ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΒΡΕΦΩΝ & ΝΗΠΙΩΝ

ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΕΠΑ 307 (ΨΥΧ 123)

ΜΕΡΟΣ Α΄ - ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΕΙΔΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΟ

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΚΟΔΗΜΗΤΡΑΚΗ

 ΣΚΟΠΟΣ
• Σκοπός του μαθήματος είναι η προσφορά
γνώσεων στους φοιτητές, ώστε να γνωρίσουν
την αναπτυσσόμενη συμπεριφορά και σκέψη
του ανθρώπου κατά τη βρεφική και νηπιακή
ηλικία του σύμφωνα με τα σύγχρονα ερευνητικά
δεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, θα προσφερθούν
επαρκείς γνώσεις της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας
των πρώτων ετών της ζωής του ανθρώπου.
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
• Τα επιμέρους αντικείμενα είναι τα εξής:
Προγεννητική και περιγεννητική ανάπτυξη. Η
σωματική ανάπτυξη στη βρεφική και τη νηπιακή
ηλικία. Ανάπτυξη και σταθερότητα. Κινητική
ανάπτυξη και ανάπτυξη των αισθήσεων. Η
συγκρότηση του ψυχισμού στον πρώτο χρόνο της
ζωής. Έμφαση θα δοθεί στη γνωστική,
συναισθηματική, γλωσσική, ηθική και κοινωνική
ανάπτυξη βρεφών και νηπίων. Η όλη παρουσίαση
θα κλείσει με συνθετική θεώρηση των ψυχολογικών
προβλημάτων της βρεφικής και νηπιακής ηλικίας
καθώς και με αναφορές σε διαταραχές της ψυχικής
ζωής των μικρών παιδιών.
 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
• Γραπτή τελική εξέταση
 ΠΛΑΝΟ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ
Βρεφική ηλικία
• Η σωματική ανάπτυξη
• Ανάπτυξη και σταθερότητα
• Η διαφορετικότητα στην ανάπτυξη
• Κινητική ανάπτυξη
• Η ανάπτυξη των αισθήσεων
• Η γνωστική ανάπτυξη
• Βρεφική νοημοσύνη-Αναπτυξιακές κλίμακες
• Οι απαρχές της γλώσσας
• Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος
• Η κοινωνική ανάπτυξη και η ανάπτυξη της
προσωπικότητας
• Οι απαρχές του παιχνιδιού
 ΠΛΑΝΟ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ
Προσχολική ηλικία
• Η σωματική ανάπτυξη
• Η κινητική ανάπτυξη
• Εκπαίδευση στη χρήση της τουαλέτας
• Δεξιοχειρία/Αριστεροχειρία
• Η γνωστική ανάπτυξη στην προσχολική ηλικία
• Σχέση γλώσσας-σκέψης
• Piaget-Vygotsky
• Η κοινωνική ανάπτυξη
• Η ανάπτυξη της προσωπικότητας
• Η ανάπτυξη της ηθικότητας
 ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ
1) Feldman, R.S. (2011). Εξελικτική Ψυχολογία:
Δια βίου ανάπτυξη, Η. Μπεζεβέγκης (Επιμ.)
Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

2) Γαλανάκη, Ε. (2011). Θέματα Αναπτυξιακής

Ψυχολογίας: Γνωστική - Kοινωνική -
Συναισθηματική Ανάπτυξη. Αθήνα: Εκδόσεις
Διάδραση.
 ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΒΡΥΟ ΣΤΟ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟ ΒΡΕΦΟΣ

• Κάθε κοινωνία αντιμετωπίζει την εμπειρία του

τοκετού διαφορετικά (Δύση-Πρωτόγονοι λαοί)

• Στις ΗΠΑ το 99% των τοκετών

παρακολουθούνται από επαγγελματίες υγείας.

• ΌΜΩΣ, παγκοσμίως το ποσοστό αυτό φτάνει

μόλις το 50%
Μέθοδοι τοκετού
Μέθοδος Lamaze
 Μέθοδοι τοκετού
Μέθοδος Bradley Υπνοτοκετός
Τοκετός σε λαούς του Τρίτου Κόσμου
 Κλίμακα APGAR
• Σύστημα μέτρησης μέσω του οποίου καταγράφονται
οι ενδείξεις καλής σωματικής υγείας του βρέφους.

• Κατασκευάστηκε από τη γιατρό Virginia Apgar και

μετρά 5 βασικά χαρακτηριστικά:
• Appearance (εμφάνιση, δηλ. το χρώμα του νεογνού)
• Pulse (παλμοί καρδιάς)
• Grimace (αντίδραση στα ερεθίσματα)
• Activity (μυϊκός τόνος)
• Respiration (αναπνευστική προσπάθεια)
 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ APGAR
• Το νεογνό αξιολογείται σε καθεμιά από τις 5
ενδείξεις στο 1ο και στο 5ο λεπτό μετά τη γέννησή
του. Αν παρουσιαστούν προβλήματα
επαναξιολογείται στο 10ο λεπτό.

• Βαθμός 7-10: καλός

• Βαθμός 4-7: ανάγκη άμεσης παρέμβασης
• Βαθμός κάτω από 4: χρήζει άμεσης ανάνηψης
 Προβλήματα από το χαμηλό APGAR σκορ
• Ανοξαιμία:
• ολιγόλεπτη αποστέρηση οξυγόνου στο έμβρυο
→ απονέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων
→ γνωστικές ανεπάρκειες
→ καθυστέρηση γλώσσας
→ νοητική υστέρηση
ΑPGAR TEST
 Εξωτερική εμφάνιση του βρέφους και οι
πρώτες επαφές
• Η εμφάνιση του βρέφους βρέθηκε ότι επηρεάζει
τη συμπεριφορά της μητέρας απέναντι στο
βρέφος της.
• Οι μητέρες δυσκολεύονται να φροντίσουν
παραμορφωμένα βρέφη.
• Αντίθετα, συναλλάσσονται πιο συχνά και με
μεγαλύτερη τρυφερότητα με βρέφη που
θεωρούν ελκυστικά, παρά με βρέφη που
θεωρούν άσχημα (Langlois, 1986).
• Αποδίδουν μεγαλύτερες ικανότητες στα
ελκυστικά βρέφη (Stephens & Langlois, 1984).
 Δημιουργία δεσμού
• Τις δεκαετίες ’70 και ’80 επικρατούσε η άποψη
ότιοι αρχικές επαφές των νεογέννητων με τους
γονείς τους, ιδιαίτερα με τη μητέρα,
δημιουργούν έναν ειδικό δεσμό που επηρεάζει
βαθύτατα τη μελλοντική τους σχέση.

• Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δημιούργησαν

αμφιβολίες για τη σπουδαιότητα μιας ειδικής
διεργασίας δεσμού που λειτουργεί κατά τη
γέννηση, μεταξύ των ανθρώπινων βρεφών και
των γονιών τους.
 Δημιουργία δεσμού
• Ο Marshall Klaus, o John Kennell και οι
συνεργάτες τους, τέλη της δεκαετίας του ’70,
άρχισαν να μελετούν μητέρες των οποίων τα
πρόωρα βρέφη ήταν τοποθετημένα σε
θερμοκοιτίδα.
• Έως ότου τα βρέφη ήταν αρκετά ώριμα, οι
μητέρες είχαν ελάχιστη επαφή μαζί τους.
• Μερικές από τις μητέρες αυτές έχασαν το
ενδιαφέρον τους για τα βρέφη τους και οι
ερευνητές πίστεψαν ότι τα βρέφη αυτά μπορεί
να βρίσκονταν σε ιδιαίτερο κίνδυνο
κακοποίησης, όταν έφευγαν από το νοσοκομείο.
 Δημιουργία δεσμού
• Υπέθεσαν ότι πρέπει να υπάρχει μια πρώτη
ευαίσθητη περίοδος για τη δημιουργία δεσμού
μητέρας – βρέφους στους ανθρώπους, αφού
προηγουμένως είχε αποδειχτεί κάτι τέτοιο στις
σχέσεις μητέρων – βρεφών στις κατσίκες
(Klopfer, Adams& Klopfer, 1964).
• Σήμερα οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν
ότι για το ανθρώπινο είδος, η άμεση επαφή δεν
είναι κρίσιμη στη δημιουργία μακρόχρονης,
θετικής συναισθηματικής σχέσης μεταξύ της
μητέρας και του φυσιολογικού βρέφους της.
 Δημιουργία δεσμού
• Οι γονείς που δεν έχουν άμεση επαφή με το
νεογέννητο βρέφος τους – για οποιονδήποτε
λόγο – σχεδόν πάντα καταφέρνουν, τελικά, να
δημιουργήσουν συναισθηματικό δεσμό μαζί του.

• Οι περισσότερες μητέρες που ήταν ναρκωμένες

στη διάρκεια του τοκετού ή που παρουσίασαν
επιπλοκές και για το λόγο αυτό, δεν είδαν τα
βρέφη τους για αρκετές ώρες ή ακόμα και
ημέρες μετά τον τοκετό, δεν τα απορρίπτουν.
 Δημιουργία δεσμού
• Οι μητέρες δεν απορρίπτουν, επίσης, τα βρέφη
που έμειναν σε θερμοκοιτίδα και οι πατέρες δεν
απορρίπτουν τα βρέφη στων οποίων τη γέννηση
δεν ήταν παρόντες (Klaus & Kennell, 1976).

• Με άλλα λόγια, η μεγάλη πλειοψηφία των

μητέρων και των πατέρων δημιουργούν δεσμό
με το βρέφος τους κάτω από κάθε είδους
συνθήκες (Eyer, 1992).
 Δημιουργία δεσμού
• Όταν ο πατέρας και η μητέρα δεν μπορούν να
ανταποκριθούν στο ρόλο τους, ένας ενδεχόμενος
παράγοντας ανατροφής των παιδιών είναι το
ίδρυμα.
• Έχει βρεθεί ότι η ιδρυματική φροντίδα
οδηγεί κατ’ αρχήν στην έλλειψη ισχυρών
δεσμών κατά τη βρεφική και τη νηπιακή
ηλικία και σε δυσκολίες δημιουργίας
ικανοποιητικών σχέσεων με
συνομηλίκους.
 Δημιουργία δεσμού
• Η παραμονή σε ιδρύματα κατά τα πρώτα
χρόνια της ζωής, όμως, δεν οδηγεί
απαραιτήτως και σε άλλες κακοτυχίες.
• Οι γυναίκες που μεγάλωσαν σε ιδρύματα, οι
οποίες, όμως, είχαν υποστηρικτικούς συζύγους,
βρέθηκε ότι ήταν εξίσου αποτελεσματικές στη
φροντίδα των παιδιών τους με τις γυναίκες της
ομάδας σύγκρισης.
• Οι περιγραφές νέων ανδρών που πέρασαν μέρος
της ζωής τους σε ιδρύματα, έδειξαν, επίσης, ότι οι
μετέπειτα θετικές εμπειρίες της ζωής μειώνουν
τον κίνδυνο μακρόχρονων δυσκολιών.
 Δημιουργία δεσμού

• Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα διαφορά

μεταξύ των δύο φύλων είναι ότι οι άνδρες
έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βρουν μια
υποστηρικτική σύντροφο και να μεγαλώσουν τα
παιδιά τους σε μια ακέραιη οικογένεια,
εμποδίζοντας, έτσι, τη μεταβίβαση των δικών
τους αρχικών αρνητικών εμπειριών στην
επόμενη γενιά (Rutter, Quinton & Hill, 1990).
VIDEO Kangaroo method
 Ιατρικός έλεγχος νεογνού
• Επιβάλλεται αμέσως μετά τον τοκετό με σκοπό
να ανιχνευτούν πιθανές ασθένειες και γενετικές
διαταραχές.

• Πρώιμη παρέμβαση

• Ο Αμερικάνικός Σύλλογος Ιατρικής Γενετικής

συνιστά όλα τα βρέφη να ελέγχονται για 29
διαταραχές.
 Πρόωρα και υπερώριμα νεογνά
• Τα πρόωρα νεογνά γεννιούνται πριν από την
ολοκλήρωση της 38ης εβδομάδας της κύησης.
• Δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως ως έμβρυα.
• Διατρέχουν υψηλό κίνδυνο προσβολής από
ασθένειες και θανάτου.
• Το μέσο νεογέννητο βρέφος ζυγίζει περίπου 3.400
γραμμάρια.
• Τα λιποβαρή νεογνά ζυγίζουν λιγότερο από 2.500
γραμμάρια.
• Τα άκρως λιποβαρή νεογνά ζυγίζουν λιγότερο από
1.250 γραμμάρια κι έμειναν στη μήτρα λιγότερο από
30 εβδομάδες.
 Προβλήματα πρόωρων νεογνών
Ως νεογνά:
• Είναι πολύ ευάλωτα στις λοιμώξεις,
• Προβλήματα στην πρόσληψη επαρκούς
ποσότητας οξυγόνου → σύνδρομο αναπνευστικής
δυσκολίας (RDS) → κίνδυνος θανάτου,
• Είναι πολύ ευαίσθητα στα περιβαλλοντικά
ερεθίσματα.

Ως βρέφη:
• Στο τέλος του 1ου έτους μόνο το 10% παρουσιάζει
σημαντικά προβλήματα και μόνο το 5% σοβαρή
αναπηρία
 Προβλήματα πρόωρων νεογνών
Ως παιδιά:
• Στην ηλικία των 6 ετών, περίπου το 38%
παρουσιάζει ήπια προβλήματα που χρειάζονται
ειδική ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση
(μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές
συμπεριφοράς, χαμηλότερο του μέσου όρου
νοητικό πηλίκο).

• Ωστόσο, περίπου το 60% των πρόωρων

παιδιών δεν παρουσιάζει κανένα απολύτως
πρόβλημα.
Αίτια πρόωρου τοκετού και λιποβαρούς νεογνού
• Προβλήματα με το αναπαραγωγικό σύστημα
της μητέρας (π.χ. άγχος από δίδυμη κύηση,
ελλιπής ανάπτυξη αναπαραγωγικού συστήματος
πολύ μικρών σε ηλικία γυναικών, απανωτοί
τοκετοί, ηλικία του πατέρα),

• Περιβαλλοντικοί παράγοντες (διατροφή,

ιατρική περίθαλψη, οικονομική στήριξη).
 Υπερώριμα νεογνά
• Τα νεογνά που δεν έχουν ακόμα γεννηθεί, μετά
το πέρας 2 εβδομάδων από την
προγραμματισμένη ημερομηνία γέννησης.

• Κινδυνεύουν από:
 ελλιπή παροχή αίματος από τον πλακούντα →
δεν τρέφεται σωστά → δεν αιματώνει ο
εγκέφαλος → πιθανή εγκεφαλική βλάβη,
Δυσκολία περάσματος από τη δίοδο εξόδου.
 Επιλόχεια κατάθλιψη
• Πρόκειται για μια περίοδο βαθιάς κατάθλιψης, που
ακολουθεί τον τοκετό και συμβαίνει σε περίπου 10% των
νέων μητέρων.
• Συνήθως εμφανίζεται εντελώς ξαφνικά.
• Μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες έως και χρόνια.
• Σε περίπου 1/50 περιπτώσεις οδηγεί σε παντελή απώλεια
επαφής με την πραγματικότητα.
• Περισσότερες πιθανότητες, αν η κατάθλιψη έχει
ξαναεμφανιστεί στο παρελθόν ή αν υπάρχει ιστορικό στην
οικογένεια.
• Πιο επιρρεπείς οι γυναίκες που δεν έχουν προετοιμαστεί
ψυχολογικά για τον ερχομό ενός παιδιού.
Πώς επιδρά η μητρική κατάθλιψη στο νεογέννητο
βρέφος;
• Ελλιπής συναισθηματική εναρμόνιση με τη
μητέρα,

• Εμφάνιση λιγότερων θετικών

συναισθημάτων,

• Αποφυγή επαφής όχι μόνο με τη μητέρα αλλά

και με άλλους ενήλικες,

• Περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης

αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
 Αντιμετωπίζοντας τις απαιτήσεις του νέου
περιβάλλοντος - Αντανακλαστικά

• Αντανακλαστικά της επιβίωσης

• Αρχέγονα αντανακλαστικά
 Αντανακλαστικά της επιβίωσης
▫ Αναπνοή (εισπνοή-εκπνοή)

▫ Αντανακλαστικό αναζήτησης

▫ Αντανακλαστικό πιπιλίσματος

▫ Αντανακλαστικό ανοιγοκλεισίματος των ματιών

▫ Αντανακλαστικό της κόρης του ματιού

Αρχέγονα αντανακλαστικά
• Αντανακλαστικό του Μoro

• Αντανακλαστικό του Babinski

• Δαρβίνειο αντανακλαστικό

• Αντανακλαστικό του βαδίσματος

• Κινήσεις κολύμβησης
VIDEO Αντανακλαστικό
κολύμβησης
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών

• Το μέσο νεογνό έχει 9 μήνες στη διάθεσή του,

για να προετοιμαστεί αισθητηριακά να
αντιμετωπίσει τον εξωτερικό κόσμο.

• Το πέρασμα από τη δίοδο εξόδου ίσως θέτει

το έμβρυο σε μια κατάσταση αυξημένης
αισθητηριακής εγρήγορσης, προετοιμάζοντάς
το για τον εξωτερικό κόσμο.
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών
Όραση

• Τι είναι ικανά να δουν και να αισθανθούν

τα νεογνά;

• Αν και η οπτική τους οξύτητα δεν είναι ιδιαίτερα

ανεπτυγμένη, τα νεογέννητα έχουν τη
δυνατότητα να στρέφουν την προσοχή
τους σε ορισμένα είδη ερεθισμάτων στο
περιβάλλον τους, π.χ. σε αντικείμενα που
εμφανίζουν έντονη αντίθεση με το υπόλοιπο
περιβάλλον,
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών
Όραση
• Είναι ικανά να ξεχωρίζουν διάφορα επίπεδα
φωτεινότητας,

• Ξεχωρίζουν τα χρώματα και έχουν

προτιμήσεις (ξεχωρίζουν ανάμεσα στο
κόκκινο, το πράσινο, το κίτρινο και το μπλε
και αφιερώνουν περισσότερο χρόνο
παρατηρώντας τα μπλε και τα πράσινα
αντικείμενα),

• Έχουν ένα είδος αίσθησης της σταθερότητας

του μεγέθους.
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών
Ακοή
• Το σύστημα ακοής του νεογέννητου δεν είναι
πλήρως ανεπτυγμένο, άρα η ακουστική οξύτητα
δεν είναι τόσο μεγάλη,
• το αμνιακό υγρό που αρχικά είναι παγιδευμένο στο
μέσο ους, θα πρέπει να διοχετευτεί έξω, ώστε το
βρέφος να μπορέσει να έχει πλήρη ακοή,
• παρουσιάζει αντιδράσεις αιφνιδιασμού
ξαφνιάσματος σε δυνατούς-ξαφνικούς ήχους,
• δείχνει εξοικειωμένο σε ορισμένους ήχους (π.χ.
κλάμα στο κλάμα άλλων βρεφών αλλά πιθανό
σταμάτημα στο ηχογραφημένο δικό του κλάμα, ως
οικείο ήχο)
•
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών
Αφή
• Τα νεογνά είναι ευαίσθητα στην αφή,

• αντιδρούν σε ερεθίσματα, όπως το

άγγιγμα των τριχών του πινέλου,

• αντιλαμβάνονται ανεπαίσθητα ρεύματα

αέρα που οι ενήλικες δύσκολα
αντιλαμβάνονται.
 Αισθητηριακές ικανότητες βρεφών
Όσφρηση - Γεύση
• Είναι εξίσου ικανοποιητικά ανεπτυγμένες.

• Τα νεογνά πιπιλίζουν και αυξάνουν την

κινητικότητά τους, όταν τοποθετηθούν φύλλα
μέντας κοντά στη μύτη τους,

• Σουφρώνουν τα χείλη τους, όταν βάλει κανείς

σε αυτά κάτι που έχει πικρή γεύση,

• Αντιδρούν με ανάλογες εκφράσεις προσώπου

και στις υπόλοιπες γεύσεις.
 Πώς μαθαίνουν τα βρέφη;
1. Κλασική εξαρτημένη μάθηση (Ivan Pavlov):
• Ο οργανισμός μαθαίνει να αντιδρά με ένα
συγκεκριμένο τρόπο σε ένα ουδέτερο ερέθισμα, το
οποίο υπό κανονικές συνθήκες δεν θα προκαλούσε
αυτή την αντίδραση
• [παρουσία τροφής (1ο ερέθ.) + ήχος κουδουνιού (2ο ερέθ.)
→
έκκριση σιέλου από το σκύλο]
(ουσιαστικά το 2ο ερέθισμα υποκαθιστά το πρώτο)
π.χ. η περίπτωση του μικρού Άλμπερτ
•Η κλασική εξαρτημένη μάθηση είναι
λειτουργική από την αρχή της ζωής.
 Πώς μαθαίνουν τα βρέφη;
2. Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση:
• Μια σκόπιμη αντίδραση ενισχύεται ή
αποδυναμώνεται, καθώς συσχετίζεται με θετικές ή
αρνητικές συνέπειες για το άτομο.

• Τα βρέφη μαθαίνουν να προβαίνουν σκόπιμα σε μια

ενέργεια προκειμένου να επιφέρουν κάποιο
επιθυμητό αποτέλεσμα.

• Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση είναι

λειτουργική από την αρχή της ζωής.
 Πώς μαθαίνουν τα βρέφη;
3. Εξοικείωση:
• Η μείωση του βαθμού αντίδρασης σε ένα ερέθισμα,
όταν αυτό παρουσιάζεται κατ’ επανάληψη.

• Αντίδραση προσανατολισμού του βρέφους στο

νέο ερέθισμα (ήσυχο, προσηλωμένο, με
επιβράδυνση των καρδιακών του παλμών).

• Χαρακτηρίζει κάθε αισθητηριακό σύστημα.

• Συνδέεται με τη σωματική και νοητική ωρίμανση.

 Πώς μαθαίνουν τα βρέφη;
3. Εξοικείωση:

• Η εξοικείωση είναι ήδη παρούσα από τη

στιγμή της γέννησης και εντείνεται τις
επόμενες 12 εβδομάδες.

• Τυχόν δυσκολίες στην απόκτηση εξοικείωσης

αποτελούν ένδειξη αναπτυξιακών
προβλημάτων (π.χ. νοητική υστέρηση).
Νεογνική μίμηση

•Μaratos
•Meltzoff & Moore
•Kugiumutzakis
• Η πιαζεϊκή θεωρία είναι αναπτυξιακή
και αντιπροσωπευτική μιας μεγάλης
παράδοσης εξελικτικών θεωριών για τη
φωνητική μίμηση (Baldwin, Mead,
Guillaume, Valentine, Lewis).

• Βασίζεται σε παρατηρήσεις των

φαινομένων της φωνητικής μίμησης, οι
οποίες άρχισαν να γίνονται από την
ημέρα του τοκετού.
• Προσφέρει ερμηνεία σε κάθε στάδιο
ανάπτυξης της βρεφικής μιμητικής
συμπεριφοράς μέσα στα πλαίσια ανάπτυξης
της αισθητηριοκινητικής νοημοσύνης.

• Η πιαζεϊκή ερμηνεία για τη νεογνική μίμηση

θεωρείται σήμερα από κάποιους ότι χρήζει
μερικής αναθεώρησης και από άλλους ότι
χρήζει πλήρους αναθεώρησης.

• Θέση μας είναι ότι η πιαζεϊκή ερμηνεία

είναι απόλυτα ανεπαρκής καθώς
υποτιμά το νεογνικό νου.
 Piaget
• Το άτομο επενεργεί στο περιβάλλον με τέτοιο
τρόπο, ώστε οικοδομεί τη δική του αντίληψη για
τον κόσμο.

• Οι δομικές αλλαγές που προκύπτουν μέσα από

αυτή τη διεργασία, ονομάζονται σχήματα.

• Το βρέφος έρχεται στον κόσμο εξοπλισμένο με

πολλά σχήματα, πριν καν καταστεί ικανό να κάνει
χρήση εσωτερικών πνευματικών εικόνων ή να
χρησιμοποιεί τη γλώσσα, για να συμβολίζει και να
περιγράφει αντικείμενα και δραστηριότητες.
 Piaget
• Η αφομοίωση είναι η διαδικασία μέσω της
οποίας το άτομο ερμηνεύει καινούριες
εμπειρίες με βάση ήδη υπάρχοντα σχήματα ή
δομές.

• Η συμμόρφωση είναι η συμπληρωματική

διαδικασία τροποποίησης των υφιστάμενων
σχημάτων για την ικανοποίηση των
απαιτήσεων μιας νέας εμπειρίας. Όταν το
παιδί «συμμορφώνεται», συντελείται ποιοτική
αλλαγή στη μορφή των σχημάτων, π.χ. κάποια
αντικείμενα τα πιπιλά, ενώ άλλα τα δαγκώνει.
• Ο Piaget ονόμασε το πρώτο από τα τέσσερα
στάδια νοητικής ανάπτυξης που περιέγραψε,
αισθησιοκινητικό.
Αρχίζει από τη γέννηση και τερματίζεται στην
ηλικία των 18-24 μηνών.

• Διακρίνει έξι υποστάδια:

• 1ο Υποστάδιο: Χρήση των πρώιμων

αντανακλαστικών (0-1ος μήνας).

• 2ο Υποστάδιο: Πρωτογενείς κυκλικές

αντιδράσεις (1ος-4ος μήνας).
 Αισθησιοκινητικό στάδιο
• 3ο Υποστάδιο: Δευτερογενείς κυκλικές
αντιδράσεις (4ος -8ος μήνας).

• 4ο Υποστάδιο: Συνδυασμός δευτερογενών

κυκλικών αντιδράσεων (8ος- 12ος μήνας).

• 5ο Υποστάδιο: Τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις

(12ος-18ος μήνας).

• 6ο Υποστάδιο: Η συμβολική αναπαράσταση

(18ος-24ος μήνας).
 Τα 6 υποστάδια ανάπτυξης της
μίμησης
(Piaget, 1962)
1) (0-1 μήνες): Προετοιμασία μέσω των
αντανακλαστικών:
Η αφομοίωση και η συμμόρφωση είναι
αδιαφοροποίητες.
Το νεογνό δεν διακρίνει τις πράξεις /
ήχους / κλάματα των άλλων από τα δικά
του.
αυτο-ανακυκλώνει τη συμπεριφορά του,
γιατί βρίσκεται στο έλεος του αρχικού α-
δυαδισμού, «περιστοιχιζόμενο από το χάος
των εντυπώσεων» (σελ. 83).
 2) (1-4 μήνες): Σποραδική μίμηση οικείων ήχων
και κινήσεων κεφαλής και χεριών:

Το βρέφος μιμείται προκειμένου να συνεχιστεί ένα

ενδιαφέρον αποτέλεσμα.
Σποραδικά τα βρέφη μιμήθηκαν κινήσεις της κεφαλής
από δεξιά προς τα αριστερά, από τα αριστερά προς τα
δεξιά, κινήσεις άνω – κάτω και αντίστροφα.
Ο Piaget ισχυρίζεται ότι αυτό που πραγματικά
μιμήθηκαν τα βρέφη ήταν το σχήμα «πάνω – κάτω» ως
τέτοιο και όχι ως κίνηση του άλλου, αφού ο άλλος, λόγω
του αρχικού αδυαδισμού, δεν διακρίνεται από τον
εαυτό.
Με κάποια ανακρίβεια τα βρέφη μιμήθηκαν ορισμένες
κινήσεις των χεριών και κάποιους οικείους ήχους –
«μιμήσεις», οι οποίες εξακολουθούν να είναι μέρος των
πρωτογενών κυκλικών αντιδράσεων, άρα δεν είναι
πραγματικές μιμήσεις.
 3) (4-8 μήνες): Συστηματική μίμηση οικείων
ήχων και ορατών από το βρέφος κινήσεων:

 ανάδυση «δευτερογενών κυκλικών αντιδράσεων»

 η μίμηση γίνεται πιο συστηματική, γιατί το «πλάτεμα των

σχημάτων» συμπεριλαμβάνει τώρα δραστηριότητες ορατές
στο παιδί και έτσι τα «νέα μοντέλα» ενσωματώνονται /
αφομοιώνονται στα υπάρχοντα σχήματα.

 Όμως, η μίμηση σε αυτό το στάδιο εξακολουθεί να είναι

συντηρητική, γιατί η συμμόρφωση δεν παίρνει το
προβάδισμα από την αφομοίωση και γιατί δεν υπάρχει
συντονισμός μεταξύ των δευτερογενών κυκλικών
αντιδράσεων.

 Κάνει λόγο για περιπτώσεις ψευδο-μίμησης (Piaget, 1962,

σελ. 29).
 4) (8-12 μήνες): Μίμηση κινήσεων μη ορατών από
το βρέφος και μίμηση νέων ήχων και κινήσεων:

 καταφέρνει αφενός να μιμηθεί μη ορατές από το ίδιο

κινήσεις και αφετέρου να μιμηθεί νέους ήχους και
άγνωστες κινήσεις. Μάλιστα ο Piaget (1962, σελ. 45)
χαρακτηρίζει «εκπληκτική» αυτή τη σύμπτωση – όταν
καταφέρνει τη μίμηση μη ορατών κινήσεων, αμέσως
προσπαθεί να μιμηθεί τα μη οικεία μοντέλα, που μέχρι
εκείνη τη στιγμή το άφηναν αδιάφορο.

 Η μίμηση των μη ορατών κινήσεων επιτυγχάνεται από

το συνδυασμό τεσσάρων παραγόντων:
1. την εμπειρία του βρέφους,
2. την άσκηση που λαμβάνει χώρα στα μιμητικά
παιχνίδια γονέων-βρέφους,
3. το συντονισμό των δευτερογενών κυκλικών
αντιδράσεων και
4. τη λειτουργία των «ενδείξεων».
 5) (12-18 μήνες): Συστηματική μίμηση
νέων άγνωστων μοντέλων:

μπορεί να μιμηθεί νέους, άγνωστους ήχους και

κινήσεις με μια ευκολία, που οδηγεί τον Piaget
να χαρακτηρίσει τη μίμηση ως αληθινή και
συστηματική αναπαραγωγή (συμμόρφωση) των
σχημάτων στις απαιτήσεις του κόσμου.

Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της δοκιμής και της

πλάνης και μέσω συστηματικού πειραματισμού
μεγαλύτερου αριθμού σχημάτων. Έτσι, το
βρέφος οδηγείται στην ανακάλυψη νέων,
εύκαμπτων τρόπων αναπαραγωγής των
μοντέλων.
 6) (18-24 μήνες): Έναρξη της
αναπαραστατικής μίμησης:
 η μίμηση ελευθερώνεται από την άμεση αντίληψη του
μοντέλου.

 Το βρέφος, πλέον, κρατά στη μνήμη του το μοντέλο με

τη μορφή των νοητικών εικόνων και το αναπαράγει
κατά βούληση σε κάποια μελλοντική στιγμή –
περίπτωση της χρονικά διαφοροποιημένης
μίμησης.

 Το κρίσιμο αυτό εξάμηνο η συμμόρφωση

διαφοροποιείται ακόμη περισσότερο από την
αφομοίωση και

 η μίμηση εσωτερικεύεται. Οι συνδυασμοί των

σχημάτων γίνονται τώρα πρώτα σε εσωτερικό νοητικό
επίπεδο και μετά το παιδί δρα μιμητικά.
• Κατά τον Piaget (1962) η μίμηση από τα 2
μέχρι τα 7 χρόνια βασίζεται στην
αναπαράσταση και μετά τα 7 χρόνια
βασίζεται στη νόηση.

• Το πέρασμα από το ένα στάδιο στο άλλο

βασίζεται σε μια αναδιοργάνωση της
αναπαραστατικής μίμησης σε ένα νέο, νοητικό,
εννοιακό, συγκεκριμένο επίπεδο
(βλ. Piaget, 1936, 1947, 1968, 1980. Piaget & Inhelder, 1969) (βλ. επ.
Βιταλάκη 2002. Flavell, 1963. Kokkinaki, 1998. Kugiumutzakis,
1983, 1985. Maratos, 1973. Πανοπούλου-Μαράτου, 1998* και
εργασίες στο συλλογικό τόμο των Nadel & Butterworth, 1999).
 Μειονεκτήματα πιαζεϊκής ερμηνείας της
νεογνικής μίμησης

• Βασική θέση του Piaget είναι ότι στην ανάπτυξη

του ανθρώπινου νου επικρατούν περισσότερο οι
ατομικές από τις διανθρώπινες συνεργασίες. Γι’
αυτό ο Piaget (1962) επικεντρώθηκε στη
βρεφική μίμηση, ενώ ο Κugiumutzakis (1985,
1993, 1998, 1999, 2002) στη βρεφική και τη
μητρική συμπεριφορά.
Μειονεκτήματα πιαζεϊκής ερμηνείας της
νεογνικής μίμησης

• Δεν κάνει συστηματική μελέτη της νεογνικής

μίμησης (δεν εξετάζει την ανάπτυξή της
διαχρονικά, ούτε σε συγκεκριμένο αριθμό
παιδιών, παρά άλλοτε στα τρία παιδιά του και
άλλοτε στις φυσικές αλληλεπιδράσεις μητέρων
με τα βρέφη τους. ψάχνει τη μίμηση μόνο με
μοντέλο ήχους κλάματος και όχι φωνητικά ή
άλλα κινητικά μοντέλα).

• Όταν παρατηρεί τα βρέφη, αυτά είτε

κοιμούνται, είτε νυστάζουν, είτε κλαίνε.
 Συμπέρασμα
(Μαρκοδημητράκη, 2003)
• Τα ευρήματα στη μετά Piaget εποχή για την
καταγωγή και την ανάπτυξη της μίμησης κατά
τη βρεφική ηλικία είναι ενδιαφέροντα,
φανερώνουν μια συνθετότητα προκλητική
και δεν φαίνεται να ερμηνεύονται από τις
παραδοσιακές αναπτυξιακές θεωρίες –
αντίθετα τις προκαλούν άμεσα για ριζικές ή
μερικές αναθεωρήσεις (βλ. σχ. Πανοπούλου -
Μαράτου 1998, 1999).
 Συμπέρασμα
(Μαρκοδημητράκη, 2003)
• Οι ερμηνείες για το φαινόμενο της νεογνικής
μίμησης εξακολουθούν να βασανίζουν τους
ερευνητές, όχι μόνο λόγω των διαφορετικών
θεωρητικών τους προοπτικών, αλλά και λόγω
πολυπλοκότητάς του.
• Είτε με μια τάση σύνθεσης θεωριών
(Πανοπούλου - Μαράτου), είτε με μια ερμηνεία
σειριακής μορφής (Meltzoff & Moore), είτε με
μια ερμηνεία παράλληλης μορφής
(Kουγιουμουτζάκης), οι ερμηνείες αυτές,
άλλοτε λίγο και άλλοτε περισσότερο, τονίζουν
τη διυποκειμενική φύση του φαινομένου.
 Συμπέρασμα
(Μαρκοδημητράκη, 2003)
• Οι ερμηνείες για την ανάπτυξη της μίμησης κατά τη
βρεφική ηλικία δεν είναι ομοιογενείς, όσο θα περίμενε
κανείς.
• Παρόλα αυτά μαρτυρούν ότι η μίμηση
αναπτύσσεται όχι φυσικά στο εργαστήριο (το
οποίο είναι ούτως ή άλλως χρήσιμο), αλλά στο σπίτι
των βρεφών με συντροφιά τους Σημαντικούς
Άλλους.
• Και πάλι οι επικρατούσες ερμηνείες θεωρούν τη
μίμηση μέσα στο πλαίσιο της διυποκειμενικότητας,
παρόλο που μέχρι σήμερα δεν έχει επιτευχθεί μια
συνεκτική ερμηνεία, που να θυμίζει τη συνεκτική
θεωρία του Piaget (1962).
 Συμπέρασμα
(Μαρκοδημητράκη, 2003)

• Ίσως θα πρέπει να δεχτούμε την ψύχραιμη θέση

του Bruner (1986) ότι βρισκόμαστε σε καιρούς
που πιο παραγωγικές φαίνονται οι μικρές,
«σεμνές», τοπικής εμβέλειας, θεωρίες, οι
πολλές προοπτικές και όχι η μια επικρατούσα
προοπτική.
 Συμπέρασμα
(Μαρκοδημητράκη, 2003)
• Η θεωρία του Piaget για τη νόηση γενικά
και για τη μίμηση ειδικά πάσχει από την
παραμέληση της θεώρησης του
κοινωνικού και του συναισθηματικού
παράγοντα.

• Αυτή, ίσως, είναι και η πιο σοβαρή κριτική όχι

μόνο για τη θεωρία της μίμησης, αλλά και για όλη
τη θεωρία του Piaget για τη γνωστική ανάπτυξη.
• «Οι αιτίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς υποτίθεται
ότι βρίσκονται στο βιολογικό υπόστρωμα. Αντ’ αυτού
θέλω να υποστηρίξω ότι η κουλτούρα και η
αναζήτηση του νοήματος μέσα στην κουλτούρα
είναι οι πραγματικές αιτίες της ανθρώπινης
δράσης. Το βιολογικό υπόστρωμα, τα
επονομαζόμενα οικουμενικά χαρακτηριστικά της
ανθρώπινης φύσης, δεν είναι αιτία δράσης, αλλά
κυρίως ένας περιορισμός της δράσης ή μια συνθήκη
για τη δράση. Η κουλτούρα και η αναζήτηση
νοήματος είναι αυτές που διαμορφώνουν τη δράση, η
βιολογία συνιστά περιορισμό κι όπως έχουμε δει, η
κουλτούρα έχει τη δύναμη να χαλαρώνει αυτόν τον
περιορισμό» (Bruner, 1990, σελ. 20).
 Το εύρημα της νεογνικής μίμησης
• Η Όλγα Πανοπούλου - Μαράτου (μαθήτρια
του Piaget) και o Andrew Meltzoff, μαθητής του
Bruner, ήταν οι πρώτοι που έφεραν σαφή
πειραματική μαρτυρία του φαινομένου της
νεογνικής μίμησης.
• Πρώτη η Πανοπούλου - Μαράτου στη
Διδακτορική Διατριβή της, το 1973, την 15η
ημέρα μετά τον τοκετό, βρήκε αυτό που η θεωρία
του Piaget (1962) προέβλεπε ότι συμβαίνει μετά
τους 8 μήνες, δηλαδή, βρήκε μίμηση των
κινήσεων του προσώπου (προβολή της γλώσσας
και άνοιγμα του στόματος)
 Το εύρημα της νεογνικής μίμησης

• Τρία χρόνια αργότερα οι Αμερικανοί Meltzoff &

Moore (1977) επιβεβαίωσαν τα ευρήματα της
Μαράτου, σε νεογνά 12 έως 21 ημερών, σε μια
πειραματική μελέτη, που δημιούργησε πολλές
συζητήσεις, λόγω της μεθοδολογίας της.
 Το εύρημα της νεογνικής μίμησης
• Τη δεκαετία του 1980 το εύρημα της νεογνικής μίμησης
επιβεβαιώθηκε σε ένα πλήθος μελετών:
• Οι Field, Woodson, Greenberg & Cohen (1982) βρήκαν
μίμηση των εκφράσεων λύπης, έκπληξης και
ευχαρίστησης σε νεογνά 36 ωρών.
• Ο Kugiumutzakis (1985) βρήκε μίμηση τριών κινήσεων
του προσώπου και του φωνήεντος /α/ σε νεογνά ηλικίας
10 έως 45 λεπτών.
• Οι Heimann & Schaller (1985) βρήκαν μίμηση της
προβολής της γλώσσας σε νεογνά 3 ημερών και σε βρέφη
3 μηνών.
• Ίδια αποτελέσματα βρέθηκαν σε παρόμοιες μελέτες με
νεογνά.
 Το εύρημα της νεογνικής μίμησης
• Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 τρεις μόνο
μελέτες δεν μπόρεσαν να βρουν μαρτυρία
νεογνικής μίμησης (Hayes & Watson, 1979.
McKenzie & Over, 1983. Koepke, Itemn, Legerstee
& Russell, 1983).

• Και στις τρεις έρευνες χρησιμοποιήθηκε ο αυστηρά

δομημένος πειραματικός σχεδιασμός των Μelltzoff
& Moore (1977, 1979), όπου το πλαίσιο θεωρήθηκε
«αφύσικο» και η μεθοδολογία ξένη με τους
τρόπους δράσης και φυσικής επικοινωνίας των
νεογνών.
 Το εύρημα της νεογνικής μίμησης
• Η Πανοπούλου - Μαράτου (1992, 1998, Maratos,
1973, 1982, 1996) θεωρεί τη μίμηση ως βασικό
τρόπο επικοινωνίας, στις αλληλεπιδράσεις μητέρας
– νεογνού / βρέφους και ότι δεν είναι ένα χωρίς
συναισθήματα φαινόμενο.

• Δέχεται τη λειτουργία του δι-αντιληπτικού

συντονισμού και μιας αναπαράστασης του
ανθρώπινου προσώπου (όχι ολόκληρου του
σώματος), ως βασικές προϋποθέσεις για την
ερμηνεία της νεογνικής μίμησης.
Ερμηνεία νεογνικής μίμησης από Πανοπούλου-
Μαράτου
• Προσπάθεια σύνθεσης μέρους της θεωρίας του
Piaget, του Freud, του Bion, του Mounoud και του
Trevarthen.
• Από τον Piaget διατηρεί την έννοια της μονιμότητας
του αντικειμένου και τη σημασία των ενδείξεων
(Πανοπούλου - Μαράτου, 1988, σελ. 83, 1998, σελ.
201).
• Στις θεωρίες των Freud και Bion βρίσκει τις ρίζες της
αναπαράστασης, ειδικά στη θεωρία του Bion για την
a priori γνώση / προ-σύλληψη του μαστού από το
νεογνό, που, όταν έρθει σε επαφή μαζί του, «γεννιέται
η σκέψη» (1998, σελ. 201).
Ερμηνεία νεογνικής μίμησης από Πανοπούλου-
Μαράτου
• Στη θεωρία του Mounoud βρίσκει χρήσιμη την
έννοια της αισθητηριακής αναπαράστασης,
λειτουργικής στη γέννηση (1998, σελ. 196-197).

• Υιοθετεί, τέλος, τη θεωρία του Trevarthen (1977),

ότι η νεογνική μίμηση είναι μια όψη της
διυποκειμενικότητας, μιας «επιθυμίας για
επικοινωνία, που εκφράζεται μέσω μίμησης» (1998,
σελ. 198).
Κριτική στην ερμηνεία της νεογνικής μίμησης
της Πανοπούλου-Μαράτου
1) Ασάφεια ως προς τον αρχικό αδυαδισμό.
• Η Μαράτου (1992, σελ. 88) δέχεται ότι υπάρχει αρχικός
αδυαδισμός.
• Το 1998 (σελ. 200), όμως, αναιρεί τη θέση αυτή, αλλά
ταυτόχρονα ισχυρίζεται ότι η «καθολική» αισθητηριακή
αναπαράσταση, που ενέχεται στην πρώιμη μίμηση,
μπορεί να οδηγεί το νεαρό βρέφος να συγχέει το μοντέλο
με τον εαυτό του (Πανοπούλου - Μαράτου, 1998, σελ.
197).

2) Επίσης, στη θέση της δεν δικαιολογεί, γιατί η νεογνική

μίμηση δεν είναι εμπρόθετη (1999).
Η ερμηνεία των Meltzoff & Moore (1997, 1999)
• Η νεογνική μίμηση βασίζεται στο «μηχανισμό» της
«ενεργής διατροπικής χαρτογράφησης» (active
intermodal mapping), δηλ. η νεογνική μίμηση είναι
ένα ταίριασμα προς το στόχο / μοντέλο.
• Ο στόχος / μοντέλο γίνεται αντιληπτός από την
όραση.
• Η αντίληψη αυτή οδηγεί σε μια υπερ-αισθητική /
υπερ-τροπική (supramodal) αναπαράσταση.
• Μετά το νεογνό δρα και οι κινήσεις του στέλνουν
ιδιοδεκτική πληροφορία στο «χώρο» της
υπεραισθητικής αναπαράστασης.
Η ερμηνεία των Meltzoff & Moore (1997, 1999)

• Εκεί υπάρχει ένας «ανιχνευτής ισοδυναμίας», ο

οποίος «λέει» στο νεογνό, αν η μιμητική του
κίνηση μοιάζει με την αποθηκευμένη
αναπαράσταση του μοντέλου.

• Αν μοιάζει, σταματά να μιμείται, αν όχι,

προχωρεί σε διορθωτικές κινήσεις, μέχρι να
επιτύχει την επιθυμητή ομοιότητα.
 Τι ωθεί τα νεογνά να μιμούνται;
Meltzoff & Moore (1992)

• Το βρέφος ανακαλύπτει μια σύγκρουση ανάμεσα

στο ακίνητο / απαθές πρόσωπο του πειραματιστή
μετά την παρουσίαση του μοντέλου και στην
αποθηκευμένη στη μνήμη του υπερ-αισθητική
αναπαράσταση του εν κινήσει μοντέλου.
• Τα τελευταία χρόνια οι Meltzoff & Moore (1998)
δέχτηκαν τη διυποκειμενική «σημασία» της
νεογνικής μίμησης και ότι η μίμηση παίζει ένα
ρόλο στη γένεση της αντίληψης του εαυτού και
του άλλου.
Κριτική στην ερμηνεία της νεογνικής μίμησης των
Meltzoff & Moore (1992)

• Δεν κάνουν καμία αναφορά στη συναισθηματική

όψη της μίμησης (η μίμηση ελέγχεται σαφώς
από το γνωστικό σύστημα).

• Η αναφορά τους στη διυποκειμενικότητα αφορά

στον τρόπο που η νεογνική και η πρώιμη μίμηση
βοηθά στη διάκριση της ταυτότητας του άλλου
από τον εαυτό.
Κριτική στην ερμηνεία της νεογνικής μίμησης των
Meltzoff & Moore (1992)

• Πώς γνωρίζει ότι η γλώσσα του αντιστοιχεί στη

γλώσσα του άλλου; Αν δεν έχει αυτή τη γνώση,
τότε θα υπήρχε πιθανότητα λάθους, δηλαδή, να
μην κινήσει τη γλώσσα, αλλά τα χείλη
(Κugiumutzakis, 1998).
 Η ερμηνεία της νεογνικής μίμησης
Κουγιουμουτζάκης
• Η νεογνική μίμηση είναι καρπός μιας «ορμής»
για συμπεριφορικό και διαψυχικό ταίριασμα
(μοίρασμα πράξεων, συναισθημάτων,
προθέσεων, αντιληπτικών και γνωστικών
μηχανισμών).
• Η ορμή αυτή εκπορεύεται από το σύστημα
κινήτρων δυο ανθρώπων (του νεογνού και της
μητέρας ή του ερευνητή), όπου κάθε σύντροφος
ψάχνει ένα άλλο συναισθηματικό ον, για να
παίξουν ένα συνεργατικό διυποκειμενικό
παιχνίδι.
 Η ερμηνεία της νεογνικής μίμησης
Κουγιουμουτζάκης
• Ο Κουγιουμουτζάκης θεωρεί «από λογική και
ψυχολογική αναγκαιότητα» (1998, σελ. 64) ότι ο
αρχικός δυαδισμός είναι προϋπόθεση της
μίμησης, το ίδιο όπως και η αναγνώριση των
κινήτρων του άλλου.

• Υποστηρίζει, επίσης, ότι η νεογνική μίμηση

λαμβάνει χώρα σε δυο διασυνδεμένα και
αρμονικά συνεργαζόμενα επίπεδα, ένα
διαψυχικό και ένα ενδοψυχικό.
 Η ερμηνεία της νεογνικής μίμησης
Κουγιουμουτζάκης

• Τα δυο «υποθετικά» διεργασιακά συστήματα

λειτουργούν αρμονικά στη γέννηση, το ίδιο
αρμονικά, όπως το αντιληπτικό, το κινητικό, το
γνωστικό, το επικοινωνιακό και το
συναισθηματικό σύστημα.
 Η ερμηνεία της νεογνικής μίμησης
Κουγιουμουτζάκης

• Ισχυρίζεται ότι στη νεογνική μίμηση οι δυο σύντροφοι:

• «…μοιράζονται τον ίδιο τρισδιάστατο χώρο και τον ίδιο
διυποκειμενικό συντροφικό χώρο. Μοιράζονται την τάση να δρουν
και να αλληλεπιδρούν με εναλλαγές σειράς, την ικανότητα
διάκρισης εαυτού – άλλου και του ισομορφισμού των προσώπων και
της φωνής. Μοιράζονται τον ίδιο κώδικα επικοινωνίας και την
ικανότητα να διαβάζει ο ένας τα κίνητρα και τις προθέσεις του
άλλου, μοιράζονται τα ίδια μεταβαλλόμενα συναισθήματα. Δείχνουν
ότι μοιράζονται την ίδια ικανότητα να μιμούνται ο ένας τις πράξεις
του άλλου – στην αρχή της ζωής, η μίμηση θα μπορούσε να οριστεί
«λειτουργικά» ως το μοίρασμα της ίδιας πράξης…. Παρά το ότι (το
νεογνό και ο ενήλικας) δεν μοιράζονται πολλά άλλα πράγματα και
ικανότητες …, αυτά που μοιράζονται αρκούν για τις πρώτες
συναισθηματικές επαφές …» (Kugiumutzakis, 1998, σελ. 81).
VIDEO neonatal imitation
 Colwyn Trevarthen
• Ο Trevarthen (1986, 1993, 1998) υποστήριξε ότι
η νεογνική μίμηση είναι η πιο σαφής απόδειξη
του έμφυτου της διυποκειμενικότητας.

•Ο Trevarthen ορίζει την έμφυτη

διυποκειμενικότητα ως την αμοιβαία
αναγνώριση και κοινωνική συναλλαγή δυο,
τουλάχιστον, προσώπων, τα οποία διαθέτουν
συνείδηση του χωριστού και συνεκτικού εαυτού
τους, έχουν θετικά συναισθήματα ο ένας προς
τον άλλο και μια αμοιβαία πρόθεση
επικοινωνίας.
 Colwyn Trevarthen

• Τα βρέφη προτιμούν τα πρόσωπα από τα

αντικείμενα (τουλάχιστον μέχρι τους εννέα πρώτους
μήνες) προς τα οποία πρόσωπα δείχνουν μια σαφή
συνεργατική τάση αλληλεπίδρασης και από τα
οποία παίρνουν και δίνουν «συμπαθητική
κατανόηση».
 Colwyn Trevarthen

• Ρυθμιστές των διαπροσωπικών σχέσεων του βρέφους

με τους σημαντικούς άλλους είναι τα συναισθήματα
και αυτά καθαυτά τα διυποκειμενικά
επικοινωνιακά κίνητρα.
• Τα τελευταία συνιστούν μια προσαρμοστική διεργασία,
που οργανώνει την προσοχή που απαιτείται για την
αντίληψη και τις ίδιες τις προθέσεις των πράξεων.
 Colwyn Trevarthen

• Τα νεογνά του είδους μας διαθέτουν κίνητρα

επικοινωνίας που τα ωθούν να ψάξουν τα κίνητρα
των άλλων, μέσω μιας διαλογικού τύπου
διαπραγμάτευσης, στην οποία αλληλο-
ανακαλύπτονται προθέσεις, συναισθήματα,
εμπειρίες, πράξεις και συν-δημιουργείται αυτό καθ’
αυτό το νόημα της επικοινωνίας.
• Στην ηλικία των 3 με 6 μηνών ο Trevarthen
διαπιστώνει ότι τα γνωστικά κίνητρα των
βρεφών για τους ανθρώπους και τα
αντικείμενα είναι ξεχωριστά. Ωθούνται,
δηλαδή, θα λέγαμε, από δύο κατηγορίες
κινήτρων:

• α) η μία τα οδηγεί να εξερευνούν και να

χειρίζονται και

• β) η άλλη να αναζητούν τη συναλλαγή με τα

αισθήματα και τις πράξεις ενός άλλου
προσώπου.
• Μετά τους 6 μήνες, τα βρέφη έχουν όλο και
μεγαλύτερη επίγνωση της πιθανότητας ότι
αυτό που σκοπεύουν να κάνουν καταξιώνεται
από το πώς αισθάνεται η μητέρα, γι’ αυτό και
αρχίζουν να προσανατολίζονται συστηματικά
προς την επίτευξη της συναισθηματικής
αναφοράς από το πρόσωπο και τη φωνή
της μητέρας.
Σύμφωνα με τον Τrevarthen τα συναισθήματα
λειτουργούν ως κίνητρα για μίμηση, αν,
δηλαδή, το βρέφος είναι ευχαριστημένο στην
αλληλεπίδρασή του με τη μητέρα του, είναι πολύ
πιθανό να μιμηθεί ένα μοντέλο επικοινωνίας
προκειμένου να διατηρήσει αυτή τη διάθεση.
• Τα συναισθήματα δεν είναι μόνο κίνητρα
της μίμησης, επειδή εμφανίζονται πριν,
αλλά και συνοδοί της, αφού εμφανίζονται
κατά τη διάρκειά της και παράγωγά της,
αφού εμφανίζονται και μετά το πέρας της
(Κokkinaki, 1998* Μαρκοδημητράκη, 2003).
 Colwyn Trevarthen
• Το νεογνό έρχεται στον κόσμο με τρία είδη
«κινητικών εικόνων»:
αναπαράσταση του σώματος,
αναπαράσταση του άλλου και
αναπαράσταση της μεταξύ τους επικοινωνίας.

• Αυτός είναι ο έμφυτος πυρήνας της ανθρώπινης

διυποκειμενικότητας, η οποία, φυσικά, επηρεάζεται
από τους παράγοντες ωρίμανσης, ανάπτυξης και
από την προσωπική και πολιτισμική εμπειρία, αλλά
κρατά, όσο γίνεται, συνεκτικό αυτόν τον πυρήνα.
 Colwyn Trevarthen

• Ο Trevarthen, φυσικά, υποστηρίζει μαζί με τον

Bruner (1983, 1990, 1996) και τον Stern (1985)
ότι η θεωρία του Piaget χρειάζεται ριζική
αναθεώρηση.
Τα βρέφη καταθλιπτικών μητέρων

• έχουν χαμηλότερα επίπεδα δραστηριότητας,

• χαμογελούν λιγότερο,
• συνοφρυώνονται περισσότερο,
• δεν φωνοποιούν,
• δεν παίζουν όσο τα άλλα βρέφη,
• τείνουν να έχουν μεγαλύτερη ανησυχία και
ένταση,
• έχουν λιγότερες πιθανότητες να δημιουργήσουν
ασφαλή δεσμό με τη μητέρα τους, ενώ
• η αρνητική συναλλαγή των βρεφών αυτών
μεταφέρεται και στις συναλλαγές τους με ξένους
που δεν πάσχουν από κατάθλιψη.
• Η τρυφερότητα με την οποία η μητέρα
προσεγγίζει το βρέφος της, παίζει
καθοριστικό ρόλο στο αν και πώς θα
εκδηλωθούν οι συγκινήσεις αυτές, οι
οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη
ρύθμιση της φυσιολογικής ανάπτυξης του
εγκεφάλου και της ψυχολογικής εξέλιξης.

• Ρυθμίζουν, επίσης, την όρεξη του βρέφους

και βοηθούν στη ρύθμιση του κύκλου του
φαγητού και του ύπνου.
• Τα μαθημένα αποσπάσματα συμπεριφοράς,
τα οποία αλλιώς τα ονομάζει ο Trevarthen
«αφιερώματα», πιστεύει ότι θα πρέπει ορθά
να περιγραφούν ως πρωτοσήματα. Πρόκειται
για κάποιο είδος κώδικα με τον οποίο το
βρέφος επικοινωνεί με τα άλλα μέλη της
οικογένειας.
VIDEO imitation in twins
• Στην ηλικία των 3 με 6 μηνών ο Trevarthen
διαπιστώνει ότι τα γνωστικά κίνητρα των
βρεφών για τους ανθρώπους και τα αντικείμενα
είναι ξεχωριστά. Ωθούνται, δηλαδή, θα λέγαμε,
από δύο κατηγορίες κινήτρων:

• α) η μία τα οδηγεί να εξερευνούν και να

χειρίζονται και

• β) η άλλη να αναζητούν τη συναλλαγή με τα

αισθήματα και τις πράξεις ενός άλλου
προσώπου.
• Μετά τους 6 μήνες, τα βρέφη έχουν όλο και
μεγαλύτερη επίγνωση της πιθανότητας ότι
αυτό που σκοπεύουν να κάνουν καταξιώνεται
από το πώς αισθάνεται η μητέρα, γι’ αυτό και
αρχίζουν να προσανατολίζονται συστηματικά
προς την επίτευξη της συναισθηματικής
αναφοράς από το πρόσωπο και τη φωνή
της μητέρας.
Κινητική ανάπτυξη κατά τη βρεφική ηλικία
(Frankenburg et. al. 1992)
• Σε ηλικία περίπου:
• 3.2 μηνών στρέφει το σώμα του,
• 3.3 μηνών πιάνει τα παιχνίδια του,
• 5.9 μηνών κάθεται χωρίς στήριξη,
• 7.2 μηνών στέκεται με υποστήριξη,
• 8.2 μηνών πιάνει αντικείμενα χρησιμοποιώντας
το δείκτη και τον αντίχειρα,
• 11.5 μηνών στέκεται όρθιο χωρίς στήριξη,
• 12.3 μηνών βαδίζει,
• 16.6 μηνών ανεβαίνει σκαλοπάτια,
• 23.8 μηνών χοροπηδάει.
 Τα ορόσημα ανάπτυξης των λεπτών κινητικών
δεξιοτήτων (Frankenburg et. al. 1992)
• Σε ηλικία περίπου:
• 3 μηνών ανοίγει διάπλατα το χέρι,
• 3 μηνών πιάνει τα παιχνίδια του,
• 8 μηνών πιάνει, χρησιμοποιώντας τον δείκτη και τον
αντίχειρα,
• 11 μηνών κρατάει σωστά τις κηρομπογιές,
• 14 μηνών χτίζει πύργο με 2 κύβους,
• 16 μηνών τοποθετεί πινέζα στον πίνακα,
• 24 μηνών μιμείται γραμμές ζωγραφισμένες στο
χαρτί,
• 33 μηνών αντιγράφει κύκλο.
 Θεωρία δυναμικών συστημάτων
(Thelen, 2002)
• Η κινητική ανάπτυξη σε ένα συγκεκριμένο
τομέα δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από
τον εγκέφαλο που θέτει σε λειτουργία το
πρόγραμμα εκτέλεσης μια κίνησης αλλά
εξαρτάται από το συντονισμό των μυών, της
αντίληψης, των γνωστικών διεργασιών και των
σχετικών κινήτρων.

• Δίνει έμφαση στα κίνητρα του βρέφους.

Πολιτισμικές διαστάσεις της κινητικής ανάπτυξης

• Οι πολιτισμικοί παράγοντες συμβάλλουν στον

καθορισμό της χρονικής στιγμής που εμφανίζονται
ορισμένες κινητικές δεξιότητες.
• Δραστηριότητες που είναι συνυφασμένες με έναν
πολιτισμό, είναι πιθανότερο να διδάσκονται στα
παιδιά και αυτό οδηγεί στην πρώιμη εμφάνισή
τους
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Η θεωρία του βασίζεται στην έννοια των
αναπτυξιακών σταδίων.
• Όλοι οι άνθρωποι από τη γέννηση ως την εφηβεία
περνούν από μια σειρά τεσσάρων καθολικών
σταδίων με σταθερή ακολουθία, τα εξής:

1) αισθησιοκινητική περίοδος,
2) προεννοιολογική περίοδος,
3) περίοδος συγκεκριμένων λογικών πράξεων
4) περίοδος τυπικών λογικών πράξεων
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Σχήματα: οργανωμένες δομές λειτουργικότητας
που προσαρμόζονται και αλλάζουν ανάλογα με
τη νοητική ανάπτυξη.
• Αρχικά σχετίζονται με τη σωματική και
αισθησιοκινητική δραστηριότητα.
• Καθώς η ανάπτυξη προχωρεί, μετακινούνται σε
ένα νοητικό επίπεδο, υποδηλώνοντας την
παρουσία σκέψης.
• Αφομοίωση και συμμόρφωση είναι οι αρχές που
διέπουν την ανάπτυξη των σχημάτων.
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Μονιμότητα του αντικειμένου:
• Η επίγνωση ότι οι άνθρωποι και τα αντικείμενα
συνεχίζουν να υπάρχουν, ακόμα και όταν δεν
φαίνονται.

• Δεν περιορίζεται μόνο στα άψυχα αντικείμενα

αλλά εκτείνεται και στους ανθρώπους. Έτσι
προσφέρει στο βρέφος την ασφάλεια ότι η
μητέρα και ο πατέρας του συνεχίζουν να
υπάρχουν, ακόμα και όταν δεν βρίσκονται στο
ίδιο δωμάτιο.
 Οι επικριτές της Πιαζεϊκής θεωρίας υποστηρίζουν,
ως προς τη μονιμότητα του αντικειμένου ότι:

1) Ανεπάρκεια των μεθόδων που χρησιμοποιούνται,

για να ελεγχθεί η συγκεκριμένη ικανότητα. Δεν
είναι αρκετά ευαίσθητες, ώστε να ανιχνεύσουν τις
πραγματικές δυνατότητες των βρεφών.

1) Τα βρέφη δεν αναζητούν το κρυμμένο

αντικείμενο, γιατί δεν έχουν μάθει τις κινητικές
δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να το
αναζητήσουν και όχι γιατί δεν έχουν κατανοήσει
ότι το παιχνίδι τους εξακολουθεί να υπάρχει.
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Εγωκεντρισμός:
• Αποτυχία διαφοροποίησης αντικειμένου-υποκειμένου.
• Δεν αφορά τον εγωισμό αλλά δηλώνει ένα φυσιολογικό
αναπτυξιακό φαινόμενο.
• Το αναπτυσσόμενο άτομο υπερβαίνει βαθμιαία τον εγωισμό
του σταδίου στο οποίο βρίσκεται.
• Με τη μετάβαση, όμως, στο επόμενο στάδιο, βιώνει έναν
άλλο «ανώτερου επιπέδου» εγωκεντρισμό, καθώς οι νοητικές
δομές που του επιτρέπουν να ξεπεράσει την κατώτερη μορφή
του εγωκεντρισμού, είναι εκείνες που το εγκλωβίζουν σε μια
καινούρια, ανώτερη μορφή, φαινόμενο γνωστό ως
«παλίρροια και άμπωτη του εγωκεντρισμού κατά μήκος της
οντογενετικής ανάπτυξης».
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Εγωκεντρισμός:
• Σε όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης το άτομο διανύει
μια πορεία από τον εγωκεντρισμό στην
κοινωνιοκεντρική σκέψη, από την εστίαση στον
εαυτό προς την αμοιβαιότητα και την κατανόηση,
από την έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στην
αφομοίωση και στη συμμόρφωση προς την
ισορροπία ανάμεσα στις δύο αυτές διαδικασίες.
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Εγωκεντρισμός:
• Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης ο εγωκεντρισμός
διαπερνά σχεδόν όλες τις περιοχές της ανθρώπινης
λειτουργίας: αντίληψη, γνώση, λόγο, συναισθήματα,
κοινωνικές σχέσεις.
• Αργότερα γίνεται λιγότερο κεντρικό γνώρισμα της
ανάπτυξης λόγω βιολογικής ωρίμανσης και
κοινωνικής εμπειρίας.
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Ο εγωκεντρισμός του βρέφους λαμβάνει τις ακόλουθες
μορφές:
• 1) Αποτυχία διαφοροποίησης ανάμεσα στο παροδικό
και στο μόνιμο (ό,τι φεύγει από το οπτικό πεδίο του
βρέφους, παύει και να υπάρχει για αυτό).
• 2) Αποτυχία διαφοροποίησης ανάμεσα στο
υποκειμενικό και στο αντικειμενικό (αδυναμία
διάκρισης ανάμεσα σε ό,τι εκείνο θα ήθελε να είναι ο κόσμος
και στον πραγματικό κόσμο.
• 3) Αποτυχία διαφοροποίησης ανάμεσα στο ατομικό
και στο καθολικό (στην αρχή της ζωής χαμογελά σε όλους,
αλλά προς το τέλος του πρώτου έτους μόνο στα οικεία του
πρόσωπα).
 Η γνωστική ανάπτυξη των βρεφών
α) Θεωρία Piaget
• Η ανάπτυξη της συμβολικής λειτουργίας βοηθά το
παιδί να ξεπεράσει τον εγωκεντρισμό της βρεφικής
ηλικίας, καθώς του επιτρέπει να διακρίνει ανάμεσα στο
σύμβολο (εσωτερική εικόνα, λέξη) του αντικειμένου και
στο αντικείμενο, ανάμεσα στην εσωτερική και την
εξωτερική αναπαράσταση του κόσμου, δηλαδή ανάμεσα
στο σημαίνον και το σημαινόμενο.
 Κριτική της θεωρίας του Piaget για τον
εγωκεντρισμό της βρεφικής ηλικίας

• Εξαρχής ύπαρξη της διυποκειμενικότητας

• Ευρήματα νεογνικής μίμησης
 Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών στη
γνωστική ανάπτυξη

• Επιζητούν να εντοπίσουν τον τρόπο με τον οποίο το

άτομο προσλαμβάνει, χρησιμοποιεί και αποθηκεύει
τις πληροφορίες.
• Ορόσημα της γνωστικής ανάπτυξης του βρέφους
είναι οι ποσοτικές αλλαγές.
• Κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάσυρση
είναι οι βασικές διεργασίες στην επεξεργασία
πληροφοριών.
Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών στη
γνωστική ανάπτυξη
Μνημονικές ικανότητες στη βρεφική ηλικία
• Το βρέφος μπορεί να διακρίνει τα νέα από τα
παλαιά ερεθίσματα, γεγονός που σημαίνει ότι
πρέπει να υπάρχει ένα είδος μνήμης για τα
παλαιότερα ερεθίσματα.
• Είναι η βρεφική μνήμη ποιοτικά
διαφορετική από αυτή των παιδιών
μεγαλύτερης ηλικίας;
• Οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την ηλικία τους,
χάνουν σταδιακά ορισμένες αναμνήσεις τους, τις
οποίες επαναφέρουν με σχετική υποβοήθηση.
Όσο πιο πολλές φορές ανασυρθεί μια ανάμνηση,
τόσο πιο μόνιμη γίνεται.
Μνημονικές ικανότητες στη βρεφική ηλικία
• Τα μεγαλύτερα βρέφη μπορούν να ανασύρουν
πληροφορίες γρηγορότερα και να τις
διατηρήσουν για περισσότερο χρόνο.
• Μπορούν οι αναμνήσεις από τη βρεφική ηλικία
να ανασυρθούν, όταν πλέον το παιδί έχει
μεγαλώσει;
• Σε αντίθεση με την έννοια της βρεφικής
αμνησίας που επικαλούνταν παλαιότερα, πιο
πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι το βρέφος
μπορεί πράγματι να διατηρεί τις αναμνήσεις
του.
Μνημονικές ικανότητες στη βρεφική ηλικία
• Γιατί τα βρέφη φαίνεται να έχουν
λιγότερες αναμνήσεις;
• Ίσως γιατί το λεξιλόγιό τους στην περίοδο της
αρχικής αποθήκευσης, ήταν αρκετά
περιορισμένο. Γι’ αυτό δεν μπορούν να
περιγράψουν το γεγονός αργότερα, παρότι
βρίσκεται όντως αποθηκευμένο στη μνήμη.
 Βρεφική νοημοσύνη
Αναπτυξιακές κλίμακες
• Arnold Gesell:
επινόησε την πρώτη μέτρηση της βρεφικής
ανάπτυξης με σκοπό να διακρίνει τα
φυσιολογικά βρέφη από αυτά που εμφανίζουν
αποκλίσεις στην ανάπτυξή τους (Gesell, 1946).

Το Αναπτυξιακό Πηλίκο προκύπτει από την

επίδοση σε 4 τομείς: κινητικές δεξιότητες, χρήση
γλώσσας, προσαρμοστική συμπεριφορά,
προσωπικότητα-κοινωνική συμπεριφορά.
 Βρεφική νοημοσύνη
Αναπτυξιακές κλίμακες
• Κλίμακες βρεφικής ανάπτυξης της Nancy
Bayley:
Αξιολογούν την ανάπτυξη βρεφών ηλικίας 2-42
μηνών σε δύο τομείς:
Νοητικός (αισθήσεις, αντίληψη, μνήμη, μάθηση,
γλώσσα)
Κινητικός (λεπτή και αδρή κινητικότητα)
 Βρεφική νοημοσύνη
Αναπτυξιακές κλίμακες
• Βασικό μειονέκτημα Κλιμάκων βρεφικής
ανάπτυξης :
• Έστω κι αν διαπιστώσουν καθυστέρηση
στην ανάπτυξη την αρχή της ζωής, δεν
μπορούν να προβλέψουν τη μελλοντική
πορεία ανάπτυξης του βρέφους. Σε πολλές
περιπτώσεις αυτή η καθυστέρηση μπορεί
να είναι προσωρινή.
 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ
ΗΛΙΚΙΑ
• Αρχικά το ενδιαφέρον των γλωσσολόγων ήταν
στραμμένο στο συντακτικό επίπεδο ανάπτυξης
της γλώσσας.
• Τη δεκαετία του’ 70 η Bloom και οι συνεργάτες
της έκαναν βαθύτερες ερμηνευτικές προσεγγίσεις
της γλώσσας των νηπίων υποστηρίζοντας ότι η
ίδια επιφανειακή πρόταση μπορεί να έχει
διαφορετικές σημασίες, αν ερμηνευτεί στο
ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εκφράζεται.
Έστρεψαν, δηλαδή, την προσοχή τους στο
σημασιολογικό, διατυπώνοντας τη θέση της
λεγόμενης «εμπλουτισμένης θεωρίας» (L. Bloom
et. al., 1973).
 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ
ΗΛΙΚΙΑ
• Σήμερα πλέον, οι ψυχογλωσσολόγοι θεωρούν ότι
ο τρόπος με τον οποίο το παιδί οργανώνει τις
φράσεις του (συντακτικό), εξαρτάται:
από το νόημα που θέλει να εκφράσει
(σημασιολογικό) και
από το πότε και
σε ποιον απευθύνεται (πραγματολογικό/
ικανότητα χρήσης γενικών κανόνων
επικοινωνίας).
 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ
ΗΛΙΚΙΑ
η σημασία που δίνει στις λέξεις και οι προθέσεις
επικοινωνίας που έχει, παρωθούν το παιδί στο να
εξεύρει καινούριους τρόπους οργάνωσης των
φράσεων που θα χρησιμοποιήσει.
 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
• Πώς μπορεί ένα παιδί που ακούει ένα μεγάλο αλλά
πεπερασμένο αριθμό φράσεων, να μαθαίνει να
διατυπώνει έναν άπειρο αριθμό φράσεων,
συντακτικά ορθών, ορισμένες από τις οποίες δεν τις
άκουσε να διατυπώνονται από κανέναν άλλο;

Α) ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο Chomsky θεωρεί ότι τα ερεθίσματα είναι πολύ
λίγα και πολύ φτωχά, ώστε να μπορούμε να
δεχτούμε ότι ο άνθρωπος αποκτάει την ικανότητα
να μιλάει μόνο μέσα από τη διαδικασία της
εκμάθησης.
 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
• Θα πρέπει να υπάρχει μια γλωσσική ικανότητα που
είναι προϊόν της βιολογικής εξέλιξης και που
μεταβιβάζεται γενετικά, κάποιο όργανο της
γλώσσας στον ανθρώπινο εγκέφαλο, που περιέχει
μια καθολική γραμματική.
• Η καθολική γραμματική προσδίδει στο βρέφος την
ικανότητα να μαθαίνει γρήγορα τη γλώσσα που
μιλιέται στο περιβάλλον του.
• Αυτή η γραμματική, εκτός από καθολική, θα πρέπει
να είναι και γενετική, ικανή να γεννάει ολόκληρες
φράσεις που είναι συντακτικά ορθές.
• Από αυτή την υπόθεση γεννήθηκε μια νέα θεωρία, η
οποία έμελλε να αλλάξει επαναστατικά τη
Γλωσσολογία στον 20ό αιώνα.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΝΑΠΤΥΞΗΣ
• Σύμφωνα με τον Chomsky, τις λέξεις μπορούμε να
τις μάθουμε πολύ γρήγορα, επειδή ουσιαστικά
αυτές είναι ήδη γνωστές.

• Tο μόνο πράγμα που πρέπει να γνωρίσουμε είναι

το πώς οι έννοιες συνδέονται με τους ήχους και τον
τρόπο με τον οποίο μπορούμε να
συστηματοποιήσουμε τη βεντάλια των
υπαρχουσών διαφοροποιήσεων, όσο περιορισμένη
κι αν είναι.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
• Β) ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ
• Η γλώσσα ως επίκτητη δεξιότητα
• Ακολουθεί τους βασικούς κανόνες της ενίσχυσης και της
εξαρτημένης μάθησης.
• Πώς, όμως, αφού ειδικά σε μικρές ηλικίες, οι γονείς
επιβραβεύουν και τα λάθη των μικρών παιδιών, αυτά μαθαίνουν
ν μιλούν σωστά;
• Πώς καταφέρνουν να προχωρήσουν πέρα από προτάσεις και
εκφράσεις που έχουν ακούσει, στην επινόηση νέων φράσεων;
• Πώς γίνεται να εφαρμόζουν γλωσσικούς κανόνες ακόμα και σε
λέξεις χωρίς νόημα;
• Αδυναμία αυτής της προσέγγισης να απαντήσει στα παραπάνω
ερωτήματα.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
• Γ) ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ
• Η ανάπτυξη της γλώσσας επέρχεται μέσω ενός
συνδυασμού γενετικά καθορισμένων προδιαθέσεων
και περιβαλλοντικών συνθηκών.
• Η πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης καθορίζεται
από τη γλώσσα με την οποία έρχεται σε επαφή το
παιδί και από την ενίσχυση που αυτό δέχεται, όταν
χρησιμοποιεί με σωστό τρόπο τη γλώσσα.
• Μεγάλη η σημασία του κοινωνικού παράγοντα
(κίνητρα επικοινωνίας)
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

• Γενικό Συμπέρασμα: η απάντηση στο ερώτημα

πώς ο άνθρωπος αποκτά τη γλώσσα, παραμένει ένα
ζήτημα…
Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Είδος λόγου που απευθύνεται στα βρέφη από τους
ενήλικες και χαρακτηρίζεται από:
• Σύντομες και απλές προτάσεις,
• Υψηλότερο τόνο φωνής,
• Μεγαλύτερη ποικιλία στον επιτονισμό,
• Επαναλήψεις λέξεων,
• Περιορισμός περιεχομένου του λόγου σε θέματα που
θεωρούνται κατανοητά στα βρέφη
• Διασκεδαστικούς ήχους που δεν παραπέμπουν σε
λέξεις με εννοιολογικό περιεχόμενο,
• Δεν έχει πάντοτε τυπική δομή,
• Μοιάζει πολύ με τον τηλεγραφικό λόγο των βρεφών.
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Βασικές ομοιότητες στους διάφορους
πολιτισμούς
Μητρική γλώσσα αγγλικά-ισπανικά:
Υπερβολικός τονισμός,
Υψηλός τόνος,
Επιμήκυνση φωνηέντων,
Επανάληψη,
Μείωση της ισχύος της φωνής και
Έμφαση σε συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Βασικές ομοιότητες στους διάφορους
πολιτισμούς

Μητρική γλώσσα αγγλικά-γερμανικά-κινέζικα:

Η ένταση της φωνής αυξάνει, όταν η μητέρα
προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή του βρέφους ή
να προκαλέσει μια συγκεκριμένη αντίδραση, ενώ
μειώνεται, όταν προσπαθεί να ηρεμήσει το βρέφος
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Βασικές ομοιότητες στους διάφορους πολιτισμούς
Πού οφείλονται οι διαπολιτισμικές ομοιότητες;
Τα χαρακτηριστικά του απευθυνόμενου στα βρέφη
λόγου ενεργοποιούν εγγενείς αντιδράσεις στο βρέφος.
Το γεγονός ότι προτιμάει το λόγο αυτό σε σχέση με το
συνήθη λόγο των ενηλίκων υποδηλώνει ότι τα
αντιληπτικά του συστήματα ίσως είναι πιο ευαίσθητα
σε τέτοια χαρακτηριστικά.
Προσφέρει ενδείξεις για το νόημα του λόγου πριν το
βρέφος αναπτύξει την ικανότητα για κατανόηση του
νοήματος των λέξεων.
Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων

Βασικές διαπολιτισμικές διαφορές

εντοπίζονται στην ποσότητα του λόγου
και διαφορές στο στυλ, που σχετίζονται
με πολιτισμικούς παράγοντες
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Διαφορές φύλου
Τα κορίτσια από τη βρεφική τους ηλικία ακούνε
περισσότερα υποκοριστικά σε σχέση με τα αγόρια.
Ακόμα και όταν μειώνεται η χρήση υποκοριστικών
με την ηλικία, η παρουσία τους εξακολουθεί να είναι
συχνότερη στο λόγο που απευθύνεται στα κορίτσια,
παρά στα αγόρια.
Οι γονείς είναι πιθανό να αντιδρούν λεκτικά
διαφορετικά στις απαιτήσεις του παιδιού, ανάλογα
με το φύλο του (π.χ. με πιο θερμές εκφράσεις στα
κορίτσια και με πιο απόλυτο, σταθερό και σαφή
τρόπο στα αγόρια)
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Βασικές ομοιότητες στους διάφορους
πολιτισμούς

Μητέρες στις Η.Π.Α., τη Σουηδία και τη Ρωσία:

Επιμηκύνουν υπερβολικά τα φωνήεντα «ι», «α» και
«ο», όταν απευθύνονται στα παιδιά τους, παρά τις
διαφορές στη χρήση των φωνηέντων στις γλώσσες
αυτές.
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Κατά πόσο οι διαφορές στη γλώσσα των
ενηλίκων προς τα αγόρια και τα κορίτσια
επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους στην ενήλικη
ζωή;

Παρόλο που άνδρες και γυναίκες χρησιμοποιούν

πράγματι διαφορετική γλώσσα, δεν υπάρχουν σαφείς
ενδείξεις που να επιβεβαιώνουν την παραπάνω
συσχέτιση
 Ο απευθυνόμενος στα βρέφη λόγος των ενηλίκων
Τι συμβαίνει με τις κωφές μητέρες;

Χρησιμοποιούν μια μορφή λόγου απευθυνόμενου στα

βρέφη:
Χρησιμοποιούν τη με σημαντικά πιο αργό ρυθμό από
ό,τι όταν επικοινωνούν με ενήλικες,
Επαναλαμβάνουν συχνά χειρονομίες.
 Σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι ο
εξελισσόμενος προφορικός λόγος περνά από
τις εξής φάσεις

1. Η φάση του συγκριτικού λόγου (12ος -18ος

μήνας):
Το βρέφος προσπαθεί με μια λέξη να εκφράσει
σχέσεις ανάμεσα σε αντικείμενα και πρόσωπα
και όχι απλώς να κατονομάσει δραστηριότητες ή
πράγματα.
 Σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι ο
εξελισσόμενος προφορικός λόγος περνά από
τις εξής φάσεις

2. Η φάση του τηλεγραφικού λόγου (18ος -24ος

μήνας):
Αρχίζει να συνδυάζει περισσότερες από μια λέξεις
και να σχηματίζει απλές προτάσεις αποτελούμενες
αρχικά από δυο και αργότερα από τρεις λέξεις στην
προσπάθειά του να «κωδικοποιήσει» περισσότερες
σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων, δραστηριοτήτων
και ανθρώπων που βλέπει γύρω του.
 Σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι ο
εξελισσόμενος προφορικός λόγος περνά από
τις εξής φάσεις

3. Η φάση του εγωκεντρικού λόγου:

Ο λόγος του νηπίου έχει έντονο εγωκεντρικό
χαρακτήρα, μονολογεί ή επαναλαμβάνει τα λόγια
των άλλων.

- «Αρχή της αντίθεσης» (Clark, 1987) ή αλλιώς

«αρχή του αμοιβαίου αποκλεισμού» (Markman,
1987):
Οι καινούριες λέξεις αποκτώνται καθώς το παιδί
διαπιστώνει ότι τα αντικείμενα που είναι
διαφορετικά μεταξύ τους, πρέπει να έχουν και
διαφορετικά ονόματα.
 Σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι ο
εξελισσόμενος προφορικός λόγος περνά από
τις εξής φάσεις
4. Η φάση του κοινωνικοποιημένου λόγου:
Ανταλλαγή μηνυμάτων με άλλους ανθρώπους
μέσω ερωτήσεων και απαντήσεων, διατύπωσης
σχολίων σε αυτά που λέει ο συνομιλητής κ.ο.κ.

• Ωστόσο, σε ακόμα πιο πρόσφατες μελέτες επικρατεί

μια στροφή προς την αντίθετη κατεύθυνση, όπου
όλο και περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ακόμη και
τις πρώτες εκδηλώσεις της γλώσσας ουσιαστικά
κοινωνικές. Πιστεύουν, δηλαδή, ότι τα βασικά
στοιχεία του διαλόγου, όπως η εναλλαγή, η
αμοιβαιότητα και η πρόθεση εμφανίζονται πολύ
νωρίς στη ζωή του ανθρώπου.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Οι πρώτες προσπάθειες ενασχόλησης με τις
συγκινήσεις και τα συναισθήματα οδήγησαν
είτε στο να αγνοηθούν είτε στο να
υποτιμηθούν (Πυθαγόρειοι, Δημόκριτος),
είτε θεωρήθηκαν τροχοπέδη της
ανθρώπινης ανάπτυξης και γι’ αυτό έπρεπε
να ελεγχθούν από τη λογική (Ηράκλειτος,
Πλάτωνας, Αριστοτέλης).
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη κοινή είναι η άποψη ότι
το γνωστικό κομμάτι της ψυχής πρέπει να τιθασεύσει το
συναισθηματικό, όσο γίνεται πιο νωρίς στη ζωή, γιατί ο
νους είναι αυτός που οδηγεί στην αρετή και το αγαθό.
• Ίσως πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι να προέταξαν την
υπερτροφία του λόγου από φόβο μήπως τα συναισθήματα
υπονομεύσουν την οργάνωση της πόλης.
• Αλλά πάλι, στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης δέχεται
ότι οι άνθρωποι, ως από έμφυτο κοινωνικά και πολιτικά
ζώα, δεν κοινωνούν μόνο γνώσεις αλλά και συναισθήματα.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Την ίδια θέση αναφέρει αιώνες μετά και ο
Trevarthen (1993). Τα συναισθήματα αναδύθηκαν
στο είδος μας, για να κοινωνηθούν και να ενώσουν,
να οργανώσουν ανθρώπινες σχέσεις, όχι για να
υπονομεύσουν την οργάνωση ομάδων και πόλεων.
Χαρακτηριστικά των συναισθημάτων
• Ευχαρίστηση και δυσαρέσκεια είναι οι δυο
διαφορετικές συναισθηματικές ποιότητες.
• Εσωτερικός, υποκειμενικός ο χαρακτήρας των
συναισθημάτων.
• Τα συναισθήματα έρχονται αυθόρμητα, άσχετα από
τις επιταγές του Εγώ.
• Τα συναισθήματα επηρεάζονται από το βαθμό που
έχει καλλιεργήσει το άτομο τη φαντασία του.
• Τα συναισθήματα εξαρτώνται, τέλος, και από τη
γενικότερη αντίληψη του υποκειμένου για τα
πράγματα που συμβαίνουν γύρω του, την
κοσμοαντίληψή του και τη δική του θέση μέσα σε
αυτόν τον κόσμο.
• 
Πώς αλλάζουν, όμως, το σώμα και οι εκφράσεις
του προσώπου μας, όταν βιώνουμε την εμπειρία
ενός συναισθήματος;
• Σωματικές αλλαγές:
Έντονα συναισθήματα, όπως ο φόβος ή ο
θυμός συνοδεύονται από έναν αριθμό
σωματικών αλλαγών, μεταξύ των οποίων
συμπεριλαμβάνονται ο γρήγορος
καρδιακός ρυθμός και αναπνοή, ξηρότητα
του λαιμού και του στόματος, ίδρωμα,
τρεμούλιασμα των άκρων και στομαχικές
διαταραχές.
Πώς αλλάζουν, όμως, το σώμα και οι εκφράσεις
του προσώπου μας, όταν βιώνουμε την εμπειρία
ενός συναισθήματος;
• Εκφράσεις προσώπου:
• Τα συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν
μέσω του τόνου της φωνής ή των κινήσεων του
σώματος.
• Ο κύριος, όμως, τρόπος εκδήλωσης των
συναισθημάτων είναι μέσω των κινήσεων των
εκφράσεων του προσώπου.
• Το ανθρώπινο πρόσωπο μπορεί να
επικοινωνήσει, μέσω μικρών κινήσεων των
μυών, διαφορετικές συναισθηματικές
εμπειρίες.
Πώς αλλάζουν, όμως, το σώμα και οι εκφράσεις
του προσώπου μας, όταν βιώνουμε την εμπειρία
ενός συναισθήματος;
• Εκφράσεις προσώπου:
• οι μύες στο ανθρώπινο πρόσωπο μπορούν να
παράγουν από 6.000 μέχρι 7.000
διαφορετικές εκφράσεις (Izard, 1994).
Φαίνεται ότι ορισμένες εκφράσεις του
προσώπου είναι βιολογικά καθορισμένες και
καθολικές στον τρόπο με τον οποίο
ερμηνεύονται.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (ΔΑΡΒΙΝΟΣ)
• Στο βιβλίο του The Expression of the
Emotion in Man and Animals υποστήριξε
ότι οι εκφράσεις του προσώπου
αναπτύχθηκαν, διότι βοηθούν τον
οργανισμό να προσαρμοστεί στο
κοινωνικό περιβάλλον του.
• Οι ιδέες του Δαρβίνου ήταν λανθάνουσες
σχεδόν για έναν αιώνα, αλλά τα τελευταία
χρόνια με την ανάπτυξη της εξελικτικής
ψυχολογίας έχουν έρθει ξανά στο
προσκήνιο.
• Υπάρχουν δυο ειδών εμπειρικά δεδομένα
τα οποία υποστηρίζουν την υπόθεση ότι
ορισμένες εκφράσεις του προσώπου που
επικοινωνούν συναισθήματα είναι
βιολογικά καθορισμένες και καθολικές.
• Τα πρώτα έρχονται από έρευνες με
νεογέννητα, οι οποίες δείχνουν ότι τα
βρέφη δε χρειάζεται να μάθουν να
εκφράζουν πόνο και ευχαρίστηση με το
πρόσωπό τους (Balaban, 1995).
• Το άλλο είδος δεδομένων αφορά σε
διαπολιτισμικές μελέτες που δείχνουν ότι
άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες,
ανεξάρτητα από το πολιτισμικό και το
κοινωνικό τους υπόβαθρο, μπορούν να
αναγνωρίζουν και να συμφωνούν όσον
αφορά στα είδη των συναισθημάτων που
αποδίδονται από τις εκφράσεις του
προσώπου (Izard, 1994).
• Η βιολογική προσέγγιση, όμως, δεν μπορεί να
εξηγήσει όλες τις πτυχές της συναισθηματικής
συμπεριφοράς του ανθρώπου.
• Ενώ μερικές εκφράσεις του προσώπου είναι
εγγενείς, κάποιες άλλες δεν είναι ούτε
εγγενείς, ούτε καθολικές.
• Ακόμα και οι εγγενείς εκφράσεις μπορούν να
αλλάξουν στα κοινωνικά πλαίσια μέσα στα
οποία εκδηλώνονται.
• Πιο σημαντικό πάντως είναι το γεγονός ότι τα
είδη των περιστάσεων που μπορεί να
προκαλέσουν την έκφραση ενός
συναισθήματος, διαφέρουν κατά πολύ από
κουλτούρα σε κουλτούρα.
Διαίρεση συναισθημάτων
• Τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ού
άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες
κατηγοριοποίησης των συναισθημάτων, οι
οποίες συγκλίνουν σε γενικές γραμμές. Η
πρώτη διαίρεση που έμελλε να επηρεάσει
μεταγενέστερους επιστήμονες, ήταν αυτή
σε απλά και σύνθετα.
Διαίρεση συναισθημάτων

• Απλά είναι αυτά που πηγάζουν από τα

αισθήματα: η ευχαρίστηση από το χάδι, η
γεύση ενός γλυκού, το άρωμα ενός
λουλουδιού, ο πόνος από ένα τσίμπημα κλπ.
Μπορεί, δηλαδή, τα απλά συναισθήματα να
είναι και ευχάριστα και δυσάρεστα,
ανάλογα με το αίσθημα από το οποίο
πηγάζουν.
Διαίρεση συναισθημάτων
• Τα σύνθετα διαιρούνται σε γενικά και ειδικά.
• Τα γενικά είναι αυτά που αναφέρονται στο
σύνολο της ψυχικής ζωής (χαρά, λύπη, φόβος,
ελπίδα κλπ) και
• Τα ειδικά είναι αυτά που αναφέρονται σε
συγκεκριμένο τομέα (αυτοσυναίσθημα,
συναίσθημα τιμής, θρησκευτικό συναίσθημα
κλπ).
• Ωστόσο και τα ειδικά δεν παύουν να είναι
συναισθήματα, που δεν μπορούν να νοηθούν
αποκομμένα από το σύνολο της ψυχικής μας
ζωής.
Διαίρεση συναισθημάτων
• Γενικότερα, κάθε διάκριση των
συναισθημάτων προβάλλει αβάσιμη, μια
που όλα τα συναισθήματα είναι κομμάτια
της ίδιας ψυχικής ζωής. Αυτό που θα ήταν,
ίσως, το μόνο δυνατό είναι η διάκρισή τους
ανάλογα με την ποιότητά τους.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Η Kokkinaki (1998) έφερε στο φως την πρώτη
ερευνητική μαρτυρία ότι πριν και κατά τη μίμηση, η
οποία μίμηση έχει τη βάση της στη
διυποκειμενικότητα, δηλαδή στην συνύπαρξη και το
μοίρασμα εαυτού και άλλου, επικρατούν τα θετικά
συναισθήματα του ενδιαφέροντος και της
ευχαρίστησης στις μιμήσεις Πατέρων –βρεφών και
στις μιμήσεις Μητέρων – βρεφών, εύρημα κοινό στο
δείγμα της Κρήτης και της Σκωτίας και στα δυο φύλα
βρεφών και γονέων.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Η πιο πρόσφατη έρευνα πάνω στη μίμηση και τα
συναισθήματα δίδυμων βρεφών μεταξύ τους και
δίδυμων βρεφών με Σημαντικούς Άλλους (γονείς των
βρεφών, πατρικοί και μητρικοί γονείς)
(Μαρκοδημητράκη, 2003), επιβεβαιώνει τα
ευρήματα της Κοκκινάκη, προσθέτοντας ότι:
• τα ίδια θετικά συναισθήματα από μόνα ή σε
συνδυασμό (μικτό συναίσθημα ευχαρίστησης –
ενδιαφέροντος) παρουσιάζονται όχι μόνο πριν και
κατά, αλλά και μετά τη μίμηση
• κατά την παιγνιώδη και τη μιμητική αλληλεπίδραση
το ενδιαφέρον μειώνεται και η ευχαρίστηση
αυξάνεται, άσχετα αν τα βρέφη που επικοινωνούν με
τους ενήλικες είναι δίδυμα ή μη δίδυμα.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
• Τα πρόσφατα αυτά ευρήματα ενισχύουν την άποψη
του Δαρβίνου (1872) και τη θεωρία του Trevarthen
(1993) για το ρόλο των συναισθημάτων στην
επικοινωνία.
• Στη μελέτη της Κοκκινάκη και την πρόσφατη μελέτη
των διδύμων, τα φωνήεντα «σήκωσαν» το
συναισθηματικό φορτίο των φωνητικών μιμήσεων
Αυτό το εύρημα δείχνει το συσχετισμένο ρόλο του
φωνητικού και του συγκινησιακού συστήματος και τη
σημασία των φωνηέντων στην έκφραση των
συναισθημάτων.
• Ο Δαρβίνος μάλλον είχε δίκιο, δηλαδή,
υποστηρίζοντας ότι τα φωνήεντα μεταφέρουν
συναισθήματα.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Trevarthen,1993)
• Ακόμα και πριν από τη γέννηση, τα βρέφη είναι
ευαίσθητα σε ιδιότητες και πράξεις που κάνουν τους
ανθρώπους να ξεχωρίζουν από οποιοδήποτε άλλο
είδος αντικειμένου.
• Είναι ικανά να χρησιμοποιούν ένα πολύπλοκο
ρεπερτόριο συναισθηματικών εκφράσεων, για να
εισάγουν τις δικές τους ψυχικές καταστάσεις σε
περιόδους επικοινωνίας με τις ψυχικές καταστάσεις
των άλλων.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Trevarthen,1993)
• Οι πρωτοσυνομιλίες και τα παιχνίδια με τα βρέφη
χαρακτηρίζονται από γοργά μεταβαλλόμενες και
ευρέως ποικίλουσες εκφράσεις αισθημάτων, τα
οποία αποκαλύπτουν – με εκφράσεις ευχαρίστησης,
ενόχλησης, λύπης κλπ. – όχι μόνο την αξιολόγηση της
διαπροσωπικής επαφής, αλλά και κατά πόσο το
βρέφος προσέχει το σύντροφό του, έχει επικεντρώσει
σε αυτόν το ενδιαφέρον του, νιώθει κατάπληξη,
ανακούφιση, αναγνώριση. Το βρέφος εκφράζει τα
συναισθήματα και κίνητρα, ανταποκρινόμενο με
ταχύτητα και ευαισθησία στη μητέρα, η οποία με τη
σειρά της «καθρεπτίζει» αυτά που εκφράζει το
βρέφος.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Lynn Murray)

• Προσπάθησε να διαταράξει με τεχνητά

πειράματα, τις πρωτοσυνομιλίες βρεφών
ηλικίας δυο μηνών με τις μητέρες τους,
δείχνοντας ότι:
ο φόβος, ο θυμός ή η θλίψη είναι εξίσου
οργανωμένες καταστάσεις όσο και οι
ευτυχισμένες ή οι παιχνιδιάρικες καταστάσεις
και ότι
η λειτουργία τους είναι να ρυθμίζουν, από
τους πρώτους μήνες της ζωής, τις επαφές και
τις σχέσεις με τους άλλους.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Lynn Murray)

Οι κινήσεις του σώματος, του προσώπου, των

ματιών και του φωνητικού συστήματος είναι
συντονισμένες, για να παράγουν σαφή και
ξεκάθαρα μηνύματα, που προκαλούν έντονα
αισθήματα ανησυχίας, στεναχώριας και
άγχους στη μητέρα.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Lynn Murray)
• Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν τη σημασία των
εγγενών συγκινήσεων για τη ρύθμιση των
διαπροσωπικών επαφών και έχουν
σημαντικές κλινικές συνέπειες.
• Μας βοηθούν να καταλάβουμε:
γιατί οι μητέρες που έχουν κατάθλιψη δεν
μπορούν να επικοινωνήσουν με τα βρέφη
τους και να τα κάνουν ευτυχισμένα,
γιατί τα βρέφη καταθλιπτικών μητέρων δεν
ευημερούν και σταματούν να αναπτύσσονται
νοητικά.
 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ (Lynn Murray)
• Οι συναισθηματικές διαταραχές μπορούν να
καταστρέψουν τις επαφές δυο ανθρώπων,
όποια και αν είναι η σχέση τους. Όταν ο ένας
είναι σε υπερδιέγερση ή κατάθλιψη ή είναι
φοβισμένος ή επιθετικός, η αμοιβαία επαφή
τους παίρνει μια μορφή που μειώνει τις
πιθανότητες συνεργασίας στην επίγνωση και
τη δράση.
 Κοινωνική αναφορά:
Η ικανότητα αναγνώρισης των συναισθημάτων των
άλλων
• Η σκόπιμη αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με
τα συναισθήματα των άλλων, οι οποίες βοηθούν
το άτομο να ερμηνεύσει ασαφείς καταστάσεις
και γεγονότα.
• Πρόκειται για σύνθετη κοινωνική ικανότητα, με
την οποία κατανοούν τα βρέφη τη σημασία της
συμπεριφοράς των άλλων.
• Ενδείξεις κοινωνικής αναφοράς εμφανίζονται
πρώτη φορά γύρω στην ηλικία των 8-9 μηνών
 Κοινωνική αναφορά:
Η ικανότητα αναγνώρισης των συναισθημάτων
των άλλων
• 1η ερμηνεία: η παρατήρηση της έκφρασης του
προσώπου του άλλου προκαλεί στον
παρατηρητή το συναίσθημα που
αντιπροσωπεύει αυτή η έκφραση.

• 2η ερμηνεία: το βρέφος δεν βιώνει το

συναίσθημα που εκδηλώνει ο άλλος με την
έκφραση του προσώπου του, αλλά απλώς
χρησιμοποιεί την έκφραση του προσώπου του
άλλου ως στοιχείο που θα καθοδηγήσει τη δική
του συμπεριφορά
 ANAΠΤΥΞΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟ-ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ

• Αυτο-αντίληψη = ο τρόπος με τον οποίο
αντιλαμβάνεται ένα άτομο τις μοναδικές
ιδιότητές του ή τα χαρακτηριστικά του.
• Αυτο-αναγνώριση = η ικανότητα να
αναγνωρίζει κανείς τον εαυτό του μέσα σε
έναν καθρέπτη ή σε μια φωτογραφία.
• Αρχικός αδυαδισμός κατά Piaget = το βρέφος
δεν μπορεί να διακρίνει τον εαυτό του από
τους άλλους (αντιληπτικό χάος,εγωπαθές,
ναρκισσιστικό, ά-λογο και α-κοινωνικό ον.
Σύγχρονες απόψεις για τον εαυτό
• Ο εαυτός υπάρχει κατά τη γέννηση και
αναδύεται περαιτέρω μέσα από τη διεργασία της
κοινωνικής ανάπτυξης.
• Επομένως, το βρέφος μπορεί να διακρίνει τον
εαυτό του από τους άλλους ευθύς εξαρχής.

• Προς το τέλος της βρεφικής ηλικίας τα νήπια

θεωρείται ότι εσωτερικεύουν τα
αισθησιοκινητικά τους σχήματα και σχηματίζουν
νοητικές εικόνες.
 Θεωρία του νου
John Flavell
• Οι «υποθέσεις» που χρησιμοποιεί το παιδί, για να
ερμηνεύσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι
άλλοι.
• Αντιμετωπίζει τους ανθρώπους διαφορετικά από
ό,τι τα αντικείμενα
• Αντιλαμβάνεται τα άτομα που το περιβάλλουν ως
άτομα που του μοιάζουν, που συμπεριφέρονται
σύμφωνα με την προσωπική τους βούληση, ενώ
παράλληλα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του
• Ενσυναίσθηση
 Θεωρία του νου
John Flavell
• Μέχρι το τέλος της βρεφικής ηλικίας το παιδί έχει
αναπτύξει τα βασικά στοιχεία της δικής του
θεωρίας του νου, πράγμα που το βοηθά να
καταλάβει τις πράξεις των άλλων και επηρεάζει
την προσωπική του συμπεριφορά.
 Προσκόλληση
Η δημιουργία κοινωνικών δεσμών
• Προσκόλληση = ο θετικός συναισθηματικός
δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσα στο παιδί
και στο άτομο που το φροντίζει

• Konrad Lorenz (εθολόγος) :

αποτύπωση→συμπεριφορά που εμφανίζεται σε
μια κρίσιμη περίοδο και περιλαμβάνει την
προσκόλληση με το πρώτο κινούμενο
αντικείμενο που αντικρίζει το νεογνό.
 Προσκόλληση
Η δημιουργία κοινωνικών δεσμών
• Harry Harlow: πειραματική διαδικασία κατά την
οποία τα πιθηκάκια προτιμούσαν τη ζεστή,
υφασμάτινη «μητέρα» από τη συρμάτινη
«μητέρα», η οποία παρείχε τροφή.

• John Bowlby (1951): Η προσκόλληση βασίζεται

κυρίως στη ανάγκη του βρέφους να αισθάνεται
ασφαλές. Καθώς μεγαλώνει, το βρέφος μαθαίνει
ότι η ασφάλειά του εξασφαλίζεται από ένα
συγκεκριμένο άτομο, με το οποίο οδηγείται
τελικά να αναπτύξει μι ιδιαίτερη σχέση.
 Προσκόλληση
Η δημιουργία κοινωνικών δεσμών

• Mary Ainsworth: μαθήτρια του Bowlby που

επινόησε τη λεγόμενη «Συνθήκη του Ξένου».
Μια πειραματική τεχνική για την αξιολόγηση
της βρεφικής προσκόλλησης.
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
• Περιλαμβάνει τα εξής 8 βήματα:
1)μητέρα και βρέφος μπαίνουν σε ένα άγνωστο
δωμάτιο,
2)η μητέρα κάθεται αφήνοντας το βρέφος να
εξερευνήσει το χώρο,
3)Ένα άγνωστο άτομο («ξένος») μπαίνει μέσα στο
δωμάτιο και συνομιλεί πρώτα με τη μητέρα και
μετά με το βρέφος,
4)Η μητέρα φεύγει αφήνοντας το βρέφος με τον
ξένο,
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
1) Η μητέρα επιστρέφει, μιλάει στο βρέφος, το
ησυχάζει και ο ξένος φεύγει από το δωμάτιο,
2) Η μητέρα φεύγει ξανά από το δωμάτιο
αφήνοντας το βρέφος μόνο του,
3) Ο ξένος επιστρέφει και
4) Η μητέρα επιστρέφει στο δωμάτιο και ο ξένος
φεύγει
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
• Συνήθως τα βρέφη ενός έτους εμφανίζουν ένα
από τα τέσσερα είδη προσκόλλησης:
1. Ασφαλής,
2. Αποφυγή,
3. Αμφιθυμική ή
4. Αποδιοργανωμένη-αποπροσανατολισμένη
(κατηγορία που προέκυψε πρόσφατα)
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
1. Τα αγόρια που έχουν διαμορφώσει ασφαλή
προσκόλληση σε ηλικία ενός έτους, αργότερα
εμφανίζουν ελαφρότερης μορφής ψυχολογικές
δυσκολίες από ό,τι τα παιδιά με αποφυγή ή
αμφίθυμη προσκόλληση,
2. Δείχνουν περισσότερη κοινωνική και
συναισθηματική επάρκεια αργότερα στη ζωή
και
3. η εικόνα που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς είναι
θετικότερη.
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε με
βεβαιότητα ότι τα παιδιά που δεν έχουν
διαμορφώσει ασφαλή προσκόλληση στη
βρεφική ηλικία αντιμετωπίζουν απαραιτήτως
προβλήματα αργότερα στη ζωή τους, ούτε ότι
τα παιδιά που έχουν διαμορφώσει ασφαλή
προσκόλληση στην ηλικία του ενός έτους
παρουσιάζουν πάντοτε καλή προσαρμογή στη
ζωή τους.
 Προσκόλληση
Η «Συνθήκη του Ξένου»
Σήμερα υποστηρίζεται ότι η προσκόλληση
πρέπει να θεωρηθεί μεν ως μια γενική τάση, η
οποία, όμως, ποικίλει στον τρόπο έκφρασής
της, ανάλογα με το πόσο εντατικά το άτομο
που φροντίζει το παιδί επιδιώκει να
ενθαρρύνει την ανεξαρτησία στο παιδί.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
• Οι διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις του
παιχνιδιού συγκλίνουν στα εξής χαρακτηριστικά
(Garvey, 1977):
• Το παιχνίδι είναι πηγή ευχαρίστησης,
• Δεν εξυπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό,
• Είναι αυθόρμητο και θεληματικό,
• Μοιάζει με δραστηριότητες της πραγματικότητας,
αλλά διαφέρει από αυτές στο ότι κατά τη διάρκειά
του η πραγματικότητα «αναιρείται» και δεν
ισχύουν οι συνήθεις συνέπειες μιας πράξης.
• Έχει τους δικούς του εσωτερικούς κανόνες.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ψυχαναλυτική θεωρία
• Το παιχνίδι μπορεί να δράσει θεραπευτικά με
την έννοια ότι το παιδί επαναδιαπραγματεύεται
στο παιχνίδι του μια κατάσταση που
ενδεχομένως του έχει δημιουργήσει πρόβλημα ή
για την οποία αισθάνεται άβολα. Μέσα στο
παιχνίδι διαμορφώνει με τέτοιο τρόπο τις
συνθήκες που νιώθει κυρίαρχος της κατάστασης.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ψυχαναλυτική θεωρία
• Η αναπτυξιακή πορεία του παιχνιδιού κινείται
υπό το πρίσμα της σχέσης του βρέφους με τη
διαδικασία αποχωρισμού του από τους γονείς
και της εξατομίκευσης, δηλ. της ενίσχυσης της
προσωπικής ταυτότητας.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ψυχαναλυτική θεωρία
Freud
• Ο Freud παρατηρούσε τον εγγονό του ηλικίας 1,5
έτους που συχνά πετούσε αντικείμενα σε μια γωνιά
ή κάτω από ένα κρεβάτι και συνόδευε την πράξη
αυτή με ένα μακρόσυρτο «οοοο»- έναν ήχο που ο
Φρόιντ και η μητέρα του παιδιού συμφώνησαν ότι
αντιπροσώπευετη γερμανική λέξη «Fort», δηλαδή
«πάει».
• Η παρατήρηση αυτή είναι μια από τις λίγες
παρατηρήσεις του Φρόιντ για τα παιδιά που
οδήγησε σε μια θεωρία για το παιχνίδι.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ψυχαναλυτική θεωρία
Freud
• Οι ρίζες του παιχνιδιού της μικρής ηλικίας έχουν
σχέση με την ενεργό επανάληψη, εκ μέρους του
παιδιού, της εμπειρίας του αποχωρισμού και της
επιστροφής, ώστε να μπορέσει να κυριαρχήσει την
ένταση του αβοήθητου που νιώθει, όταν η μητέρα
δεν είναι παρούσα.
• Παρατήρησε ακόμη ο Φρόιντ ότι με το παιχνίδι
«Κούκου-τσα», η μητέρα βοηθούσε το βρέφος να
συνειδητοποιήσει την επιστροφή της μετά την
εξαφάνιση, παίζοντας εντατικά το κούκου-τσα.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ψυχαναλυτική θεωρία - Freud
• Για τον Φρόιντ η αντίδραση του παιδιού στον
αποχωρισμό αποτέλεσε πρότυπο όχι μόνο για τη
διατύπωση της κυριαρχίας και του παιχνιδιού αλλά
γενικότερα και της ανάπτυξης του Εγώ.
• Υποστήριξε ότι το πένθος είναι μια αντίδραση στην
απώλεια, που είναι εφικτή μόνο όταν το παιδί αναπτύξει
αίσθηση του αποχωρισμού και μπορεί να συλλάβει ότι ο
άλλος δεν υπάρχει πια.
• Οι παραπάνω λίγες παρατηρήσεις του Freud
αποτέλεσαν τη βάση της βρετανικής Σχολής Σχέσης
Αντικειμένου αλλά και της σημαντικής εργασίας του
Bowlby και της Ainsworth.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
• Γέννηση-4ο μήνα: το παιχνίδι είναι ένας ενεργός
διάλογος μητέρας-παιδιού, με το σώμα, τις κινήσεις, τις
αισθήσεις.
• 5ο -9ο μήνα: το παιδί αρέσκεται να παίζει με άψυχα
αντικείμενα που ανήκουν στη μητέρα, όπως τα γυαλιά
και τα κοσμήματά της. Το κου-κου-τα από παθητικό
γίνεται πλέον ενεργητικό. Με παιχνίδια που εμπεριέχουν
το πάρε-δώσε και το ρίχνω-σηκώνω, το παιδί νιώθει
ότι χειρίζεται και ελέγχει τον αποχωρισμό και την
επανεύρεση αλλά και με το να κάνει η μητέρα του ότι
ξαναβρίσκει το χαμένο αντικείμενο, ενισχύει την
αίσθησή του ότι μπορεί να ελέγξει το περιβάλλον του.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
• Μάλλον ασαφής ο ρόλος της μητέρας (φύλακας της
ασφάλειας του παιδιού σε έναν επικίνδυνο
κόσμο;;;/κυνηγός-διώκτης;;;;)
• 10ο-15ο μήνα: κυριαρχούν παιχνίδι όπως το κυνήγι και
η επανεύρεση, το αμοιβαίο τάισμα, οδήγηση, μπάλα
(αντικείμενο που συνδέει τους ανθρώπους σε ένα
κοινό ρυθμό).
• 15ο-24ο μήνα: το παιδί μετά από κάθε εξόρμηση για
εξερεύνηση του περιβάλλοντος γεμίζει την αγκαλιά της
μητέρας του με τους «θησαυρούς» που ανακάλυψε,
δημιουργώντας μια γέφυρα, αρχικά σωματική και
αργότερα ψυχική, ανάμεσα στον εαυτό, τη
μητέρα και τον υπόλοιπο κόσμο.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
• Στο τέλος του 2ου έτους το παιδί επιδεικνύει τις
δεξιότητες που κατέκτησε, για να αντλήσει το
θαυμασμό των άλλων.
• Από τον 22ο μήνα αρχίζει το παιχνίδι των ρόλων.
• Πλέον οι ρόλοι δεν είναι ασαφείς, αλλά καθορισμένοι.
• Οι ενήλικες που παίζουν με το παιδί είναι σημαντικό να
του επιτρέπουν να τους χρησιμοποιεί, όπως αυτό θέλει
προκειμένου να ικανοποιήσεις τις εσωτερικές του
ανάγκες.
• Μέχρι τον 30ό μήνα αναμένεται το παιδί να μπορεί να
παίζει ένα εκτεταμένο παιχνίδι ρόλων με χαρακτήρες
του εξωτερικού κόσμου.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)

• Στα παιχνίδια ρόλων της βρεφικής ηλικίας το παιδί:

α) ανακαλύπτει το σώμα του,
β) εκφράζει σεξουαλικότητα και επιθετικότητα,
γ) εκφράζει το διχασμό ανάμεσα στο καλό και το κακό
και την τελική συνένωση αυτών των δύο,
δ) αξιοποιεί δημιουργικά την εμπειρία του αποχωρισμού
από τους γονείς και την αναζήτηση της προσωπικής
ταυτότητας.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
Η κατάρρευση του δυνητικού χώρου
• Περιπτώσεις βρεφών καταθλιπτικών μητέρων που αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν τα
μεταβατικά αντικείμενα.
 Για να το κάνουν αυτό πρέπει η εσωτερική εικόνα της μητέρας να είναι ζωντανή,
αληθινή και αρκετά καλή.
 Και για να γίνει αυτό πρέπει το εξωτερικό αντικείμενο, δηλ. η μητέρα, να είναι υπαρκτή
και ζωντανή, γιατί μόνο τότε αποκτά νόημα για το παιδί το εσωτερικό αντικείμενο.

• *δυνητικός χώρος: η οικουμενική ανάγκη του ανθρώπου να είναι, να νιώθει ζωντανός και
αληθινός μέσα από κάθε είδους δημιουργία
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
Η κατάρρευση του δυνητικού χώρου*
• Η διαταραχή στη χρήση των μεταβατικών αντικειμένων είναι συνήθης :
 στα παιδιά που έχουν υποστεί ένα πρώιμο ψυχικό τραύμα (θύματα κακοποίησης ή πολέμου),
 όταν το οικογενειακό περιβάλλον αδυνατεί από νωρίς να διευκολύνει τη ζωή του παιδιού στο
δυνητικό του χώρο, γιατί δεν του παρέχει ικανοποίηση, σταθερότητα και αξιοπιστία,
 όταν η μητέρα είναι ουσιαστικά για το παιδί «νεκρή»,
 όταν εισβάλλουν βίαια οι ενήλικοι στο δυνητικό χώρο του παιδιού.

• *δυνητικός χώρος: η οικουμενική ανάγκη του ανθρώπου να είναι, να νιώθει ζωντανός και
αληθινός μέσα από κάθε είδους δημιουργία
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Mahler (Γαλανάκη, 2013)
Συνέπειες κατάρρευσης του δυνητικού χώρου*
Το παιδί γίνεται ανήσυχο,
Ανίκανο να παίξει,
Δεν μπορεί να επωφεληθεί από την πολιτισμική
παράδοση και
δεν μπορεί να συνεισφέρει σε αυτήν καθώς μεγαλώνει.

*δυνητικός χώρος: η οικουμενική ανάγκη του ανθρώπου

να είναι, να νιώθει ζωντανός και αληθινός μέσα από
κάθε είδους δημιουργία
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Γνωστική θεωρία
• Το παιδί μέσα από το παιχνίδι προσπαθεί να
εξερευνήσει τα διάφορα ερωτηματικά που
γεννιούνται στο μυαλό του, τα «γιατί» που το
βασανίζουν, «γιατί» που προκύπτουν από όσα
βλέπει να συμβαίνουν γύρω του.
• Ο Bruner υποστηρίζει ότι το παιχνίδι καλλιεργεί
τη δημιουργικότητα του παιδιού και ο
ανενόχλητος πειραματισμός με τα αντικείμενα
του δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψει και
άλλους τρόπους χρήσης τους.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Γνωστική θεωρία
Είδη παιχνιδιού (Piaget,1962):
• Το παιχνίδι άσκησης:
αυτό το είδος παιχνιδιού το τοποθετεί ο Piaget
κυρίως μεταξύ 2 και 18 μηνών, κατά την
αισθησιοκινητική περίοδο δηλαδή.
Τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τα βρέφη
χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους, για να
εξερευνήσουν το χώρο, κυρίως την ακοή, την
όραση και την αφή.
Επομένως, μεγαλύτερη ανταπόκριση βρίσκουν
τα παιχνίδια που δίνουν ανάλογα ερεθίσματα.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Γνωστική θεωρία
Είδη παιχνιδιού (Piaget,1962):
• Το συμβολικό παιχνίδι: Κατά το 2ο χρόνο της
ζωής τους τα βρέφη, μιμούμενα τους μεγάλους,
μετατρέπουν τα παιδικά παιχνίδια σε αντικείμενα
που χρησιμοποιούν οι μεγάλοι. Οι απαρχές του
συμβολικού παιχνιδιού συμπίπτουν με το τελευταίο
υποστάδιο αισθησιοκινητικής περιόδου του Piaget,
τότε, δηλαδή, που κατά τον Piaget αρχίζει η
παράσταση και η μίμηση γίνεται αναβληθείσα.
Αυτό σημαίνει ότι μπορεί το βρέφος να μιμείται
ένα πρότυπο ακόμη και όταν αυτό δεν είναι παρόν.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Γνωστική θεωρία
Είδη παιχνιδιού (Piaget,1962):
• Το παιχνίδι των κανόνων: τοποθετείται χρονικά
μετά το 5ο έτος. Είναι το πιο ώριμο είδος
παιχνιδιού. Τα παιχνίδια με κανόνες είναι πιο
οργανωμένα, συχνά ανταγωνιστικά ή σε μορφή
ομαδικών δραστηριοτήτων. Τα συμβολικά
παιχνίδια δεν εξαφανίζονται. Ωστόσο, αρχίζουν να
γίνονται περισσότερο ρεαλιστικά. Το παιχνίδι με
κανόνες μοιάζει περισσότερο με παιχνίδι των
μεγάλων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι
πρόδρομος κοινωνικοποίησης. Στο παιχνίδι αυτού
του είδους η επιτυχία παίζει σημαντικότατο ρόλο.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Συμπεριφοριστική θεωρία
• Μέσα από το παιχνίδι το παιδί μπορεί να μάθει
σιγά-σιγά νέες δεξιότητες, τις οποίες οι ενήλικες
ενδεχομένως ενισχύουν ως κοινωνικώς
αποδεκτές ή τις οποίες, καλές ή κακές μιμούνται
από τους ενήλικες.
 ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ
1) Feldman, R.S. (2011). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια
βίου ανάπτυξη, Η. Μπεζεβέγκης (Επιμ.) Αθήνα:
Εκδόσεις Gutenberg.
- ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ
• ΚΕΦ. 3, σελ. 139-165
- ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
• ΚΕΦ 4, σελ. 167-174, 180-189, 197-205
• ΚΕΦ. 5, σελ. 207-243
• ΚΕΦ. 6, σελ. 245-268
- ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
• ΚΕΦ. 7, σελ. 280-313
• ΚΕΦ. 8. σελ. 323-343, 349-361
 ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ
2) Γαλανάκη, Ε. (2011). Θέματα Αναπτυξιακής
Ψυχολογίας: Γνωστική - Kοινωνική -
Συναισθηματική Ανάπτυξη. Αθήνα: Εκδόσεις
Διάδραση.

ΚΕΦ. 1, σελ. 17-39

ΚΕΦ. 2, σελ. 41-69
ΚΕΦ. 4, σελ. 157-229
 • ΚΑΛΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ!!!

• ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΙΣ

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ!!!