
 Sredstvu koje prođe ovu fazu dopušta se pojava
na tržištu.
 IV. faza ispitivanja podrazumijeva stalno
praćenje lijeka na tržištu i prikupljanju
informacija o svim uočenim štetnim posljedicama
ispitivanoga lijeka. Nekada je potreban dugi niz
godina praćenja da bi se uočio eventualni
kancerogeni ili teratogeni učinak nekoga lijeka.
 Prednost ove vrste istraživanja je što se
provodi strogo mjerenje i procjena zadate
varijable u tačno defmisanoj skupini
bolesnika, pri tome se javlja najmanji stepen
iskrivljenja (engl., minimum bias), jer se
upoređuju dvije skupine ispitanika koje se ne
razlikuju ni po čemu, osim po ispitivanoj
intervenciji.
 Njen prospektivni karakter omogućava
tačnost i preciznost prikupljenih podataka i
snažno je uporište za tumačenje uzročne
povezanosti.
 1

1. Početak istraživanja
2. Randomizacija
3. Vrijeme prikupljanja podataka
4. Vrijeme analize prikupljenih podataka
 Kontrolisani klinički eksperiment...
...vrlo dobro oponaša pravi eksperiment.
Dobre su mu strane još i:
 ima sasvim mali rizik da se učini sistematska greška kod
izbora ispitanika, i
…dobar je za procjenu nekih vrsta intervencija.
Loše su mu strane:
 Svaka intervencija se ne može randomizirati,

 eventualna randomizacija ispitanika nekad dovodi do

etički neprihvatljive segregacije i neravnopravnosti (u
šansama) ispitanika,
 rijetko kada se može korisno upotrijebiti prilikom
etioloških istraživanja.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Loše su mu strane:
 Dugotrajan proces, te osipanje ispitanika
 Visoki troškovi koji su neophodni za
provođenje kontrolisanoga kliničkoga pokusa
uvjetuju da iza njih moraju stati istraživačke
ustanove ili, češće, farmaceutska industrija.
 Ako je uključen novac farmaceutske
industrije, postoji opasnost od njenog uticaja
prilikom definisanja ciljeva istraživanja, te od
neobjavljivanja istraživanja s negativnim
rezultatima.
 Kontrolisani terenski eksperiment
 Od kontrolisanoga kliničkoga eksperimenta
razlikuje se po tome što se kao jedinice
promatranja koriste zdrave, a ne bolesne
osobe.
 U ovakvim ispitivanjima obično se ispituje
djelotvornost preparata ili postupaka u
prevenciji bolesti.
 Pokus se provodi tako što se prate
eksperimentalna grupa zdravih (podvrgnuta
ispitivanom preparatu ili postupku) i kontrolna
grupa (bez navedenoga preparata ili postupka),
pri čemu se registruje pojava određene bolesti.
 Upoređivanjem učestalosti njenog javljanja u
ispitivanim grupama utvrđuje se ima li
primijenjena mjera preventivni učinak.
 Opšti uslovi za provođenje ovoga pokusa su:
 -ispitivano sredstvo nije štetno za zdravlje
 -bolest predstavlja važan javnozdravstveni
problem
 -dizajn pokusa
 -osigurana novčana sredstva
 -značajna incidencija bolesti na području gdje se
izvodi,
 kako bi se uočile razlike obolijevanja u testiranoj
i kontrolnoj grupi
 Najjednostavniji primjer za ovu vrstu pokusa
je ispitivanje zaštitne vrijednosti vakcina
protiv zaraznih bolesti u populaciji.
 U jednoj grupi ispitanika provede se
vakcinacija, a u drugoj ne.
 Procjenjuje se smanjenje učestalosti bolesti u
grupi koja je vakcinisana.
 Shematski prikaz kontrolisanoga terenskoga pokusa

 1.Početak istraživanja
 2.Randomlzacija
 S.Vrijeme prikupljanja podataka
 4.Vrijeme analize prikupljenih podataka
 Interventni eksperiment u zajednici
 Ispitujemo učinak primjene neke zaštitne mjere ili
uklanjanje faktora rizika.
 Takav eksperiment je zapravo prošireni kontrolisani
terenski eksperiment.
 Za razliku od, npr., ispitivanja vakcina koje se
primjenjuju svakom ispitaniku posebno (i prate
učinci - titar antitijela kod svakog ispitanika
posebno), interventni pokus u zajednici primjenjuje
se na ukupnoj populaciji toga područja.
 Primjer za to može biti procjena učinka jodirane
kuhinjske soli na smanjenje pojave endemične
gušavosti ili fluorisanje vode na smanjenje karijesa
kod djece.
 Ovakvim se eksperimentom želi odrediti
potencijalna korist modifikovanja određenih
individualnih ponašanja, bioloških osobina ili
odnosa prema okolini.
Meta-analiza...
... je metoda takođe nastala tokom 80-ih godina XX vijeka.
Ona kombinuje nalaze većeg broja istraživanja o ispitivanom
problemu, bez obzira na to što podaci mogu da budu sasvim
različiti, pa čak i kontradiktorni.
Cilj meta-analize jeste integrisanje većine ranije dobijenih rezultata
koji će biti nanovo interpretirani od analitičara.
Ovaj metod se koristi da bi se odabrao najbolji pristup određenom
problemu korišćenjem iskustava iz više različitih pokušaja.
Takođe se koristi da bi se objasnilo zašto su rezultati iz više
ispitivanja istoga problema različiti,...što može dati izglede za
nove pravce u istraživanjima.
Meta-analiza započinje prikupljanjem radova o sličnom istraživanju,
potom se iz tih podataka traže interesantnije pojedinosti, one se
nanovo interpretiraju, a zaključivanje se postiže upotrebom niza
statističkih kvalitativnih i kvantitativnih tehnika.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Metaanaliza ili iznalaženje rezultata u
različitim studijama o istom problemu,
predstavlja kritički pregled podataka
prikupljenih iz više studija radi integracije
nalaza.
 To je „istraživanje na istraživanjima", zbog
toga što se obavlja sinteza i analiza na
osnovu više publikovanih istraživanja.
 Istraživanje meta analizom zahtijeva od
istraživača da prouči veći broj istraživačkih
radova.
 Na osnovu tih istraživanja, istraživač
pokušava objediniti sva ta istraživanja,
kumulirati saznanja koja bi trebala što više
ukazati na istinitost rješavanja zajedničkoga
problema koji tretiraju ta istraživanja.
 Unatoč brojnim ograničenjima meta analize,
ona je sve zastupljenija i praktično sastavni
dio svih ozbiljnijih istraživanja.
 Razlozi za to su sljedeći:
 -konzistentnost sličnih rezultata pojačat će
validnost bilo kojeg izvedenog zaključka
 -pojedinačna istraživanja mogu biti premala
da bi dala statističku značajnost rezultata,
pogotovo ako je učinak slab.
 To se može prevladati kombinovanim
rezultatima više istraživanja
 -može omogućiti upoređivanje različitih
učinaka iste intervencije (opaženih u
različitim istraživanjima)
 -istraživanje razloga zbog kojih je došlo do
različitih rezultata u pojedinim istraživanjima
može dovesti do novih spoznaja ili
formulacije nove hipoteze
Mjere bolesti ili stanja koje se ispituju jesu:

 incidencija,
 prevalencija,
 mortalitet,
 letalitet,
 morbiditet.
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Incidencija je broj novih slučajeva bolesti ili
stanja u određenoj populaciji, u određenom
vremenu.
 Prevalencija je ukupni broj slučajeva bolesti ili
stanja u određenoj populaciji, u određenom
vremenu.
 Mortalitet znači ukupnu smrtnost na nekom
području u neko vrijeme, ili učestalost umiranja u
nekoj populaciji u određenom vremenu.
 Letalitet je smrtnost od neke određene bolesti, u
određenoj populaciji i u određeno vrijeme.
 Morbiditet je oboljevanje, u opštem smislu.

Panevropski Univerzitet APEIRON

D. Epidemiološka
mjerenja
Osnovne mjere su:
 proporcija,

 stopa i

 odnos.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Proporcija je procentni račun u kome se neki decimalni
broj množi sa 100 da bi se dobio procenat

(na pr. 6: 40= 0,15 ili 15 %)

brojilac
----------- x 100
imenilac

Brojilac je uključen u imenilac; u gornjem primjeru: šest

četrdesetina.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Stopa (rate) je matematička veličina kojom
se izražava učestalost neke pojave.

Ona izražava mogućnost trenutne promjene

jedne od varijabli ako se druga varijabla
mijenja. Ta druga varijabla obično je
vrijeme.
U praksi najčešće se koristi kao „prosječna
stopa“.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Odnos (ratio) jeste koeficijent (kvocijent-
količnik) bilo kojih brojeva.
Predstavlja se razlomkom u kojem brojilac
nije uključen u imenilac i stoga se razlikuje
od proporcije (npr. muški : ženski).

Panevropski Univerzitet APEIRON

Vrste epidemioloških
mjera
Glavne epidemiološke mjere dijele se u 3
osnovne kategorije:
a. mjere učestalosti,
b. mjere povezanosti i
c. mjere potencijalnog učinka.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Mjere učestalosti pojava (frekvencije) su
osnova za opisna (deskriptivna) i analitička
(etiološka) istraživanja.
 Mjere povezanosti procjenjuju jačinu
statističkog odnosa između istraživanog faktora
rizika i posljedica njegovog djelovanja (bolesti,
npr.).
 Mjere potencijalnog učinka pokazuju
očekivani doprinos analiziranog faktora rizika na
učestalolst neke pojave (bolesti).

Panevropski Univerzitet APEIRON

Ad a. Mjere učestalosti su:
1. incidencija,
2. prevalencija i
3. mortalitet.

Panevropski Univerzitet APEIRON

1. Incidencija odražava promjenu stanja
jer je zasnovana na novim ili incidentnim
slučajevima.

Mjere incidencije su.

 stopa i

 rizik.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Stopa incidencije (ID-Incidence density)
izražava trenutni potencijal za promjenu
stanja (zdravlja u bolest). To je brzina kojom
se bolest javlja.
Izražava se obrascem:
Broj novih događaja u nekom vremenu
--------------------------------------------------- x K
Populacija pod rizikom od toga događaja
Panevropski Univerzitet APEIRON
 Kumulativna incidencija
(CI-Cumulative incidence)...

...odnosi se na rizik mjeren procentom osoba koje će kroz neko

određeno vrijeme preći iz grupe zdravih u grupu bolesnih.
Rizik izražava vjerovatnost da zdrava osoba oboli od
određene bolesti, ako prije toga ne umre zbog nekog drugog
razloga.
Izražava se obrascem:

Broj novih slučajeva neke bolesti u određenom vremenu

CI= ----------------------------------------------------------- x K
Broj osoba u populaciji bez te bolesti pod rizikom na početku toga razdoblja

Panevropski Univerzitet APEIRON

Za praćenje „kandidata“ koje gledamo u različito dugim
intervalima stoji:

ID
CI= ----------------------
W
No -----
2
ID = broj novih (incidentnih) slučajeva,
No = broj onih koji mogu oboljeti, a koliko ih je bilo na
početku praćenja,
W = broj onih koji su tokom istraživanja izgubljeni iz
vida (odustali, umrli,...).

Panevropski Univerzitet APEIRON

 2. Prevalencija...
...jeste procenat osoba sa određenim obilježjima (npr. bolešću) u
nekoj zajednici i u nekom vremenu (sg).
Dok incidencija pokazuje nove slučajeve i razvoj bolesti
prevalencija izražava stanje (postojanje) obilježja (na pr.
bolesti).
Ali, prevalentni slučajevi označavaju samo preživjele (a ne sve
koji su bili oboljeli !) i zato prevalencija kao mjera nije
pogodna za procjenu faktora rizika od oboljevanja.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Izrazom:
Svi postojeći slučajevi bolesti
Prevalencija = ------------------------------------
Broj u populaciji (zdravih i bolesnih)

... dobija se proporcija, a ne stopa.

Kontrola prevalencije važna je za planiranje
zdravstvene službe,jer pokazuje proširenost
potreba za zdravstvenim zbrinjavanjem.
 Trenutna i periodska prevalencija
 Trenutna prevalencija (Point prevalence) je ona
prevalencija koja se obično podrazumijeva kao
prevalencija.
 Periodska prevalencija jeste prevalencija za neko
određeno vrijeme, a ne „za trenutak“.
U stvari, prevalencija zavisi od incidencije, i od
trajanja bolesti:
 Visoka prevalencija jeste rezultat visoke
incidencije, dugog trajanja bolesti, ili i jednog, i
drugog.
 Niska prevalencija posljedica je ili niske
incidencije, ili kratkog trajanja bolesti, ili i jednog
i drugog. Panevropski Univerzitet APEIRON
Mortalitet

Mortalitet je opšta smrtnost.

Mjeri se na isti način kao incidencija
samo što je kod mortaliteta ishod
smrt, a kod incidencije bolest.
 Mortalitet označavamo kao:

 opšti i

 specifični.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Opšti mortalitet
Broj umrlih
OM-Opšti mortalitet= -------------------- x K
Veličina populacije

... obično se izražava na godinu dana, na

1000 stanovnika.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Specifični mortalitet...
...izražava se stopom,a odnosi se na pojedine dobne
grupe,jedan pol,neko zanimanje ili na neku drugu
ciljanu populaciju.
Broj umrlih beba od 0 do 12 mj.

* Mortalitet dojenčadi = ---------------------- x 1000.

Broj živorođenih beba za l2 mj.

Panevropski Univerzitet APEIRON

* Mortalitet dojenčadi može biti:

 Perinatalni mortalitet odnosi se na bebe od 28

nedjelje trudnoće do 7. dana nakon rođenja.
 Neonatalni mortalitet se odnosi:

- na prerano rođenu djecu,

- djecu sa malom porođajnom težinom,
- i na djecu sa ozljedama pri rođenju.
 Postnatalni mortalitet, odnosi se na umiranje
djece zbog problema u higijeni, ishrani i lošoj
njezi.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Standardizirane stope morbiditeta i
mortaliteta...

... izražavaju broj oboljelih ili umrlih na

1000 stanovnika u standardnoj
(opštoj) populaciji.
Ova mjera služi za izračunavanje broja
očekivanih bolesti ili smrti. Tako
izračunat broj dijeli se sa ukupnim
brojem pripadnika standardne
populacije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Mjere povezanosti...

...odražavaju jačinu statističkog odnosa

između analiziranih faktora i posljedica
(bolesti).
Vrlo su važne kao oruđe za stvaranje
zaključaka o etiološkoj povezanosti.
One mogu biti:
-mjere odnosa i
-mjere razlike. Panevropski Univerzitet APEIRON
Mjere odnosa...
... su mjere učestalosti neke pojave u populaciji koja je
eksponirana djelovanju nekog faktora, pa podijeljene sa
učestalošću toga faktora u neizloženoj populaciji.
ID1
IDR = -------
IDO

- IDR : Odnos stopa incidencije (Incidence density

ratio)

- ID 1: stopa incidencije među izloženima

- IDO : stopa incidencije među neizloženima.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Relativni rizik je
odnos rizika (RR) i on se izražava kao
CI1
RR=------------
CIO

- CI1 kumulativna incidencija izloženih, a

- CIO kumulativna incidencija neizloženih.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Vjerovatnoća odnosa (Odds ratio, OR ) označava
vjerovatnoća da su oboljeli bili izloženi.
Zato je:
ad
OR= -------
bc
a= izloženi a bolesni,
b= neizloženi a bolesni,
c= izloženi a zdravi,
d= neizloženi a zdravi.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Mjere razlike

iskazuju razliku stopa incidencije

IDD= ID1 - ID0

- IDD (Incidence density difference), t.j.

razlika stope incidencije
- ID1 stopa incidencije među izloženima a
- IDO stopa incidencije među neizloženima.

Panevropski Univerzitet APEIRON

Mjere potencijalnog učinka...

... su postupak kvantifikacije (mjerenja)

učinka koji nastaje kada se promijeni
raspodjela jednog ili više faktora rizika
u nekoj sredini.
To su:
 etiološka i

 preventivna frakcija.

Panevropski Univerzitet APEIRON

 Etiološka frakcija je procenat svih novih
slučajeva (bolesti) u nekoj dinamičnoj populaciji
u nekom definisanom vremenu.
 Preventivna frakcija analizira situacije kada je
stopa bolesti u kontrolnoj grupi (neizloženih)
veća nego u analiziranoj (eksperimentalnoj)
grupi (izloženih).
Na taj način se dobija proporcija potencijalnih
slučajeva, tj. onih koji bi se pojavili da nije bilo
izloženosti.
Koristi se za procjenu učinka zdravstvenog
planiranja odnosno učinka neke strateške
intervencije.
Panevropski Univerzitet APEIRON